Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 228

॥२१७॥ मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः ती' ति कौण्डिन्यकोट्टवीरं तस्मात् , परम्परास्पर्शम्-आचार्यशिष्यसम्बन्धलक्षणमधिकृत्योत्पन्ना-सञ्जाता, बोटिकदृष्टिरध्याहरणीयेति गाथार्थः ॥ साम्प्रतं निह्नववक्तव्यतां निगमयन्नाह
एवं एए कहिया ओसप्पिणीए उ निण्या सत्त । वीरवरस्स पवयणे सेसाणं पव्वयणे णस्थि ॥ ७८४ ॥ ___ व्याख्या-'एवम् उक्तेन प्रकारेण 'एते' अनन्तरोक्काः 'कथिताः' प्रतिपादिताः, अवसर्पिण्यामेव निवाः सप्त अमी
स्य 'प्रवचने' तीर्थे, 'शेषाणाम्' अर्हतां प्रवचने 'नस्थित्ति न सन्ति, यद्वा नास्ति निवसत्तेति गाथार्थः॥ मोत्तुणमेसिमिक सेसाणं जावजीविया दिही । एक्केकस्स य एत्तो दो दो दोसा मुणेयव्वा ॥ ७८५ ॥ व्याख्या-मुक्त्वैषामेकं गोष्ठामाहिलं निहवाधर्म 'शेषाणां' जमालिप्रभृतीनां प्रत्याख्यानमङ्गीकृत्य यावजीविका दृष्टिः, नापरिमाणं प्रत्याख्यानमिच्छन्तीति भावना, आह-प्रकरणादेवेदमवसीयते किमर्थमस्योपन्यास इति ?, उच्यते, प्रत्यहमुपयोगेन प्रत्याख्यानस्योपयोगित्वान्मा भूत् कश्चित् तथैव प्रतिपदेत (तेति), अतो ज्ञाप्यते-निहवानामपि प्रत्याख्याने इयमेव दृष्टिः, एकैकस्य च 'एत्तो' त्ति अतोऽमीषां मध्ये द्वै द्वौ दोषौ विज्ञातव्यो, मुक्त्वैकमिति वर्तते, भावार्थ तु वक्ष्यामः. परस्परतो यथाऽऽहुबेहुरता जीवप्रदेशिकान्-भवन्तः कारणद्वयान्मिथ्यादृष्टयः, यद्भणथ-एकप्रदेशो जीवः, तथा क्रियमाणं च कृतमित्येवं सर्वत्र योज्यं, गोष्ठामाहिलमधिकृत्यैकैकस्य त्रयो दोषा इति यथाहुबहुरतान् गोष्ठामाहिला:-दोषत्रयाद् भवन्तो मिथ्यादृष्टयः यत् कृतं कृतमिति भणतः तथा बद्धं कर्म वेद्यते यावजीवं च प्रत्याख्यानमिति गाथार्थः ॥ तता दृष्टयः किं संसाराय आहोस्विदपवर्गायेत्याशङ्कानिवृत्त्यर्थमाह
सत्तेया दिट्ठीओ जाइजरामरणगम्भवसहीणं । मूलं संसारस्स उ भवंति निर्गयरवेणं ॥७८६ ॥ व्याख्या-सप्तैता दृष्टया, बोटिकास्तु मिथ्यादृष्टय एवेति न तद्विचारः, 'जातिजरामरणगर्भवसतीना'मिति, जातिग्रहणामारकादिप्रसूतिग्रह इत्यतो गर्भवसतिग्रहणमदुष्टं 'मूलं' कारण, भवन्तीति योगः, मा भूत् समाविनीनां जातिजरामरणगर्भवसतीनां मूलमिति प्रत्ययः अत आह-'संसारस्स उ' संसरणं संसार:-तिर्यग्नरनारकामरभवानुभूतिरूपः प्रदी| गृह्यते, तस्यैव तुशब्दस्यावधारणार्थत्वात्, निर्ग्रन्थरूपेणेति गाथार्थः॥ आह-एते निहवाः किं साधवः ? उत तीर्थान्तरीयाः ? उत गृहस्था इति ?, उच्यते, न साधवः, यस्मात् साधूनामेकस्याप्यर्थाय कृतमशनादि शेषाणामकल्प्यं, नेवं निहवानामिति, आह च
