Book Title: Mangal gyan darpan Part 1
Author(s): Shobhnaben J Shah
Publisher: Digambar Jain Kundamrut Kahan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008263/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sahaja upayoga svarUpa hamArA, svaccha svabhAva zeyAkArA, jisameM varte jJAnakI dhArA, vahu to dekhana - jAnamahArA 4. pachI ThA che maMgala bALa-1 te "zuM kharekhara jJAna parane jANe che? ke kharekhara jJAnanI nI svacchatAmAM para zeyAkAro pratibhAse che tevA - pratibhAsamayI joyAkAra jJAnane jJAna jANe che? A che viSayane spaSTa karatA amRtamaya vacanAmRtonuM saMkalana" zasaMkalana - hara bA. bra. zobhanAbena je. zAha hai | (rAjakoTa) zrI prakAzaka tathA prApti sthAna :zrI kuMdakuMda kahanAmRta prabhAvanA maMdira TrasTa svITa homa" jAganAtha ploTa zerI naM.- 6, jImakhAnA roDa, rAjakoTa - 360 002 (gujarAta) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Thanks & our Request This shastra has been kindly donated in "electronic form" to AtmaDharma.com by Shree Digambar Jain Kund Kund Kahanamrut Prabhavna Mandir Trust, Rajkot, who have allowed it to be made available on the internet. Our request to you: 1) We have taken great care to ensure this electronic version of Mangal Gnaan Darpan is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if corrections have been made you can replace your copy with the corrected one. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version History Version Number Date Changes 8 Sept 2005 First electronic version. 001 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAna saMvata 25 prathama AvRtti - 1000 rAjakoTa : rAjakoTaH muMbaI : sonAgiraH vIrasaMvata 2531 pU. "bhAI zrI" lAlacaMdabhAI modInA 96 mAM janmadina prasaMge tA. 16-6-2005 jeTha suda noma sonagaDha : prakAzana vikrama saMvata 2061 paDatara kiMmata - rUA.150/ 'maMgala jJAna darpaNa 'prApti sthAna I. sa. 2005 mUlya - rUA. 40/ zrI kuMdakuMda kahAnAmRta prabhAvanA maMdira TrasTa, 'svITa homa', jAganAtha ploTa zerI naM.-6, jImakhAnA roDa, rAjakoTa - 360002 zrI zAMtibhAI sI. jhaverI 81-nilAmba2, 37 - peDara roDa, muMbaI-400026. TelI naM. 23516636/23524282 zrI digambara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa 5, paMcanAtha ploTa, zrI kAnajIsvAmI mArga, rAjakoTa-360 001. TelI. naM.2231073 zrI 52mAgama zrAvaka TrasTa AcArya kuMdakuMda naga2, mu. po. sonAgira, jI. datIyA (madhya pradeza ) TelI. naM. 07522 - 262307 Do. mAdhurIbena esa. naMdu "dhruvadhAma ", rAjakoTa-bhAvanagara meIna roDa, mu.po. sonagaDha, jI. bhAvanagara. Te.naM.02846/244132 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 3 prakAzakIya nivedana "aho ! u5kA2 jinava2no, kuMdano dhvani divyano ; jina kuMda dhvani ApyAM; aho ! te guru kahAnano." zAsana nAyaka bhagavAna mahAvIra svAmI ane gautama gaNagharadevathI cAlI AvatI jinamArganI paraMparAmAM cAraNaRddhidhArI zrI kuMdakuMdAcAryadeva thayA. teozrI dvArA dravyAnuyoganI dhArA punaH pravAhita thaI. samayasAra Adi paMca 52mAgamo upalabdha hatA; paraMtu temA rahela caitanyadevanA nidhAnane kholanAra koI ja nahotuM. aneka bhavyajIvonI yogyatAno sukALa pADyo ane ApaNA anaMta puNyodaye mahApratApI adhyAtma krAMti sarjaka pUjya zrI kAnajIsvAmIno udaya thayo ane paMcamakALe janamananA hradaya kamaLamAM zuddhAtmAnI prANa pratiSThA thaI. cArebAju adhyAtmanA vAyA vAyA ane aneka Asannabhavya jIvo nizcaya ratnatrayadharmathI alaMkRta thayA.. temAnuM eka ratna pU. 'bhAIzrI' lAlacaMdabhAI thayA. samayasAra pAMcamI gAthAmAM kuMdakuMdAcAryadeve kaheluM ke-tuM tArA nija vaibhavathI zudhdhAtmAne pramANita karaje! Ape chaThThI gAthAnA AdhAre...te vAtane parama pramANita karI. ApazrI pUjya gurudevazrInA 45 varSanA dohanano TUMkasAra be vAkyamAM batAvatA ke AtmAno svabhAva jJAna ane jJAnano svabhAva AtmAne jANavuM te che. abhedano bheda karIne samajAvyuM na samajAvyuM ke tarata ja bhedane abheda karI dIdho. pU. gurudevazrInA u5kA2nI to zI vAta karIe !! temanA karuNAbhInA upadeza upa2 to hRdaya ja vArI jAya che. koIka ja pravacana evuM haze ke jemAM 17-18 gAthAno ullekha na kare ! A repharansamAM keTalo marma ane rahasya bhareluM che jeno tAga to levo ja rahyo. AbALa-gopALa saune sadAkALa tenA vartamAna jJAnamAM teno 52mAtmA ja jaNAya rahyo che A svAbhAvika vastu sthiti che...ane jo A vastu vyavasthAno svIkA2 AvI jAya to AtmAnubhava thavAmAM vAra lAgatI nathI. vartamAna jJAna sva-52 prakAzaka hovAthI sva to jaNAya ja rahyo hovA chatAM...tenuM lakSa svaprakAzaka u52 jatuM nathI ane rAga jaNAya che tenuM lakSa karIne tyAM rokAI jAya che to tenuM jJAna ekAnta mithyA 52prakAzakamAM cAlyuM jAya che. pU. gurudevazrIe hajAro vakhata A vAta karI ane AgamamAM paNa tene sva-52 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 prakAzaka jJAna kahyuM che. A "sva-para prakAzaka" mAM ghaNuM rahasya samAyeluM hatuM ane tenuM spaSTIkaraNa pU. "bhAIzrI" Ape karyuM tyAre samajAyuM ke jJAnanI paryAyamAM sva-para beno pratibhAsa thAya che...ane te ja samaye je bAju lakSa che te bAju jJAnano paryAya vaLI jAya che. arthAt viSayabhede tenA bheda paDI jAya che. ApazrI to varSothI cAra poInTa batAvatA ane temAM cothA poInTa... jIvano puruSArtha kaI bAju che te upara saMsAra-mokSanA pariNAma pragaTe che. -cAra poInTa (1) jJAyaka dhruva paramAtmA anAdi anaMta che. (2) caitanya anuvidhAyI upayoga je AtmAnuM zeyabhUta lakSaNa che te paNa anAdi anaMta che. (3) e upayoganI svacchatAmAM sva-parano pratibhAsa paNa anAdi anaMta thayA ja kare che. A traNa poInTa to svabhAvika vastunI sthitinA hovAthI ahIM na koI baMdhAya che na koI mukAya che. have bhedajJAnano puruSArtha cothA poInTa che. (4) sva upara lakSa gayuM to mokSamArgamAM Avyo; rAga upara lakSa gayuM to baMdhamArgamAM gayo-Ama cothA poInTa jJAnI ke ajJAnI eka samaya pUrato thAya che. ApazrI kahetA ke pU. gurudevanA pratApe dareka jIvone dRSTino viSaya khyAlamAM AvI gayo hoya tema lAge che, to paNa anubhava kema thato nathI ? tenuM kAraNa che ke tene svapara prakAzakanA vyavahArano pakSa che. vyavahAranA pakSanA be prakAra che - mATe ka dravyanA pramANamAMthI dravyano nizcaya kADhavo..ane 5 jJAna paryAyanA pramANamAMthI jJAnanI paryAyano nizcaya kADhavo. dravyano nizcaya zuM? utpAduM vyaya dhruva yuktam sat kahyuM temAM bhedajJAna karavAnuM che... ke dhruva te huM ane utpAda-vyaya te huM nahIM. padArthamAM ja eka upAdeya tattva che ane eka heya tattva che. Ama aMdaramAM ja heya-upAdeya thatAM dravyano nizcaya hAthamAM Ave che. ahIM mithyAtva gaLyuM che paNa TaLyuM nathI. jJAna paryAyanA pramANamAM heya-upAdeya karavAnuM che. sva-para prakAzaka evI jJAnanI paryAyamAM ja sva jaNAya che ane para jaNAtuM nathI. A rIte vidhiniSedha karatAM jJAna paryAyano nizcaya pragaTa thAya che. seTikAnI gAthAmAM A vAta lIdhI che. jJAnanI paryAyano vyavahAra zuM? ane jJAnanI paryAyano nizcaya zuM? AtmA AtmAne jANe tevA bhedamAM paNa AtmAnubhavano nAza thAya che to upacarita sabhUta vyavahAramAM aTake tene anubhava Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kyAMthI thAya? anupacarita sabhUta vyavahAranayanI to kabulAta Ave paNa tenAthI sUkSma upacarita sadabhUta vyavahAranaya che kAraNa ke tene anAdinuM zalya paDyuM che ke jJAnano sva-para prakAzaka svabhAva che eTale svane jANatAM para jaNAya jAya che. A vyavahArano pakSa jJAnanI paryAyanA nizcayamAM AvyA vinA oLaMgI zakAto nathI. jema mokSamArga eka hovA chatAM tenuM nirUpaNa be prakAre karela che tema paramArthabhUta zeya to jJAyaka ja che, eka ja prakAranuM zeya hovA chatAM..parano pratibhAsa dekhIne parane paNa jJAnanuM zeya kahyuM che te to upacArathI kahyuM che. kemake potAnA zeyAkAra jJAnane jANe to yathArtha che; paraMtu pratibhAsanA nimittane jANe to yathArtha nathI. nimittane jANe che tema kahevuM te asabhUta upacarita vyavahAra che. sAdhaka ho ke siddha paramAtmA ho! tenA jJAnamAM sva-para prakAzakapaNuM kaI rIte che te samajavuM ghaNuM jarUrI che. eka ja jJAnanI paryAyamAM nizcaya ane vyavahAra rahelo che. jJAna paryAyanI bahAra vyavahAra nathI. potAnA jJAnamAM zeyAkAranuM jJAna thavuM te paraprakAzakatA che ane jJAnanuM jJAnAkAre jANavuM thavuM te svaprakAzakatA che. zeyAkAra ane jJAnAkAra evA be dharmomayI eka ja jJAnanI paryAya zeyapaNe jaNAya che. "pU. bhAIzrI" ApanI e bhAvanA rahetI ke A pratibhAsa" mAM ghaNo mAla bharyo che. temAM sva-para prakAzakano ukela che tethI tenuM svarUpa bahAra Ave to mithyAtvanA bhUkkA thaI evo visphoTa thAya ane tenA phaLa svarUpe kSAyikavat samyagdarzana thAya evuM che. "pratibhAsa beno ane lakSa ekanuM-" A mahAsiddhAMtanuM sevana thatAM...jJAna zeyothI vyAvRta thaI ane jAnahAranI sanmukha thaIne sAkSAta amRtanA bhojI thaze- "amRta varasyA re paMcamakALamAM." maMgala jJAna darpaNa" bhAga-1 e anupama kRtinuM saMkalana karavAnuM kAryabhAra AtmArthI bA.bra.zobhanAbena je. zAha (rAjakoTa) saharSa svIkArI ane tvarAe kArya pUrNa karavA badala A saMsthA temano khUba-khUba AbhAra mAne che. A pustakamAM ajANatA koI kSati ke tRTi rahI hoya to te amArI prajJAno doSa che ane pAThakagaNa mumukSune vinaMtI ke e upara amAruM lakSa jarUra kheMce. jethI bhaviSyamAM amo vizeSa kALajI laI zakIe. A pustakanA saMkalanamAM lakhANamAM ane prapharIDiMgamAM jemaNe sahyoga Apyo che te sarveno saMsthA AbhAra mAne che. dAnarAzi :- "maMgala jJAna darpaNa" bhAga-1 e pustaka prakAzana peTe nIcenA nAme dAnarAzi prApta thayela che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (1) rU. 50,000/- sva. ku. hetala(TavInsI) kamalezabhAI TImbaDIyAnA smaraNArthe ha. revAbena nAgaradAsa TIMbaDIyA parivAra rAjakoTa (2) rU. 50,000/- sva. bAlacaMdabhAI kasturacaMda zAhanA smaraNArthe - zrI zAMtAbena bAlacaMdabhAI zAha parivAra (thANA ) (3) rU. 50,000/- ku. nilamabena jaina tathA ku. saMdhyAbena jainanA AbhAra arthe pU. lAlacaMdabhAI amaracaMdabhAI modIjeTha suda nomanA janmadina nimitte ha. eka mumukSu taraphathI maLela che. (4) rU.2501/- sarojabena caMdulAla mahetA-rAjakoTa. (5) rU.1500/- sva. kizorabhAI sobhAgacaMdabhAI zeTha temaja sva.jayavaMtabhAI zAMtilAla vAdhara-huM. nirmaLAbenazeTha -rAjakoTa (6) rU.1,000/- zrI kapuracaMdajI jaina -karelI (7) rU.1OOO/- DaoN. zrutibena -amerIkA (8) rU.1000/- zrImatI maMjubena zAMtikumAra DagalI -amadAvAda (9) rU.1000/- sva. kanakarAya maNIlAla punAtara 1,58,001/- 7. caMdanabena ke. punAtara -rAjakoTa sarve dAtAoe amArI saMsthAne pustaka prakAzana mATe je sahayoga karyo che te badala saMsthA sarveno hRdayapUrvaka atyaMta AbhAra mAne che. "maMgala jJAna darpaNa" bhAga-1 nuM samagra komyuTarAIjhaDa TAIpa seTiMganuM kArya zrI nilezabhAI tathA devAMgabhAI vAriyA-rAjakoTa dvArA; pustaka prinTiMga bAInDiMganuM kArya caMdrakAntabhAI mahetA, rAjakoTa dvArA ane kalara peIjanuM kArya "DoTa eDa' vALA zrI kamalezabhAI somapurA, rAjakoTa dvArA thayuM hovAthI saMsthA temano AbhAra mAne che. A pustaka http://www.atmadharma.com para mukela che. zrI kuMdakuMda kahAnAmRta prabhAvanA maMdira TrasTa rAjakoTa. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI kuMdakuMda kahAnAmRta prabhAvanA maMdira TrasTa mAMthI prakAzita thayelA pustako (1) IndriyajJAna. jJAna nathI (2) dravyasvabhAva-paryAyasvabhAva (3) bhedajJAna bhajanAvalI (4) jJAnathI. jJAnanuM.... bhedajJAna (5) dravyasvabhAva-paryAyasvabhAvanI carcA (6) jANanAro jaNAya che (7) caitanya vilAsa (8) Atma jayoti (9) zudhdha aMtaH tattva (10) maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ( zrI samayasArajI stuti (harigIta) saMsArI jIvanAM bhAvamaraNo TALavA karaNA karI, saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIra! te saMjIvanI; zoSAtI dekhI saritane karuNAbhInA hRdaye karI, munikuMda saMjIvanI samayaprAbhUta taNe bhAjana bharI. (anuSTrapa) kuMdakuMda racyuM zAstra, sAthiyA amRte pUryA, graMthAdhirAja !tArAmAM bhAvo brahmAMDanA bharyA. (zikhariNI) aho ! vANI tArI prazamarasa-bhAve nItaratI, mumukSune pAtI amRtarasa aMjali bharI bharI; anAdinI mUcha viSa taNI tvarAthI UtaratI, vibhAve thI thaMbhI svarUpa bhaNI doDe pariNati. (zArdUlavikriDita) tuM che nizcayagraMtha bhaMga saghaLA vyavahAranA bhedavA, tuM prajJAchINI jJAna ne udayanI saMdhi sahu chedavA; sAthI sAdhakano, tuM bhAna jagano, saMdeza mahAvIrano, visAmo bhavakalAMtanA hRdayano, tuM paMtha mukti taNo. (vasaMtatilakA) suNya tane rasanibaMdha zithila thAya, jAye tane hRdaya jJAnI taNAM jaNAya; tuM rucatAM jagatanI ruci ALase sau, tuM rIjhatAM sakalajJAyakadeva rIjhe. (anuSTrapa) banAvuM 5tra kuMdananAM, ratnonA akSaro lakhI; tathApi kuMdasUtronAM aMkAye mUlya nA kadI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI sadgurudeva-stuti (harigIta) saMsArasAgara tAravA jinavANI che naukA bhalI, jJAnI sukAnI maLyA vinA e nAva paNa tAre nahIM; A kALamAM zuddhAtmajJAnI sukAnI bahu bahu dohyalo, muja puNyarAzi phaLyo aho ! gurukahAna tuM nAvika maLyo. (anuSTrapa) aho ! bhakta cidAtmAnA, sImaMdhara-vIra-kuMdanA! bAhyAM ta2 vibhavo tArA, tAre nAva mumukSunA. (zikhariNI) sadA draSTi tArI vimaLa nija caitanya nIrakhe, ane jJAtimAMhI darava-guNa-paryAya vilAse; ni jAlaM bIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe, nimitto vahevAro ciThThana viSe kAMI na maLe. (zArdUlavikrIDita) haiyuM "sat sat jJAna jJAna" dhabake ne vajavANI chUTe, je vaje sumumukSu sarva jhaLake; paradravya nAto tUTe; - rAgadveSa rUce na, jaMpa na vaLe bhAveMdrimAM-aMzamAM, TaMkotkIrNa akaMpa jJAna mahimA hRdaye rahe sarvadA. (vasaMta tilakA) nitye sudhAjharaNa caMdra! tane namuM huM, karuNA akAraNa samudra ! tane namuM huM; he jJAnapoSaka sume gha! tane namuM huM, A dAsanA jIvanazilpI! tane namuM huM. (stragdharA). UMDI UMDI, UMDethI sukhanidhi satanA vAyu nitye vahetI, vANI cimUrti! tArI ura-anubhavanA sUkSma bhAve bharelI; bhAvo UMDA vicArI, abhinava mahimA cittamAM lAvI lAvI, khoyeluM ratna pAmuM-manAtha manano; pUrajo zaktizALI ! Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 *cccccccccccccccccccccccccc jinajInI vANI (rAga AzAbharyA ame AviyA) sImaMdhara mukhathI phUlaDAM khare, enI kuMdakuMda gUMthe mALa re, jinajInI vANI bhalI re. vANI bhalI, mana lAge raLI, jemAM sAra-samaya ziratAja re, jinajInI vANI bhalI re.......sImaMdhara gUMthyA pAhuDa ne gUMcyuM paMcAsti, gUMcyuM pravacanasAra re, jinajInI vANI bhalI re. gUMthya niyamasAra, gUMcyuM rayaNasAra, gUMthyo samayano sAra re, jinajInI vANI bhalI resImaMdhara syAdvAda kerI suvAsa bharelo, jinajIno OMkAranAda re, jinajInI vANI bhalI re. vaMduM jinezvara, vaMduM huM kuMdakuMda, vaMduM e uOMkAranAda re, jinajInI vANI bhalI re ...sImaMdhara, heDe hajo, mArA bhAve hajo, mArA dhyAne hajo jinavANa re, jinajInI vANI bhalI re. jinezvaradevanI vANInA vAyarA, vAjo mane dinarAta re, | jinajInI vANI bhalI re...sImaMdhara Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama zAstranuM nAma zrI pravacanasAra - prAbhRta zrI pravacanasAra bhASA TIkA samayasAra: zrI samayasAra TIkA "paramAdhyAtma taraMgiNI" paramAdhyAtma taraMgiNI laghutattvasphoTa aparanAma "zakti maNitakoza" laghutattvasphoTa maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 racayitA tathA TIkAkAra | pe74 naM. zrImad bhagavat kundakundAcAryadeva praNItazrI jayasena AcAryadevakRta TIkAzrI kuMdakuMdAcArya deva praNIta bra. zItalaprasAdajI kRta zrI kaMdakuMdAcArya praNIta zrI jayasenAcAryakRta tAtparyavRtiH TIkA zrI kuMdakuMdAcArya deva praNIta bra. zItalaprasAdajITIkAkAra zrI zubhacandrAcArya anu. paM. kamalakumArajI zAstrI zrI zubhacaMdrAcArya praNIta TIkA hindI - paM. jayacaMdrakRta zrImad AcArya amRtacaMdra sUrikRta DaoN. utamacaMdajI zivanIkRta AcArya amRtacaMdrasUrikRta anu.:- Do pannAlAla jaina [ sAhityAcArya] bhagavat kuMdakuMdAcArya viracita vacanIkAra paM. jayacandajI chAbaDA anuvAdaka-bra. zItalaprasAdajI zrI tAraNasvAmI viracita zrI devasenAcArya viracita bra - zitalaprasAdajI kRta TIkA AcArya zrI mAI dhavala viracita zrImat AcArya zubhacandra viracitasaMskRta TIkAkAra paM- nayavilAsa zrI mANikyanandisvAmi viracita zrI nAgasenamuni viracita - zrImad bhagavat samaMtabhadrAcArya viracita paM. sadAsukhadAsajIkRta - TIkA zrI hemacaMdrAcArya viracita "aSTapAhUDa" 10 | "zrI jJAna samuccayasAra" "tatvasAra - TIkA" 12 "nayacakra" 13 jJAnArNava parIkSAmukha tattvAnuzAsana ratnakaraMDa zrAvakAcAra 17 | syAdvAd maMjarI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pe74 naM. 18 20 21 15 56 24 | 56 57 | 57 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 krama zAstranuM nAma racayitA tathA TIkAkAra "nyAya dIpikA" zrI dharmabhUSaNayati viracita amRtAzItiH zrImad AcArya yogIndudeva viracita AptamImAMsA zrI samaMtabhadrAcArya viracita yuktAnuzAsana zrImad svAmI samanta bhadrAcAryavarya praNIta 22 zrI jayadhavalA zrI vIrasenAcArya viracita kaSAyapAhuDa TIkA tattvArtha rAjavArtika AcArya - akaMlakadeva viracita mUlArAdhanA zrI zivakoTI AcArya viracita aparanAma-bhagavatI ArAdhanA TIkAkAra paM. sadAsukhajI kAsalIvAla -gommaTasAra jIvakAMDa A. nemIcaMdra sidhdhAMta cakravartI viracita samyakajJAna caMdrikA bhASA TIkA | paM. pravara ToDaramalajIkRta bhASA TIkA 26 adhyAtma paMca saMgraha paM. dIpacaMdajI kAzalIvAla racita 27 adhyAtma kamalamArtaNDa bhAga-2 | paMDita rAjamallajI viracita 28 svAtmAnubhavamanana raciyatA - zrI dharmadAsajI kSulaka jJAnAnanda zrAvakAcAra 29 | jJAnAnanda zrAvakAcAra zrI samaMtabhadrAcArya praNata sahaja-sukha-sAdhana lekhaka - bra. zItala prasAdajI kRta | svataMtratA kA sopAna | brahmacArI zItala prasAdajI kRta 32 | samAdhi zataka jainadharma bhuSaNa - bra- zItalaprasAdajI TIkA "zrI sudRSTi taraMgiNI" paMDita pravara TekacandajI viracita 34 dhyAnAmRta lekhaka evaM saMkalana paM. jJAnacanda jaina, jayapura 35 | "jaina tatva mImAMsA" paM. phUlacaMdajI sidhdhAMta zAstrI jayapura ravAniyA tattvacarcA paM. phUlacaMdajI siddhAMta zAstrI 'Atma prabodha' zrI kumAra kavi viracita 38 | tattvajJAna pAThamAlA bhAga - 2 | paM. bhAgacaMdajI kRta 30 60 33 62 8 68 37 69 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 krama | zAstranuM nAma 39 | puruSArthasiddhi - upAya 40 | zrI pravacanasAra | 41 | zrI samayasArajI maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 racayitA tathA TIkAkAra | peIja naM. zrImad amRtacaMdrAcAryadeva viracita TIkAkAra- paM.pravara ToDaramalajI zrImadda bhagavata kuMdakuMda AcAryadeva praNIta zrI amRtacaMdrAcAryadeva viracita saMskRta TIkA AcArya zrI kuMdakuMdadeva praNita AcArya amRtacaMdrasUrikRta AtmakhyAti TIkA bhAvArthakartA- paM. jayacaMdajI chAbaDA kavivara paM. zrI banArasIdAsajI racita paM. zrI rAjamalajI anuvAda :- zrI makhanalAlajI paM. zrI rAjamalajI kRta anuvAda :- paM.- devakInaMdanajI kRta 98 42 | nATaka samayasAra 43 | zrI paMcAdhyAyI 44 | zrI paMcAdhyAyI-bhAga-1 99 45 | zrI paMcAdhyAyI bhAga - 2 kArtikeyAnuprekSA padmanaMdi paMca viMzati 48 | zrI paMcAstikAya 49 | yogasAra prAbhUta | 10 | | zrI paramAtma prakAza 51 | tavAnuzAsana pa2 | samAdhi taMtra zrI kArtikaiya svAmI viracita 101 -zrI padmanaMdi AcArya viracita 102 zrI kuMdakuMdAcAryadeva viracita TIkAkAra- zrI amRtacaMdradeva 104 AcArya zrI amitagati viracita 105 zrImad yogIndudeva viracita 112 zrI rAmasenAcArya viracita 114 AcArya zrI pUjyapAda svAmI viracita TIkAkAra- AcArya prabhAcaMdadeva 116 AcArya zrI nemIcaMdra siddhAMta cakravartI racita | 118 zrI kuMdakuMdAcAryadeva kRta TIkAkAra:- zrI padmaprabhamaladhArideva 119 zrI umAsvAmI viracita 120. zrI yogIndudeva viracita hindI TIkAkAra - bra. zItalaprasAdajI pa3 | bRhada dravya saMgrahuM 54 | zrI niyamasAra 55 | tattvArthasUtra pas | yogasAra TIkA 121 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2i peIja naM. 57 1222 122 124 125 128 129 13) 64 136 137 139 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 krama | zAstranuM nAma 2cayitA tathA TIkAkAra. | ibdopadeza zrI pUjyapAda AcArya viracita TIkAdAra : 5. AzAdharajIkRta 58 | AtmAnuzAsana svAmIzrI guNabhadrAcAryakRta | 59 | mokSamArga prakAzaka AcAryakalpa-paM. ToDaramalajI 60 | zrI kalazaTIkA zrI amRtacaMdrAcAryadeva racita -TIkAkAra paM. rAjamalajI pAMDe 61 | ci vilAsa | paM. dIpacaMdajI kAzalIvAla racita 62 | adhyAtma rahasya viddhavarya paM. zrI AzAdharajI viracita 63 Atma avalokana | paM. dIpacaMdajI kAcalIvAla racita zrI jaina sidhdhAMta pravezikA paM. gopAladAsajI baraiyA 65 ] | samyajJAna dIpikA | kSullaka bra. dharmadAsajI viracita 66. cha DhALa | paM. dolatarAmajI kRtaanubhava prakAza | paM. dIpacaMdajI kApalIvAlA racita 68 zrImad rAjacaMdrajI graMtha | zrImad rAjacaMdrajI svAnubhUti darzana || pU. bahenazrI caMpAbena 70 pU. bahenazrInAM vacanAmRta- | prazamamUrti pU. caMpAbahena 71 dravyadRSTi prakAza pU. zrI nihAlacaMdra sogAnIjI 72 | bheda jJAna pU. gurudevazrInA pravacano Atmadharma aMkamAMthI 73 | pravacanasAra pravacanomAMthI | pU. gurudevazrInA pravacano -pravacana prasAdamAMthI 74 | samayasAra zAstrajI para pravacano bhAga-1 thI 4 | pU. gurudevazrI nA pravacano 75 | | pravacana ratnAkara bhAga-1 thI 11 | pU. gurudevazrI nA pravacano 76] pravacana sudhA- bhAga-1 thI 3 pU. gurudevazrI nA pravacano dhyeyapUrvaka zeya pU. gurudevazrI nA pravacano 78 | mokSamArga prakAzaka pravacana bhAga-1) pU. gurudevazrI nA pravacano 79 | samayasAra siddhi bhAga-1 thI 3 | pU. gurudevazrI nA pravacano se 139 140 69 141 142 143 145 167 176 184 224 247 253 264 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 280 284. 292 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 | dama zAstranuM nAma 2cayitA tathA TIkAkAra. peIja ne. | 80 kilazAmRta bhAga-1 thI 4 | pU. gurudevazrI nA pravacano 275 81 |kaLazaTIkAnuM pravacana pU. gurudevazrI nA pravacano | 82 pravacana navanIta bhAga-1 tathA 4 | pU. gurudevazrI nA pravacano 281. | 83 Atma vaibhava | pU. gurudevazrI nA pravacano 84 bhAvazrutajJAnamAM arihaMtanA darzana | pU. gurudevazrI nA pravacano 287 | 85 bhaktAmara-stotra para pravacano | pU. gurudevazrInA pravacano 290 86 kArtikeyAnuprekSA pravacana bhAga-1 | pU. gurudevazrI nA pravacano 291 samayasAra nATaka pravacana bhAga-1 | pU. gurudevazrI nA pravacano 88 paramAtma prakAza pravacana bhAga-1 | pU. gurudevazrI nA pravacano 294 89 -paramAgamasAra pU. gurudevazrI nA pravacano 90 dravyadRSTi jinezvara paryAya draSTi vinazvara pU. gurudevazrI nA pravacano 303 pravacana ratno bhAga-2 | pU. gurudevazrI nA pravacano 309 | 97 zrI niyamasAranA pravacanamAMthI | pU. gurudevazrI nA pravacano 92 |jJAna bhAvanA pU. gurudevazrI nA pravacano 320 93 sAdhakanA jJAnanuM svarUpa pU. gurudevazrI nA pravacano 331 | 94 AtmadharmanA aMko pU. gurudevazrI nA pravacano 95 pariziSTa vibhAga(1) pU. gurudevazrI nA pravacano 362 96 pariziSTa vibhAga(2) pU. gurudevazrI nA pravacano 97 pariziSTa vibhAga(3). zrI yugalakizorajI "yugala" 403 301 81 316 338 395 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pU. "bhAIzrI" lAlacaMdabhAInA hRdayodgAra sva-para prakAzaka ane sva-paranA pratibhAsano taphAvataHjJAnanI paryAyano svabhAva sva-para prakAzaka che te AgamanuM vacana che. AgamanuM bIjuM vacana evuM che ke- jJAnamAM sva-parano pratibhAsa thAya che. A banne vAta AgamathI ja prasiddha che. "sva-para prakAzaka' viSaya ghaNo ja gahana ane atyaMta prayojanabhUta viSaya che. A "sva-para prakAzaka" no koyaDo ukelavo asAdhAraNa hovAthI te sadaiva carcita rahyo che. A mahattvapUrNa viSayanI gaMbhIratA zuM che? tenI upara thoDo dRSTipAta karIe. ejanDA upara e viSaya che ke sva-para prakAzaka ane sva-parano pratibhAsa e be vacce zuM taphAvata che? te ApaNe vicAra vaDe nakkI karIe. jaina jagatamAM e vAta adhika pracalita che ke jJAnano svabhAva sva-para prakAzaka hovAthI jJAna svaneya jANe ane paraneya jANe che. A "sva-para prakAzaka' zabdano bIjo artha apracalita rahyo che ke - jJAnanI svacchatAmAM sva-parano pratibhAsa thAya che tene paNa AgamamAM sva-para prakAzaka tarIke oLakhAvyo che. AtmA jJAnamaya hovAthI AtmAmAM jJAna thAya che-AvA svIkAravALA jIvane AtmAmAM rAga thAya che te bhrAMti to nIkaLI gaI. AtmAmAM jJAna thAya che ane e jJAnanI svacchatAmAM sva-parano pratibhAsa thAya che AvuM svarUpa hovA chatAM ajJAnIne evI bhrAMti thaI gaI che ke- AtmA ane jANe che ane AtmA paraneya jANe che, Avo vyavahArano pakSa anAdithI dhArApravAha cAlyo ja Ave che. to zuM kharekhara jJAna sva-para beyane jANe che? ke jJAnamAM sva-parano pratibhAsa thAya che? A pramANe 'sva-para prakAzaka" zabda eka ane tenA vAcya be thayA. A banne prakAramAM pUrvapazcima jeTalo taphAvata rahelo che. upara uparathI jonArane banne sarakhuM lAge paNa tenA peTALamAM jatAM A banemAM asAdhAraNa taphAvata jovA maLe che. mATe sau prathama teNe sva-para prakAzaka eTale zuM? ane sva-parano pratibhAsa eTale zuM? te bannemAM parIkSA karavI joIe. teNe nirNaya to karavo paDaze ke jJAnamAM be pratibhAse che? ke be jaNAya che? A jANavA mATe teNe sau prathama vastu sthitine agra karavI paDaze. paM. banArasIdAsajIe samayasAra nATakamAM "sva-para prakAzaka' ne koyaDo kahyo che. jo jJAna sva ane para bannene jANatuM hota to teo tene (paeNca ) -dAva kaheta kharA !! AgamamAM je jJAnane sva-para prakAzaka kahyuM te jJAnano mULa svabhAva che; tethI teno vyavaccheda ke abhAva thaI zakato nathI. A sva-para prakAzakanuM rahasya na samaje to jIva gothuM paNa khAI jAya che. A je sva-para prakAzaka kahyuM te "bhA'nA kAgaLa che. kema ke e to pramANajJAnathI kahyuM che... mATe haju nayathI sva-para prakAzaka bAkI che ane svabhAvathI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paNa sva-para prakAzaka bAkI che. pravacana ratnAkaranA agiyAra bhAgamAM 17-18 gAthAnA AdhAre pU. gurudeve seMkaDo vakhata kahyuM ke- jJAnano svabhAva sva-para prakAzaka che, e pratibhAsanI apekSAe kahyuM che jayAre lakSanI apekSAe jJAna para prakAzaka to nathI paraMtu apara prakAzaka paNa nathI. paraMtu sva prakAzaka ja che. zrI pravacanasAra gAthA-124 mAM kuMdakuMdadeva kahe che ke- "artha vikalpAtmaka jJAna pramANam". TIkAkAra jayasena AcAryadeva lakhe che ke AvuM artha vikalpapaNuM ATheya jJAnomAM raheluM che. jJAna traNe kALa artha vikalpAtmaka hoya che. A jJAnano evo svaccha svabhAva che ke abhavI mithyASTi ho to paNa tenA jJAnanI paryAyamAM svaparano pratibhAsa thAya che. sAdhakanI jJAnanI paryAyamAM paNa sva-parano pratibhAsa thAya che. kevaLajJAna paryAyamAM paNa sva-parano pratibhAsa thAya che. A rIte jotAM ema jaNAyuM ke- sva-parano pratibhAsa thAya che te eka vAta thaI ane sva-para bannene jJAna jANe che te bIjI vAta thaI. jo jJAna sva-para bannene jANatuM hoya to nigodanA jIvo paNa samyagdaSTi che tema siddha thayuM. kemake nigodiyA jIvanA jJAnamAM niraMtara sva-parano pratibhAsa thayA ja kare che A sthiti to tyAM paNa rahelI che. artha vikalpAtmaka jJAna je kahyuM teno artha svapara beyane jANe che evo karo to sva-para pratibhAsanA svarUpanuM zuM thayuM? jo nigodano jIva sva-para beyane jANato hoya to vastunI maryAdA ja tUTI jAya che. A uparathI nakkI thAya che ke- jJAna sva-para padArthane viSaya kare che arthAt tenA jJAnamAM apara beno pratibhAsa thAya che jene AgamamAM sva-para prakAzaka svabhAva kahyo che, te samyaka ekAntarUpa paNa nathI ane samyaka anekAnta paNa nathI; temaja mithyA-ajJAnarUpa paNa nathI; paraMtu te svabhAvarUpa che. A sva-para prakAzaka svabhAvamAM pratibhAsanI mukhyatA rahelI che. tethI svano pratibhAsa thAya to kaMI sudhAro thayo... tema nathI ane parano pratibhAsa thAya to kaMI bagADo thayo tema nathI. A je vAta che te lokottara vAta che- vastu vyavasthAnA A lokamAM ema siddha thayuM ke sva-para prakAzaka eTale sva-parano pratibhAsa tyAM pUrNa virAma che. kemake sva-paranA pratibhAsa mAtrathI koI jIva jJAnI-ajJAnI thato ja nathI. A zeyAkAra jJAnanI sahaja sthitinuM avalokana che. AvI sthiti pratyeka jIvane pratyeka samaye rahelI ja che. anAdithI teNe AtmAne svajoya na banAvatAM; paranA pratibhAsane zeya banAvavAnI sAthe ja para padArtha sAthe ekatva thaI gayuM. to je sva-para prakAzaka jJAna hatuM te ekAnta mithyA para prakAzakamAM cAlyuM gayuM. have khUbI to e che ke-para lakSavALI ajJAnadazAmAM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 25 paNa svaprakAzakapaNuM arthAt jJAyakano pratibhAsa gauNapaNe rahI jAya che. have te ja jIva bIjA samaye jJAyakanA pratibhAsane upayogAtmaka kare to samyak svaprakAzakapaNuM pragaTa thAya che. e samyagnAnanA kALe paNa 52no pratibhAsa arthAt 52prakAzakapaNuM gauNapaNe rahI jAya che. Ama banne sthitimAM sva-52prakAzakapaNuM to rahe ja che. tAre 'sva-para prakAzaka' joIe chIe ne ? to sAMbhaLa ! sva-para prakAzaka kevI rIte che. ajJAna dazAmAM sva prakAzaka rahI jAya che ane 52nuM lakSa thaI jAya che. jJAna dazAmAM 52 prakAzaka rahI jAya che ane AtmAnuM lakSa thaI jAya che.nna A banne avasthAmAM 'sva-52 prakAzakatA' to rahe ja che. lokAlokano pratibhAsa rahI jAya che ane AtmAno anubhava thaI jAya che. lokAlokano pratibhAsa AtmAno anubhava thavAmAM koI rukAvaTa upajAvato nathI. tema ajJAnIne samaye samaye AtmAno pratibhAsa rahI jAya che ane 52nA lakSe indriyajJAnano janma thaI jAya che. A bhAvendriya pragaTavAmAM AtmAno pratibhAsa bAdhA upajAvato nathI. tethI ema siddha thayuM ke- sva52 be pratibhAsatA hovA chatAM tene bannenuM eka sAthe lakSa thatuM nathI. eka samaye lakSa eka u52 hovA chatAM bIjAno pratibhAsa rahI jAya che. 52nuM lakSa nathI to 52no pratibhAsa... pratibhAsa kahevAya che, jo 52nuM lakSa hoya to te pratibhAsarUpa kyAM rahyuM.. ? te to ajJAna thaI gayuM. zeyo pratibhAse to pratibhAso ! paraMtu mane to jJAyaka ja anubhavamAM Ave che -A rIte tenuM lakSa jJeyanA pratibhAsa u52thI paNa chUTI jAya che. 52no pratibhAsa nathI choDAvavo paraMtu paranA pratibhAsano vizvAsa choDAvavo che. AthI ja paMcAdhyAyanI 558 gAthAmAM bhedajJAnano prANa samAyelo che. "svapAvamAsao' teno artha sva-52 bannene jANe che tevo kare to; baMdha mArga; mokSamArga evI paristhitino lopa thatAM-badhA ja jIvo samyagdaSTi hovA joIe athavA to badhA ja jIvo mithyArdaSTi hovA joIe. na koI bAdhaka, na koI sAdhaka, na koI saMsArI ane na koI siddha hovA joIe; ane jo Ama hoya to samayasAra bIjI gAthAmAM-sva samaya, 52 samayanI je vyAkhyA karI te asatyArtha TharatAM... bhedajJAnano upadeza ja nirarthaka nivaDe che. jJAnamAM sva-52 pratibhAse che te samaye ja jJAna kone viSaya banAve che tenA u52 paristhiti vaLAMka le che. badhA jIvone sAmAnya jJAna pragaTa thAya che ane vizeSa vizeSa viSayonA bhedathI te upayoganA be prakAra paDI jAya che. upayoga aMda2mAM vaLIne svane zeya banAve to te ja samaye sAmAnya jJAnano AvirbhAva thatAM jIva mokSamArgamAM AvI jAya che. athavA upayoga 52nA pratibhAsane grahaNa kare to zeyAkAra jJAnano AvirbhAva thatAM te ja samaye jIva baMdhamArgamAM cAlyo jAya che. A pramANe eka samayamAtramAM AvI paristhiti bhaje che. jo prathamathI ja ema laIe ke- jJAna sva ne 52ne bannene jANe che; 33 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 to sva-para pratibhAsanuM svarUpa na rahetAM tene saMsAra, mokSa evuM vizeSapaNuM paNa rahetuM nathI. to to vastu vyavasthAnI sthiti ja tUTI jAya che. mATe bALa-gopALane sva-parano pratibhAsa avazya thAya che, paraMtu jJAna bene jANatuM nathI. svano pratibhAsa hovA chatAM samyagdarzana kema thatuM nathI? pratibhAsarUpa jJAyaka to badhAne jaNAI ja rahyo che, chatAM lakSa anAdithI para upara paDyuM hovAthI tene evuM mithyA zalya thaI gayuM che ke huM parane jANuM chuM. parane huM nathI jANato tema tene niSedha paNa Avato nathI. kemake tene evI bhramaNA thaI gaI che ke-sva-parane jANavuM te to jJAnano svabhAva che. svathI vimukha ane paranI sanmukha thavAno dharma bhAvendriyano che; jJAnano nahIM. jJAna bhedanI sanmukha nathI thatuM to paranI sanmukhatAnI to vAta ja kayAM rahI ! A rIte indriyajJAnanA niSedha vinA atIndriyajJAna pragaTa thatuM nathI. jJAnano svabhAva sva-para prakAzaka hoya to dharmAstikAyane jANatAM ajJAna na thavuM joIe. paraMtu svane jANyA vinA parane jANavA jatAM... jANelAnuM zraddhAna thatAM te ajJAnI thaI jAya che. samayasAra baMdha adhikAramAM kahyuM ke- jJAna dharmAstikAyane jANe che ane jJAnamAM dharmAstikAya jaNAya che to jA tane adhyavasAna thaI gayuM. have parane jANatAM vibhAva thato hoya to "sva-paraprakAzaka" e svabhAva na rahyo!? jo sva-para prakAzaka e svabhAva hoya to parane jANatAM mithyAtva na thavuM joIe. ajJAnIe teno evo artha karyo ke- ekAnta parane jANe to to bhrAMti thAya, paNa sva-para bene jANavAmAM zuM doSa? AgamamAM jJAnano svabhAva sva-para prakAzaka kahyo che. "sva-para prakAzakamAM te "sva" to nAma mAtra- bhASAmAM bole che, paraMtu tenA abhiprAyamAM to tyAre paNa ema ja paDyuM che ke- huM parane jANuM chuM; AthI tene bhAvendriyamAM ahama varte che. - rAgano pratibhAsa thAya che temAM rAganI svIkRti paNa AvI gaI. have e rAganA ja pratibhAsane svaya mAne to rAganI sAthe ekatvabuddhi thatAM tene evI bhrAMti thaI ke- huM rAgI. have sva-para prakAzakanA pakSapAtIno evo tarka che ke- jeno pratibhAsa thAya tene jJAna jANe... jANe ne jANe ja, jo parano pratibhAsa na thato hoya to to barobara ja che ke tene na jANe; paNa pratibhAsa thAya ane na jANe ema kema bane? tenI dalila e che ke- jJAna ekane jANe ane ekane na jANe te vAta amane maMjUra nathI. tene jJAnI uttara Ape che ke sva-parano pratibhAsa evuM jJAna paryAyanuM pramANa evo vyavahAra temAM evI tAkAta ja nathI ke te akrame, yugapa eka samaye sva-para bene jANe kemake tenuM eka samayamAM be upara lakSa hotuM ja nathI. tethI tenI e dalita satyArtha ja nathI. vaLI rAgano pratibhAsa thayo mATe rAgane jANavuM ja paDe tevo koI niyama nathI. rAganuM lakSa karavuM ja paDe tevuM pharajiyAta nathI. jJAna sva-para prakAzaka che mATe teNe rAgane jANavuM ja joIe Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 27 tevuM anivArya paNa nathI. ajJAnIne svano pratibhAsa thAya che tethI tene sva jANavuM joIe tevuM anivArya nathI. kevaLI bhagavAnane lokAlokano pratibhAsa thaI rahyo che paNa lokAlokane jANavuM ja joIe tevuM anivArya nathI. vaLI evo koI ja pratibaMdha nathI ke je pratibhAse tene jANavuM ja joIe. sva-para pratibhAsanA kALe upayoga kone viSaya banAve che ! svane ke parane! jo svane viSaya banAve to te ja kSaNe zuddhopayoga ane parane viSaya banAve to te kSaNe ja azuddhopayoga thAya che. prazna- svano pratibhAsa ane svanuM jANavuM eka ja che? uttara- svano pratibhAsa thaI rahyo che te hakIkata che ane teNe Aja divasa sudhI svane lakSagat karIne jANyo nathI te paNa hakIkata che. bALa-gopALa sahune jJAyakano pratibhAsa hovA chatAM anubhava to koIka ne ja hoya che. mATe pratibhAsa ane jANavuM eka nathI. ajJAnInA jJAnopayogamAM sva-para banne viSayano pratibhAsa to thAya ja che... ane temAM "sva" zabda pahelo che. have Ano artha evo karavAmAM Ave ke - jJAna "sva" ne jANe che to te ajJAnI na kahevAtAM te jJAnI kahevAya. paraMtu ajJAnI "sva" ne kyAM jANe che? mATe sva-para prakAzakano artha jJAna svaneya jANe ane paraneya jANe tevo thato ja nathI. mATe- sau pahelAM "sva-para prakAzakanI jagyAe sva-parano pratibhAsa thAya che tema rAkho. "sva-para prakAzaka" emAM je "prakAzaka" zabda che teno artha ja "pratibhAsa" thAya che. ahIM "prakAzaka' no artha jANavuM evA vAcyamAM thato nathI. have koI sva-para prakAzakane samajato nathI tene darpaNanA daSTAMte samajAvyuM ke-jJAnamAM sva paNa jaNAya che ane para paNa jaNAya che. A artha paNa te na samajI zakyo eTale jJAnIoe karuNA karIne tenAthI saraLa artha karyo ke- jJAna AtmAne paNa jANe che ane jJAna parane paNa jANe che. je jIvo sva-para avabhAsanano artha na samajatAM hatAM tene vyavahAra dvArA paramArtha batAvyo. pramANamAMthI zuddhanaya kADhanAra jainadarzanamAM kuzaLa che. pravacanasAra 124 gAthAmAM kahyuM ke - "artha vikalpa jJAnam pramANam" artha vikalpa eTale sva-para padArthonuM bhinnatApUrvaka eka sAthe avabhAsana-jANavuM te jJAna che. AmAM je sva-para pratibhAsamayI jJAna che te jJAna paryAyanuM pramANa che tethI A pramANamAM aTakavuM nahIM-te nyAye teNe sva-para prakAzaka pramANamAMthI nayamAM AvavuM rahyuM. kema ke pramANa pUjya nathI, naya pUjya che. jJAna sva-para prakAzaka hovAthI te sva-para bannene jANe che to zuM banne upAdeya che? A to mULamAM bhUla che ke- jJAna ane jANe ane parane jANe. AvuM mAnanAro ubhayAbhAsI che. sva-para prakAzaka e jJAna paryAyanuM pramANa evo Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vyavahAra che. A vyavahAra jene satyArtha lAge che tene bhedajJAna karavAnI zakti biDAI jAya che tethI tene samaye samaye sva chUTe che ane para sAthe ekatra thaI jAya che. kema ke sva-para prakAzakamAM svane jANu ane parane jANa ema AvyuM ne? to anubhava kayAMthI thAya? paranuM jANavuM cAlu rAkhavuM che ane AtmAno anubhava karI levo che! svapara prakAzaka pAchaLa teno e hetu rahelo che! sva-para prakAzaka evuM pramANa jJAna to bhedajJAna mATe hatuM eTale ke vidhiniSedhamAM Ave to bhedajJAna thAya ane tene nayapUrvaka samyak pramANajJAnano janma thAya, A pramANa jJAnamAM bhedajJAna vartatuM hovAthI te kharekhara pramANa che. A pramANe jJAnanA pramANamAM vyavahArano niSedha karavAnI asamarthatA hovAthI te nizcayanayanA pakSamAM AvI zakato nathI. nizcayanA pakSamAM AvyA vinA koI jIvane kadI pakSItikrAnta thato nathI. A rIte jJAnanA svacchatvamAM ane jJAnanA jJAnatvamAM moTo taphAvata rahelo che. para padArthano mAtra pratibhAsa ja thAya che paraMtu para padArthane jJAna jANatuM nathI. to paNa jJAnanI svacchatAmAM parano pratibhAsa rahI jAya che ane paranuM jANavuM baMdha thaI jAya che ane AtmAnuM jANavuM udaya thaI jAya che. sva-para prakAzaka evo vyavahAra je jJAnanuM pramANa che temAM ja bhedajJAnanI prosesa ghaTAvatAM eTale ke pramANajJAnamAM vidhi-niSedha karatAM zuddha nizcayanaya prakAzamAna thAya che. jyAre jJAna paryAyano nizcaya pragaTa thAya che tyAre ja prayojananI siddhi thAya che. upayoganI svacchatAmAM sva-parano pratibhAsa avazya thAya che, paraMtu te pratibhAsane na dekho. AvuM joyAkAra jJAna te jJAna paryAyano pramANarUpa vyavahAra che. kemake sva-para pratibhAsamAM te lakSarUpa svaneya jANato nathI ane lakSarUpa paraneya jANato nathI. AthI A pramANa jJAna na nizcayarUpa che na nizcayapUrvakanA vyavahArarUpa che ke na to ajJAnarUpa che. saMto kahe che ke- chadmastha jIvone pratibhAsa sva-para banneno hovA chatAM tenuM lakSa be upara nathI. pratibhAsanI apekSAe jJAnane sva-para prakAzaka kahyuM. lakSanI apekSAe to jJAna svaprakAzaka ja che ane temAM ja anubhava che ajJAnInuM "sva-para prakAzaka" te ekAnta paraprakAzaka ja che. jJAnInuM sva-para prakAzaka te ekAnta prakAzaka ja che. jo banne zeya upara lakSa hoya to sva-para prakAzakanI hA pADuM! mane to lakSapUrvaka mAro paramAtmA ja jaNAya che; bIjuM zeya jaNAtuM ja nathI. be zeyanI siddhi vinA sva-para prakAzaka jJAnanI siddhi thatI nathI. A rIte siddhAMtanI kasoTIe karatAM ema siddha thayuM ke sva-para prakAzaka jJAnathI sAdhyanI siddhi thatI nathI. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 upacarita sabhUta vyavahAranayanuM svarUpa eka akhaMDa padArthamAM tenA asAdhAraNa guNo vaDe bheda karIne tene para AlaMbana vizeSaNa sahita oLakhAvavo te ja upacarita sabhUta vyavahAra che. hetuvaza potAnA ja guNone para vaDe upacarita karavAmAM Ave che. nayanuM jJAna karavAmAM AtmAne lAbha zuM thAya ? AtmAne AtmAno anubhava thAya e prayojana che. upacAra paNa kayAre Ave ? jene anupacAra pragaTayuM hoya eTale ke jJAyakane jANyA pachI upacAra lAgu paDe. AtmAne jANyA vinA parane jANe che to upacAra paNa Avato nathI. jJAna jJAnane jANatuM na hoya to parane jANe che te upacAra na lAge arthAt svarUpa siddhi vinA paranI siddhi thaI zakatI nathI. jJAna jJAnane jANe che ane jJAnane jANatAM te jJAnamAM parano pratibhAsa thAya che to tene jJAna jANe che tevo upacAra karavAmAM Ave che, A upacAra satyArtha lAge to te mithyASTi thaI jAya che. paMcAdhyAya bhAga-1 gAthA 542-543 mAM kahe che ke- "nizcayathI tattvanuM svarUpa kevaLa samAtra mAnavA chatAM, nirvikalpatAnA kAraNathI jo ke ukta lakSaNa ThIka nathI to paNa AlaMbana vinA nirviSaya jJAnanuM svarUpa kahI zakAtuM nathI"--anubhavI zakAya che. * jJAna sva-para bene jANe che te lakSaNa ThIka nathI. * jJAnamAM sva-para beno pratibhAsa thAya che te lakSaNa ThIka nathI. * AtmAne jANavA chatAM jJAna sat che. * AtmAne na jANavA chatAM jJAna sat che. potAnA sat guNamAM sva-paranA sApekSapaNAthI upacAra karavAmAM Ave to upayoga lakSaNa siddha thatuM nathI. AtmAne jANe che mATe jJAna che temAM paNa nirviSaya jJAnanuM svarUpa siddha thatuM nathI. A rIte sva-paranA AlaMbana vinA nirAlaMbI jJAnanuM kathana karavuM azakya che. have sva-para banne viSayane bAda karI nAkho to te jJAnanI paryAya sat che. jJAnamAM svapara be jaNAya che to te jJAnanI paryAyane asat lakSaNa kahyuM. ghaNI ja sUkSma vAta che. pravacanasAra gAthA 107 mAM kahyuM ke "dravya sat, guNa satpa ryAya sat A satno vistAra che. samayasAra baMdha adhikAramAM ""sat ahetuka eka jenI jJapti kriyA kahI che.' jJAna potAnA svarUpathI siddha hovA chatAM tene siddha karavA mATe sva-para vaDe upacAra karavAmAM Avyo to sApekSatA lAgu paDatAM te jJAna paryAyano vyavahAra thayo. je jJAna svarUpathI ja siddha che te jJAnanA satpaNAnI siddhi karavA mATe paranI to apekSA nathI paNa tene jJAyakanIya apekSA nathI. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 * jJAna sadAtmaka hovAthI te svarUpathI ja siddha che. * jJAna nirapekSa hovAthI temAM sApekSapaNuM nathI. * jJAna sa-ahetuka hovAthI teno hetu anya nathI. * nirvikalpa jJAna mukhya-goNa karyA vinA jema che tema jANe tevuM jJAnanuM jJAnatva pragaTa thaI gayuM che. - sAdhaka, upacArane upacAra jANato hovAthI tene te nizcayapaNe sevato nathI, tethI tene doSa paNa lAgato nathI. paranA pratibhAsane sthApIne pachI te ema jANe ke - jJAnamAM para jaNAya che to tene koI doSa lAgato nathI. tenA khyAlamAM che ke potAne jANatAM jANatAM jJAna parane jANe che te hetuvaza karelo upacAra che. potAnA dravya-guNaparyAyathI bahAranI cIjane jANe che tema kahevuM te upacAra che. potAnA dravya-guNaparyAyanI aMdaramAM je eka vastupaNe che tene jANavuM te to nizcayathI che. jJAna kone kahevAya? je jJAnane samajato nathI tene upacarita karI ane kahe che kesva-parane jANe tene jJAna kahevAya. AtmAne jANatAM-jANatAM. lokAloka jaNAya jAya tene jJAna kahevAya. to ajJAnIne evuM zalya thaI gayuM ke AtmAne jANatAM jANatAM rAga jaNAya jAya che. jJAna ekAnta rAganI sanmukha thAya te to jJAnano doSa che te to ajJAna che. paraMtu svane jANatAM jANatAM parane jANe che te jJAna sAcuM che. jJAnI kahe che Ubho rahe! e jJAna sAcuM nathI; temAM to tAruM ajJAna deDha thAya che. kemake ame je hetuvaza upacAra lagADIne jJAnanuM svarUpa samajAvyuM hatuM te vyavahArano to tane niSedha na Avyo!! jinAgamamAM svapara prakAzaka svabhAva kahyo che te vAta to tArI sAcI; paNa te kevI rIte kahyo che te sAMbhaLa! tyAM prameya che ane ahIMyA pramANa tevo jJAna-zeyano vyavahAra rahyo che, to paNa padArthonA AkArone jhalakAvato caitanyaprabhAmaya AtmA potAnA guNa-guNInA abhedapaNAthI te jJAna svabhAvane tyAgato nathI. jJAnamAM je zeyAkRtio jhaLakI che te paNe to potAnA jJAna darpaNanI prabhA pariNamI che ane te zeyapaNe jaNAya che. vastuno guNa vastuthI ananya rahe che. sAdhakane jJAnanI paryAyano bheda paDyo to para jaNAya che tevo upacAra lAgu paDyo. have e bhedano niSedha karIne jJAnI pharI abhedamAM cAlyA jAya che. tethI ajJAnI paNa jyAre upacarita vyavahArano niSedha karaze tyAre tene aMdaramAM jJAtA-zeyano nizcaya pragaTa thaze. upacarita vyavahAranayamAM to je guNa-guNIno bheda kahyo tene vyavahAramAM nAkhyo; kAraNa ke te abhedano bheda che. jyAre para jaNAya che tene upacAramAM nAkhyuM kema ke vAstavikapaNe to tene jJAna ja jaNAya che, para nahIM. AnAthI sUkSma evI vAta karI ke jJAna parane jANe che to te nayAbhAsa che. A rIte nayAbhAsa, upacAra ane vyavahAramAM taphAvata che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ajJAnIne upacarita sabhUta vyavahAranayanuM svarUpa kema jaldI samajAtuM nathI tenuM eka kAraNa che ke tene anAdinuM evuM zalya paDyuM che ke- jJAna sva-para bannene jANe che. A zalya nIkaLavuM ghaNuM kaThina che. kAraNa ke- svane jANatAM jANatAM para jaNAya jAya che te upacAra satyArtha lAgato hovAthI tenA jJAnamAMthI nizcaya chUTI jAya che ane te mithyASTi rahI jAya che. seTikAnI gAthAmAM lakhyuM ke-jJAna vyavahAra para dravyone jANe che to paramArthe jJAnanI zuM sthiti che te vicArIe. jJAna vyavahAre paradravyone jANe che tema jo tuM mAnIza to tArI dRSTimAMthI AtmAno nAza thaI jaze. "pudgalAdi paradravya vyavahAre te cetayitAnuM zeya che eTale ke- paryAyamAM para dravyono pratibhAsa dekhI ne kahevAmAM Ave che ke- paradravyo vyavahAre zeya che. have jo paradravyo tenA zeya hoya to AtmA traNakALamAM jJAnanuM zeya thaI zake nahIM. anupacarita sabhUta vyavahAranayanuM svarUpa to jaldIthI samajAya jAya tevuM che- AtmA AtmAne jANe che tevA bhedamAM Avyo tethI zuM? temAM paNa sAdhyanI siddhi thatI nathI. jJAyaka to jJAyaka che temAM abhedano abhedabhAve anubhava thAya che. A rIte jotAM to ema lAge che ke tene upacarita sabhUta vyavahAra sAco lAge che AtmAne jANatAMjANatAM para jaNAya jAya che. tene saMto kahe che ke mArA jJAnanI bahAra kaMI ja pratibhAsita thatuM nathI. tethI aMtayanI apekSAe to badhuM jJAnanuM ja pariNamana che. zeyo aneka che ane pratibhAsa paNa anekanA che tevuM anekAkAra jJAna hovA chatAM; jJAna anekarUpa thatuM nathI. jJAna pote svayaM aneka vizeSatAne prApta thatuM hovA chatAM paramArthe to jJAna svabhAva sadA ekarUpa ja rahe che. kharekhara jJAnanI bahAra amane nizcaya ke vyavahAra kaMI ja dekhAtuM nathI. sva-para prakAzaka jJAnanuM svarUpa ane tenA prakAro : "sva-para prakAzaka zakti sadA hI jJAna kI; kintu na hoya kadApi jJAna meM khaMDa hI. sva bhI jJAnamaya para bhI jJAnamaya jJAnameM sadA janAve jJAna meM jJAna akhaMDa hI." jJAna gaganamAM vicaratAM pahelAM e nirNita karavuM paDaze ke- jainadarzanamAM para padArthane DAyarekaTa jANavAnI koI ja vidhi nathI. InaDAyarekaTa jANe che eTale kema jANe che? paranA pratibhAsano je AvirbhAva thayo che tevA zeyAkAra jJAnane ja jANe che parane nahIM. e viSayane yajJAyaka saMbaMdha lakSaNamAM spaSTa karela che. je jJAnane DAyarekaTapaNe parane jANanAruM mAne che teNe to aMtarmukha dazA pragaTavAno mArga ja baMdha karI dIdho che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kema ke tene na to jJAnanA svabhAvanI khabara che ane na to jJAnanA sAmarthyanI khabara che. jIvanuM prayojana vizuddha hoya to tene jJAna svabhAva sarva taraphathI.. sarva apekSAe aMtarmukha ja dekhAya che. jJAna svabhAva koIpaNa vivikSAthI bahirmukha che ja nahIM. Avo jJAna svabhAva samaje tene jJAna apragaTa rahe? guma rahe? svabhAva kyAM jAya? jJAna svabhAva hara hAlatamAM svabhAvane ja prasiddha karato pragaTa thAya che. jJAnanI pratyeka paryAya svakArya karavAmAM paramukhanI apekSA rAkhatI ja nathI. jJAna potAnuM kArya karavAmAM pote potAthI ja zaktizALI ane sakSama che. teNe jJAna svabhAvanI naisargika lIlAne jovI to paDaze ja. jJAna svabhAvamAM DUbakI mAratAM jaNAyuM ke tyAM mAtra jANavuM.. jANavuM.... jANavuM sivAya anya kaMI ja nathI. temAM nathI zeyonI AhaTa ke nathI zeyAkAronI taraMgAvali; tyAM ekarUpa akhaMDa jANanabhAvamAM to mAtra jANanabhAva ja che. (1) svaprakAzaka jJAnanuM svarUpaA svaprakAzakatA te jJAnano upAdeya svabhAva che. jJAna paryAyane sAmAnya dravyanuM ja avalaMbana che ane jenuM avalaMbana che tenuM ja avalokana che. "sAmAnyane avalokato ane vizeSane nahIM avalokato." jJAnane jenuM lakSa che temAM ja tenuM aham hovAthI tyAM mAtra svalakSa svabhAvAtpaNuM ja varte che. svaprakAzaka jJAnano viSaya apariNAmI dhruva tattva hovAthI tene parama zuddha nizcayanaya paNa kahevAya che. A nirvikalpa nizcayanayanI apekSAe nizcaya sva-para prakAzaka jJAna paNa pramANanI koTimAM cAlyuM jAya che. mAtra sarvoparI tattvamAM ja upAdeyatA hovAthI svaprakAzakanI apekSAe aMdaranuM sva-para prakAzaka paNa heya koTimAM cAlyuM jAya che. kema ke- jJAna paryAyano anaMto puruSArtha jJAyakanI sanmukha vartato hovAthI tenAM phaLamAM bAkInA sva-para prakAzaka jJAnanA prakAro vinA puruSArthe ApoApa pragaTI jAya che. sva prakAzakatA te jJAnano mULa svabhAva che. niyamasAra zuddhopayoga adhikAramAM kahyuM ke svaprakAzaka lakSaNathI AtmA lakSita thAya che." A jJAna paryAyano nizcaya svabhAva hovAthI te kevaLa zuddhatmAne ja jANatuM pariName che. "kevaLa nija svabhAvanuM akhaMDa varte jJAna" pravacanasAramAM kahyuM ke kevaLajJAna vaDe kevaLa zuddhAtmAne jANe che mATe tene kevaLI kahIe chIe. (2) nizcaya sva-para prakAzaka jJAnanuM svarUpaHzrI paMcAdhyAya kartAe A jJAnane sva-para vyavasAyAtmaka kahyuM che. tenA be prakAra che(1) nizcayathI sva-para prakAzaka ane (2) vyavahArathI sva-para prakAzaka. nizcaya sva-para prakAzaka jJAna je nirvikalpa dhyAnanA kALe pragaTa thAya che tene Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 33 akalaMkadeve- "AtmArtha grAhaka vyavasAyAtmaka jJAnane pramANa lakSaNa nirmita karyuM che." A nizcaya sva-52 prakAzaka jJAnane nirvikalpa pramANa eTalA mATe kahyuM ke- jJAne jJAyakane jANyo che ane sAthe AnaMda Avyo tene paNa jANyo. nirvikalpa dhyAnanA kALe sAmAnya vizeSAtmaka Akho pariNAmI AtmA jJAnamAM svagneyapaNe jaNAya che. jJAne jJAnane jANyuM te 'sva' ane bIjA guNonI nirmaLa paryAyane jANI te '52' Ama aMdaramAM ne aMdaramAM sva-52 prakAzakapaNuM che. A je nizcayathI sva-para prakAzaka jJAna pragaTayuM temAM jANavAnI mukhyatA rahelI che jANavAnA svabhAvamAM viSayano pratibaMdha chUTI gayo hovAthI yugapa akrame anaMtaguNa-paryAyo sahitanuM pUrNa svazeya jaNAya che. A sva-para prakAzaka jJAnane nizcaya eTalA mATe kahyuM ke-te eka dravyAzrita che. ''svAzrito nizcaya'', nizcaya svAzrita che. vastuvRttie akhaMDa hovAthI temAM lakSa-lakSaNano bheda dekhAto nathI. nirvikalpatAmAM dhyeyapUrvaka zeya thayuM ane te samaye jJAna sva-52 vyavasAyAtmaka hovAthI khabara paDI ke mane samyagdarzana thayuM che. niyamasAra gAthA 159 mAM sva-52 prakAzakanI AgaLa TIkAkAre 'kacit'' zabda mUkyo. svAnubhavanA kALe pragaTa thatuM nizcaya sva-52 prakAzaka jJAna jenAthI jagatanA jIvo ajANa che. ''parAzrito vyavahAra'' vyavahA2e sva-para prakAzakapaNuM sarvathA nathI. potAnA dravya-guNa ane nirmaLa paryAyane jANe che te nizcaya sva-52 prakAzaka che. ''kathaMcit'' mAMthI nizcaya ane vyavahAra be prakAra pADayA. "sva-para prakAzaka zaktimeM bheda nahIM bhAsatuM hai; sva-52 prakAzaka zakti akhaMDa rIti dha2I hai." "" A je nizcaya sva-para prakAzaka jJAna che te akhaMDa jJAna che. sva-52 be jaNAya che tevA bheda paNa nahIM. te sva-para prakAzaka jJAnane akhaMDa jJAna karato te pote potAthI ja akhaMDapaNe anubhavAya che jaNAya che. A akhaMDa jJAna jJAyakathI tAdAtmya hovAthI temAM jJAyaka ja svazeyapaNe jaNAya rahyo che. A atIndriya sva-para prakAzaka jJAnane bhAvendriyanI bilakula apekSA nathI. te paranA AlaMbana vinA, 52nI apekSA vinA, 52nI sanmukhatA vinA, 52thI tanmaya thayA vinA 52prakAzaka evA jANakabhAva svarUpe pote ja potAthI pariNamI jAya che. A 52prakAzaka svabhAvane koI TALI zakatuM nathI. A pa2prakAzakanA kALe paNa zeyapaNe to eka zAyaka ja dekhAya che. jJAnazakti mArI ane prameyatva zakti paNa mArI hovAthI dravya-guNa-paryAya evA prameyamayI AtmAne jJAnazaktimayI AtmA jANe che. nAma bheda hovA chatAM vastubheda nathI; tethI AtmA ja AtmAne jANavArUpe pariName che. jANanAra paNa huM ane jaNAvA yogya paNa huM tevo abheda cetanA sarvasva huM chuM. