Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 236

॥२२५॥
आवश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
वि संठाणेसु लहइ एमेव सव्वसंघयणे । उक्कोसजहणणं वजिऊण माणं लहे मणुओ ॥ ८२१ ॥ दारं ॥ व्याख्या - संस्थितिः संस्थानम् - आकारविशेषलक्षणं, तच्च षोढा भवति, उक्तं च- " समउरंसे णग्गोहमंडले माइ बामणे खुज्जे । हुंडेऽवि य संठाणे जीवाणं छम्मुणेयवा ॥ १ ॥ तुलं वित्थडबहुलं उस्सेहत्रहुं च महकु च । हेट्ठिल कायम - डहं सवत्थासंठियं हुंडं ॥ २ ॥" इत्यादि, तत्र सर्वेष्वपि संस्थानेषु 'लभते' प्रतिपद्यते चत्वार्यपि सामायिकानि, प्राकूप्रतिपन्नोऽप्यस्तीत्यध्याहारः, 'एमेव सहसंघयणे' त्ति एवमेव सर्व संहनन विषयो विचारो वेदितव्यः, तानि च षट् संहननानि भवन्तीति, उक्तं च-" वरिसभणारायं पढमं बितियं च रिसभणाराये । णाराय अद्धणारायं कीलिया तहय छेव ॥ १ ॥ रिसभो उ होइ पट्टो वज्रं पुण कीलिया मुणेयषा । उभओमक्कडबंधं णारायं तं वियाणाहि ॥ २ ॥" इह चेत्थंम्भूतास्थिसञ्चयोपमितः शक्तिविशेषः संहननमुच्यते न त्वस्थिसञ्चय एव, देवानामस्थिरहितानामपि प्रथमसंहननयुक्तत्वात् । 'कोजणं वजिण माणं लभे मणुओं' ति उत्कृष्टं जघन्यं च वर्जयित्वा मानं - शरीरप्रमाणं लभते - प्रतिपद्यते मनुजः प्रकरणादनुवर्तमानं चतुर्विधमपि सामायिकं, प्राक् प्रतिपन्नोऽपि विद्यत इति गाथार्द्धहृदयम्, अन्यथा नारकादयोsपि सामान्येन सामायिकद्वयं त्रीणि वा लभन्त एवेति, उक्तं च- " किं' जहण्णोगाहणगा पडिवज्जति उकोसोगाहणगा
१ समचतुरखं म्यग्रोधमण्डलं सादि वामनं कुब्जम् । हुण्डमपि च संस्थानानि जीवानां षड् ज्ञातव्यानि ॥१॥ तुल्यं विस्तार बहुल मुत्सेधबहुलं च महभकोड च । अधस्तनकायमडमं सर्वत्रासंस्थितं हुण्डम् ॥ २ ॥ २ वर्षभनाराचं प्रथमं द्वितीयं च ऋषभनारायम् । नाराचमर्धनाराचं कीलिका तथैव सेवार्त्तम् ॥ १ ॥ ऋषभस्तु भवति पट्टो वज्रं पुनः कीलिका ज्ञातव्या । उभयतो मर्कटबन्धो नाराचं तत् विजानीहि ॥ २ ॥ ३ किं जघन्यावगाहना प्रतिपद्यन्ते उत्कृष्टावगाहनका
अजहण्णुकोसोगाहणगति पुच्छा १, गोतमा ! णेरइयदेवा ण अहण्णोगाहणगा किंचि पडिवजंति, पुबपडिवण्णगा पुण सिया सम्मतसुताण, ते 'चेव अ जहण्णुकोसोगाहणगा उक्कोसोगाहणगा य सम्मत्तसुते पडिवज्अंति, णो सेसेति । पुवपडिवण्णगा दोषि दोहं देव । तिरिएसु पुच्छा ?, गोतमा १ एगेंदिया तिसुवि ओगाहणासु ण किंचि पडिवज्जंति, णावि पुवपडिवण्णगा। जहणोगाहणमा विगलिंदिया सम्मत्तसुयाणं पुबपडिवण्णगा हवेज्जा ण पडिवज्ज माणगा, अजहण्णुको सोगाहणगा उक्को सोगाहणगा पाणावि पडिवज्जमाणगा, सेसतिरिया जहण्णोगा हणगा सम्मत्तसुयाण पुत्रपडिवण्णगा होज्जा णो पडिवज्जमाणगा, अजनुकोसोगाहणगा पुन तिन्हं दुहावि संति, उक्कोसोगाहणगा दोण्हं दुहावि । मणुपसु पुच्छा ?, गोतमा ! संमुच्छिममणुस्सं पडुच्च तिसुवि ओगाहणासु च उण्हंपि सामाइयाणंण पुषपडिवण्णगा नो पडिवज्जमाणगा । गब्भवकंतिय जहण्णोगाहणमणू मा
