Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 271

॥ २६०॥
आवश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
तेण डड्ढो मओ एगाए सभाए घरकोइलओ जाओ, साहूवि विहरंतो तं गामं गओ, भत्तपाणं गहाय भोचुकामो सभ अइगओ, तेण दिट्टो, सो पेक्खंतओ चेव तस्स आसुरतो, भोतुमारद्धस्स कयवरं पाडे, अन्नं पासं गओ, तत्थवि, एवं कहिंचि न लब्भइ, सो तं पलोएइ, को रे एस १ नाविगनंदमंगुलो ?, दडो, समुहं जओ गंगा पविसइ तत्थ वरिसे २ अण्णणं मग्गेणं वहइ, चिराणगं जं तं मयगंगा भण्णइ, तत्थ हंसो जाओ, सोऽवि माहमासे सत्थेण पहाईए जाइ, तेण दिट्ठो, पाणिस्स पक्खे भरिऊण सिंचाइ, तत्थवि उद्दविओ पच्छा सीहो जाओ अंजणगपवए, सोऽवि सत्थेण तं वीईवयइ, सीहो उट्ठिओ, सत्थो भिन्नो, सो इमं न मुयइ, तत्थवि दडो, मओ य वाणारसीए बडुओ जाओ, तत्थवि भिक्खं हिंडंतं अन्नेहिं डिभरूवेहिं समं हणइ, छुभइ धूली, रुद्वेण दहो, तत्थेव राया जाओ, जाई संभरह, सबाओ अईजाईओ सरह असुभाओ, जइ संपयं मारेइ तो बहुगाओ फीट्टो होमित्ति तस्स जाणणाणिमित्तं समस्सं समालबेइ, जो एयं
१ तेन दुग्धो मृत एकस्यां समायां गृहकोकिलो जातः, साधुरपि विहरन् सं ग्रामं गतः, भक्तपानं गृहीत्वा भोक्तुकामः सभमतिगतः, तेन दृष्टः, स पश्यचेव तस्मै क्रुद्धः, भोकुमारब्धे कचवरं पातयति, अन्यं पार्श्व गतः, तथापि, एवं कुत्रापि न लभते स तं प्रलोकपति को रे एषः नाविको नन्दोऽमङ्गलः १, दुग्धः, समुद्रं यतो गङ्गा प्रविशति तत्र वर्षे वर्षेऽन्यान्येन मार्गेण वहति, चिरन्तनो यः स गङ्गेति भण्यते, तत्र हंसो जातः, सोऽपि माघमासे सार्थेन प्रभाते (पथातीतो) याति, तेन दृष्टः पानीयेन पक्षौ भृत्वा सिञ्चति तत्राप्यपत्रावितः पश्चात् सिंहो जातोऽअनकपर्वते, सोऽपि सार्थेन तं व्यतिव्रजति, सिंह उत्थितः, साथ भिन्नः, स एनं न मुञ्चति तत्रापि दुग्धो मृतब वाराणस्यां बटुको जातः, तत्रापि भिक्षां हिण्डमानमन्यैर्बिम्भरूपैः समं हन्ति, क्षिपति धूलि, रुष्टेन दग्धः, तत्रैव राजा जातः, जातिं स्मरति, सर्वा अतीतजातीरशुभाः स्मरति, यदि सम्प्रति मार्केय तदा बहोः स्फिटितोऽभविष्यम् इति तस्य ज्ञाननिमित्तं समस्यां समालम्बयति, प एनां पूरइ तस्स रजस्स अद्धं देमि, तस्स इमो अत्थो - गंगाए नाविओ नंदो, सहाए घरकोइलो । हंसो मयंगतीराए, सीहो अंजणप ॥ १ ॥ वाणारसीए बहुओ, राया तत्थेव आगओ' एवं गोवगावि पढंति, सो विहरंतो तत्थ समोसढो, आरामे ठिओ, आरामिओ पढइ, तेण पुच्छिओ साहइ, तेण भणियं-अहं पूरेमि 'एएसिंघायओ जो उ सो इत्थेव समागओ' सो घेणं रण्णो अग्गओ पढाइ, राया सुणंतओ मुच्छिओ, सो हम्मइ सो भणइ हम्ममाणो कर्ब काउं अहं न याणामि । लोगस्स कलिकलंडो एसो समणेण मे दिनो || १ || राया आसत्थो वारेइ, केणंति पुच्छति, साहइ- समणेणं, राया तत्थ मणुस्से विसज्जे, जइ अणुजाणह वंदओ एमि, आगओ सहो जाओ, साहूवि आलोइयपडितो सिद्धो ॥ एवंविधं द्वेषं नामयन्त इत्यादि रागवदायोज्यं, इह रागद्वेषौ क्रोधाद्यपेक्षया नयैः पर्यालोच्येते-नैगमस्य सङ्ग्रहव्यवहारान्तर्गतत्वात् सङ्ग्रहादिभिरेव विचारः, तत्र सङ्ग्रहस्याप्रीतिजातिसामान्यात् क्रोधमानौ द्वेषः, मायालोभौ तु प्रीतिजातिसामान्याद् रागः, व्यवहारस्य तु क्रोधमानमाया द्वेषः, मायाया अपि परोपघातार्थ प्रवृत्तिद्वारेणाप्रीतिजातावन्तर्भावात्, लोभस्तु रागः, ऋजुसू