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A pramANe je jJAna svaprakAzaka che te ja jJAna para prakAzaka che. je jJAna para prakAzaka che te ja jJAna svaprakAzaka che. tethI A nizcaya sva-para prakAzaka jJAna paNa sva prakAzaka ja che. (3) sAdhakanI savikalpa dazAnuM sva-para prakAzakasamayasara gAthA 11-bhUtArthanA Azraye samyagdarzana thayuM; svarUpamAM TakAyuM nahIM to sAdhaka savikalpamAM AvyA. upayoga abhedathI chUTI gayo che, atIndriya jJAnanI pariNati aMdaramAM niraMtara AtmAne abhedapaNe jANatI pariNamI rahI che. ane saMyogamAM IndriyajJAnanA parAzrita pariNAma paNa ubhA thayA che. bAramI gAthAmAM ema kahyuM ke koI koIne koI vakhate vyavahAra jaNAyelo prayojanavAna che. savikalpadazAmAM bhedane jANanAruM jJAna ubhu thayuM che- e vAta sAcI che. have prazna che ke- sAdhakanuM kayu jJAna bhedane jANe che? * bhedane, mana ane indriyajJAna jANe che? * atIndriyajJAnanI pariNati pragaTI te bhedane jANe che? * bhedane jANavA mATe zuddhopayoganI jarUrata che? * bheda che e jJAnano viSaya che ke buddhino viSaya che? * sAdhaka bhedane kaI vidhithI jANe che? uttara- sAdhakane savikalpa dazAmAM je vyavahAra Ubho thayo che tene jANavAnA be prakAra che. A banne prakAra vyavahAramAM jAya che. nizcayanayanA prakAramAM to jJAna AtmAne ja jANe che ane jJAnamAM AtmA ja svaya paNe jaNAya che. (1) bhedonA pratibhAsanA kALe jANe che to jJAna jJAnane ja; paNa pratibhAsanuM nimitta dekhIne jJAna bhedone jANe che tevo upacAra karavAmAM Ave che. paramArthe bhedano niSedha te vyavahAra che ane abhedano anubhava te nizcaya che. (2) samayasAra gAthA 373 thI 382 nI TIkAmAM kahe che ke- je bhedo che te mananA ane buddhinA viSayamAM jAya che. "AtmA jJAna gocara che ane bheda buddhi gocara che." (3) samayasAra gAthA-75 mAM kahyuM ke sAdhaka savikalpa bhUmikAmAM che tyAre paNa tene jJAna ja karma bane che. te kevI rIte? pugala pariNAmanA jJAnane eTale ke je jJAnamAM pudagalanA pariNAma pratibhAse che tevA jJAnane AtmAnA karmapaNe karAtA evA potAnA AtmAne jANe che tevuM jJAna ja AtmAnuM karma che. (4) sAdhakane zuddha pariNatimAM paNa AtmA jaNAya che ane zuddhopayogamAM paNa AtmA jaNAya che-ATaluM ja sAdhakanuM svajoya che. savikalpa dazAmAM je upayoga bahirmukha Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 35 jAya che te AtmAno upayoga ja nathI, te indriyajJAnano vyApAra che. sAdhakane bhAvendriyathI bhedajJAna thaI gayuM che mATe tene temAM aham thatuM nathI. aham haMmezA eka jagyAe hoya che. paramAgamasAra bola naM-482 mAM pU. gurudevazrI pharamAve che keche. prazna-samyagdaSTine khaMDajJAna ane akhaMDa jJAna banne eka sAthe hoya? uttara- samyagdaSTine akhaMDanI dRSTi che tema khaMDa-khaMDa jJAna zeyarUpa che. eka jJAnanI paryAyamAM be bhAga che. jeTaluM svalakSI jJAna che te sukharUpa che ane jeTaluM paralakSI parasattAvalaMbI jJAna che te duHkharUpa che. samyagdaSTino upayoga paramAM gayo te khaMDajJAna che. tyAre ja aMtaraMgamAM pariNatimAM akhaMDanA anubhavarUpanuM atIndriyajJAna che. eka ja pariNAma che mATe banne sAthe che. A viSayanuM spaSTIkaraNa karatA vacanAmRtono eka alaga vibhAga karI tene A pustakamAM vaNI lIdhela che. (4) vyavahAra sva-para prakAzaka jJAnanuM svarUpa :jene nizcaya sva-para prakAzaka jJAna pragaTa thAya che tene vyavahAra sva-para prakAzaka jJAna paNa pragaTa thAya che. tethI tene sva-parano bodha sahaja samyaka thaI jAya che. A pramANe jaina darzanamAM prayojanapUrvaka ja padArthanI siddhi thAya che. niyamasAramAM eka gAthA evI mUkI ke jemAM kevaLI bhagavAnamAM vyavahAra utAryo. kevaLI bhagavAna vyavahAranaye lokAlokane jANe che temAM zuM doSa che? kaMI ja doSa nathI; kemake paramAM tanmaya thayA vinA ane lokAlokanI sanmukha thayA vinA jANe che. kharekhara to AtmAne AtmAnI sanmukha thaIne jANe che to mArAmAM lokAlokanI nAsti che tevuM jJAna sahaja thaI jAya che. najara to potAnA AtmadaLa upara che ane AtmAne jANatAM-jANatAM jJAnanA svacchatvamAM lokAlokanA AkAro je pratibhAse che te pratibhAsamaya zeyAkAra jJAna jJAnamAM jaNAya jAya che- to asabhUta vyavahAranaye kahevAmAM Ave che ke- jJAna lokAlokane jANe che. nizcayapUrvaka vyavahAranuM jJAna karAvyuM tethI A jJAnane paNa sva-para vyavasAyAtmaka kahyuM. nirvikalpa pUrNa kevaLajJAna paryAyamAM upara kahyAM te traNeya jJAna eka sAthe pragaTa thayA che. te jJAnanA viSaya bhedathI prakAro paDI jAya che. (1) svaprakAzaka (2) nizciya sva-para prakAzaka (3) vyavahAra sva-para prakAzaka (1) jJAnanI paryAyano nizcaya batAvavo hoya tyAre svabhAvathI kathana kare. (2) paranI sanmukhatA choDAvavI hoya tyAre nizcayathI kathana kare. (3) AkhA pUrNa pariNAmI dravyanuM jJAna karAvavuM hoya tyAre jANana svabhAvanI mukhyatAthI kathana kare. (4) nimittane siddha karavuM hoya tyAre paraprakAzaka dharmathI kathana kare. Ama vivikSA bhede eka ja zuddhopayoganA AvA prakAro paDI jAya che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala zAna darpaNa bhAga-1 sva-para prakAzakanA prakAro bALa-gopALa ne je sva-para prakAzaka jJAna pragaTa thAya che temAM pratibhAsanI mukhyatA rahelI che. sva-para pratibhAsamayI jJAna paryAyanA pramANamAM heya-upAdeya karI ane zuddhAtmAnA lakSe nizcaya svaprakAzaka jJAna pragaTayuM-AmAM upAdeya svabhAvanI mukhyatA rahelI che jene dhyeyarUpa svaprakAzaka jJAna paNa kahevAya che. nirvikalpa dhyAnamAM je nizcaya sva-para prakAzaka jJAna pragaTe che temAM lakSanI vivikSA gauNa che ane akrame jANavAnA svabhAvanI eTale ke zeyarUpa svaprakAzakanI mukhyatA rahelI che. sAdhakane savikalpa dazAmAM je sva-para prakAzaka jJAna rahe che temAM nizcayapUrvaka vyavahAranI saMdhi rahelI che. ahIM paNa bhedathI jJAnanI paryAya ja zeyapaNe jaNAya che, para nahIM. u. kevaLI bhagavAnanA sva-para prakAzaka jJAnamAM jJAnatvanI pradhAnatA rahelI che. ahIM jJAnanuM pUrNa jJAnatva khIlI gayuM che. A pramANe sAmarthyane samaje to para sanmukhatA chUTI jAya ane svabhAvane samaje to svasammukhatA thaI jAya che. paranA pratibhAsanI apekSAe jJAnane sva-para prakAzaka kahyuM che. abheda zeya paNe to ekarUpa jJAna ja abhedapaNe jaNAya che te apekSAe to svaprakAzaka ja che. pratibhAsanA svarUpamAM gahanatA ane sArthakatAsva-paranA pratibhAsanuM svarUpa batAvI ane saMtoe ApaNA upara karuNAno dhodha vahAvyo che. mokSamArgamAM mahAlavA mATe UMcAmAM UMco, sahelAmAM sahelo ane TUMkAmAM TUMko bhedajJAnano mArga prakAzita karyo che. pratibhAsa" e zabdamAM ghaNI gahanatA ane marma bharelo che. emAM evo atizaya ane camatkAra rahelo che ke te jJAyakano sAkSAtkAra karAvI ane kartA buddhi ane jJAtAbuddhinA nAzano rAmabANa upAya darzAve che. paryAya mArA karavAthI thaI ke je thavAnI hatI e thaI ? jJAnamAM teno je pratibhAsa hato teno tenA akALe utpAda thayo ke- meM karI to thaI ? bIjuM jJAnamAM teno je pratibhAsa paDyo hato teno AvirbhAva thayo ke kaMI bIjuM thayuM? zuM thayuM? bhaviSyamAM thanArI paryAyano jJAnamAM AvirbhAva thaze. paraMtu paryAyane huM karuM chuM tevI kartabuddhi kadI nahIM thAya. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mArA svaccha jJAnamAM prathamathI ja badhuM pratibhAsita thaI rahyuM che to mAre kone jANavuM bAkI rahe che? sva-para pratibhAsamayI mahAjJAnasAmAnyano vizvAsa Ave che to.. parane jANavAnI AkAMkSA ja thatI nathI. e pratibhAsarUpa zeyAkAramAM anvayapaNe jAnanabhAva ja varte che evuM ekAkAra jJAna AtmAthI abheda hovAthI te AtmA ja che. A rIte akhaMDa zeyAkAra jJAna pariNata eka AtmAne jANe che tene kaMI ja jANavAnuM bAkI rahetuM nathI. A pramANe pratibhAsanA svarUpamAM bAra aMganA sArane saMkSepamAM samAviSTa karyo che. AcArya zrI amRtacaMdradevanI eka viziSTatA che ke teozrI pratibhAsa" zabdano prayoga adhikAMzapaNe karatA mAluma paDe che. laghutattvasphoTamAM kahe che ke- "nirmala caitanya svabhAvamAM samasta padArthono samUhuM pratibiMbita thaI rahyo che je nija ane paranA prakAza samUhanI bhAvanAthI tanmaya che ane te akRtrima che, te koInuM karyuM nathI.' bhAvArtha:- te jJAnamAM svabhAvathI ja loka-alokanA samasta padArtho pratibimbita thaI rahyAM che. kema thaI rahyAM che? teno uttara e che ke te sva-para prakAzaka bhAvanAthI tanmaya che. tenI e vizeSatA che ke temAM nija ane para padArthonuM pratiphalana svayameva thAya che te akRtrima che-anubhavamAM Ave che paNa vacano dvArA kahI zakAtuM nathI. amRtacaMdradevanA AdhAre pratibhAsanA svarUpane kahevuM vacanAtIta che. chatAM paNa saMtoe teno paricaya jeTalI mAtrAmAM Apyo che teTalo paryApta che. "pratibhAsa" e zabdanA aneka paryAyavAcI nAmano ullekha jovA maLe che. jevA ke- svacchata-jhalaka-avabhAsana-nirmaLatA-ujjavaLatA-pratibiMbita-pratiphalana-vikalpa -joyAkArajJAna-prakAzana vagere ekArtha vAcaka che. A "pratibhAsa' zabdano prayoga kyAMya to lakSanA rUpamAM jovA maLe che, kyAMya jJAnatvanA rUpamAM, kyAMya bhrAMtinA rUpamAM, kyAMya bhAvendriyanA rUpamAM vaparAyelo jovA maLe che. sAmAnyapaNe teno artha sva-para pratibhAsakapaNAmAM jovA maLe che. jinavANImAM samyagdarzana kema pragaTe? tenA mATe bhedajJAnano mArga be prakAre pratipAdita karela jovA maLe che. (1) dRSTi pradhAna kathana dvArA ane (2) jJAna pradhAna kathana dvArA paNa zuddhAtmAnA ja darzana karAve che. tethI A pratibhAsa mAtra anekAntanI ja siddhi karAvanAro nathI paraMtu zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe jaNAyo te svarUpa prakAzananI avasthAmAM jJAyaka ja che. A prakAre jJAnapradhAna mArga paNa dRSTipUrvaka jJAnanI saMdhi karAvanAra che. sva-paranA pratibhAsa pAse lAlabattI dharI che. thobho !vicAro ! jJAnanI svacchatAmAM sva-para be jaNAya che ke be pratibhAse che? akATaya nyAya- pratibhAsa kadI ekano na Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 hoya ane lakSa kadI (sva-para) benuM na hoya; eTale ke- "pratibhAsa beno ane lakSa ekanuM'' A mahAsiddhAMta che. sva-parano pratibhAsa thavo e vastunI sthiti che ane A vastu sthitine koI miTAvI zakatuM nathI. lakSa anekanuM ke anaMtanuM na hoya paraMtu ekanA lakSe anaMtA padArtho jaNAya jAya. jyAM lakSanI vAta che tyAM pratibhAsane gauNa karIne vAta che; nahIM ke pratibhAsano abhAva karIne. parano pratibhAsa che temAM nimittanI vizvanI siddhi thaI paraMtu lakSa eka akhaMDa paramAtmAnuM che temAM AtmAnubhava siddha thayo. A pramANe vivikSA samaje to tene koI virodha raheto nathI. sva-para pratibhAsamayI jJAna jo bahirmukha thavAnuM kAraNa hoya to Avo joyAkAra svabhAva to AThe jJAnamAM che; A zeyAkAra dharmano to kadI abhAva thato nathI ane AvI sthitimAM to koI jIvane kadI aMtarmukha thavAno avakAza ja raheto nathI. to vastunuM vastupaNuM paNa rahetuM nathI arthAt vastu ja naSTa thaI jAya che. mATe jJAnano zeyAkAra svabhAva paralakSa thavAnuM kAraNa nathI. e paNa vAstavikatA che ke- joyAkAra jJAna prati samaya jJAyakanI prasiddhi karI ja rahyuM che, A vastu sthiti hara hAlatamAM mojUda chetene kaMI karavA pheravavApaNAnI guMjAIza nathI. koI mAno ke na mAno; koInuM mAnavuM na mAnavuM e vastu sthitine kyAM lAgu paDe che! * jJAyaka anAdi anaMta * jJAyakanuM lakSaNa upayoga te anAdi anaMta * te svaccha upayogamAM sva-parano pratibhAsa anAdi anaMta. A traNeya svabhAva anAdi anaMta che tethI jJayAkAra avasthAmAM jJAyaka jaNAya che tevo vizvAsa AvatAM ja te vidhimAM AvI jAya che. para nathI jaNAtuM tevo niSedha karavAnI jarUrata ja UbhI thatI nathI. jyAre sva-para prakAzakamAM to tene vidhi-niSedha karavo paDe che ke- jANanAro jaNAya che ane kharekhara para jaNAtuM nathI. A pramANe pratibhAsamAM bhedajJAnanI jIvaMtatA che. samaye samaye A vastu sthiti ane dareka samaye... te svabhAvano svIkAra kare to tene mATe mArga khullo ja che. jJAna jJAyakathI kathaMcit abhinna hovAthI teno anubhava hoya che ane bhinnano mAtra pratibhAsa ja hoya che. bhinnamAM zuM levuM? guNasthAna, mArgaNAsthAna vagereno mAtra pratibhAsa ja hoya, paraMtu teno anubhava na hoya kAraNa ke te acetana che. nimittabhUta zeyAkAronA pratibhAsathI jJAnamAM kiMcit malinatA AvatI nathI. AthI jJAna anAdi anaMta maMgala che. jJAna yAkAre pariNamavA chatAM zeyakRta azuddhatA jJAnane nathI. A prakAre sva-paranI judAI rAkhato pratibhAsa pote vacce aDIkhama Ubho che. te kevaLajJAna ane kevaLajJAnano viSaya lokAloka tene kadI ekameka thavA deto nathI. lokAloka jJAnamAM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 na Ave ane lokAlokano pratibhAsa jJAnamAM AvyA vinA rahe nahIM. A ja vismayatA che. A pratibhAsanA garbhamAM evI sUkSmatA rahelI che ke pratibhAsamathI upayoga je che te upayogavAna dravyane paNa aMdaramAM praveza karavA deto nathI. upayogamAM dravyanuM sAmarthya Ave paNa upayogano viSaya na Ave-A bhedajJAnanI parAkASTA che. jo paryAyamAM dravya AvI jAya to upayoga to palaTe che to dravya paNa palaTI jAya.A pramANe pratibhAsanA svarUpamAM aneka rahasyo samAyelA che. gommasAra gAthA-2 mAM kahyuM ke- "nigodiyAnA jaghanyajJAnamAM AvaraNa hotuM nathI. te sadA pragaTeluM rahe che ane sadA nirAvaraNa rahe che. temAM jo AvaraNa AvI jAya to jIvamAM jaDatAno prasaMga Avaze, evI sthitimAM vastunI vastutA ja cAlI jAya che." A pramANe jotAM to nigodiyAnA nirAvaraNa jJAnamAM traNekALanA dravyo ane trikALavartI paryAyono pratibhAsa thayelo che jUno pratibhAsa jAya nahIM ane navo pratibhAsa thAya nahIM ane tenuM AkArAntara paNa thAya nahIM tevo anAdi anaMta svabhAva che. vaLI pratibhAsanI e vizeSatA che ke temAM labdha ane upayoga tevA be bheda nathI. A rIte sva-parane prakAzanArI eka jJAtRtA ja pragaTa thAya che. tethI sva-para be padArthonI haiyAtInI siddhi ApoApa thaI gaI. upayoganI svAbhAvika maMgalatAHcaitanya anuvidhAyI pariNAma jene upayoga kahe che; upayoganI A nirapekSa vyAkhyA che. A je upayoga pragaTa thAya che te zuddha paNa nathI ane azuddha paNa nathI. paraMtu te svaccha che. A svaccha upayogano je trIjo prakAra kahyo te zAstromAM jovA maLe che. A anAdi anaMta vastunI sthitinuM svarUpa che. dhyeyapUrvaka zeya thAya te judI vAta che, temAM to paryAyane sva sanmukha karavAnI che. A to prathamathI dhyeya svarUpe ane zeya svarUpe rahelo che. traNekALe prakAzamAM sUrya pratiSThita ja che. prakAzathI sUrya anAdi anaMta abheda ja che. tema jAnanakriyA ane AtmA tevo bheda nathI; jo bheda pADe to mithyAtvano doSa lAge che. A vAta samyajJAna pradhAna cAle che tethI e khyAla rAkhavo ke jJAna, daSTinA viSayane poSe che, paraMtu deSTinA viSayanuM khaMDana karatuM nathI. zrI jayasena AcAryadeva pravacanasAra gAthA-137 nI TIkAmAM lakhe che.. "3vanomiyo- upayogamaya che. nizcayathI akhaMDa eka pratibhAsamaya (jJAna svarUpa) paripUrNa zuddha kevalajJAna kevaladarzana lakSaNathI padArthone jANavAnI kriyArUpa evA zuddhopayogathI (racita jIva upayogamaya che.) vyavahArathI matijJAnAdi azuddhopayogathI nivRtta hovAnA kAraNe te upayogamaya che." A upayoga lakSaNa navuM pragaTa thatuM nathI paraMtu tenuM bhAna navuM thAya che. upayogano Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kyAreya nAza thayo nathI. kemake jJAna to thaI ja rahyuM che- tethI jJAnamAM jJAna jaNAya jAya che. "vartamAna jJAnakaLAmAM akhaMDano pratibhAsa thAya cheeTale ke jaNAya ja rahyo che. jJAna tene na jANe toya jaNAya, jANavAnA prayatna vinA jaNAyA ja kare... jJAna jANe ane AtmA jaNAya tevuM pharkazana koInuM karyuM karAtuM nathI ane koI rokavA mAge to rokAtuM nathI. AvuM jANavuM ane pariNamavuM thAya tene samayasAra gAthA-2 mAM "samaya" nAmano padArtha kahyo che. pU. gurudevazrI pravacana ratnAkara bhAga-1 mAM kahe che A dRSTino viSaya nathI. dRSTino viSaya AgaLa kaheze. A upayoganuM svarUpa abhUta che. sva-paranI pUrNa sattA ne abhedapaNe sAmAnya nirAkArabhAvane dekhavArUpa darzanopayoga ane te ja samaye sva-paranI sattAne chinnabhinna karIne vizeSabhAvane dekhavArUpa evo sAkAra jJAnopayoga lakSaNa tevo abhUtAtIta bhAvarasa jemAM pragaTa bharyo che tevuM nirapekSa lakSaNa che? zrI samayasAra zloka 183 nA bhAvArthamAM kahyuM che ke samasta vastuo sAmAnya vizeSAtmaka che. tethI temane pratibhAsanArI cetanA paNa sAmAnya pratibhAsarUpa (darzanarUpa) ane vizeSa pratibhAsarUpa ( jJAnarUpa) hovI joIe. jo cetanA potAnI darzana jJAna rUpatAne choDe to cetanAno ja abhAva thatAM, kAM to cetana AtmAne jaDapaNuM Ave athavA to vyApakanA abhAvathI vyApya evA AtmAno abhAva thAya ane cetanAno abhAva thatAM AtmAno paNa abhAva thAya- mATe cetanA darzanajJAna svarUpa ja mAnavI. para padArthanA pratibhAsathI dravya-guNamAM to hAni vRddhi na thAya paNa cetanA zaktinI svacchatAmAM paNa hAni-vRddhi na thAya. te badhA padArtho pratye samAna bhAve varte che. vizvamAM evuM koI dravya nathI ke je jJAnamAM pratibhAsa na thayuM hoya. sva-paranA pratibhAsane pAcho kheMcI zakAto nathI, jo tene pAcho kheMcavA jAya to A svAbhAvika svacchatAno uccheda thaI jAya to jJAna-darzana lakSaNano ja uccheda thaI jAya che ane lakSaNa na rahetAM lakSyanuM paNa hovApaNuM rahetuM nathI. tethI sarva jIvone cetanA lakSaNa pragaTa thAya che. sva-parano pratibhAsa karanArI cetanA te padArthone kahetI nathI ke tame mArAmAM pratibhAso! to paNa upayogano tevo sahaja svaccha svabhAva hovAnA kAraNe temAM sva-parano pratibhAsa vagara puruSArthe thayA ja kare che. traNakALa traNaloka sahita samasta padArtho pratibhAse tevI aparimita cetanA zakti che. A to potAnA svabhAvika joyAkArothI racAyela jJAnanI sRSTi che. AvA joyAkAra caitanyamaya upayogane na mAne te ajaina che ane mAtra zeyAkAranuM lakSa karyA kare te paNa ajaina che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A svabhAva je pragaTa che te dekhana jAnanarUpa sadezya dhruva pravAharUpa che. A pragaTa aMze karmopAdhi nirapekSa hovAthI te pAriNAmika bhAve che ane tevuM samaye-samaye utpAda-vyayarUpa pariNamana hovAthI te paryAyArthikanayano viSaya che. A rIte jotAM darzana jJAnamaya upayoga lakSaNa che te paryAyArthikanayano pAriNAmika bhAva che." je nirapekSa pramANajJAnano viSaya che. dravyasaMgrahamAM sAmAnya upayoganuM svarUpa darzAvatAM kahe che ke- pAMca samyajJAna paryAyo ane traNa mithyAjJAna paryAya evI ATha prakAranI sApekSa paryAyothI rahita je sAmAnya upayoga che te jIvanuM nirapekSa lakSaNa che. paMcAstikAya 121 gAthAnI TIkAmAM kahyuM ke- sva-paranI zasirUpa prakAzanuM jJAna te ja guNa-guNInA kathaMcit abhedane lIdhe te jIva ja che. mokSamArga prakAzaka kartAe upayogane abAdhita lakSaNa kahyuM che. kema ke jIva nitya nirAvaraNa che to tenuM zeyabhUta lakSaNa paNa nitya nirAvaraNa ja che. jIva anAdi anaMta che to tenuM lakSaNa paNa anAdi anaMta che. jIva nirapekSa che to tenuM lakSaNa paNa nirapekSa che. jIva baMdha-mokSanuM kAraNa nathI to tenuM lakSaNa paNa baMdha mokSanuM kAraNa nathI. AvA svabhAvika maMgala upayoganuM svarUpa samajatAM svacchatAno piMDa je jJAnamaya AtmA che tenI mahimA Ave che. A pramANe lakSaNano nirNaya thatAM lakSyabhUta tattvano nirNaya thaI ane te abhedano anubhava karAve che. upayoganuM sAmarthya parane jANavAnuM hovA chatAM te paramAM tanmaya thaIne jANatuM nathI. upayogano svabhAva upayogavAnane jANavAno hovAthI te jJAyakane tanmaya thaIne ja jANe che. paM. dIpacaMdajI sAheba Atma avalokanamAM chadmastha jIvone paramAtmapaNAnI prAptinI TUMkI ane saphaLa rIta batAvatAM kahe che ke- darpaNane vyApya-vyApaka aMgathI dekhavAmAM Ave to te eka svacchatAno ja piMDa che, te apekSAe temAM anya kaMI ja nathI ane te svacchatAno bhAva jema che tema che. tevI ja rIte cetana pariNAma tame dekho. tAdAbhya vyApya vyApakapaNe to nirmaLa kevaLa eka cetanA vastuno piMDa baMdhAyo che. te piMDa bAMdhavAmAM to anya zuddha-azuddha, saMsAra-mukti, bheda-abheda, nizcaya-vyavahAra, naya- nipAdi, zeyAkAra-pratibhAsAdi sarve bhAvo che temano raMcamAtra bhAva maLyo nathI. sva-paranA pratibhAsa kALe TarniMga poInTa:"zeyAkAra thavAthI te bhAvane jJAyakapaNuM prasiddha che." zeyAkAra avasthA eTale sva-paranA pratibhAsavALI avasthA eTale svaccha upayoga. AcAryadeve "jJAnAkAra' Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ema na kahetAM tene joyAkAra avasthA kahevAnuM prayojana zuM che? jyAM sudhI sva-parano pratibhAsa thAya che tyAM sudhI te jJAna samyajJAna ke mithyAjJAna nAma pAmatuM nathI mATe tene jJAnAkAra na kahetAM "zeyAkAra' kahyuM. zeyAkAramAM sva ane para be Ave. te banne eka sAthe anAdi anaMta pratibhAse che. samasta dravya-guNa-paryAya ane tenA trayakAlina paryAyo badhuM ja pratibhAse tevo akhaMDa jJayAkAra upayoga pragaTa thAya che. zeyAkArapaNe thavuM te jJAnanA svacchatvano mULa svabhAva che. AkhuM vizva IcchA vinA, vikalpa vinA, tenI sanmukha thayA vinA badhA ja padArtho pratibhAse che. jJAna jJAnanA sthAnamAM che ane zeyo zeyanA sthAnamAM che, temAM zeyatva che ahIMyA jJAnatva che, AthI te badhAnA vizeSAkAre jJAnamAM jJAnanI pariNati thAya che jene zeyAkAra pariNati kahe che. have kahe che- tane sva jaNAya che ke para? ahIM viSaya bhede te ja sAmAnya jJAnanA be bheda thaI jAya che. huM jJAyaka anAdi anaMta che. huM caitanya anuvidhAyI pariNAma evo upayoga anAdi anaMta che. che. A upayoganI svacchatAmAM sva-parano pratibhAsa anAdi anaMta che. A traNeya vastu svabhAvarUpa hovAthI te samyajJAna ke mithyAjJAnanuM kAraNa thatI nathI. AvI vastu sthiti jIvamAtranI che, have paristhiti kyAM palaTe che te kahe che. paMcAdhyAya bhAga-1, gAthA 558 kahe che ke- "jJAna artha vikalpAtmaka hoya che. arthAt jJAna sva-para padArthane viSaya kare che. tethI jJAna sAmAnyanI apekSAe jJAna eka ja che. kemake artha vikalpapaNuM badhA jJAnomAM che. paraMtu vizeSa vizeSa viSayonI apekSAe te ja jJAnanA be bheda thaI jAya che. (1) samyajJAna (2) mithyAjJAna. sAmAnya jJAnanI apekSAe sva-para badhuM ja pratibhAse che tevI eka jJAna paryAya pragaTa thAya che. A vAta indriyajJAnanI ke vizeSarUpa atIndriya jJAnanI nathI. A jJAnanuM lakSaNa jANavuM.. jANavuM... jANavuM ja che. have vizeSa-vizeSa viSayonI apekSAe koI jIva jJAnanuM jJAnatva pragaTa kare che ane koI jIva jJAnanuM ajJAnatva pragaTa kare che. banne avasthAmAM sAmAnyajJAna to komana rahe che. A ja jJAnanA viSaya bhede bheda paDI jAya che. anAdithI AvuM eka prakAranuM jJAna pragaTa thatuM hovA chatAM koI jIva ema lya ke- sAmAnya tattva te huM chuM..; koI jIva ema lya ke- rAga te huM chuM Ama sva-para be viSayanA bhedathI te jJAnanA samyajJAna athavA mithyAjJAna tevA be bheda paDI jAya che. samyajJAnanuM kAraNa vastunuM yathArtha svarUpa che. abheda ekarUpa caitanya svarUpane jANe to samyajJAna thaI jAya che ane svaparanA pratibhAsamAMthI koI jIva tattvane choDI ane rAgAdinuM lakSa kare to mithyAjJAna thaI jAya che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A sva-para pratibhAsamaya upayoga pragaTa thatAMnA samaye ja kanvarTa thAya che. jo te parasammukhatA karato pragaTa thAya to jIva baMdhamArgamAM cAlyo jAya che ane te upayoga svasammukhatA karato pragaTa thAya to jIva mokSamArgamAM AvI jAya che. jo sva-parano pratibhAsa na thato hota to koI baMdhAta nahIM ane koI mokSamAM paNa na jAta. ane jJAna prathamathI sva-parane jANatuM hota to paNa koIne baMdha ke mokSa na thAta. A pramANe joyAkAra avasthAne svIkAratAM sau prathama to huM sva-parane jANuM chuM tevI bhrAMti TaLI gaI. para padArtha mArA zeyane huM teno jJAtA tevI bhrAMti chUTI gaI. have yAkAra jJAnathI jJAyaka tAdAbhya hovAthI jJAyaka ja zeyapaNe jaNAya che, to joyAkAra jJAna paryAyano bheda paNa jaNAvo baMdha thaI gayo. -te kevI rIte? zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe jaNAyo te svarUpa prakAzananI avasthAmAM kartAkarmanuM ananyapaNuM hovAthI jJAyaka ja che." e zeyAkAra avasthAmAM joyo pratibhAse che to paNa zeyakRta malinatA AvatI nathI. tevI svacchatAmayI zeyAkAra avasthA jaNAya che? ke zeyAkAra evuM ekarUpa jJAnAkAra jJAna jaNAya che? ke jJAyaka jaNAya che? have ahIM prayoganI zarUAta thaI. ahIM parokSa anubhUtithI zarUAta thAya che ane pratyakSa anubhUti thatAM pUrNa virAma thAya che. zeyAkAra avasthA thaI. paNa te vakhate tene zeya jaNAtuM nathI, paraMtu jANanAro jaNAya che. AvuM bhedajJAna thatAM upayoga AtmAnI abhimukha thAya che... paNa haju abheda thayo nathI. pachI jANanAro jaNAya che evA bhedanuM lakSa chUTI jatAM ane upayoga abheda tarapha DhaLI jatAM "huM jJAyaka ja chuM" - tema pratyakSa nirvikalpa svasaMvedanajJAna pragaTa thAya che. A uparathI ema phalita thayuM ke.. joyAkAranA sAmarthyamAM mAtra sva-parano pratibhAsa thavo che. zeyAkArano svabhAva mAtra jJAyakane ja jANavAno che. kevaLajJAnanA paTArAmAMthI nIkaLela nidhAna:zrI pravacanasAra 3ra gAthAnI TIkAmAM kevaLajJAnanuM svarUpa varNavatAM lakhe che ke"prathamathI ja samasta zeyAkArorUpe pariNamyo hovAthI pachI pararUpe- AkArAntararUpe nahIM pariNamato thako, sarva prakAre azeSa vizvane, (mAtra) dekhe jANe che." bhAvArthamAM che ke- "dareka AtmA svabhAve kevaLI bhagavAna jevo ja hovAthI;" eTale ke teno svaccha upayoga paNa "prathamathI ja samasta joyAkArorUpe pariNamyo hovAthI" A siddhAMtamAM sau prathama to... Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (1) zeyAkAra avasthAnI siddhi thaI. (2) anAdi anaMta pratibhAsanI siddhi thaI. (3) anAdithI jJAyaka jaNAya rahyo che tenI siddhi thaI. (4) pratibhAsa thaI cUkyo che, mATe tenA AvirbhAvanI paNa siddhi thaI. (5) bhaviSyamAM thanAra kevaLajJAna paryAyanI siddhi thaI. (6) zeyAkAromAM vadhaghaTa nathI tethI AkArAntara paNa thatuM nathI. (7) tethI kramabaddha paryAyanI paNa siddhi thaI. (8) kramabaddha paryAya siddha thatAM ja akartAnI siddhi thaI. (9) akartA AtmA dhyAnanuM dhyeya ane jJAnanuM zeya thatAM ja dhyeyapUrvaka zeya thayuM. (10) AtmAnubhava thatAM ja kartAbuddhi ane jJAtAbuddhino nAza thayo. (11) A rIte pratibhAsa siddha thatAM ja jJAna parane jANe che ane jJAnamAM para jaNAya che te zalyano mULamAMthI kSaya thayo. jJAnakaLAmAM akhaMDano pratibhAsa thaI rahyo che teno vizvAsa Avyo; jJAyakano vizvAsa AvatAM te savikalpa svasaMvedanamAM AvI ane pratyakSa nirvikalpa svasaMvedanapaNe pariNamI gayo. pratibhAsathI jJAna-ajJAnanI siddhibhrAMti thavAnuM kAraNa paNa pratibhAsa ane bhrAMti TaLavAnuM kAraNa paNa pratibhAsa. * rAgano pratibhAsa thAya che mATe to bhrAMti thAya che. * rAgano to mAtra pratibhAsa ja thAya che mATe to bhrAMti TaLI jAya che. (1) jo rAgAdino pratibhAsa ja na thato hota to koIne bhrAMti ja na thAta eTale ke- saMsAra ja Ubho na thAta. (2) rAgano to mAtra pratibhAsa ja thAya che, te rAga mArA jJAna upayogamAM kayAM Avyo che. Avo vizvAsa AvatAM rAgathI bhedajJAna thaI ane abheda AtmAno anubhava thAya che. A prakAre jotAM to pratibhAsanA mAdhyama dvArA mokSamArga pragaTa karavo keTalo saraLa thaI gayo. mATe nakkI thayuM ke- rAgano udaya ajJAna thavAnuM kAraNa nathI. rAgano pratibhAsa paNa ajJAna thavAnuM kAraNa nathI. paraMtu jJAnamAM rAgano pratibhAsa dekhIne huM rAgI evI je bhrAMti UbhI thaI te ja saMsAra che. A rIte para vastu sAthe ekatva sthApita karIne kartAkarmanI bhrAMtirUpa mahA mithyAtva utpanna thAya che. A ajJAnanI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 utpattinuM mULa poInTa batAvyuM. have tyAM ja TarniMga poInTa che.. eTale vAstavika vastu sthitino svIkAra AvatAM jJAnanI utpatti thAya che. ajJAnanuM sAcuM jJAna thAya to jJAna pragaTa thAya che. puruSArtha siddhi upAya gAthA-14 mAM kahyuM ke- "jJAnI ajJAnIne padArthanA pratibhAsa saMbaMdhI taphAvata che." sphaTikamaNinI sAme lAla phUla che. banne padArtho bhinna bhinna che. sphaTikanI svacchatA lAla phUlamAM jatI nathI ane phUlanI ratAza uDIne sphaTikamAM AvatI nathI. sphaTikamaNinI svaccha paryAyamAM mAtra lAlaphUlano pratibhAsa thAya che tyAre tene jonArA be jIvo che(1) aparIkSaka (2) parIkSaka. jo sphaTikanI paryAya lAla thaI gaI hoya to bannene lAla dekhAvI joIe. eka kahe che- sphaTikamaNi lAla che, bIjo kahe che- sphaTikamaNi dravya-guNa ane paryAye svaccha svaccha ne svaccha ja che. ane ratAza che te phUlanI che. svabhAvagrAhI jJAnathI jonAro parIkSaka hovAthI tene sphaTikamaNinI sAme lAla phUlano saMyoga che te kALe sphaTikanI paryAya svaccha jaNANI. ane aparIkSaka che te saMyogadRSTithI vastune nihALe che to tene bhrAMti thAya che ke sphaTika lAla thaI gayuM. bhrAMti thavAnuM kAraNa AgaLa kahyuM ke sAme jevA padArthAkAra che tevA ja prakAre ahIM jJAna zeyAkArapaNe thAya che. jANe che to naimittika joyAkArane ane bhrAMti thAya che ke meM nimittabhUta joyAkArone jANyAM- tethI indriyajJAna cAlu hatuM ane cAlu rahyuM. jJAna zarIrane kyAre jANI zake ? jJAna zarIrathI tanmaya thAya to jJAna zarIrane jANI zake. jJAna zarIrathI tanmaya to thatuM nathI; te jANe che to zarIrAkArapaNe je zeyAkArajJAna pariNamyuM che tene, to paNa akhaMDa ekarUpa svabhAvanuM bhAna nahIM hovAthI... tene bhrAMti thaI ke meM zarIrane jANyuM. Ama zeyonA bhedathI jJAnamAM bheda mAluma thatAM zeyAkAra akhaMDa jJAnane khaMDa-khaMDa karI nAkhyuM. yogasAra prAbhUtamAM amitagati AcAryadeva kahe che ke- "bhinna bhinna jJAnothI upalabdha hovAne kAraNe zarIra ane AtmAno sadA paraspara bheda che. zarIra indriyajJAnathI jaNAya che ane AtmA kharekhara svasaMvedana jJAnathI jANavAmAM Ave che." indriyajJAna acetana zeya hovAthI temAM zarIrathI bhinnatva karAvavAnI zaktino ja abhAva che. vaLI ajJAnamAM paNa mAtra zarIrAdi parano ja pratibhAsa thato hota to samayasAra gAthA 17-18 nuM sUtra khoTuM paDI jAta. khUbI to e vAtanI che ke-mithyAtva hovA chatAM paNa tenA jJAnamAM sva-para prakAzakatA gaI nahIM. ajJAnIne paNa tenI paralakSI jJAnanI paryAyamAM paNa teno anubhUti svarUpa bhagavAna AtmA jaNAya ja rahyo che. tethI pratyeka jIvanI vartamAna jJAna paryAyano je sva-para prakAzaka svabhAva che teno kadI abhAva thato nathI. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A u52thI nizcita thayuM ke jJAnamAM sva-52no pratibhAsa thAya che te to nizcaya nAma vAstavikatA che. to paNa pratibhAsa mAtrathI paNa kArya siddhi thatI nathI. AgamamAM jene sva-52 prakAzaka jJAnano svabhAva kahyo te jJAna paryAyanuM pramANa hovAthI temAM ja bhedajJAnanI sUkSma prajJA paTakavAnI che. zrI samayasAra gAthA-15 mAM AcAryadeve sAmAnya jJAnano AvirbhAva ane vizeSa zeyAkAra jJAnanA tirobhAvanI vAta karI. ekAnte 52no ja pratibhAsa thato hota to paNa AvirbhAva tirobhAvanI jarUrata nathI. ekAMte svano ja pratibhAsa thato hota to paNa A prozesanI jarUrata paDatI nathI. zeyo nathI jaNAtAM to sAmAnya jJAnano AvirbhAva thAya che ane jJeyo jaNAya che to sAmAnya jJAnano tirobhAva thAya che. 52nA pratibhAsane tirobhAva ka2vAnA badale- huM 52ne jANuM chuM tema mAnyatA sevIne 52nA pratibhAsano AvirbhAva kare che to tene jJAyaka tirobhUta thAya che. jyAre vizeSa zeyAkA2 jJAnano tirobhAva thAya tyAre ja jJAnanI paryAyano nizcaya pragaTa thAya che. svAnubhUtinA kALe paNa 52 padArthono pratibhAsa gauNa thaI ane garbhitapaNe rahI gayo ane svano pratibhAsa upayogAtmaka thatAM zuddhopayoga thaI gayo. dareka samaye AvI vastu sthiti ane pratyeka samaye sAvadhAnI varte che to 52nA pratibhAsanA kALe paNa pa2mAM ekatva thatuM nathI. 46 samayasAra 92-93 gAthAmAM kuMdakuMdAcAryadeva kahe che ke- bhedajJAnano abhAva che tyAM sudhI rAgAdino kartA thAya che. jyAre TIkAkAra amRtacaMdradeva kahe che ke- rAgAdino kartA thato nathI kartA pratibhAse che, temAM temaNe akartAne surakSita rAkhyuM. jo kartA thato nathI to akartA paNa thato nathI. samyajJAna thayuM temAM AtmA akartA che tema pratibhAse che. A banne vAtamAM moTo taphAvata che. jo eka samaya mATe kartA thayo to pachI akartA nahIM thAya, paraMtu jene kartA pratibhAse che tene akartApaNuM paNa pratibhAse che. jIvamAM jJAna pragaTa thAya che ane pudgalanI sattAmAM rAga pragaTa thAya che. banne sattAmAM jJAna pragaTa thAya chetema nathI ane banne sattAmAM rAga pragaTa thAya che tema paNa nathI. A to vastunI sthiti che. have pudgalathI racAyelA rAgano udaya pudgalakarmamAM Ave che ane jJAyakamAM prati samaya jJAnano udaya thAya che. e rAgano jJAnanI svacchatAmAM pratibhAsa thAya che, e to mAtra pratibhAsa ja che tema khyAlamAM na AvatAM tene evI bhrAMti UbhI thaI ke- huM rAgI thaI gayo. ajJAnIno AtmA paNa rAgane karato nathI, kemake teno AtmA paNa sAmAnya svabhAve to akartApaNe ja rahyo che. samayasAra gAthA 332 thI 344 mAM kahyuM ke- jJAyakabhAva sAmAnya apekSAe to jJAna svabhAve avasthita hovA chatAM; "karmathI utpanna thatA mithyAtvAdi bhAvonA jJAna 66 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samaye;" jyAM sudhI jJAyakano pratibhAsa thAya che ane sAthe rAgano pratibhAsa thAya che tyAM sudhI baMdha-mokSa kAMI ja nathI, rAga to mAtra zeya paNe ja rahe che; AvA zeya-jJAyaka vyavahAra saMbaMdhane na jANatAM ane rAganA pratibhAsamAM ekatva karatAM te rAga zeyapaNe na rahetAM te karma banI jAya che. rAga utpanna thayo tyAre te karmapaNe na hato, tyAre to te zeyapaNe ja hato; e rAgane upayogAtmaka kare che to bhAvabaMdha thAya che. mithyAtvano udaya pugalanI sattAmAM Avyo che, ahIM jJAnamAM teno pratibhAsa thAya che, te samaye bhedajJAnathI zUnya hovAnA kAraNe jeno pratibhAsa thayo che temAM ekatva kare che.... to eka samaya pUrato vizeSa apekSAe kartA thAya che. jo vizeSa apekSAe kartA na thato hoya to nava tattvonI siddhi paNa na thAta. jJAna upayoga to jJAyakane jANavAnuM sAdhana hatuM tene badale huM parane jANuM chuM evI mithyA mAnyatA UbhI karI ane te samaye samaye upayogano dUra upayoga kare che. mithyAtvanuM svarUpa ane tenI lIlAno nirdeza karatAM amitagati AcAryadeva yogasAramAM lakhe che ke je vastu je rUpe sthita che tenuM te rUpe jJAna na thatAM anya viparItArirUpe jANavuM thAya che tene puruSoe mithyAtva mAnyuM che. A mithyAtva saMpUrNa karmarUpa bagIco ugADavAmAM tathA vistAravA mATe jaLasiMcana samAna che. mithyAtvanuM A vizeSaNa khUba ja mahattvapUrNa che ane tenI pUrepUrI lIlAno saMketa kare che. zeya jJAyaka saMbaMdha lakSaNa"parathI bhinna svayaMmAM tanmaya nijanA jANanAra, lokAloka sahaja pratibhAse, sarvajJa kahe vyavahAra." jinavANImAM vyavahAranayanI pradhAnatApUrvakanA DhagalAbaMdha kathano jovA maLe che, tethI nizcayanI jema vyavahAranuM svarUpa paNa jANavuM ghaNuM jarUrI che. kAraNake te vyavahAra tene nizcayarUpa na bhAse ane nizcaya sadA mukhya ja rahyA kare tethI dareka vivikSA ane te vivikSA kahevA pAchaLano Azaya teNe samajavo rahyo. zeya-jJAyaka saMbaMdha lakSaNa eTale padArthono zeyAkAra svabhAva ane jJAnanA svacchatva rUpano jJAnAkAra svabhAva e be vacce grAhya grAhaka saMbaMdhathI Ubho thayelo vyavahAra che. eTaluM kharuM ke jJAne koIpaNa prakAre lokAlokane prasiddha to karyuM che. jJAnanI aparimita divya zaktinI bahAra koI padArtha chUpo rahI zakato nathI. badhA padArtho jJAnanI ANamAM varte che chatAM jJAnamAM jJAyaka varte che ane jJAyakamAM jJAna varte che. koIpaNa nimittabhUta zeyAkAra, jJAnanI svacchatAmAM Avato nathI te to vastuno niyama che. jJAna pote svayaMbhU tatva hovAthI.. tene potAnA jJAnamAM racAtA vaicitrya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zaktimayI zeyAkArone jANavA mATe bahAranA zeyAkArane jJAnamAM bolAvavA paDe tevI jJAnane kadI jarUrata paDavAnI ja nathI. lokAloka jevA AkAra potAnA svacchatvarUpa jAnanabhAvamAM utpanna thAya che te lokAloka sAthe koIpaNa prakA2no saMbaMdha rAkhyA vinA ja thAya che A jJAnanI naisargika akRtrima lIlA che. zeyonI sahAyatA vinA, zeyonA lakSa vinA, zeyomAM praviSTa thayA vinA, zeyonI samIpa gayA vinA, zeyo bhUtanA ho ke bhaviSyanA ho te zeyone dekhyA vinA... zeyothI atyaMta udAsIna.. upekSita.. bhAve rahIne te potAnI jJAna sRSTimAM racAyelA jJAna taraMgone jANe che te to jJAnanI ekarUpa saMpatti che. A jJAnanA zIza mahelamAM jJAna sivAya tyAM anya kAMI hotuM ja nathI te vidhinuM vidhAna trikALa samaMta che. sarvajJanA vijJAnanI leboreTarImAM TesTa karatAM jaNAyuM ke tyAM to mAtra nirdoSa jJAna prakAzanI prabhA che. jJAna potAnI upAdAna zaktithI potAnAmAM jJAnarUpa pariNamana kare che. te jJAna pariNati potAnI nirmalatAnA kAraNe svayaM zeyAkAronA pratibhAsarUpe pariName che. jJAnamAM nimittabhUta samasta jJeyAkAro pratiphalita thAya che to paNa kevaLIne te jJeyAkA2omAM kadApi mamatva thatuM nathI. A prakAre vyavahAre zAtA-zeyano saMbaMdha rahI gayo ane 52 sAthe lakSarUpa saMbaMdha tUTI gayo. zrI pravacanasAra gAthA-200 nA be TIkAkAra temAM eka TIkAkAra vyavahAranI mukhyatAthI kathana kare che ane bIjA TIkAkAra nizcayanI mukhyatAthI kathana kare che. amRtacaMdradeva lakhe che ke evo koI apUrva zeya-jJAyaka saMbaMdha che ke jenAthI sarva zeya padArtho potapotAnA AkAro kevaLajJAnamAM jhalakAvavAne samartha che ane kevaLajJAna te sarva jhalakamaya zeyAkArone jANavAne samartha che. "huM kevaLa jJAyaka hovAthI mAre vizvanI sAthe zeya-jJAyaka saMbaMdha lakSaNanI anivAryatAne kA2Ne jJeya-jJAyakane bhinna pADavA azakya hovAthI" jyAre jayasena AcAryadeva kahe che ke-- "prathama to huM kevalajJAna-darzana svabhAvarUpa hovAthI zAyaka ekarUpa TaMkotkIrNa svabhAvI chuM. Ama hovA chatAM mAre 52 dravyonI sAthe svasvAmI Adi saMbaMdha nathI paraMtu nizcayathI zeya jJAyaka saMbaMdha paNa nathI." jJAnamAM pramANa ane jJeyomAM prameya evo zeya-jJAyaka saMbaMdha anAdithI dhArApravAharUpathI cAlyo Ave che ane te anaMtakALa sudhI cAlato raheze. A trikALa abAdhita vastunI sthiti che je amiTa svabhAva dharAve che tene miTAvavA koI samartha nathI. pU. gurudevazrI jJAna zeya dvaitanayanA pravacanamAM pharamAve che ke "jJAnanuM evuM divya sAmarthya che ke te jJAna pote ja svataH zeyonA pratibhAsarUpe pariName che.'' jJAna zeyone viSaya banAvavA jatuM nathI to paNa pratibhAsya pratibhAsakapaNAnA nirdoSa upacarita svabhAvanA kAraNe padArthAkAro Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnanA svacchatvamAM AvIne jhaLako to jhaLako! jenAM kAraNathI joyAkAro racANA te potAnI cIja jaNAya che, para zeyAkAro jaNAtAM nathI; chatAM paNa kAryamAM kAraNano upacAra karIne kahe che ke jJAna lokAlokane jANe che. huM jANanAro ane para padArtho jaNAvA lAyaka teTalo upacarita vyavahAra saMbaMdha che. laghutatvasphoTamAM amRtacaMdradeva lakhe che ke- "vItarAgI jIva IcchApUrvaka padArthone jANavA jato nathI, teno jJAyaka svabhAva parathI parADabhukha hovA chatAM paNa temAM padArthonuM pratiphalana to thAya ja che. jema darpaNane evI IcchA nathI ke ghaTa-paTAdi padArtho mArAmAM pratibiMbita thAya; paraMtu darpaNanI svacchatAne kAraNe temAM pratibiMbita thAya ja che. tevI rIte vItarAgI bhagavAnane IcchA nathI ke- huM padArthone jANuM; chatAM paNa jJAnaguNanI nirmaLatAne kAraNe temAM padArtho pratibiMbita thAya ja che." puruSArtha siddhi upAyamAM maMgalAcaraNamAM kahyuM ke "yatra sajInA pArtha mAtA pratichannati" zuddhacetanA prakAzano evo ja koI mahimA che ke- jeTalA padArtho che te badhA potAnA AkAro sahita pratibhAsamAna thAya che. koIpaNa padArtha evo nathI ke jJAnamAM pratibhAsyA vinA bAkI rahI jAya. padArthono pratibhAsa to jJAnamAM varte che ane ajJAnI bahAra jue che. keTalI moTI bhrAMti che! saMskRtamAM zabda che "pratiniti' eTale ke pratibiMbita thAya che tema lakhyuM che, e jaNAya che tevo zabda prayoga na karyo. jo e jaNAya to e zeya thaI jAya. vastu sthiti zuM che? zeyo jANavAmAM AvyA ke potAnuM zeyAkAra jJAna jANavAmAM AvyuM? prameya zakti dravya-guNa-paryAya traNeyamAM vyApI hovAthI pote zeyapaNe jaNAyo che. bhedathI kaho to zeyAkAra jJAna zeya banIne jaNAyuM che. tethI ratnakaraMDa zrAvakAcAramAM kahyuM ke- "jJAnathI bAra koI vastune huM dekhato nathI- jANato nathI." zrI nihAlacaMdra sogAnajIe temanA AdhyAtmika patromAM lakhyuM che ke- "jagatamAM nimitta-naimittika saMbaMdha dhaniSTa che, paraMtu tenA asthira svabhAvane jANIne jJAnI tene IcchatA nathI. nimitta-naimittikanA abhAva svarUpa sahaja nitya niricchaka svabhAvane ja Icche che ane te ja yogya che". kemake mArI sAthe to zeya-jJAyaka saMbaMdha paNa nathI. eka samayanI jJAna paryAya sAthe nimitta-naimittika saMbaMdha ho to ho! "dhyeyapUrvaka zeya" e pustakamAM ra71 kaLazamAM pU. gurudevazrI kahe che ke-cha dravya jaNAya te zeya ane AtmA jJAyaka tevo zeya-jJAyaka saMbaMdha vyavahArathI paryAyanI sAthe che. paraMtu dhruva vastu sAthe to e paNa nathI. ahIM to e zeya-jJAyaka vyavahAra paNa choDAve che. huM eka jJAyaka ane huM zeya- e kathanamAtranI vyavahAra paddhati che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 "vizvanI sAthe zeya-jJAyaka saMbaMdha lakSaNanI anivAryatAnA kAraNe zeyajJAyakane bhinna pADavA azakya hovAthI" zeyo to jJAnathI bhinna ja che. "parAtmanimittaka jJeyajJAnAkAra grahaNa grAhaNa svabhAvarUpA pariNamya pariNAmatvazavitta:" paryAye potAne ja prameya banAvyo ane potAne ja pramANa banAvyo te banne dharmone bhinna karavA azakya che. kema ke nAmabheda hovA chatAM vastubheda nathI. zeyo to zAnathI bhinna ja che paraMtu jJAnamAM jJAnanA maTirIyalathI banelA je svAbhAvika zeyAkA2o 2cANA che. te jJeyAkAra dharmane jJAnathI bhinna karavuM azakya che. 52 zeyAkArono je pratibhAsa thayo che te to jJAnanI svacchatA che ane e svAbhAvika zeyAkA2omAM anvayapaNe jJAna ja varte che ane e jJAna AtmAthI abheda che. AthI zeyAkA2 jJAnane ane AtmAnA jJAnane bhinna karavA azakya che. kemake zeyAkAra jJAna e to Atmastha che. bhale tenI ujjavaLatAmAM samasta zeyono pratibhAsa paDe to paNa bhagavAna zeyAkA2onI samIpa gayA vinA, zeyAkAronI sanmukha thayA vinA, zeyAkArothI tanmaya thayA vinA... teo sarva padArthone jANe che. to kevI rIte jANe che ? je jJAna 52 zeyonI sanmukha thAya tene jJAna kahevAya ? jJAnanI nirmaLatAmAM samasta dravyono je pratibhAsa hato te pratibhAsano jJAnamAM AvirbhAva thayo che tevA jJAnane jJAna jANe che. jJAna jJAnanA kAraNathI zeyAkAra thayuM che. to paNa upAdAnabhUta kAryamAM nimittano upacAra karIne kahe che ke-jJAna padArthone jANe che. jo jJAnamAM zeyAkArarUpa pariNamavAnI zakti ja na hoya to 52 padArtho tene zeyAkAre pariNamAvI zake ja nahIM. jo jJAna nimittane jANe to nizcaya rahetuM nathI ane jJAnanA svacchatvane na svIkAre to vyavahA2 2heto nathI. e svaccha jJAnane lokAlokanI sApekSatA AvI mATe vyavahAra kahevAyo. sAdhakanA jJAnanI apekSAe kevaLajJAnamAM A rIte nizcaya vyavahAra Utare che. ( 'jJAna to jJAnane prasiddha kare ja che paraMtu zeyo paNa jJAnane ja prasiddha kare che te satnI parAkASTA cha". lokAlokano pratibhAsa to jANanA2ne prasiddha kare che-- tame to svaccha pratibhAsamayI mahAsAmAnya cho. tame to svaccha cetanAnA dariyA cho. badhAnuM pratibhAsavuM ema kahI rahyuM che ke tame dekhanAra cho ane tamane dekhanAro ja dekhAya che. 52ne na dekhavA chatAM 52 dekhAya jAya che te jJAnano divya svabhAva che. zeyano pratibhAsya svabhAva ane jJAnano pratibhAsaka svabhAva evA pratibhAsya pratibhAsakapaNAno je upacarita svabhAva che te guNarUpa che, doSarUpa nathI. anAdi anaMta anivArya evo vyavahAra saMbaMdha paNa apUrva che. IcchA vinAno vItarAgI divya svabhAva pragaTayo che ke- badhuM jaNAya, ahIM jJAnanuM daLa tyAM zeyanuM daLa basa; jJAna jJAna svabhAvamAM sthita thayuM ke zeyo... zeyatvapaNe jJAnamAM pratibhAsyA ane tyAre rAga-dveSanI utpatti na thaI eTale 50 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kartA-karma, bhokatA-bhogya, sva-svAmI Adi sarve saMbaMdhano kSaya thaI gayo; rahI gayo mAtra zeya-jJAyaka evo nirdoSa saMbaMdha. uM. prazna- jJAna parane nathI jANatuM to "para prakAzaka' evo zabda kema Avyo? uttara- "para prakAzaka zabda eTale Avyo ke- jJAnamAM parano pratibhAsa to thAya che. eTale lokAloka nimittapaNe che. have e nimittanuM lakSa karIne nimittane jANavuM paDe tevuM jJAnanuM svarUpa nathI ane tevo niyama paNa nathI. temaja nimittano kadI abhAva paNa thato nathI ane lokAloka kevaLajJAnanI svacchatAmAM jhaLakayA vinA paNa rahetuM nathI ane kevaLajJAna potAne jANavAnuM choDIne nimittane jANavA paNa jatuM nathI. svapara prakAzaka evI akhaMDa paryAyano svataH evo ja koI svabhAva che ke tene parane jANavA mATe paranI sApekSatA kadApi lAgu na paDe. parane dekhyA vinA parane jANavAnA bhAvarUpa pote potAthI ja pariName che. Avo teno para prakAzaka svabhAva che tene koI TALI zakatuM nathI. A para prakAzaka svabhAva to matArthanuM khaMDana kare che- "brahma satya ane jagata mithyA" evuM nathI. je eka samayanI jJAna paryAyane nathI mAnato te cha dravya svarUpa lokane paNa nathI mAnato. zrImadjIe "brahma satya jagata mithyA" ema kahyuM tyAM temaNe lakSanA svabhAvathI vAta karI che. pachI bIjI jagyAe ema paNa kahyuM ke ame to AtmAmAM beThA beThA jagatanI lIlAne jANIe chIe- tyAM pratibhAsanA svabhAvathI vAta karI che. e paraprakAzaka dharmane Azraya to jJAyakano ja che. paraprakAzakanA kALe ya to eka jJAyaka ja rahe che. dravya svabhAvanA lakSe AvuM sva-para prakAzaka jJAna ApoApa khIlI nIkaLe che. te paraprakAzaka dharma ema pariName che ke huM to dhruva prakAzamAna caitanya sUrya chuM. siddhAMta phare nahIM ane sva-para prakAzaka svabhAva aMtaramukhAkArapaNe siddha thAya te ja jaina darzana che. vAha prabhu! zeyo phare to paNa upayoga phare nahIM, ane kadI paNa zeyonuM lakSa thAya nahIM; sva sanmukha rahetAM-rahetAM ja zuddhAtmAnA abheda namaskAramAM ja sakala sAdhyanI siddhi thaI jAya tevo bhAva namaskAra jayavaMta varto..jayavaMta varto. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 maMgalAcaNa bhAvArtha:- he bhgvaan| jJAna ke bAhara kucha bhI pratibhAsita nahIM hotA hai arthAta aMtarjeya kI apekSA saba jJAna ke hI pariNamana haiM Apa eka hI vicitra AkRtirupa hote hai| [ladhutattva sphoTa, stuti-20, chaMda-12, peja naM-329] TIkAH- prathama to A AtmA Akhoya upayogamaya che, kAraNa ke te savikalpa ane nirvikalpa pratibhAsasvarUpa che (arthAt jJAna ane darzana svarUpa che.) temAM je AtmA vividhAkAra pratibhAsya (vividha AkAravALA pratibhAsavA yogya ) padArthone pAmIne moha, rAga athavA haiSa kare che te saMsAra che. (vayanasAra tatpIpist ast, uthA-175) TIkArtha :- jJAna mati Adi ke bheda se ATha prakAra kA hai| athavA dUsarA pATha-jJAna artha vikalpa hai| vaha isa prakAra-artha arthAt paramAtmA Adi padArtha, ananta jJAna sukhAdi rupa maiM hU~ , rAgAdi Astrava mujhase bhinna haiM-isa prakAra nija aura parake svarupa kI jAnakArI rupa se, darpaNa ke samAna padArtho ko jAnane meM samartha [ jJAna] vikalpa hai-yaha vikalpakA lakSaNa kahA gayA hai| vahI jJAna jJAnacetanA hai| [pravacanasAra tAtparyavRtiTIkA-gAthA 124 ] vartamAna aMzamAM ja badhI ramata che- te aMtaramAM dekhe to (anaMta) zaktio dekhAze; ane bahirmukha thaze to saMsAra dekhAze; basa ! aMzathI bahAra to koI jIva jato ja nathI; ATalI maryAdAmAM ramata che. (dravyahATa prAza - bola naM.