१ अजघन्योत्कृष्टावगाहना इति पृच्छा ?, गौतम ! नैरयिकदेवा न जघन्यावगाहनाः किञ्चित्प्रतिपद्यते, पूर्वप्रतिपक्षकाः पुनः स्युः सम्यक्त्वश्रुतयोः तएवाजम्योत्कृष्टावगाहना उत्कृष्टावगाहनाश्च सम्यक्रवश्रुते प्रतिपद्यन्ते, न शेषे इति । पूर्वप्रतिपत्रका द्वयेऽपि द्वयोरेव । तिर्यक्षु पृच्छा ?, गौतम ! एकेन्द्रियातिसृष्वप्यवगाहनासु न किञ्चित् प्रतिपद्यन्ते, नापि पूर्वप्रतिपन्नाः । जघन्यावगाहना विकलेन्द्रियाः सम्यक्त्वश्रुतयोः पूर्वप्रतिपन्ना भवेयुर्न प्रतिपद्यमानाः, भजघन्योत्कृष्ठावगाहना उत्कृष्टावगाहनाः पुनर्न पूर्वप्रतिपन्ना नापि प्रतिपद्यमानाः, शेषतिर्यचो जघन्यावगाहनाः सम्यक्त्वश्रुतयोः पूर्वप्रतिपता भवेयुर्न प्रतिपद्यमानाः, भजघन्योत्कृष्टावगाहनाः पुनस्त्रयाणां द्विधाऽपि सम्ति उत्कृष्टावगाहना द्वयोर्द्विधाऽपि । मनुजेषु पृच्छा ?, गौतम ! संमूर्छनजमनुष्यान् प्रतीत्य तिसृष्वप्यवगाहनासु चतुर्णामपि सामायिकादीनां न पूर्वप्रतिपक्षा न प्रतिपद्यमानाः । गर्भव्युत्क्रान्तिकजघन्यावगाहनमनुष्याः
सम्मत्तसुयाण पुबपडिवण्णगा होजा णो पडिवज्जमाणगा अजहण्णुकोसोगाहणगा पुण चउण्हवि दुधावि संति, उक्कोसोगाणगापुण दुहं दुधावी' त्यादि, अलं प्रसङ्गेन ॥ गतं द्वारत्रयम् अधुना लेश्याद्वारावयवार्थमभिधित्सुराहसम्मत्तसुयं सव्वासु लहइ सुखासु तीसु य चरितं । पुष्वपडिवण्णगो पुण अण्णयरीए उ लेसाए ॥ ८२२ ॥ व्याख्या - सम्यक्त्वं च श्रुतं चेति एकवद्भावस्तत् सम्यक्त्वश्रुतं 'सर्वासु' कृष्णादिलेश्यासु 'लभते' प्रतिपद्यते, 'शुद्धासु' तेजोलेश्याद्यासु तिसृष्वेव चशब्दस्यावधारणार्थत्वात्, 'चारित्रं' विरतिलक्षणं, लभत इति वर्तते, एवं प्रतिपद्यमान कमधिकृत्य लेश्याद्वारं निरूपितम् अधुना प्राक्प्रतिपन्नमधिकृत्याऽऽह - 'पुत्रपडिवण्णओ पुण अण्णतरीए उलेमाए पूर्वप्रतिपक्षकः पुनरन्यतरस्यां तु लेश्यायां- कृष्णाद्यभिधानायां भवति । आह-मतिश्रुतज्ञानलाभचिन्तायां शुद्धासु तिमृषु प्रतिपद्यमानक उक्तः कथमिदानीं सर्वास्वभिधीयमानः सम्यक्त्व श्रुतप्रतिपत्ता न विरुध्यत इति ?, उच्यते, तत्र कृष्णादिद्रव्यसाचिव्यजनिताऽऽत्मपरिणामरूपां भावलेश्यामाश्रित्यासावुक्तः, इह त्ववस्थित कृष्णादिद्रव्यरूपां द्रव्यलेश्यामेव इत्यतो न विरोधः, उक्तं च- "से' णूणं भंते । किण्हलेसा णीललेस्सं पष्पणो तारूवत्ताए णो तावण्णत्ताए णो तागंधत्ताए गो तारसत्ताए णो ताफासत्ताए भुज्जो भुज्जो परिणमति १, हंता गोतमा ! किण्णलेस्सा णीललेस्सं पप्प णो तारूबताए जाव परिणमति, से केणणं भंते । एवं वुच्चति - किण्हलेस्सा णीललेस्सं पप्प जाव णो परिणमइ ?, गोतमा !
१ सम्यक्त्वश्रुतयोः पूर्वप्रतिपक्षा भवेयुनं प्रतिपद्यमानाः, भजघन्योत्कृष्टावगाहनाः पुनश्चतुर्णामपि द्विधाऽपि सन्ति, उत्कृष्टावगाहनाः पुनर्द्वयोर्द्विधाऽपि । २ अथ नूनं भदन्त ! कृष्णलेश्या नीललेश्यां प्राप्य न तद्रूपतया नो तद्वर्णतया न सगन्धतया न सदसतया न तत्स्पर्शतया भूयो भूयः परिणमति?, इन्त गीतम कृष्णलेश्या नीकलेश्यां प्राप्य न तद्रूपतया यावत्परिणमति, अथ केनार्थेन भदन्त ! एवं प्रोच्यते-कृष्णलेश्या नीललेश्यां प्राप्य यावच्च परिणमति १, गौतम '
P