पवयणनीहयाणं जं तेर्सि का रियं जहिं जत्थ । भज्नं परिहरणाए मूले तह उत्तरगुणे य ॥ ७८७ ॥ __ व्याख्या-पवयणनीहूयाणं'ति निहूयंति देशीवचनमकिश्चित्करार्थे, ततश्च प्रवचन-यथोक क्रियाकलापं प्रत्यकिचित्कराणां 'यद्' अशनादि तेषां कारितं यस्मिन् काले यत्र क्षेत्रे तद् 'भाज्यं' विकल्पनीयं परिहरणया, कदाचित परिहियते कदाचिन्नेति, यदि लोको न जानाति यथैते निहवाः साधुभ्यो भिन्नास्तदा परिहियते, अथ च जानाति तदा
थवा परिहरणा-परिभोगोऽभिधीयते, यत उक्तम्-"धारणा उवभोगो परिहरणा तस्स परिभोगो" तत्र भाज्यं 'मूले' मुलगुणविषयमाधाकर्मादि तथा उत्तरगुणविषयं च क्रीतकृतादीत्यतो नैते साधवः, नापि गृहस्था गृही
धारणमुपभोगः परिहरणं तस्य परिभोगः.. तलिङ्गत्वात् , नापि तीर्थान्तरीयाः, नान्यतीर्थ्याः, यतस्तदर्थाय यत् कृतं तत् कल्प्यमेव भवति, अतोऽव्यक्ता एत इति गाथार्थः ॥ आह-बोटिकानां यत् कारितं तत्र का वार्ता ?, उच्यतेमिच्छादिट्ठीयाणं जं तेसिं कारियं जहिं जस्थ । सव्वंपि तयं सुद्धं मूले सह उत्तरगुणे य ॥ ७८८ ॥ दारं ॥ __ व्याख्या-'मिथ्यादृष्टीनां' बोटिकानां 'यत्' अशनादि तेषां कारितं यस्मिन् काले यत्र क्षेत्रे सर्वमपि तत् शुद्धं -कल्प्यमिति भावना, मूलगुणविषयं तथोत्तरगुणविषयं चेति गाथार्थः ॥ उक्तं समवतारद्वारम् , अधुनाऽनुमतद्वारं व्याख्यायते-तत्र यद्यस्य नयस्य सामायिकं मोक्षमार्गत्वेनानुमतं तदुपदर्शयन्नाहतवसंजमो अणुमओ निग्गंथं पथयणं च वषहारो । सहजुसुयाणं पुण निव्वाणं संजमो चेव ॥७८९ ॥ दारं ॥ ___ व्याख्या-तापयतीति तपः तपःप्रधानः संयमस्तपःसंयमः असौ 'अनुमतः' अभीष्टो मोक्षाङ्गतयेति, निर्ग्रन्थानामिदं नैर्ग्रन्थ्यम्-आईतमिति भावना, किं ?-प्रवचनं श्रुतमित्यर्थः, चशब्दोऽनुक्तसम्यक्त्वसामायिकसमुच्चयार्थः, 'ववहारो' त्ति एवं व्यवहारो व्यवस्थितः, व्यवहारग्रहणाच्च तदधोवर्तिनगमसंग्रहनयद्वयमपि गृहीतं वेदितव्यं, ततश्चैतदुक्तं भवतिनैगमसंग्रहव्यवहारास्त्रिविधमपि सामायिक मोक्षमार्गतयाऽनुमन्यन्ते, तपासंयमग्रहणाच्चारित्रसामायिकं, प्रवचनग्रहणाद् श्रुतसामायिकं, घशब्दात् सम्यक्त्वसामायिकम् , आह-यद्येवं किमिति मिथ्यादृष्टयः ?, उच्यते, यतो व्यस्तान्यप्यनुमन्यन्ते, न सापेक्षाण्येव, शब्दऋजुसूत्रयोः पुनः कारणे कार्योपचारात् निर्वाणमार्ग एव निर्वाणं संयम एवेत्यनुमतम् , ऋजुसूत्रमुल्लङ्घयादौ शब्दोपन्यासः शेषोपरितननयानुमतसंग्रहार्थः, एतदुक्तं भवति-ऋजुसूत्रादयः सर्वे चारित्रसामायि