-547) bhAvArtha :- jJAnameM sarva jJeya padArtho kA pratibimba paDatA hai jo jJAnAkAra padArtho kA jJAna meM hotA hai unake nimitta kAraNa bAharI padArtha haiN| isaliye upacAra se una jJAnAkAroMko padArtha kahate haiN| jJAna apane jJAnAkAroMko jAnatA hai isako kahate haiM ki jJAna padArtho ko jAnatA hai| jJAnameM jJAnAkAroM kA bheda karake kahanA hI vyavahAra hai| nizcaya se jJAna Apa apane svabhAvameM jJAyakarupase virAjamAna hai-jJeya-jJAyaka kA vyavahAra karanA bhI vyavahAra naya se hai| [pravacanasAra bhASATIkA-gAthA 30 kA bhAvArtha] Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI pravacanasAra - prAbhRta zrImad bhagavat kundakundAcAryadeva praNIta- zrI jayasena AcAryadevakRta TIkA[.] TIkArtha-...vaha isaprakAra-atIndriya svabhAvI paramAtmA se viparIta kramase pravRtti kI kAraNabhUta indriyoM se rahita tInaloka, tInakAlavartI samasta padArthoM ko eka sAtha jAnane meM samartha, avinAzI, akhaNDa eka pratibhAsamaya [ jyotisvarupa] kevalajJAnarupa se pariNata una bhagavAna ke kucha bhI parokSa nahIM hai-yaha bhAva hai| [gAthA-23, paMkti -16, pRSTha- 42] [.] TIkArtha- sarvagata haiN| kartArUpa ve sarvagata kauna haiM ? sarvajJa sarvagata haiN| sarvajJa sarvagata kyoM haiM ? sarvajJajina jJAnamaya hone ke kAraNa sarvagata haiN| aura ve jagat ke sabhI padArtha, darpaNa meM bimba ke samAna, vyavahAra se una bhagavAna meM gaye haiN| ve padArtha bhagavAna meM gaye haiM, yaha kaise jAnA ? ve padArtha vahIM gaye haiM- aisA kahA gayA hai| jJAnake viSaya hone se ve padArtha bhagavAnameM gaye haiM-kisake jJeya hone se ve gaye huye kahe gaye haiM ? una bhagavAna ke jJeya hone se ve bhagavAna meM gaye huye kahe gaye haiN| vaha isaprakAra- jo anantajJAna aura anAkulatA lakSaNa ananta sukha kA AdhAra hai vaha AtmA hai| aisA hone se AtmapramANa jJAna AtmA kA apanA svarUpa hai| aise apane svarUpa ko tathA zarIra meM rahane rUpa sthiti ko nahIM chor3ate huye hI ve sarvajJa lokAloka ko jAnate haiN| isaliye vyavahAra se bhagavAna sarvagata kahe gaye haiN| aura darpaNa meM bimba ke samAna kyoMki nIle , pIle Adi bAhya padArtha jAnakArI rUpa se jJAna meM pratibimbita hote haiM [ jhalakate hai], isaliye padArthoM ke kAryabhUta padArthAkAra bhI padArtha kahalAte haiM, aura ve jJAna meM sthita haiM- aise kathana meM doSa nahIM hai- yaha abhiprAya hai| bhAvArtha- jaise darpaNa kI svacchatA darpaNa ke svarUpa tathA darpaNa ke AkAra ke barAbara hai, use choDe binA darpaNa yathAyogya padArthoM ko pratibimbita karatA hai, tathA una padArthoM meM pratibimbita hone kA svabhAva hone se apane sthAna ko choDe binA hI ve darpaNa meM pratibimbita ho jAte haiM; usI prakAra jJAnAnanda ke AdhArabhUta AtmA kA jJAna AtmA ke svarupa tathA AtmA ke AkAra ke barAbara hai, use choDe binA hI ve sarvajJa paramAtmA sarvalokAloka ko jAna lete haiN| tathA sarva lokAloka jJAna kA viSaya hone se- jJeya svabhAvI hone se, ve bhI apane sthAna Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ko choDe binA hI jJAna meM pratibimbita ho jAte haiN| jaise darpaNa meM pratibimbita mayUra bAhya sthita mayUra kA pratibimba rUpa kArya hone se mayUra hI kahalAtA hai, usI prakAra jJAna meM pratibimbita sarva lokAloka bAhya sthita lokAloka kA pratibimba rUpa kArya hone se sarva lokAloka hI kahalAtA hai / ata: sarva ko jAnane kI apekSA AtmA sarvagata hai, aisA kahA gayA hai| jisaprakAra jJAna svabhAvI sarvajJa jJAnamaya svakSetra se bAhara gaye binA hI sarvagata hai; usI prakAra zarIra sthita sarvajJa [ 13 veM 14 veM guNasthAnavartI arahaMta paramAtmA ] zarIra se bAhara gaye binA hI sarvagata haiM / isaprakAra AtmA kI jJAnamayatA tathA padArthoM kI jJeyamayatA ke kAraNa apane-apane kSetra kA tyAga kiye binA hI kramaza: sarvajJa sarvagata tathA padArtha sarvagata haiM, aisA vyavahAra se kahA gayA hai| [ gAthA-27, paMkti-7, pRSTha-47-48 ] [4] jaise rUpI dravya netra ke sAtha paraspara meM sambandha kA abhAva hone para bhI apane AkAra ko samarpita karane meM samartha haiM aura netra bhI unake AkAra ko grahaNa karane meM samartha haiM, usIprakAra tInaloka rUpI udaravivara [ chidra ] meM sthita, tInakAla sambandhI paryAyoM se pariNamita padArtha, jJAnake sAtha paraspara pradezoM kA sambandha nahIM hone para bhI apane AkAra ko samarpita karane meM samartha hai; akhaNDa eka pratibhAsamaya kevalajJAna bhI unake AkAroM ko grahaNa karane meM samartha hai-- yaha bhAva hai| [ gAthA-29, paMkti-19pRSTha-50 ] [1] atha jJAnI jJeyapadArtheSu nizcayanayenApraviSTo'pivyavahAreNa praviSTa iva pratibhAti zaktivaicitryaM darzayati aba, nizcayanaya se jJAnI jJeyapadArthoM meM praviSTa nahIM huA hone para bhI vyavahAra se praviSTa kI rbhAMti jJAta hotA hai; aisI zakti kI vicitratA ko dikhAte haiN| [ paMkti-1, pRSTha-59 ] [1] TIkArtha- yadi ve padArtha apane jJAnAkAra samarpaNa kI apekSA darpaNa meM bimba ke samAna ve padArtha kaha nahI haiM ? yadi ve padArtha kevalajJAna meM nahIM haiN| to jJAna sarvagata nahIM ho sktaa| yadi Apako vyavahAra se sarvagata jJAna svIkRta hai, to apane jJeyAkAroM ko jAnakArI rUpa se samarpita karane kI apekSA vyavahAranaya se ve padArtha jJAna meM sthita kaise nahIM haiM, varan haiM hii| yaha abhiprAya yaha hai ki jisa kAraNa vyavahAra se jJeya sambandhI jJAnAkAroM ko grahaNa karane kI apekSA jJAna sarvagata kahalAtA hai, usI kAraNa vyavahAra se jJeya sambandhI jJAnAkAra samarpaNa kI apekSA padArtha bhI jJAnagata kahalAte haiN| bhAvArtha- jaise darpaNa meM dikhanevAlA pratibimba vyavahAra se darpaNa meM hI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sthita hai, usI prakAra kevalajJAna meM jJAta honevAlA lokAloka vyavahAra se kevalajJAna meM hI sthita hai| yadi yaha na mAnA jAve to vyavahAra se bhI kevalajJAna ko sarvagata nahIM kaha skte| [gAthA-32, paMkti-7, pRSTha-53 ] vaha isaprakAra- jaise nizcaya se zuddha-buddha eka svabhAva sampanna jIva hai, pazcAt vyavahAra se nara-nArakAdi rUpa bhI jIva kahA jAtA hai, usI prakAra nizcaya se samasta vastuoM ko jAnanevAlA akhaNDa eka pratibhAsarUpa jJAna kahA gayA hai, pazcAt vyavahAra se meghasamUha se Dhake huye sUrya kI viziSTa avasthA ke samAna karma samUha se Dhake huye akhaNDa eka jJAnarUpa jIva ke matijJAna, zrutajJAna Adi nAma hote haiM- yaha bhAva hai| [gAthA-35, paMkti-14, pRSTha-58] [.] kyoMki bhinna jJAna se AtmA jJAnI nahIM hai, isaliye ghaTa kI utpati meM miTTI ke piNDa samAna upAdAna rUpa se svayaM jIva hI jJAna rUpa pariNamana karatA hai| darpaNa meM jhalakane vAle bimba ke samAna vyavahAra se jJeya padArtha jAnakArI rUpa se jJAna meM sthita haiM, yaha abhiprAya hai| [paMkti -6 ,pRSTha-60] [.] jaise darpaNa meM pratibimbita padArtha darpaNa meM sthita kahe jAte haiM; usI prakAra jJeyarUpa sabhI padArtha vyavahAranaya se jAnakArIrUpa se jJAna meM sthita kahe jAte [gAthA-36 , paMkti -20, pRSTha-60] [.] TIkArtha- jo sabhI vidyamAna aura avidyamAna paryAyeM haiM, vAstava meM, ve pUrvokta sabhI paryAyeM vartatI haiM, pratibhAsita hotI haiM, jJAta hotI haiN| vidyamAna-avidyamAna ve sabhI paryAyeM kahA~ vartatI haiM ? ve sabhI paryAyeM kevalajJAna meM vartatI haiN| ve paryAyeM kisake samAna kevalajJAna meM vartatI haiM ? ve vartamAna paryAyoM ke samAna kevalajJAna meM vartatI haiN| [gAthA-38, paMkti -8, pRSTha-63] [.] apane kSetra, kAla, AkAra se niyata hone ke kAraNa unakA vahIM parisphuraNa hone se ve jJAna-pratyakSa hai| [gAthA-39, paMkti -16 , pRSTha-65 ] [.] vahA~ jaise agni samasta jalAne yogya padArthoM ko jalAtI huI sampUrNa dAhna ke nimitta se honevAle sampUrNa dAhAkAra paryAya rUpa se pariNata sampUrNa eka dahana-svarUpa uSNarUpa se pariNata ghAsa-patte Adi ke AkAra rUpa svayaM ko pariNata karatI hai, usIprakAra yaha AtmA sampUrNa jJeyoM ko jAnatA huA sampUrNa jJeyoM ke nimitta se honevAle sampUrNa jJeyAkAra paryAyarUpa se pariNata sakala eka akhaNDa jJAnarUpa apane AtmA ko pariNamita karatA hai, jAnatA hai, nizcita karatA hai| aura jaise vahI agni pUrvokta lakSaNa dAsa ko nahIM jalAtI huI usa AkAra rUpa pariNata nahIM hotI, usI prakAra AtmA bhI pUrvokta lakSaNavAle sarva jJeyoM ko nahIM jAnatA huA pUrvokta lakSaNavAle sarva jJeyoM ko nahIM jAnatA huA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pUrvokta lakSaNavAle sakala eka akhaNDa jJAnAkAra rUpa apane AtmA ko pariNamita nahIM karatA, jAnatA nahIM, nizcita nahIM karatA hai| dUsarA bhI udAharaNa dete haiM- jaise koI andhA sUrya se prakAzita padArthoM ko nahIM dekhatA huA sUrya ko nahIM dekhane ke samAna; dIpaka se prakAzita padArthoM ko nahIM dekhatA huA dIpaka ko nahIM dekhane ke samAna; darpaNa meM sthita bimba ko nahIM dekhate huye darpaNa ko nahIM dekhane ke samAna; apanI dRSTi se prakAzita padArthoM ko nahIM dekhatA huA hAtha-paira Adi aMgo rUpa se pariNata apane zarIrAkAra svayaM ko apanI dRSTi se nahIM dekhatA; usIprakAra yaha vivakSita AtmA bhI kevalajJAna se prakAzita padArthoM ko nahIM jAnatA huA sampUrNa akhaNDa eka kevalajJAnarUpa AtmA ko bhI nahIM jAnatA hai| [zloka-49, paMkti-5, pRSTha-78 ] [.] vaha isaprakAra- jJAna AtmA kA lakSaNa hai aura vaha akhaNDa pratibhAsamaya sabhI jIvo meM sAmAnya rUpa se pAyA jAnevAlA mahA sAmAnya rUpa hai| aura vaha mahAsAmAnya jJAnamaya ananta vizeSo meM vyApta hai| aura ve jJAna vizeSa viSayabhUta, jJeyabhUta ananta dravya-paryAyoM ke jJAyaka-grAhaka- jAnanevAle haiN| akhaNDa eka pratibhAsamaya jo mahAsAmAnya usa svabhAvavAle AtmA ko jo vaha pratyakSa nahIM jAnatA , to vaha puruSa pratibhAsamaya mahAsAmAnya se vyApta jo ananta jJAnavizeSa, unake viSayabhUta jo ananta dravya-paryAyeM, unheM kaise jAna sakatA hai ? kisI bhI prakAra nahIM jAna sktaa| [zloka-50, paMkti -11, pRSTha-79] [.] vaha isaprakAra- eka sAtha sampUrNa padArthoM ko jAnane vAle jJAna se sarvajJa hote haiM- aisA jAnakara kyA karanA cAhiye ? ajJAnI jIvoM ke citta ko camatkRta karane ke kAraNa aura paramAtmA sambandhI bhAvanA ko naSTa karane vAle jo jyotiSka, mantravAda, rasasiddhi Adi khaNDa-vijJAna-ekadezajJAna-kSayopazama jJAna haiM; vahA~ Agraha choDakara tIna loka tInakAlavartI sampUrNa vastuoM ko eka sAtha prakAzita karanevAle avinazvara, akhaNDa, eka pratibhAsamaya sarvajJa zabda se vAcya jo kevalajJAna usakI utpatti kA kAraNabhUta jo sampUrNa rAgAdi vikalpa jAla rahita sahaja zuddhAtmA se abhedarUpa jJAna usakI hI bhAvanA karanA cAhiyeyaha tAtparya hai| [zloka-52, paMkti -8, pRSTha-82] [ ] sampUrNa eka akhaNDa pratyakSa pratibhAsamaya utkRSTa jyoti kevalajJAna ke kAraNabhUta, zuddhAtma-svarUpa kI bhAvanA se utpanna paramAbAda eka lakSaNa sukhasaMviti [ AnandAnubhUti] ke AkAra pariNatirUpa rAgAdi vikalpoMkI upAdhi rahita svasaMvedanajJAna meM [ usI eka zuddhAtmasvarUpa kI] bhAvanA karanA cAhiye- yaha abhiprAya hai| [zloka-59, paMkti-13, pRSTha-92] Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [] ....mithyAtvaparyAya ke vinAza kA samyaktvaparyAyarUpa se pratibhAsana hone se usake vinAza binA samyaktvaparyAya utpanna nahIM hotI hai| usake vinAza kA samyaktvaparyAyarUpa se pratibhAsana kaise hotA hai- "abhAva anya padArtha ke svabhAvarupa hotA hai" aisA vacana hone se , jaise, miTTI ke piNDa kA abhAva ghaDe kI utpatirUpa se pratibhAsita hotA hai; usIprakAra mithyAtvaparyAya kA abhAva samyaktvaparyAya kI utpattirUpa se pratibhAsita hotA hai| [zloka-110, paMkti -16 , pRSTha-156 ] bhAvArtha- yahA~ sampUrNa dravyoM ko jIva aura ajIva do bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai| unameM se jIva dravya nizcaya se apane se hI apane astitva vAlA, bAhya kAraNoM kI apekSA ke binA bAhara aura andara prakAzamAna, zAzvata paramazuddha cetanA ke sAtha aura vyavahAra se azuddha cetanA ke sAtha sambaddha hone se cetanA svarUpa hai, tathA nizcaya naya se akhaNDa eka pratibhAsamaya [ jJAnasvarUpa] paripUrNa zuddha , kevalajJAna-kevaladarzana lakSaNa vAlA, padArthoM ko jAnane kI kriyA rUpa zuddhopayoga se aura vyavahAra se matijJAna Adi azuddhopayoga se racita hone ke kAraNa upayogamaya hai| [zloka-137, paMkti -4-11, pRSTha-204 ] [.] vaha isaprakAraM- prathama to meM kevalajJAna-kevaladarzana svabhAvarUpa hone se , jJAyaka eka TaMkotkIrNa svabhAva huuN| aisA hote huye merA para-dravyoM ke sAtha sva-svAmI Adi sambandha nahIM hai, itanA mAtra hI nahIM hai apitu nizcaya se jJeya-jJAyaka sambandha bhI nahIM hai| isa kAraNa maiM sampUrNa paradravyoM ke prati mamatva rahita hokara, parama sAmya lakSaNa apane zuddhAtmA meM sthita rahatA huuN| [zloka-213, paMkti -8, pRSTha-300] va duganI 52mArtha vyAcyA (narakAdi ) saMyoganuM duHkha nathI. je jANanAra jAta che tene jANato nathI ane jemAM (pote) nathI enA upara lakSa karyA kare che e duHkha che. ahIM duHkhanI vyAkhyA 46. cha. 2 // bhayAne Ape sevA sNyo| (tenu) : nathI. du: to me cha - - potAnA svabhAvanI dRSTi choDIne paranI dRSTimAM rokAI javuM te duHkha che- AvI vyAkhyA che. 2, (niyamasAra zloka 278, tA. 26/7/80 nA pravacana naM-193 mAMthI) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI pravacanasAra bhASA TIkA zrI kuMdakuMdAcArya deva praNIta bra. zItalaprasAdajI kRta [.] bhAvArtha- jisa guNa ke nimitta se padArtha kisI na kisIke jJAnakA viSaya ho vaha prameyatva guNa hai| AtmA kA nirAvaraNa zuddha jJAna taba hI pUrNa aura zuddha jJAna kahA jA sakatA hai jaba vaha saba jAnane yogya viSaya ko jAna ske| isIliye kevalI sarvajJa bhagavAna ke sarva padArtha, guNa, paryAya eka sAtha jhalakate rahate haiN| [gAthA-21, pRSTha-95] vizeSArtha- tathA jJAnamayI hone ke kAraNa se jo gaNadharAdika unameM vRSabha arthAt pradhAna jina arthAt karmo ko jItanevAle arahaMta yA siddha bhagavAna sarva gata yA sarva vyApaka haiN| usa bhagavAna ke jJAnake viSayapanA ko prApta hone ke kAraNa se arthAt jJeyapane ko rakhane ke kAraNa se sarva hI jagata meM jo padArtha haiM so usa bhagavAna meM prApta yA vyApta kahe gae haiN| jaise darpaNa meM padArtha kA bimba paDatA hai taise vyavahAranaya se padArtha bhagavAna ke jJAnameM prApta haiN| bhAva yaha hai ki jo ananta jJAna hai tathA anAkulapane ke lakSaNa ko rakhanevAlA ananta sukha hai unakA AdhArabhUta jo hai so hI AtmA hai isa prakAra ke AtmA kA jo pramANa hai vahI AtmA ke jJAnakA pramANa hai aura vaha jJAna AtmAkA apanA svarupa hai| aisA apanA nija svabhAva deha ke bhItara prApta AtmAko nahIM choDatA huA bhI loka-aloka ko jAnatA hai| isa kAraNa se vyavahAranaya se bhagavAna ko sarvagata kahA jAtA hai| kyoMki nIla, pIta Adi bAharI padArtha darpaNa meM jhalakate haiM aise hI bAhya padArtha jJAnAkAra se jJAnameM pratibimbita hote haiM isalie vyavahAra se padArthoM ke dvArA kAryarupa hue padArthoM ke jJAna AkAra bhI padArtha kahe jAte haiN| isalie ve padArtha jJAnameM tiSThate haiM aisA kahane meM doSa nahIM hai| yaha abhiprAya haiN| [gAthA-26, pRSTha-109] bhAvArtha- jaise AtmA ko sarvagata kaha sakate hai vaise yaha bhI kaha sakate haiM ki sarva jJeya padArtha mAnoM bhagavAna kI AtmA meM samA gae yA praveza ho ge| kyoMki kevalIke jJAnameM sarva jJeyoM ke AkAra jJAnAkAra ho gae haiN| yadyapi jJeya padArtha bhinna bhinna haiM tathApi unake jJAnAkAroM kA jJAna meM jhalakanA mAnoM padArthoM kA jhalakanA hai| jJAna meM jaise prApta haiM vaise AtmA meM prApta haiM; donoM kahanA viSaya kI apekSA samAna haiN| ___jaise darpaNameM mora dIkhatA hai isameM mora kucha darpaNa meM paiThA nahIM, mora alaga hai, darpaNa alaga hai, tathApi mora ke AkAra darpaNa kI prabhA pariNamI hai, isase vyavahAra se yaha kaha sakate haiM ki darpaNa, yA darpaNa kI prabhA mora meM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vyApta hai athavA mora darpaNa kI prabhA meM yA darpaNa meM vyApta hai| isI taraha kevalajJAnI bhagavAna arahaMta yA sidhdha tathA unakA svabhAvika zuddha jJAna apane hI pradezoM kI sattAmeM rahate haiN| na ve padArthoM ke pAsa jAte aura na padArtha unake pAsa Ate tathApi jhalakana kI apekSA yaha kaha sakate haiM ki arahaMta yA sidhdha bhagavAna yA unakA jJAna sarvagata yA sarvavyApaka hai athavA sarva lokAloka jJeya rupa se bhagavAna arahaMta yA sidhdha meM yA unake zuddha jJAnameM vyApta hai| yahA~ AcArya ne usI kevalajJAna kI vizeSa mahimA batAI hai ki vaha sarvagata hokara ke bhI pUrNa nirAkula rahatA hai| AtmA meM rAga-dveSa kA sadabhAva na hone se jJAna yA jJAnI AtmA svabhAva se sarva ko jAnate hue bhI nirvikAra rahate haiM- esA anupama kevalajJAna jisa zuddhopayoga yA sAmya bhAva ke anubhava se prApta hotA hai usa hI kI bhAvanA karanI cAhie yaha tAtparya hai| [gAthA-26 , pRSTha-110] vizeSArtha- nizcaya se kevalajJAnI bhagavAna AtmA kevalajJAna svabhAvarupa hai tathA usa jJAnI jIva ke bhItara tIna jagata ke tIna kAlavartI padArtha jJeyasvarupa padArtha AMkho ke bhItara rupI padArthoM kI taraha paraspara eka dUsare ke bhItara nahIM rahate haiN| jaise AMkho ke sAtha rupI mUrtika dravyoMkA paraspara sambandha nahI hai arthAt AMkha zarIra meM apane sthAna para hai aura rupI padArtha apane AkAra kA samarpaNa AMkho meM kara dete haiM tathA AMkhe unake AkAroM ko jAnane meM samartha hotI haiM taise hI tIna loka ke bhItara rahanevAle padArtha tIna kAla kI paryAyo meM pariNamana karate hue jJAnake sAtha paraspara pradezoM kA sambandha na rakhate hue bhI jJAnI ke jJAnameM apane AkAra ke dene meM samartha hote haiM tathA akhaMDarupase eka svabhAva jhalakane vAlA kevalajJAna una AkAroM ko grahaNa karane meM samartha hotA hai aisA bhAva hai| [gAthA-26, pRSTha-116 ] [.] dravya aura guNameM sadRza pradezI tAdAtmya sambandha hai| aisA nizcaya se jJAna aura AtmA kA sambandha hai| tau bhI jJAna apane kArya ke karane meM svAdhIna hai| jJAna kA kAma tIna kAla kI sarva lokAlokavartI padArthoM kI sarva paryAyoM ko eka sAtha jAnanA hai| isa jJAnapane ke kAma ko karatA huA yaha AtmA tathA usakA jJAna apane niyata sthAna ko choDakara nahIM jAte hai| aura na jJeyarupa se jJAna meM jhalakanevAle padArtha apane apane sthAnako tyAgakara jJAna meM yA AtmA meM A jAte hai| koI bhI apane apane kSetra ko choDatA nahIM tathApi jaise AMkhe apane mukhameM niyata sthAna para rahatI huI bhI aura sAmane ke rupI padArthoM meM na jAtI huI bhI rupI padArthoM kA praveza AMkho meM na hote hue bhI sAmane ke rupI padArthoM ko dekha letI hai aisA paraspara jJeyajJAyaka sambandha hai ki padArthoM ke AkAroM meM AMkho ke bhItara unake AkAroM ko grahaNa karane kI sAmarthya hai Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vaise hI AtmA kA jJAna apane niyata AtmA ke pradezoM meM rahatA hai tathA sarva jJeyarupa padArtha apane apane kSetrameM rahate hai koI eka dUsare meM Ate jAte nahIM tathA inakA aisA koI apUrva jJeya-jJAyaka sambandha hai jisase sarva jJeya padArtha to apane apane AkAro ko kevalajJAna meM jhalakAne ko samartha haiM aura kevalajJAna usake sarva AkAroM ko jAnane meM samartha hai| darpaNa kA bhI draSTAMta le sakate haiM - eka darpaNa meM eka sabhAke vicitra vastrAlaMkRta hajAroM manuSya dikhalAI par3a rahe haiN| darpaNa apane sthAna bhIMta para sthita hai| sabhA ke loga sabhA ke kamare meM apane apane Asana para virAjamAna hai| na darpaNa unake pAsa jAtA na ve sabhA ke loga darpaNa meM praveza karate tathApi paraspara aisI zakti rakhate haiM ki padArtha apane AkAra darpaNa ko arpaNa karate haiM aura darpaNa unako grahaNa karatA hai aisA hI jJAna kA aura jJeyakA sambandha jAnanA caahie| [gAthA - 28, pRSTha-117] [.] utthAnikA- Age kahate haiM ki jJAnI AtmA jJeya padArthoM meM nizcayanaya se praveza nahIM karatA huA bhI vyavahAra se praveza kiye hue hai aisA jhalakatA hai esI AtmA ke jJAna kI vicitra zakti hai| [gAthA-29, pRSTha-117-118 ] [.] bhAvArtha- isa gAthA meM AcArya ne aura bhI spaSTa kara diyA hai ki AtmA aura isakA kevalajJAna apUrva zakti ko rakhanevAle haiN| jJAna guNa jJAnI guNI se alaga kahIM nahIM raha sakatA hai| isaliye jJAna guNa ke dvArA AtmA sarva jagako dakhatA jAnatA hai| aisA vastukA svabhAva hai ki jJAna Ape Apa tIna jagata ke padArthoM ke tIna kAlavartI avasthAoMko eka hI samaya meM jAnane ko samartha hai| jaise darpaNa isa bAta kI AkAMkSA nahIM karatA hai ki maiM padArthoM ko jhalakAU~ parantu darpaNa kI camaka kA aisA hI koI svabhAva hai jisameM usake viSaya meM A sakanevAle sarva padArtha ApeApa usameM jhalakateM haiM- vaise nirmala kevalajJAnameM sarva jJeya svayaM hI jhalakate haiN| jaise darpaNa apane sthAna para rahatA aura padArtha apane sthAna para rahate to bhI darpaNa meM praveza ho gae yA darpaNa unameM praveza ho gayA aisA jhalakatA hai| taise AtmA aura usakA kevalajJAna apane sthAna para rahate aura jJeya padArtha apane sthAna para rahate koI kisI meM praveza nahIM karatA to bhI jJeya-jJAyaka sambandha se jaba sarva jJeya jJAnameM jhalakate haiM taba aisA mAlUma hotA hai ki mAno AtmA ke jJAnameM sarva vizva samA gayA yA yaha AtmA sarva vizva meM vyApaka ho gyaa| nizcaya se jJAtA jJeyomeM praveza nahIM karatA yahI asalI bAta hai| to bhI vyavahAra se aisA kahane meM AtA hai ki AtmA jJeyo meM praveza kara gyaa| gAthA meM AMkha kA draSTAMta hai| vahA~ bhI aisA hI bhAva lagA lenA caahie| AMkha zarIra se kahIM na jAkara sAmane ke padArthoM ko dekhatI hai| asala bAta Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 yahI hai - isI bAta ko vyavahArameM hama isa taraha kahate haiM, ki mAnoM AMkha padArthoM meM ghusa gaI ve padArtha AMkha meM ghusa gye| jJAnakI aisI apUrva mahimA jAnakara hama logoM kA kartavya hai ki usa jJAna zakti ko praphullita karane kA upAya kreN| upAya nijAtmAnubhava yA zuddhopayoga hai| isaliye hamako niraMtara bheda vijJAna ke dvArA zuddha AtmAke anubhava kI bhAvanA karanI cAhiye aura kSaNika saMkalpa vikalpoM se parAGmukha rahanA cAhiye jisa se jagata mAtra ko eka samaya meM dekhane jAnane ko samartha jo kevalajJAna aura kevaladarzana so pragaTa ho jaaveN| [gAthA-29, pRSTha-120] [.] vizeSArtha- isa jagata meM jaise indranIla nAmakA ratna dUdha meM DubAyA huA apanI camaka se usa dUdhako bhI tiraskAra karake vartatA hai| taise jJAna padArthoM meM vartatA hai| bhAva yaha hai ki jaise indranIla nAma kA pradhAnaratna kartA hokara apanI nIla prabhArupI kAraNa se dUdhako nIlA karake vartana karatA hai taise nizcaya ratnatraya svarupa parama sAmAyika nAmA saMyama ke dvArA jo utpanna huA kevalajJAna so ApA para jAnanekI zakti rakhane ke kAraNa sarva ajJAna ke aMdhere ko tiraskAra karake eka samaya meM hI sarva padArthoM meM jJAnAkAra se vartatA hai - yahA~ yaha matalaba hai ki kAraNabhUta padArthoM ke kArya jo jJAnAkAra jJAna meM jhalakate haiM unako upacAra se padArtha kahate haiN| una padArthoM meM jJAna vartana karatA hai aisA kahate hue bhI vyavahAra se doSa nahIM hai| [gAthA-30, pRSTha-121] [ ] sAmAnyArtha- yadi ve padArtha kevalajJAna meM na hoveM to jJAna sarvagata na hove aura jaba jJAna sarvagata hai to kisa taraha padArtha jJAnameM sthita na hoMge ? avazya hogeN| vizeSArtha- yadi ve padArtha kevalajJAna meM nahIM ho arthAt jaise darpaNa meM pratibimba jhalakatA hai isa taraha padArtha apane jJAnAkAra ko samarpaNa karane ke dvArA jJAnameM na jhalakate hoM to kevalajJAna sarvagata nahIM hovai| athavA yadi vyavahAra se kevalajJAna ApakI sammati meM hai to vyavahAra naya se padArtha arthAt apane jJeyAkAra ko jJAna meM samarpaNa karanevAle padArtha kisa taraha nahIM kevalajJAna meM sthita haiM - kintu jJAna meM avazya tiSThate haiM aisA mAnanA hogaa| yahA~ yaha abhiprAya hai kyoMki vyavahAra naya se hI jaba jJeyoM ke jJAnAkAra ko grahaNa karane ke dvArA sarvagata kahA jAtA hai isIliye hI taba jJeyoM ke jJAnAkAra samarpaNa dvArA padArtha bhI vyavahAra se jJAnameM prApta haiM aisA kaha sakate haiN| padArthoM ke AkAra ko jaba jJAna grahaNa karatA hai taba padArtha apanA AkAra jJAna ko deteM haiM yaha kahanA hogaa| [gAthA-31, pRSTha-124 ] [.] bhAvArtha- isa gAthA meM AcArya ne jJAna ke sarva vyApakapane ko aura bhI sApha kiyA hai aura kevalajJAna kI mahimA darzAyI hai| jJAna yadyapi AtmAkA guNa hai Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 aura una hI pradezo meM nizcaya se ThaharatA hai jinameM AtmA vyApaka hai va jo AtmA ke nija pradeza haiM tathApi jJAna meM esI svacchatA hai ki jaise darpaNa kI svacchatA meM darpaNa ke viSayabhUta padArtha darpaNa meM sApha sApha jhalakate haiM isIse darpaNa ko Adarza va padArthoM kA jhalakAnevAlA kahate haiM vaise sampUrNa jagata ke padArtha apane tIna kAlavartI paryAyoM ke sAtha meM jJAna meM eka sAtha pratibimbita hote haiM isIse jJAnako sarvagata yA sarvavyApI kahate haiM jisa taraha jJAnako sarvagata kahate haiM usI taraha yaha bhI kaha sakate haiM ki sarva padArtha bhI jJAnameM jhalakate hai arthAt sarva padArtha jJAna meM samA ge| nizcaya naya se jJAna AtmA ke pradezoM ko choDakara jJeya padArtha ke pAsa na jAtA hai aura na jJeya padArtha apane apane padArthoM ko choDakara jJAna meM Ate haiM koI kisI meM jAtA AtA nahIM tathApi vyavahAra naya se jaba jJAna jJeya kA jJeya jJAyaka sambandha hai taba yaha kahanA kucha doSa yukta nahIM hai ki jaba sarva jJeyo ke AkAra jJAnameM pratibimbita hote haiM taba jaise jJAna jJeyo meM phailane ke kAraNa sarvagata yA sarvavyApaka haiM vaise padArtha bhI jJAna meM prAptagata yA vyApta haiN| donoM kA nimitta - naimitika sambandha hai| jJAna aura jJeya donoM kI sattA hone para yaha svata: siddha hai ki jJAna unake AkAroM ko grahaNa karatA hai aura jJeya apane AkAroM ko jJAna ko dete haiN| tathA padArtha jJAna meM tiSThate haiM aisA kahanA kisI bhI taraha anucita nahIM hai| [gAthA-31, pRSTha-125 ] [ ] bhAvArtha- isa taraha AtmA padArtha aura usake jJAnAdi guNa apane hI pradezoM meM sadA nizcala rahate hai| nizcaya se kevalajJAnI bhagavAna Apa svabhAva hI kA bhoga karate haiM, Apa sukha guNa kA svAda lete haiM, unako paradravyoM ke dekhane jAnane kI koI abhilASA nahIM hotI hai tathApi unake darzana jJAna kI aisI apUrva zakti hai ki sampUrNa jJeya padArtha apanI anaMta paryAyo ke sAtha usa jJAnadarzana meM pratibimbita hote haiN| isI se vyavahAra meM aisA kahate haiM ki kevalajJAnI sarva ko pUrNapane dekhate jAnateM haiN| [gAthA - 32, pRSTha-130-131] [A] anvaya sahita vizeSArtha- taise hI jJAnakI kriyA meM upAdhyAya prakAza, pustaka Adi bAharI upakaraNa bhinna haiM to ho! isameM koI doSa nahIM hai parantu jJAna zakti bhinna nahIM hai vaha AtmA se abhinna hai| yadi aisA mAnoge ki bhinna jJAna se AtmA jJAnI ho jAtA hai taba dUsare ke jJAna se arthAt bhinna jJAna se sarva hI kuMbha khaMbho Adi jaDa padArthoM bhI jJAnI ho jAyeMge so aisA hotA nhiiN| jJAna Apa hI pariNamana karatA hai arthAt jaba bhinna jJAna se AtmA jJAnI nahIM hotA hai taba jaise ghaTa kI utpattimeM miTTIkA piMDa svayaM upAdAna kAraNa se pariNamana karatA hai vaise padArthoM ke jAnane meM jJAna svayaM upAdAna Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 11 kAraNa se pariNamana karatA hai tathA vyavahAra naya se sarva hI jJeya padArtha jJAna meM sthita haiM arthAt jaise darpaNa meM pratibimba paDatA hai taise jJAnAkAra se jJAna meM jhalakateM haiM aisA abhiprAya hai / [ gAthA-35, pRSTha-141 ] [A] bhAvArtha- isase yaha bAta nizcita hai ki AtmA aura jJAnakA tAdAtmya sambandha hai jo kabhI bhI chUTanevAlA nahIM hai| jJAnI AtmA apanI hI upAdAna zakti se apane jJAna rupa pariNamana karatA hai / aura usI jJAna pariNati se apanI nirmalatA ke kAraNa sarva jJeya padArthoM ko jAna letA hai aura ve padArtha bhI apanI zakti se hI jJAna meM jhalakate haiM jisako hama vyavahAra naya se kahate haiM ki sarva padArtha jJAna meM samA gaye / [ gAthA-35, pRSTha-143 ] [A] utthAnikA- Age kahate haiM ki AtmA ke vartamAna jJAna meM atIta aura anAgata paryAyeM vartamAna ke samAna dikhatI haiN| vizeSArtha- una prasiddha zuddha jIva dravyoM kI va anya dravyoM kI ve pUrvokta sarva sadbhUta aura asadbhUta arthAt vartamAna aura AgAmI tathA bhaviSyakAla kI paryAyeM nizcaya se yA spaSTa rupase kevalajJAnameM vizeSa karake arthAt apane apane pradeza, kAla, AkAra Adi bhedoM ke sAtha saMkara vyatikara doSa ke vinA vartamAna paryAyoM ke samAna vartatI haiM arthAt pratibhAsatI haiM yA sphurAyamAna hotI hai| bhAva yaha hai ki jaise chadmastha alpa jJAnI mati zrutajJAnI puruSa ke bhI aMtaraMga meM mana se vicArate hue padArthoMkI bhUta aura bhaviSya paryAyeM pragaTa hotI haiM athavA jaise citramaI bhIMta para bAhubalI bharata Adi ke bhUtakAla ke rupa tathA zreNika tIrthaMkara Adi bhAvi kAla ke rupa vartamAna ke samAna pratyakSa rupase dikhAi paDate ase citra bhIMta ke samAna kevalajJAna meM bhUta aura bhAvi avasthAeM bhI eka sAtha pratyakSa rupase dikhAI paDatI haiM isameM koI virodha nahIM hai / tathA jaise yaha kevalI bhagavAna paradravyoM kI paryAyoM ko unake jJAnAkAra mAtra se jAnatA haiM, tanmaya hokara nahIM jAnate haiM, parantu nizcaya karake kevalajJAna Adi guNoM kA AdhArabhUta apanI hI sidhdha paryAya ko hI sva saMvedana yA svAnubhava rupa se tanmayI hai, jAtane haiM, taise nikaTa bhavya jIvako bhI ucita hai ki anya dravyoM kA jJAna rakhate hue bhI apane zuddha Atma dravyakI samyak zradhdhAn jJAna tathA cAritra rupa nizcaya ratnatrayamaI avasthA ko hI sarva taraha se tanmaya hokara jAne tathA anubhava kare yaha tAtparya hai / [ gAthA-37, pRSTha-147 ] bhAvArtha- isa gAthA meM AcAryane phira kevalajJAna kI apUrva mahimA ko pragaTa kiyA hai - dravyoM kI paryAyeM sadAkAla huA karatI haiN| vartamAna samaya saMbaMdhI paryAyo meM sadbhUta tathA bhUta aura bhAvI paryAyo koM asadbhUta kahate haiM / kevalajJAna meM tIna kAla sambandhI sarva chaH dravyoM kI sarva paryAye eka sAtha alaga alaga Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 apane sarva bhedoMke sAtha meM jhalaka jAtI haiN| tathA ve aisI jhalakatI haiM mAno ve vartamAna meM hI mojUda haiM, isa para draSTAMta hai ki jaise koI citrakAra apane manameM bhUtakAla ke ho gae cauvIsa tIrthaMkara va bAhubalI, bharata va rAmacandra, lakSmaNa AdikoM ke aneka jIvana ke dRzya apane manameM vartamAna ke samAna vicArakara bhIMta para unake citra banA detA hai isa hI taraha bhAvi kAla meM honevAle zrI padmanAbha Adi tIrthaMkaro va cakravartI AdikoM ko manameM vicAra kara unake jIvana ke bhI dRzyoM ko citra para spaSTa likha detA hai athavA jaise citrapaTa ko vartamAna meM dekhanevAlA una bhUta va bhAvI citroM ko vartamAna ke samAna pratyakSa dekhatA hai athavA alpajJAnI ke vicAra meM kisI dravya kA vicAra karate hue usakI bhUta aura bhAvI kucha avasthAeM jhalaka jAtI haiN| draSTAMta- suvarNa ko dekhakara usakI khAnameM rahanevAlI bhUta avasthA tathA kaMkaNa , kuMDala banane kI bhAvi avasthA mAlUma ho jAtI hai, yadi aisA jJAna na ho to suvarNakA nizcaya hokara usase AbhUSaNa nahIM bana sake, vaidya rogI kI bhUta aura bhAvi avasthAko vicAra kara hI auSadhi detA hai| eka pAcikA strI unakI bhUta malIna avasthA tathA bhAvi bhAta, dAla, roTI kI avasthAkoM manameM socakara hI rasoI tayyAra karatI hai ityAdi aneka dRSTAMta haiN| taise kevalajJAnI apane divyajJAna meM pratyakSa rupa se sarva dravyoM kI sarva paryAyoM ko vartamAna ke samAna spaSTa jAnate haiN| yadyapi kevalajJAnI sarvako jAnate haiM tathApi una para jJeyoMkI tarapha sanmukha nahIM hai| vaha mAtra apane zuddha Atma svabhAvameM hI sanmukha haiM aura usIke AnaMdakA svAda tanmayI hokara le rahe haiM arthAt nizcaya se apane ApakA hI vedana kara rahai haiM, arthAt pUrNa jJAnacetanA rupa vartana kara rahe haiN| isI taraha mokSArthI va sAmya bhAva ke abhyAsIko bhI ucita hai ki yadyapi vaha apane zrutajJAna ke bala se aneka dravyoM kI bhUta aura bhAvI paryAyoM ko vartamAnavat jAnatA hai to bhI ekAgra hokara nizcaya ratnatrayamaI apane zudhdha AtmA ke zuddha bhAvako tanmayI hokara jAne tathA usIkA hI AnandamaI svAda leve| yahI svAnubhava pUrNa svAnubhavakA tathA pUrNa trikAlavartI jJAna kA bIja hai| vartamAna aura bhaviSyameM AtmA ko sukhI nirAkula rakhanevAlA yahI nijAnaMdake anubhavakA abhyAsa hai| isakA hI prayatna karanA cAhiye yaha tAtparya hai| [gAthA-37, pRSTha-147] [.] bhAvArtha- yaha gAthA pUrva gAthA ke kathana ko spaSTa karatI hai ki jina bhUta aura bhAvI paryAyoM ko hama vartamAna kAla meM pragaTatA na honekI apekSA avidyamAna yA asat kahate hai ve hI paryAyeM kevalajJAna meM pratyakSa vartamAna ke samAna jhalaka rahI haiN| isaliye unako isa jJAnakA viSaya hone se vidyamAna yA sat kahate haiN| dravya apanI bhUta bhAvI vartamAna paryAyoM kA samudAya hai| dravya sat hai to ve sarva paryAyeM bhI sat rupa haiN| hara eka dravya apanI saMbhavanIya anaMta paryAyoM ko pIye Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 13 beThA hai| pratyakSa jJAnI ko usakI anaMta paryAyeM isI taraha jhalaka rahI haiN| jaise alpajJAnI ko vartamAna meM kisI padArtha kI bhUta aura bhAvI bahuta sI paryAyeM jhalaka jAtI hai| eka gADhekA thAna hAtha meM lete hue hI usakI bhUta aura bhAvI paryAyeM jhalaka jAtI haiM ki yaha gADhA tAgoMse banA hai, tAge ruIse bane hai, ruI vRkSase pedA hotI hai, vRkSa ruI ke bIja se hotA hai ye to bhUta paryAye haiM tathA isa gADhekI mirajaI, dhotI, TopI banAeMge; taba isako TUkaDe TUkaDe karegeM, sIegeM dhoeMge, rakkhegeM, pahaneMge Adi gADhe kI kama va adhika apane jJAnake kSayopazama ke anusAra bhUta bhAvI avasthAeM eka buddhimAna ko vartamAna ke samAna mAlUma ho jAtI hai, yaha vicAra pUrvaka jhalakatI haiN| vaha kevalajJAnameM svayaM svabhAvase jhalakatI hai| hara eka kathana apekSArupa hai / trikAla gocara paryAyeM vidyamAna yA sat tathA usa samaya se pUrva yA uttara samaya kI paryAyeM avidyamAna yA asat kahI jAtI haiN| [ gAthA-38, pRSTha-151 ] [ jaMghabhAvanI siddhipatra pratibhAsathI ] [1] jaba jIva kI saMsAra avasthA ko dekhA jAtA hai taba usa dRSTikI azuddha yA vyavahAra dRSTi yA naya kahate haiN| usa dRSTi se dekhate hue yahI dikhatA hai ki yaha jIva apane zuddha svabhAva meM nahIM hai / yadyapi yaha sphaTikamaNi ke samAna svabhAva se zuddha hai tathApi karmabaMdha ke kAraNa se isakA pariNamana sphaTikameM lAla, kAle, pIle DAka ke sambandhakI taraha nAnA raMgakA vicitra jhalakatA hai| jaba yaha azubha yA tIvra kaSAya ke udayarupa pariNamana karatA hai taba yaha azubha pariNAmavAlA aura jaba zubha yA maMda kaSAya ke udayarUpa pariNamana karatA hai taba zubha pariNAmavAlA svayaM svabhAva se arthAt apanI upAdAna zakti se ho jAtA hai| jaise sphaTika kA nirmala pASANa lAla DAka se lAla raMgarupa yA kAle DAka se kAle raMga rUpa pariNamana karatA hai / vaise yaha pariNamanazIla AtmA tIvra kaSAya ke nimitta se azubha rupa tathA maMda kaSAyake nimittase zubharupa pariNamana kara jAtA hai| usa samaya jaise sphaTikakA nirmala svabhAva tirohita yA DhaMka jAtA hai vaise AtmA kA zuddha svabhAva tirohita ho jAtA hai| [ gAthA-46, pRSTha- 182 ] [A] jaise sphaTika kisI varNa rupa hote hue bhI yaha varNapanA sphaTika meM lAla kRSNa Adi DAMka ke nimittase jhalaka rahA hai sphaTikakA svabhAva nahIM hai, aise hI krodha Adi bhAvapanA krodhAdika kaSAya nimitta se upayoga meM jhalaka rahA hai| [ gAthA-52, pRSTha-205 ] [x] vizeSArtha- jJAnako artha kA vikalpa kahate haiM jisakA prayojana yaha hai ki jJAna apane aura parake AkAra ko jhalakAnevAle darpaNa ke samAna svapara padArthoM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ko jAnane meM samartha haiN| vaha jJAna isa taraha jAnatA hai ki ananta jJAna sukhAdirupa maiM paramAtmA padArtha hU~ tathA rAgAdi Asrava ko Adi lekara sarva hI pudgalAdi dravya mujhase bhinna haiM / isI artha vikalpa ko jJAna cetanA kahatA hai| [ gAthA- 33, pRSTha-141 ] samayasAra zrI kaMdakuMdAcArya praNIta [ 1 ] zrI jayasenAcAryakRta tAtparyavRtiH TIkA TIkA - jIva-svabhAva aura ajIva-svabhAva ke bheda se mithyAtva do prakAra kA hai| usI prakAra ajJAna, avirati, yoga, moha aura krodhAdi ye saba hI bhAva arthAt paryAya mayUra aura darpaNa ke samAna jIva-svarUpa aura ajIva-svarUpa bhI hote hai| jaise mayUra aura darpaNa meM mayUra ke dvArA paidA kiye hue anubhava meM AnevAle nIla-pItAdi AkAra vizeSa jo ki mayUra ke zarIra ke AkAra pariNata ho rahe haiM ve mayUra hI haiM, cenatamaya haiM, vaiseM hI nirmala-AtmAnubhUti se cyuta hue jo jIva ke dvArA utpanna kiye hue anubhava meM Ane vAle sukhaduHkhAdi-vikalpa rUpa bhAva haiM, ve azuddha nizcayanaya se jIvarUpa hI haiM, cetanAma haiN| aura jaise svacchatArUpa darpaNa ke dvArA utpanna kiye hue prakAzamAna mukha kA pratibimbAdi rUpa vikAra ve saba darpaNamayI haiM ataeva acetana haiM usI prakAra upAdAnabhUta karmavargaNArUpa pudagala karma ke dvArA kiye hue jJAnAvaraNAdi dravyakarmarUpa paryAya to pudgalamaya hI hai, ataeva acetana hI hai / [ 1 ] [ zloka -94, paMkti-15, pRSTha-92-93 ] [1] isalie puNyarUpa dharmakA parigrahavAna na hokara, kintu puNya merA svarUpa nahIM hai aisA jAnakara usa puNya rUpa se pariNamana nahIM karatA huA tanmaya nahIM hotA huA vaha darpaNa meM Aye hue pratibimba ke samAna usakA jAnanevAlA hI hotA hai| [ zloka-222, paMkti-11, pRSTha-215 ] ....yaha pApa merA svarUpa nahIM hai aisA jAnakara pApa - rUpa se pariNamana nahIM karatA huA vaha darpaNa meM Aye hue pratibimba ke samAna usakA jJAyaka hI hotA hai| [ zloka-223, paMkti - 3 ] [^] .....isa kAraNa isa viSaya meM parigraha rahita hotA huA usa rUpa se pariNamana nahIM karatA huA vaha darpaNa meM Aye hue pratibimba ke samAna usakA mAtra jJAyaka hI hotA hai| [ zloka-223, paMkti-16, pRSTha- 216 ] [1] ...isaliye vaha Atma sukha meM saMtuSTa hokara bhojana va tatsaMbadhI padArthoM meM parigraha rahita hotA huA jaise darpaNa meM Aye hue pratibimba ke samAna kevala AhAra meM grahaNa karane ke yogya vastu kA usa vastu ke rUpa se jJAyaka hI hotA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 hai| kintu rAgarUpa se usakA grahaNa karanevAlA nahIM hotaa| [zloka-225, paMkti -6 , pRSTha-217] [.] ...isaliye svAbhAvika paramAnanda sukha meM santuSTa hokara nAnA prakAra ke pAnaka ke viSaya meM parigraha rahita hotA huA jJAnI jIva to darpaNa meM Aye hue pratibimba ke samAna vastusvarUpa se usa pAnaka kA jJAyaka hI hotA hai- rAga se usakA grAhaka nahIM hotaa| [zloka-226 , paMkti -1, pRSTha-218 ] [dharmadravyane 19Ine adhyavasAna thAya che.] abhiprAya yaha hai ki jaise dhaTAkArameM pariNata huA jJAna bhI upacArase arthAt viSaya-viSayI ke sambandha se ghaTa kahA jAtA hai, vaise hI dharmAstikAyAdi jJeya padArthoM ke viSaya meM yaha dharmAstikAya hai ityAdi paricchitirupa -jAnanarupa vikalpa hai vaha bhI upacAra se dharmAstikAyAdi kahalAtA hai kayoMki usa vikalpa kA viSaya dharmAstikAyAdi hai| ata: jaba svastha bhAvase cyUta hokara yaha AtmA "maiM dharmAstikAya hU~ ityAdi" rupa vikalpa karatA hai usa samaya upacAra se dharmAstikAya Adi hI kiyA huA hotA hai| [zloka-285-286 , paMkti -10, pRSTha-258] [.] artha va TIkA- jaise sphaTikamaNi jo ki nirmala hotA hai vaha kisI bAharI lagAva ke binA apane Apa hI lAla Adi rUpa pariNamana nahIM karatA hai kintu japA-puSpAdi bAhya dUsare-dUsare dravya ke dvArA vaha lAla Adi banatA hai usI prakAra jJAnI jIva bhI upAdhi se rahita apane citcamatkArarUpa svabhAva se vaha zuddha hI hotA hai jo ki japA-puSpa sthAnIya karmodayarUpa- upAdhi ke binA rAgAdirUpa vibhAvoM ke rUpa meM pariNamana nahIM karatA hai| hA~, jaba karmodaya se hone vAle rAgAdirUpa-doSabhAvoM se apanI sahaja svacchatA se cyata hotA hai taba vaha rAgI banatA hai| isase yaha bAta mAna lenI paDatI hai ki jo rAgAdika hai vaha saba karmodaya janita haiM kintu jJAnI jIva ke svayaM ke bhAva nahIM hai| [zloka-300, 301, paMkti -8, pRSTha-270] [zAnIne zAyano sabhya pratimAsa.] [.] tAtparya yaha hai ki vivakSA meM lI huI ekadezazuddhanaya ke Azrita hone vAlI bhAvanA nirvikAra-svasaMvedana hI hai lakSaNa jisakA aise kSayopazamika jJAna se pRthakpane ke kAraNa yadyapi ekadeza-vyaktirUpa hai phira bhI dhyAna karane vAlA purUSa yahI bhAvanA karatA hai ki jo sabhI prakAra ke AvaraNoM se rahita akhaMDaeka pratyakSa-pratibhAsamaya tathA nAza rahita aura zuddhapAriNAmika lakSaNavAlA nijaparamAtmadravya hai vahI maiM hUM apitu khaMDajJAnarUpa maiM nahIM huuN| [305, paMkti -23, pRSTha-304 ] Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ] vizeSArtha- yahA~ para AcArya zrIne 300-302 gAthAoM meM spaSTa kara batAyA hai ki yadyapi AtmA pariNamana svabhAva hai svabhAva ko choDakara vibhAvarUpameM pariNamana karanevAlA hai kinta vaha apane Apa vibhAvarUpa kabhI pariNamana nahIM krtaa| hA~, jaba karmodayAtmaka para-dravyoM kA saMyoga pAtA hai tabhI vibhAvarUpa meM pariNamana karatA hai| jaise ki sphaTikamaNi zveta hotA hai vaha lAla-pIlA Adi bhI banatA hai phira bhI zveta svaccha to apane Apa hotA hai kintu lAla-pIlA Adi to vaha DAMka kA sambandha pAve taba hI banatA hai| AtmA kI bhI aisI hI bAta hai| jJAnI isako bhalI prakAra jAnatA hai isaliye vaha saba vikalpoM se dUra haTakara apane Apa, Atma svarUpa meM tallIna rahatA hai, aba usake lie bAhya nimitta to koI rahA nahIM phira apane Apa rAgadveSa moharUpa va kaSAyabhAva kare to kaise kare? isIliye jJAnI jIva kisI bhI prakAra ke kaSAyabhAva kA karanevAlA nahIM hotA arthAt usakI AtmA meM kisIbhI prakAra kA vikAra paidA nahIM hotaa| [zloka-300, 301, paMkti -9, pRSTha-271] prazrauttara mithyAjJAna baMdhanuM kAraNa che ke nathI? mithyAzraddhA kahyuM ne! to mithyAzraddhAmAM jJAna AvI gayuM ne! e jJAna paNa baMdhanuM kAraNa che. mithyAzraddhA, mithyAjJAna, mithyAcAritra te traNeya baMdhanA kAraNa che. e vAta mokSamArga prakAzakamAM che. jema samyagdarzana, samyajJAna, samyakracAritra mokSanuM kAraNa che; ema mithyAzraddhA, mithyAjJAna, mithyAcAritra baMdhanuM kAraNa che. e prazna uThAvyo che ke jJAna miththA sAthe che mATe e baMdhanuM kAraNa che? to kahe-nA, jJAna pote svataMtrapaNe alpajJa che mATe baMdhanuM kAraNa che. svane na jANatAM, parane jANIne paramAM roDAya cha- me zAnanooSa che. (vayana sudhA mAga-2, pe74 naM. 447-444) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI kuMdakuMdAcArya deva praNIta [ 1 ] zrI samayasAra TIkA 17 bra. zItalaprasAdajI tyaagtaa| ...taise hI yaha AtmA bhI akhaMDa jJAna svabhAva hai tathApi sparza, rasa, gaMdha, zabda, nIlA, pIlA Adi varNa rupa jJeya padArthoM ke viSayabheda se nirvikalpa samAdhi se bhraSTa ajJAnI jIvoMko khaMDa khaMDa jJAnarUpa pragaTa hotA hai / paraMtu jJAnI jIvoMko to yaha AtmA akhaMDa kevalajJAna svarupa hI anubhava meM AtA hai| kyoMki bheda jJAnase yahI bhAsatA hai ki jJeya padArthoM ke AkAroM ko jhalakAtA huA bhI yaha AtmA apane guNa guNI ke abhedapane se jJAna svabhAva ko nahIM [ gAthA-17, pRSTha-18 ] [A] bhAvArtha- paradravyoMko meM jAnatA hU~ aisA bhI jo ahaMkAra hai so tyAgane yogya hai| sarva paradravyo se bhI moha karanA svasaMvedana jJAna meM bAdhaka hai isa kAraNa aisI mamatA bhI tyAgane yogya hai nirvikalpa hokara nija zuddha svarupa kA dhyAna hI kAryakArI hai / yadyapi AtmA ke jJAna svabhAva meM jJeyoMkA pratibhAsapanA honA ucita hI hai tathApi una jJeyoM prati jo mamatva bhAva so svarupa samAdhi meM niSedhane yogya hai| maiM jJAtA huM paradravya jJeya hai yaha vikalpa yogya nahIM hai| [ pRSTha - 38, gAthA 42 ] [A] vizeSArtha- arthAt jJAnI AtmIka sukha meM tupta hotA huA bhojana ke manojJa padArthoM kI nahIM kAmanA karatA huA jaise darpaNa meM biMba jaisA kA taisA jhalakatA hai| darpaNa usameM rAga va dveSa nahIM karate hai isI taraha jJAnI bhojanAdi padArthoM kA vastu svabhAva se kevala jJAta hI rahatA hai / bhAvArtha- jaise darpaNa meM surupa va kurupa padArtha prakaTa hote hai, darpaNa unameM rAgadveSa nahIM karatA aise jJAnIke jJAnameM bhojanAdi padArtha jaise ke taise jhalakate hai| jJAnI unameM rAga-dveSa nahIM karatA hai / [ gAthA-225, pRSTha-187 ] [A] bhAvArtha- isI taraha sarvajJa bhI nizcaya se apane sva svarUpa ke jJAtA hai usI meM tanmaya hai, unakA svabhAva sva - para jJAyaka svarupa hai isase unake jJAnameM sarva hI jJeya svayaM jhalakate hai; vaha jagata ko jAnate hai yaha kahanA vyavahAra hai| isa se yaha bAta kahI gaI ki nizcaya se AtmA svayaM samyagdarzana jJAna cAritrarupa hai| [ gAthA-394, pRSTha-303 ] Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paramAdhyAtma taraMgiNI TIkAkAra zrI zubhacandrAcArya anu. paM. kamalakumArajI zAstrI [.] .....siddha parameSThI ke jJAna meM kinhIM padArthoM kA vinAza saMmbhava nahIM hai arthAt sabhI padArtha unake jJAna meM apanI -apanI pRthaka -pRthaka satArUpa se hI sarvadA pratibimbita hote rahate haiM aise siddha paramAtmA ko namaskAra hai| [gAthA-1, paMkti -13, pRSTha-4] [.] .....tAtparya yaha hai ki AtmA eka sthAna para rahatA huA bhI apane jJAnaguNa se sabhI carAcara jJeyoM ko prati samaya jAnatA rahatA hai| ve jJeyabhI apane -apane sthAna para rahate hue hI jJAna meM pratibimbita hote rahate haiN| esA hI jJAna aura jJeyoMkA parasparameM jJAyaka-jJeya saMbaMdha anAdita: dhArApravAha rUpa se calA A rahA hai aura isI rUpa se ananta kAla taka calatA rhegaa| yahI vastu sthiti hai jo trikAla abAdhita hai| sarvajJa praNIta Agama se bhI esA hI pramANita hotA hai| [gAthA-6, paMkti-2, pRSTha-13] ......pratItyAdhiH pratiphalanaM pratibimba, Atmani pratibhAsa tvamityarthaH, tena nimagnAH- AtmAntargataH, pratibhAsatvadharmeLAtmAntargatatvaM na tu tadutpatitAdAtmya tadadhyavasAyatven te ca te bhAvazca teSAM svabhAvA ? jIrNanUtanAguruladhutvAdi lakSaLAstaiH, AtmA meM pratibimba pratibhAsa -rUpa se prApta , tadutpati, tAdAmya yA tadadhyAvasAyarUpa prApta nahIM hone vAle padArthoM ke purAtana navIna gurutva aura ladhutva Adi lakSaNa svarUpa svabhAvase mukuravatyathAmUrtasya mukurarasya svaparAkArAvacchedikA svacchataiva bahirUSmaNastava pratibhAtA jvAlA,auSyayaM ca tathA nIrUpasyAtmanaH svaparAkArAvacchenI jJAtRtaiva pudgalAnAM karma nokarmendriyAdInAM c|| jJAtRtaiva pudagalAnAM karma nokarmandriyAdInAM ca darpaNa ke samAna jaise mUrta -jaDa darpaNa kI svapara -apane aura parapadArtha ke AkAra ko pragaTa karane vAlI svacchatA-nirmalatA hI hotI hai| jisake bAhya teja meM jvAlA aura uSNatA donoM hI spaSTa rUpa se camakatI rahatI hai| vaise hI amUrtacaitanya svarUpa AtmA kI svapara-apane tathA para padArthoM ke AkAra ko nizcita karane vAlI jJAtRtA- jAnanekI zakti hI hotI hai| [gAthA-21, paMkti -15, pRSTha-35 ] [.] bhAvArtha- .....vyavahAra dRSTi meM jJAnaguNa ke jariye vaha loka tathA aloka ko nirantara jAnatA rahatA hai saMsAra kA koI bhI aisA padArtha nahIM hai jo AtmA ke jJAna se bAhira ho vaha jJeya hI kyA jo AtmA ke jJAna guNa kA viSaya na ho| jJeya kA sIdhA artha yahI hai ki jo jJAna se jAnA jaay| ata: sabhI padArtha Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJeya hai jJAna ke andara pratibhAsita hote rahate haiM jJAna kA bhI kArya jAnane kA hai ata: vaha apane svabhAva se sabhI padArthoM ko jAnatA hI rahatA hai isa dRSTi se jJAna kI apekSA AtmA sarva vyApaka hai| usakI yaha sarva vyApakatA svabhAvagata hone se akSuNNa hai| [gAthA-6, paMkti -22, pRSTha-13 ] [.] ....aisA dveta pratibhAsita-jJAna-mAlUma nahIM hotA hai, granthAntarameM aisA hI kahA gayA hai|.... pramANanaya nikSepA arvAcInapade sthitaaH| kevale ca punastasmiMstadekaM pratibhAsatAma / / arthAta arvAcInapada pRthak-pRthak pada meM sthita rahane vAle pramANa, naya, nipekSa pRthak-pRthak prAtibhAsita haiM kintuM kevalajJAna svarUpa usa paramAtmAjyoti ke pratibhAsita hone para to vahI eka utkRSTa paramajyoti hI prakAzita rhe| anya pramANa , naya, nikSepa Adi-koI bhI pratibhAsita na hoN| [gAthA-9, paMkti -17, pRSTha-18 ] [.] bhAvArtha- .....tAtparya yaha hai ki AtmA jaba paripUrNa nirAvaraNa kevalajJAnase sampanna hotA hai taba usameM lokatrayavartI anantAnanta padArtha apanI trikAla sambandhI anantAnanta padArthoM ke sAtha yugapat eka hI kAlameM pratibimbita hote haiN| unake pratibimbita hone para bhI AtmA apane svarUpa meM hI nimagna rahatA hai| AtmA kA svabhAva jJAyaka hai aura jJeyoM kA svabhAva jJeyarUpa se jJAna meM pratibimbita jhalakate rahanA hai| donoM apane - apane svabhAva meM hI rahate haiN| eka dUsare meM bAdhA nahIM pahucAte hai| [gAthA-33, paMkti -18, pRSTha-51] [.] bhAvArtha- jIva ke caitanya lakSaNa se ajIva kA lakSaNa jar3atA sarvathA bhinna hai arthAt ajIva jaDa hai acetana hai ataeva vaha jIva se trikAla bhinna hai yaha jJAnI ke jJAna meM pratibhAsita hotA rahatA hai| yaha bar3e Azcarya aura kheda kA viSaya hai ki ajJAnI -jIva aura ajIva meM pArthakya kA nirNaya nahIM kara pAtA hai usakA moha pratikSaNa vRddhiGgata hotA hai jo use ajJAnake cakra meM calAtA rahatA hai| [gAthA-43, paMkti -6, pRSTha-64 ] [.] anvayArtha- ......aisI sthiti meM kartAkarma ko veSa dhAraNa karanevAle jIva aura pudgala apane vikRta veSa ko choDakara svabhAva meM sthira hokara mAtra jJAtA jJeyarUpameM pratibhASita hone lagate hai jo vAstavikatA kI caramasImA hai aura hai vastutalasparzI ythaarthtaa| [gAthA-54 , paMkti -26, pRSTha-118 ] [.] bhAvArtha- zuddha nayAnusArI AtmadRSTi mahAtmA ke rAgAdi bhAvoM kA mUloccheda hone para aisA avikala nirAvaraNa acintya mahAtmya yukta ananta jJAnarUpI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 alaukika samudra udvelita ho uThatA hai, jisake andara tIna loka ke anantAnanta padArtha eka bUMda ke samAna pratibhAsita hote haiN|..... [Asrava adhikAra , gAthA-12, paMkti-22, pRSTha-148] [] bhAvArtha- pratyeka AtmA anAdita: saMsArI hai| karmabandhana se badhdha hai| isakA eka mAtra kAraNa ajJAna hai athAt AtmA aura karma meM ekatvabuddhi hai| donoM svabhAva se bhinna hai aisA ajJAna ke kAraNa pratibhAsita nahIM hotaa| yahI ajJAna saMsAra bandhakA mUla hetu hai| [saMvarAdhikAra , gAthA-7, paMkti -14 , pRSTha-156 ] [.] ......kintu isakA abhiprAya yaha hai ki jJAna jJAnarUpa meM rahakara hI jJeyoM ko jAnatA hai ora jJeya bhI jJeyarUpa rahakara hI jJAnameM pratibhAsita hotA haiM darpaNa kI trh| jaise darpaNa apane astitva ko kAyama rakhatA huA hI svacchatA se apane meM pratibimbita padArthoM ko apanI pRthakatA ke sAtha hI padArthoM kI pRthakatA ko pragaTa karatA huA hI pragaTa karatA hai| vaise hI jJAna bhI apane dravya kSetra kAla aura bhAva meM rahatA huA hI para padArthoM ko dravya kSetra kAla aura bhAvako pRthaka rakhatA huA hI unheM jAnatA hai unake svarUpamaya hokara nhiiN| [ gAthA-56 , paMkti -24, pRSTha-317 ] [ ] bhAvArtha- ekAntI - haThadharmI jJAna ko ekamAtra caitanyAkAra hI mAnatA hai anya jJeyoM ke AkAro ko jJAnameM malinatA mAna unheM dUra karane kI balavatI icchA se jJAna ko hI naSTa kara detA hai| kyoMki jJAna svabhAvataH jJeyAkAra pariNamanarUpa hai aura vaha use una pariNamanoM se yukta dekhanA nahIM cAhatA hai| esI sthiti meM jJAna kI avasthiti hI nahIM bana sakatI taba jJAna kA nAza hI samajhA jaayegaa| kintu anekAntI aneka dharma svarUpa vastu ko aGgIkAra karanevAlA vivekI kahatA hai ki jJAnakA svabhAva hI jJeyoM ko jAnanekA hai aura vaha jAnanA bhI jJAna meM jJeyoMkA AkArarUpa pariNamana hI hai jo paryAyarUpa hai| ata: paryAyArthika nayakI vivakSA se jJAna anekAkAra rUpa bhI hai tathA dravyArthika vivikSA se ekAkAra -caitanyAkAra bhI hai kyoMki vaha caitanyAkAra ekamAtra jJAnarUpa hI hai, anya padArtharUpa nhiiN| isa taraha se jJAna eka bhI hai aura aneka bhI hai yaha vivakSA kI pramukhatA para AdhArita hai, jise ajJAnI samajhatA hI nahIM hai| [ gAthA-58, paMkti -20, pRSTha-321] Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paramAdhyAtma taraMgiNI zrI zubhacaMdrAcArya praNIta TIkA hindI - paM. jayacaMdrakRta [1] caitanya svabhAva se bhUSita hai, jinake jJAnameM tInoM loka pratiphalita hai- jhalakateM haiM aura jinake kisI bhI jJAna Adi padArtha kA kabhI nAza nahIM hotA aise samatAko dhAraNa karanevAlA * samaya yogiyoM meM mukhya sidhdha parameSThI ko namaskAra hai| [ kalaza-1, pRSTha-3 ] [A] artha- ye puruSa Apa hI tai tathA parake upadezatai koI prakAra karI bheda vijJAna hai mUla utpatti kAraNa jAkA aisI avicala nizcala apane AtmA viSe anubhUtikUM pAve haiM te hI puruSa ArasI kI jyoM Apa meM pratibimbita bhaye je anaMta bhAva nike svabhAva tinikara niraMtara vikAra rahita hoya haiM, jJAna meM jJeyanike AkAra pratibhAse tinikari rAgAdi vikArakUM nAhIM prApta hoya haiN| vizeSa- isa zloka kA khulAsA - bhAva yaha hai ki jisa prakAra svaccha darpaNa meM agni kA pratibimba paDatA hai parantu agni kI jvAlA aura uSNatA agnimeM hI rahatI hai unase darpaNa vikRta nahIM bntaa| usI prakAra jisa manuSyake bheda vijJAna hai kAraNa jisameM aisI anubhUti prApta ho gaI hai usa manuSyake antaraMgameM yadyapi iSTa aniSTa padArtha pratibimbita hote haiM parantu unase usakI AtmA meM rAga-dveSa Adi vikAra nahIM hote / [ kalaza - 21, pRSTha- 22] [A] athavA aisA bhI artha hai jo AtmA kA ajJAna dUri hoya taba kevalajJAna pragaTa hoya hai, taba samasta loka meM tiSThate padArtha ekai kAla jJAna viSai Aya jhalake haiM tAkI sarva loka dekho / [ kalaza-32, pRSTha-31] 21 [A] anaMta jJAnakA AkAra Ani jhalake hai, tauU Apa apane svarupa hI meM rame hai bahuri anaMta hai dhAma kahiye pratApa jAkA / [ kalaza-33, pRSTha-33 ] [1] vinA parake sahAya nyAre nyAre dravyanikUM pratibhAsanekA tai samasta lokAloka kUM sAkSAt pratyakSa karatA hai jAkA svabhAva hai, yahIM jAnatA hai| [ kalaza-1, pRSTha-44 ] aneka khaMDarupa AkAra [1] jAmaiM jJeya ke nimittatai tathA kSayopazama ke vizaiSataiM pratibhAsa meM AveM the tinitaiM rahita jJAna mAtra AkAra anubhavameM AyA..... [ kalaza-2, pRSTha-44 ] - [1] bhAvArtha- eka vastu ke aneka paryAya hoya haiM, tinikUM pariNAma bhI kahiye avasthA bhI khiye| te saMjJA, saMkhyA, lakSaNa, prayojanAdikari nyAre nyAre pratibhAsarupa hai| tauU eka vastu hI haiM, nyAre nAhIM haiM aisA hI bheda - abheda svarupa vastukA svabhAva hai| [ kalaza- 7, pRSTha 48] Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Azcarya kahai haiM jo zuddha dravyake nirupaNa virSe lagAI hai buddhi jAne bahuri tattva kU anubhavatA hai aisA puruSa ke eka dravya virSe prApta bhayA anya kucha bhI na kadAcita pratibhAse hai| bahuri jJAna hai so anya jJeya padArthaM * jAne hai so yaha jJAnakA zudhdha svabhAvakA udaya hai, so yaha jana loka hai te anya dravya ke grahaNa viSe Akula hai buddhi jinakI aisai bhaye saMte zuddha svarupa kyoM cige hai ? bhAvArtha- zuddhanayakI dRSTikarI tattvakA svarupa vicAratai anya dravyakA anya dravya virSe praveza nAhI dikhe hai| ara jJAna virSe anya dravya pratibhAse hai so yaha jJAnakI svacchatA kA svabhAva hai| so jJAna tinikU grahaNa na kiye hai| ara yaha loka anya dravya kA jJAna virSe pratibhAsa dekhi ara apanA jJAna svarupatai chUTi ara jJeya ke grahaNa karane kI buddhi karai hai so yaha ajJAna hai| [ sarva vizuddha jJAna adhikAra kalaza-22, pRSTha-147] [.] jaise cAMdagI pRthvIkU ujjavala karai hai parantu cAMdagI kI pRthvI kichU hoya nAhIM hai| taise jJAna jJeyakU jAnai hai parantu jJAnakA jJeya kichu hoya naahiiN| AtmAkA jJAna svabhAva hai so yAkI svacchatAmeM jJeya svayameva jhalakate hai| [kalaza-23, pRSTha-148] [.] vizeSa- saMskRta TIkAkArane 'bodhatAmeti bodhye' yaha mAnakara jaba taba jJAna prakaTita nahi ho jAtA taba taka vaha svapara jJeya padArthoM ko prakAzita nahIM karatA kiMtu pragaTa hone para hI prakAzita karatA hai-yaha artha kiyA hai aura paM. jayacaMdrajIne 'bodhyatAM yAti bodhyaH' yaha pATha mAnakara-'jaba taka jJeya padArtha jJeyarupa se pratibhAsita nahIM hotA'-yaha artha kiyA hai| [kalaza-24, pRSTha-149 ] [.] anubhava karate jJAnamAtra anubhvai| taba bAhya jJeya tau nyAre hI jJAnamaiM paiThe nAhIM bahuri jJeyanike AkAra hI jhalake jJAna meM hai| so jJAna bhI jJeyAkArarupa dikhe hai e jJAnake kallola haiN| so aisA jJAnarupa bhI jJAnakA svarupa hai| [ kalaza-78, pRSTha-161] [.] kevalajJAna meM sarva padArtha jhalakai haiM te aneka jJeyAkArarupa dikhe haiM tauU caitanyarupa jJAnAkAra kI dRSTimeM eka hI svarupa haiN| [kalaza-82, pRSTha-164] III Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 23 laghutattvasphoTa aparanAma zakti maNitakoza zrImad AcArya amRtacaMdra sUrikRta DaoN. utamacaMdajI zivanIkRta [.] [prathama stuti] anvayArtha- he dharmanAtha jinendra! Apa [ sarvAtmaka asi] sarvAtmaka haiMsamasta padArtha ApakI AtmAmeM pratibimbita haiM, to bhI Apa [parAtmaka:] pararupa [jAtu na asi] kabhI nahIM haiN| [prathama stuti, chaMda naM-15, pRSTha-13 ] [.] anvayArtha- he naminAtha jinendra! Apa kevalajJAnakI apekSA samasta lokAloka meM vyApta hokara bhI AtmapradezoM kI apekSA vyApta nahIM hai! tathA vyApta na hokara bhI nirantara tInoM loka ko apane jJAnameM antargata pratibimbita karane vAle haiM! [stuti-1, chaMda naM-21, pRSTha-18 ] [.] bhAvArtha- .... jagat ke pratyeka padArtha meM utpAdavyaya tathA dhrauvyarUpa pariNamana hotA hai! vaha pariNamana kevalajJAna meM jhalakatA hai ata: vaha kevalajJAna apanI hI jJAnakriyA kA kartA hai| [stuti-1,chaMda naM-24 , pRSTha-21] [.] anvayArtha- "he jinendra ! [ nimagnavizve ] jisameM samasta saMsAra nimagna hai-jJeya banakara pratibimbita ho rahA hai, [ vizvAtizAyi mahasi] jisakA teja sabako atikrAnta karanevAlA hai.... [stuti-2, chaMda naM-11, pRSTha-34] bhAvArtha- he bhagavan ! ApakA kevalajJAna sAgarake samAna mahAna hai, Apane usa kevalajJAna sAgarako pUrNata: nijAtmasvabhAva--jJAyakasvabhAva meM lagA diyA hai, nimagnakara diyA haiM, mAno cullUbhara pAnI kI tarapha cUMTa ke rupa meM pI liyA hai| usa kevalajJAna kI laharoM meM saMpUrNa vizva pratibimbita hotA hai isalie Apa sarvajJa haiM tathApi vaha kevalajJAna asaMkhyAt pradezI AtmasvabhAvakI maryAdA se bAhara kadApi nahIM jAtA, ata: vAstava meM Apa AtmajJa haiN| isa prakAra jinendradeva kA pUrNajJAna nizcaya se AtmajJa hI hai, kayoMki vaha AtmA ko tanmaya hokara jAnatA hai tathA vyavahAra se vaha jJAna sarvajJa hai, kayoMki vaha samasta lokAloka ke jJeyapadArtho ko atanmaya-bhinna rahakara jAnatA hai| yahA~ AtmajJapanA hI svaprakAzakapanA hai tathA sarvajJapanA hI paraprakAzakapanA haiN| isa taraha AtmA kA svabhAva hI sva-para prakAzaka hai| AcArya kundakunda svAmIne niyamasAra gAthA 159 [158 ] meM yahI bhAva vyakta kiyA hai| [ stuti-ra chaMda naM-15, pRSTha-37] [.] anvayArtha- jisake bhItara [ unmiSadanantaM] prakaTita hote hue ananta padArthoM se yukataM tathA [anantarupasaMkIrNamahim] anantarupoM se saMkIrNa evaM pUrNa mahimA vAlA [ vizvam ] lokAloka [pratibhAti] pratibhAsita hotA hai| [ ] Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhAvArtha- terahaveM sayogakevalI guNasthAna meM hI ananta vIrya tathA anantatejaanaMtajJAna prakaTa hote haiM / usa anantajJAna meM lokAlokake samasta padArtha apane anantaguNoM va paryAyoM sahita jhalakateM haiN| [ stuti-3, chaMda-19, pRSTha-60-61 ] [1] bhAvArtha- cetana-acetana sabhI padArtha sarvajJa AtmAmeM pratibimbita hone ke kAraNa paraspara mile hue pratIta hote haiM tathApi ve kabhI bhI apane-apane vastu svabhAvako nahIM choDate ata: sadA hI pRthak pRthak