१ पूरयति तस्मै राज्यस्यार्धं ददामि, तस्यैषोऽर्थः गङ्गायां नाविको नन्दः सभायां गृहकोकिलः । हंसो मृतगङ्गातीरे सिंहोऽअनपर्वते ॥ १ ॥ वाराणस्यां बटुको राजा तत्रैवागतः ' एवं गोपा अपि पठन्ति स विहरन् तत्र समवसृतः, आरामे स्थितः, आरामिकः पठति, तेन पृष्टः कथयति, तेन भणितम्-भहं पूग्यामि, 'एतेषां घातको यस्तु सोऽत्रैव समागतः स गृहीत्वा राशोऽग्रतः पठति, राजा शृण्वन् मूर्छितः, स हन्यते स भणति हम्पमानः काव्यं कर्तुमहं न जाने | लोकस्य कलिकारक एप श्रमणेन मह्यं दत्तः || १ ||राजा आश्वस्तो वारयति, केनेति पृच्छति, कथयति-श्रमणेन, राजा तत्र मनुष्यान् विसृजति-यदि अनुजानीत वन्दिनुमायामि, आगतः श्राद्धो जातः, साधुरप्यालोचितमतिक्रान्तः सिद्धः ।
त्रस्य त्वमीतिरूपत्वात् क्रोध एव परगुणद्वेषः, मानादयस्तु भाज्याः, कथं १, यदा मानः स्वाहङ्कारे प्रयुज्यते तदाऽऽत्मनि बहुमान प्रीतियोगाद् रागः, यदा तु स एव परगुणद्वेषे प्रयुज्यते तदाऽप्रीतिरूपत्वाद् द्वेषः, एवं भायालोभावप्यात्मनि मूर्च्छार्पणाद् रागः, तावेव परोपघातनिमित्तयोगादप्रीतिरूपत्वाद् द्वेषः, शब्दादीनां तु लोभ एष मानमाये स्वगुणोपकामूर्च्छात्मकत्वात् प्रीत्यन्तर्गतत्वाल्लोभस्वरूपवद तस्त्रितयमपि रागः, स्वगुणोपकारांशरहितास्तु मानाद्यंशाः क्रोधश्च परोपघातात्मकत्वात् द्वेष इत्यलं प्रसङ्गेन, विशेषभावना विशेषावश्यकादवसेयेति ॥ द्वारम् ॥ अथ कषायद्वारं, शब्दार्थः प्राग्वत्, तेषामष्टधा निक्षेपः, नामस्थापनाद्रव्यसमुत्पत्तिप्रत्ययादेशरसभावलक्षणः, आह - "णार्म ठवणा दविए उप्पत्ती पश्च्चए य आएसे । रसभावकसायाणं णएहिँ छहिं मग्गणा तेसिं ॥ १ ॥ तत्र नामस्थापने क्षुण्णे, द्रव्यकषायो व्यतिरिक्तः कर्मद्रव्यकषायो नोकर्मद्रव्यकषायश्च, कर्मद्रव्यकषायो योग्यादिभेदाः कषायपुद्गलाः, नोकर्मद्रव्य कषायस्तु सर्जकषायादिः, उत्पत्तिकषायो यस्माद् द्रव्यादेर्बाह्यात् कषायप्रभवस्तदेव कषायनिमित्तत्वाद् उत्पत्तिकषाय इति उक्तं च - "किं' एसो कट्ठयरं जं मूढो खाणुगंमि अप्फिडिओ । खाणुस्स तस्स रूसइ ण अप्पणो दुप्पओगस्स ॥ १ ॥' प्रत्ययकषायः खल्वान्तरकारणविशेषः तत्पुद्गललक्षणः, आदेशकषायः कैतवकृत भृकुटि भनुराकारः, तस्य हि कषायमन्तरेणापि तथादेशदर्शनात्, रसकषायो हरीतक्यादीनां रसः, भावकषायो द्विविधः - आगमतस्तदुपयुक्तो नोआगमतस्तदुदय एव,
१ नामस्थापनाद्रव्ये उत्पत्तौ प्रत्यय आदेशे च । रसभावकषावाणां नयैः षङ्गिर्मार्गणा तेषाम् ॥ १ ॥ २ किमेतस्मात्कष्टतरं थम्मूढः स्थाणावास्फालितः । स्थाणवे तस्मै रुष्यति नात्मनो दुष्प्रयोगाय ॥ १ ॥
For Private Personal Use Only