rahate haiN| ve padArtha caitanyarupa AratI ke prakAzameM pavitra rahate hue kevalajJAna svabhAva meM praveza karate haiM- jhalakate haiN| [ stuti-4, chaMda-10, pRSTha-74 ] 24 [A] bhAvArtha- he jinendra ! samasta paradravyoMse bhinna rahakara bhI Apa samasta paradravyoM ko jAnate haiM athavA samasta parapadArtha Apake jJAnameM jhalakate haiN| unake jhalakane, pratibimbita hone yA jAnane mAtra se ApakA jJAyaka svabhAvI AtmA dUSita nahIM hotA, apitu jJAyaka to jJAyaka hI rahatA hai, jJAna - jJAna hI rahatA hai, jJeya nahIM bana jAtA / jisa prakAra darpaNatala para aneka padArtha jhalakateM haiM tathApi darpaNatala dUSita nahIM hotA, darpaNa darpaNa hI rahatA hai, isI prakAra ananta para padArthoM ko jhalakAne para bhI cetanA sadA cetanA hI rahatI hai| [ stuti-4, chaMda-21, pRSTha-82 ] [A] bhAvArtha- he jinendra deva ! bAhya padArthoM - jJeyoMkI jhalaka Apake jJAnako vikasita karatI huI suzobhita hotI hai| yaha nimittApekSA kathana hai, vAstavameM to jJAna apanI pragaTatI huI paryAya sAmarthya se vikasita hotA hai, nimittarupa jJeyoM se nhiiN| phira bhI jJAnakI sAmarthya pUrNata: vikasita huI -- yaha samasta jJeyoMkI jhalaka se hI jAnA jAtA hai, isalie jJeyoMse jJAna vikasita huA esA vyavahAra kathana karake jinendra kI stuti kI hai / [ stuti-4, chaMda-23, pRSTha-83 ] [1] bhAvArtha- he prabho ! ApakI jJAnasattA svayaM siddha hai| vaha vizvake samasta padArthoM kI apekSA binA hI pravRta hai| jJAnasattA jJAyakadravya kI maryAdA se bAhara nahIM jAtI ata: vaha parapadArthoko kabhI bhI chUtI nahIM hai, phira bhI jJAnasattAmeM jo parapadArtho kA pratibimbita honA pAyA jAtA hai, vaha jJeyAkAra pariNamana jJAnasattA kA hI hone se samasta para padArtha bhI caitanyarupa suzobhita hote haiN| [ stuti - 6, chaMda - 6, pRSTha-91 ] [A] bhAvArtha- yahA~ stutikAra AcArya kahate haiM ki he jinendra! arthasattA arthAt avAntarasattA arthasamUha arthAt mahAsattA ko choDakara bhinna pragaTa nahIM hotii| isa prakAra yaha abheda vivikSA se kathana kiyA hai| bheda vivikSA meM donoM sattA pRthaka grahaNa kI jAtI haiN| ApakA jJAna samasta parapadArtho ko jJeyAkAra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 25 pariNamana dvArA grahaNa karatA huA para padArtharupa hotA huA pratIta hotA hai, arthAt jJAnakA jJeyAkAra pratibimba vAstavameM jJAna kA hI pariNamana hai isalie jJeyAkAra citsvarupa kahA gayA hai| yahA~ spaSTa hai ki jJeyAkAra pariNamanameM jJAna hI vyApta hotA haiM, jJeya nhiiN| [stuti-6 , chaMda-7, pRSTha-92] [.] anvayArtha- ananta padArthoM ke vAcaka zabda bhI anaMta hai ataH zabda sattA ananta hai tathA unakI vAcaka zakti bhI ananta hai, tathApi vaha ananta zabda sattA tathA anaMta vAcaka zakti donoM hI kevalajJAna ke eka kone--eka avibhAgI praticcheda meM saMcAra karate haiN| kevalajJAna kI jJAna sAmarthya zabda sattAkI vAcaka sAmarthya se bhI anaMtaguNI hai| isase spaSTa hai ki anantajJeyoM jhalakAne vAle jJAna kI sAmarthya svabhAva se hI ananta guNI hotI hai| [stuti-6, chaMda-8, pRSTha-93 ] [.] bhAvArtha- kucha ekAntavAdI mAtra antarjeya-jJAyaka AtmA ko svIkAra karate haiM, paraMtu barhijJeyoM bAhya padArthoM kA sarvathA niSedha karate haiN| unakI mAnyatA kA khaNDana karate huye stutikAra kahate haiM ki AtmA meM jo jJAna tathA jJeya kI sthiti hotI hai, vaha haThapUrvaka bAhya padArthoM kA niSedha nahIM kara sakatI, kyoMki jJAna meM jo jJeyAkRtiyA~--aMkita hotI hai-- jhalakatI haiM, ve vacana binA hI spaSTarupa se bAhya padArthoM-jJeyoke astittva ko pragaTa karatI haiN| [stuti-6, chaMda naM-10 pRSTha-95 ] [.] bhAvArtha- he jinendra! Apa tiryakapracaya tathA urdhvapracaya sahita samasta antaraMga bahiraMga padArthoM ko jAnane mAtra haiM, parantu unase mamatva nahIM krte| ve amUrtika, mUrtika padArtha tathA kSaNa-kSaNa parivartanazIla pradeza Apake jJAna meM jhalakate mAtra haiM, jisa prakAra darpaNatala meM padArtha jhalakate haiM paraMtu ve vikAra pedA nahIM krte| [stuti-5, chaMda naM-14 , pRSTha-97 ] [.] bhAvArtha- akhaNDa dravyasattA tathA usake khaNDa dravyAMza ananta haiN| phira bhI ve Apake jJAna meM jhalakate haiN| jJAna meM jhalakane vAle dravyo tathA unake dravyAMzopradezo se zUnya rahita hone para bhI ve jJAnameM pRthak-pRthak hI jhalakate haiN| [stuti-5, chaMda naM-16 , pRSTha-99] [.] bhAvArtha- isa jagata meM samasta dravya vyaMjana tathA artha paryAyoMse saMyukta haiN| dravya ke pradezoM meM hone vAle pariNamana ko vyaMjana paryAya tathA dravya ke guNoM me hone vAle pariNamana ko arthaparyAya kahA jAtA hai| vyaMjanaparyAya ko dravyaparyAya tathA arthaparyAya ko guNaparyAya nAma se bhI kahA jAtA hai| pratyeka dravya apanI-apanI vyaMjana tathA arthapayAryo sahita jinendra bhagavAna ke jJAna meM yugapat spaSTa evaM yathAvat pRthaka-pRthaka jhalakate haiN| sarvajJa ke jJAnakA aisA ananta sAmarthya hai| [stuti-5, chaMda naM-19, pRSTha-101] Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m 2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhAvArtha- trikAlavartI paryAyoM kA samUha Apake jJAna meM jJAta hotA hai, ata: jJeyAkAro kI apekSA jJAna anantarupatA ko prApta huA kahA jAtA hai yaha vyavahAra kathana hai, paramArtha se to ApakA jJAnasvabhAva sadA ekarupa rahatA hai| [stuti-6, chaMda naM-16 , pRSTha-115 ] [.bhAvArtha- he prabho ! samasta padArthoM kI trikAlavartI paryAyeM Apake kevalajJAnasvabhAva meM svayameva eka sAtha jhalakatI haiM-- jAnane meM AtI haiM--esA ApakA sarvajJa svabhAva hai, ata: Apa hI kevalajJAna svarupa jyotiSI haiN| [ stuti-6, chaMda naM-17, pRSTha-115 ] [.] anvayArtha- jo [ sakalaM] samasta [carAcaraM] cara acara vizva ko [prasahya] balapUrvaka [pItvA] pIkara apane jJAna meM jhalakAkara [akartRsaMvedanadhAmni] kartRtva ke vikalpa se rahita jJAnadhAma meM [ susthita:] acchI taraha sthita hai| bhAvArtha- jinendra paramAtmA kevalajJAnI hote haiN| unake kevalajJAna meM samasta lokAloka jhalakatA hai| ve jagat ke jJAtA mAtra haiM, kartA nhiiN| [stuti-7, chaMda naM-13, pRSTha-129] [.] bhAvArtha- he prabho! Apake pradeza ananta dharmo se vyApta haiM, sAtha hI ve pradeza darzana--jJAna ko bhI dhAraNa kiye huye haiN| una darzana tathA jJAna meM samasta jJeyAkAroM ke jhalakane ke kAraNa Apa vizvamaya-nAnArupa bhI suzobhita haiN| [stuti-9, chaMda naM-21, pRSTha-167] [.] anvayArtha- he bhagavan ! [ sahajapramArjitacidaccharupatA pratibhAsamAna-nikhilArtha santati] jisake svAbhAvAki aura nirmala caitanyasvabhAva meM samasta padArthoM kA samUha pratibiMbita ho rahA hai, jo [ svaparaprakAza bharabhAvanAmayaM] nija aura para ke prakAza samUha kI bhAvanA se tanmaya hai| aura [ akRtrimaM] akRtrim haikisI kA kiyA huA nahIM haiM-aisA [ te tat] ApakA vaha [ kimapi] koI adbhUta [ vapuH bhAti ] jJAnazarIra suzobhita hotA hai| bhAvArtha- he jinendra! ApakA caitanyasvabhAva sahaja tathA nirmala hai, usameM samasta padArtha jhalakate haiN| Apa sva-para ke prakAza samUha se tanmaya haiN| ApakA akRtrima jJAna zarIra suzobhita hotA hai| [stuti-13, chaMda naM-1, pRSTha-212] [.] anvayArtha- he nAtha! yadi saMsAra svayaM hI prameyapaneko prApta hotA hai to prApta ho, isameM AtmA kA kyA nukasAna hai ? kyoMki sahajajJAna ke bhAra se paripUrNa puruSa-AtmA saMsAra ko prameya banAne kI icchA se prakAzita nahIM hotaa| [stuti-13, chaMda naM-15, pRSTha-220] [.] bhAvArtha- yadi udaya ko prApta hotA huA sUrya binA icchA hI jagata kA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.] [ ] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 27 prakAzana karatA hai to isameM koI Apatti nahIM hai| isI taraha sarvajJa ke jJAna meM binA icchA hI lokAloka prakAzita hotA hai, jAnane meM Ate haiM to isameM koI nukasAna nahIM hai- paraMtu jJeyoM ko jAnane ke lobhavAlA ajJAnI prANI para padArthoM ko jAnane kI icchA karatA hai, to isase usakA nukasAna hai| use jJeyoM se tathA jJeyoM ke jAnane ke vikalpo se apanA zuddha jJAnasvabhAva anubhavameM nahIM A paataa| ataH vaha AtmajJAna ke abhAva meM ajJAnI hI banA rahatA hai| [stuti-13, chaMda naM-17, pRSTha-220-221] bhAvArtha- bAhya kAraNa arthAt nimittakAraNa tathA aMtaraMgakAraNa arthAt upAdAna kAraNa kI sannidhi meM hI kArya hotA hai aisI vastu vyavasthA sahaja hai ata: Apa apanI sAmarthya se hI jJeyoM ko nimitta mAtrapanA prApta karAte huye svayaM hI aneka jJeyAkAro bhedoM se bharapUra pariNamita ho rahe haiN| vahA~ aMtaraMga--upAdAna kAraNa hI apane kAryoM ke sampAdana meM pUrNata: samartha hotA hai| AcArya samantabhadrasvAmIne svayaMbhUstrotra meM bhI aisA hI kahA hai| [stuti-13, chaMda naM-22, pRSTha-224 ] bhAvArtha- jisa taraha darpaNa kI svacchatA ke kAraNa aneka padArtha darpaNa meM jhalakate hai, paraMtu vaha jhalakana rupa avasthA bAhya padArthoM kI nahIM hai, apitu darpaNa kI hI hai. isI taraha AtmA ke darzana meM samasta bAhya padArtha pratibimbita hote haiM paraMtu vaha pratibimbarupa avasthA bAhya padArthoM kI nahIM haiM apitu darzanaguNa kA hI pariNamana hai| bAhya dRzya padArtha kabhI bhI darzanarupa nahIM hote tathA darzana kabhI bhI dRzyarupa nahIM hotaa| dRzya-dRzyarupa rahate haiM tathA darzana darzanarupa rahatA hai ata:eka abheda darzanamAtra pratibhAsita hove, darzana meM bheda utpAdaka dRzya padArthoM se kayA prayojana ? arthAt kucha bhI nhiiN| [stuti-14 , chaMda naM-14 , pRSTha-235 ] [.] bhAvArtha- he jinendra! ApakI AtmazaktiyA~ paripUrNa vikAsa ko prApta ho cukane ke kAraNa Apake jJAna tathA darzana kI avasthAe~ samasta jJeya tathA dRzya padArthoM ko apanI jJAnadarzana kI nirmalatA meM jhalakAtI haiM, mAno unheM apane Atmarupa karatI haiM--isa prakAra spaSTarupa se samasta padArthoM ko pragaTa karatI haiM arthAt Apake jJAna tathA darzana meM samasta lokAloka jhalakatA hai| [stuti-14 , chaMda naM-16 , pRSTha-236-237 ] [.] bhAvArtha- jisa prakAra bhojana kA grAsa mukha meM pahucakara mukha meM hI dhUmatA rahatA hai, usI prakAra samasta lokAloka bhI Apake kevalajJAnarupa mukha meM grAsa kI taraha jJeya banakara parivartita hotA rahatA hai| kevalajJAna itanA mahAna sAmarthya vAlA hai ki usameM sampUrNa vizva eka choTe se grAsa kI bhAMti jhalakatA [stuti-14 , chaMda naM-18, pRSTha-237-238 ] Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] anvayArthI 28 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (sarvazanazAna nizcaya-vyavahAra- spa35) [.] bhAvArtha- he jinendra! nizcaya se jJAna meM Apake ananta caitanya-guNo tathA paryAyoM kA rupa jhalakatA hai| Apake zarIra ke pratibimba kI to bAta hI kayA karanA ? kevalajJAna meM to samasta lokAloka hI jhalakatA hai, ata: aisA pratIta hotA hai ki mAnoM sArA jagat ApakA hI pratibimba hai, Apa vizvarupa ho gaye haiN| paramArtha se to jJAna jJAna rupa hI rahatA hai, jJeyarupa nahIM hotaa| vyavahAra se vizvarupa kahA gayA hai| [stuti-14 chaMda naM-19 pRSTha-238] anvayArtha- sva aura para donoM ko prakAzita karanevAlA ApakA upayogarupI vaibhava dvirupatA--sva-para rupatA ko prApta hotA hai aura bahirmukha tathA antarmukha pratibhAsa ke vikrama se vaha upayoga vaibhava vaisA hI svaparAvabhAsIrupa hI anubhava meM AtA hai| bhAvArtha- upayoga jIva kA lakSaNa hai| vaha caitanyAnusArI pariNAma hai| usake do prakAra haiM--jJAnopayoga evaM drshnopyog| jJAnopayoga ko bahirmukha pratibhAsa tathA darzanopayogako antarmukha pratimAsa kahate haiN| ata: ApakA upayoga svapara prakAzaka hai| [stuti-15, chaMda naM-17, pRSTha-252] [.] bhAvArtha- he jinendra! Apake kevalajJAna kI apAra mahimA evaM sAmarthya hai| Apake kevalajJAna meM samasta padArtha pratibimbita hote haiM, ve aise lagate haiM, mAno sampUrNa lokAloka hI Apake jJAna samudra meM taira rahA ho| ApakA jJAna sarva padArthoM ko jAnatA to hai, tathApi sarva padArtha sadA hI jJAna se bhinna rahate haiN| jJAnopayoga jJAnameM rahatA hai, jJeyoMke sanmukha nahIM hotA, jJeyoMke pAsa nahIM jAtA aura jJeya bhI jJAnameM nahIM Ate! jJAna tathA jJeyameM kabhI bhI saMkaradoSa [ aikamekarupa] nahIM hotaa| [stuti-16 chaMda naM-10, pRSTha-263 ] (spazeya 52zeyarnu mezana) [ ] bhAvArtha- he jinendra! jagat ke samasta padArtha jJAna ke jJeya banate haiN| unameM nijAtmA svajJeya hotA hai tathA zeSa samasta dravya parajJeya hote haiN| samasta parajJeyoM ke AkAra jJAna meM jhalakate haiM, usa samaya jJeyAkArarupa pariNamana jJAna meM hI hone se vaha jJAna hI hai| isa apekSA samasta jJeyAkAra caitanyabhAva ko prApta hote haiN| [stuti-16 , chaMda naM-20, pRSTha-269] [.] bhAvArtha- ....vaha jJAnopayoga jagat ke samasta padArthoM ko apane meM jhalakA kara apanerupa kara letA hai| arthAt anaMta jJeyAkAra jJAna meM jhalakate haiM tathA vaha jhalakana jJAnamaya hI hai-- isa apekSA jJeyAkAroM ko apanerupa karatA hai| paramArtha se jJeyakA AkAra jJeya meM hI tathA jJAna kA AkAra jJAna meM hI rahetA hai, koI bhI kisI rupa nahIM hotaa| [stuti-16 , chaMda naM-23, pRSTha-270-271] Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 29 [] bhAvArtha- jJAnajyoti svarupa se hI sva-para prakAzaka hai, ata: usa jJAnajyoti vibhA ke prakAzana ke lie anya vibhA kI jarurata nahIM hotii| jinendra kI jJAnajyoti meM sarva padArtha apanI-apanI kramabaddha paryAyoM sahita jhalakate haiN| [stuti-19, chaMda naM-23, pRSTha-319] [.] nAnA jJeyAkRtiyoM ko dhAraNa karake bhI Apa apratihata vaibhavavAle bane rahete haiN| jJAna meM jJeya-svayameva pratibimbita hote haiM, tabhI to jJeyoM ke astittva kI prasiddhi hotI hai| ApakA jJAna samasta jagat ko vyApta karatA hai| ApakA para meM tathA para kA Apa meM abhAva hI hai, kintu mandabuddhiyoM ko yaha bAta samajha meM nahIM AtI hai| [stuti-20 kI bhUmikA meM se, pRSTha-321] [.] bhAvArtha- he jinendra ! Apake jJAna svabhAva kI aisI hI arthakriyA hai ki usameM sahaja hI anaMta jJeyoM kI AkRtiryAM jhalakatI haiM, tathApi ve jJeya Apake jJAna svabhAva ko kSati nahIM pahuMcA skte| vAstava meM Apa to eka apratihata vaibhava vAle tathA vijJAna dhanasvabhAvI hI suzobhita hote haiN| [stuti-20, chaMda-11, pRSTha-329] (bauddhamatanA jJAna advaitanuM khaMDana, jainamatanA jJAna advaitanuM khaMDana) [] bhAvArtha- nizcaya se jJeyoM kA jJAna meM praveza azakya hone se jJAna meM jo jJeyAkArarupa pariNamana hotA hai, vaha pariNamana jJAna kA hI kArya hai, jJeyoM kA nhiiN| yahA~ bauddhamata sammata jJAna-advaita kA khaNDana tathA jinamata sammata jJAna-advaita kA maNDana-spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| bauddhamatI antarjeya mAtra ko svIkArate hai, bAhya jJeya ke bhinna astitva ko nahIM mAnate, aisA advaitasiddhAnta vastu svarupa ke viruddha hai| jainamata sammata jJAna-advaita bAhya jJeyoM kI sattA pramANita karatA hai- mAnatA hai, paraMtu antarjeya meM bAhyajJeya ke praveza ko svIkAra nahIM krtaa| anaMta jJeyAkAra jJAna meM ho to bhI jJAna meM jJeyoM kA kucha bhI nahIM hai, jJAna kA hI saba kucha pariNamana hai| aisA advaita jinamata ko svIkArya hai, kyoMki vaha vastu kA svarupa hai| [stuti-20, chaMda naM-12, pRSTha-330] [.] anvayArtha- yadi nizcaya se Apa svayaM ghaTAdirupa na hoM arthAt ghaTAdika Apa ke jJAna meM pratiphalita na ho to kyA bAhya padArthoM kI siddhi ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sktii| he nAtha! Apa jaba svayaM ghaTAdi rupa se vidyamAna haiM, taba he prabho! bAhya padArthoM kI siddhi kisalie hai ? bhAvArtha- he prabho! jaba antarodha apekSA Apa svayaM ghaTAdirupa pariNamate haiM, tabhI bAhyajJeyarupa ghaTAdi kI siddhi hotI hai, paraMtu jo jJeya sattAvAn nahIM haiM, ve Apake antarjeya bhI nahIM hote, jisa prakAra bandhyAputra, ravaraviSANa, AkAzakusumarupa jJeyoMkI sattA hI nahIM hai, ata: ve Apake antarjeya bhI nahIM Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 haiN| vAstavameM jitane bhI jagata meM bAhya jJeya haiM, ve sabhI Apake antarjJeya avazya haiM, isa apekSA aMtarjJeya tathA bahirjJeya ke dvaita kI siddhi hotI hai, tathApi antarjJeya mAtra jJAna kA pariNamana hai athavA jJAna hI hai, ata: isa apekSA jJAna kA advaita jinamata meM mAnya hai / [ stuti - 20, chaMda naM-13, pRSTha-330-331 ] [A] bhAvArtha- yaha kahA gayA hai ki cetana-acetana jitane bhI loka ke jJeyapadArtha haiM, ve sabhI Apake jJAna meM jhalakane para cetanatA ko prApta hote haiM, athavA cetana jJeyapadArtha to jJAna meM cetanarUpa hote hI haiM, parantu acetana jJeya padArtha bhI jJAna meM cetana hI hote haiM, kyoMki aMtarjJeya rupa samasta pariNamana jJAna kA hI hai, jJeyoM kA nhiiN| esA hone para bhI ve samasta bAhya jJeya apanI vicitratA ko nahIM choDateM, ve ananta hI bane rahate haiM tathA apanI-apanI pRthak-pRthak arthakriyA bhI karate rahate haiM isase spaSTa hai ki jJAna meM jhalakane se jJeyoM ko cetanarupa honA kahA haiM, paraMtu vAstava meM jJeya-jJeyarupa hI rahate haiM, jJAnarupa kadApi nahIM hote| [ stuti - 20, chaMda naM-14, pRSTha-331 ] 30 - [1] bhAvArtha- he jinendra bhagavAna ! yadhapi Apa ke jJAna meM samasta parapadArtha sthita- pratibimbita haiM, tathApi ve sabhI padArtha paraspara meM apoharupa hone se arthAt apane apane guNa-paryAyoM meM hI pariNamita hote rahane se, ve kabhI bhI Apako vikriyA-vikAra paidA nahIM kara sakate / isI kAraNa se Apa samasta upadravoM ko zAnta karake nija jJAnAnanda svabhAva ke anubhavana meM tallIna haiN| [ stuti- 20, chaMda naM-19, pRSTha-334 ] [A] bhAvArtha- he prabho ! Apase tInoM loka pRthak hone ke kAraNa tInoM loka gata haiM tathA tInoM lokoM se Apa pRthak hone ke kAraNa Apa gata haiM arthAt tInoM loka pRthak rahakara bhI Apake jJAna meM jhalakate haiM, ataH tInoM loka Apa meM gata - lIna haiM tathA tInoM loka se pRthak rahakara bhI ApakA jJAna unheM viSaya banAtA hai ata: Apa tInoM loka meM gata haiM, isIlie Apa gata, sugata evaM tathAgata nAma se kahe jAte haiM / vAstava meM tInoM loka kabhI bhI ApameM nahIM Ate tathA Apa kabhI bhI tInoM loka ke pAsa nahIM jAte Apa to sadA Apa meM hI rahate haiM, ata: Apa gata, sugata aura tathAgata na hokara agata hI haiN| [ stuti - 20, chaMda naM-20 pRSTha - 335 ] [A] anvayArtha - dravya - paryAyarupa padArtha Apake jJAna ke dvArA piyA gayA hai- jAnA gayA hai, isa prakAra vAstava meM yaha saba jJAnamaya pratibhAsita hotA hai aura Apake aravaNDa jJAnarupa meM yaha sat ApakI tanmayatA ko kabhI bhI nahIM choDatA hai| bhAvArtha- jo padArtha Apake jJAna dvArA jAnA jAtA hai, vaha padArtha aMtarjJeya kI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 31 apekSA jJAnamaya hI hotA hai, jJAna AtmAmaya hotA hai| jJAna meM jJeyAkArarupa pariNamana hotA hai, vaha jJAna kI hI paryAya hai, isalie jJAnamaya hai| [stuti-21, chaMda naM-18, pRSTha-350 ] [ ] bhAvArtha- pratyeka padArtha apane Apa se pUrNa tathA anya samasta padArthoM se zUnya rahatA hai| he prabho! Apake jJAna meM yadyapi samasta jJeya jhalakate haiM, tathApi ve jJAna se tanmaya nahIM hote, bhinna hI rahate haiM tathA jJAna AtmA se abhinna hI banA rahatA hai| [stuti-21, chaMda naM-23, pRSTha-353 ] [.] jinendra bhagavAna! pratyakSa jJAnajyoti, atinizcala, jJeyAkAra ke mamatva se rahita , aMtarmagna dRSTivAle tathA Ananda ke pUra haiN| Idhana meM vyApta agni kI taraha jJeyAkAroM meM jJAna vyApta hone se Apa sarvavyApI haiN| jJeya, jJAnase tanmaya nahIM haiM tathA jJAna se bhinna jJeya, jJAna ke aviSayI bhI nahIM hai| [stuti-22 bhUmikA , pRSTha-355 ] [] bhAvArtha- he jinendra deva ! Apa pratyakSa jJAna jyotipuMja haiM, atyanta nizcala haiN| yadyapi Apake jJAna meM samasta jJeyAkAra pratiphalita hote haiM, tathApi Apako jJeyAkAroM kA anubhava evaM mamatva kadApi nahIM hotA hai| Apa avinAzI jJAna ke dhArI hone se 'akSINa saMvedana' kahalAte haiM tathA apane Apa meM atizayatA se antarmagna dRSTi dvArA nirantara ananta AnaMda kA pravAha bahAnevAle haiN| [stuti-22, chaMda naM-1, pRSTha-356 ] [.] bhAvArtha- he prabho! jisa prakAra Idhana meM agni vyApta hotI hai, usI taraha jJAna jJeyAkAroM meM vyApta hotA hai| ata: samasta jJeya, jJAna se pRthak nahIM haiN| jJAna meM jhalakane vAle samasta jJeya aMtarjeya apekSA jJAna se tanmaya-abheda haiM tathA bahirjeya apekSA jJAna se bhinna haiN| jJAna jJeyAkAroM ko jAnane kI apekSA se sarvavyApI hai| [stuti-22, chaMda naM-2, pRSTha-357 ] [ ] bhAvArtha- he jinendra ! Apake jJAnarupI mukha meM vizva ke pratibimbirupa jala kA kuralA nirantara parivartita hotA rahatA hai, vaha vizva na to bhItara jAtA hai, kAraNa ki vizva kabhI bhI jJAna se tanmaya nahIM hotA aura vaha na bAhara bhI jAtA hai, kAraNa ki jJeyAkAroM ko jJAna meM jhalakane se rokA nahIM jA sktaa| tAtparya yaha hai ki jJAna meM jJeya tanmaya nahIM hote--praviSTa nahIM hote tathA jJAna se jJeya bAhara nikAle nahIM jA sakate, ata: ve kurale kI bhAMti jJAna meM parivartita hote rahate haiN| [stuti-22, chaMda naM-3, pRSTha-358 ] [ ] bhAvArtha- he jinendra ! Apa jJAna ke samudra haiN| Apake jJAna-samudrameM kevalajJAna rupa nirmala jJAnajala kI kalloleM uThatI rahatI haiN| una kallolo meM-- kevalajJAna paryAyoM meM sampUrNa vizva tairatA pratIta hotA hai arthAt saMpUrNa vizva Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ko jJAnataraMge yugapat jAnatI haiN| Apa Atmarasa-nijarasa se paripUrNa bhare haiN| Apake agurulaghutva guNa ke kAraNa hI Apa svaccha-nijarasa kI taraMgeM niraMtara uchalatI rahatI haiN| [stuti-22, chaMda naM-16, pRSTha-367-368 ] [.] bhAvArtha- he deva! yadyapi ApakA jJAna samasta jJeyoM ko jAnatA hai, unameM saMcAra karatA hai to bhI ApakI jJAna taraMge zudhdhajJAna svabhAvakI svarasatA ko choDane meM samartha nahIM haiM arthAt jJAna jJeyoMko jAnane mAtrase azudhdha nahIM hotaa| jJAnataraMge vAstavameM jJAna sAmAnyako kabhI nahIM choDatI hai| ve jJAnataraMge samasta vizva ke jhalakane se apane paripUrNa vikasIta evaM pUrNa svabhAvako hI vyakta karatI haiN| [stuti-22, chaMda naM-17, pRSTha-369] anvayArtha- isa jagat meM bAhya vizva anya hai aura jJAna vizva anya hai, inameM jo jJAnarupI vizva hai, nizcaya se vaha jJAnarupa hI rahatA hai, jisa prakAra maina-moma ke dvArA nirmita siMhAkAra kayA moma se pRthak hai ? arthAt nahIM hai usI prakAra Apa meM pratibimbita vizva kA AkAra kyA ApakI mahimA se pRthak hai ? arthAt nahIM hai| bhAvArtha- samasta loka bAhya vizva hai tathA jJAna meM pratibimbita vizva-jJAna vizva hai| donoM vizva bhinna-bhinna haiN| bAhya vizva bhinna dravyoM kI sattA haiM-- jJAna meM pratibimbita vizva jJAnamayasattA-jJAnakI paryAya hai| jisa prakAra moma kA siMhAkAra tathA vAstavika siMha donoM bhinna haiM, eka nahIM ho sakate, usI prakAra bAhya vizva tathA jJAnavizva ekameka nahIM ho skte| [stuti-22, chaMda naM-18, pRSTha-369] [.] bhAvArtha- yahA~ darzana-jJAnaguNoM ke AdhAra caitanya svabhAva kI mahimA batAte hue AcArya likhate haiM ki ApakA zuddha caitanya sarvatra nirbAdha hai arthAt sakalajJeyoM kA jJAyaka hai| Atma prakAza se suzobhita hai| jJeyoM kI jhalakana se apanI jJAnapariNati ko hI pragaTa karatA hai tathA aneka vizeSatAoM vAlA advitIya, anirvacanIya caitanya puMjja hai| [stuti-22, chaMda naM-22, pRSTha-373 ] [.] bhAvArtha- ananta jJeyAkAroM ke kAraNa Apake ananta caitanya vikalpa utpanna hote haiM, tathApi Apa apane ekAkAra Atmarasa dvArA tathA apane hI aravaNDa prakAza dvArA unheM apane meM samAhita kara lete haiN| ApakA jJAnaprakAza lokAloka taka sarvatra vyApta hai, kyoMki jinAgama meM jJAna ko jJeya pramANa tathA jJeya ko lokAloka pramANa kahA hai, ata: ApakA jJAna lokAloka vyApI hai| Apake jJAna prakAza ke samakSa jagat ke sabhI tejavanta prakAza sUryAdi niSteja bhAsita hotA haiN| [stuti-22, chaMda naM-23, pRSTha-373 ] [.] bhAvArtha- he bhagavan ! ApakA jJAna para kI sahAyatA ke binA hI saMpUrNa jagata Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 33 ko yugapat jAnatA hai| yadyapi vaha jJAna sadAkAla ekAkAra rahatA hai, tathApi jJeyAkAroM se anekAkAra suzobhita hotA hai| [stuti-23, chaMda naM-4 , pRSTha-381] [] bhAvArtha- he jinendra! ApakA kevalajJAnarupI darpaNa yadyapi nAnA jJeyoM ke AkAro rupa pariNamita hone se nAnAkAra anekAkAra hotA hai, tathApi jJeyAkAroM ko gauNakara jJAnasvabhAva mAtra ko dekhA jAve, taba to vaha jJAnAkAra mAtra eka rupa se suzobhita hotA hai| [stuti-23, chaMda naM-6, pRSTha-312] [.] bhAvArtha- jagata ke samasta padArtha Apake jJAna se bAhara bhinna rahakara pariNamana karate haiM tathA ApakA jJAna antarjeya rupa se pariNamana karatA hai| bAhya jJeyarupa tathA aMtarjeya rupa se pariNamana yugapat hI hotA hai| isalie ApakA aMtarjeyAkAra pariNamana kisI kI sahAyatA kI apekSA binA hI hotA hai| Apa nirapekSa rahakara lokAloka ko jAnate haiN| [stuti-23, chaMda naM-12, pRSTha-387 ] [.] bhAvArtha- he jinendra! ApakA jJAna, darpaNa kI taraha svacchatA ke kAraNa parapadArtho ke AkAroM ko grahaNa evaM dhAraNa karatA hai, phira bhI vaha padArtha se bhinna hI rahatA hai| yadyapi ApakA jJAna parapadArtho se rahita hai, tathApi vaha jJeyAkAroM se paripUrNa hai tathA rAgAdi vikAroM kA kSaya ho jAne se vaha jJAna atyaMta zuddha hai| [stuti-23, chaMda naM-18, pRSTha-391 ] [.] bhAvArtha- AtmA meM padArthoM kI trikAlavartI AkRtiyAM jhalakatI haiM yadyapi una AkRtiyoM kI apekSA AtmA kI vibhinnatA kahI jAtI hai, tathApi AtmA svabhAvata: eka hI hai| AtmA anyadravyo meM utpAda tathA vyaya bhI nahIM karatA [stuti-23, chaMda naM-22, pRSTha-394 ] bhAvArtha- he prabho! Apake caitanya ratnAkara meM tInoM loka jhalakate haiM, mAno ve usameM DUba gae haiM, parantu vAstava meM to tInoM loka Apake jJAna se sadA hI bhinna rahakara prakAzita hote haiN| isa prakAra padArthoM kI mahimA acintanIya hai tathA AzcaryakArI bhI hai| [stuti-24 , chaMda naM-15, pRSTha-409] bhAvArtha- he jinendra ! ApakA kevalajJAna svabhAva mujhe Azcarya paidA karatA hai| ApakA kevalajJAna asaMkhyAta pradezI AtmA kI sImA meM hI rahatA hai, pradezoM se bAhara nahIM jAtA hai, ata: sImita hai, parantu jagat ke samasta padArthoM kI paMkti apane apane guNa-paryAyoM kI anantatA sahita kevalajJAna meM jhalakatI hai| kevalajJAna unheM jAnatA hai ataH vaha sImita hokara bhI sarvavyApI hai| aisI vicitra mahimA se sampanna ApakA nirNaya mujhe kaThinatAse ho rahA hai| [stuti-25 chaMda naM-16 , pRSTha-410] [ bhAvArtha- ha prA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 laghutattvasphoTa AcArya amRtacaMdrasUrikRta anu. DaoN. pannAlAla jaina [ sAhityAcArya] [] bhAvArtha- yaha vizva cetanAcetanAtmaka padArthoM se bharA huA hai| inameM acatena padArtha-pudgala, dharma, adharma, AkAza, aura kAla cetanAse zUnya hone ke kAraNa na kisIko prakAzita karate haiM aura na koI padArtha inameM prakAzita hotA hai| uparyukta pA~ca acetana padArthoM ke sivAya vizva meM eka cetana dravya bhI hai| yaha cetana dravya cetanAse tanmaya hone ke kAraNa saMsArake padArthoM ko pratibhAsita karatA hai aura saMsAra ke padArtha isameM pratibhAsita hote hai, he sambhavanAtha jinendra! Apa uparyukta cetana acetana padArthoM ko pratibhAsita karate hai aura svayaM bhI pratibhAsita hote haiN| isa taraha Apa vizva ko pratibhAsita karate hai| [stuti-1,zloka-3, pRSTha-2] [ ] bhAvArtha- bhagavAna anaMta jinendra, vItarAga vijJAnarupa kevalajJAnako dhAraNa karate haiM unakA yaha kevalajJAna, jJAna paryAyakI apekSA yadyapi eka hai, advaitarupa hai, tathApi usameM pratibhAsita honevAle nAnA padArthoM kI apekSA vaha dvaitarupa bhI hai| [stuti-1, zloka-14 , pRSTha-9] bhAvArtha- apanI svacchatAke kAraNa cetanA guNameM loka alokake ananta padArtha pratibimbita hote haiM arthAt AtmAke jJAyaka svabhAvake kAraNa ve jJeya banakara Ate haiN| una ananta jJeyokI apekSA jaba vicAra hotA hai taba ve jJAna darzana anantarupa pratIta hote haiM parantu jaba sAmAnya cetanA guNakI apekSA vicAra hotA hai taba ekarupa pratIta hotA haiN| [stuti-2, zloka-1, pRSTha-18] [.] bhAvArtha- yadyapi ApakA sAmAnya jJAna, kevalajJAna nAmaka viziSTa jJAnarupa pariNata ho rahA hai aura usakI svacchatAke kAraNa usameM ananta jJeya pratibimbita ho rahe haiM phira bhI una jJeyoMse samutpanna koI vyagratA ApameM nahIM hai| __ [stuti-2, zloka-21, pRSTha-29] bhAvArtha- una sabhI zaktiyoMme jJAtRtvazakti pramukha zakti hai, kyoMki isa zaktise pragaTa huA jJAna svaparAvabhAsI hone se apane Apako tathA sAtha hI vidyamAna anya zaktiyoMko pragaTa karatA hai| isa jJAtRtva zaktikA pUrNa vikAsa hote hI anya sabhI zaktiyoMkA pUrNa vikAsa ho jAtA hai| kevalajJAna hone para hotA hai| usa kevalajJAnake samaya samasta vizva AtmAmeM antaH pratiphalita hone lagatA hai| ApakA yaha kevalajJAna apane caitanya camatkArase samasta vizvakI AratI karatA huA-sA pratita ho rahA hai| [stuti-2,zloka-22, pRSTha-29] Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _35 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [] anvayArtha- usI samaya sahaja-svAbhAvika vIrya guNa ke pragaTa hone se yaha zAnta ananta teja pragaTa hotA hai jisake bhItara pragaTita hote hue ananta padArthoMse yukta tathA anantarupoMse saMkIrNa evaM pUrNa mahimAvAlA lokAloka pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha- isI guNasthAnameM anantavIryake sAtha sahaja zAnta, kevalajJAnarupa, vaha ananta teja pragaTa hotA hai jisameM anantAnanta padArthoM se vyApta samasta vizva pratibimbita hotA hai| [stuti-3 zloka-19, pRSTha-40] [.] bhAvArtha- jJAnaguNa kI svacchatAke kAraNa Apa samasta vizva ke jJAyaka haiM, isaliye aisA pratita hotA hai ki isa vizvako Apa haThAt apane ApameM saMkrAnta kara rahe hoM, apane ApameM likha rahe hoM, apanI aura khIMca rahe hoM, apane ApameM saMrakSita kara rahe hoM, aura usakA pAna kara rahe hoN| sAtha hI ananta balase paripUrNa dRSTi ke vikAsase esA jAna paDatA hai ki Apa mAnoM samasta dizAoMme svayaM hI sphuTita ho rahe hoN| [stuti-3, zloka-24 , pRSTa-43] anvayArtha- he nAtha ! AtmajJAna se suzobhita lokottara tejase sampUrNa jagatako prakAzita karate hue bhI Apa sarvadA parake sparzase parAGamukha rahate haiM tathA parase pRthak pratimAsita hote hai| bhAvArtha- jisa prakAra darpaNa bAhya padArthoM ko pratibimbita karatA huA bhI unase dUra rahatA hai usI prakAra Apa bhI lokAlokako jAnate hue bhI unake sparzase sadA dUra rahate hai| [stuti-4, zloka-20, pRSTha-53] [.] bhAvArtha- vItarAga jIva icchApUrvaka padArthoM ko nahIM jAnatA isaliye usakA jJAyaka svabhAva parase parAGamukha hai| he bhgvn| yataH Apa vItarAga haiM ata: ApakA jJAyaka svabhAva parase parAGamukha hai| parantu parADamukha hone para bhI usameM para padArthoM kA pratiphalana hotA hI hai| jisa prakAra darpaNameM yaha icchA nahIM hai ki mujhameM ghaTa-paTAdi padArtha pratibimbita hove parantu usakI svacchatAke kAraNa ve usameM pratibimbita hote hI hai isI prakAra ApakI aisI icchA nahIM hai ki hama padArthoM ko jAne, phira bhI jJAnaguNakI nirmalatAke kAraNa usameM padArtha pratibimbita hote hI hai| [stuti-4 , zloka-21, pRSTha-53 ] anvayArtha- yata: jisa kAraNa ghaTa-paTAdike bhedase bAhya padArthoM kI AkRtiko dhAraNa karanevAle ye padArtha ApameM jJAna rupatAko dhAraNa karate haiN| bhAvArtha- jisa prakAra padArthake nimittase darpaNakA padArthAkAra pariNamana vAstavameM darpaNakI hI avasthA hai usI prakAra Apake jJAnameM pratibimbita-jJeyAkAra hokara Aye hue ghaTa-paTAdi padArtha vAstavameM jJAnakI paryAya hone se jJAna hI [.] anvayArtha - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 hai| isa prakAra yadyapi ApameM jJeya Ate haiM para ve paramArtha se jJeya nahIM kintu jJAnake hI pariNamana hai, ata: Apa ananta jJAnase ghana-sAndra-paripUrNa haiN| jisa prakAra darpaNameM iSTa-aniSTa padArtha pratibimbita honepara bhI usameM moha rAga aura dveSa nahIM hotA usI prakAra iSTa-aniSTa padArtha jJAnameM Ane para bhI Apa meM moha rAga aura dveSa utpanna nahIM hote| yahA~ abhedanayase jJeya aura jJAnameM abhedarupatAkA varNana karate hue vItarAga vijJAnake mAdhyamase bhagavAnakA stavana kiyA gayA hai| [stuti-4 , zloka-22, pRSTha-54 ] [.] __ bhAvArtha- he bhagavAn ! jagatake samasta padArthoM ko grahaNa karanevAlI zabdasattA yadyapi bahuta bhArI hai tathApi vaha Apake jJAnasAgarake eka konemeM sthita hai| ananta jJAnake eka kone meM pratibhAsita zabdasattA esI jAna paDatI hai jaise ananta AkAzameM eka tArA camaka rahA ho| tAtparya yaha hai ki Apake jJAnake sAmane zabdasattAkI sthiti atituccha hai| [stuti-5,zloka-5, pRSTha-58] bhAvArtha- usake jJAyaka svabhAvake kAraNa yadyapi parapadArtha jJeya hokara usameM pratibhAsita hote avazya hai, parantu ve trikAlameM para hI rahate haiN| jJAna aura jJeyakA aisA hI vicitra sambandha hai ki ve paraspara eka dUsareke saMparka meM rahakara bhI eka dUsarerupa pariNamana nahIM krte| jisa prakAra darpaNameM ghaTa-paTAdi padArthokA pratibimbi paDatA hai usI prakAra jJAnameM padArthokA pratibimbi [vikalpa] AtA hai, paraMtu jisa prakAra ghaTa-paTAdikA pratibimba paramArtha se darpaNakA hI pariNamana hai usI prakAra jJAnameM pratibimbita honevAle parajJeyoMkA pratibimba paramArtha se jJAnakA hI pariNamana hai, jJeyoMkA nhiiN| isa sthitimeM jJAnameM jo jJeyoMkA AkAra jhalakatA hai vaha eka caitanyarupa AtmAkA hI pariNamana hai isI dRSTi se yahAM kahA gayA hai ki he bhagavan! jo parapadArtha ApakI jJAnasattAmeM AtA hai vaha cinmayarupa hI hai| [stuti-5,zloka-6, pRSTha-59] (zAna paryAyarnu prmaa| s535) [.] bhAvArtha- jo ekAntavAdI antarjeyoMko hI svIkRta kara bAhya jJeyakA sarvathA niSedha karate haiM unakI usa mAnyatAkA nirAkaraNa karate hue AcArya kahate haiM ki AtmAmeM jo jJAna-jJeyakI sthiti hai vaha haThapUrvaka bAhya padArthoM kA niSedha nahIM kara sakatI, kayoMki jJAnameM jo jJeyakI AkRtiryAM par3a rahI haiM ve bAhya jJeyake astitvako spaSTarupase sucita karatI haiN| jisa prakAra darpaNameM par3anevAlI padArthoM kI pratikRtiryAM sAmane sthita padArthoM ke astitvako sUcita karatI haiM usI prakAra jJAnameM par3anevAlI pratikRtiyA~ bAhya padArthoM ke astitvako sUcita karatI haiN| tAtparya yaha hai ki he bhagavAna! Apa anekAnta dRSTise antarjeya aura Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bahirjeya donoMke astitvako svIkRta karate haiN| stuti-5, zloka-10, pRSTha-61] [.] bhAvArtha- jAnate samaya ina dravyoMke mUrtika aura amUrtika pradeza tathA unakI kSaNa kSaNavartI paryAya Apake jJAna meM saba aura se chalakate haiM--pratibhAsita hote haiN| inakA chalakanA bhI darpaNameM paDanevAle pratibimbake samAna hai arthAt jisa prakAra darpaNameM apane bhItara pratibimbita padArthoM ke prati kisI prakArakA mamatAbhAva nahIM hotA hai usI prakAra Apake jJAnameM chalakane vAle ina jJeyoMke prati ApakA koI mamatAbhAva nahI rhtaa| isI abhiprAyako yahA~ 'kevalaM' zabdase pragaTa kiyA gayA hai| [stuti-5, zloka-14 , pRSTha-62] anvayArtha- jJAnameM pratibhAsita ve dravya khaNDa jJAnakI pariNati hone ke kAraNa yadyapi una dravyoMke binA pradezoMse zUnya haiM tathApi pRthak-pRthak suzobhita hote haiM-- pratiphalana rahate haiN| bhAvArtha- akhaNDa mahAsatA eka haiM, parantu jaba usameM avAntara sattAkI apekSA khaNDa kalpanA kI jAtI hai taba usake dravya-guNa Adi aneka bheda ho jAte haiN| bhagavAn ke kevalajJAnameM una saba aneka bhedoMkA pratibimbi paDatA hai aura kevalajJAna ke kSAyika hone se vaha pratibimbi usameM sadA paDatA rahatA haiM, isaliye aisA jAna paDatA hai mAnoM ve dravya ke aneka bheda usImeM rata ho gaye hoM--lIna ho gaye hoN| kSAyopazamikajJAna kramavartI hotA hai, ata: usameM pratibimbita padArtha sadA ke lie lIna nahIM hotA, parantu kSAyika jJAna akramavartI hai eka sAtha samasta padArthoM ko grahaNa karatA hai isalie jo bhI padArtha usameM pratibimbita hote haiM ve usImeM lIna ho jAte haiN| kevalajJAnameM jo padArtha Aye haiM ve antarjeya banakara Aye hai, ata: paramArthase ve pradezoMse zUnya hai, kyoMki pradezoMkA vibhAga bahirzeyomeM hI rahatA hai antarjeyameM nhiiN| etAvatA ve antarjeya yadyapi bahi yoke pradezoMse zUnya haiM to bhI bhagavAna ke jJAnameM pRthaka-pRthaka hI pratibhAsita hote haiN| [stuti-5, zloka-16 , pRSTha-63 ] [] bhAvArtha- he bhagavan ! Apake jJAnameM pratibimbita honevAle padArtha yadyapi svayaM ananta haiM tathApi ve pratisamaya honevAle pariNamanoM kI apekSA aura bhI adhika ananta ho jAte hai| 'ananta padArtha phira bhI anantatAko prApta hote hai, isakI eka vivakSA yaha bhI jAna paDatI hai ki Apake jJAnameM Aye hue padArtha kAlakI apekSA anantAko prApta haiM, kyoMki Apake jJAnameM Aye hue padArtha ananta kAla taka yathAvat pratibhAsit hote rahate hai| tAtparya yaha hai ki Apa ananta padArthoM kI ananta paryAyoMko eka sAtha jAnate haiN| [stuti-5, zloka-18, pRSTha-64 ] Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [.] bhAvArtha- saMsAra ke pratyeka padArtha apanI tIna kAla sambandhI ananta paryAyo ke samUha se vyApta haiN| vahI padArtha kevalajJAnameM usakI svacchatA guNa ke kAraNa eka sAtha pratibimbita hote hai| ata: jisa prakAra eka hI darpaNa apane udarameM pratibimbita nAnA padArthoM ke kAraNa anekarupatAko prApta hotA hai usI prakAra ApakA kevalajJAna bhI apane bhItara pratibimbita ananta jJeyoMkI apekSA anantarupatAko prApta huA hai| [stuti-6,zloka-16 , pRSTha-74 ] [.] bhAvArtha- he deva! guNa guNImeM abheda vivakSAke kAraNa Apa svayaM kevalajJAnarupa haiN| kevalajJAna kA esA svabhAva hai ki usameM tIna loka aura tIna kAla sambandhI padArthoM kA pariNamana darpaNake samAna eka sAtha pratibimbita hotA hai| yaha bhagavAn ke sarvajJa svabhAvakA varNana hai| [stuti-6,zloka-17, pRSTha-74] [.] bhAvArtha- kevalajJAna itanA vizada jJAna hai ki usameM choTe se choTA aura baDe se bar3A padArtha svayameva pratibimbita ho jAtA hai| [stuti-7, zloka-15, pRSTha-85] [ ] bhAvArtha- ve padArtha jJeyarupa hokara darpaNameM mayurAdike pratibimbi ke samAna Apake jJAnameM yadyapi jhalakate haiM tathApi ApakA jJAna apanI svabhAvika sImA kA kabhI ullaMghana nahIM karatA arthAt paramArtha se ApakA jJAna jJAna hI rahatA hai aura jJeya jJeya hI rahatA hai, jhalakanemAtrase jJAna jJeyarupa nahI hotA hai| yahI kAraNa hai ki Apa kabhI bhI parake dvArA abhibhUta nahIM hote hai| [stuti-7, zloka-16 , pRSTha-86] anvayArya- jo samasta vizva kA antarAtmAmeM sparza kara rahe haiM arthAt jinakI antarAtmAmeM samasta vizva pratibhAsita ho rahA hai aura jo samasta vizva ko pratyakSa dekhanevAlA haiM aise honepara bhI Apake dvArA samasta vizvako kahaneke liye vacanoMkI zakti na honeke kAraNa samasta padArthoM ke samUhameMse eka anantavAM bhAga kahA gayA hai| [stuti-8,zloka-9, pRSTha-94 ] [ ] bhAvArtha- jJAnaghana AtmA, apanI svacchatAse jisa vizva ko jAnatA hai vaha usake liye para jJeya hai| svaparAvabhAsI jJAnase yukta hone ke kAraNa AtmA jisa prakAra parajJeyarupa vizvako jAnatA hai usI prakAra para se bhinna sva ko bhI jAnatA hai| [stuti-8, zloka-16 , pRSTha-97] [.] bhAvArtha- he bhagavAna! Apa jJAyakamAtra haiM- padArthoM ko jAnanevAle haiM aura saMsAra ke samasta padArtha Apake jJeya haiN| antarjeyakI apekSA ve saba padArtha Apake jJAnameM jaba pratibimbita hote hai taba aise jAna paDate hai mAnoM Apake jJAnake sAtha unakA tAdAtmya ho, parantu vAstavameM ve Apake jJAnase pRthak haiN| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 38 isa taraha Apake sAtha unakA ekIbhAva nahIM hai / tAtparya yaha hai ki jJAtA sadA jJAtA rahatA hai aura jJeya sadA jJeya rahatA hai / jJAtA, jJeya nahIM aura jJeya, jJAna nahIM hotaa| donomeM jJAtR - jJeya sambandha hI hai, tAdAtmya sambandha nhiiN| [ stuti-9 zloka-18, pRSTha-107 ] [1] bhAvArtha- ......uparyukta zuddha svabhAvameM Apa - sadA sthira rahate haiN| Apa yadyapi aneka guNose paripUrNa haiM athavA kevalajJAnase yukta haiM aura usake kAraNa ananta jJeya Apake bhItara pratiphalita haiM to bhI Apa saGkara nahIM haiM - una jJeyo ke sAtha tanmayatAko prApta nahIM hai / .... [ stuti 10, zloka - 23, pRSTha- 121 ] [ 1 ] bhAvArtha- ....Apa ananta jJeyoM ke vikalpase yukta haiM- ananta padArthoM ke pratibimba Apake jJAnameM darpaNake samAna jhalakate haiN| [ stuti-12, zloka - 6, pRSTha- 133 ] [A] anvayArtha- he bhagavan ! jisake svabhAvika tathA nirmala caitanya svabhAvameM samasta padArthoMkA samUha pratibimbita ho rahA hai, jo nija aura parake prakAza samUhakI bhAvanA se tanmaya hai aura akRtrima hai kisIkA kiyA huA nahIM hai esA ApakA vaha koI adbhUta jJAna zarIra suzobhita ho rahA hai| bhAvArtha- he bhagavan! Apa jJAna zarIra hai arthAt jJAna hI ApakA zarIra hai| vaha jJAna sahaja hai-svAbhAvika honese sadAkAla Apake sAtha rahanevAlA hai| pahale mithyAtvadazAmeM vaha jJAna malina ho rahA thA, parantu aba mithyAtvake naSTa ho jAne ke kAraNa atyanta pramArjita hai- nirmala ho gayA hai| usa jJAnameM svabhAvase hI loka aloka ke samasta padArtha pratibimbita ho raheM haiN| kyoM ho raheM haiM ? isakA uttara yaha hai ki vaha sva para prakAzaka bhAvanA se tanmaya hai| usakI yaha vizeSatA hai ki usameM nija aura para padArthoMkA pratiphalana svayameva hotA hai| vaha akRtrima hai - kisIkA kiyA huA nahIM hai tathA vacanoM ke agocara hai - anubhavameM to AtA hai parantu vacanoM ke dvArA kahA nahIM jA [ stuti-13, zloka-1, pRSTha-141 ] sktaa| [A] bhAvArtha- paryAya kI dRSTi se saMsAra ke antAnanta padArtha apane krama se utpanna aura vinAzakA yaha krama anAdi kAlase calA A rahA hai aura ananta kAla taka calatA rhegaa| ye saba padArtha Apake jJAnameM pratibimbita ho rahe hai| isaliye jJeya kI apekSA Apa sarvatra loka alokameM vistArako prApta haiN| sAtha hI yaha caitanya camatkAra saba ora chalaka rahA hai sabhI aura ke padArthoM ko - pratibhAsita kara rahA hai| yadyapi amUrtika hone se yaha camatkAra hamAre dRSTigocara nahIM ho rahA hai tathApi anubhUtikA viSaya avazya hai, hamArI anubhavameM yaha A Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 [.] [.] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 rahA hai ki Apake caitanya guNakA sarvotkRSTa vikAsa huA hai| [stuti-13, zloka-2, pRSTha-142] bhAvArtha- ..... AtmA svakA hI jJAyaka hai parakA nahIM' isa ekAnta mAnyatAkA khaMNDana karate hue AcAryane siddha kiyA hai ki AtmA jisa prakAra svakA jJAyaka usI prakAra parakA bhI jJAyaka hai| yaha judi bAta hai ki jisa prakAra darpaNameM pratibimbita ghaTa-paTAdi padArtha darpaNarUpa ho jAte haiM usI prakAra AtmA pratibimbita-vikalpako prApta hue acetana - AtmAtirikta padArtha AtmArUpa ho jAte hai aura AtmA unhIMko jAnatA hai, isaliye AtmA AtmAkA hI jJAyaka hai parakA nhiiN| parantu AtmAmeM paDanevAleM una vikalpoMkA kAraNa anya padArtha hI haiM, ataH unakA bhI jJAtA AtmA hI hai, anya jaDa padArtha nhiiN| [stuti-13,zloka-7, pRSTha-144 ] anvayArtha- jJAna - darzana ke bheda se vividharUpatA ko prApta caitanyake udgamasvarUpa hone ke kAraNa Apake zarIrake pratibimbakI kathA karanA vyartha hI hai eka sarvajJadazA ke pragaTa hone ke anantara to eka sAtha anubhUtiko prApta hone vAlA samasta vizva bhI hai| nizcaya se ApakI pratimA pratibimbi hai| bhAvArtha- he bhagavan! paramArtha se jJAna, darzana, sukha , vIrya Adi rUpa jo caitanyakA pariNamana hai vahI ApakA svarUpa hai ata: Apake zarIra ke pratibimba kI carcA karanA vyartha hai parantu ApakI AtmAmeM eka sAtha pratiphalita hone vAle anantAnanta padArthoM kI ora lakSya dekara jaba carcA kI jAtI hai taba aisA lagatA hai ki yaha samasta vizva hI ApakI pratimA hai| jJeya- padArthakA jaba jJAnameM vikalpa AtA hai taba jJAna, jJeyAkAra ho jAtA hai esA vyavahAra hai, isI vyavahAra ke anusAra Apake jJAnameM samasta vizvakA vikalpa A rahA hai ata: ApakA jJAna vizvAkAra ho rahA hai| yadyapi paramArtha se na jJAna jJeyarUpa hotA hai ora na jJeya, jJAnarUpa hotA hai tathApi vyavahArase esA varNana hotA hai ki jJeya ko jAnane ke kAraNa jJAna jJeyAkAra ho jAtA hai ora jJeya, jJAnameM pratibimbita hone se jJAnAkAra ho jAtA hai| [stuti-14 , zloka-19, pRSTha-160] bhAvArtha- ......bhAva yaha hai ki jisa prakAra darpaNameM padArthoM kA pratibimba paDatA hai| parantu pratibimba par3ane para bhI kyA padArtha darpaNake bhItara praviSTa ho jAte hai ? nhiiN| padArtha apane sthAna para rahate haiM, mAtra unake sammukha sthita hone se darpaNakA padArthAkAra pariNamana ho jAtA hai| paramArtha se darpaNa, darpaNa rahatA hai aura padArtha, padArtha rahate haiN| isI prakAra jJAnaguNa kI svacchatAke kAraNa padArthoM kA pratibimba [.] Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJeyAkAra vikalpa AtmAmeM par3atA hai parantu isa vikalpa ke par3ane para bhI kyA padArtha AtmAmeM praviSTa ho jAte haiM ? nhiiN| padArtha padArtha hI rahate hai ora AtmA AtmA hI rahatA hai| jJAna jJeya svabhAvakI aisI hI adbhuta mahimA hai ki ve dono pRthak-pRthak rahakara bhI apRthak ke samAna jAna par3ate haiN| jJAna jJeyakA yaha svabhAva acala hai - kamI naSTa nahIM hotA hai ora AtmAke sivAya anya dravyomeM nahIM pAyA jAtA hai ata: usase pRthak hai| [stuti-16 , zloka-9, pRSTha-176] bhAvArtha- vastukA svabhAva vidhi aura niSedharUpa hai| svacatuSyakI apekSA vastu vidhirUpa hai aura paracatuSTayakI apekSA niSedharUpa hai| 'jJAnameM jJeya hai' yaha vidhipakSa hai aura 'jJAname jJeya nahIM hai' yaha niSedha pakSa hai| jJAnameM jJeyakA vikalpa AtA hai' isa apekSA se vidhi pakSakI siddhi hotI hai aura 'jJAnameM jJeyake pradeza nahIM Ate haiM' isa apekSA se niSedha pakSakI siddhi hotI hai| jisa prakAra darpaNameM par3A huA mayUrakA pratibimba darpaNase bhinna nahIM hai usI prakAra jJAnameM AyA huA jJeyakA vikalpa jJAna se bhinna nahIM hai| isa prakAra jJAna aura jJeyameM abheda [panA] hai| parantu jaba darpaNa aura sAmane khaDe hue mayUrakI apekSA vicAra karate haiM taba darpaNa judA hai aura mayUra judA hai, aisA pratIta hotA hai| usI prakAra jaba jJAna aura usameM AnevAle padArthakI apekSA vicAra karate haiM taba jJAna aura jJeya pRthaka-pRthaka pratIta hote haiN|..... [stuti-16 , zloka-12, pRSTha-177] [.] bhAvArtha- saMsArake samasta padArtha cetana aura acetana bhedase do bhAgomeM vibhakta haiN| apane zuddhajJAnake dvArA jaba Apa unheM jAnate hai taba antarjeya banakara ve Apake jJAnameM Ate haiN| isa antarjeya kI apekSA yadyapi saba padArtha eka caitanyabhAva ko prApta ho rahe hai tathApi ApakA jJAna una donoMke mahAna antarako pragaTa karatA hai| vaha batalAtA hai ki bahirjeya kI apekSA padArtha cetana aura acetanake bhedase do prakArake haiM parantu antarjeyakI apekSA saba cetana hI haiN| jisa prakAra darpaNameM par3A huA mayUrAdikA pratibimba paramArtha se darpaNakA hI pariNamana haiM usI prakAra Apake jJAnameM AyA huA cetana acetana jJeyoMkA samUha, paramArtha se jJAnakA hI pariNamana hai| yatazca jJAna cetanarUpa hai ata: usameM Aye hue antarjeya bhI cetanarUpa haiN| vastu svarUpakI apekSA cetana aura acetana donoM dravya pRthak-pRthak haiM ata: inameM mahAna antara hai| he prabho! ise ApakA jJAna hI pragaTa kara rahA hai| [stuti-16 , zloka-20, pRSTha-140] [.] bhAvArtha- he bhagavan ! antteyoN kI apekSA nAnA jJeyAkRtiyoM ke samAgama ko prApta ho rahe haiM arthAt Apake divyajJAnameM nAnAjJeyoM kI AkRtiryAM pratiphalati Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ho rahI haiN| Apake vaibhava kA koI niSedha nahIM kara sakatA hai tathA vItarAga vijJAna -kevalajJAna se Apa paripUrNa haiM / ApakI aisI pariNati Atma dravya kI yogyatA se svayaM pragaTa huI hai| [ stuti - 20, zloka-11, pRSTha- 217 ] [A] bhAvArtha- bauddha saMgata jJAnadvaitakA nirAkaraNa kara yahA~ jaina samaMta jJAna dvaita kA varNana karate hue AcArya kahate haiM ki jJAnake bAhara kucha bhI nahIM hai / jisa prakAra darpaNameM pratibimbita mayUra Adi darpaNarUpa hI hote haiM usI prakAra jJAnameM prataphalita saMsArake padArtha jJAnarUpa hI hai / ....... " [ stuti - 20 zloka-12, pRSTha-218 ] [1] bhAvArtha - ......aura jisa prakAra agnise vyApta IMdhana agnirUpa ho jAtA hai usI prakAra usake bhItara pratiphalita honevAle padArtha usIrUpa ho jAte haiN| tAtparya yaha hai ki jo padArtha jJAna meM pratibimbita hote hai ve antarjJeya kI apekSA jJAnAkAra hI ho jAte haiN| [ stuti-23, zloka-1, , pRSTha- 248 ] [1] bhAvArtha- paraspara eka dUsare para raGgA DAlanA phAga khelanA kahalAtA hai| he bhagavan! Apa akele hI ananta padArthoMke sAtha phAga khelate haiM / phAga khelane kA raGgA nijasvabhAva rasa hai parantu Azcarya isa bAtakA hai ki isa phAga meM na to Apane hI para padArthoMko apane raMga me raMgA hai aura na para padArthoM ke dvArA Apa hI raMge jA sake haiN| mAtra para padArthoMke AkAra Apake jJAnopayogameM Akara mila gaye haiN| tAtparya yaha hai ki Apa apane jJAtR svabhAva se saMsAra ke samasta padArthoMko jAnate haiM parantu jAnate samaya ApakA jJAtRsvabhAva Apake pAsa rahatA haiM aura jJeya bane hue samasta padArtha apane sthAnapara rahate hai| jJAna, jJeyarUpa nahIM hotA ora jJeya, jJAnarUpa nahIM hote| aisA hI padArthoMkA svabhAva he / mAtra jJAnakI svacchatAke kAraNa jJAnameM jJeyoko AkAra pratiphalita hote hai| [ stuti-23, zloka-24, pRSTha- 259 ] [^] bhAvArtha- he bhagavan! padArthoM ke utpAda vyaya athavA asti nAsti pakSako jAnanevAle jJAna se yukta Apake vidyamAna rahate hue yaha lokatritaya antarjJeyakI apekSA yadyapi Apake jJAnameM antarnimagna hai to bhI bAhyameM apane-apane pRthak svabhAva se prakAzamAna hai aura Apake jJAnameM jhalakatA huA aisA jAna paDatA hai mAnoM jJAna-darzanarUpI latAkA eka pallava hI ho / tAtparya yaha hai ki ApakA jJAna ananta hai tathA usake bhItara jhalakanevAlA lokatraya atyanta alpa hai| ApakA jJAna itanA adhika vistRta hai ki usameM aise-aise ananta lokatritaya jhalaka sakate haiM / [ stuti - 24, zloka-11, pRSTha-266 ] 42 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [kSayopazama bhane yi Anano viSaya samAna cha.] [.] bhAvArtha- he prabho! Apake jJAnopayoga kI mahimA to nirAlI hai hI parantu kSAyopazamika jJAnopayogakI mahimA bhI kama nahIM thI kyoki usameM bhI yaha vizva pratiphalita hotA thA aura pratiphalita hokara bhI usa jJAnopayoga se bAhya hI rahatA thaa| bhAva yaha hai ki jJAnopayoga cAhe kSAyika ho aura cAhe kSAyopazamika ho, usameM pratibimbita honevAle jJeya usase bhinna hI rahate haiN| [stuti-24 , zloka-24, pRSTha-273] bhAvArtha- jisa prakAra Idhanako jalAnA agni kA svabhAva hai usI prakAra jJeya ko jAnanA jJAnakA svabhAva hai| vaha jJeya bAhya aura abhyantarake bhedase do prakArakA hotA hai| ghaTa-paTAdi bAhya jJeya hai aura jJAnake bhItara par3A huA unakA vikalpa antarjeya hai| aisA ekAnta nahIM hai ki jJAna antarjeyako hI jAnatA hai yA bahirzeyako hii| antarjeya bahirjeya se sabandha rakhatA hai ata: jahAM antarjeyake jAnane kI bAta kahI jAtI hai vahA~ bahirjeyakA jAnanA svata: A jAtA hai aura jahA~ bahirzeyake jAnanekI bAta AtI hai vahA~ antarjeyakA jAnanA svayaMsiddha hai| kyoMki antarjeyako jAne binA bahirzeyakA jAnanA saMbhava nahIM hai| uparyukta vivecana kA tAtparya yaha hai ki he bhagavan ! Apa jJAna svabhAvake kAraNa bAhya padArthoM ko yadyapi pratisamaya jAnate haiM tathApi unase bhinna rahate haiN| jisa prakAra mayUra ke pratibimbase yukta hone para bhI darpaNa mayUra se bhinna rahatA hai usI prakAra ApakA jJAna, ghaTa-paTAdi bAhya padArthoM ke vikalpose yukta hone para bhI unase bhinna rahatA haiN| [stuti-25,zloka-9, pRSTha-279] A jJAnasvarUpa prabhu che. jJAnasvarUpa eTale ke samajaNano piMDa! jJAnano gAMgaDo! jJAnano DuMgara! jJAnano meru! enA svabhAvanI maryAdA zuM? AvA jJAna svabhAvanuM jJAna thatAM te bhale alpajJa che... chatAM tenA svabhAvanuM amaryAdita jJAna tenA jJAnamAM AvI jAya che. pragaTa nathI paNa (tenuM) jJAna AvI jAya che. e zuM kIdhuM? jJAnanI paryAyamAM A AkhuM dravya zeya che evuM jANavAmAM AvyuM. jANavAmAM AvyuM to paNa e je (trikALI) zeya che e paryAyamAM AvI gayuM nathI; paNa zeyanuM jeTaluM sAmarthya che e jJAnamAM AvI gayuM che. (pravayana sudhA mAga-2, pe44 naM-433) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 aSTa pAhUDa bhagavat kuMdakuMdAcArya viracita vacanIkAra- paM. jayacandajI chAbaDA [1] artha- jaise sphaTikamaNi vizudhdha hai, nirmala hai, ujvala hai, vaha paradravya jo pIta, rakta harita puSpAdikase yukta hone para anya sA dIkhatA hai, pItAdivarNamayI dIkhatA hai vaise hI jIva vizudhdha hai svacchasvabhAva hai parantu yaha [ anitya paryAyameM apanI bhUla dvArA svase cyuta hotA hai to ] rAgadveSAdika bhAvoMse yukta hone para anya anya prakAra huA dikhatA hai yaha pragaTa hai| bhAvArtha- yaha aisA jAnanA ki rAgAdi vikAra hai vaha pudgalake haiM aura ve jIvake jJAnameM Akara jhalakate haiM taba unase upayukta hokara isa prakAra jAnatA hai ki ye bhAva mere hI haiM, jaba taka inakA bhedajJAna nahIM hotA hai tabataka jIva anya anya prakAra rUpa anubhavameM AtA hai| yaha sphaTikamaNikA dRSTAnta hai usake anya dravya puSpAdikakA DAMka lagatA hai taba anyasA dikhatA hai, isa prakAra jIva ke svacchabhAvakI vicitratA jaannaa| [ gAthA-51, pRSTha- 261 ] zrI jJAna samuccayasAra zrI tAraNasvAmI viracita [ anuvAdaka- bra. zItalaprasAdajI bhAvArtha- dvAdazAMga vANI bahuta vizAla hai isa samaya upalabdha nahIM hai / jitanA kucha vartamAna meM jina Agama prApta hai usako bhI yadi samajha liyA jAve to loka aloka jina cha: dravyoM ke svarUpa kA yathArtha jJAna ho jAve usakI buddhi meM nizcaya vyavahAra rUpa se yaha jagata jaisA hai vaisA pratibhAsane laga jAve taba mithyAjJAna kA turta pralaya ho jaave| [ zloka-75, pRSTha-40 ] bhAvArtha- yathArtha nirmala samyakadarzana kA dhArI AtmA parama vivekI ho jAtA hai| usako avinAzI siddhapada apane hI ApameM jhalakatA hai tathA usa pada kI siddhi kA mArga eka abheda ratnatraya svarUpa zuddhAtmAnubhava hai yaha bhI bhale prakAra jhalakatA hai| [ zloka-153 ] [A] bhAvArtha- yaha jIva pudgala dravya ke vizeSa guNoM se rahita hai isaliye amUrtika hai parantu eka vastu hai isase AkAra avazya hai / vaha AkAra arUpI jJAnAkAra hai tathA lokAkAza pramANa hai / pradezo kI apekSA jIva asaMkhyAta pradezI hai| jJAna kI apekSA sarvavyApI hai, ananta hai| jJAna meM ananta padArthoM ke dravyaguNa-paryAya eka samaya meM jhalaka rahe hai to bhI isake nirmala jJAnameM ananta aise vizvoM kI jhalakAne kI zakti hai / [ zloka-776, pRSTha-453 ] Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tatvasAra - TIkA zrI devasenAcArya viracita TIkA- bra.-zitalaprasAdajI kRta [1] bhAvArtha- apane jIva tatvako aisA jAne ki maiM cetana svarUpa hUM, asaMkhyAta pradezI hUM, amUrtIka hUM, zuddhAtmA hUM, siddha bhagavAna ke samAna hUM jJAna darzana lakSaNa kA dhArI huuN| jaba jIva tatva ko ajIva se bhinna manana kiyA jAyagA taba vaha bilakula zuddha svabhAvameM hI jhlkegaa| [A] jaisA AtmA dravya kA parasaMyoga rahita mUla svabhAva hai usakA usI rUpa svasaMvedana honA avikalpa tattva kA lAbha hai / indriya aura mana vaza hote hI yaha svayaM jhalaka jAtA hai / [ gAthA, 6-7 ] [A] bhAvArtha- jo koI samAdhi meM sthita ho parantu jJAna svarUpI apane AtmA ko anubhava na kare to usake AtmadhyAna hai hI nahIM vaha mUrchAvAna hai, parabhAva meM lIna hai vaha mohI hai| jo AtmAko hI anubhava karatA hai vaha uttama ekAgratAko lAbha karatA hai ki bAharI padArtha ke rahate hue bhI usake bhItara kevala apane eka AtmAko apane meM anubhava karate hue aura koI padArtha nahIM jhalakatA hai use eka advaita nija bhAva kA hI svAda AtA hai / [ gAthA- 46, pRSTha-120 ] [A] bhAvArtha- AtmA kA upayoga eka samayameM eka viSaya para jamatA hai / sAdhAraNa mAnava niraMtara pAMca indriya tathA mana ina chaha dvAroke dvArA upayoga se kAma kiyA karatA hai| eka samayameM eka hI dvArase upayoga jAnatA hai zIghra palaTa kara dUsare dvAra para calA jAtA hai| isI upayoga ko upayogavAna apane AtmAmeM jamAdeM taba hI avikalpa tatvamaya Apa ho jAtA hai| AtmA svabhAva se nirvikalpa hai hI, Apa svabhAva meM hai hI / [ gAthA-6-7, pRSTha-46, 47,48] (dravya ) 4zAya che te paryAyathI 4zAya che ne ! dravyathI dravya na zAya. ADADA ! jJAnanI paryAya Ama jyAre (dravya tarapha ) vaLe che tyAre te paryAya pote ja dravyane jANe che ane te paryAya ( rAga ) bAju DhaLelI hoya tyAre paryAya pote rAgane jANe che- -khA paryAya dRSTi thardha, (bhyAre ) pelI dravya dRSTi che. -- 45 ( avayana sudhA bhAga-1 ye'4 naM-41 ) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 nayacakra AcArya zrI mAI dhavala viracita - dravya svabhAva prakAzaka - [.] Age svajAtiya paryAyameM svajAtiya paryAya kA Aropa karanevAlA asadabhUta vyavahAra nayakA svarUpa kahate hai pratibimbako dekhakara yaha vahI paryAya hai aisA kahA jAtA hai| yaha svajAti paryAya meM svajAti paryAyakA upacAra karanevAlA asadabhUta vyavahAranaya hai| darpaNa bhI pudgalakI paryAya hai aura usameM pratibimbita mukha bhI pudgalakI paryAya hai tathA jisa mukhakA usameM pratibimba par3a rahA hai yaha mukha bhI pudgalakI paryAya hai| darpaNameM pratibimbita mukhako dekhakara yaha kahanA ki yaha vahI mukha hai yaha svajAtiparyAyameM svajAtiparyAyakA Aropa karanevAlA asadbhUtavyavahAranaya haiN| [pRSTha-118] [] svasaMvedanake dvArA gRhita vaha AtmA dhyAnameM pratyakSa rUpase jhalakatA hai| vaha zrutajJAnake Adhina hai aura zrutajJAna lakSya aura lakSaNase hotA hai| yahA~ lakSya AtmA hai vaha AtmA apane jJAna, darzana Adi guNoM ke sAtha dhyeya dhyAna karane yogya hai| usa AtmAkA lakSaNa cetanA yA upalabdhi hai vaha cetanA darzana aura jJAnarupa hai| [pRSTha-390, 391] [.] dravya aura paryAya eka hI vastu hai, pratibhAsa bheda honepara bhI abheda hone se, jo pratibhAsa bheda honepara bhI abhinna hotA hai vaha eka hI vastu hai jaise rupAdi dravya tathA donoM kA svabhAva, pariNAma, saMjJA, saMkhyA aura prayojana Adi bhinna hone se dono meM kathaMcita bheda hai, sarvathA nhiiN| [pRSTha-23] [.] ata: anekAntAtmaka vastu ke kahane ko syAdvAda kahate haiN| cUMki zrutajJAna meM bhI vastu svarupa anekAnta rUpase pratibhAsita hotA hai ata: zrutajJAna syAdvAdarupa hai| [paziziSTa pRSTha-234] AtmA cidAnaMda dhruva che; tenA avalaMbanathI je paryAya pragaTa thAya che te paNa dhruva che. tevI ne tevI thatI rahe che te apekSAe tene dhruva kahyuM che. ane adhuva padArthonA avalaMbanathI athavA paryAyanA avalaMbanathI utpanna thayelI paryAya adhuva che. (mokSamArga prakAzaka pravacana hindI bhAga-1 peIja naM-182, 183). Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnArNava zrImat AcArya zubhacandra viracita saMskRta TIkAkAra paM- nayavilAsa [.] .....matijJAna, zrutajJAna avadhijJAna, mana: paryAyajJAna aura kevalajJAna; isa prakAra se vaha jJAna apane vaMza sahita apane avAntara bhedoMse saMyukta - bhedoMse pA~ca prakAra kA kalpita kiyA gayA hai| vizeSArtha- vAstava meM jJAna yaha eka AtmA kA akhaNDa guNa hai aura isIlie usake bhedoM kI sambhAvanA nahIM hai| prathama zloka meM jo usa jJAna kA yaha lakSaNa kiyA gayA hai ki jisameM tInoM kAlo ke samasta padArtha apane ananta guNoM aura paryAyoM ke sAtha yugapat pratibimbita hote haiM vaha jJAna hai; vaha bhI isa akhaNDa va nirAvaraNa jJAnameM hI ghaTita hotA hai| usake jo matizrutAdirupa bheda-prabheda mAne gaye haiM ve aupAdhika haiM- karma ke nimitta se kalpita kiye gaye haiM, isalie ve upacarita haiM, vAstavika nahIM haiN| [ ] artha- eka bhAva sarva bhAvoMke svabhAva svarupa hai aura sarva bhAva eka bhAvake svabhAva svarupa hai; isa kAraNa jisane tattvase [ yathArthapanese ] eka bhAvako jAnA usane samasta bhAvoMko yathArthatayA jaanaa| bhAvArtha- AtmA kA eka jJAnabhAva aisA hai ki jisameM samasta bhAva [ padArtha] pratibimbita hote haiN| una padArthoM ke AkAra svarUpa Apa hotA hai tathA ve bhAva saba jJeya haiN| unake jitane AkAra haiM ve eka jJAnake AkAra hote haiN| isa kAraNa , jo isa prakAra ke jJAna ke svarupako yathArtha jAnatA hai, usane saba hI padArtha jAne arthAt jJAna jJeyAkAra huA isa kAraNa jJAnako jAnA taba saba hI jaanaa| kyoMki jJAna hI AtmA hai, isa kAraNa aisA kahA hai||1|| [atha catustriMzaM prakaraNam , pRSTha-342] [.] artha- jisameM tIna kAla ke gocara anantaguNaparyAya saMyukta padArtha atizayatA ke sAtha pratibhAsita hote haiM, usako jJAnI puruSoMne jJAna kahA hai| yaha sAmAnyatAse pUrNa jJAnakA svarupa hai| [ saptamaM prakaraNam gAthA-1, pRSTha-104 ] [.] artha- jisa kevalajJAna ke anantAnanta bhAga karane parabhI yaha carAcara loka pratibhAsita hotA hai tathA alokAkAza anantAnanta pradezI hai, yaha bhI pragaTa pratibhAsatA hai isa prakAra yogIzvaroMke jyoti prakAzarupa kahA hai| bhAvArtha- kevalajJAna meM samasta lokAloka prakAzamAna hai| aura yaha jJAna yogIzvaroM ko hI hotA hai| [gAthA-10, pRSTha-105] [.] artha- yogIzvaroMke pati zrI siddha bhagavAna ke jJAnarupI sUrya meM bhUta, bhaviSyat , vartamAna tInoM kAla sambandhI samasta dravya paryAyoM se vyApta jo yaha jagat hai Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 so eka hI samaya meM spaSTa pratyakSa pratibhAsita hotA hai| [ atha dvicatvAriMzaM prakaraNam, gAthA- 69, pRSTha-443 ] [1] isa prakAra isa zAstra kI mahimA nirupaNa kii| isakA tAtparya yaha hai ki isa zAstra kA nAma jJAnArNava sArthaka hai| jJAna ko samudra kI upamA dI hai| jo jJAna ko jAnatA hai vahI nirmala jala hai aura usameM jo sarva padArtha pratibiMbita hotA hai ve hI ratna hai| isa prakAra jJAna kI svacchatA aura ekAgratA karane kA isameM varNana hai| isa kAraNa isakA nAma jJAna samudra [ jJAnArNava ] hai| [ atha dvicatvAriMzaM prakaraNam, , gAthA- 88, pRSTha- 447 ] parIkSAmukha 48 zrI mANikyanandisvAmi viracita [vilakSaNa pratibhAsathI pramANanI siddhi ] [A] "pratibhAsasya ca bhedktvaat||60|| artha- pratibhAsa bheda hIM pramANa ke bhedoM ko siddha karatA hai arthAt jisane jitane pramANa mAne hai unase adhika pramANoM kI siddhi ke liye eka vilakSaNa pratibhAsa sAdhatI hai| jinhoMne rasedhra jitane bhI pramANa mAne hai una sabake liye vyApti ko viSaya karanevAlA tarka, pramANa pratibhAsa bheda [ vilakSaNa pratibhAsa ] hone se mAnanA hI paDegA, kyoMki pratibhAsa bheda se hI pramANoM kA bheda mAnA jAtA hai| [ pRSTha-128-129 ] [sAmAnya vizeSAtmaka padArthanA pratibhAsathI viSayAbhAsanI asiddhi. ] [A] "tathA' pratibhAsanAtkAryA karaNAcca " / / 62 / / artha- sAmAnya vizeSa rupa hI padArtha kA pratibhAsa hotA hai / tathA vaisA hI padArtha apane kArya [ artha kriyA ] karane meM samartha hotA hai / anya sAmAnyarupa athavA vizeSarupa padArtha nahIM, isaliye ve viSayAbhAsa kahe jAte haiN| [ pRSTha-129 ] - zrotA- jJAna to kSayopazamano eka aMza che, enAthI baMdha thato nathI. samAdhAna- kSayopazamathI baMdha na thAya e vAta atyAre nathI. je jJAnano aMza che ughADa che e jJAnano aMza ekalA parane jANe ane svane na jANe e doSanuM kA2Na che. (apayana sudhA bhAga-2, pe64 naM-444 ) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ___48 tattvAnuzAsana zrI nAgasenamuni viracita - [saMghamAvanI siddhi 2i mAyAha ihe cha :-] [.] artha- jisa prakAra sphaTikake pIche jisa raMga kI upAdhi lagA dI jAtI hai [jisa raMgakA puSpa athavA koI bhI cIja usake pIche rakha dI jAtI hai ] vaha sphaTika usI raMgakA dikhalAI par3atA hai usI prakAra AtmAke svarupako jAnanevAlA yogI apanA AtmA cAhe jisa avasthAmeM ho usakA jisa bhAva se dhyAna karatA hai usa bhAva se vaha tanmaya [ usa bhAvamaya ] ho jAtA hai| bhAvArtha- jaba vaha yogI arahaMta ke bhAva se apane AtmAkA dhyAna karegA to usakA vaha AtmA arahaMtarupa hI dikhalAI pddegaa| [gAthA-161, pRSTha-60] [.] artha- athavA yaha niyama hai ki dravya nikSepa se pratyeka padArtha ke apane apane atItakAlameM bIte hue bhUtaparyAya aura AgAmI kAlameM honevAle bhAvI paryAya sadA tadAtmaka hI pratibhAsita hote haiM yaha aisA pratibhAsa samasta dravyoM meM hotA hai| bhAvArtha- isI niyama ke anusAra isa AtmA kA Age honevAlA arahaMtakA paryAya dravyanikSepa se vartamAna kAlIna AtmAmeM arahaMta rupase hI pratibhAsita hogaa| [gAthA-162] [.] artha- bhavya jIvomeM AgAmI kAlameM honevAlA yaha arahaMta kA paryAya dravyanikSepa se sadA hI banA rahatA hai isaliye isa sajjana AtmAko dhyAna karane meM vibhrama kisa prakAra ho sakatA hai| bhAvArtha- kabhI nahIM ho sktaa| [gAthA-163] [.] artha- athavA yaha bhI mAna liyA jAya ki usa dhyAna karanevAle ko esA bhrama ho jAtA hai arthAt arahaMta ke dhyAna karanemeM tallIna hue apane AtmA ko arahaMta mAnanA bhrAMti hai mithyA hai to usa avasthAmeM usa dhyAna se use yatheSTa phalakI prApti bhI nahIM honI cAhiye kyoMki jUTha mUTha ke jala se kabhI pyAsa nahIM bujhA karatI hai parantu jaisI jaisI dhAraNA hotI hai, usake anusAra dhyAna karanevAlA yogiyoM ke isa dhyAna se zAMta aura krUra Adi aneka taraha ke phala pragaTa hote haiM ata: aha~ta mAnanA mithyA nahIM hai| [194 , 195 gAthA pRSTha-saMkhyA 61] Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ratnakaraMDa zrAvakAcAra zrImad bhagavat samaMtabhadrAcArya viracita paM. sadAsukhadAsajIkRta - TIkA [.] isa dehameM pagake nakhauM lagAya mastaka paryaMta jo jJAna hai, caitanya hai so hamArA dhana hai isa jJAna bhAvatai anya eka paramANuM mAtra hU~ hamArA nAhIM hai| deha ara deha ke saMbaMdhI je strI, putra, dhana, dhAnya, rAjya, vaibhavAdika haiM te moteM bhinna para dravya haiM; saMyoga te upajai haiM hamArA inakA kahA~ saMbaMdha? saMsArameM aise saMbaMdha anaMtAnaMta hoya viyoga bhaye haiN| jinakA saMyoga bhayA hai tinakA viyoga nizcayateM hoya hogaa| jo upajai hai so vinshegaa| maiM jJAna svarupa AtmA upajyA nAhIM, vinasUMgA nAhIM, esA jAke draDha nizcaya hai tisake deha chUTanekA aru dasa prakAra parigraha kA viyoga hone kA bhaya nahIM tadi isaloka ke bhaya rahita samyakdraSTi niHzaMka hai| bahuri samyagdraSTi ke paraloka kA bhaya hU nahIM hai| jisameM samasta vastu avalokana kariye so loka hai| jAteM hamArA lokato hamArA jJAnadarzana hai jisameM samasta pratibiMbita hoya raheM haiN| [gAthA-12 no bhAvArtha , pRSTha-35-36 ] bhAvArtha- jo samasta vastu jhalaka haiM so hamArA jJAnasvabhAvameM avalokana kare hU~ to hamAre jJAnake bAhya kisI vastukU maiM nahIM dekhU hU~, nahIM jAnUM huuN| jo kadAcita hamArA jJAna hai so nidrA karI mudrita hoya jAya tathA rogAdikara kari mUrchAkari mudrita hoya jAya to samasta loka vidyamAna hai to hU abhAva rupasA hI bhayA yAteM hamArA loka to hamArA jJAna hI hai| hamArA jJAna bAhya kisI vastu ka dekhane jAnanemaiM Ave nahIM hai ara hamAre jJAna taiM bAhya jo loka haiM jisameM nAnA prakAra naraka svarga sarvajJa ke pratyakSa hai so saba merA svabhAva teM anya hai| pApa puNya doU hI vinAzIka hai ara svarga narakAdika puNya pApakA phala hU~ vinAzIka hai| ara maiM AtmA jJAnadarzana sukha vIryakA avinAzapaNAnai dhAraNa karatA akhaMDa hU~ avinAzI hUM mokSakA nAyaka hUM merA loka mere mAMhIM hI hai| tisa hI maiM samasta vastU kU avalokana karatA vasUM huuN| [gAthA-11, bhAvArtha, pRSTha-36-37] ......koU akasmAt kAla labdhi ke prabhAva" uttamakulAdikameM jinadharma pAyA hai yAteM vItarAga sarvajJakA anekAntarupa paramAgama ke prasAdata pramANanaya nikSepaniteM nirNayakara parIkSA pradhAnI hoya vItarAgI samyakjJAnI gurunike prasAda" jaisA nizcaya bhayA- jo eka jAnanevAlA jJAyakarupa avinAzI akhaMDa cetanA lakSaNa dehAdika samasta para dravyaniteM bhinna maiM AtmA hUM, deha jAti kularupa nAma ityAdika mauM taiM atyaMta bhinna haiN| ara rAgadveSa kAma, krodha, mada, lobhAdika karma ke udaya teM upajai; mere jJAyaka svabhAva meM vikAra haiN| jaise sphaTIkamaNI to Apa svaccha zveta svabhAva hai| tisameM DAMka ko saMsargarauM kAlA pIlA harayA lAla aneka raMgarupake dikhai haiM tesaiM meM AtmA svaccha jJAyakabhAva hU~ nirvikAra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 TaMkotkIrNa hUM mohajanita rAga dveSAdika yA maiM jhalakateM haiM te mere rupa nAhIM para haiM esaiM to apane svarupakA nizcaya huaa|[gaathaa-93, bhAvArtha , pRSTha-354-355 ] [.] bhAvArtha- bahuri jo paraM jyoti hai, jAkA paraM kahiye AvaraNarahita; jyoti kahIye, atIndriya ananta jJAnameM loka alokavartI samasta padArtha apane trikAlavartI anaMta guNa paryAyanikari sahita yugapad pratibimbit hoya rahe hai, so bhagavAna parama jyotirupa Apta hai| [gAthA-7 meMse] [.] namaH zrI vaddhamAnAya nirdvtklilaatmne| sAlokAnAM trilokAnAM yadvidyA drpnnaayte|| bhAvArtha- jAke kevalajJAna vidyArupa darpaNaviSai AlokAkAza sahita SaTadravyanikA samudAyarupa samasta loka apanI bhUta-bhaviSyata- vartamAnakI samasta anantAnta paryAyanikari sahita pratibimbita hoya rahe hai| aisA ara jAkA AtmA samasta karmamala rahita bhayA aisA zrI varddhamAna devAdhideva aMtima tIrthaMkara tAkU apane AvaraNa kaSAyAdi mala rahita samyakjJAna prakAza ke arthe namaskAra kiyaa| [maMgalAcaraNa, pRSTha-2] [.] artha- taisaiM hI mati kahiye samyakjJAna jo hai so karaNAnuyoga jo hai tAhi jAnai hai| kaisAka hai karaNAnuyoga; loka ara alokake vibhAga ko ara utsarpiNIke chaha kAla ara avasarpiNIke chaha kAla ke parivartana kahiye palaTanekA, ara cAra gatinike paribhramaNakA Adarzamiva kahiye darpaNavat dikhAnevAlA hai| bhAvArtha- jAme SadravyakA samudAyarupato loka, ara kevala AkAza dravya hI so aloka apane guNa paryAyani sahita pratibimbita hoya rahe hai| ara chahukAla ke nimitta taiM jaise jaise jIva pudgalanikI pariNati hai te pratibimbarupa hoye jAmaiM jhalaka hai, ara jAme cAragatinikA svarupa pragaTa dipai hai so darpaNa samAna karaNAnuyoga hai| tinai yathAvat samyakjJAna hI jAnai hai| [gAthA-44, pRSTha-134-135] bhagavAna traNakALa-traNalokane jANe che tenI vizeSatA nathI paraMtu zuddhAtmAnA jJAnapUrvaka AnaMdarUpa thayA che tenI vizeSatA che. (bhokSamArga prAzayayana mArA-1 (hindI) pe74 naM-31) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para [ ] AcAsaMga maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 syAdvAd maMjarI zrI hemacaMdrAcArya viracita syAdvAda padArthoM ke jAnane kI eka dRSTi mAtra hai| syAdvAda svayaM aMtima satya nahIM hai| yaha hameM antima satya taka pahuMcAneke liye kevala mArgadarzakakA kAma karatA hai| syAdvAdase kevala vyavahAra satya ke jAnane meM upasthita honevAlA virodhoMkA hI samanvaya kiyA jA sakatA hai, isIliye jaina darzanakAroMne syAdvAdako vyavahAra satya mAnA hai| vyavahAra satyake Age bhI jaina siddhAMtameM nirapekSa satya mAnA gayA hai, jise jaina pAribhASika zabdoMmeM kevalajJAnake nAma se kahA jAtA hai| syAdvAdameM sampUrNa padArthoM kA krama kramase jJAna hotA hai, parantu kevalajJAna satya prApti kI vaha utkRSTa dazA hai, jisameM sampUrNa padArtha aura una padArthoM kI ananta paryAyoM kA eka sAtha jJAna hotA hai| syAdvAda parokSajJAna zrutajJAnameM garbhita hotA hai, isaliye syAdvAdase kevala indriyajanya padArtha hI jAne jA sakate hai, kintu kevalajJAna pAramArthika pratyakSa hai, isaliye kevalajJAnameM bhUta bhaviSya aura vartamAna sampUrNa padArtha pratibhAsita hote hai| [ pRSTha-25] AcArAMgasUtre prathama zrutaskaMdhe tRtIyAdhyAyane sUtra 122 meM kahA hai - "ekaM jAnAti sa sarve jaanaati| ya: sarva jAnAti sa ekaM jAnAti" jo ekako jAnatA hai, vaha sarva ko jAnatA hai aura jo sarva ko jAnatA hai, vaha eka ko jAnatA hai| jisane eka padArtha ko saba prakAra se dekhA hai, usane saba padArthoM ko saba prakAra se dekhA hai| jisane saba padArthoM ko saba prakAra se jAna liyA hai| aisA hI pravacanasAra gAthA 48 meM kahA hai| [anya. yo. - ya. zloka-2] ] 'vidhirupa hI tattva hai, prameya hone se' isa anumAna se bhI para brahmakI siddhi hotI haiN| pramANa se jAnane yogya padArtha ko prameya kahate haiM, tathA pratyakSa , anumAna, Agama, upamAna aura arthApatti pramANa vidhirupa hI haiN| kahA bhI hai vidhirupa padArthoM ke jAnane meM pratyakSa anumAna Adi pramANoM kI pravRtti, aura niSedha rupa padArthoM ke jAnane meM pratyakSa Adi kI nivRtti hotI hai"| tathA abhAva nAmakA koI pramANa hI nahIM haiN| kyoMki usakA koI bhI viSaya nhiiN| ataeva pratyakSa Adi pAMco pramANoMkA viSaya vidhi rupa hI hai| yaha vidhirupa hI prameya hai| ataeva vidhirupa hI tattva hai, prameya hone se| jo vidhi rupa nahIM hai, vaha prameya bhI nahIM hai, jaise gadhe ke shiiNg| sampUrNa vastu tattva prameya hai, isaliye vaha vidhirupa hai| athavA gA~va, bagIcA Adi dRzyamAna jagat pratibhAsa meM garbhita ho jAte haiM pratibhAsa kA viSaya hone se jo pratibhAsa kA viSaya hai vaha pratibhAsa meM garbhita ho jAtA hai| jaise pratibhAsa kA svrup| gA~va, bagIce Adi [ Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pratibhAsita hote haiM isaliye ve pratibhAsake hI bhItara A jAte haiM, isa anumAna se bhI brahma kI siddhi hotI hai| [pRSTha-158-159] nyAya dIpikA zrI dharmabhUSaNayati viracita [.] jaina paramparA meM sarva prathama svAmI samantabhadra aura AcArya siddhasenane pramANa kA sAmAnya lakSaNa nirdiSTa kiyA hai aura usameM svaparAvabhAsaka, jJAna tathA bAdhavivarjita ye tIna vizeSaNa diye haiN| bhAratIya dArzanikomeM samantabhadra hI prathama dArzanika haiM jinhoMne spaSTatayA pramANa ke sAmAnya lakSaNa meM 'svaparAvabhAsaka' pada rakhA hai yadyapi vijJAnavAdI bauddhoneM bhI jJAna ko 'svarUpasya rUpato gate:' kahakara svasaMvedI prakaTa kiyA hai paraMtu tArkikarUpa dekara vizeSarUpa se pramANa ke lakSaNa meM 'sva' padakA niveza samantabhadrakA hI svopajJa jAna par3atA hai| kyoMki unake pahale vaisA pramANa lakSaNa dekhane meM nahi aataa| samantabhadrane pramANa sAmanya kA lakSaNa 'yugapatsarvabhAsitatvajJAna' bhI kiyA hai jo uparyukta lakSaNa meM hI paryavasita hai darzanazAstro ke adhyayana se aisA mAlUma hotA hai 'pramIyate yena tatpramANam' arthAt jisake dvArA pramiti [ paricchitivizeSa ] ho vaha pramANa hai, samantabhadrane 'svaparAvabhAsaka' jJAnako pramiti kA avyavahitakaraNa pratipAdana kiyA hai| samantabhadrake uttaravartI pUjyapAda ne bhI svaparAvabhAsaka jJAnako hI pramitikaraNa [ pramANa] honekA samarthana kiyA hai aura sannikarSa, indriya tathA mAtra jJAnako pramitikaraNa [pramANa] mAnane meM doSodbhAvana bhI kiyA hai| vAstava meM pramiti pramANaphala jaba ajJAnanivRti hai taba usakA karaNa ajJAnavirodhI sva aura parakA avabhAsana karanevAlA jJAna hI honA caahie| samantabhadra ke dvArA pratiSThita isa pramANa lakSaNa 'svaparAvabhAsaka' ko ArthikarUpase apanAte hue bhI zAbdikarUpase akalaGkadevane apanA AtmArthagrAhaka vyavasAyAtmaka jJAna ko pramANa lakSaNa nirmita kiyA hai| tAtparya yaha ki samantabhadra ke 'sva' pada kI jagaha 'AtmA' aura 'para' padake sthAna meM 'artha' pada evaM 'avabhAsaka' pada kI jagaha 'vyavasAyAtmaka' pada ko nirdiSTa kiyA hai| [ pRSTha-14-15] Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 amRtAzItiH zrImad AcArya yogIndudeva viracita [] hindI anuvAda kI TIkA- jo parabhAva se zUnya nija-niraMjana paramAtmarupI AkAza ke madhyameM sampUrNa dizAoM kA avasAnarupa hone se atIta hai, esA yaha loka va paramAgama meM prasiddha rupa AkAza bhI sUkSma pudgala-dhUlikaNa ke samAna dikhAI detA hai, [.] bhAvArtha- sahaja parama pAriNAmika bhAva kI ArAdhanA hI sarvajJatva ko sampana karatI hai - aisA abhiprAya hai| vizeSa- arjuna kI bhAMti AtmArAdhakako bhI nija-niraMjana paramAtmA ke atirikta anya kucha dikhAI nahIM detA hai, ataH use labdhalakSya: yaha vizeSaNa yogendudeva ne yahA~ diyA hai| esA sAdhaka apane upayogako nija vItarAga paramAtmatattva meM, jise yahA~ niravadhini AkAzarandhra kahA gayA hai [ paramAtmaprakAza, 2/162 - 1654 TIkA] atyanta gaharAI taka utAra detA hai| ukta AkAza meM sthitirupa nirvikalpa samAdhikA phala kevalajJAnakI prApti hai| usa kevalajJAna rupI jyotimeM samasta brahmAMDa kI eka 'aNu' ke samAna pratIti hotI hai| [tatvAnuzAsana-259, arapurANa-64-65 ] [ ] jaise ananta AkAza ke madhya yaha loka eka aNu jaisI sthiti rakhatA hai, aisA hI ananta mahimA usa kevalajJAna paryAya kI hai, jisakI jAnane kI sAmarthya itanI anaMta hai ki samasta brahmANDa isake samakSa atyanta tuccha hai aura aisI sAmarthyavAna paryAya ke janaka Atmatattva kI mahimA to usase bhI anantAnanta [pRSTha-146-147] AptamImAMsA zrI samaMtabhadrAcArya viracita [pramANa kA lakSaNa aura usake bheda] tatvajJAnaM pramANaM te yugptsrvbhaasnm| kramabhAvi ca yajjJAnaM syaadvaad-ny-sNskRtm|| he arhana bhagavan ! Apake mata meM tatvajJAna ko pramANa kahA hai| vaha pramANajJAna eka to yugapat sarvabhAsanarUpa pratyakSa jJAna hai aura dUsarA kramazaH bhAsanarUpa parokSajJAna hai| jo kramazaH bhAsanarUpa jJAna hai vaha syAdvAda tathA nayoM se saMskRta hai| [ gAthA-101 ] cara Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 55 yuktAnuzAsana zrImad svAmI samanta bhadrAcAryavarya praNIta [ ] isa para yadi yaha kahA jAya ki svatantra eka dravya eka dravya pratyakSAdirupase upalabhyamAna na hone ke kAraNa kSaNika paryAyakI taraha AkAza-kusuma ke samAna avastu hai so to ThIka; parantu ubhaya to dravya-guNa-karma-sAmAnya - vizeSa samavAyarupa sat tattva haiM aura prAgabhAva - pradhvaMsAbhAva-anyonyAbhAva - atyaMtAbhAvarupa asat tattva hai, vaha unake svatantra rahate hue bhI kaise AkAza ke puSpa samAna avastu hai ? vaha to dravyAdi jJAna vizeSakA viSaya sarvajanomeM suprasiddha hai, to aisA kahanA ThIka nahIM hai; - __ kyoMki kAraNa dravya [ avayava] kAryadravya [avayavI] kI, guNa-guNI kI, karma-karmavAna kI samavAya-samavAyavAnakI eka dUsare se svatantra padArtha ke rupameM ekavAra bhI pratIti nahIM hotii| vastu tattva isase vilakSaNa - jAtyAntara athavA vijAtIya hai aura vaha sadA saboMko avayava - avayavIrupa, guNa-guNIrupa, karma-karmavAnarupa tathA sAmAnya-vizeSarupa pratyakSAdi pramANoM se nirbAdha pratibhAsita hotA hai| zrI jayadhavalA zrI vIrasenAcArya viracita kaSAyapAhuDa TIkA [.] artha- jisake kevalajJAnarupI ujjavala darpaNa meM loka aura aloka vizada rupa se pratibimba kI taraha dikhAI dete hai arthAt jhalakate hai aura jo vikasita kamala ke garbha arthAt tapAye hue sone ke samAna pItavarNa hai, ve vIra bhagavAn jayavaMta ho||3|| [pRSTha-3, mNglaacrnn||3|| bhAratiya vidyApITha jainasaMgha mathurA] [.] tasmAdAtmA svaparAvabhAsaka iti nizcetavyam / tatra svAvabhAsa: kevaladarzanam, parAvabhAsa kevalajJAnam / / - [bhatArthAnuna 32 // bhoTe] artha- isalie AtmA hI [ vAstavamaiM ] svapara avabhAsaka: hai aisA nizcaya karanA caahie| usameM svapratibhAsako kevaladarzana kahate hai aura para pratibhAsako kevalajJAna kahate hai| [dhavalA pustaka 6,khaNDa saM-1,bhAga-6,sUtra-1,gAthA-4, pRSTha-16] Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 [ 1 ] tattvArtha rAjavArtika caitanyazakate rdvAvAkAzai jJAnAkAza jJeyAkArazca / anupayukta pratibimbAkAza darzatalavat jnyaanaakaarH| pratibimbAkAra pariNatA darzatala vat jJeyAkAra / artha- caitanya zakti ke do AkAra hai, jJAnAkAra aura jJeyAkAra / tadA pratibimba zUnya darpaNatalavat to jJAnAkAra hai aura pratibimba sahita darpaNatalavat jJeyAkAra hai| [ adhyAcaya sa. 1, sUtra sa. dhu, pRSTha- 5 ] zrI zivakoTI AcArya viracita [ ] tAkA uttara AcArya - akaMlakadeva viracita - mUlArAdhanA aparanAma bhagavatI ArAdhanA maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - TIkAkAra paM. sadAsukhajI kAsalIvAla samyakatva vinA jJAna hai, so ajJAna hai| artha- bahuri zuddhanayake dhAraka je bhagavAn gaNadhara deva te mithyAdRSTi kA jJAna kUM ajJAna kahate haiM / tAtaiM mithyAdRSTi jJAna kA ArAdhaka nahIM hai aisA jaannaa| ihAM koI kahai - mithyAdRSTi kA jJAna sUkSmatattva ke jAnane meM mithyA kaho so tau ThIka, paraMtu ghaTa, paTa, staMbha, pRthvI, parvata, jala, agni ityAdikAnaiM tauM mithyA nahIM jAneM hai / ghaTa kUM ghaTa hI kahe hai, paTa kUM paTa hI kahe hai, pRthvI kUM pRthvI hI kahe hai, so ityAdi jJAna to samyak hai / jo mithyAdraSTi ghaTapaTAdikanikUM ghaTapaTAdikahI jAne hai, to bhI inakA jJAna mithyA hI hai| ihAM kAraNa kahA hai, jo ghaTapaTAdi kA naiM janmataiM indriya dvArakari yokA nAma vA svarupa vA kriyA zravaNa karatA AyA hai vA dekhatA AyA hai, so nAmAdika aura taraha kaisaiM kahe ? paraMtu ghaTa paTa staMbha pRthvI parvata agni strI puruSa ratna suvarNa ityAdi sarva vastuniviSai kAraNa viparItI svarupa viparItI, bhedAbheda viparItI ye tIna toM baNi hI rahe haiM / [ mUlArAdhanA-bhagavatI ArAdhanA, pRSTha-3 ] parane bhaeo te khAtmA ? nA. parane jheeA bhaero AtmA ? nA, khema jhyAM 'dhuM che ! ! ame to kahIe chIe ke--je AtmA che te zraddhA, jJAna, cAritrane prApta thAya teTalo vyavahA2 ka2e che. (tA. 4/10/68 nA zrI samayasAranA pravacanamAMthI) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - gommaTasAra jIvakAMDa - samyakajJAna caMdrikA bhASA TIkA [ ai ] A. nemIcaMdra sidhdhAMta cakravartI viracita paM. pravara ToDaramalajIkRta bhASA TIkA [darzanopayoga nirvikalpa, nirAkAra ane jJAnopayoga savikalpa, sAkAra [1] bhAvArtha- vastu sAmAnya vizeSAtmaka hai| tarhAM sAmAnya kA grahaNa kauM nirAkAra upayoga kahie, vizeSakA grahaNa kauM sAkAra upayoga kahie / jAtaiM sAmAnya viSai vastu kA sAkAra upayoga kahie / jAtaiM sAmAnya viSai vastu kA AkAra pratibhAse nAhIM; vizeSa viSai AkAra pratibhAsai haiM / [ gAthA - 675, pRSTha- 731 ] adhyAtma paMca saMgraha 57 paM. dIpacaMdajI kAzalIvAla racita paramAtma purANa aiseM jJAnaguNako cyAri bheda kahiye hai jJAnakauM riSi saMjJA kAhetaiM bhaI so kahiye hai- jJAna ApaNAM jAnapaNAM kA svasaMvedana vilAsa liye hai / jJAnake jAnapaNAM hai tAteM Apako Apa jAne haiN| Apake jAnai Apa sudhdha hai| AnaMda amRta vedanA jJAnaparaNatidvAra tai ApahI Apa ApamaiM anAyarasAsvAdu le hai| jisake upacAramAtramaiM aisA kahiye / jJAnamaiM tihaM kAla saMbaMdhI jJeyabhAva pratibiMbita bhaye sarvajJatA bhaI / lokAloka asadabhUta upacAra kari jJAnamaiM aaye| jJAna apane subhAva kari thira haiN| [ pRSTha-34 ] adhyAtma kamalamArtaNDa bhAga - 2 paMDita rAjamallajI viracita [1] artha- maiM pudgalAdi para dravyoMse bhinna lakSaNa hU~ sAmAnyataH samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrAdi svarupa hai / mere caitanya - svarupase anya jo kucha bhI pratibhAsit hotA hai vaha saba aneka guNa - guNImeM vyApta lakSaNavAle para padArtha haiN| dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya, kAla dravya, dUsare jIvadravya aura pudgaladravya bhI mere se bhinna hai / tathA AtmA aura karma ke nimittase honevAlI dveSa, krodha, mAna, mAyA aura lobhAdirupa pariNati bhI mujhase bhinna hai| [ peja naM-11 - bhAga-2 ] rAga, - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 svAtmAnubhavamanana __ raciyatA - zrI dharmadAsajI kSulaka [ ] tUM, maiM , yaha, vaha, tero, mero, bhalo, bUro, choTo, moTo, janma, maraNa, nAma, strI, puruSa, napUMsaka, pApa, puNya, baMdha, mokSa, eka, doya, dharma, adharma, AkAza, kAla, jIva, ajIva , ziSya, jJAna, ajJAna, cetana, acetana, jIva, ajIva, manuSya, deva , tiryaMca, nArakI, sukha, du:kha, kAlo, pIlo, dholo, lAla, AkAra, nirAkAra, tana, mana, vacana, dhana, kahaNA, suNaNA, dekhaNA, jANaNA, vicAraNA, jIva, ajIva, Asrava , baMdha , saMvara, nirjarA, mokSa , puNya, pApa, guru ye kevala jJAna svarupa paramAtmA hai soM kevala jJAna svarupa darpaNavat hai, tAmeM yaha kA prakAza phaila rahyA hai tAme tIna loka jhalakatA hai parantu jagata paramAtmA agni uSNatAvat eka nahIM mUla se hI bhinna hai arthAt kevala jJAnasvarupa paramAtmA darpaNa ko anubhava jisa jIva kU leNo hovai so aisA anubhava lekara parama sukhI hohu|| likhatA huuN| paramAtmA kU darpaNavat jAnanA maannaa| jaise eka moTA darpaNa ke sanmukha agni ko kuMDa ara dUsaro jalako kuMDa yaha dono kuMDa sAcasA usa darpaNa meM dIkhatA hai aba usa darpaNakuM na to ThaMDo kiyo jAya na usakU uSNa kiyo jAya, ara usa darpaNameM jalAgnI donyUM pratyakSa dIkhatA haiM tAkU na satya kahI jAya na asatya kahI jAya satya kahUM to darpaNameM garamapaNo hai nahIM ara darpaNa meM jala satya hai esA kahUM to darpaNameM ThaMDA zItala hove vA jalavat rasarupa hoyajave nahIM ara darpaNa meM jalAgni Adi vastu dIkhatI hai so pratyakSa dIkhatI hai tAkU asatya kaise kahI jaay| jo pratyakSa dIkhatA kU asatya kahUM to hAla pratyakSa maiM hI hu so asatya ho huMgo so maiM asatya hUM nahIM vAste lokAloka jIvAjIva AkAra nirAkAra yaha bI hai ara ina sarvasaiM sarvathA prakAra mUlase hI prathama se hI alaga hai saubI hai| [ pRSTha-43-44 ] [sthAmA vibhinnatAno pola] [.] bahuri jaise krodhAdikakA krodhapaNA Adika kriyApaNA svarupa hai taise jAnana kriyArupa svarupa nAhIM hai koI hI prakAra kari jJAnakU krodhAdi kriyArupa pariNAma svarupa sthApyA na joya hai tAteM jAnana kriyA ke krodharupa kriyA ke svabhAva kA bheda kari pragaTa pratibhAsamAnapaNA hai| bahuri svabhAva ke bheda tehI vastukA bheda haiN| [ pRSTha-52] [ pratibhAsa dvArA paNa sarve jIvo sidhdha svabhAvI che te nakkI thayuM.] [.] hai paramAtmA siddha parameSThI tere sanmukha yo jagata saMsAra nAhIM jaise AkAza maiM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 59 upara sUrja hai tAko pratibiMba jalakA bharayA ghaTamaiM hai / / taise hI tUM tIna loka ke Upara kevalajJAna svarupI sUrja hai tAko pratibimba jJAna svarupI isa deharupI ghaTameM hUM so nizcaya maiM tere saiM alaga nAhIM / [ pRSTha-59 ] jJAnAnanda zrAvakAcAra zrI samaMtabhadrAcArya praNita [A] arihaMta devakA svarupa so arihaMta deva kaise haiM ? parama audArika zarIra meM puruSAkAra Atma dravya hai, tathA ghAtiyA karma mala jinane ghAta kiyA hai, athavA jinhoMne karma kala dho diyA hai, tathA jinhoM ne ananta catuSThakI prApti kI hai, jinameM nirAkulita, anupama, vAdhArahita jJAna svarasase pUrNa bharA hai tathA lokAlokako prakAzita karate hue bhI jJeya rUpa nahIM pariNAmita hote haiN| eka TaMkotkIrNa jJAyaka svabhAvako hI dhAraNa karate hai, va zAMta rasa se atyaMta tRpta haiN| kSudhAdika aDhAraha doSo se rahita hai| nirmala [ svaccha ] jJAna ke piMDa haiN| jinake nirmala svabhAva meM lokAloka ke carAcara padArtha sthita the| unake nirmala svabhAva kI mahimA vacana agocara hai / [ pRSTha- 2 ] siddha parama deva kA svarupa - apanI svaccha zakti se jinakA svarupa daidIpyamAna prakaTa huA hai, so mAno prakaTa hote hI samasta jJeyoM ko nigala gayA hai| puna: kaise hai siddha ? eka-eka siddhakI avagAhanA meM ananta ananta siddha alaga-alaga apanI sattA sahita sthita haiM / sahaja-sukha-sAdhana lekhaka - bra. zItala prasAdajI kRta [1] bhAvArtha- jisameM tIna kAla ke gocara ananta guNa paryAya saMyukta padArtha atizaya rupameM pratibhAsita hote hai usIko jJAnIyoM ne jJAna kahA hai| jJAna vahI hai jo sarva jJeyoM ko jAna sake / [ pRSTha-310 ] - [A] bhAvArtha- kevalajJAna jyoti kA svarupa yogIyoMne aisA kahA hai ki jisa jJAna ke anaMtAnanta bhAga meM hI sarva cara acara loka tathA aloka pratibhAsita ho jAtA hai| aise anaMta loka ho to bhI usa jJAnameM jhalaka jAyeM itanA vizAla va AzcaryakArI kevalajJAna hai| OTD Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SO maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 svataMtratA kA sopAna brahmacArI zItala prasAdajI kRta [ vastunI svataMtratAnI paripUrNatAnI parAkASTA ] [.] cetanA hI merA lakSaNa hai, cetanA hI merA bhojana hai, cetanA hI merA vastra hai, cetanA hI merA zayanagAra hai, cetanA hI merA sarvasva hai, cetanA hI merA nirmala darpaNa hai, jisameM sarva lokAloka jhalakate haiN| [pRSTha-12] [ ] svataMtratA devI parama jJAna darzana rupa hai| isake bhItara binA kisI kramase sarva vizvake sarva padArtha apane anaMta guNa paryAyo ke sAtha ekadama jhalaka rahai hai| yaha svataMtratAdevI paramazAMta svarupa hai, yaha paramAnaMda svarupa hai, yaha parama amUrtika hai, yaha anaMta vIryako dharanevAlI hai, isakA svabhAva kamala samAna praphullita hai, sUrya samAna tejasvI hai, candramA samAna AnandAmRtako barasAnevAlA hai, sphaTika samAna nirmala hai, yaha parama dAtAra hai| [pRSTha-23] [.] eka jJAnI AtmA sarva saMkalpa vikalpa jo saMsAra varddhaka hai unase upayoga ko haTAkara svataMtratA preraka vicAroM kI tarapha bar3hatA hai| usake sAmane eka mahA samudra A jAtA hai jisa kI zobhA dekhane ke liye umaMgavAna ho jAtA hai| yaha sAgara athAha jJAna jala se paripUrNa hai| isakI nirmalatA meM sarva ananta jJeya eka sAtha jhalakate hai| ananta dravya apanI ananta trikAlavartI saMbhavIta paryAyoM ke samUha haiM, guNa paryAyavAna dravya haiN| jJAnase inakA amiTa saMbaMdha hai| [ pRSTha-23] [ ] jo bhavyAtmA sarva vyavahArakI malina dRSTi ko dUra karake kevala nizcayakI zuddha dRSTi ko rakhatA huA dekhatA hai use haraeka AtmA parama svataMtra jhalakatA hai| yahI svataMtra jhalakAva svAtmAnubhavakA kAraNa hai| svAnubhava hI sAdhaka ke liye sAdhya prAptikA upAya hai| aMtaraMga meM sarva taraha se nizcinta hokara eka apane hI svataMtra Atma svabhAvakA manana karatA huA AtmAnaMda kA svAda letA huA parama tRpta ho rahA huuN| [pRSTha-43] [ ] zuddha dRSTi jhalakatI hai ki yaha loka cha: mUla dravyoMkA samudAya hai| sarva dravya apanI mUla sattAmeM vakSudra svabhAvameM virAjamAna haiN| taba sarva hI dravya eka dUsare se bhinna bhinna parama nirvikAra dikha par3ate haiN| jaise- sadA hI nirvikAra va zuddha rahanevAlA dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza dravya apanI apanI eka akhaMDa sattA ko rakhate hue dikhAI par3ate haiM, vaise hI asaMkhyAta kAlANa ratnoM kI rAzi ke samAna pRthaka-pRthaka nirvikAra jhalakate haiN| [pRSTha-49] Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samAdhi zataka jainadharma bhuSaNa bra- zItalaprasAdajI kRta TIkA [.] yadi hama nizcayanaya arthAt dravyArthikanayase vicAra kareM to AtmAmeM ye tIna avasthAoM kA vizeSa nahIM bhAsatA hai| AtmA sadA hI apane svabhAvarupa - eka jJAyakabhAvarupa pratibhAsatA hai| paraMtu jaba vyavahAranaya paryAyArthika nayase vicAra karate hai taba karma baMdhana sahita AtmA kI draSTi se AtmA ke tIna bheda ho jAte hai| [gAthA-4, pRSTha-23 ] [.] anvayArtha- sarva indriyoM ko apane apane viSayoM meM jAte huai rokakara sthirIbhUta manase arthAt apane bhItara jo koi AtmA hai usa tarapha apane ko sanmukha rakhate hue kSaNamAtra bhI anubhava karanevAle ke jo svarupa jhalakatA hai so hI paramAtmA kA svarupa hai| [gAthA-30, pRSTha-68,69] [.] AtmA jJAna svabhAvI hai - isakA jJAnopayoga jJeya padArthoM ke nimitta se kabhI kahIM bhramaNa kiyA karatA hai| hama loga mana sahita paMcendriya jIva hai, isase hamArA upayoga kabhI kisI indriya kabhI kisI indriyatva, kabhI manake dvArA usakA vizeSa svarupa kAraNa, kArya Adi kA vicAra karatA hai, parantu kAma eka samaya eka hI indriya ke dvArA yaha upayoga karatA hai| indriya ke dvArA upayoga kisI vizeSa ko jAnatA hai tathA manake dvArA bhI kisI vizeSa kA cintavana karatA hai| aba jaba upayoga ko apane hI AtmA ke tarapha jAnA ho, jisakA hI eka pariNAma upayoga hai taba usako vizeSoMko choDakara sAmAnya para AnA paDegA isalie sarva indriyoM va mana se upayoga ko haTAnA paDegA aura apane svAmI athavA apane AtmA kI tarapha usa upayoga ko rakhanA paDegA- so hI yahA~ kahate haiM ki indriyoM se va manake vikalpoM se rahate hue jisa samaya Apake sanmukha upayoga karake anubhava kiyA jAtA hai, usa samaya jo kucha bhItara prakAzIta hotA, vahI paramAtmA kA svarupa hai| paramAtmA kI prApti kA yahI upAya hai, indriyako roko manako sthira karo aura Apako dekho - jo kucha dikhatA hai vahI paramAtmA hai| svAnubhava va svasaMvedana usI samaya hotA hai, usI samaya paramAnaMdakI prApti hotI hai| kahane kA prayojana yaha hai ki nizcayase tUM svayaM paramAtmA hai| jaba tUM para se haTakara ApameM AvegA, tUM svayaM paramAtma svarupa hai| apane AtmAkA anubhava kucha bhI kaThina nahIM hai, apanI hI vastu hai| anAdi se hamane indriya aura manarupI cha: jharokho se bAhara dekhane kA abhyAsa kara rakhA hai, kabhI bhI unase dekhanA chor3ate nhii| jaba kabhI una jharokhoM meM na jhAMka kara hama apane ghara kI tarapha dekheMge taba hameM svayaM apanA svarupa dikhAI pddegaa| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI sudRSTi taraMgiNI paMDita pravara TekacandajI viracita [.] artha- isa graMtha kA nAma sudRSTi taraMgiNI hai tAvi jJeya heya upAdeya kA kathana hai| so jJeya to eka hai tAviSai do bheda kariye hai so eka jJeya to tajane yogya hai aru eka jJeya upAdeya hai| svajJeya to upAdeya hai aru parajJeya tajane yogya bhAvArtha- samyakadRSTi jIvanI ke sva-para padArtha jAnapanA hoya hai| so jJeya heya upAdeya kari sahaja hI tIni prakAra hoya hai| so tahAM prathama to jJAna ke jAnane meM Ave so sarva svapara padArtha hoya hai| pIche tAhI jJeya ke do bheda hoya hai| koI padArtha apane hita yogya nAhI so heya hai, ke teka padArtha apane hita yogya hoI so upAdeya hai| ese jJeya virSe heya upAdeya karanA hai so samyakbhAva hai| aura mithyAdRSTi bAlabuddhiniM ke tyAga upAdeya nAhI hoya hai| tAvirSe unajIva acetana jaDa hoya so to parajJeya heya hai aura jIva vasta dekhane jAnane maI caitanya hoya so upAdeya hai| so cetana jJeya bhI doya bhedarUpa hai| parasattA parapradeza paraguNa paraparyAya rUpa AtmA so parajJeya hai| so yaha para-AtmA para jJeya hai so heya hai- tajane yogya hai| aura ApamaI svapradeza svaguNa svasattA svaparyAya ekatArUpa so svajJeya hai upAdeya hai aMgIkAra karane yogya hai| bhAvArtha- cetana acetana kari jJeya doya bhedasvarUpa hai| so dharmadravya adharmadravya kAla AkAza pudgala ye paMcabheda to ajIva jJeya ke haiM so apate bhinna hI haiN| tAteM heya haiM tajane yogya haiN| aura jIva hai so anaMta hai apane apane dravya guNa paryAya sattA pradeza jude jude lIye haiN| tAtai apanI AtmasattA vinA anaMta parajIva- sattA parajJeya so tajane yogya hai| aura jJAna ke jAnapane meM Aye svAtmA ke anantaguNa so svahoya haiN| upAdeya haiN| aMgIkAra karane yogya haiN| aura bhI para jJeya ke aneka bheda haiM so vyavahAranaya kari ketIka to AtmA ko iSTa sukhakArI upAdeya haiN| aura ketIka AtmA kU aniSTa du:khakArI so heya haiN| so AtmA ko saMsAra birSe parajJeya meM mamatvakari bhramaNa karate anaMtAnaMta parAvartana kAla bhye| [gAthA-2] Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 dhyAnAmRta lekhaka evaM saMkalana - paM. jJAnacanda jaina , jayapura dhyAnakA sAmAnya svarUpa evaM mahatva [A] zuddha-buddha - ekasvabhAva AtmA -paramAtmA prApta nija deha meM rahatA hai aura svasaMvedana pratyakSa se jAnA jAtA hai| jo prANI svasaMvedanajJAna sahita haiM, ve vicakSaNa haiN| svasaMvedanajJAna meM AtmA svayaM hI jJeya tathA jJAyaka hotA hai| sarva para dravyoM se apane upayoga ko haTAkara aMtarmukha hokara nija AtmA ko apane upayoga kA viSaya banAne para svasaMvedanajJAna pragaTa hotA hai| nija zuddhAtmA ko jJeya banAne se alpajJa zIdhra hI sarvajJa hotA hai| svasanmukha mati-zrutajJAna zIdhra hI kevalajJAna rUpa hotA hai| svasanmukhatAmeM dharmadhyAna hotA hai, jo zIdhra hI zukaladhyAnarUpa hotA hai| zukladhyAna se arihanta siddha avasthA pragaTa hotI hai| isalie svasanmukhatA cintAmaNi ratna hai, atindriya AnandAmRtakA sAgara hai, sukhakA mArga hai, sukha svarUpa hai, sAdhaka evaM siddhakA svarUpa hai| nija zuddhAtmA ko choDakara anya azeSa dravya dhyAtA ke upayoga kI pravRti ke ayogya haiN| [pRSTha-3-4] zrImada akalaMkadeva viracita svarUpasaMbodhana-paMcavizati: zloka 19 kI kannaDa TIkA karate hue zrI mahAsena paMDitadeva kahate hai- 'jJeyabhUta anya vastuoM ke jJAna se bhI rahita ho jaao|' dUsare zabdomeM vItarAga nirvikalpa svasaMvedanarUpa AtmajJAna sahita ho jaao| jo apane nahIM hai aise paradravyoMko jAnanA burA hai| isI prakAra jo apanA hai, aise apane dravyako jAnanA acchA hai| deha pramANa apane AtmA ko svasaMvedanapratyakSa jAnanA aura mana-indriyoM se paradravyoM ko nahIM jAnanA hI vAstavika saMyama hai| [pRSTha-4] [.] zrI devasenAcArya nayacakra bRhada gAthA 90 meM kahate haiM- 'nija dravya ke jJApanArtha hI jinendra bhagavAna ke SadravyoMkA kathana kiyA hai| isalie apane se atirikta paradravyoM ko jAnane se samyagjJAna nahIM hotaa| [pRSTha-4] anAdi se jIvoM ko aisI mithyA zraddhAna hai ki paradravyoM ko jAnane se lAbha aura sukha kI prApti hotI hai aura unako nahIM jAnane se hAni aura duHkha kI prApti hotI hai| unako aisA samyaka zraddhAna nahIM hai ki AtmA ko jAnane se lAbha aura sukha kI prApti hotI hai| aura usako nahIM jAnane se hAni aura duHkha kI prApti hotI hai| ___ para ko jJeya banAne se parake sAtha sambandha kalpanA utpanna hotI hai aura usase baMdhana hokara duHkharUpa saMsArakI utpati hotI hai| apane ko upayogarUpa puna: puna: jAnanA aura paradravyoM ko upayogarUpa nahIM jAnanA hI dhyAna kahalAtA hai| [ pRSTha-saMkhyA -4-5] Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 1 ] AtmA jJAna bhI aura jJeya bhI / zeSa padArtha to jJeya hI haiN| isaprakAra jJAtA aura jJeyakA vibhAga hai| jJAnakA koI na koI jJeya avazya hotA hai| jJAna kA koI jJeya nahIM ho to jJAna hI siddha nahIM hogaa| jJAnakA jJeya yadi paradravyoM ko banAyA jAye arthAt paradravyoM ko jAnA jAye to nirantara indriyAdi paradravyoM ke parataMtra hone kA prasaMga upasthita hogaa| yadi jJAnakA jJeya nija dravya ko hI banAyA jAye to satata svataMtratA hogii| eka samaya meM indriyajJAna se bAhya viSaya ko jAnA jA sakatA hai athavA atIndriyajJAna se nija AtmA / sAdhaka ke upayoga kA viSaya eka samaya meM eka hI hogA - sva athavA para sAdhaka svAnubhava ke samaya zarIrAdi paradravya jAnane meM nahIM aate| [ pRSTha-6 ] [] mana indriyoM ke binA hI svasanmukhatA dvArA hone vAle svayaM ke sAkSAt nirvikalpa atIndriya sukharUpa AsvAdana ko svasaMvedana kahate haiM / sukha, Ananda, zAMti, tRpti, vizrAMti, caina, nirAkulatA, ye saba ekArthaka haiN| svasaMvedana ke sAtha caitanya kI ananta zaktiryAM svayameva uchalatI haiM, samyakapane pariNamita hotI haiN| isalie svasaMvedanajJAna ko 'AtmAkA' svarUpa athavA AtmA hI kahA gayA hai| svasaMvedanake samaya Apa hI jJAtA hai, Apa hI jJeya hai aura Apa hI jJAna hai| yahI anubhava hai, jo mokSa kA mArga hai aura yahI mokSa kA svarUpa hai| vItarAga nirvikalpa svasaMvedanajJAnarUpa AtmajJAna hI jJAna hai| AtmajJAna se hI AtmAko jJAyaka saMjJA hai, mana - indriya janita jJAna se nahIM / [ pRSTha-15 ] [1] jaise nirmala darpaNa meM puruSa ke samasta avayava aura lakSaNa dikhAI dete hai, usI taraha dhyAna meM nija paramAtmA ke samasta pravezarUpa avayava aura paryAyarUpa lakSaNa svasaMvedana pratyakSa dikhAI dete haiM / [ pRSTha-16 ] [1] jisane svayaM ko nahIM jAnA usakA saba jJAna ajJAnarUpa hai| jisane svayaM ko jAnA, usakA svAnubhava kAlame parako upayogarUpa nahIM jAnanA bhI ratnatrayarUpa hai, saMvararUpa hai nirjarArUpa hai, mokSamArga hai| usakA parakA kucha bhI upayogarUpa nahIM jAnanA bhI apUrva hai / parajJeya sanmukhatA meM parajJeyakA rAga garbhita hai, isalie parajJeya sanmukha jJAna baMdha kA kAraNa hai aura saMsArasvarUpa hai / nija Atmadravya ke sanmukha jJAna mokSa kA kAraNa hai aura jJAnakA svasanmukha sthira ho jAnA hI mokSa hai| apane ko satata svasaMvedana pratyakSa dekhanA paramAtmA hone kI vidhi hai| apane svasanmukha hone se paramAtmasukha kA svAda pragaTa hotA hai| paradravyoMkI aura dekhane meM parataMtratA aura duHkha hai / hamAre cita meM svayaM apanI khyAti ho, apane paricaya meM rahe, apane ko svasaMvedanarUpa dekheM, anubhava kareM, isI meM hama Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 svataMtratA aura sukha hai| jJAnI ko esI bhAvanA hotI hai ki maiM sadAkAla svasanmukha rahUM, para sanmukha kabhI bhI na houuN| [pRSTha-20] [.] nija AtmA kA avalokana dhyAtA kA parama iSTa karanevAlA hai| svasanmukhatAmeM sukha hai aura parasanmukhatA meM duHkh| svasanmukhatAmeM zuddhi pragaTa hotI hai| pUrNa zuddhi ko prApta kara lene para jIva kabhI bhI AtmA se vimukha nahIM hotA hai| parasanmukhatAmeM rAga utpanna hotA hai, Atma pradezomeM dharmo ke skandha Akara jamA hotA haiM, unake nimitta se jJAnAdi guNoM kA dhAta hotA hai, kisI na kisI zarIra kA sambandha banA rahatA hai aura zarIra ke sambandha se jIva Adhi - vyAdhi evaM upAdhijanya aneka kaSTo ko nirantara bhogatA hai| [pRSTha-22] [.] dhyAna meM jJAna kI paryAya nija Atmadravya ke sanmukha hotI hai, isIlIye nija dravya-paryAya ke svarUpa kA jJAna honA Avazyaka hai| paralakSya meM ruke rahanA hI dhyAna kI bAdhaka sAmagrI hai, isaliye bahirduniyA ke lakSya me rahane meM hameM bhaya laganA caahie| jana- saMsarga dhyAna meM bAdhaka hai| isalie janasamparka kA tyAga karanA caahie| dhyAnArthI ko svamata athavA paramatavAdiyoM se vAda-vivAda nahIM karanA chie| [ pRSTha-36] jaina tatva mImAMsA ___paM. phUlacaMdajI sidhdhAMta zAstrI nizcaya vyavahAra mImAMsA [.] svaccha darpaNameM, jo padArtha jisa rUpameM avasthita hotA hai vaha, usI rUpameM pratibimbita hotA hai| yahI samyakajJAna kI sthiti hai| jisa prakAra darpaNa meM samagra vastu akhaMDa bhAvase pratibimbita hotI hai usI prakAra pramANajJAnameM bhI samagra vastu guNa paryAyakA bheda kiye binA akhaMDa bhAvase viSayabhAvako prApta hotI hai| jaise artha vikalpAtmaka jJAnapramANa hai yaha pramANa kA lakSaNa hai so yaha upacarita sadbhUta vyavahAranayakA udAharaNa hai| yahAM para sva-para samudAyakA nAma artha hai aura jJAnakA tadAkAra honA isakA nAma vikalpa hai satsAmAnya nirvikalpa hone ke kAraNa usakI apekSA yadyapi yaha lakSaNa asatta hai tathApi Alambanake binA viSaya rahita jJAnakA kathana karanA zakya nahIM hai| isalie jJAna svarUpa sidhdha honese anyakI apekSA ke binA hI sadrUpa hai tathApi hetuke vazase vaha jJAna anya zaraNakI taraha upacarita kiyA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki eka akhaMDa padArthameM asAdhAraNa guNa dvArA bheda karake use parake Alambanase vizeSaNa sahita karanA yaha upacarita sadbhUta vyavahAranayakA udAharaNa hai| yahA~ para paMcAdhyAyI meM matijJAna Adi jIva hai ise upacarita Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sadbhUta vyavahAranayakA udAharaNa nahIM batalAyA hai so isakA kAraNa hai| [pRSTha-231] Aloka sahita trilokavartI aura trikAlavartI samasta padArtha kevalajJAnameM aise hI pratibhAsita hote hai jaise darpaNake sAmane AyA huA koI padArtha usameM pratibimbita hotA hai| yadyapi darpaNa apane sthAnameM rahatA hai aura pratibimbita honevAlA padArtha apane sthAnameM rahatA hai| na to darpaNa padArtha meM jAtA hai aura na padArtha darpaNameM AtA hai| phirabhI sahaja aisA nimitta naimitika sambandha hai ki padArtha ke darpaNa ke sAmane Ane para svabhAvase darpaNameM vaha svayaM pratibimbita hone lagatA hai| usI prakAra kevalajJAnakA svabhAva saba dravyoM aura unakI saba paryAyoMko jAnanekA hai| darpaNake samAna yahAM para bhI na to saba padArtha kevalajJAnameM Ate hai aura na kevalajJAna saba padArthoM meM jAtA hai| phirabhI padArtha aura kevalajJAnakA aisA jJeya-jJAyaka sambandha hai| [pRSTha-288] vaha pratibimba yukta darpaNake sAmane saba padArthoM ke AkAra [ pratibhAsako] lie hue hI hotI hai, isalie pratyeka samayameM usa paryAyakA jJAna honese vyavahArase yaha kahA jAtA hai ki kevalajJAna pratyeka samayameM saba dravyoM aura unakI trikAlavartI saba paryAyoMko yugapat jAnatA hai| jJAnameM svAbhAvika aisI apUrva sAmarthya hai isakA bhAna to hama chadamasthoMko bhI hotA hai| isase sidhdha hai ki jJAnamAtrakA yaha svabhAva hai ki vaha apane sthAnameM rahate hue bhI apanemeM pratibhAsita honevAle saba padArthoM ko jaane| jaba sAmAnya jJAnakI yaha sAmarthya hai taba jo kevalajJAna azeSa pratibandhaka kAraNoMkA abhAva hokara pragaTa huA hai usameM aisI sAmarthya ho isameM AzcaryakI bAta hI kauna sI hai| kevalajJAna eka darpaNake samAna hai| jisa prakAra darpaNake sAmane jitane padArtha sthita hote haiM ve saba akhaMDabhAvase usameM pratibimbita hote haiN| ve vartamAnameM jaise haiM vaise pratibimbita hote hI haiN| sAtha hI ve apanI atIta aura anAgata zaktiko apane garbhameM samAye rahane ke kAraNa usa sahita pratibimbita hote hai| darpaNakA aisA svabhAva hI hai ki vaha apane sAmane Aye hue padArthake AkArako grahaNa kara tadrUpa pariNama jaay| ThIka yahI avasthA kevalajJAnakI hai| aloka sahita lokameM sthita jitane padArtha hai ve apanI apanI vartamAna paryAyake sAtha usameM pratibhAsita to hotA hI haiN| sAtha hI ve atIta aura anAgata zakti samuccayako apane garbhameM samAye rahaneke kAraNa usa sahita pratibhAsita hote haiN| AcArya kundakundane jJAnako jJeyagata aura jJeyako jJAnagata kahakara jo usakI vyApakatA sidhdha kI hai so usakA kAraNa bhI yahI haiN| isakA yaha artha nahIM ki kevalajJAna ananta jJeyoMmeM jAtA hai aura ananta jJeyo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 67 kevalajJAnameM Ate haiN| kintu isakA yahI tAtparya hai ki kevalajJAnakI pratyeka samayakI jo paryAya hotI hai vaha akhaNDa jJeyarUpa pratibhAsako lie hue hotI hai aura jJAnakA svabhAva jAnanA hone ke kAraNa kevalajJAna apanI usa paryAyako samagra bhAvase jAnatA hai, isalie kevalajJAna apane isa jJAna dvArA trikAlavartI aura aloka sahita trilokavartI samasta padArthoMkA jJAtA hone se sarvajJa sattAko dhAraNa karatA hai| jJAnameM aura darpaNameM yahI antara hai ki darpaNameM anya padArtha pratibimbita hote hai parantu vaha unako jAnatA nhiiN| kintu kevalajJAnameM anya ananta padArtha apane apane trikAlavartI zaktirUpa aura vyaktirUpa AkAroMke sAtha pratibhAsita bhI hote hai aura vaha unako jAnatA bhI hai, isalie kevalajJAnane AkAza kI anantatAko jAna liyA yA tInoM kAloko jAna liyA, ata: unako ananta mAnanA ThIka nahIM yaha prazna hI nahIM uThatA, kyoMki jo padArtha jisa rUpameM avasthita hai usI rUpameM ve apane AkArako kevalajJAnameM samarpita karate haiM aura kevalajJAna bhI unhe usI rUpameM jAnatA hai| [ pRSTha-291 se 293 ] [] puruSArthasidhdhiupAya- jisameM darpaNatalake samAna samasta ananta paryAyoMke sAtha padArtha samUha yugapat pratibhAsita hotA hai vaha kevalajJAnarUpI parama jyoti jayavaMta hoo| ina dono samartha AcAryone kevalajJAnake lie darpaNakI upamA kyoM dI hai isakA vizeSa vyAkhyAna hama pahale kara hI Aye hai| usakA tAtparya itanA hI hai ki jaise pratyeka padArthakA AkAra padArthameM rahate hue bhI darpaNakI paryAya svayaM aise pariNamanako prApta ho jAtI hai jaisA ki vivakSita padArthakA AkAra hotA hai| vaise hI pratyeka samaya ke upayogAtmaka kevalajJAnakA yaha svabhAva hai ki vaha pratyeka samaya meM honevAlI apanI paryAya ke mAdhyamase saba padArthoM aura unakI vartamAna, atIta aura anAgata paryAyoMko jAnatA rhe| saba AcAryone 'upayogAtmaka jJAna jJeyAkAra hotA hai' yaha jo kahA hai vaha isI abhiprAyase kahA hai aura yahA~ para jo pUrvokta donoM AcAryone kevalajJAna darpaNa kI upamA dI hai vaha bhI isI abhiprAya se dI hai| [kevalajJAna svabhAva mImAMsA-,pRSTha-292 se 294 ] prameya ratnamAlA [.] sUtrArtha- kauna aisA puruSa hai jo jJAnase pratibhAsita hue padArthako pratyakSa mAnatA huA bhI svayaM jJAnako hI pratyakSa na mAne / / 11 / / kauna aisA laukika yA parIkSaka puruSa hai, jo jJAna se pratibhAsanazIla padArthako pratyakSa jJAnakA viSaya mAnate hue bhI usI jJAnako pratyakSarupase svAkAra na kare, apitu vaha karegA hii| yahA~ para viSayo jJAnake pratyakSapanerupa dharmakA viSayabhUta padArtha meM upacAra karake ukta prakArakA nirdeSa kiyA gayA hai, anyathA apramANikapanekA prasaGga prApta hogaa| [prathama samudezaH, pRSTha-27] Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jayapura ravAniyA tattvacarcA paM. phUlacaMdajI siddhAMta zAstrI AtmajJatAkI apekSA sarvajJatAkA kyA rUpa hai ? [ prazna1] [1] unhI kevalI bhagavAnameM sakala jJeyoMkI apekSAse Aropita sarvajJatA Apane svIkRta kI hai usakI saMgatI kisa prakAra ho sakatI hai ? inakA samAdhAna isa prakAra hai [1] padArtha tIna prakArake haiM- zabdarUpa, artharUpa aura jnyaanruup| udAharaNArtha 'ghaTa' yaha zabda ghaTa zabdarUpa padArtha hai / jaladhAraNa karanemeM samartha 'ghaTa' artharUpa ghaTa padArtha hai aura 'ghaTAkAra jJAna' ghaTa jJAnarUpa ghaTa padArtha haiM / isa prakAra ghaTa padArthake samAna sarva padArtha bhI tIna prakArake haiM / sarva prathama nizcayanayakI apekSA vicAra karanepara jaba AtmajJa kevalI jina kevalajJAna ke dvArA jJeyarUpase apane AtmAko jAnate haiM taba darpaNa ke samAna jJeyAkArarUpa pariNamana svabhAvase yukta aura tadrUpa pariNata apanI jJAna paryAyako bhI apane se abhinna rUpase jAnateM hai, isalie ve kevalI jina AtmajJa hone ke sAtha sAtha svarUpase sarvajJa hai| yahI svAzrita sarvajJatA hai| isa prakAra vizleSaNa karanepara yaha spaSTa rUpase pratibhAsita hotA hai ki jo AtmajJatA hai vahI sarvajJatA hai / nizcayanayakI apekSA AtmajJa kaho yA [ svAzrita ] sarvajJa kaho donoMkA artha eka hai| isI Azayako dhyAnameM rakhakara zrI amitagati AcAryane sAmayika pATha meM kahA hai AtmAke avalokana karanepara jisameM [ AtmAmeM ] vaha samasta vizva pRthak-pRthak spaSTa rUpase pratibhAsita hotA hai| pratizaMkA ke prArambhameM hamAre mata ke rUpameM jo yaha likhA gayA hai ki kevalI bhagavAna saba padArthoMko vyavahAranayase jAnate haiM, ata: unakI yaha sarvajJatA asadbhuta hai aisA Apane pratipAdana kiyA hai aura asadbhUta zabdakA artha, Aropita kiyA hai' so isa sambandha meM vakatavya yaha hai ki hamane use [ sarvajJatAko ] svAzrita siddha kiyA hai taba aisI sthitimeM sarvajJameM sarvajJatA sadbhUta hI hai, use asadbhUta kisI bhI prakAra nahIM mAnA jA sktaa| aisA hI Agama hai aura yahI hamArA abhiprAya hai| [1] isa prakAra svarUpase sarvajJatAke samyak prakArase ghaTita ho jAne para jisa samaya triloka aura trikAlavartI bAhyameM avasthita samasta jJeyoMkI apekSA unheM sarvajJa kahA jAtA hai taba unameM sarvajJatA parakI apekSA Aropita kI jAneke kAraNa upacarita sadbhUta vyavahArase sarvajJatA kahalAtI hai / jisa prakAra dIpaka svarUpase prakAzita dharma ke kAraNa prakAzaka hai ghaTAdi padArthoMke kAraNa nahIM hai usI prakAra kevalI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SC maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jina svarUpase sarvajJa haiM para padArthoM ke kAraNa nahIM yaha ukta kathanakA tAtparya hai| .....vastutaH jJAna ke lie AgamameM prAyaH sarvatra darpaNakA dRSTAMta diyA gayA hai aura usa dvArA yaha jJAna karAyA gayA hai ki jisa prakAra darpaNa meM pratibimbita karanekI zakti svabhAvase hai usI prakAra jJAnakA jJeyAkArarUpa pariNamana karanA usakA apanA svabhAva hai| kintu jaba isakA parakI apekSA pratipAdana kiyA jAtA hai| jaise yaha kahanA ki darpaNameM par3A huA pratibimbi dUsaro ke kAraNa par3A hai taba vaha vyavahAra kahalAtA hai| isI prakAra jJAnako jJeyAkAra pariNamana karanA usakA apanA svabhAva hai| kintu jaba yaha kahA jAtA hai ki jJAnakA jJeyAkAra pariNamana jJeyoMke kAraNa huA hai taba vaha vyavahAra kahalAtA hai, kyoMki aise kathanameM vastukI svabhAvabhUta yogyatAko gauNakara usakA parAzrita kathana kiyA gayA hai, isalie yaha vyavahAra hai| [pRSTha: 501-502] Atma prabodha zrI kumAra kavi viracita [.] artha- jo anantAnaMta jJAnakA dhAraka paramAtmA karma rahita hone ke kAraNa darpaNameM darpaNa ke samAna apane aMtaraMga meM pratibimbita aura sphurAyamAna anantAnanta AkAza ko 'aisA hai' isa prakAra jAnatA hai vaha niSkalaMkAtmA paramAtmA apanI AtmA se hI nizcaya ke yogya hai| bhAvArtha- yadyapi AkAza anantAnanta hai tathApi use jo vizuddha paramAtmA jisa prakAra darpaNa meM pratiphalita darpaNa isa rupakA aisA hai aisA spaSTarupase jAna liyA jAtA hai usI prakAra apane ananta jJAnake mahAtmya se spaSTa jAna letA hai aura samasta kalaMkose rahita hai vaha [ paramAtmA ] apane se hI jJAta hotA hai dUsarA koI padArtha usakA jJAna nahIM karA sktaa| [gAthA-131, pRSTha-140] tattvajJAna pAThamAlA bhAga - 2 paM. bhAgacaMdajI kRta mahAvIrASTaka stotra [.] jisa prakAra sammukha samAgata padArtha darpaNa meM jhalakate hai, usI prakAra jinake kevalajJAna meM samasta jIva-ajIva ananta padArtha utpAda-vyaya-dhrauvya sahita yugapata pratibhAsita hote rahate hai; [pRSTha-5] [.] jo aMtaraMga dRSTi se jJAnazarIra [ kevalajJAna ] ke pujja evaM bahiraMga dRSTi se tapta svarNa ke samAna AbhAmaya zarIravAna hone para bhI zarIra se rahita haiM; aneka jJeya unake jJAnameM jhalakateM haiM - ata: vicitra [aneka ] hote hue bhI eka akhaNDa [pRSTha-7] Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 puruSArthasiddhi - upAya zrImad amRtacaMdrAcAryadeva viracita TIkAkAra- paM.pravara ToDaramalajI tajayati paraM jyotiH samaM smstairnntpryaayaiH| darpaNatala iva sakalA pratiphalati padArthamAlikA ytr||1|| avayArtha-[2] jemAM [vaLatatta] darpaNanI sapATInI peThe [ sanA] badhA [pArthanAnivA] padArthono samUha[ samastaranattaparyAsamaM] atIta, anAgata ane vartamAnakALanA samasta anaMta paryAyo sahita [pratiniti] pratibiMbita thAya che, [ tat] te [paraM jyoti ] sarvotkRSTa zuddhacetanA svarUpa prakAza [nayati] jayavaMta varto. TIkA- "tata paraM jyoti nati' -te parama jyoti sarvotkRSTa zuddhacetanAno prakAza jayavaMta varte che. te kevo che? yaMtra sattA pArthanivaI tiruti- je zuddhacetanA prakAzamAM badhA ja jIvAdi padArthono samUha pratibiMbita thAya che. kevI rIte? samaste ananta paryA: ' -potAnA samasta anaMta paryAyo sahita pratibiMbita thAya che. zuddhacetanA prakAzano koI evo ja mahimA che ke temAM jeTalA padArtho che te badhA ja potAnA AkAra sahita pratibhAsamAna thAya che. kayA daSTAMte? "vaLatanI. rU-arIsAnA uparanA bhAgamAM ghaTapaTAdi pratibiMbita thAya che tema. ahIM arIsAnuM dRSTAMta ApyuM che tenuM prayojana e jANavuM ke arIsAne evI IcchA nathI ke huM A padArthone pratibiMbita karuM. jema loDhAnI soya lohacuMbakanI pAse potAnI meLe jAya che tema arIso potAnuM svarUpa choDI temane pratibiMbita karavA mATe padArthanI samIpe jato nathI. vaLI te padArtho paNa potAnuM svarUpa choDIne te arIsAmAM pesatA nathI. jema koI puruSa (bIjA) koI puruSane kahe ke amAruM A kAma karo ja, tema te padArtho potAne pratibiMbita karavAnI arIsAne prArthanA paNa karatA nathI. sahaja ja evo saMbaMdha che ke jevo te padArthono AkAra che tevA ja AkArarUpe arIsAmAM pratibiMbita thAya che. pratibiMba paDatAM arIso ema mAnato nathI ke A padArtho mArA mATe bhalA che, upakArI che, rAga karavA yogya che, badhA padArtho pratye samAna bhAva pravarte che. jevI rIte arIsAmAM keTalAka ghaTapaTAdi padArtho pratibiMbita thAya che tevI ja rIte jJAnarUpI darpaNamAM samasta jIvAdi pratibiMbita thAya che. evuM koI dravya ke paryAya nathI je jJAnamAM na AvyuM hoya. AvA zuddha caitanyarUpa prakAzano sarvotkRSTa mahimA stuti karavA yogya che. (gAthA-1 nI TIkA temaja bhAvArtha) [ ] jema ghaNA manuSya kAdavanA saMyogathI jenuM nirmaLapaNuM AcchAdita thayuM che evA samaLa jaLane ja pIe che ane koI potAnA hAthavaDe katakaphaLa (nirmanI) nAkhIne kAdava ane jaLane juduM juduM kare che. tyAM nirmaLa jaLano svabhAva evo pragaTa thAya che Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 71 ke jemAM potAno puruSAkAra pratibhAse che evA nirmaLa jaLano AsvAda le che. tema ghaNA ajJAnI jIvo karmanA saMyogathI jeno jJAnasvabhAva DhaMkAI gayo che evA azuddha AtmAne anubhave che. koI potAnI buddhi vaDe zuddha nizcayanayanA svarUpane jANI karma ane AtmAne judA kare che. tyAM nirmaLa AtmAno svabhAva evo pragaTa thAya che ke jemAM potAnA caitanya puruSano AkAra pratibhAse che evo nirmaLa AtmAne svAnubhavarUpa AsvAde che. tethI zudghana ya katakaphaLa samAna che. enA zraddhAnathI sarva siddhi thAya che. (gAthA-5 bhAvArthano bIjo pA2o, peIja naM-8 ) (AgaLa A saMsAranuM mULa kAraNa batAvIe chIe.) anvayArthaH-[ vas ] e rIte [ nayaM ] A AtmA [ {od: ] karmonA karelA [ bhAvai: ] rAgAdi athavA zarIrAdi bhAvothI[ asamAhito'vi] saMyukta na hovA chatAM paNa [ vAtizAnAM ] ajJAnI jIvone[ yuo: va ] saMyukta jevo [ pratimApti ] pratibhAse che ane [ sa: pratimApta: ] te pratibhAsa ja [ vastu] nizcayathI [mavIna] saMsAranA bIjarUpa che. TIkAH- 'sa pUrva ayaM vartatevi: asamAhita: api vAnizAnAM yuttta: kRti pratimAti'-AvI rIte A AtmA karma vaDe karelA nAnA prakAranA bhAvathI saMyukta nathI topaNa ajJAnIne potAnA ajJAnathI AtmA karmajanita bhAvothI saMyukta jevo pratibhAse che. bhAvArtha:- pahelAM Ama kahyuM ke pudgalakarmane kA2NabhUta rAgAdibhAva che, rAgAdibhAvonuM kAraNa pudgalakarma che. tethI A AtmA nija svabhAvabhAvanI apekSAe karmajanita nAnA prakA2nA bhAvothI Ado ja caitanyamAtra vastu che. jema lAla phUlanA nimitte sphaTika lAla raMgarUpe pariName che paraMtu te lAla raMga sphaTikano nija bhAva nathI. sphaTika svacchatArUpa potAnA zveta varNathI birAjamAna che. lAla raMga che te svarUpamAM peThA sivAya upa2 upa2 ja jhalaka mAtra dekhAya che. tyAM ratnano pA2khu jhaverI to ema ja jANe che ane apArakhu (aparIkSaka) puruSane satyarUpa lAla maNinI jema lAlaraMgarUpa ja pratibhAse che. tevI ja rIte karmanimittathI AtmA rAgAdirUpe pariName che. te rAgAdi AtmAnA nija bhAva nathI. AtmA potAnI svacchatArUpa caitanyaguNamAM virAjamAna che. rAgAdi che te svarUpamAM peThA vinA u52 upa2 ja jhalaka mAtra dekhAya che. tyAM jJAnI svarUpanA parIkSaka to ema ja jANe che. ane apa2IkSaka jIvone satyarUpa AtmA pudgala karmanI peThe rAgAdi svarUpa ja pratibhAse che... A rIte A AtmA karmajanita rAgAdikabhAva athavA varNAdikabhAva tenAthI sadAkALa bhinna che. kahyuM che ke -"vargAghA vA rA mohAvayo vA minnA bhAvA: sarvavAsya puMsa:||" topaNa ajJAnI jIvone AtmA karmajanita bhAvothI saMyukta pratibhAse che, "vanu sa: pratimApta: mavalInam|"nizcayathI A pratibhAsa te ja saMsA2nA bIjabhUta che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhAvArtha- jema badhAM vRkSonA mULabhUta bIja che tema anaMta saMsAranuM mULa kAraNa karmabhanita bhAvone potAnA mAnavA te che. AvI rIte azuddhatAnuM kAraNa batAvyuM. (gAthA-14 nI TIkA temaja bhAvArtha) zrI pravacanasAra zrImad bhagavata kuMdakuMda AcAryadeva praNIta zrI amRtacaMdrAcAryadeva viracita saMskRta TIkA TIkA - jJAna traNe kALanA sarva dravya-paryAyarUpa vartatA samasta zeyAkArone pahoMcI vaLatuM (jANatuM) hovAthI sarvagata kahevAmAM AvyuM che; ane evA (sarvagata) jJAnamaya thaIne rahelA hovAthI bhagavAna paNa sarvagata ja che. [ ] ...te AtmapramANa jJAna ke je nija svarUpa che tene choDayA vinA, samasta zeyAkAronI samIpa gayA vinA, bhagavAna (sarva padArthone ) jANe che. nizcayanaye Ama hovA chatAM vyavahAranaye "bhagavAna sarvagata che' ema kahevAya che. vaLI naimittikabhUta joyAkArone Atmastha (AtmAmAM rahelA) dekhIne "sarva padArtho Atmagata (AtmAmAM) che ema upacAra karavAmAM Ave che; paraMtu paramArthe temanuM ekabIjAmAM gamana nathI, kAraNake sarva dravyo svarUpaniSTha (-potapotAnA svarUpamAM nizcaLa rahelAM) che. (gAthA-26nI TIkAmAMthI) [ ] TIkA- AtmA ane padArtho svalakSaNabhUta pRthakapaNAne lIdhe ekabIjAmAM vartatA nathI paraMtu temane mAtra jJAnazeyasvabhAva-saMbaMdhathI sadhAtuM ekabIjAmAM vartavuM che, netra ane rUpanI jema. (anya dravyothI bhinnapaNuM dareka dravyanuM lakSaNa hovAthI AtmA ane padArtho ekabIjAmAM vartatA nathI, paraMtu AtmAno jJAnasvabhAva che ane padArthono zeyasvabhAva che evA jJAnazeyasvabhAvarUpa saMbaMdhanA kAraNe ja mAtra temanuM ekabIjAmAM vartavuM upacArathI kahI zakAya che; netra ane rUpI padArthonI jema.) jema netro ane temanA viSayabhUta rUpI dravyo paraspara praveza vinA paNa zeyAkArone grahavAnA ane arpavAnA svabhAvavALAM che, tema AtmA ane padArtho ekabIjAmAM varyA vinA paNa samasta zeyAkArone grahavAnA ane arpavAnA svabhAvavALA che..... (gAthA-28 mAMthI) [ ] TIkAH- jema dUdhamAM raheluM indranIla ratna potAnI prabhAnA samUha vaDe dUdhamAM vyApIne vartatuM dekhAya che, tema saMvedana (jJAna) paNa, AtmAthI abhinna hovAthI kartA-aMza vaDe AtmApaNAne pAmatuM thayuM jJAnarUpa karaNa-aMza vaDe kAraNabhUta padArthonA kAryabhUta samasta zeyAkAromAM vyApIne varte che, tethI kAryamAM kAraNano ( zaiyAkAromAM padArthono) upacAra karIne "jJAna padArthomAM vyApIne varte che ema kahevuM virodha pAmatuM nathI. (gAthA-30 nI TIkAmAMthI) [ 9 ] TIkA- jo samasta sva-zeyAkAronA samarpaNa dvArA jJAnamAM) UtaryA thakA sarva padArtho jJAnamAM na pratibhAse to te jJAna sarvagata na mAnI zakAya. ane jo te (jJAna) sarvagata mAnavAmAM Ave, to pachI (padArtho) sAkSAt jJAnadarpaNabhUmikAmAM UtarelA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 biMba-samAna potapotAnA zeyAkAronAM kAraNo ( hovAthI) ane paraMparAe pratibiMba samAna zeyAkAronAM kAraNo hovAthI padArtho kaI rIte jJAnasthita nathI nakkI thatA? (avazya jJAnasthita nakkI thAya che.) bhAvArtha-darpaNamAM mayUra, maMdira, sUrya, vRkSa vagerenAM pratibiMba paDe che. tyAM nizcayathI to pratibiMbo darpaNanI ja avasthA che; chatAM darpaNamAM pratibiMbo dekhIne, kAryamAM kAraNano upacAra karIne "mayUrAdi darpaNamAM che ema vyavahArathI kahevAya che. evI rIte jJAnadarpaNamAM paNa sarva padArthonA samasta zeyAkAronAM pratibiMba paDe che arthAt padArthonA zeyAkAronA nimitte jJAnamAM jJAnanI avasthArUpa zeyAkAro thAya che (kAraNake jo ema na thAya to jJAna sarva padArthone jANI zake ja nahi). tyAM nizcayathI to jJAnamAM thatA joyAkAro jJAnanI ja avasthA che, padArthonA zeyAkAro kAMI jJAnamAM peThA nathI. nizcayathI Ama hovA chatAM vyavahArathI joIe to, jJAnamAM thatA joyAkAronAM kAraNa padArthonA zeyAkAro che ane temanAM kAraNa padArtho che-e rIte paraMparAe jJAnamAM thatA joyAkAronAM kAraNa padArtho che; mATe te (jJAnanI avasthArUpa) joyAkArone jJAnamAM dekhIne, kAryamAM kAraNano upacAra karIne "padArtho jJAnamAM che' ema vyavahArathI kahI zakAya che. (gAthA-31 nI TIkA ane bhAvArthamAMthI) ( gAthA 3ra mAM bhAvArtha kartA... aMtamAM lakhe che ke) [ ] "..A rIte kevaLajJAna prApta AtmA parathI atyaMta bhinna hovAthI ane dareka AtmA svabhAve kevaLIbhagavAna jevo ja hovAthI, nizcayathI dareka AtmA parathI bhinna che ema siddha thayuM." [mATe siddha thayuM ke upayoga lakSaNathI pariNata jIva paNa kevaLI jevo che. mATe tenA sAmAnya jJAnopayoganI svacchatA paNa AkArAntara pAmatI nathI.] TIkAH- A AtmA, svabhAvathI ja pAradravyane grahavA-mUkavAno tathA paradravyarUpe pariNamavAno (tene) abhAva hovAthI, svatantabhUta kevaLajJAnarUpe pariNamIne niSkapanIkaLatI jyotivALA uttama maNi jevo thaIne rahyo thako, (1) jene sarva taraphathI (sarva AtmapradezathI) darzanajJAnazakti skurita che evo thayo thako, niHzeSapaNe AkhAya (paripUrNa) AtmAne AtmAthI AtmAmAM saMcete jANe-anubhave che, athavA (2) ekasAthe ja sarva padArthonA samUhano sAkSAtkAra karavAne lIdhe siparivartanano abhAva thavAthI jene grahaNatyAga svarUpa kriyA virAma pAmI che evo thayo thako, prathamathI ja samasta zeyAkArorUpe pariNamyo hovAthI pachI pararUpe-AkArAntararUpe nahi pariNamato thako, sarva prakAre azeSa vizvane, (mAtra) dekhe jANe che. A rIte (pUrvokta banne rIte) tenuM (AtmAnuM padArthothI) atyaMta bhinnapaNuM ja che. (gAthA-3ra nI TIkA temaja bhAvArthano aMtima pAro) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 8 ] .vaLI, potAthI abhinna evA samasta joyAkArorUpe pariNameluM je jJAna te rUpe svayaM pariNamanArane, kAryabhUta samasta zeyAkAronA kAraNabhUta sarva padArtho jJAnavartI ja kathaMcit che. (mATe) jJAtA ne jJAnanA vibhAganI kilaSTa kalpanAthI zuM prayojana che? (gAthA-35 peIja naM-60) [ ] TIkA:- ( jIvAdi) samasta dravyajAtionA paryAyonI utpattinI maryAdA traNe kALanI maryAdA jeTalI hovAthI (arthAt teo traNe kALe utpanna thayA karatA hovAthI), temanA (te samasta dravyajAtionA), kramapUrvaka tapatI svarUpa saMpadAvALA (-eka pachI eka pragaTatA), vidyamAnapaNAne ane avidhamAnapaNAne pAmatA, je koI jeTalA paryAyo che, te badhAya, tAtkAlika (vartamAnakAlIna) paryAyonI mAphaka, atyaMta mizrita hovA chatAM sau paryAyonAM viziSTa lakSaNa spaSTa jaNAya e rIte, eka kSaNe ja, 7jJAnamahelamAM sthiti pAme che. A (traNe kALanA paryAyonuM vartamAna paryAyonI mAphaka jJAnamAM jaNAvuM) ayukta nathI; kAraNake (1) teno deSTanI sAthe (jagatamAM je jovAmAM Ave che-anubhavAya che tenI sAthe ) avirodha che. (jagatamAM) dekhAya che ke chAsthane paNa, jema vartamAna vastu ciMtavatAM tenA AkArane jJAna avalaMbe che tema, vyatIta ane anAgata vastu ciMtavatAM (paNa) tenA AkArane jJAna avalaMbe che. (2) vaLI jJAna citrapaTa samAna che. jema citrapaTamAM atIta, anAgata ane vartamAna vastuonA AlekhyAkAro (-Alekhya AkAro) sAkSAt eka kSaNe ja bhAse che, tema jJAnarUpI bhIMtamAM (-jJAnabhUmimAM, jJAnapaTamAM) paNa atIta, anAgata ane vartamAna paryAyonA zeyAkAro sAkSAt eka kSaNe ja bhAse che. (3) vaLI sarva zeyAkAronuM tAtkALikapaNuM (vartamAnapaNuM, sAMpratikapaNuM ) aviruddha che. jema naSTa ane anutpanna vastuonA AlekhAkAro vartamAna ja che, tema atIta ane anAgata paryAyonA zeyAkAro vartamAna ja che. (gAthA-37nI TIkAmAMthI) [ ] bhAvArtha- zeya padArthorUpe pariNamavuM arthAt "A lIluM che, A pILuM che' ityAdi vikalparUpe zeya padArthomAM pariNamavuM te karmano bhogavaTo che, jJAnano bhogavaTo nathI. nirvikAra sahaja AnaMdamAM lIna rahI sahajapaNe jANyA karavuM te ja jJAnanuM svarUpa che; zeya padArthomAM aTakavuM temanA sanmukha vRtti thavI, te jJAnanuM svarUpa nathI. (gAthA-4ra nA bhAvArthamAMthI, peIja naM.72) [G] have sarvane nahi jANanAra ekane paNa jANato nathI ema nakkI kare che anvayArtha- je ekIsAthe saikAlika tribhuvanastha (-traNe kALanA ane traNe lokanA) padArthone jANato nathI, tene paryAya sahita eka dravya paNa jANavuM zakaya nathI. TIkA:- tema samasta zeyane jANato jJAtA (-AtmA) samastazeyahetuka samastazeyAkAraparyAye pariNameluM sakaLa eka jJAna jeno AkAra che evA potArUpe-je Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 cetanapaNAne lIdhe svAnubhavapratyakSa che te rUpe-pariName che. A pramANe kharekhara dravyano svabhAva che. paraMtu je samasta zeyane nathI jANato te (AtmA), jema samasta dAhyane nahi dahato agni samastadAhyahetuka samastadAhyAkAraparyAye pariNameluM sakaLa eka dahana jeno AkAra che evA potArUpe pariNamato nathI tema, samasta ? yahetuka samastazeyAkAraparyAye pariNameluM sakaLa eka jJAna jeno AkAra che evA potArUpepote cetanapaNAne lIdhe svAnubhavapratyakSa hovA chatAM paNa pariNamato nathI (arthAt potAne paripUrNapaNe anubhavato nathI jANato nathI). A rIte ema phalita thAya che ke je sarvane jANato nathI te potAne (-AtmAne) jANato nathI. bhAvArtha- je agni kASTa, tRNa, parNa vagere samasta dAhyane dahato (bALato ) nathI, teno dahanasvabhAva (kASTAdi samasta dAhya jenuM nimitta che evA) samastadAhyAkA2paryAye nahi pariNamato hovAthI adhUrArUpe pariName che paripUrNarUpe pariNamato nathI, tethI paripUrNa eka dahana jenuM svarUpa che evo te agni potApaNe ja pUrNa rIte pariNamato nathI; tevI ja rIte je AtmA samasta dravya-paryAyarUpa samastazeyane jANato nathI, tenuM jJAna (samasta joya jenuM nimitta che evA) samastaoyAkAraparyAye nahi pariNamatuM hovAthI adhUrArUpe pariName che-paripUrNarUpe pariNamatuM nathI, tethI paripUrNa eka jJAna jenuM svarUpa che evo te AtmA potApaNe ja pUrNa rIte pariNamato nathI arthAt potAne ja pUrNa rIte anubhavato-jANato nathI. A rIte siddha thayuM ke je sarvane jANato nathI te ekane potAne- (pUrNa rIte ) jANato nathI. (gAthA 48nI TIkA temaja bhAvArtha) [ ] have ekane nahi jANanAra sarvane jANato nathI ema nakkI kare che - anvayArtha-jo anaMta paryAyavALA eka dravyane (-Atmadravyane ) tathA anaMta dravyasamUhane yugapa jANato nathI to te (puruSa) sarvane (-anaMta dravyasamUhane) kaI rIte jANI zake ? (arthAt je Atmadravyane na jANato hoya te samasta dravyasamUhane na jANI zake.) TIkA- prathama to AtmA kharekhara svayaM jJAnamaya hovAthI jJAtApaNAne lIdhe jJAna ja che; ane jJAna dareka AtmAmAM vartatuM (-raheluM ) pratibhAsamaya mahAsAmAnya che. te ( pratibhAsamaya mahAsAmAnya) pratibhAsamaya anaMta vizeSomAM vyApanAruM che; ane te vizeSonAM (-bhedonAM) nimitta sarva dravyaparyAyo che. have je puruSa sarva dravyaparyAyo jemanAM nimitta che evA anaMta vizeSomAM vyApanArA pratibhAsamaya mahAsAmAnyarUpa AtmAne svAnubhavapratyakSa karato nathI, te (puruSa) pratibhAsamaya mahAsAmAnyavaDe vyApya (-vyapAvAyogya) je pratibhAsamaya anaMta vizeSo temanAM nimittabhUta sarva dravyaparyAyone kaI rIte pratyakSa karI ( jANI) zake ? ( na ja karI zake.) A rIte ema phalita thAya che ke je AtmAne jANato nathI te sarvane jANato nathI. have tyAre ema nakkI thAya che ke sarvanA jJAnathI AtmAnuM jJAna ane AtmAnA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnathI sarvanuM jJAna; ane Ama hotAM, AtmA jJAnamayapaNAne lIdhe svasacetaka hovAthI, jJAtA ane zeyanuM vastapaNe anyatva hovA chatAM pratibhAsa ane pratibhAsyamAnanuM potAnI avasthAmAM anyonya milana hovAne lIdhe (arthAt jJAna ane zeya, AtmAnI jJAnanI avasthAmAM paraspara mizrita-ekamekarUpa hovAne lIdhe) temane bhinna karavA atyaMta azakaya hovAthI, badhuMya jANe ke AtmAmAM nikhAta (pesI gayuM) hoya e rIte pratibhAse che-jaNAya che. (AtmA jJAnamaya hovAthI potAne saMcete cheanubhave che jANe che ane potAne jANatAM sarva zeyo-jANe ke teo jJAnamAM sthita hoya e rIte jaNAya che, kAraNake jJAnanI avasthAmAMthI zeyAkArone bhinna karavA azakya che.) jo Ama na hoya to (arthAt jo AtmA sarvane na jANe to) jJAnane paripUrNa AtmasaMcetanano abhAva thavAthI paripUrNa eka AtmAnuM paNa jJAna siddha na thAya. bhAvArtha48 ne 49 mI gAthAmAM ema darzAvyuM ke je sarvane jANato nathI te potAne jANato nathI, ane je potAne jANato nathI te sarvane jANato nathI. potAnuM jJAna ane sarvanuM jJAna ekIsAthe ja hoya che. pote ane sarva-e bemAMthI ekanuM jJAna hoya ane bIjAnuM na hoya e asaMbhavita che. (gAthA-49 nI TIkA temaja bhAvArtha) [ ] che "jJAna" arthavikalpane jIvathI karAtuM "karma' che, -te che aneka prakAranuM, "phaLa" saukhya athavA duHkha che." avayArtha- arthavikalpa (arthAt sva-para padArthonuM bhinnatApUrvaka yugapad avabhAsana) te jJAna che; jIva vaDe je karAtuM hoya te karma che, te aneka prakAranuM che; sukha athavA duHkha te karmaphaLa kahevAmAM AvyuM che. TIkA- prathama to, arthavikalpa te jJAna che. tyAM, artha eTale zuM? sva-paranA vibhAgapUrvaka raheluM vizva te artha. tenA AkAronuM avabhAsana te vikalpa, ane darpaNanA nija vistAranI mAphaka (arthAt jema darpaNanA nija vistAramAM sva ne para AkAro ekIsAthe prakAze che tema ) jemAM yugapa sva-para AkAro avabhAse che evo je arthavikalpa te jJAna. bhAvArtha- jemAM sva te sva-rUpe ane para te pararUpe (paraspara bheLaseLa vinA, spaSTa bhinnatApUrvaka) ekIsAthe pratibhAse te jJAna che... (gAthA-124 nI TIkA temaja bhAvArthamAMthI) [ ] jIvanuM vizeSa lakSaNa cetanA-upayogapaNuM (cetanAmayapaNuM tathA upayogamayapaNuM) che; ane ajIvanuM (vizeSa lakSaNa) acetanapaNuM che. tyAM, (jIvanA) svadharmomAM vyApanArI hovAthI (jIvanA) svarUpapaNe prakAzatI, avinAzinI, bhagavatI saMvedanarUpa cetanA vaDe tathA cetanA pariNAma lakSaNa, dravya pariNatirUpa upayoga Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Q maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vaDe niSpanapaNuM (-racAyelApaNuM, banelApaNuM) jemAM utareluM pratibhAse che, te jIva che; ane jemAM upayoganI sAthe rahenArI, yathokta lakSaNavALI cetanAno abhAva hovAthI bahAra temaja aMdara acetanapaNuM utareluM pratibhAse che, te ajIva (gAthA-127nI TIkAmAMthI) [ 2 ] ..prathama to huM svabhAvathI jJAyaka ja chuM; kevaLa jJAyaka hovAthI mAre vizvanI (samasta padArthonI) sAthe paNa sahaja zeyajJAyakalakSaNa saMbaMdha ja che, paraMtu bIjA svasvAmIlakSaNAdi saMbaMdho nathI; tethI mAre koI pratye mamatva nathI, sarvatra nirmamatva ja che. have, eka jJAyakabhAvano sarva zeyone jANavAno svabhAva hovAthI, krame pravartatA, anaMta, bhUtavartamAna-bhAvI vicitra paryAyasamUhavALAM, agAdhasvabhAva ane gaMbhIra evAM samasta dravyamAtrane jANe ke te dravyo jJAyakamAM kotarAI gayAM hoya, cItarAI gayAM hoya, deTAI gayAM hoya, khoDAI gayAM hoya, DUbI gayAM hoya, samAI gayAM hoya, pratibiMbita thayAM hoya ema-eka kSaNamAM ja je (zuddha AtmA) pratyakSa kare che, zeyajJAyakalakSaNa saMbaMdhanI anivAryatAne lIdhe zeya-jJAyakane bhinna pADavAM azakaya hovAthI vizvarUpatAne pAmyo hovA chatAM je (zuddha AtmA) sahaja anaMtazaktivALA zAyakasvabhAva vaDe ekarUpatAne choDato nathI....... (gAthA-200 nI TIkAmAMthI) [ s ] Atmadravya dravyanaye, bALaka zeThanI mAphaka ane zramaNa rAjAnI mAphaka, anAgata ane atIta paryAye pratibhAse che ( arthAt AtmA dravyanaye bhAvI ane bhUta paryAyarUpe khyAlamAM Ave che, jema bALaka zeThapaNAsvarUpa bhAvI paryAyarUpe khyAlamAM Ave che ane muni rAjAsvarUpa bhUta paryAyarUpe khyAlamAM Ave che tema). (14mI dravyanaya) [ ] Atmadravya bhAvanaye, puruSa samAna pravartatI strInI mAphaka, tatkALanA (vartamAna) paryAyarUpe ullase-prakAze-pratibhAse che (arthAt AtmA bhAvanaye vartamAna paryAyarUpe prakAze che, jema puruSa samAna pravartatI strI puruSatvarUpa paryAyarUpe pratibhAse che tema). (15 mI bhAvanaya) [ ] Atmadravya jJAna zeya tanaya, paranA pratibiMbothI saMpUkta darpaNanI mAphaka, aneka che (arthAt AtmA jJAna ane zeyanA tarUpa naye aneka che, jema para pratibiMbonA saMgavALo arIso anekarUpa che tema) (25 mI jJAna zeya daitanaya) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI samayasArajI AcArya zrI kuMdakuMdadeva praNita AcArya amRtacaMdrasUrikRta AtmakhyAti TIkA bhAvArthakartA- paM. jayacaMdajI chAbaDA [9 ] "svaparIvaIRAvamAsane samarthasvAdu pAttavaizvagaeN5:" potAnA ane paradravyonA AkArone prakAzavAnuM sAmarthya hovAthI jeNe samasta rUpane prakAzanAruM ekarUpapaNuM prApta karyuM che (arthAt jemAM aneka vastuonA AkAra pratibhAse che evA eka jJAnanA AkArarUpa te che ). (gAthA-2 nI TIkAmAMthI) [ ] TIkA-vaLI dADhyanA (-baLavAyogya padArthanA) AkAre thavAthI agnine dahana kahevAya che topaNa dAhyakRta azuddhatA tene nathI, tevI rIte zeyAkAra thavAthI te "bhAva" ne jJAyakapaNuM prasiddha che topaNa zeyakRta azuddhatA tene nathI; kAraNake zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe je jaNAyo te svarUpa-prakAzananI (svarUpane jANavAnI) avasthAmAM paNa, dIvAnI jema, kartA-karmanuM ananyapaNuM hovAthI jJAyaka ja che pote jANanAro mATe pote kartA ane potAne jANyo mATe pote ja karma. bhAvArtha-..."jJAyaka evuM nAma paNa tene zeyane jANavAthI ApavAmAM Ave che kAraNake zeyanuM pratibiMba jyAre jhaLake che tyAre jJAnamAM tevuM ja anubhavAya che. topaNa zeyakRta azuddhatA tene nathI kAraNake jevuM zeya jJAnamAM pratibhAsita thayuM tevo zAyakano ja anubhava karatAM jJAyaka ja che... (gAthA-6nI TIkA temaja bhAvArthamAMthI) [Gre ] [upara prakAzaka jJAna paryAyamAM ja AvirbhAva tirobhAvanI vidhi darzAve che.] TIkA:- .....paraMtu have tyAM, sAmAnya jJAnanA AvirbhAva (pragaTapaNuM ) ane vizeSa ( zaiyAkAra) jJAnanA tirobhAva ( AcchAdana) thI jyAre jJAnamAtrano anubhava karavAmAM Ave tyAre jJAna pragaTa anubhavamAM Ave che topaNa jeo ajJAnI che, zeyomAM Asakta che temane te svAdamAM AvatuM nathI. (gAthA- 15 nI TIkAmAMthI) [ ] TIkA-yuvA vavAvidyathA piLo varSAsya svaparIvaIRAvamAsinI svacchataiva vaDherauSNyaM jvAlA ca tathA nIrUpasyAtmanaH svaparAkArAvabhAsinI jJAtRtva pudgalAnAM karma nokarma ceti svataH parato vA bhedavijJAnamUlAnu-bhUtirutpatsyate tavaiva prativRddho bhaviSyatio...jema rUpI darpaNanI sva-paranA AkArano pratibhAsa karanArI svacchatA ja che ane uSNatA tathA jvALA agninI che tevI rIte arUpI AtmAnI to potAne ne parane jANanArI jJAtRtA (jJAtApaNuM) ja che ane karma tathA nokarma pudgalanAM che ema potAthI ja athavA paranA upadezathI jenuM mULa bhedavijJAna che evI anubhUti utpanna thaze tyAre ja (AtmA) pratibuddha thaze. bhAvArtha- jema spardhAdimAM pudgalano ane pudgalamAM spardhAdino anubhava thAya che arthAt bane ekarUpa anubhavAya che, tema jyAM sudhI AtmAne, karma-nokarmamAM AtmAnI ane AtmAmAM karma-nokarmanI bhrAMti thAya che arthAt bane ekarUpa bhAse Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 79 che, tyAM sudhI to te apratibaddha che; ane jyAre te ema jANe ke AtmA to jJAtA ja che ane karma-nokarma pudgalanAM ja che tyAre ja te pratibaddha thAya che. jema arIsAmAM agninI jvALA dekhAya tyAM ema jaNAya che ke "jvALA to agnimAM ja che, arIsAmAM nathI peThI, arIsAmAM dekhAI rahI che te arIsAnI svacchatA ja che"; te pramANe "karmanokarma potAnA AtmAmAM nathI peThAM; AtmAnI jJAna-svacchatA evI ja che ke jemAM zeyanuM pratibiMba dekhAya; e rIte karma-nokarma zeya che te pratibhAse che" -evo bhedajJAnarUpa anubhava AtmAne kAM to svayameva thAya athavA upadezathI thAya tyAre ja te pratibaddha thAya che. (gAthA-19 nI TIkA temaja bhAvArthamAMthI) [ ] have, A ja arthanuM kaLazarUpa kAvya kahe che: zlokArtha- je puruSo potAthI ja athavA paranA upadezathI koI paNa prakAre bhedavijJAna jenuM mULa utpattikAraNa che evI avicaLa (nizcaLa) potAnA AtmAnI anubhUtine pAme che, te ja puruSo darpaNanI jema potAmAM pratibiMbita thayelA anaMta bhAvonA svabhAvothI niraMtara vikArarahita hoya che, tvajJAnamAM je zeyonA AkAra pratibhAse che temanAthI rAgAdi vikArane prApta thatA nathI. (zloka-21) [ 8 ] bhAvArtha-..... jyAre AtmAnuM ajJAna dUra thAya tyAre kevaLajJAna pragaTa thAya ane kevaLajJAna pragaTa thatAM samasta lokamAM rahelA padArtho ekIvakhate ja jJAnamAM AvI jhaLake che tene sarva loka dekho. (zloka-3ra nA bhAvArthamAMthI) [ ] (zeyonA nimittathI tathA kSayopazamanA vizeSathI jJAnamAM je aneka khaMDarUpa AkAro pratibhAsamAM AvatA hatA temanAthI rahita jJAnamAtra AkAra have anubhavamAM Avyo tethI "akhaMDa' evuM vizeSaNa jJAnane ApyuM che..... (zloka-47 mAMthI) [u] bhAvArtha- paramArthe jIva-pugalanI pravRtti bhinna hovA chatAM, jyAM sudhI bhedajJAna na hoya tyAM sudhI bahAranI temanI pravRtti eka jevI dekhAya che. ajJAnIne jIva-pugalanuM bhedajJAna nahi hovAthI upalaka dRSTie jevuM dekhAya tevuM te mAnI le che; tethI te ema mAne che ke jIva pudgalakarmane kare che ane bhogave che. zrI guru bhedajJAna karAvI, paramArtha jIvanuM svarUpa batAvIne, ajJAnInA e pratibhAsane vyavahAra kahe che. (gAthA-84 nA bhAvArthamAMthI) [ re ] TIkA:- mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi je bhAvo che te pratyeka, mayUra ane darpaNanI jema, ajIva ane jIva vaDe bhAvavAmAM AvatA hovAthI ajIva paNa che ane jIva paNa che. te dAMtathI samajAvavAmAM Ave che - jema ghero vAdaLI, lIlo, pILo Adi (varNarUpa) bhAvo ke jeo moranA potAnA svabhAvathI mora vaDe bhAvavAmAM Ave che ( banAvAya che, thAya che) teo mora ja che ane (darpaNamAM pratibiMbarUpe dekhAtA) ghero vAdaLI, lIlo, pILo ityAdi bhAvo ke jeo (darpaNanI) svacchatAnA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vikAramAtrathI darpaNa vaDe bhAvavAmAM Ave che teo darpaNa ja che; tevI ja rIte mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi bhAvo ke jeo caitanyanA vikAramAtrathI jIva vaDe bhAvavAmAM Ave che teo jIva ja che. bhAvArtha- ahIM ema jANavuM ke- mithyAtvAdi karmanI prakRtio che te pudgaladravyanA paramANu che. jIva upayogasvarUpa che. tenA upayoganI evI svacchatA che ke paudgalika karmano udaya thatAM tenA udayano je svAda Ave tenA AkAre upayoga thaI jAya che. ajJAnIne ajJAnane lIdhe te svAdanuM ane upayoganuM bhedajJAna nathI tethI te svAdane ja potAno bhAva jANe che. jyAre temanuM bhedajJAna thAya arthAt jIvabhAvane jIva jANe ane ajIvabhAvane ajIva jANe tyAre mithyAtvano abhAva thaIne samyajJAna thAya che. (gAthA-87 nI TIkA temaja bhAvArthamAMthI) [ ] TIkA - joke nizcayathI potAnA nijarasathI ja sarva vastuonuM potAnA svabhAvabhUta evA svarUpa-pariNamanamAM samarthapaNuM che, topaNa (AtmAne) anAdithI anya-vastubhUta moha sAthe saMyuktapaNuM hovAthI, AtmAnA upayogano, mithyAdarzana, ajJAna ane avirati ema traNa prakArano pariNAmavikAra che. upayogano te pariNAma- vikAra, sphaTikanI svacchatAnA pariNAmavikAranI jema, parane lIdhe (-paranI upAdhine lIdhe) utpana thato dekhAya che. te spaSTapaNe samajAvavAmAM Ave che - jema sphaTikanI svacchatAnuM svarUpa-pariNamanamAM ( arthAt potAnA ujvaLatArUpa svarUpe pariNamavAmAM) samarthapaNuM hovA chatAM, kadAcit (sphaTikane) kALA, lIlA ane pILA evA tamAla, keLa ane kAMcananA pAtrarUpI AdhArano saMyoga hovAthI, sphaTikanI svacchatAno, kALo, lIlo ane pILo ema traNa prakArano pariNAmavikAra dekhAya che, tevI rIte (AtmAne ) anAdithI mithyAdarzana, ajJAna ane avirati jeno svabhAva che evA anya-vastubhUta mohano saMyoga hovAthI, AtmAnA upayogano, mithyAdarzana, ajJAna ane avirati ema traNa prakArano pariNAmavikAra dekhavo. (gAthA-89 nI TIkA) [] TIkA:- ajJAnathI A AtmA parano ane potAno paraspara vizeSa (taphAvata) na jANato hoya tyAre parane potArUpa karato ane potAne para karato, pote ajJAnamaya thayo thako, karmono kartA pratibhAse che. te spaSTatAthI samajAvavAmAM Ave che - jema zIta-uSNano anubhava karAvavAmAM samartha evI zIta-uSNa pudgalapariNAmanI avasthA pudgalathI abhinnapaNAne lIdhe AtmAthI sadAya atyaMta bhinna che ane tenA nimitte thato te prakArano anubhava AtmAthI abhinnapaNAne lIdhe pudgalathI sadAya atyaMta bhinna che, tevI rIte te prakArano anubhava karAvavAmAM samartha evI rAga-dveSa-sukhaduHkhAdirUpa pudgalapariNAmanI avasthA pudgalathI abhinapaNAne lIdhe AtmAthI sadAya atyaMta bhinna che ane tenA nimitte thato te prakArano anubhava AtmAthI abhinnapaNAne lIdhe pudgalathI sadAya atyaMta bhinna che. jyAre ajJAnane lIdhe AtmA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 te rAga-dveSa-sukha-duHkhAdino ane tenA anubhavano paraspara vizeSa na jANato hoya tyAre ekapaNAnA adhyAsane lIdhe, zIta-uSNanI mAphaka (arthAt jema zIta-uSNarUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakya che tema ), jemanA rUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakya che evAM rAgadveSasukhaduHkhAdirUpe ajJAnAtmA vaDe pariNamato thako ( arthAt pariNamyo hovAnuM mAnato thako), jJAnanuM ajJAnatva pragaTa karato, pote ajJAnamaya thayo thako, "A huM rAgI chuM ( arthAt A huM rAga karuM chuM)' ityAdi vidhithI rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. bhAvArtha - rAgadveSasukhaduHkhAdi avasthA pugalakarmanA udayano svAda che; tethI te, zIta-uSNapaNAnI mAphaka, pudgalakarmathI abhinna che ane AtmAthI atyaMta bhinna che. ajJAnane lIdhe AtmAne tenuM bhedajJAna nahi hovAthI te ema jANe che ke A svAda mAro ja che; kAraNake jJAnanI svacchatAne lIdhe rAgadveSAdino svAda, zItauSNapaNAnI mAphaka, jJAnamAM pratibiMbita thatAM, jANe ke jJAna ja rAgadveSa thaI gayuM hoya evuM ajJAnIne bhAse che. tethI te ema mAne che ke "huM rAgI chuM, huM draSI chuM, huM krodhI chuM, huM mAnI chuM' ityAdi. A rIte ajJAnI jIva rAgadveSAdino kartA thAya che. (gAthA-92 nI TIkA temaja bhAvArtha) [ ku ] TIkA- jJAnathI A AtmA parano ane potAno paraspara vizeSa jANato hoya tyAre parane potArUpa nahi karato ane potAne para nahi karato, pote jJAnamaya thayo thako, karmono akartA pratibhAse che. te spaSTatAthI samajAvavAmAM Ave che - jema zItauSNano anubhava karAvavAmAM samartha evI zIta-uSNa pudgalapariNAmanI avasthA pudgalathI abhinnapaNAne lIdhe AtmAthI sadAya atyaMta bhinna che ane tenA nimitte thato te prakArano anubhava AtmAthI abhinnapaNAne lIdhe pudgalathI sadAya atyaMta bhinna che, tevI rIte te prakArano anubhava karAvavAmAM samartha evI rAgadveSasukhaduHkhAdirUpa pugalapariNAmanI avasthA pudgalathI abhinapaNAne lIdhe AtmAthI sadAya atyaMta bhinna che ane tenA nimitte thato te prakArano anubhava AtmAthI abhinnapaNAne lIdhe pugalathI sadAya atyaMta bhinna che. jyAre jJAnane lIdhe AtmA te rAgadveSasukhaduHkhAdino ane tenA anubhavano paraspara vizeSa jANato hoya tyAre, teo eka nathI paNa bhinna che evA vivekane lIdhe, zIta-uSNanI mAphaka (arthAt jema zIta-uSNarUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakya che tema), jemanA rUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakya che evAM rAgadveSasukhaduHkhAdirUpe ajJAnAtmA vaDe jarAya nahi pariNamato thako, jJAnanuM jJAnatva pragaTa karato, pote jJAnamaya thayo thako, "A huM ( rAgane) jANuM ja chuM, rAgI to pudgala che (arthAt rAga to pudgala kare che)' ityAdi vidhithI, jJAnathI viruddha evA samasta rAgAdi karmano akartA pratibhAse che. (gAthA-93nI TIkA) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (ajJAnanI siddhi paNa pratibhAsathI thAya che.) [ ] TIkA- kharekhara e rIte, "huM krodha chuM' ityAdinI jema ane "huM dharmadravya chuM' ityAdinI jema AtmA paradravyone potArUpa kare che ane potAne paNa paradravyarUpa kare che tethI A AtmA, joke te samasta vastuonA saMbaMdhathI rahita behada zuddha caitanyadhAtumaya che topaNa, ajJAnane lIdhe ja savikAra ane sopAdhika karAyelA caitanyapariNAmavALo hovAthI te prakAranA potAnA bhAvano kartA pratibhAse che. jema bhUtAviSTa puruSa ajJAnane lIdhe bhUtane ane potAne eka karato thako, manuSyane anucita evI viziSTa ceSTAnA avalaMbana sahita bhayaMkara *AraMbhathI bharelA amAnuSa vyavahAravALo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che; tevI rIte A AtmA paNa ajJAnane lIdhe ja bhAvya-bhAvakarUpa parane ane potAne eka karato thako, avikAra anubhUtimAtra je bhAvaka tene anucita evA vicitra bhAvyarUpa krodhAdi vikArothI mizrita caitanyapariNAmavikAravALo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. vaLI jema aparIkSaka AcAryanA upadezathI mahiSanuM (pADAnuM ) dhyAna karato koI bhoLo puruSa ajJAnane lIdhe mahiSane ane potAne eka karato thako, huM gagana sAthe ghasAtAM ziMgaDAMvALo moTo mahiSa chuM' evA adhyAsane lIdhe manuSyane yogya evuM je oraDAnA bAraNAmAMthI bahAra nIkaLavuM tenAthI vyuta thayo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che; tevI rIte A AtmA paNa ajJAnane lIdhe yajJAyakarUpa parane ane potAne eka karato thako, "huM paradravya chuM' evA adhyAsane lIdhe mananA viSayarUpa karavAmAM AvelAM dharma, adharma, AkAza, kALa, pudgala ane anya jIva vaDa (potAnI) zuddhacaitanyadhAtu rokAyelI hovAthI tathA indriyonA viSayarUpa karavAmAM AvelA rUpI padArtho vaDe (potAno) kevaLa bodha (jJAna) DhaMkAyela hovAthI ane mRta kalevara (zarIra) vaDe parama amRtarUpa vijJAnaghana (pote) mUrNita thayo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. (gAthA-96 nI TIkA) [u] TIkA-kAraNake A AtmA ajJAnane lIdhe paranA ane potAnA ekapaNAno Atmavikalpa kare che tethI te nizcayathI kartA pratibhAse che-AvuM ja jANe che te samasta kartutvane choDe che tethI te nizcayathI akartA pratibhAse che. te spaSTa samajAvavAmAM Ave cheH (gAthA-97 nI TIkAmAMthI) [ s ] bhAvArtha-jJAna to cetanA svarUpa che ane rAgAdika pudgalavikAra hovAthI jaDa che; paraMtu ajJAnathI, jANe ke jJAna paNa rAgAdirUpa thaI gayuM hoya ema bhAse che arthAt jJAna ane rAgAdika bane ekarUpa-jaDarUpa-bhAse che. jyAre aMtaraMgamAM jJAna ane rAgAdino bheda pADavAno tIvra abhyAsa karavAthI bhedajJAna pragaTa thAya che tyAre ema jaNAya che ke jJAnano svabhAva to mAtra jANavAno ja che, jJAnamAM je rAgAdikanI kaluSatAAkuLatArUpa saMkalpavikalpa-bhAse che te sarva pudgalavikAra che, jaDa che. Ama jJAna ane Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 rAgAdikanA bhedano svAda Ave che arthAt anubhava thAya che. jyAre AvuM bhedajJAna thAya tyAre AtmA AnaMdita thAya che kAraNake tene jaNAya che ke "pote sadA jJAnasvarUpa ja rahyo che, rAgAdirUpa kadI thayo nathI" . mATe AcAryamahArAje kahyuM che ke "he sapuruSo! have tame mudita thAo". (zloka-126 no bhAvArtha) [ 9 ] bhAvArtha-samasta vastuo sAmAnyavizeSAtmaka che. tethI temane pratibhAsanArI cetanA paNa sAmAnya pratibhAsarUpa (-darzanarUpa) ane vizeSa pratibhAsarUpa (-jJAnarUpa) hovI joIe. jo cetanA potAnI darzanajJAnarUpatAne choDe to cetanAno ja abhAva thatAM, kAM to cetana AtmAne (potAnA cetanAguNano abhAva thavAthI) jaDapaNuM Ave, athavA to vyApakanA abhAvathI vyApya evA AtmAno abhAva thAya. (cetanA AtmAnI sarva avasthAomAM vyApatI hovAthI vyApaka che ane AtmA cetana hovAthI cetanAnuM vyApya che. tethI cetanAno abhAva thatAM AtmAno paNa abhAva thAya.) mATe cetanA darzanajJAnasvarUpa ja mAnavI. (zloka-183no bhAvArtha) [ 8 ] bhAvArtha- karmano nAza karI mokSane anubhavatuM, potAnI svAbhAvika avasthArUpa, atyaMta zuddha, samasta jJayAkArone gauNa karatuM, atyaMta gaMbhIra (jeno pAra nathI evuM ) ane dhIra (AkuLatA vinAnuM) -evuM pUrNa jJAna pragaTa dedIpyamAna thayuM, potAnA mahinAmAM lIna thayuM. (zloka-192 no bhAvArtha) [] TIkA:- ... mATe, jJAyaka bhAva sAmAnya apekSAe jJAnasvabhAve avasthita hovA chatAM, karmathI utpanna thatA mithyAtvAdi bhAvonA jJAnasamaye, anAdikALathI joya ane jJAnanA bhedavijJAnathI zUnya hovAne lIdhe, parane AtmA tarIke jANato evo te (jJAyaka bhAva) vizeSa apekSAe ajJAnarUpa jJAnapariNAmane karato hovAthI (ajJAnarUpa evuM je jJAnanuM pariNamana tene karato hovAthI), tene kartApaNuM saMmata karavuM (arthAt te kartA che ema svIkAravuM ; te tyAM sudhI ke jyAM sudhI bhedavijJAnanA AdithI zeya ane jJAnanA bhedavijJAnathI pUrNa (arthAt bhedavijJAna sahita) thavAne lIdhe AtmAne ja AtmA tarIke jANato evo te (jJAyaka bhAva), vizeSa apekSAe paNa jJAnarUpa ja jJAnapariNAme pariNamato thako ( jJAnarUpa evuM je jJAnanuM pariNamana terUpe ja pariNamato thako ), kevaLa jJAtApaNAne lIdhe sAkSAt akartA thAya. bhAvArtha-.... AtmA sAmAnya apekSAe to jJAnasvabhAve ja sthita che; paraMtu mithyAtvAdi bhAvone jANatI vakhate, anAdi kALathI zeya ane jJAnanA bhedavijJAnanA abhAvane lIdhe, zeyarUpa mithyAtvAdi bhAvone AtmA tarIke jANe che, tethI e rIte vizeSa apekSAe ajJAnarUpa jJAnapariNAmane karato hovAthI kartA che; ane jyAre bhedavijJAna thavAthI AtmAne ja AtmA tarIke jANe che tyAre vizeSa apekSAe paNa jJAnarUpa jJAnapariNAme ja pariNamato thako kevaLa jJAtA rahevAthI sAkSAt akartA che. (33ra thI 344 nI TIkAmAMthI) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] bhAvArtha:- zuddhanayanI dRSTithI tattvanuM svarUpa vicAratAM anya dravyano anya dravyamAM praveza dekhAto nathI. jJAnamAM anya dravyo pratibhAse che te to A jJAnanI svacchatAno svabhAva che; kAMI jJAna temane sparzatuM nathI ke teo jJAnane sparzatAM nathI. Ama hovA chatAM, jJAnamAM anya dravyono pratibhAsa dekhIne A loko 'jJAnane 52zeyo sAthe 5ramArtha saMbaMdha che' evuM mAnatA thakA jJAnasvarUpathI cyuta thAya che, te temanuM ajJAna che. temanA 52 karuNA karIne AcAryadeva kahe che ke-A loko tattvathI kAM cyuta thAya che ? (zrloka 215 no bhAvArtha ) [ ] bhAvArtha:- zudghanayanI dRSTithI jovAmAM Ave to koI dravyano svabhAva koI anya dravyarUpe thato nathI. jema cAMdanI pRthvIne ujvaLa kare che paraMtu pRthvI cAMdanInI jarA paNa thatI nathI, tema jJAna zeyane jANe che paraMtu zeya jJAnanuM jarA paNa thatuM nathI. AtmAno jJAnasvabhAva hovAthI tenI svacchatAmAM zeya svayameva jhaLake che, paraMtu jJAnamAM te zeyono praveza nathI. (zrloka 216 no bhAvArtha ) pariziSTa ( 14 bhaMganA bola ) [] .....jyAre A jJAnamAtra bhAva aneka zeyAkAro vaDe ( -zeyonA AkAro vaDe ) potAno sakaLa (-Akho, akhaMDa) eka jJAna-AkAra khaMDita (-khaMDakhaMDarUpa ) thayo mAnIne nAza pAme che, tyAre ( te jJAnamAtra bhAvanuM ) dravyathI ekapaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene jIvADe che- nAza pAmavA deto nathI. (bola trIjo ) [] vaLI jyAre te jJAnamAtra bhAva eka jJAna-AkAranuM grahaNa karavA mATe aneka zeyAkA2onA tyAga vaDe potAno nAza kare che ( arthAt jJAnamAM je aneka zeyonA AkAra Ave che temano tyAga karIne potAne naSTa kare che), tyAre (te jJAnamAtra bhAvanuM ) paryAyothI anekapaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene potAno nAza karavA deto nathI. ( bola-cotho ) [] vaLI jyAre te jJAnamAtra bhAva svakSetre hovAne (-2hevAne, pariNamavAne ) mATe, 52kSetragata zeyonA AkAronA tyAga vaDe ( arthAt jJAnamAM je 52kSetre 2hela zeyonA AkA2 Ave che temano tyAga karIne ) jJAnane tuccha karato thako potAno nAza kare che, tyAre svakSetre 2hIne ja 52kSetragata zeyonA AkArorUpe pariNamavAno jJAnano svabhAva hovAthI (te jJAnamAtra bhAvanuM ) 52kSetrathI nAstitva prakAzato thako anekAMta ja tene potAno nAza karavA deto nathI. ( bola-AThamo ) [ ] ( aneka zeyonA AkAro zAnamAM jaNAtAM jJAnanI zaktine chinnabhinna-khaMDa-khaMDarUpathaI jatI mAnIne ) samastapaNe tUTI jato thako ( arthAt khaMDakhaMDarUpa anekarUpa thaI jato thako ) nAza pAme che; ane anekAMtano jANanAra to, sadAya udita (-prakAzamAna ) ekadravyapaNAne lIdhe bhedanA bhramane naSTa karato thako (arthAt jJeyonA bhede zAnamAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sarvathA bheda paDI jAya che evA bhramano nAza karato thako), je eka che (sarvathA aneka nathI) ane jenuM anubhavana nibaMdha che evA jJAnane dekhe che-anubhave che. bhAvArtha-jJAna che te zeyonA AkAre pariNamavAthI aneka dekhAya che, tethI sarvathA ekAMtavAdI te jJAnane sarvathA aneka khaMDakhaMDarUpa-dekhato thako jJAnamaya evA potAno nAza kare che; ane syAdvAdI to jJAnane, zeyAkAra thavA chatAM, sadA udayamAna dravyapaNA vaDe eka dekhe che. (zloka naM. 250 no bhAvArtha) [ ] bhAvArtha- ekAMtavAdI joyAkArarUpa (anekAkArarUpa) jJAnane malina jANI, tene dhoIne temAMthI zeyAkAro dUra karIne, jJAnane zeyAkAro rahita eka-AkArarUpa karavA icchato thako, jJAnano nAza kare che; ane anekAMtI to satyArtha vastusvabhAvane jANato hovAthI, jJAnane svarUpathI ja anekAkArapaNuM mAne che. (zloka-251 no bhAvArtha) [u] zlokArdha - pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, bhinna kSetramAM rahelA zeyapadArthomAM je zeyajJAyaka saMbaMdharUpa nizcita vyApAra temAM pravartato thako, AtmAne samastapaNe bahAra (parakSetramAM) paDato dekhIne (-svakSetrathI AtmAnuM astitva nahi mAnIne) sadA nAza pAme che; ane syAdvAdano jANanAra to, svakSetrathI atipaNAne lIdhe jeno vega rokAyelo che evo thayo thako (arthAt svakSetramAM vartato thako), AtmAmAM ja AkArarUpa thayelAM zeyomAM nizcita vyApAranI zaktivALo thaIne, Take che-jIve che (-naSTa thato nathI). (zloka-254) [] bhAvArtha:- "parakSetramAM rahelA zeya padArthonA AkAre caitanyanA AkAro thAya che temane jo huM potAnA karIza to svakSetramAM ja rahevAne badale parakSetramAM paNa vyApI jaIza" ema mAnIne ajJAnI ekAMtavAdI parakSetramAM rahelA zeya padArthonI sAthe sAthe caitanyanA AkArone paNa choDI de che; e rIte pote caitanyanA AkAro rahita tuccha thAya che, nAza pAme che. syAdvAdI to svakSetramAM raheto, parakSetramAM potAnI nAstitA jANato thako, zeya padArthone choDatAM chatAM caitanyanA AkArone choDato nathI, mATe te tuccha thato nathI, nAza pAmato nathI. (zloka 255 no bhAvArtha) -zaktio[ ] sAkAra upayogamayI jJAna zakti (je zeya padArthonA vizeSarUpa AkAromAM upayukta thAya che evI jJAnopayogamayI jJAna zakti.). (zakti 4thI) [ s ] amUrtika AtmapradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArothI mecaka (arthAt aneka AkArarUpa) evo upayoga jenuM lakSaNa che evI svacchatvazakti. (jema darpaNanI svacchatvazaktithI tenA paryAyamAM ghaTapaTAdi prakAze che, tema AtmAnI svacchatvazaktithI tenA upayogamAM lokAlokanA AkAro prakAze che.) (zakti 11 mI) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 0 ] para ane pote jemanAM nimitta che evA zeyAkAro tathA jJAnAkArone grahaNa karavAnA ane grahaNa karAvavAnA svabhAvarUpa pariNamyapariNAmakatvazakti. (para jemanAM kAraNa che evA joyAkArone grahaNa karavAnA ane pote jemanuM kAraNa che evA jJAnAkArone grahaNa karAvavAnA svabhAvarUpa pariNamyapariNAmakatvazakti.) (zakti 15 mI) [ ] zlokArtha:- je A jJAnamAtra bhAva huM chuM te zeyonA jJAnamAtra ja na jANavo; (paraMtu) zeyonA AkAre thatA jJAnanA kallolorUpe pariNamato te, jJAna-zeya-jJAtAmaya vastumAtra jANavo (arthAt pote ja jJAna, pote ja zeya ane pote ja jJAtA-ema jJAna-zeyajJAtArUpa traNe bhAvo sahita vastumAtra jANavo). bhAvArtha-jJAnamAtra bhAva jANanakriyArUpa hovAthI jJAnasvarUpa che. vaLI te pote ja nIce pramANe zeyarUpa che. bAhya zeyo jJAnathI judAM che, jJAnamAM pesatAM nathI; zeyonA AkAranI jhaLaka jJAnamAM AvatAM jJAna zeyAkArarUpa dekhAya che paraMtu e jJAnanA ja kallolo (taraMgo) che. te jJAnakallolo ja jJAna vaDe jaNAya che. A rIte pote ja potAthI jaNAvAyogya hovAthI jJAnamAtra bhAva ja zeyarUpa che. vaLI pote ja potAno jANanAra hovAthI jJAnamAtra bhAva ja jJAtA che. A pramANe jJAnamAtra bhAva jJAna, zeya ane jJAtA-e traNe bhAvoyukta sAmAnyavizeSasvarUpa vastu che. "Avo jJAnamAtra bhAva huM chuM' ema anubhava karanAra puruSa anubhave che. (271 no zlokArtha temaja bhAvArtha) [ ] zlokArtha-sahaja (-potAnA svabhAvarUpa) teja:puMjamAM traNa lokanA padArtho magna thatA hovAthI jemAM aneka bhedo thatA dekhAya che topaNa jenuM eka ja svarUpa che ( arthAt kevaLajJAnamAM sarva padArtho jhaLaktA hovAthI je aneka zeyAkArarUpa dekhAya che topaNa caitanyarUpa jJAnAkAranI dRSTimAM je ekasvarUpa ja che.) (zloka-275 no zlokArtha) je zarIranI kriyA kare te AtmA? nA, -te AtmA nathI. pApa kare, pApane choDe te AtmA? nA, AtmAne samajavAno e vyavahAra paNa nathI-ema ahIM kahe che. to parane jANavAvALo evo AtmA che ke nahIM? parane jANe koNa?zuM jaDa jANe? to kahe- nA, AtmAne samajavAnI e rIta ja nathI. AtmA to potAne jANe, zraddhA ane Thare evo bheda pADavo te vyavahAra che. "e vyavahAra paNa mlecchabhASAnA sthAnamAM che." ahA ! A to alaukika vAta che. (tA.4/10/68 samayasAragAthA 8,9-10 uparanApU.gurudevazrInA pravacanamAMthI) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 87. nATaka samayasAra kavivara paM. zrI banArasIdAsajI racita [ 0 ] artha-caitanyarUpa che, anaMta guNa, anaMta paryAya ane anaMta zakti sahita che, amUrtika che, akhaMDita che. sarvavyApI che, A jIvadravyanuM svarUpa kahyuM che. (loka-aloka pratibismita thavAthI pUrNajJAnanI apekSAe sarvavyApI che.) (utthAnikA-dohA-20 peIja naM-15) jJAtAnI avasthA [8 ] artha- potAnI jAte potAnuM svarUpa saMbhALavAthI athavA zrIgurunA mukhAraviMda dvArA upadeza sAMbhaLavAthI jemane bhedajJAna jAgRta thayuM che arthAt svapara vivekanI jJAnazakti pragaTa thaI che, te mahAtmAone jIvanamukta avasthA prApta thaI jAya che. temanA nirmaLa darpaNa jevA svaccha AtmAmAM anaMta bhAva jhaLake che paraMtu tenAthI kAMI vikAra thato nathI. teo sadA AnaMdamAM masta rahe che. (jIva dvAra-savaiyA-22, peIja naM-42) tIrthaMkaranA nizcaya svarUpanI stuti [ 0 ] artha:- jemane evuM jJAna jAgRta thayuM che ke jemAM darpaNanI peThe lokAlokanA bhAva pratibiMbita thAya che, jemane kevaLadarzana pragaTa thayuM che, jemane aMtarAya karma nAza pAmyuM che, jemane mahAmohakarmano nAza thavAthI parama sAdhu athavA mahA saMnyAsI avasthA prApta thaI che, jemaNe svAbhAvika yogo dhAraNa karyA che topaNa je yogothI virakta che, jemane mApa paMcAsI prakRtio baLI gayelI sIMdarInI rAkhanI peThe lAgelI che; evA tIrthaMkaradeva deharUpa devAlayamAM spaSTa caitanyamUrti zobhAyamAna thAya che, temane paM. banArasIdAsajI namaskAra kare che. (jIvadvAra-savaiyA 29, peIja naM-47-48) bhedavijJAnanuM pariNAma [ s ] artha:- jema karavata lAkaDAnA be TukaDA karI nAkhe che, athavA jema rAjahaMsa dUdha ane pANIne judA karI de che tevI ja rIte bhedavijJAna potAnI bhedaka-zaktithI jIva ane pudagalane judA judA kare che. pachI e bhedavijJAna unnati karatAM karatAM avadhijJAna, mana:paryayajJAna ane paramAvadhijJAnanI avasthAne prApta thAya che. ane e rIte vRddhi karIne pUrNa svarUpanA prakAza arthAt kevaLajJAnasvarUpa thaI jAya che jemAM loka-alokanA sarva padArtho pratibiMbita thAya che. (ajIva dvAra savaiyA-14, peIja naM-64) [ ] artha- jeno udaya thatAM hRdayamAMthI moharUpI mahA aMdhakAra naSTa thaI jAya che ane zubhakarma sAruM che athavA azubhakarma kharAba che, e bheda maTIne banne ekasarakhA bhAsavA lAge che, jenI pUrNa kaLAnA prakAzamAM loka-aloka badhuM jhaLakavA lAge che, te kevaLajJAnarUpa caMdramAnuM avalokana karIne paM. banArasIdAsajI mastaka namAvIne vaMdana kare che. ( puNya pApa ekatva dvArA dohA-2, peIja naM-95) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 dravyAsava,bhAvAsava ane samyajJAnanuM lakSaNa [ 8 ] artha:- AtmapradezomAM pudgalanuM Agamana te dravyAsava che, jIvanA rAga-dveSa-moharUpa pariNAma bhAvAsava che, dravyAsava ane bhAvAsavano abhAva AtmAnuM samyaka svarUpa che. jyAM jJAnakaLA pragaTa thAya che tyAM aMtaraMga ane bahiraMgamAM jJAna sivAya bIjuM kAMI dekhAtuM nathI. (Asava adhikAra dohA-3, peIja naM-110) zuddha AtmA ja sabhyadarzana che. [ ] artha- jenA prakAzamAM rAga-dveSa-moha rahetA nathI, Asavano abhAva thAya che, baMdhano trAsa maTI jAya che, jemAM samasta padArthonA trikALavartI anaMta guNa-paryAya jhaLake che ane je pote svayaM anaMtAnaMta guNaparyAyanI sattA sahita che, evo anupama, akhaMDa, acaLa, nitya, jJAnanuM nidhAna cidAnaMda ja samyagdarzana che. bhAvazrutajJAna-pramANathI padArthano vicAra karavAmAM Ave to te anubhavagamya che ane dravyazruta arthAt zabdazAstrathI vicAravAmAM Ave to vacanathI kahI zakAtuM nathI. (Asava adhikAra-dohA-15, peIja naM-119) jJAnarUpa saMvarane namaskAra [ ] artha- je AtmAno ghAtaka che ane Atma-anubhavathI rahita che evo AsavarUpa mahA aMdhakAra akhaMDa IMDAnI jema jagatanA badhA jIvone gherI rahela che. teno nAza karavAne mATe paNa lokamAM phelAtA sUrya jevo jeno prakAza che ane jemAM sarva padArtho pratibiMbita thAya che ane pote te badhA padArthonA AkArarUpa thAya che, topaNa AkAzanA pradezanI jema temanAthI alipta rahe che, te jJAnarUpI sUrya zuddha saMvaranA vezamAM che, tenA prakAzane amArA praNAma che. | (saMvara dvAra dohA-2, peIja naM-122) - samyajJAnane samudranI upamA - [ ] artha- je jJAnarUpa samudramAM anaMta dravya potAnA guNa-paryAyo sahita haMmezAM jhaLake che, paNa te, te dravyorUpa thato nathI ane potAnA jJAyaka svabhAvane choDato nathI. te atyaMta nirmaLa jaLarUpa AtmA pratyakSa che je potAnA pUrNa rasamAM moja kare che tathA jemAM mati, zruta, avadhi, mana:paryaya ane kevaLajJAna A pAMca prakAranI lahero UThe che, je mahAna che, jeno mahimA aparaMpAra che, je nijAzrita che te jJAna eka che topaNa zeyone jANavAnI anekatA sahita che. | bhAvArtha- ahIM jJAnane samudranI upamA ApI che. samudramAM ratnAdi anaMta dravyo rahe che, jJAnamAM paNa anaMta dravyo pratibiMbita thAya che. samudra ratnAdirUpa thaI jato nathI, jJAna paNa zeyarUpa thatuM nathI. samudranuM jaLa nirmaLa rahe che, jJAna paNa nirmaLa rahe che. samudra paripUrNa rahe che, jJAna paNa paripUrNa rahe che. samudramAM lahero utpanna thAya che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 89 jJAnamAM paNa mati, zrata, Adi taraMgo che. samudra mahAna hoya che, jJAna paNa mahAna hoya che, samudra apAra hoya che, jJAna paNa apAra che. samudranuM jaLa nijAdhAre rahe che, jJAna paNa nijAdhAra che. samudra potAnA svarUpanI apekSAe eka ane taraMgonI apekSAe aneka hoya che, jJAna paNa jJAyakasvabhAvanI apekSAe eka ane yone jANavAnI apekSAe aneka hoya che. (nirjarA dvAra-dohA-20, peIja naM.142) -ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna - [ ] artha- jema svaccha ane sapheda sUryakAnta maNi athavA sphaTikamaNinI nIce aneka prakAranA DaMka mUkavAmAM Ave to te aneka prakAranA raMga-beraMgI dekhAya che ane jo vastunA asala svarUpano vicAra karavAmAM Ave to ujjavaLatA ja jaNAya che, tevI ja rIte jIvadravyamAM pulanA nimitte tenI mamatAnA kAraNe moha madirAnuM unmattapaNuM thAya che, paNa bhedavijJAna dvArA svabhAva vicAravAmAM Ave to satya ane zuddha caitanyanI vacanAtIta sukha-zAMti pratItamAM Ave che. (baMdha dvAra-dohA 34, peIja naM. 195) laukika janothI moha haTAvavAno upAya[ ] artha- he bhavya ! A saMsArI jIvo ane A saMsAra sAthe tamAre koI saMbaMdha nathI, tamArA jJAnaghaTamAM samasta saMsArano samAveza che ane temAM tamAruM ja rAjya che. (1, nirmaLa jJAnamAM samasta loka-aloka jhaLake che. ) (baMdha dvAra-peIja naM. 202 zloka-45) - subuddhino vilAsa - [ 8 ] artha- subuddhi dharmarUpa phaLa dhAraNa kare che, karmamaLa hare che, mana, vacana, kAya traNe baLone mokSamArgamAM lagAve che, jIbhathI svAda lIdhA vinA ujvaLa jJAnanuM bhojana khAya che, potAnI anaMta jJAnarUpa saMpatti cittarUpa darpaNamAM dekhe che, marmanI vAta arthAt AtmAnuM svarUpa batAve che, mithyAtvarUpa nagara bhasma kare che, sadgurunI vANInuM grahaNa kare che, cittamAM sthiratA lAve che, jagatanI hitakArI banIne rahe che, trilokanAthanI bhaktimAM anurAga kare che, muktinI abhilASA utpanna kare che; evo subuddhino vilAsa che. (mokSa dvAra- dohA-5, peIja naM-214, 215) ajJAnamAM jIva karmano kartA che[ ] artha-nizcayanayathI juo to A AtmAno nijasvabhAva parama prakAzarUpa che ane jemAM lokAlokanA chae dravyonA bhUta, bhaviSya, vartamAnanA trikALavartI anaMta guNa-5ryAyo pratibhAsita thAya che. te ja jIva saMsArI dazAmAM mithyAtvanI sevA karavAthI karmano kartA dekhAya che, A mithyAtvanI sevA mohano vistAra che, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mithyAcaraNa che, janma-maraNarUpa saMsArano vikAra che, vyavahAranA viSayabhUta AtmAno azuddha svabhAva che. (dohA naM-5, peIja naM-246) jJAnanuM zeyAkArarUpa pariNamana thAya che paNa te zeyarUpa thaI jatuM nathI. [ ] artha- jo ke jJAnano svabhAva zeyAkArarUpa pariNamana karavAno che, to paNa jJAna, jJAna ja rahe che ane zeya zeya ja rahe che. A maryAdA anAdikALathI cAlI Ave che, koI koInA svabhAvanuM grahaNa karatuM nathI. arthAt jJAna zeya thaI jatuM nathI ane zeya jJAna thaI jatuM nathI. Ama chatAM koI mithyAmatI-vaizeSika Adi kahe che ke joyAkAra pariNamanathI jJAna azuddha thaI rahyuM che, tethI teo A ja mUrkhAIthI vyAkuLa thaI bhaTake chevastusvabhAvane na samajatAM bhramamAM bhUlelA che. vizeSa- vaizeSikono ekAnta siddhAMta che ke jagatanA padArtho jJAnamAM pratibimbita thAya che, tethI jJAna azuddha thaI jAya che, jyAM sudhI azuddhatA nahi maTe tyAM sudhI mukta nahi thAya. paraMtu ema nathI. jJAna svaccha ArasI samAna che, tenA upara padArthonI chAyA paDe che, tethI vyavahArathI kahevuM paDe che ke amuka raMgano padArtha jhaLakavAthI kAca amuka raMgano dekhAya che, paNa vAstavamAM chAyA paDavAthI kAcamAM kAMI parivartana thatuM nathI, jemano tema banI rahe che. (sarvavizuddhi dvAra dohA-50, peIja naM-ra68, 269) (jagatanA padArtho paraspara avyApaka che.) [ ku ] bhAvArtha- vyavahAranayathI jagatanA dravyo ekabIjAne maLe che, ekabIjAmAM praveza kare che ane ekabIjAne avakAza Ape che paNa nizcayanayathI sarva nijAzrita che, koI koIne maLatuM nathI. jIvanA pUrNa jJAnamAM te badhA ane apUrNa jJAnamAM yathAsaMbhava jagatanA padArtho pratibhAsita thAya che, paNa jJAna temane maLatuM nathI ane na te padArtho jJAnane maLe che. (vizuddhiAra-dohA-pa1 no bhAvArtha peIja naM-ra69) [ ku ] bhAvArtha- syAdvAda jJAnanI nirAkAra ane sAkAra bane pariNatine mAne che. sAkAra to tethI ke jJAnanI zeyAkAra pariNati thAya che ane nirAkAra eTalA mATe ke jJAnamAM zeyajanita koI vikAra thato nathI. (sarvavizuddhi dvAra-dohA-pa6, peIja naM-272) [ ] artha- samyagdaSTi jIva zuddha dravyano anubhava kare che ane zuddha vastu jANavAthI hRdayamAM zuddha daSTi rAkhe che, tethI teo sAhajika svabhAvano lopa karatA nathI; abhiprAya e che ke zeyAkAra thavuM e jJAnano sahaja svabhAva che. tethI samyagdaSTi jIvanA svabhAvano lopa karatA nathI. (sarva vizuddhi dvAra dohA-57, peIja naM-272) [ 0 ] artha- jevI rIte caMdranA kiraNo prakAzita thaIne dharatIne sapheda karI nAkhe che paNa dharatIrUpa thaI jatA nathI jyotirUpa ja rahe che, tevI ja rIte jJAnazakti heya-upAdeyarUpa zeya padArthone prakAzita kare che, paNa zeyarUpa thaI jatI nathI; zuddhavastu zuddhaparyAyarUpa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariNamana kare che ane nijasattA pramANa rahe che, te kadI paNa koI paNa hAlatamAM anyarUpa thatI nathI e vAta nizcita che ane anAdikALanI jinavANI ema kahI rahI che. (sarva vizuddhi dvAra- dohA-58, peIja naM. ra73) - dasamA adhikArano sAra[ ] yAda rahe ke jJAna AtmAno asAdhAraNa guNa che, jyAre te zeyanuM grahaNa kare che arthAta jANe che, tyAre tenI pariNati joyAkAra thAya che kAraNake jJAna savikalpa che, darzana samAna nirvikalpa nathI, arthAt jJAna zeyanA AkAra Adino vikalpa kare che ke A nAnuM che, A moTuM che, vAMkuM che, sIdhuM che, UMcuM che, nIcuM che, goLa che, trikoNa che, mIThuM che, kaDavuM che, sAdhaka che, bAdhaka che, heya che, upAdeya che, ityAdi. paraMtu jJAna jJAna ja rahe che, zeyanuM jJAyaka hovAthI athavA zeyAkAre pariNamavAthI zeyarUpa thatuM nathI, paraMtu jJAnamAM zeyanI AkRti pratibimbita thavAthI athavA temAM AkAra Adino vikalpa thavAthI ajJAnIo jJAnano doSa samaje che ane kahe che ke jyAre A jJAnanI savikalpatA maTI jaze-arthAt AtmA zUnya jaDa jevo thaI jaze, tyAre jJAna nirdoSa thaze, paraMtu vastubhAva miTe nahi kayohInI nItithI temano vicAra niSphaLa che. (peIja naM-311, perAgrApha 3 jo) - caturtha pakSanuM spaSTIkaraNa ane khaMDana - [ ] artha- koI ajJAnI kahe che ke jJAnamAM zeyano AkAra jhaLake che, e jJAnano doSa che. jyAre dhyAnarUpa jaLathI jJAnano A doSa dhoIne sApha karavAmAM Ave tyAre zuddha jJAna nirAkAra thAya che. tene syAdvAdI jJAnI kahe che ke jJAnano evo ja svabhAva che, zeyano AkAra je jJAnamAM jhaLake che, te kayAM kADhI mukAya? jevI rIte darpaNamAM joke aneka padArtho pratibimbita thAya che, topaNa darpaNa jemanuM tema svaccha ja banI rahe che, temAM kAMI paNa vikAra thato nathI. (syAdvAda dvAra-dohA-16, peIja naM. 3rara) - sAtamA pakSanuM spaSTIkaraNa ane khaMDana - [ s ] artha- koI mUrkha kahe che ke jeTaluM nAnuM athavA moTuM zeyanuM svarUpa hoya che, teTaluM ja jJAna hoya che, tenAthI vadhatuM-ochuM nathI hotuM, A rIte teo sadaiva jJAnane parakSetra vyApI ane zeya sAthe tanmaya mAne che, tethI kahevuM joIe ke teo AtmAnuM svarUpa samajI zakayA nathI, mithyAtvanI evI ja gati che. temane syAdvAdI jainI kahe che ke jJAna AtmasattA barAbara che, te ghaTa-paTAdi zeya sAthe tanmaya thatuM nathI, jJAna jagatano cUDAmaNi che, tenI prajAmAM joke aneka ya pratibimbita thAya che topaNa bannenI sattAbhUmi judI judI che. (syAdvAda dvAra- dohA 19, peIja naM-325) [ kuM] artha - koI koI haThAgrahI kahe che ke zeyanA AkAre jJAnanuM pariNamana thAya che ane jJAnAkAra pariNamana asat che, tethI cetanAno abhAva thayo, zeyano nAza thavAthI cetanAno nAza thAya che, tethI mArA siddhAMtamAM AtmA sadA acetana che. AmAM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 syAdvAdI jJAnI kahe che ke jJAna svabhAvathI ja avinAzI che, te zeyAkAra pariNamana kare che paraMtu joyathI bhinna che, jo jJAnacetanAno nAza mAnazo to AtmasattAno nAza thaI jaze tethI jIvatattvane jJAnacetanAyukta mAnavuM te samyajJAna che. (syAdvAda dvAra-doho-24, peIja naM-329) jJAna ane zeyanuM svarUpa [ ] artha- tevI ja rIte jJAtA AtmAnuM nAma che ane jJAna cetanano prakAra che tathA te jJAna zeyarUpa pariNamana kare che te zeyarUpa pariNamana karavAnI anaMtazakti AtmAmAM ja che, tethI vacananA bhedathI bhale bheda kaho, paNa nizcayathI jJAtA, jJAna ane zeyano vilAsa eka AtmasattAmAM ja che. ('cetanA be prakAranI che. -jJAnacetanA ane darzanacetanA) (sAdhya sAdhaka dvAra dohA-45, peIja naM. 357) [ ] svapara pravAsa sahita mAro tAlai vana medra bhrama bhArI jJeya dazA duvidhA prgaasii| nijarUpA pararUpA bhaasii||46 / / artha:- AtmAnI jJAna zakti potAnuM svarUpa jANe che ane potAnA sivAya anya padArthone paNa jANe che, tethI jJAna ane zeyano vacana-bheda mUrkhAone moTo bhrama utpanna kare che. zeya avasthA be prakAranI che-eka to azeya ane bIjI parazeya. (sAdhya sAdhaka dvAra dohA-46, peIja naM-357) [ ] ninapA mAtama vitta, paraMpa para vastA jina lakhi lInauM peMca yaha, tina lakhi liyau smst||47|| artha:- svaphleya AtmA che ane parazeya AtmA sivAyanA jagatanA sarva padArtho che, jeNe A svaya ane paraNeyanI gUMcavaNa (koyaDo) samajI lIdhI che teNe badhuM ja jANI lIdhuM che ema samajo. (sAdhya sAdhaka dvAra dohA-47, peIja naM-358) "vastunuM zuddha svarUpa vicAratAM bhinnapaNArUpa svAda Ave che." vastu svarUpa vicAratAM; to vicAravAno artha-zuddha svarUpanuM jJAna karatAM, bhagavAna zuddha svarUpa che te tarapha jhukavAthI arthAt tenuM jJAna karavAthI. AhAhA! anAdithI te rAga ane paranA vikalpa to kare che te para prakAzakazAna mithyA che. jemAM prakAzaka AtmA na maLe ane ekaluM paranuM jANavuM e to mithyAjJAna che. (kalazAmRta bhAga-3, peIja naM-155) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI paMcAdhyAyI paM. zrI rAjamallajI anuvAda :- zrI makhanalAlajI [ ] >> ghaTAkAra ane paTAkAranuM ghaTajJAna ane paTajJAnathI prayojana che. jJAnaguNano e svabhAva che ke te je padArthane jANe che tenA AkAre thaI jAya che. tethI jJAnane darpaNanI upamA ApavAmAM AvI che. darpaNamAM paNa je padArthanuM pratibiMba paDe che, te padArthanA AkAre darpaNa thaI jAya che. (gAthA-110, peIja naM.-44) guNonA avagAhanamAM dRSTAMta - [ ] artha- aMzonA avagAhanamAM A dAMta che ke jJAnaguNa jeTalo kAMI che te potAnA aMzo (avibhAga praticchedo) mAM sthita che. te jo kadI ocho ke kadI vadhAre thAya che to te kevaLa zeya padArthano AkAra dhAraNa karavAthI thAya che. jeTaluM moTuM zeya hoya teTalo ja moTo jJAnano AkAra thaI jAya che. vAstavamAM jJAnaguNanA aMzomAM nyUnAdhikatA thatI nathI. dRSTAMta artha - dRSTAMta A rIte che ke je vakhate jJAna ghaTane jANI rahyuM che te vakhate te ghaTamAtra che athavA je vakhate te AkhA lokane svayaM jANI rahyuM che te vakhate te lokamAtra che. bhAvArtha- ghaTane jANatI vakhate samagra jJAna ghaTAkAre ja pariNamI ne teTaluM ja thaI jAya che. ane samagra lokane jANatAM te loka pramANa thaI jAya che. vAstavamAM te ghaTatuM vadhatuM nathI. artha - ghaTAkAra thatAM jJAnanAM zeSa aMzono sarvathA nAza thato nathI ane (jJAna) lokAkAra thatAM niyamita aMzo uparAMta tenA navIna aMzonI utpatti paNa thatI nathI. (gAthA-189,190,191-peIja naM. 67, 68) [ ] artha- jema jJAna ghaTanA sabhAva (ghaTano viSaya karavAnA samaya) mAM ghaTa nirapekSa jIvano guNa che. tema ja ghaTanA abhAvamAM paNa te ghaTa nirapekSa jIvano ja guNa che. bhAvArtha - je samaye jJAnamAM ghaTa viSaya banyo che te samaye paNa te ghaTAkAra jJAna jJAna ja che. ghaTAkAra thavAthI (ghaTane viSaya banAvavAthI) te jJAna ghaTarUpa athavA ghaTano guNa thaI jato nathI. ghaTAkAra thavuM kevaLa jJAnanuM ja svarUpa che. jema darpaNamAM koI padArthanuM pratibiMba paDavAthI te darpaNa padArthanA AkAre thaI jAya che. darpaNanuM padArthanA AkAre thavuM darpaNanI ja paryAya che. darpaNa te pratibiMbamUlaka padArtharUpa thaI jatuM nathI. tathA je darpaNa padArthAkAra thavA chatAM paNa te potAnA svarUpamAM che. tema padArthAkAra na thavA chatAM paNa te potAnA svarUpamAM che. ema nathI ke padArthAkAra thatI vakhate padArthanA koI guNa darpaNamAM AvI jatAM hoya athavA darpaNanA koI guNa padArthamAM cAlyA jatAM hoya. tevI ja rIte jJAna paNa jevI rIte padArthAkAra thavAnA samaye jIvano caitanya guNa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 [ ] [@] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che tema padArthokA2 na thatAM paNa jIvano caitanyaguNa che banne avasthAomAM te jIvano ja guNa che. (gAthA: 537-peIja naM. 178, 179 ) jJAnAdvinA guNAH sarve proktAH sllkssnnaaNkitaaH| sAmAnyAdvA vizeSAdvA satyaM naakaarmaatrkaaH|| 395 / / anvayArthaH-(jJAnAtvinA ) jJAna sivAya ( sarve muLA: ) bAkInA badhA guNa (sAkSaLAMvitA: prooi:) kevaLa satpa lakSaNathI ja lakSita thAya che mATe ( sAmAnyAt vA vizeSAt vA) sAmAnya athavA vizeSa banne apekSAthI (satyaM AgamAtrA: na) kharekhara anAkA2rUpa ja hoya che arthAt artha vikalpAtmaka hotuM nathI. bhAvArtha:- kevaLa jJAnaguNa ja artha vikalpAtmaka hovAthI sAkAra kahevAya che; ane jJAna sivAya bAkInA badhA guNo artha vikalpAtmaka nahIM hovAthI anAkA2 kahevAya che, tethI kharekhara jJAna sivAya bAkInA badhA guNo sAmAnyarUpathI ane vizeSarUpathI anAkA2rUpa che. tato vaktumazakyatvAt nirvikalpasya vstunH| tadullekhaM samAleravyaM jJAnadvArA nirUpyate / / 396 / / anvayArtha:- ( tata: ) mATe (nirviqca vastuna:) nirvikalpa vastunuM kathana arnivacanIya hovAne kA2Ne (jJAnadvArA tavuivuM samAlevya) jJAnadvArA te sAmAnyAtmaka guNono ullekha karIne (nirupyate) temanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. bhAvArtha:- jJAna sivAya bAkInA badhA guNo anAkArarUpa hovAthI nirvikalpa che, ane nirvikalpa vastu kahI zakAtI nathI, mATe e sAmAnyAtmaka guNone avinAbhAvI jJAnanI paryAyomAM te guNono Aropa karIne jJAnadvA2A temano ullekha karavAmAM Ave che. (paMcAdhyAya bhAga-2, gAthA naM. -395-396 ) artha vikalpo jJAnaM pramANamiti lakSyatedhunApi yathA / arthaH svaparanikAyo bhavati vikalpastu citdaakaarm|| artha:- jema pramANanuM lakSaNa kahevAmAM Ave che ke artha vikalpa jJAnarUpa pramANa hoya che. ahIM artha nAma jJAna ane 52 padArthonuM che. vikalpa nAma jJAnanuM AkArarUpa thavuM te che. arthAt sva52 jJAna thavuM te ja pramANa che. (gAthA-541-peIja naM. 181) artha vikalpo jJAnaM bhavati tadekaM viklpmaatrtvaat| asti ca samyakajJAnaM mithyAjJAnaM vizeSa vissytvaat|| artha: :- jJAna artha vikalpAtmaka hoya che arthAt jJAna sva-52 padArthane viSaya Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kare che tethI jJAna sAmAnyanI apekSAe jJAna eka ja che, kema ke artha vikalpapaNuM badhA jJAnomAM che. paraMtu vizeSa vizeSa viSayonI apekSAe te ja jJAnanA be bheda thaI jAya che. (1) samyajJAna (2) mithyAjJAna. (gAthA-558-peIja naM. 187) [ [ asyupayogi jJAnaM sAmAnya vizeSayoH samaM smyk| Adarza sthAnIyAt tasya prtibimbimaatrtoddnysye|| artha - eka sAthe sAmAnya vizeSanuM upayogAtmakazAna sArI rIte thaI zake che. jema-darpaNathI temAM paDanAruM pratibiMba jo ke (kathaMcit ) bhinna che to paNa te pratibiMbanuM ane darpaNanuM eka sAthe jJAna thAya che. bhAvArtha:- je aneka prakAranuM vicitrajJAna thAya che te paNa anekonuM yugapat ja thAya che tethI yugapatra sAmAnya vizeSanuM upayogI jJAna thAya che e badhAne saMmata che. (gAthA-673-peIja naM. 220) ] artha- jema darpaNamAM moranA saMbaMdhathI pratibiMba (chAyA) paDe che. paraMtu vAstavamAM chAyA paDatAM paNa tyAM mora nathI. kevaLa darpaNa ja che. tevI ja rIte pudgalanA nimitte jIvAtmA azuddha jaNAya che, vAstavamAM te zuddha nirALo ja che. (gAthA-168-peIja naM. 312) jJAnanuM daSTAnta] artha:- je vakhate jJAna ghaTane jANe che te vakhate te svayaM ghaTajJAna kahevAya che. paraMtu vAstavamAM jJAna ghaTarUpa thaI jatuM nathI. paraMtu jJAna jJAna ja rahe che ane ghaTaghaTa rahe che. bhAvArtha- jJAnano evo svabhAva che ke te je padArthane jANe che, te ja padArthanA AkAre thaI jAya che. Ama hovA chatAM paNa te jJAna padArtharUpa pariNamatuM nathI, vAstavamAM te to jJAna ja che. evI ja rIte jIvAtmA paNa vAstavamAM rAgadveSAdi vikAramaya nathI. (gAthA-170, peIja naM.313) jJAnanuM lakSaNa AkArortha vikalpaH syAdarthaH svprgocrH| sopayogo vikalpo vA jJAnasyaitaddhi lkssnnm|| artha- artha vikalpane AkAra kahe che. svapara padArthonuM nAma artha che. upayoga avasthAnuM nAma vikalpa che. A jJAnanuM lakSaNa che. bhAvArtha- AtmA ane bIjA padArthonuM upayogAtmaka bhedavijJAna thavuM, te ja AkAra kahevAya che. A ja AkAra jJAnanuM lakSaNa che. padArthonA bhedabheda sahita nizcayAtmaka jJAnane ja AkAra kahe che parthAt padArthone jANavA te ja AkAra kahevAya che. A jJAnanuM ja svarUpa che. (gAthA-391, peIja naM. 374) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che ] bhAvArtha-... jevI rIte darpaNano svabhAva che ke tenI aMdara pratibiMba paDavAthI te darpaNa padArthAkAra thaI jAya che tevI ja rIte jJAnano svabhAva che ke te paNa je padArthano viSaya kare che te ja padArthanA AkAre thaI jAya che. padArthAkAra thatAM ja te vastuno bodha kahevAya che. tethI jJAna sAkAra che ane darzana nirAkAra che. bIjI vAta e paNa che ke jJAnamAM vastunA vizeSaNa vizeSya saMbaMdhano nirNaya thAya che tethI te jJAna sAkAra che ane bIjA guNa nirAkAra che. jJAna potAnA svarUpanuM paNa jJAna karAve che tethI sAkAra che. bIjA guNo potAnuM paNa svarUpa pragaTa karI zakatA nathI tethI nirAkAra che. (gAthA-394, peIja naM. 375) -zAnanuM svarUpa[ ] artha- sva ane anizcita padArtha, bannenAya svarUpanuM grAhaka jJAna che, te banenoya eka samayamAM nizcaya karAve che, paraMtu anizcita padArthano nizcaya karAvatI vakhate jJAna svayaM te padArtharUpa thaI jatuM nathI. jJAna jJAna ja rahe che ane padArtha para ja rahe che. bhAvArtha- jevI rIte dIpaka potAnuM svarUpa paNa pote dekhADe che ane sAthe ja bIjA ghaTapaTAdi padArthone paNa dekhADe che. tevI ja rIte jJAna paNa potAnA svarUpano bodha karAve che ane sAtho sAtha para padArthono paNa bodha karAve che. paraMtu parapadArthono bodha karAvatI vakhate te jJAna svayaM para padArtharUpe nathI. te para padArthAkAre hovA chatAM paNa potAnA ja svarUpamAM che. padArthAkAra thavuM te jJAnanuM nija svarUpa che. (gAthA-397, peIja naM. 376) [ ] artha- upayoganuM badalavuM tene vikalpa kahe che. te vikalpa jJAnanI paryAya che arthAt padArthAkAra jJAna ja te zeyarUpI padArthathI khasIne bIjA padArthano AkAra dhAraNa karavA mAMDe che. bhAvArtha- AtmAno jJAnopayoga eka padArthathI khasIne bIjI tarapha lAge che enuM ja nAma upayoga saMkrAnti che. ane A ja upayoganuM nAma vikalpa che. te vikalpa kayopazamarUpa cheartha- te upayoga saMkrAnti svarUpa vikalpa kSayopazamAtmaka che. arthAt indriya ane padArthanA saMbaMdhathI thanAruM jJAna che kema ke atIndriya-kSAyika jJAnamAM saMkrAtinuM thavuM ja asaMbhava che. bhAvArtha- jyAM sudhI jJAnamAM alpajJapaNuM hoya tyAM sudhI te sarva padArthone yugapa jANI zakatuM nathI paraMtu krame krame koIvAra koI padArthane ane koIvAra koI (bIjA) padArthane jANe che. A avasthA indriyajanya jJAnamAM ja thAya che. je jJAna kSAyika che-atIndriya che temAM sarva padArtho eka sAthe ja pratibiMbita thAya che tethI te jJAnamAM upayoganuM parivartana thatuM nathI. paraMtu te jJAna paNa savikalpa che. (gAthA-835,836, peIja naM.489,490) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 8 ] zaMkA- kadAca koI kahe ke jJAna ( kSAyika) kevI rIte hoI zake kemake vikalpa nAma upayoganI saMkrAntinuM che ane kSAyika jJAnamAM saMkrAnti hotI nathI to pachI kSAyikajJAna savikalpa kaI rIte hoI zake? tenuM samAdhAna artha:- kSAyika jJAnamAM vikalpapaNuM potAnA lakSaNathI Ave che, nahIM ke eka arthathI bIjA padArthanA AkAre pariNamanArA upayoganA saMkramaNarUpa lakSaNathI chadmastha jJAnamAM eka upayogathI bIjo upayoga thAya che te kramavartI jJAna che. kevaLajJAna kramavartI nathI. -te lakSaNa A pramANe che[ ] artha - kSAyikajJAnanuM lakSaNa A pramANe che- sva-AtmA ane apUrva padArthane vizeSapaNe jANavA. ahIM artha nAma padArthanuM che ane grahaNa nAma AkAranuM che. sva ane para padArthanA jJAnanuM zeyAkAra thavuM te ja jJAnamAM savikalpatA che. bhAvArtha- je jJAna potAne jANe che ane sAthe ja para padArthone jANe che paraMtu upayogathI upayogAntara thatuM nathI tene ja kSAyikajJAna kahe che. jo ke kSAyikajJAnamAM paNa padArthonA parivartananI apekSAthI parivartana thayA kare che to paNa temAM chadmastha jJAnanI jema koIvAra koI padArthanuM ane koIvAra koI bIjA padArthanuM grahaNa nathI. kSAyikajJAna badhA padArthone eka sAthe ja jANe che tethI temAM upayoga saMkrAntirUpa lakSaNa ghaTatuM nathI paraMtu joyAkAra thavAthI te savikalpa avazya che. (gAthA-837, 838-peIja naM.490) [ 8 ] bhAvArtha- koI jJAnacetanAmAM kevaLa zuddhAtmA viSaya bane che ane koImAM zuddhAtmA tathA anya padArtha viSaya banneya viSaya bane che paraMtu evI koI paNa upayogAtmaka jJAna cetanA nathI ke jemAM zuddhAtmA viSaya thato na hoya athavA kevaLa anya padArtha ja viSaya thatA hoya. anya padArthono niSedha karavAnuM paNa amAruM e ja prayojana che ke zuddhAtmA sivAya kevaLa anya padArtha jJAna cetanAmAM viSaya banatA nathI. ahIM e zaMkA UThAvI zakAya ke jo jJAna cetanAmAM anya padArtha paNa viSaya bane che to temAM saMkramaNa thavuM paNa Avazyaka che. ane upara jJAna cetanAmAM saMkramaNano niSedha karavAmAM Avyo che. te zA mATe ? eno uttara e che ke je jJAna cetanAmAM anya padArtha paNa viSaya bane che te te jJAna cetanAnA astitvakALe AdithI aMta sudhI barAbara viSaya rahe che. kevaLajJAnamAM AdithI ja zudhdhAtmA tathA anya padArtha viSaya bane che ane anaMtakALa sudhI niraMtara TakI rahe che. ema nathI ke kevaLajJAnamAM utpatti kALe kevaLa zuddhAtmA ja viSaya thato hoya ane pachI viSaya vadhatA jatA hoya, paraMtu AdithI ja sarva viSaya temAM jhaLake che ane barAbara jhaLakyA kare che. A ja apekSAthI jJAnacetanAmAM anya padArthono viSaya rahevA chatAM paNa saMkramaNano niSedha karavAmAM Avyo che. (gAthA-861 bhAvArtha, peIja naM. 499) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 dRSTAMta - [ ] artha:- jema darpaNamAM svabhAvathI ja svacchatA (nirmaLatA ) siddha che to paNa saMbaMdha thavAthI tenI vikA2 avasthA thaI jAya che ane te vikAra vAstavika che. bhAvArtha:- mukhanuM pratibiMba paDavAthI darpaNanuM svarUpa mukhamaya thaI jAya che te tenI vikArAvasthA che ane te kevaLa kalpanA mAtra nathI paraMtu vAstavamAM kAMIka vastu che. kema ke chAyA pudgalanI paryAya che. darpaNanI mukhamaya paryAya sAme rahelA mukhanA nimitte thAya che tevI ja rIte jIvanA rAgadveSa pariNAmothI te vaibhAvika guNanI vikArAvasthA thaI rahI che. enI AvI avasthA anAdi kALathI che. 98 (gAthA-951, peIja naM. 531, 532 ) [] bhAvArtha:- jJAnAvaraNa karme AtmAnA jJAnaguNane DhAMkyo che. jIvomAM jJAnanI je nyUnAdhikatA jovAmAM Ave che te jJAnAva2Na karmanI nyUnAdhiktAnA nimitte ja prAsa thAya che. mUrkhAo karatAM vidvAnomAM vidvAno karatA mahAvidvAnomAM jJAnanuM je adhikapaNuM prAsa thAya che tenAthI RSiomAM ane temanA karatAM maharSio ane gaNadharomAM jJAnanuM adhikapaNuM uttarottara prApta thAya che paraMtu A badhuM jJAna kSayopazama rUpa ja che. jyAM jJAnAvaraNarUpa paLado sarvathA khasI jAya che tyAM ja A AtmA samasta lokAlokane jANanAra sarvajJa thaI jAya che. te sarvajJanA jJAnamAM samasta padArthonI badhI paryAyo sAkSAt jhaLake che. ( gAthA-1143, peIja naM. 596 ) zrI paMcAdhyAyI-bhAga-1 paM. zrI rAjamallajI kRta anuvAda :- paM. - devakInaMdanajI kRta [ ] anvayArtha:- [vilpamAtrAt] vikalpamAtrapaNAthI [tat] te [ artha vidyo jJAna] arthavikalpAtmaka jJAna[yobhavati ]eka prakAranuM chetathA[ vizeSaviSayatvAt] samyak ane mithyArUpa vizeSano viSaya hovAthI [ sabhya jJAnaM ] samyakazAna [6] tathA [ mithyAjJAnaM] mithyAjJAna e pramANe be prakAranuM [asti ] che. bhAvArtha:- sAmAnyapaNAthI artha vikalpAtmaka arthAt svapara vyavasAyAtmaka je jJAna kahevAmAM Ave che te ja artha vikalpAtmaka jJAna, vizeSardaSTithI samyak ane mithyA vizeSaNayukta paNa kahevAmAM Ave che. yathArtha viSayane viSaya karavAvALuM jJAna samyajJAna kahevAya che tathA ayathArtha viSayane viSaya karavAvALuM jJAna mithyAjJAna kahevAya che. (gAthA-558, peIja naM. - 239 ) [ ] bhAvArtha:- jema AMkha, rUpane dekhe che paraMtu teTalA mAtrathI te AMkha kAMI rUpamAM pravezI jatI nathI, te ja pramANe jJAna jJeyone jANe che paraMtu teTalA mAtrathI te jJAna kAMI zeyomAM pravezI jatuM nathI. mATe zeyajJAyaka saMbaMdhane lIdhe jJAnane zeyagata kahevuM te nayAbhAsa che. ( gAthA-586, peIja naM. 252) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [] - cothA nayAbhAsanuM svarUpa - anvayArthaH- A paNa nayAbhAsa che ke jJAna ane zeyane paraspara bodhya - bodhaka saMbaMdha che jema ke jJAna, zeyagata che ane e zeya paNa jJAnagata che. bhAvArtha:- jJeya-zAyaka saMbaMdhane laIne jJAnane jJeyagata kahevuM tathA zeyane jJAnagata kahevA te paNa nayAbhAsa che. tenuM kA2NaH- (gAthA-585, peIja naM. 253) [ ] anvayArthaH- vidhipUrvaka pratiSedha thAya che tathA pratiSedha pUrvaka vidhi thAya che paraMtu e baMne vidhiniSedhAtmaka nayonI maitrI arthAt banne nayonuM eka sAtha rahevuM e pramANa che. athavA potAnA ane 52nA AkArane viSaya karavAvALuM eTale sva-52 vyavasAyAtmaka je jJAna che te pramANa che. [ gAthA: 665, - peIja naM. - 286] [ ] anvayArtha:- sArAMza A che ke nizcayathI arthanA AkArarUpa thanAruM je jJAna che te pramANanuM svayaM siddha lakSaNa che tathA eka vikalpAtmaka jJAna nayanA Adhina che, arthAt sAmAnyAtmaka vA vizeSAtmakajJAna naya kahevAya che tathA ubhaya vikalpAtmaka jJAna eTale sAmAnya vizeSAtmaka jJAna pramANa kahevAya che. 99 bhAvArtha:- artha vikalpAtmaka jJAna pramANanuM lakSaNa che, pratyeka jJAna artha vikalpAtmaka hoya che, je jJAna ekadezane viSaya kare che tene nayajJAna kahe che tathA je jJAna yugapat (ekasAtha ) sarvadezane viSaya kare che tene pramANajJAna kahe che. ( gAthA-666, peIja naM-286) [ ] bhAvArtha:- jema darpaNa ane darpaNamAM rahelA pratibiMbano yugapat pratibhAsa thAya che te ja pramANe sAmAnya vizeSane yugapat viSaya karavAvALuM jJAna, samkajJAna kahevAya che, anya nahi; kAraNake jJAnane darpaNa samAna tathA temAM rahelA viSayane pratibiMba samAna mAnavAmAM Avyo che. ( gAthA-673, peIja naM. 289 ) zrI paMcAdhyAyI bhAga jIvanI svacchatA batAvavA darpaNanuM dRSTAMta kahe che. bhAvArtha:- jema darpaNamAM je mayuranuM pratibiMba paDe che te pratibiMba vAstavika mayura kahevAto nathI, jo te paNa vAstavika hoya to te pratyakSa mayuranI mAphaka pratyakSa thavo joIe paraMtu darpaNamAM te pratyakSa thato nathI paNa mAtra tenuM pratibiMba ja jaNAya che, te ja pramANe jIvAdi navatattvo jIvanI nava avasthAo che paNa te vAstavika trikAlika jIva svarUpa nathI, jIvAdi nava tattvo jIvanI avasthAo che paNa te zuddhajIvadravya nathI. (gAthA-160, peIja naM. 80) [] bhAvArtha:- jevI rIte japA puSpanA yogathI sphaTikamaNImAM je lAlimAno pratibhAsa thAya che te kSaNika che paNa sphaTikanuM svarUpa nathI, tevI ja rIte jIvAdi nava tattvomAM je jIvano pratibhAsa thAya che te vAstavika nathI, paraMtu kevaLa vyavahA2dRSTithI che- zudghardaSTithI - 2 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 nathI. zuddhadaiSTithI to jIvatattva advaitarUpa ja che, temAM A nava avasthAono pratibhAsa... pratIta thato nathI. (gAthA-161, peIja naM.81) [ ] anvayArtha:- [ artha vitva: ALAra: svAt] 'sAkAra' zabdamAM AkAra zabdano artha, 'vikalpa thAya che;' tathA [ artha: svaparovara: ] 'artha vikalpa ' zabdamAM 'artha' zabdano artha sva tathA 52 viSaya thAya che [ vA] ane [vittva: sopayoga: ] 'vikalpa' zabdano artha jJAnanI upayoga sahita avasthA thAya che [hiM] kAraNake nizcayathI [ jJAnasya putat nakSaLa] jJAnanuM lakSaNa e AkA2 che. bhAvArtha:- 'sAkAra' zabdamAM AkAra zabdano artha, arthavikalpa che; 'artha vikalpa' zabdamAM artha zabdano artha sva-52 padArtha thAya che; tathA 'vikalpa' zabdano artha jJAnanI upayoga sahita avasthA thAya che, tethI A pramANe nirUkita karavAthI 'AkA2' zabdano artha jJAna upayoga thAya che. (gAthA-391, peIja naM. 172 ) [ ] bhAvArtha:- 'jJAna' guNa tarIke sAmAnya che tathA paryAyapaNe sAkAra che. AtmAnA guNonA be bheda che eka jJAnAkAra tathA bIjo zeyAkA2. (jJeyAkAra zabdano artha, jJAna vinA AtmAnA anaMta guNone sAmAnya AkAra hoya che ) temAMthI jJAnanI pariNatine jJAnAkAra kahe che tathA bAkInA guNonI pariNatine zeyAkA2 zabdathI kahevAmAM Ave che. (gAthA-394, peIja naM. 174) [ ] anvayArtha:- yoganI pravRttinA parivartanane vikalpa kahe che, arthAt eka jJAnanA viSayabhUta arthathI bIjA viSayAnta25NAne prApta thavAvALI je zeyAkArarUpa jJAnanI paryAya che te vikalpa kahevAya che. ( gAthA-831, peIja naM. 326) [ ] anvayArtha:- [ jJAnopayosya svamAva mahimovaya: ] jJAnopayoga nA svabhAvano mahimA ja koI evo che ke te (jJAnopayoga ) [ pravIpavat] pradIpanI mAphaka [AbhaparomayAgabhAvazrvabasti ] sva, tathA 52 bannenA AkA2no eka sAtha (gAthA-858 no anvayArtha, peIja naM. 338 ) prakAzaka che. [] bhAvArthano bIjo pAroH- athavA A padyano Avo paNa artha thAya che ke - nizcayanayathI AtmA, AtmajJa ( AtmAne jANanAra ) che tethI je samaye 52ma zuddha AtmA potAnA zuddha kevaLajJAna dvArA potAnA AtmAne ja saMpUrNarItathI jANe che te samaye jema tene sva (jJAna ) ane 52nuM (jJAnanA viSayabhUta zuddha AtmadravyanuM ) pUrNa jJAna thAya che te ja pramANe te jJAnanI atyaMta nirmaLa pratibhAsaka zaktithI bAkInAM saMpUrNa dravyo paNa temAM svayaM pratibhAsita thavA lAge che, kA2Nake zuddha jJAnopayogano evo ja koI aciMtya mahimA che ke jethI te svaviSayamAM joDAto thako paNa sva tathA anya sarva padArthono jJAtA thAya che. (gAthA-859, peIja naM. 339 ) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 101 kArtikeyAnuprekSA zrI kArtikeya svAmI viracita [ ku ] jJAna jIvanA pradezomAM rahIne ja sarvane jANe che-ema kahe che. jJAnaM na yAti jJeyaM jJeyaM api na yAti jnyaandeshe| nijanijadezasthitAnAM vyavahAra: jnyaanjnyeyaanaam||256 / / artha- jJAna che te zeyamAM jatuM nathI tathA zeya paNa jJAnanA pradezomAM AvatAM nathI; potapotAnA pradezomAM rahe che, topaNa jJAna tathA zeyamAM zeya-jJAyaka vyavahAra che. bhAvArtha- jema darpaNa potAnA ThekANe che ane ghaTAdika vastu potAnA ThekANe che, chatAM darpaNanI svacchatA evI che ke jANe ghaTa darpaNamAM AvIne ja beTho hoya ! e ja pramANe jJAna-zeyano vyavahAra jANavo. (peIja naM. 144) [ ga ] artha- je naya bhUta, bhaviSya tathA vartamAnarUpa vikalpathI saMkalpamAtra (padArthane) sAdhe te naigamanAya che. bhAvArtha:- traNa kALanA paryAyomAM anvayarUpa che te dravya che. tene potAnA viSayathI bhUtakALanI paryAyane paNa vartamAnava saMkalpamAM le, bhAvikALanI paryAyane paNa vartamAnava saMkalpamAM le tathA vartamAnakALanI paryAyane te kiMcit niSpanna hoya vA aniSpanna hoya topaNa niSpannarUpa saMkalpamAM le evA jJAna tathA vacanane naigamanaya kahe che. tenA aneka bheda che. sarva nayanA viSayane mukhyatA-gauNatAthI potAnA saMkalparUpe viSaya kare che. jema ke manuSya nAmanA jIvadravyane saMsAraparyAya che, siddhaparyAya che tathA A manuSyaparyAya che ema kahe to tyAM saMsAraparyAya to atIta- anAgata-vartamAna traNa kALa saMbaMdhI paNa che, siddhapaNuM anAgata ja che tathA manuSyapaNuM vartamAna ja che chatAM A nayanA vacanathI abhiprAyamAM vartamAna vidhamAnava saMkalpathI parokSarUpa anubhavamAM laIne kahe ke "A dravyamAM, mArA jJAnamAM, hAla A paryAya bhAse che' evA saMkalpane naigamanayano viSaya kahe che. emAMthI koIne mukhya tathA koIne gauNarUpa kahe che. AgaLa zukaladhyAnano trIjo bheda kahe che[ 9 ] bhAvArtha- ahIM kevaLajJAna UpasyuM tyArathI upayoga to sthira che ane dhyAnamAM aMtarmuhUrta TakavAnuM kahyuM che; paraMtu e dhyAnanI apekSAe to ahIM dhyAna nathI paNa mAtra yoga thaMbhAI javAnI apekSAe dhyAnano upacAra che. ane jo upayoganI apekSAe kahIe to upayoga ahIM thaMbhI ja rahyo che-kAMI jANavAnuM bAkI rahyuM nathI. vaLI palaTAvavAvALuM pratipakSI karma paNa rahyuM nathI tethI tene sadAya dhyAna ja che potAnA svarUpamAM ramI rahyAM che, samasta zeyo ArasInI mAphaka pratibiMbita thaI rahyAM che ane mohanA nAzathI koI padArthomAM iSTa-aniSTabhAva nathI. e pramANe sUkSmakriyApratipAtI nAmanuM trIjAM zukladhyAna pravarte che. (gAthA-484 nA bhAvArthamAMthI) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paMca viMzati -zrI padmanaMdi AcArya viracita [ ] anuvAda:- pramANa naya ane nikSepa e arvAcIna padamAM sthita che arthAt jyAre vyavahAranayanI mukhyatAthI vastunuM vivecana karavAmAM Ave che tyAre ja temano upayoga thAya che. paraMtu zuddha nizcayanayanI dRSTimAM kevaLa eka zuddha AtmA ja pratibhAsita thAya che. tyAM te uparyukta samyagdarzanAdi traNe paNa abhedarUpamAM eka ja pratibhAsita thAya che. [ eka-saptati - gAthA 16- peIja naM.- 154] [ 9 ] anuvAda - kevaLajJAna, kevaLadarzana ane anaMta sukha svarUpa je te utkRSTa teja che tene jANatAM bIjuM zuM na jaNAyuM? tene dekhI letAM bIjuM zuM na dekhavAmAM AvyuM ane tene sAMbhaLatA bIjuM zuM na sAMbhaLavAmAM AvyuM? arthAt eka mAtra tene jANI letAM badhuM ja jaNAI gayuM che, tene dekhI letAM badhuM ja dekhavAmAM AvI gayuM che ane tene sAMbhaLI letAM badhuM ja sAMbhaLI lIdhuM che. [ekatvasaptati -gAthA 20- peIja naM.-155] [ ] anuvAda - jyAM na koI AkAra che, na AkArAdi akSara che, na kRSNa - nIlAdi varNa che ane na koI vikalpaya che; paraMtu jyAM kevaLa eka caitanya svarUpa ja pratibhAsita thAya che tene ja sAmya kahevAmAM Ave che. [ eka-saptati - gAthA 65 - peIja naM.- 166 ] [ re ] anuvAda-ahIM saMsAramAM mUrkha prANInA cittamAM kAMIka to sukha ane kAMIka duHkharUpa prati bhAse che. paraMtu vivekI jIvanA cittamAM sadA sarva duHkhadAyaka ja pratibhAse che. [ekatvasaptati - gAthA 74 - peIja naM.- 168] [ pa ] anuvAda-sUkSma hovAthI je siddhone paramANune joI zakanAra bIjA avadhijJAnI paNa joI zaktA nathI tathA jemanA jJAnamAM sthita traNe loka AkAzamAM sthita eka nakSatra samAna spaSTapaNe pratibhAse che te aparimita tejanA dhAraka siddhonuM varNana zuM mArA jevo mUrkha ane hIna manuSya karI zake che? arthAt karI zakto nathI. atizaya bhaktine vaza thaIne karI rahyo chuM. [siddhastuti - gAthA 1- peIja naM.- 203] [ 0 ] vizeSArtha:- ahIM je siddhajyotine paraspara virUddha pratIta thatAM aneka dharmothI saMyukta batAvavAmAM Avela che te vivikSAbhedathI batAvela che. jema ke te siddha jyoti atIndriya che mATe ja sUkSma kahevAya che. paraMtu temAM anaMtAnaMtta padArtha pratibhAse che tethI e apekSAe te sthaLa paNa kahevAya che. te para (pudgalAdi) dravyonA guNothI rahita hovAnA kAraNe zUnya tathA anaMta catuSTaya saMyukta hovAnA kAraNe paripUrNa paNa che. paryAyArthikanayanI apekSAe te pariNamanazIla hovAthI utpAda - vinAzazALI tathA dravyArthikanayanI apekSAe vikAra rahita hovAthI nitya paNa manAya che. potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvanI apekSAe te sadbhAva svarUpa tathA paranA dravya, kSetra, kALa ane Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 103 bhAvanI apekSAe abhAva svarUpa paNa che. te potAno svabhAva choDIne anya svarUpe na thavAne kAraNe eka tathA aneka padArthonuM svarUpa pratibhAsita karavAne kAraNe aneka svarUpa paNa che. evI te siddhajyotinuM ciMtana badhA karI zaktA nathI paNa nirmaLa jJAnanA dhAraka koI vizeSa yogIjana ja tenuM ciMtana kare che. (siddhastuti gAthA-13, peIja naM-209) [ ] vizeSArtha-A bhavya jIva jyAre anekAntamaya paramAgamano abhyAsa kare che tyAre te vivekabuddhi pAmIne siddhonuM yathArtha svarUpa jANI le che. te vakhate te potAnI jAtane karma kalaMkathI lisa jANIne te ja siddha svarUpane upAdhya (grAhya) mAne che. paraMtu jevuM tene svarUpAcaraNa pragaTa thAya che ke tarata ja tenI saMsArI ane siddha viSayaka bhedabuddhi paNa naSTa thaI jAya che te vakhate tene dhyAna, dhyAtA ane dhyeyano bheda ja raheto nathI. tyAre tene sarva prakAranA vikalpothI rahita ekamAtra zuddha Atma svarUpa ja pratibhAsita thAya che. (siddhastuti-gAthA-14, peIja naM-210) [ ] vizeSArtha- abhiprAya e che ke bhedabuddhi rahe tyAM sudhI zarIra ane sva ane paranI kalpanA thAya che. aMdara-bahAra; sthULa-sUkSma tathA puruSa-strI Adi uparyukta badhA vikalpa eka te zarIranA Azraye ja thayA kare che. paNa jyAre te bhedabuddhi naSTa thaI jAya che ane abhedabuddhi pragaTa thaI jAya che tyAre te samasta bheda vyavahAra paNa tenI sAthe ja naSTa thaI jAya che. te vakhate akhaMDa citiMDa svarUpa eka mAtra A jyotino ja pratibhAsa thAya che. tyAM sudhI ke A nirvikalpa avasthAmAM samyagdarzana, samyajJAna ane samyaThyAritra Adino paNa bheda naSTa thaI jAya che. (AlocanA adhikAra-gAthA 19, peIja naM-225) [ ] anuvAda:- indriya, mana ane zvAcchozvAsa naSTa thaI gayA pachI je nirmaLa AtmAnuM utkRSTa svarUpa pratibhAsita thAya che te atizaya sthiratA pAmIne ahIM janma (saMsAra) rUpa vanane bALavA mATe tIkSNa agni samAna hoya che. | (sabodha caMdrodaya adhikAra-gAthA 17 peIja naM. 236) [ ] anuvAda-manathI bAhya zarIrAdi taraphathI khasIne AnaMdarUpa samudramAM DUbI jatAM je jyoti pratibhAsita thAya che te utkRSTa caitanyasvarUpa jayoti jyavaMta ho. (nizcayapaMcAzat adhikAra gAthA-3 peIja naM-246) [ G ] anuvAda- zudhdha caitanya svarUpanuM jJAna thaI thatAM badhuM ja jaNAya jAya che tathA tene joI letAM badhuM ja dekhavAmAM AvI jAya che. kAraNa e ke samasta zeya padArthono viSaya karanAra darzana ane jJAna ukta caitanya svarUpathI bhinna nathI. [ sarbodha caMdrodaya - gAthA 55 - peIja naM.- 260] [ s ] anuvAdaH- he vacanonI adhIrI ! je tArA banne caraNorUpa kamaLonI bhaktithI paripUrNa che tene pUrNa zrutajJAnarUpa te trIjuM netra pragaTa thAya che ke je jANe kevaLajJAna sAthe Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1(4 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 spardhA pAmIne ja tenA viSayabhUta samasta vizvane dekhe che. (zrutadevatA stuti-gAthA-23, peIja naM-306) [ 0 ] vizeSArtha:- abhiprAya e che ke jyAM sudhI prANInuM Atma svarUpa tarapha lakSya nathI hotuM tyAM sudhI tene saMgIta sAMbhaLavAmAM nRtya paripUrNa nATaka Adi dekhavAmAM, paraspara kathA vArtA karavAmAM tathA zRMgArAdipUrNa navalakathA Adi vAMcavA-sAMbhaLavAmAM AnaMda Ave che. paraMtu jevo tenA hRdayamAM Atma svarUpano bodha udaya pAme che tevo ja tene uparyukta indriyaviSayonA nimitte prApta thato rasa (AnaMda) nIrasa pratibhAsavA lAge che. anya indriya viSayonI to vAta ja zuM, paraMtu te vakhate tene potAnA zarIra upara paNa anurAga raheto nathI. te ekAntasthAnamAM maunapUrvaka sthita thaIne AtmAnaMdamAM magna rahe che ane A rIte te ajJAnAdi doSo ane samasta mAnasika vikalpothI rahita thaIne ajara amara banI jAya che. (paramArtha viMzati-gAthA 19, peIja naM-355) zrI paMcAstikAya zrI kuMdakuMdAcAryadeva viracita TIkAkAra- zrI amRtacaMdradeva [ ] AtmAno caitanya anuvidhAyI (arthAt caitanyane anusaranAro) pariNAma te upayoga che. te paNa be prakArano che. jJAnopayoga ane darzanopayoga. tyAM, vizeSane grahanAruM jJAna che ane sAmAnyane grahanAruM darzana che (arthAt vizeSa jemAM pratibhAse te jJAna che ane sAmAnya jemAM pratibhAse te darzana che). vaLI upayoga sarvadA jIvathI apRthabhUta ja che, kAraNake eka astitvathI racAyela che. (gAthA 40 nI TIkAmAMthI) [ ku ] ahIM je pAMca jJAno varNavavAmAM AvyAM te vyavahArathI varNavavAmAM AvyAM che. nizcayathI to vAdaLAM vinAnA sUryanI mAphaka AtmA akhaMDa-eka-jJAnapratibhAsamaya ja che. (gAthA-41, bhAvArthano chello pAro, peIja naM-75) [ ] TIkA- A, vyavahArajIvatvanA ekAMtanI pratipattinuM khaMDana che (arthAt jene mAtra vyavahAranayathI jIva kahevAmAM Ave che teno kharekhara jIva tarIke svIkAra karavo ucita nathI ema ahIM samajAvyuM che). je A ekeMdriya vagere tathA pRthvIkAyika vagere, "jIvo' kahevAmAM Ave che te, anAdi jIva-pudagalano paraspara avagAha dekhIne vyavahAranayathI jIvanA prAdhAnya dvArA (-jIvane mukhyatA arpIne) "jIvo' kahevAmAM Ave che. nizcayanayathI temanAmAM sparzanAdi indriyo tathA pRthvI-AdikAyo, jIvanA lakSaNabhUta caitanyasvabhAvanA abhAvane lIdhe, jIva nathI; temanAmAM ja je svaparanI jJaptirUpe prakAzanuM jJAna che te ja, guNa-guNInA kathaMcit abhedane lIdhe, jIvapaNe prarUpavAmAM Ave che. (gAthA-121 nI TIkA, peIja naM-172) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 105 yogasAra prAbhUta AcArya zrI amitagati viracita sAloverAnAM trinonAM kidhA vAyate' A vAkyamAM jJAnane darpaNarUpe batAvIne athavA darpaNanI upamA ApIne e spaSTa karavAmAM AvyuM che ke jevI rIte darpaNa potAnA sthAnethI khasIne padArthonI pAse jatuM nathI ke temAM praveza pAmatuM nathI ane na to padArtha paNa potAnA sthAnamAMthI khasIne darpaNa pAse Ave che ane temAM praveza pAme che; chatAM paNa padArtha darpaNamAM pratibiMbita thaIne pravezyA hoya tema lAge che ane darpaNa paNa te padArthone potAnAmAM pratibiMbita karatuM thayuM, tadgata ane te padArthonA AkArarUpa pariNameluM jaNAya che, ane A badhuM darpaNa tathA padArthonI IcchA vinA ja vastu-svabhAvathI thAya che. tevI ja rIte vastu svabhAvathI ja zuddhAtmA kevaLInA kevaLajJAnarUpa darpaNamAM aloka sahita sarva padArtha pratibiMbita thAya che ane A dRSTie temane te nirmaLa jJAna AtmapradezonI apekSAe sarvagata na hovA chatAM paNa sarvagata kahevAya che ane tene anusAra te kevaLI paNa svAbhasthita hovA chatAM "sarvagata' kahevAmAM Ave che. emAM virodhanI koI vAta nathI. A prakAranuM kathana virodhAlaMkArano eka prakAra che, je vAstavamAM virodha sahita na hovA chatAM virodha jevuM lAge che, ane tethI ja virodhAbhAsa' kahevAmAM Ave che. tethI kevaLajJAnI pradeza apekSAe sarva vyApaka na hovA chatAM paNa svAbhasthita rahIne temane sarva padArthone jANavAmAM pratibhAsa karavAmAM koI bAdhA AvatI nathI. have ahIM e prazna karI zakAya che ke darpaNa to vartamAnamAM potAnI sanmukha ane kaMIka trAMsA rahelA padArthone ja pratibiMbita kare che- pAchaLanA athavA adhika AjubAjunA padArthone te pratibiMbita karatuM nathI- ane sanmukhAdirUpe sthita padArthomAM paNa je sUkSma che, dUravartI che, koI prakAranA AvaraNathI yukta che, amUrtika che, bhUtakALamAM sanmukha upasthita hatA, bhaviSyakALamAM sanmukha upasthita thaze paraMtu vartamAnamAM sanmukha upasthita nathI temAMthI koIne paNa vartamAna samayamAM pratibiMbita karatuM nathI. jo jJAna darpaNa samAna che to kevaLI bhagavAnanA jJAna-darpaNamAM aloka sahita traNe lokanA sarva padArtha yugapa kevI rIte pratibhAsita thaI zake? ane jo yugapa pratibhAsita na thaI zake to sarvajJapaNuM kevI rIte banI zake? ane kevI rIte 'sAlo nAMtritonAM divA varSagAyate' e vizeSaNa zrI vardhamAna svAmI mATe baMdha besatuM thaI zake? enA javAbamAM huM phakta eTaluM ja batAvavA IcchuM chuM ke upamA ane udAharaNa (dAMta) moTA bhAge ekadeza hoya che- sarvadeza nahi ane tethI sarva apekSAe temanI sAthe tulanA karI zakAtI nathI. temanAthI koI viSaya samajavAmAM madada maLe che, e ja temanA prayoganuM lakSya hoya che. jema ke koInA mukhane caMdramAnI upamA ApavAmAM Ave che to teno eTalo ja abhiprAya hoya che ke te atyaMta gaura varNanuM che- evo Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 abhiprAya hoto nathI ke teno ane caMdramAno varNa bilakula eka che athavA te sarvathA candranI dhAtunuM ja baneluM che ane candramAnI jema goLAkAra paNa che. evI ja rIte darpaNa ane jJAnanA upamAna-upeya bhAvane samajavo joIe. ahIM jJAna (upameya) ne darpaNa ( upamAna)nI je upamA ApavAmAM AvI che tenuM lakSya prAyaH eTaluM ja che ke jevI rIte padArtha pota potAnA sthAnamAM sthita rahevA chatAM paNa nirmaLa darpaNamAM jevA ne tevA jhaLake che ane tadgata jaNAya che ane temane Ama pratibiMbita thavAmAM temanI koI IcchA hotI nathI ane na to darpaNa temane potAnAmAM pratibiMbita karavA-karAvavAnI koI IcchA rAkhe che badhuM ja vastu svabhAvathI thAya che, tevI ja rIte nirmaLa jJAnamAM paNa padArtha jemanA tema pratibhAsita thatA ane temAM pravezelA jaNAya che ane A kAmamAM koInI paNa IcchA saphaLa thatI nathI-vastu svabhAva ja sarvatra potAnuM kArya karato jaNAya che. AthI vadhu teno evo Azaya kadApi laI zakAto nathI ke jJAna paNa sAdhAraNa darpaNanI jema jaDa che, darpaNa dhAtunuM baneluM che, darpaNanI jema teno eka bhAga ja prakAzita che ane te bhAganI sAme nirAvaraNa athavA vyavadhAna-rahita avasthAmAM rahela tAtkAlika mUrtika padArthone ja pratibiMbita kare che. Avo Azaya levo che upamAna-upameyabhAva tathA vastu svabhAvane na samajavA jevuM thaze. e sivAya darpaNa paNa jAta-jAtanA hoya che. eka sarva sAmAnya darpaNa je zarIranA upalA bhAgane ja pratibiMbita kare che- carma mAMsanI aMdara rahela hADakAM Adine nahi, paraMtu bIjuM ekasa-re darpaNa je carma mAMsanI ADazamAM sthita hADakAM Adine paNa pratibiMbita kare che. eka prakAranuM darpaNa samIpa athavA thoDe ja dUranA padArthone pratibiMbita kare che, bIjuM darpaNa ( reDiyo, Telivijhana Adi dvArA) bahu dUranA padArthone paNa potAnAmAM pratibiMbita karI le che ane e vAta to sAmAnya darpaNo tathA phoTAomAM paNa jovA maLe che ke te ghaNA padArthone potAnAmAM yugapa pratibiMbita karI le che. ane temAM keTalAya nikaTanA tathA dUravartI padArthonuM pArasparika aMtarAla paNa lusa-gupta jevuM thaI jAya che, je vidhi pUrvaka jovAthI spaSTa jANI zakAya che. e uparAMta smaraNarUpI jJAna-darpaNamAM hajAro mAIla dUranI ane dasakAo pahelAMnI joyelI ghaTanAo tathA AkRtio spaSTapaNe jhaLakI UThe che. ane jAtismaraNanuM darpaNa to ethI paNa caDiyAtuM hoya che, jemAM pUrva janma athavA janmonI seMkaDo varSa pUrvenI ane hajAro mAIla dUranI bhUtakALanI ghaTanAo spaSTapaNe jhaLake che, evI ja rIte nimittAdi zrutajJAna dvArA candra, sUrya grahaNAdi jevI bhaviSyanI ghaTanAono sAco pratibhAsa thAya che. jyAre laukika darpaNo tathA smRti Adi kSAyopathamika jJAna-darpaNonI AvI hAlata che to pachI kevaLajJAna jevo alaukika-darpaNanI to vAta ja zI? te sarvAtizAyI jJAna darpaNamAM aloka sahita traNe lokanA te badhA padArtho pratibhAse che je "joya" kahevAya che- cAhe te vartamAna hoya ke avartamAna. kAraNake zeya te ja kahevAya che je jJAnano viSaya hoya che- jJAna jene jANe che. jJAnamAM loka-alokanA badhA ja zeya Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 107 padArthone jANavAnI zakti che, te jyAM sudhI tenA upara paDela AvaraNAdi pratibaMdha sarvathA dUra thaIne te zakti pUrNarUpe vikasita thaI jatI nathI tyAM sudhI temane potAnAmAM pUrNa rUpe jANI zakatuM nathI. jJAna zaktine pUrNa vikasita ane caritArtha thavAmAM bAdhaka kAraNa che jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya nAmanA cAra dhAtI karma A cAreya dhAtakarmonI sattA jyAre AtmAmAM nathI rahetI tyAre temAM te apratita zakti-jJAna jyotino udaya thAya che, jene loka-alokanA sarva zeya padArthone potAno viSaya karavAmAM pachI koI rokI zakatuM nathI. jema dAhaka svabhAvavALI agni mojUda hoya, dAhya-Injana paNa mojUda hoya, tene bALavAmAM agnine koI prakArano pratibaMdha paNa na hoya ane chatAM paNa te agni te dAhyanI dAhaka na hoya ema banI zakatuM nathI, tevI ja rIte ukta apratihata jJAna jyotinA dhAraka kevaLajJAnI hoya ane te koIpaNa zeyanA viSayamAM ajJAnI rahI zake ema paNa banI zakatuM nathI. e ja Azaya zrI samantabhadra svAmIkRta AptamImAMsAnI apUrva TIkA aSTasahastrImAM zrI vidhAnaMda svAmIe nIcenA prAcIna vAkya dvArA vyakta karyo che- 'so jJeye kathamajJaH syAdasati prtibndhne| dAddhe'gnirdAhako na syAdasati prtibndhne"|| mATe kevaLajJAnI zrI vardhamAna svAmInA jJAna darpaNamAM aloka sahita traNe loka pratibhAsita thavAmAM bAdhAnuM koI sthAna nathI; kAraNake teo ghAtI-karma maLa dUra karIne nirdhatakalilAtmA thayA che. (gAthA-19, peIja naM- 17 thI 22) zeya-kSisa jJAnanI vyApakatAnuM spaSTIkaraNa vyAkhyA - ahIM rUdranI' pada te zAtizaya mahAnala ratnanuM vAcaka che je khUba tejasvI hoya che. tene jyAre koI dUdhathI bharela kaDAI jevA vAsaNamAM mUkavAmAM Ave che tyAre te dUdhanA vartamAna rUpano tiraskAra karI tene cAre taraphathI potAnA teja dvArA nIluM banAvI de che. tevI ja rIte zeyonI vacce sthita kevaLajJAna paNa potAnA tejathI ajJAna aMdhakArane dUra karI samasta zeyomAM zeyAkAra rUpe vyAsu thayuM thayuM temane prakAzita kare che. dUdhathI bharelA je moTA pAtramAM indranIla ratna paDeluM hoya che tenA thoDA ja bhAgamAM jo ke sthita hoya che ane teno koI paNa paramANuM temAMthI nIkaLIne bIje jato nathI chatAM paNa enA tejamAM evI vicitratA che ke te badhAya dUdhane potAnA raMge raMgI de che ane dUdhano koIpaNa paramANuM vAstavamAM nIlo thaI jato nathI- jo nIlamaNine dUdhamAMthI kADhI levAmAM Ave to dUdha jemanuM tema potAnA svabhAvika raMgamAM raheluM dekhAya che, nIla ratnanI prabhAnA saMsargathI kyAMya paNa temAM koI vikAra dekhAto nathI. evI ja hAlata jJAna tathA zeyonI che, zeyonI madhyamAM sthita kevaLajJAna jo ke vAstavamAM potAnA Atma pradezomAM ja sthita hoya che ane AtmAno koI paNa pradeza Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AtmAthI alaga thaIne bAhya padArthomAM jato nathI, chatAM paNa tenA kevaLajJAnamAM tejanuM evuM mahAbhya che ke te badhA padArthone potAnI prabhAthI zeyAkArarUpe vyAsa karI te padArthomAM potAnA pradezo sAthe tAdAbhya pAmyuM hoya evuM jaNAya che; jyAre darpaNamAM tenI svacchatAne vaze pratibiMbita padArthonI jema tevuM kAMI paNa nathI. mATe vyavahAranayanI dRSTie jJAnanuM zeyomAM ane zeyo (padArtho) nuM jJAnamAM astitva kahevAmAM Ave che. zrI kuMdakuMdAcArye A vAtane adhika spaSTa karatAM pravacanasAramAM lakhyuM che - "javi te Na saMti ATThaNANe NANaM NA hodi svvgyN| savvagayaM vA NANaM kahaM Na NANaTThiyA atttthaa||31|| jo te padArtha kevaLajJAnamAM astitva na rAkhatA hoya- na jhaLakatAM hoya- to kevaLajJAnane sarvagata kahI zakAtuM nathI ane jJAna jo satargata che to padArthone jJAnamAM sthita kevI rIte na kahevAya? - kahevA ja paDe ? A rIte A jJAnamAM zeyonI ane zeyomAM jJAnanI sthiti vyavahAranayanI dRSTithI che. nizcayanayanI dRSTithI jJAna potAmAM ane zeya potAmAM sthita che. darpaNamAM pratibiMba ane pratibiMbamAM darpaNanI jema ekanA astitvano bIjAmAM vyavahAra karavAmAM Ave che. (gAthA-21, peIja naM-23, 24, jIva adhikAra) [ ] .....mATe cuMbakanI jema jJAnanI sImita zakti samajI levI na joIe. temAM pratibaMdhakano abhAva thaI javAthI dUravartI tathA aMtarita ja nahI paNa sUkSma padArthone potAnI tarapha AkarSita karavAnI potAno viSaya banAvavAnI-anaMtAnaMta zakti che tenI bahAra koI paNa padArtha jANyA vinA azeyarUpe raheto nathI. tethI ja jJAnane "sarvagata' kahyuM che. te potAnA AtmapradezonI apekSAe nahi paraMtu prakAzanI apekSAe sarvagata che. (gAthA-23nI vyAkhyAmAMthI peIja naM-26) [ ] vyAkhyA:- pAchaLanA padhamAM e batAvavAmAM AvyuM che ke kevaLajJAna dUravartI padArthone paNa jANe che, bhale te dUrapaNuM kSetra saMbaMdhI hoya ke kALa saMbaMdhI, tyAM e bhrama utpanna thAya che ke jJAna parane ja svabhAvathI jANe che ke potAne paNa jANe che? A padhamAM dIpakanA udAharaNa dvArA e spaSTa karavAmAM AvyuM che ke jevI rIte dIpaka para padArthonuM udhotana kare che tevI ja rIte potAnuM paNa udyotana (prakAzana) kare che- potAnA prakAzanamAM koI prakAre paranI apekSA rAkhato nathI tevI ja rIte jJAna paNa potAne tathA para padArtha samUhane svabhAvathI ja jANe che- potAne athavA AtmAne jANavAmAM koI bIjAnI apekSA rAkhatuM nathI. (gAthA-24, peIja naM-26, jIva adhikAra) [ 3 ] jJAna sarva padArthomAM yugapada pravRtta na thavAthI doSApatti vyAkhyAH- pAchaLanA padhomAM triloka sthita trikALagata sarva padArthone yugapa jANavAnI vAta kahevAmAM AvI che. A padhomAM e batAvavAmAM AvyuM che ke jo Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [] [] 109 kevaLajJAna te badhA padArthone yugapad na jANatuM hoya to ema kahevuM paDe ke te eka padArthane paNa puruM jANatuM nathI; kAraNake eka padArthamAM paNa anaMta paryAyo hoya che, krame krame temane jANatAM badhA paryAyone te kyAre jANI zake ? kadIya nahI. jo A rIte eka dravyanI anaMta paryAyo kadI paNa pUrI jANavAmAM na Ave to eka dravyane puruM jANavAnuM kevI rIte kahI zakAya ? na kahI zakAya ane e eka moTo doSa Avaze. jo eka dravyanI paryAyone kramekrame jANatAM temane jANavAno aMta mAnavAmAM Ave to tyAra pachI dravyane paryAya rahita mAnavuM paDaze ane paryAya rahita mAnavuM paDaze ane paryAya rahita mAnavAno artha thAya dravyano abhAva; kA2Nake 'muLa paryAyavat dravyam' A sUtra vAkya anusAra guNa paryAyavAnane 'dravya' kahe che, guNa ane paryAya bannemAMthI koI nahi to dravya nahI, ane dravya sat lakSaNa hoya che tethI teno kadI abhAva thaI zakato nathI. bhale paryAyo jaLa kallolonI peThe samaye samaye badalatI rahe. AvI sthitimAM kevaLajJAnanuM yugapad sarva padArthone jANavuM ja barAbara baMdha bese che- kramekrame jANavuM nahi. samasta bAdhaka kA2Nono abhAva thaI javAthI kevaLajJAna jANavAnI anaMtAnaMta zaktithI saMpanna che, temAM sarvadravya pota potAnI anaMta paryAyonI sAthe evI rIte jhaLake che jema darpaNamAM padArthono samUha jhaLakayA kare che. ( gAthA-30 peIja naM-29/30 jIva adhikAra ) mohano vilaya thatAM svarUpanI upalabdhi. zabdArtha:- mohano vinAza thaI jatAM jIva pharIthI potAnA nirmaLa rUpane prAsa thAya che. ( tevI ja rIte ke jevI rIte ) rakta puSpAdirUpa upAdhino abhAva thaI javAthI sphaTika potAnA zuddha svarUpane prApta thAya che. vyAkhyA:- pAchalA padyamAM je mohanA saMga athavA saMbaMdhathI jIvane malina thavAnI vAta kahevAmAM AvI che te ja mono saMbaMdha chUTI jatAM A jIva asala potAnA svarUpane prApta thAya che, jema sphaTika rakta puSpAdirUpa upAdhino abhAva thaI jatAM punaH potAnA svaccha nirvikAra svarUpane prApta thaI jAya che. pUrva padhe tathA A padhamAM sphaTikanuM dRSTAMta jIvane nirvikAra ane savikAra rUpano athavA svabhAva ane vibhAvano bodha karAvavA mATe ghaNuM ja suMdara ane tathyapUrNa che. ( gAthA-40, peIja naM-164, baMdha adhikA2 ) jJAnAnubhava rahitane arthanuM jJAna thatuM nathI. zabdArtha:- sarva potAnA AtmAmAM jJAnano pratyakSa anubhava kare che. je jJAnanA anubhavathI rahita che tene padArthanuM jJAna siddha thatuM nathI. vyAkhyA:- badhA prANI koI paNa indriya dvArA potAnA AtmAmAM jJAnano anubhava kare che, e pratyakSa jovAmAM Ave che. jene potAmAM kAMI paNa jJAnano anubhava thato nathI tene koIpaNa padArthanuM koI jJAna thatuM nathI. lajAmaNIno choDa jyAre sparzana indriya dvA2A evo anubhava kare che ke tene koI aDayuM-- tenA upara koI Apatti AvI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 to te potAne saMkocI le che athavA mRtarUpe dekhADe che, tethI tene sparza- viSayaka arthajJAnanuM hovuM prApta thAya che ane tethI temAM jJAnaguNa dhAraka jJAnInuM astitva siddha thAya che-bhale te jJAna game teTalI thoDI mAtrAmAM vikasita hoya. (nirjarA adhikAra, gAthA 36, peIja naM-199) vene jANe ane vedakane na jANe te AzcaryakArI che. zabdArtha- dubuddhi vedhane to jANe che, vedakane kema nathI jANato?[ dyotyapuNyatti] prakAzyane to dekhe che[naghotama] paraMtu prakAzakane dekhatA nathI [ vata vahIvazarjana] e kevuM Azcarya che? vyAkhyA:-niHsaMdeha zeyane jANavuM ane jJAyakane-jJAna ke jJAnIne na jANavuM e eka AzcaryanI vAta che; jevI rIte ke prakAzathI prakAzita vastune to dekhavI paraMtu prakAzane na dekhavo. AvA zAyaka-viSayamAM ajJAnIone ahIM dubuddhi-vikAra grasita buddhivALA- kahyA che. pAchalA padhamAM dIpaka ane tenA prakAzanI vAta laIne viSayane spaSTa karavAmAM Avela che, ahIM udhota ane tenA dvArA prakAzita padArthanI vAta laIne te ja viSayane spaSTa karavAmAM Avela che, dhotaka, dhota ane dhotyano jevo saMbaMdha che tevo ja saMbaMdha jJAtA jJAna ane zeyano che. ekane jANavAthI bIjuM jANavAmAM Ave che. jene ekane jANatAM bIjAno bodha thato nathI te kharekhara durbuddhi che. (nirjarA adhikAra-gAthA 39, peIja naM-200) [] zeyanA (myAkAranA) lakSyathI AtmAnA zuddharUpane jANIne dhyAvavAnuM phaLa : vyAkhyA - je loko zeyane jANavAmAM pravRtta hovA chatAM paNa jJAyakane jANavAmAM potAne asamartha batAve che temane ahIM zeyanA lakSyathI AtmAnA utkRSTa svarUpane jANavAnI vAta kahevAmAM AvI che ane sAthosAtha ema samajAvavAmAM AvyuM che ke A rIte zuddha svarUpa sAme AvatAM, zeyanuM lakSya choDIne potAnA te zuddha svarUpanuM dhyAna karo, tenAthI karmonI nirjarA thAya che. (nirjarA adhikAra-gAthA-40, peIja naM-200 thI 201) [] vyAkhyA - ahIM kaDachI camacAnA udAharaNa dvArA pUrva padyamAM varNita viSayane spaSTa karavAmAM Avela che. kaDachI-camacAno upayoga kevI rIte bhojananA grahaNamAM karavAmAM Ave che tevI ja rIte AtmAne jANavAmAM zeyanA lakSyano upayoga karavAmAM Ave che. AtmAnuM grahaNa (jANavuM) thaI jatAM zeyanuM lakSya choDI devAmAM Ave che, ane potAnA grahIta svarUpanuM dhyAna karavAmAM Ave che. (nirjarA adhikAra-gAthA naM-41, peIja naM-201) nirmaLa cetanamAM moha dekhAvAno hetu vyAkhyA - nirmala darpaNamAM je pratibiMba dekhAya che tenuM kAraNa te paradravyano saMbaMdha che je lepAdi rUpe pAchalA bhAga upara lagADavAmAM Ave che. nirmaLa AtmAmAM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 111 paNa je moha dekhAya che, tenuM kAraNa kaSAyAdirUpa dravyakarmano saMbaMdha che. jo dravyakarmano saMbaMdha na hoya to mohabhAvanuM darzana thaI zakatuM nathI. (baMdha adhikAra gAthA-45, peIja naM. 203) AtmAnI paraM jyotinuM svarUpa vyAkhyAH- je aMtara jyoti tattvanA pAchalA eka paLe (33) mAM ullekha che tenA viSayamAM ahIM lakhyuM che ke A AtmAnI te parama jyoti che jenA abhAvamAM badhuM ja aMdhakAramaya che ane jenA sabhAvamAM badhuM ja udhotarUpa che tathA aMdhakAra paNa udyotarUpe pariNamI jAya che. A ja paraM jyotino jayaghoSa karatAM zrI amRtacaMdrAcArye lakhyuM che ke A parama jyotimAM badhA ja padArtho-jIvAdi padArthonI AkhI sRSTipotAnI samasta trikALavartI sapATI jema pratibiMbita thAya che (cUlikA adhikAra-gAthA-45, peIja naM-3ra1) yukta bhAva sAthe AtmAnI sphaTika sama tanmayatA zabdArtha-A yaMtra vAhaka jIvAtmA je je bhAva sAthe joDAya che te te bhAva sAthe tyAM tanmaya thaI jAya che, jevI rIte vizvarUpadhArI sphaTikamaNi. vyAkhyAH- "yaMtravAhaka" zabda dehadhArI jIvAtmAnA arthamAM yojAyo che ke je dehanuM saMcAlana kare che ane jenA cAlyA javAthI deha potAnuM kAma karavAmAM samartha thato nathI. kAraNake deha eka yaMtra samAna che. A jIvanI eka khAsa saMjJA che jenI zabdakoSamAM sAmAnya rIte upalabdhi nathI thatI ane vizvarUpa' saMjJA ahIM sphaTikamaNine ApavAmAM AvI che, kema ke te vizvanA badhA padArthonA raMgarUpe pariNamavAnI yogyatA rAkhe che. A sphaTikanA udAharaNa dvArA jIvAtmAnI para padArtha sAthe tanmayatAnI tadrupa pariNamananI vAta spaSTa karavAmAM AvI che. jevI rIte sphaTikamaNi je je raMgarUpanI upAdhi sAthe saMbaMdha kare che te te raMga rUpanI upAdhi sAthe tanmayatA (tadrupatA) pAme che, tevI ja rIte AtmajJAnI AtmAne je bhAva sAthe je rUpe dhyAve che tenI sAthe te te ja rUpe tanmayatA pAme che. AthI vivakSita tanmayatA spaSTa thAya che, ke je tAdAbhya saMbaMdha rUpe nathI. (cUlikAdhikAra-gAthA-51, peIja naM-325) Pbauddha evuM mAne che ke jJAna zeya pramANa thAya che. have koI jaina thaIne paNa ema kahe kezeyanA kAraNe jJAna thAya che- to te paNa bauddha ja che. kharekhara to AtmA potAnA kSayopazamanA kAraNe ja jANe che. boddhamatavALA jJAnane parathI thayeluM mAne che, ane jaina mithyAdeSTi evuM mAne che ke nimitta Ave to jJAna thAya che; AthI te paNa kharekhara bauddha ja che. (mokSamArga prakAzaka pravacana hindI bhAga-1 peIja naM-152)ha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI paramAtma prakAza zrImad yogIndudeva viracita [ ] AtmA paramArthathI deha ane karmathI rahita hovA chatAM paNa mUDha AtmAone "zarIrarUpa" pratibhAse che ema kahe che - (prathama mahAdhikAra- gAthA 37 no upodyAta peIja naM-51) [ ] anvayArtha- anaMta AkAzamAM eka nakSatra jevI rIte jarAka jeTaluM pratibhAse che tevI rIte je mukta jIvanA padamAM kevalajJAnamAM traNa loka darpaNamAM biMbanI jema pratibiMbita pratibhAse che te anAdi paramAtmA che. bhAvArtha- ahIM jenA kevalajJAnamAM eka ja nakSatranI samAna loka pratibhAse che te ja paramAtmA rAgAdi samasta vikalpa rahita yogIone upAdeya che. (gAthA-38, peIja naM-52) [] anvayArtha- jevI rIte vela (maMDapano AdhAra nahIM maLavAthI) AgaLa phelAtI aTakI jAya che tevI rIte mukta AtmAonuM jJAna zeyanuM avalaMbana nahIM maLavAthI jANavAnI zakti hovA chatAM aTakI jAya che, je bhagavAna paramAtmAnA kevaLajJAnamAM sarvane jANavArUpa potAno utkRSTa svabhAva pratibhAsita thaI rahyo che arthAt sarvAkAra jJAnanI pariNati che ema jANIne jJAnanuM ArAdhana karo. bhAvArtha- jevI rIte vela maMDapa vagerenA abhAvamAM AgaLa phelAtI aTakI jAya che tevI rIte mukta AtmAonuM jJAna zeyanA avalaMbananA abhAvamAM aTakI jAya che, paNa jJAtRtva zaktinA abhAvathI nahIM evo artha che. je bhagavAna paramAtma svarUpamAM jJAna biMbita thaI rahyuM che, tadAkAre pariNamI rahyuM che; zA kAraNe ? parama svabhAvane jANIne. (gAthA-47, peIja naM-61/6ra) ahIM koI prazna kare che ke jo AtmA vyavahAranayathI lokAlokane jANe che to vyavahAranayathI sarvazapaNuM karyuM paNa nizcayathI nahIM? teno parihAra:- jevI rIte AtmA tanmaya thaIne potAnA AtmAne jANe che tevI rIte paradravyamAM tanmaya thaIne temane jANato nathI te kAraNe vyavahAra kahevAmAM Ave che paNa jJAnanA abhAvathI nahIM paNa sarvajJapaNAno abhAva che mATe vyavahAra kahevAmAM Ave che ema nathI.) vaLI jo AtmA nizcayanayathI, svadravyanI jema paradravyamAM tanmaya thaIne temane jANe to bIjAnAM sukha duHkha, rAga dveSa jANavAmAM AvatAM, pote sukhI duHkhI ane rAgI- draSI thAya evo mahAna doSa Ave. ahIM je jJAnathI vyApaka kahevAmAM Ave che te jJAna ja upAdeyabhUta anaMta sukhathI abhinna hovAthI upAdeya che evo abhiprAya che. (gAthA-para, peIja naM-66-67) [ ] ahIM ziSya prazna kare che ke-mukta AtmAne utpAdavyaya kaI rIte ghaTI zake? Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 teno parihAra-(1) Agama prasiddha agurulaghuguNanI hAnivRddhinI apekSAe athavA (2) je utpAdAdirUpe zeya vastu pariName che tenI paricchittinA (jANavAnA) AkAre jJAna pariName che te apekSAe athavA (3) siddha thayA tyAre saMsAra paryAyano nAza thayo, siddha paryAyano utpAda thayo ane zuddha jIvadravyanI apekSAe dhrauvya rahyuM te apekSAe, siddhone utpAdavyaya jANavA. (gAthA-pa6, peIja naM-72-73) [ ] have AtmAne jANatAM sarva jaNAyuM ema darzAve che. anvayArtha- he yogI! nija AtmAne jANatAM, traNaloka jaNAyA kAraNa ke AtmAnA kevalajJAna paryAyamAM te pratibiMbita thaIne vase che. bhAvArtha- vItarAga nirvikalpa svasaMvedanarUpa jJAna vaDe paramAtma tattva jANatAM, samasta bAra aMganuM svarUpa jaNAyuM kAraNake (1) jethI rAma, pAMDava Adi mahApuruSo jinadikSA laIne bAra aMga bhaNIne bAra aMganA adhyayananA phalarUpa, nizcayaratnatrayAtmaka paramAtma dhyAnamAM lIna rahe che tethI vItarAga svasaMvedanarUpa jJAna vaDe nija AtmAne jANatAM sarva jaNAyuM che. (2) athavA nirvikalpa samAdhithI utpanna paramAnaMdarUpa sukharasano AsvAda utpanna thatAM ja, puruSa ema jANe che ke "mAruM svarUpa anya che, deha-rAgAdi para che" tethI AtmAne jANatAM sarva jaNAyuM. (3) athavA kartArUpa AtmA karaNabhUta zrutajJAnarUpa vyAtijJAnathI sarva lokAlokane jANe che tethI AtmAne jANatAM sarva jaNAyuM. (4) athavA kevalajJAnanI utpattinA bIjarUpa vItarAga, nirvikalpa traNaguNiyukta samAdhinA balathI kevalajJAna utpanna thatAM, jevI rIte darpaNamAM padArtho pratibiMbita thAya che tevI rIte sarva lokanuM svarUpa jaNAya che. e kAraNe AtmAne jANatAM, sarva jaNAyuM. (gAthA-99, peIja naM-122, 123) bhAvArtha- jevI rIte vAdaLAM vinAnA (nirmaLa) AkAzamAM sUryano prakAza potAne ane parane prakAze che tevI rIte vItarAga nirvikalpa samAdhirUpa kAraNa samayasAramAM sthita thaIne, moharUpI meghapaTalano nAza thatAM, paramAtmA chagha0avasthAmAM vItarAga bhedabhAvanArUpa jJAna vaDe sva ane parane prakAze che, pachI arvataavasthArUpa kArya samayasArarUpe pariNamIne kevalajJAnathI sva ane parane prakAze che. e Atmavastuno svabhAva che emAM saMdeha nathI. (gAthA-101, peIja naM-125, 126) tArAgaNa: jale bimbitaH nirmale dRzyate ythaa| Atmani nirmale bimbitaM lokAlokamapi tthaa|| 102 / / anvayArtha:- jevI rIte tArAono samUha nirmaLa jalamAM pratibiMbita thaIne dekhAya che tevI rIte mithyAtva rAgAdi vikalpajALathI rahita nirmaLa AtmAmAM lokAloka paNa pratibiMbita thaIne jaNAya che. (gAthA-102, peIja naM-126) [ ] anvayArtha:- je AtmAne jANatAM, sva ane pa2 jaNAya che te nija AtmAne he yogI ! tuM jJAnanA bala vaDe jANa. (gAthA-103, peIja naM-127) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 [] [] [] maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tattvAnuzAsana svasaMvedanane mATe koI ka2NAntara nathI artha:- sva-52nuM jJAna thatAM te svasaMvedana ke Atma anubhava thAya che tene mATe AtmAthI anya koI karaNa ( jJati kriyA mATe sAdhakatama karaNa ) hotuM nathI. mATe anya ciMtAno tyAga karI sva saMvitti vaDe ja AtmAne jANavo joIe. zrI rAmasenAcArya viracita bhAvArtha:- AtmA svayaM sva-52 zatirUpa che tene anya koI kAraNa kenimittanI jarUra nathI mATe karaNAntaranI ciMtAno tyAga karI sva jJati vaDe AtmAne jANavo joIe. (gAthA-162, peIja naM-72 ) svasaMvittino spaSTa artha artha:- svataMtrapaNe camakatI (prakAzatI ) A jJAnarUpa cetanA te zIrUpe pratibhAsita na thatI ja svayaM ja dekhavAmAM Ave che. bhAvArtha:- saMvitti eTale jJAna cetanA. te 52nI apekSA nahi rAkhatI svataMtra rUpathI prakAzatI dekhavAmAM Ave che. temAM za2I2no kAMI pratibhAsa nathI hoto. (gAthA-168, peIja naM-74 ) svaAtmAmAM lIna yogIne bAhya padArtho pratibhAsita thatA nathI. artha:- yogI samAdhi kALamAM sva AtmAne dekhe che, jethI bAhya padArtho jo ke tyAM vidhamAna hovA chatAM AtmA 52ma ekAgrayatAne prAsa hovAthI tene bAhya padArthonuM kAMI paNa bhAna rahetuM nathI. A badhuM 52ma ekAgrayatAno ja mahimA che ke kAMI paNa ( anya ) ciMtavana nathI hotuM. (gAthA-172, peIja naM-75 ) [ mukti mATe nairAiAdvaita darzananI uktinuM spaSTIkaraNa ] artha:- muktinI prApti mATe je nirAtmya adbhuta darzananI vAta karI che teno artha e che ke temAM anya AbhAsathI rahita samyag AtmadarzanarUpa che. bhAvArthaH- nairAmyA-dvaita darzana je kahyuM che ke koI AgamamAM haze paraMtu tenI ahIM spaSTatA karI che ke anya AbhAsathI rahita mAtra kevaLa Atmadarzana rUpe pariNamatA tyAM anya koI vastuno pratibhAsa nathI ane jo pratibhAsa thAya to samajavuM ke tyAM advaita darzana nathI. (gAthA-174, peIja naM-76 ) [ ] arthaH- AtmajJAnI AtmAne je bhAve je rUpe dhyAve che tenI sAthe e ja prakAre te tanmaya thaI jAya che- jevI rIte upAdhinI sAthe sphaTikamaNi. bhAvArtha:- sphaTikamaNi eTale vizvarUpa maNi je je rUpe upAdhi sAthe saMbaMdha kare che te te rUpanI upAdhinI sAthe ta rUpatAne prApta hoya che e pramANe AtmajJAnI AtmAne jevA jevA bhAve dhyAve che tevA bhAve tenI sAthe te rUpe tanmayatAne prAsa hoya che. (gAthA-191, peIja naM-85-86) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 115 [ ] artha athavA sarve dravyomAM tenI bhUtakALanI ane bhAvikALanI svaparyAyo taAtmaka (tenI) banIne dravyarUpe sadA vidyamAna che. to pachI sarUpe rahelI arhatparyAyanuM dhyAna karavAmAM vibhrama kema kahI zakAya! arthAt potAnA svaAtmAmAM AtmAne arhatarUpe dhyAvavAmAM vibhrama nathI. Ama bhrAntinA abhAvano siddhAMta ane siddharUpa dhyAnamAM laI zakAya che. bhAvArtha- siddhAMta dRSTithI vicAratAM sarva dravyomAM tenI bhUta ane bhAvi paryAyo svadravyarUpe sadA vidyamAna che. dravyothI tenI paryAyo judI nathI temaja dravya paNa tenI svaparyAyothI bhinna nathI. A rIte bhavya jIvone A bhAvi ahaMta-paryAya dravyarUpe tadAtmaka sadA sthita che mATe bhavya AtmAmAM sadA sthita A satarUpa ahaMta-paryAya dhyAnamAM levI temAM vibhrama nathI. bhAvikALamAM pragaTa thanArI vastu-pradeza piMDanA rUpamAM svAbhAvika dravyathI utpanna tenI ja paryAya che. (gAthA-192-13, peIja naM-86) sarva jIvonuM svarUpa artha- sarva jIvonuM svarUpa sva-para prakAzaka che. sUrya maMDaLanI jema para dvArA tenuM prakAzana thatuM nathI (svayaM che). bhAvArtha- mukta AtmAnuM svarUpa sUrya maMDaLanI rIte sva-para prakAzana che chatAM paNa koI eka ja padArthanuM nahi- sarva jIvonuM prakAzana che. sUryamaMDaLanuM prakAzana koI anya padArtho dvArA nathI thatuM tema Atma svarUpanuM prakAzana paNa koI anya padArtha dvArA thatuM nathI jethI AtmAne svasaMvedha kahevAmAM Avela che. (gAthA-ra35, peIja naM-102) [ ] artha:- jenA dehanI jyotimAM jagata evuM DUbeluM rahe che ke jema te kSIra sAgaramAM snAna karI rahyuM hoya, jenI jJAna jyotimAM bhU: (adholoka), bhava (madhyaloka) ane svaH (svargaloka) ema traNa loka breya (oma eTale praNa, AraMbhe, svIkAre) tathA (anumati-apAkRti-avasvIkAre, maMgale, zubhe zeye, (brahmaNiya) ema (ono artha atre zeya thAya che) te zeya atyaMta spaSTa thAya che. tathA jenI zabdajyoti (vANInA prakAza) mAM svaAtmA ane para padArtha darpaNanI jema pratibhAsita thAya che. je devo vaDe pUjya che evA zrImAna jinendra bhagavAna te traNe jyotinI prAptimAM amane (sahAyaka) nimitta ho. atre dehano prakAza, jJAnano prakAza ane vANIno prakAza ema traNa jyoti amane prApta thavAmAM zrI jinendra bhagavaMta nimitta bano te bhAvanA che.) bhAvArtha-... jJAna jyotino abhiprAya e che ke te Atma jyoti che. jemAM saMpUrNa jagatanA cara-acara padArtho yathAvasthita rUpamAM pratibiMbita thAya che--koI padArtha tenA jJAnanI bahAra nathI. zabda jyotinuM tAtparya e che ke te divya dhvanirUpa vANI che. jemAM jJAna jyotimAM pratibiMbita thayela padArtho darpaNanI mAphaka yathArtha Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vacanarUpa che. A traNa jyoti yukta ane devothI pUjita ahaMta paramAtmAnuM smaraNa karI prArthanA karI che ke ame paNa jyotitraya svarUpa ahaMta paramAtmA banIe. (gAthA-259, peIja naM-118, 119) samAdhi taMtra AcArya zrI pUjyapAda svAmI viracita TIkAkAra- AcArya prabhAcaMdadeva vizeSa:- jJAna para padArthone jANe che-ema kahevuM te paNa vyavahAranayanuM kathana che. vAstavamAM to AtmA potAne jANatAM samasta para padArtho jaNAI jAya che evI jJAnanI nirmaLatAsvacchatA che. (gAthA-20nuM vizeSa, peIja naM-38 mAMthI) [G ] TIkAH je AtmAne (jJAnI AtmAne ) sarpada eTale parispadayukta (aneka kriyAo karatuM) zarIrAdirUpa jagata lAge che - pratibhAse che, kevuM (jagata) ? niHspanda (nizcaSTa) samAna, arthAt kApASANAdi samAna eTale tulya niHspada (nizcaSTa). zAthI te samAna (bhAse che) ? kAraNake te cetanArahita jaDa - acetana che tathA kriyAbhoga arthAt kriyA eTale padArthonI pariNati ane bhoga eTale sukhAdi anubhava e baneno jemAM abhAva che, evuM te (jagat ) jene pratibhAse che te zuM kare che? te zAnti pAme che, arthAt zama eTale parama vItarAgatA athavA saMsAra, bhoga ane deha upara vairAgya - tene pAme che. (gAthA-67, peIja naM-102) [ re ] jene deha ane AtmAnuM bheda-darzana che, tene prAthamika yogAvasthAmAM ane pUrNa ( siddhi) yogAvasthAmAM jagata kevuM pratibhAse che ? te kahe cheH TIkA: prathama, jeNe Atma-tattva jANuM che arthAt dehathI AtmasvarUpa bhinna che evuM jene prathama jJAna thayuM che tevA yogano AraMbha karanAra yogIne jagata unmatta jevuM (pAgala jevuM) lAge che arthAt svarUpa-ciMtananA vikalpaNAne lIdhe zubha-azubha ceSTAyukta A jagata vividha bAhya vikalpayukta, unmatta jevuM lAge che. pachIthI eTale jyAre yoganI paripakava avasthA thAya, tyAre tene Atmabuddhino sAro abhyAsa thayo che. arthAt jeNe AtmasvarUpanI sArI peThe bhAvanA karI che, tevA nizcala AtmasvarUpano anubhava karanArane, jagata saMbaMdhI ciMtAnA abhAvane lIdhe arthAt parama udAsInapaNAnA avalaMbanane lIdhe te (jagata) kATha-pASANavat pratibhAse che. (gAthA-80, peIja naM-119/120) [ ] anvayArthaH svapna avasthAmAM pratyakSa jovAmAM AvelA zarIrAdikano nAza thavA chatAM jema AtmAno nAza thato nathI tema jAgrata avasthAmAM paNa dekhelA zarIrAdikano nAza thavA chatAM, AtmAno nAza thato nathI; kAraNake baMne avasthAomAM viparIta pratibhAsamAM kAMI phera nathI. TIkA-svapna-avasthAmAM bhrAntine lIdhe AtmAno vinAza pratibhAse che ema Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 117 zaMkA karavAmAM Ave, to anyatra paNa ( jAgrata avasthAmAM paNa ) te samAna che. bhrAnti vinAno mANasa, za2I2no vinAza thatAM AtmAno vinAza kharekhara mAnato nathI. tethI bannemAM (svapna avasthAmAM ane jAgrata avasthAmAM ) paNa viparyAsamAM (bhrAntimAM ) phera nahi hovAthI (bhrAnti samAna hovAthI ) AtmAno vinAza nahi hovA chatAM (teno ) vinAza pratibhAse che, tema evI bhrAnti jAgrataavasthAmAM paNa thAya che. bhAvArthaH svapnamAM zarIrano nAza jovA chatAM AtmAno nAza thato nathI to paNa AtmAnA nAzano bhrama (viparIta pratibhAsa ) thAya che; tema jAgrata-avasthAmAM paNa zarIrano nAza jovA chatAM AtmAnA vinAzano bhrama thAya che. baMne avasthAomAM je bhrama thAya che te samAna che. temAM kAMI taphAvata nathI. ( gAthA-101, peIja naM-149-150) [ ] TIkAH susa ane unmattAdi avasthA ja vibhramarUpa pratibhAse che. kone ? AtmasvarUpa nahi jANanArAone-arthAt AtmasvarUpanA yathArtha parijJAnathI rahita bahirAtmAone. AtmadarzI eTale aMtarAtmAne, akSINa doSavALA eTale jenA doSa kSINa thayA nathI tevA mohathI gherAyelA bahirAtmA saMbaMdhInI sarva avasthAo-jAgrata, prabuddha, anunmattAdi avasthA paNa, susa, unmattAdi avasthAnI jema, vibhramarUpa pratibhAse che; kA2Nake tene (bahirAtmAne ) yathArthapaNe vastunA pratibhAsano abhAva che; ( gAthA- 93 nI TIkA ) "saMzaya viparItatA ane ajANapaNAnA doSa rahita padArthonuM jJAna te vyavahA2 samyajJAna che.' 99 have vyavahA2 samyagnAnanI vAta kare che- te paNa traNa doSa rahita hovuM joIeH vItarAga te sAcA deva haze ke- anyamatamAM kahelA deva sAcA haze evI mAnyatA te-zaMkA doSa che. jinendra bhagavAne kahelA anekAnta svarUpathI viparIta jJAna karavuM ane ekAnta kSaNika kahenAra budhdhAdinA kahelAM padArthonuM jJAna karavuM ane tene samyak jANavuM te vimohadoSa che. vastu svarUpanuM ajANapaNuM te-vibhramadoSa che. je jIva nizcaya AtmajJAna pragaTa kare che tenuM traNe doSa rahitanuM jJAna tene vyavahA2 samyajJAna kahevAya che. (Atmadharma aMka naM-554, Disemba2 1989, peIja naM-20) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bRhada dravya saMgraha AcArya zrI nemIcaMdra siddhAMta cakravartI racita [ 2 ] je nizcaya-bhAvazrutajJAna che te zuddhAtmAbhimukha hovAthI sukhanA saMvedana svarUpa che; te sva saMvedananA AkAra rUpa hovAthI savikalpa hovA chatAM paNa, indriya-mana janita rAgAdi vikalpa jALathI rahita hovAthI nirvikalpa che; abhedanaye je "AtmA' zabdathI kahevAya che. (gAthA-5, peIja naM-19 ) [ ] siddhomAM utpAduM vyaya kevI rIte hoya che? tenuM samAdhAna (1) AgamamAM kahyA pramANe aguru laghunA SasthAnapatita hAni-vRddhirUpe je arthaparyAyo che te apekSAe ( siddha bhagavAnane utpAda-vyaya ghaTe che ). (2) zeya padArtho potAnA je je utpAvyaya-dhrauvyarUpe pratisamaya pariName che. tenI jJAtinA AkAre anItivRttie vinA IcchAe siddhanuM jJAna paNa pariName che te kAraNe siddha bhagavAnane utpAda-vyaya ghaTe che. (gAthA-14, peIja naM-54) [u] [ samyaka nirmaLa anubhUtithI viruddha mithyAtvAdibhAva te bhAvabaMdha che.] TIkA : je cetana bhAvathI karma baMdhAya che te bhAvabaMdha che. samasta karmabaMdha naSTa karavAmAM samartha akhaMDa, eka pratyakSa pratibhAsamaya, parama caitanya vilAsa jenuM lakSaNa che evA jJAnaguNanA saMbaMdhavALI athavA abhedanayathI anaMta jJAnAdi guNanA AdhArabhUta paramAtmAnA saMbaMdhavALI je nirmaLa anubhUti tenAthI viruddha mithyAtva rAgAdi pariNatirUpa athavA azuddha cetanabhAva svarUpa je pariNAmathI jJAnAvaraNAdi karma baMdhAya che te pariNAma bhAvabaMdha kahevAya che... (adhikAra-nava padArtha gAthA 3ranI TIkAmAMthI peIja naM. 105) [ ka ] (lakSa-alakSa uparathI jJAnanI savikalpatA ane nirvikalpatAnI siddhi) jema jainamatamAM sattAvalokanarUpa cakSu Adi darzana nirvikalpa kahevAya che tema bauddhamatamAM jJAna nirvikalpa kahevAya che. paraMtu te nirvikalpa hovA chatAM (tyAM) vikalpane utpanna karanAra kahevAya che. jainamatamAM to jJAna vikalpane utpanna karanAra ja nathI paNa svarUpathI ja savikalpa che ane tevI ja rIte svapara prakAzaka che. zaMkAno parihAra: jaina siddhAMtamAM jJAnane kathaMcit savikalpa ane kathaMci nirvikalpa mAnavAmAM Ave che. te A pramANe- jemake viSayAnaMdarUpa je saMvedana che te rAga saMvedananA vikalparUpa hovAthI savikalpa che to paNa bAkInA anicchita sUkSma vikalpono sadbhAva hovA chatAM temanuM mukhyapaNuM nathI te kAraNe nirvikalpa paNa kahevAya che; tevI ja rIte svazuddhAtmAnA saMvedanarUpa vItarAga sva saMvedanazAna paNa svasaMvedananA eka AkArarUpa vikalpamaya hovAthI savikalpa che topaNa bAhya-viSayonA anicchita sUkSma vikalpono sadbhAva hovA chatAM temanuM mukhyapaNuM na hovAthI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 nirvikalpa paNa kahevAya che. ahIM apUrva svasaMvedananA AkArarUpa aMtarmukha pratibhAsa hovA chatAM bAhya viSayonA anicchita sUkSma vikalpo paNa che ja, te ja kA2Ne jJAna svapara prakAzaka paNa siddha thAya che. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (gAthA-42 zaMkA-utta2mAMthI, peIja naM-210/211) [ ]vizeSa:- jema netra vinAnA puruSane darpaNa vidhamAna hoya topaNa pratibiMbonuM parijJAna thatuM nathI, tema netrasthAnIya (netra samAna ) sarvajJatArUpa guNathI rahita puruSane darpaNa sthAnIya vedazAstromAM kahelA pratibiMba sthAnIya 52mANuM Adi anaMta sUkSma padArthonuM koI paNa kALe parizAna thatuM nathI. e rIte kahyuM paNa che ke- 'je puruSane svayaM buddhi nathI tene zAstra zuM (u5kA2 ) karI zake ? kema ke netra rahita puruSane darpaNa zuM u5kA2 ka2e ? ( gAthA-50, peIja naM-243) [ ] jema eka ja caMdramA aneka jaLa bharelA ghaDAomAM dekhAya che tema eka ja jIva aneka zarIromAM rahe che ema keTalAka kahe che paNa te ghaTatuM nathI. kema ghaTatuM nathI ? caMdranA kiraNarUpa upAdhinA vaze ghaDAmAMnA jaLanA pudgalo ja aneka caMdranA AkArarUpe pariNamyAM che, eka caMdramAM anekarUpe pariNamyo nathI. te bAbatamAM dRSTAMta kahe che- jema devadattanA mukharUpa upAdhinA vaze aneka darpaNonA pudgalo ja aneka mukhanA AkArarUpe pariNamyAM che, eka devadattanuM mukha anekarUpe pariNamyuM nathI. jo devadattanuM mukha ja aneka mukharUpe pariNamatuM hoya to to darpaNamAM rahela devadattanA mukhanAM pratibiMba paNa cetana banI jAya; paNa ema to banatuM nathI. (gAthA-57, peIja naM-267) zrI niyamasAra zrI kuMdakuMdAcAryadeva kRta TIkAkA2:- zrI padmaprabhamaladhArideva TIkAH- sudRSTione- ati Asanna bhavya jIvone--A 52mabhAva sadA niraMjanapaNAne lIdhe (arthAt sadA niraMjana paNe pratibhAsyo hovAne lIdhe ) saphaLa thayo che; jethI, A parama paMcamabhAva vaDe ati Asanna bhavya jIvane nizcaya 52ma AlocanAnA bhedarUpe utpanna thatuM 'AluMchana ' nAma siddha thAya che, kAraNake te 52mabhAva samasta karmarUpI viSama-viSavRkSanA vizALa mULane ukheDI nAkhavAmAM samartha che. ( zrI niyamasAra gAthA-110nI TIkA peIja naM-218 ) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tatvArthasUtra zrI umAsvAmI viracita sAkAra ane nirAkAra jJAnane sAkAra ane darzanane nirAkAra kahevAmAM Ave che, tyAM "AkAra' no artha laMbAI-pahoLAI ane jADAI ' ema thato nathI, paNa je prakArano artha hoya te prakAra jJAnamAM jaNAya tene AkAra kahevAmAM Ave che. amUrtika AtmAno guNa hovAthI jJAna pote kharI rIte amUrta che. je pote to amUrta hoya ane vaLI dravya na hoya, mAtra guNa hoya tene potAno judo AkAra hoya zake nahi; potapotAnA AzrayabhUta dravyano je AkAra hoya te ja AkAra guNano hoya che. jJAnaguNano AdhAra Atmadravya che tethI AtmAno je AkAra te ja jJAnano AkAra che, AtmA game tevA AkAranA padArthane jANe topaNa AtmAno AkAra to (samudyAta sivAyanA prasaMge) bahAranA zarIrAkAre rahe che, tethI vAstavika rIte zeya padArthanA AkAre jJAna thatuM nathI paNa AtmAnA AkAre jJAna rahe che; paNa zeya padArtha jevo che tevo jJAna jANI le che tethI jJAnano AkAra kahevAya che. (tasvArtha sUtra peIja naM-308-309) paMcAdhyAyI bhAga-2, gAthA 391 mAM AkArano artha nIce pramANe kahyo che. arthAkAro AkArortha vikalpa syAdarthaH svapara gocrH| sopayogo vikalpo vA jJAna syaitadvi lkssnnm|| artha:- artha vikalpane AkAra kahe che, sva-para padArthane artha kahevAmAM Ave che. upayoga avasthAne vikalpa kahe che ane te jJAnanuM lakSaNa che. bhAvArtha- AtmA athavA bIjA padArthonuM upayogAtmaka bheda-vijJAna thavuM tene ja AkAra kahe che. padArthonA bhedabhedane mATe thayelA nizcayAtmaka bodhane ja AkAra kahe che arthAt padArthonuM jANavuM te ja AkAra kahevAya che ane te jJAnanuM svarUpa che. AkAra saMbaMdhI vizeSa khulAso jJAna amUrtika AtmAno guNa che, temAM zeya padArthano AkAra Utarato nathI. mAtra vizeSa padArtha temAM bhAsavA lAge che. tene AkRti mAnavI e matalaba che. sArAMza- jJAnamAM para padArthanI AkRti vAstavika rIte mAnI zakAya nahIM, paraMtu jJAna-zeyanA saMbaMdhanA kAraNe zeyano AkRti dharma upacAranuM kAraNa eTaluM ja samajavuM ke padArthonI vizeSa AkRti nakkI karanAra je caitanya pariNAma che te jJAna kahevAya che paNa te padArthanA vizeSa AkAra tulya jJAna svayaM thaI jAya che evo sAkArano artha nathI. (mokSazAstra adhyAya-2) vikalpa- arthasva ane para viSaya; vikalpa- vyavasAya; artha vikalpa- sva-para vyavasAyAtmaka jJAna, e jJAnane pramANa kahevAya che. [ gAthA 666 nI phUTanoTa] Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 121 yogasAra TIkA hindI TIkAkAra - bra. zItalaprasAdajI zrI yogIndudeva viracita [ ] A jAtanuM A Atmadravya che. je koI Ama mAnatuM nathI paNa AtmA sAthe ATha karmono saMyoga saMbaMdha hovAmAM te karmonA udaya athavA phaLathI je je azuddha avasthAo AtmAnI jhaLake che, temane AtmAno svabhAva je mAnI le che te bahirAtmA che. (peIja naM.36) [ ] .e eka akhaMDa, abheda, sAmAnya padArtha che. e jJAna svabhAvI che, sahaja sAmAyika jJAnano bhaMDAra che. emAM koI ajJAna nathI. eno svabhAva nirmaLa darpaNa samAna apara prakAzaka che. sarva zeyone prakAzita karanAra, eka samayamAM khaMDa rahita sarvano viSaya karanAra e abhUta jJAna che. prayAsa vinA ja jJAnamAM zeya jhaLake che. (gAthA-26 nA bhAvArthamAMthI peIja naM-104) [ ] amUrtitva- A AtmA joke asaMkhyAta pradezI eka akhaMDa dravya che to paNa e sparza, rasa, gaMdha, varNa rahita amUrtika che. indriyo dvArA dekhI zakato nathI. AkAzanI jema nirmaLa AkAravALo jJAnAkAra che. A cha vizeSa guNothI A AtmA pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya, kAlANu ane AkAza A pAMca acetana dravyothI bhinna jhaLake che. dareka AtmA svabhAve parama vItarAga zAMta, nirvikAra che. potAnI ja pariNatino kartA ane bhokattA che, parano kartA-bhoktA nathI. dareka AtmA parama zuddha paramAtmA, parama samadarzI che. (gAthA-39nA bhAvArthano chaThTho bola peIja naM-132) [ ] sphaTikamaNi- A AtmA sphaTikamaNi samAna nirmaLa ane pariNamanazIla che. karmonA udayanuM nimitta na hotAM te sadA potAnA zuddha Atmika guNomAM ja pariNamana kare che. saMsAra avasthAmAM karmonA udayanuM nimitta hotAM te svayaM rAga dveSa, moharUpa ane vividha prakAranA vibhAvarUpa pariNamana kare che. jema sphaTikamaNi lAla, pILI, nIlI vastunA saMparkathI lAla, pILA, nIlA raMgarUpa pariNamana kare che to paNa potAnI nirmaLatA khoI besato nathI, kevaLa DhAMkI de che. evI ja rIte AtmA sarAga dazAmAM rAgadveSa rUpa pariNamavA chatAM paNa vItarAgatAno lopa karI deto nathI, kevaLa DhAMkI de che, nimitta na hotAM e sadA sphaTika samAna zuddha vItarAga bhAvamAM ja prakAze che. (gAthA-pa7 nA bhAvArthano AThamo bola, peIja naM-173) [ ] bhAvArtha-jema sphaTikamaNi zuddha che, svayaM lAla, pILA Adi dravyonA raMgarUpe thato nathI paraMtu jyAre lAla, pILA Adi dravyono saMyoga thAya che tyAre te lAla, pILo thaI jAya che. tevI ja rIte jJAna svarUpI AtmA svayaM kadi rAgAdi bhAvomAM pariNamato nathI. jo Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mohanIya karmanI rAgAdi prakRtiono udaya thAya che to ja rAgAdirUpa pariName che. e sphaTikamaNi samAna svaccha pariNamanazIla che. (gAthA-pa7no bhAvArtha, peIja naM-174) Ibdopadeza zrI pUjyapAda AcArya viracita TIkAdAra : 5. AzAdharajIkRta [ ] svAtma-tattvamAM sthira thayelo yogI, jyAre bIje ThekANe jato nathI pravRtti karato nathI, tyAre te svAbhAthI bhinna zarIrAdinA vizeSothI arthAt saundarya-asaundaryAdi dharmono anabhijJa (ajANa) rahe che, arthAt te jANavAne abhimukha (utsuka) thato nathI ane te vizeSothI te ajJAta hovAthI temAM tene rAga-dveSa utpanna thatA nathI, tethI te karmothI baMdhAto nathI. tyAre zuM thAya che? vizeSa karIne (khAsa karIne) vratAdinuM anuSThAna (AcaraNa) karanArAo karatAM te atirekathI (atizayapaNe) temanAthI (karmothI) mukta thAya che. (gAthA-44nI TIkA, peIja naM-95) [ 9 ] AtmA sva-para pratibhAsasvarUpa che arthAt sva-para prakAzaka che. te svayaM potAne jANatAM para jaNAI jAya che, tethI jANavA mATe tene bIjAM karaNothI (sAdhanonI) AvazyakatA rahetI nathI. (zloka-2nA bhAvArthamAMthI peIja naM. 51) [ s ].darpaNanI jema AtmAmAM (jJAnamAM) evI nirmaLatA che ke traNa lokanA sarva padArtho temAM pratibiMbita thAya che. tethI potAnA AtmAne jANatAM badhA padArtho temAM jaNAI jAya che. (gAthA naM-ra1mAM saMdarbho, peIja naM-47) AtmAnuzAsana svAmIzrI guNabhadrAcAryakRta [ ] eka ja vastu eka ja samayamAM utpAda vyaya ane dhrauvya svarUpa sAdhya thaI zake tema che, kAraNake agara tema na hoya to eka ja vastumAM pratyakSAdi pramANothI akhaMDita evI be viruddha pratItio ke "A anya che ane A te ja che' ema kyAMthI bhAse ? koI ekAda vastu tame lyone paraspara pUrva-uttarakALavartI paristhitinA pheraphArathI ekabIjA samayathI bhedayukta bhAsaze. (gAthA 172, peIja naM-147) [ ] vaLI te ja padArtha sAmAnya daSTie jotAM eka sarakho ane abheda bhAsaze. tethI mAnavuM paDaze ke padArthanI paraspara samayavartI judAI vaDe padArtha sAmAnya daSTie jotAM eka sarakho ane abheda bhAsaze. tethI mAnavuM paDaze ke padArthanI paraspara samayavartI judAI vaDe pratyeka samaye utpAda-vyayAtmaka che, arthAt pUrva paryAyano nAza ane uttara paryAyanI utpatti padArthamAM pratyeka kSaNe varyA kare che. (gAthA-172 peIja naM-147) [G ] vaLI koI padArthanA pUrvottara paryAyo upara vizeSa lakSa devAmAM na Ave to te padArtha Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sAmAnya dharme eka sarakho ja pratibhAsaze. jyAre pUrva-uttara samayAvartI padArthanI paristhitinI bhinnatA lakSagata thatI nathI tyAre pratyeka padArtha dhRvatva (zAzvata) dharmayukta jaNAze. e ja sAmAnya sthUla anumAna pramANathI padArtha pratyeka samaye e traNe guNa svabhAvarUpa svayaM siddha che. (gAthA-172, peIja naM-147) [ 9 ] vaLI eka ja puruSa prathama raMka hato ane have te ja puruSa rAjA thayo, tyAM avasthA palaTavArUpa apekSAthI te eka ja puruSamAM raMka ane rAjApaNuM banne vivakSita thAya che. paraMtu manuSyapaNAnI apekSAe jotAM prathama paNa manuSya hato, vartamAnamAM paNa manuSya che. ema vastumAM ekapaNuM anekapaNuM spaSTa bhAse che ane ema sApekSa pratibhAsana te bhrAMti nahIM paNa samyaka che. ema sApekSita pratibhAsana pratyakSAdika pramANothI paNa khaMDita thaI zakatuM nathI kAraNa ke vastu svarUpa ja evuM che. je samaye te puruSa raMka maTI rAjA thayo te ja samaye te ja puruSamAM raMka paryAyano vyaya ane rAjArUpa paryAyano utpAda supratItapaNe siddha che. (gAthA-17ra peIja naM-147-148) [ 0 ] aMzano samudAya te aMzI. aMzInI apekSAe vastu smAta ekarUpa che. ane aMzonI apekSAe vastu syAt anekarUpa che. jema eka ja puruSane sarvAga sApekSapaNe eka kahevAmAM Ave tema tenAM hasta, pAda Adi aMgonI apekSAthI aneka paNa kahevAmAM Ave che. "anaMta dharmAtmaka zuddha caitanyaghana AtmA" ema kahetAM anaMta dharmorUpa aMzonA samudAyarUpa aMzI ekapaNe anubhUtirUpa thAya che. jyAre jJAna, darzana, cAritra, vIrya, sukha, sattA Adi bhinna-bhinna dharmo bhinna bhinna prakAre anekarUpe te eka ja AtmAmAM supratIta gocara thAya che. tethI vastu yugapasyAt eka anekarUpa che. ema aneka bhaMga taraMgarUpa vastu svarUpa bhinna bhinna svarUpa pratibhAse che. paraMtu vastu to je che te che. (koI kahe kucha hai nahIM, koI kahe kucha hai, hai aura nahIM ke bIca meM jo kucha hai so hai.) (gAthA-172 peIja naM-149) zrotA- aMdaramAM karma che te heya che ke zeya che? samAdhAna- heya che, heyarUpa zeya che ane AtmA upAdeyarUpa zeya che. ghaNI sUkSmavAta bhAI ! zeya arthAt jANavA lAyaka to banne cIja che; paraMtu A IndriyathI ya jANe che te heya che, ane atIndriya jJAnathI aMtaramAM jANe che te upAdeya che arthAt AtmA upAdeya che. (pravacana sudhA bhAga-3, peIja naM-56) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mokSamArga prakAzaka AcAryakalpa- pa. ToDaramalajI [ 9 ] AcArya, upAdhyAya ane sAdhunuM svarUpa je virAgI banI samasta parigraha choDI zuddhopayogarUpa munidharma aMgIkAra karI aMtaraMgamAM to e zuddhopayoga vaDe pote potAne anubhave che, paradravyamAM ahaMbuddhi dhAratA nathI, potAnA jJAnAdika svabhAvane ja potAnA mAne che, parabhAvomAM mamatva karatA nathI, paradravya vA tenA svabhAvo jJAnamAM pratibhAse che tene jANe che to kharA, paraMtu ISTa-aniSTa mAnI temAM rAga-dveSa karatA nathI (peIja-3) [ ] have e karmabaMdhanarUpa roganA nimittathI jIvanI kevI kevI avasthAo thaI rahI che te ahIM kahIe chIe. prathama to A jIvano svabhAva caitanya che eTale sarva dravyonA sAmAnya vizeSa svarUpane prakAzavAvALo che. jevuM emanuM svarUpa hoya tevuM potAne pratibhAse che enuM ja nAma caitanya che. tyAM sAmAnya svarUpa-pratibhAsananuM nAma darzana che tathA vizeSa svarUpapratibhAsananuM nAma jJAna che. have evA svabhAvavaDe trikAlavartI sarvaguNaparyAyasahita sarva padArthone pratyakSa yugapat sahAya vinA dekhI-jANI zake evI zakti AtmAmAM sadAkALa che. (peIja-35, 36) [ 0 ] vaLI je jJAna pAMca indriya ane chaThThI mana dvArA pravartatuM hatuM te jJAna sarva bAjuthI sameTAI A nirvikalpa anubhavamAM kevala svarUpasanmukha thayuM, kAraNake te jJAna kSayopazamarUpa che tethI eka kALamAM eka zeyane ja jANe che, te jJAna svarUpa jANavAne pravaryuM tyAre anyane jANavAnuM saheja ja baMdha thayuM. tyAM evI dazA thaI ke bAhya aneka zabdAdika vikAra hovA chatAM paNa svarUpa dhyAnIne tenI kAMI khabara nathI. e pramANe matijJAna paNa svarUpa sanmukha thayuM. vaLI nayAdikanA vicAro maTavAthI zrutajJAna paNa svarUpasanmukha thayu. (peIja-356) ahA !dharmI jIvane AtmajJAna thayuM ke huM to zuddha AnaMdakaMda prabhu chuM, mArA dravya svabhAvamAM paryAyano paNa abhAva che, evA dravya svabhAvano aMtarmukha thaIne jyAre anubhava kare che tyAre te jJAnanI paryAyamAM eTalI tAkAta che ke te AkhA dravyane jANe. je paramAtmA pUrNa svarUpa che tene aDayA vinA, potAnA astitvamAM rahIne; dravyanuM jJAna kare che. dravyanuM astitva che mATe tenA astitvanuM jJAna thayuM- ema paNa nathI. potAnI paryAyanA astitvanuM sAmarthya ja eTaluM che ke te dravyane sparzayA vinA AkhA dravya ne jANe. (kalazAmRta bhAga-2, peIja naM-235) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 125 zrI kalazaTIkA zrI amRtacaMdrAcAryadeva racita -TIkAkAra paM. rAjamallajI pAMDe [ ] >> koI prazna kare che ke jeo anubhava pAme che teo anubhava pAmavAthI kevA hoya che? uttara Ama che ke teo nirvikAra hoya che. te ja kahe che-"te vasantAM muLuvata vivaIST: syu:"(teva) te ja jIvo (sattad) niraMtarapaNe (muvata) arIsAnI peThe (viIST:) rAgadveSa rahita (rU.) che. zAnAthI nirvikAra che? "pratinimagnanattamArkyumAvai."(pratinina) pratibiMbarUpe (nima) garbhita je (anantamAna) sakaLa dravyonA (svamAvai.) guNa-paryAyo, temanAthI nirvikAra che. bhAvArtha Ama che ke je jIvanA zuddha svarUpane anubhave che tenA jJAnamAM sakaLa padArtho uddIpta thAya che, temanA bhAva arthAt guNa-paryAyo, temanAthI nirvikArarUpa anubhava che. (zloka-21mAMthI peIja-22) [ ] khaMDAnvaya sahita artha- cetanavastu vartamAna kALe potAnI meLe atyaMta potAnA svAda sahita sarva prakAre pragaTa thaI. zuM karIne? samasta zeyone pratyakSapaNe pratibiMbita karIne arthAt jANIne. traNa lokane konA vaDe jANe che? balAtkArathI prakAzamAna che pragaTapaNe evo che je jJAnaguNasvabhAva tenA vaDe jANyA che traNa loka jeNe evI che. (ajIva adhikAra,zloka-45, peIja-448) [IMga ] zuddha svarUpamAtra vastuno anubhava karatAM ja cetanAsvarUpathI prakAzamAna che, avinazvara che, -evuM je zuddha jIvasvarUpa tenuM ane samasta azuddhacetanArUpa rAgAdi pariNAmanuM bhinnapaNuM thAya che. bhAvArtha Ama che ke sAmprata jIvadravya rAgAdi azuddhacetanArUpe pariNamyuM che tyAM to ema pratibhAse che ke jJAna krodharUpa pariNamyuM che tethI jJAna bhina, krodha bhinna evuM anubhavavuM ghaNuM ja kaThaNa che. uttara Ama che ke sAce ja kaThaNa che, paraMtu vastunuM zuddha svarUpa vicAratAM bhinnapaNArUpa svAda Ave che. (kartAkarma adhikAra, zloka-60, peIja-61) [ ku ] >> vaLI kevuM che zuddhajJAna? "sarvamAvAna stavayana" jeTalI zeya vastu atIta anAgata-vartamAnaparyAya sahita che temane potAmAM pratibiMbita karatuM thayuM. konA vaDe ? "svarasavisa:" citUpa guNa, tenI [ visare] anaMta zakti, tenA vaDe. kevI che te? [WIRwAre] anaMta zakti, tenAthI paNa anaMtAnaMtagaNI che. (Asava adhikAra, zloka-124mAMthI peIja-113-114) [ ku ] vaLI kevI che? "parapata: vyAvRtti"(purata:) myAkArapariNamanathI (vyAvRtta) paramukha che. bhAvArtha Ama che ke sakaLa zeyavastune jANe che, tadrupa thatI nathI, potAnA svarUpe rahe che. (saMvara adhikAra, zloka-125 mAMthI peIja-115) [ 9 ] bhAvakarma je moha-rAga-dveSarUpa-azuddhacetanArUpa-pariNAma, te azuddha pariNAma Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vartamAnamAM jIvanI sAthe ekapariNamanarUpa che, tathA azuddha pariNAmanI sAthe vartamAnamAM jIva vyApya vyApakarUpa pariName che, tethI te pariNAmonA jIvathI bhinnapaNAno anubhava kaThaNa che, topaNa sUkSma saMdhino bheda pADatAM bhinna pratIti thAya che. teno vicAra Ama che ke jevI rIte sphaTikamaNi svarUpathI svacchatA mAtra vastu che, rAto-pILI-kALI purIno (AzrayarUpa vastuno ) saMyoga pAmavAthI rAto-pILo-kALo e-rUpe sphaTikamaNi jhaLake che; vartamAnamAM svarUpano vicAra karatAM svacchatAmAtra bhUmikA sphaTikamaNi vastu che; temAM rAtA-pILA-kALApaNuM parasaMyoganI upAdhi che, sphaTikamaNino svabhAvaguNa nathI; tevI ja rIte jIvadravyano svaccha cetanAmAtra svabhAva che; anAdi santAnarUpa mohakarmanA udayathI moha-rAga-dveSarUpa-raMjita azuddhacetanArUpe-pariName che, topaNa vartamAnamAM svarUpano vicAra karatAM cetanAbhumimAtra to jIvavastu che, temAM moharAga-dveSarUpa raMjitapaNe karmanA udayanI upAdhi che, vastuno svabhAvaguNa nathI.A rIte vicAratAM bhedabhinna pratIti Upaje che, je anubhavagocara che. (mokSa adhikAra, zloka-181mAMthI peIja-172) [ ] bhAvArtha Ama che ke jema samasta jIvAdi vastu sasvarUpa che, te ja sattva paryAyarUpa che, tema cetanA anAdinidhana sattAsvarUpa vastumAtra nirvikalpa che tethI cetanAnuM darzana evuM nAma kahevAya che; jethI samasta zeya vastune grahaNa kare che, je te zeyAkArarUpe pariName che-zeyAkArarUpa pariNamana cetanAno paryAya che te rUpe pariName che tethI cetanAnuM jJAna evuM nAma che. AvI be avasthAone choDe to cetanA vastu nathI evI pratIti Upaje. ahIM koI AzaMkA karaze ke cetanA na rahe to nahIM raho, jIvadravya to vidyamAna che? uttara Ama che ke cetanAmAtra dvArA jIvadravya sAdhyuM che, tethI te cetanA siddha thayA vinA jIvadravya paNa siddha thaze nahi; athavA jo siddha thaze to te pudgaladravyanI mAphaka acetana siddha thaze, cetana siddha nahi thAya. (mokSa adhikAra, zloka-183mAMthI peIja-175) [] khaMDAnvaya sahita artha:- vidyamAna che je caitanyadravya te jJAnAvaraNAdinuM athavA rAgAdi azuddha pariNAmanuM kartA nathI evuM sahaja svabhAvathI anAdinidhana ema ja che. kevuM che? dravyanI apekSAe dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI bhinna che. prakAzarUpa evA cetanAguNa dvArA pratibiMbita che anaMta dravya potAnA atIta-anAgata-vartamAna samasta paryAyo sahita jemAM, evuM che. (sarvavizudhdhajJAna adhikAra, zloka-195mAMthI peIja-185) [ ] khaMDAnvaya sahita artha:- bhAvArtha Ama che ke je jJAnamAtra jIvanuM svarUpa che temAM paNa cAra prazna vicAraNIya che. te prazna kayA? eka to prazna evo ke jJAna zeyanA sahArAnuM che ke potAnA sahArAnuM che? bIjo prazna evo ke jJAna eka che ke aneka che? trIjo prazna evo che ke jJAna astirUpa che ke nAsirUpa che? cotho prazna evo ke jJAna nitya che ke Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 127 anitya che? teno uttara Ama che ke jeTalI vastu che te badhI dravyarUpa che, paryAyarUpa che; tethI jJAna paNa dravyarUpa che, paryAyarUpa che. tenuM vivaraNa dravyarUpa kahetAM nirvikalpa jJAnamAtra vastu; paryAyarUpa kahetAM svagheya athavA parazeyane jANatuM thayuM zeyanI AkRti pratibiMbarUpa pariName che je jJAna. (zloka-248 mAMthI peIja-230) [ 9 ] >>vaLI kevo che syAdvAdI? samasta paradravyathI bhinna nijasvarUpa caitanyapradeza, tenI sattArUpe pariNamyuM che jJAnanuM sarvasva jenuM, evo che syAdvAdI. vaLI kevo che? jJAnavastumAM zeya pratibiMbarUpa che evo che zeya-jJAyakarUpa avazya saMbaMdha, AvuM jANuM che jJAnavastunuM sahaja jeNe, evo hoto thako... (zloka-254mAMthI peIja-240) [ ] khaMDAnvaya sahita artha- bhAvArtha Ama che ke zeya-jJAyakasaMbaMdha viSe ghaNI bhrAMti cAle che, tethI koI ema samajaze ke jIvavastu jJAyaka, pugalathI mAMDIne bhinnarUpa cha dravyo zeya che; paraMtu ema to nathI, jema hamaNAM kahevAmAM Ave che tema che-huM je koI cetanAsarvasva evI vastusvarUpa te huM zeyarUpa chuM, paraMtu evA zeyarUpa nathI; kevA zeyarUpa nathI? potAnA jIvathI bhinna cha dravyonA samUhanA jANapaNAmAtra, bhAvArtha Ama che ke huM jJAyaka ane samasta cha dravyo mArAM zeya-ema to nathI. to kema che? Ama che-jJAna arthAt jANapaNArUpa zakti, zeya arthAt jaNAvAyogya zakti, jJAtA arthAt aneka zaktie birAjamAna vastumAtra, -evA traNa bheda mAruM svarUpamAtra che evA zeyarUpa chuM. bhAvArtha Ama che ke huM potAnA svarUpane vedhavedakarUpe jANuM chuM tethI mAruM nAma jJAna, huM potA vaDe jaNAvAyogya chuM tethI mAruM nAma zeya, evI be zaktiothI mAMDIne anaMta zaktirUpa chuM tethI mAruM nAma jJAtA; evA nAmabheda che, vastubheda nathI. kevo chuM? jIva jJAyaka che, jIva zeyarUpa che, evo je vacanabheda tenAthI bhedane pAmuM chuM. bhAvArtha Ama che ke-vacanano bheda che, vastuno bheda nathI. (zloka-271, peIja-258, 259) [ ] jIva vastu sarvakALa mukta che evuM anubhavamAM Ave che. vaLI kevuM che? jIvano svabhAva sva-para jJAyaka che ema vicAratAM samasta zeyavastunA atIta-anAgatavartamAnakALagocara paryAya eka samayamAtra kALamAM jJAnamAM pratibiMbarUpa che; vastune svarUpa sattAmAtra vicAratAM "zuddha jJAnamAtra" ema zobhe che. bhAvArtha Ama che kevyavahAramAtrathI jJAna samasta zeyane jANe che, nizcayathI jANatuM nathI, potAnA svarUpamAtra che, kema ke zeya sAthe vyApya-vyApakarUpa nathI. (zloka-274, peIja-261) ANY Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 cid vilAsa paM. dIpacaMdajI kApalIvAla racita samyakatvanA 67 prakAra [] sAta tattvo che. temanuM svarUpa jJAtA ciMtave che. cetanA lakSaNa, darzanazAnarUpa upayoga Adi anaMta zakti sahita anaMta guNothI zobhita mAruM svarUpa che; anAdithI parasaMyoga sAthe maLyo che, to paNa (mAro) jJAna upayoga mArA svarUpamAM zeyAkAra thAya che, para zeyarUpa thato nathI; (mArI) jJAnazakti avikArarUpa akhaMDita rahe che. zeyonuM avalaMbana kare che. (paNa) nizcayathI para zeyone sparzatuM nathI; ( upayoga) parane dekhato (hovA) chatAM aNadekhato che, parAcaraNa karavA chatAM akartA che evA upayoganA pratItibhAvane zraddhA che. ajIvAdi padArthone heya jANIne zraddhA kare che. vAraMvAra bhedajJAna vaDe svarUpaciMtana karIne svarUpanI zraddhA thaI, tenuM nAma paramArthasaMstava kahIe. (peIja-96-97) jJAtAnA vicAra [ ] jJAtA evo vicAra kare che ke upayoga zeyonuM avalaMbana kare che, zeyAvalaMbI thAya che. zeyane avalaMbanArI zakti zeyanuM avalaMbana karIne choDI de che. zeyano saMbaMdha asthira che, zeyapariNAma paNa chUTI jAya che, tethI zeya, zeyapariNAma nija vastu nathI. zeyane avalaMbanArI zaktine dharanArI cetanAvastu che. zeya (sAthe) maLavAthI azuddha thaI, paraMtu zakti zuddha guNa che. je zuddha che te rahe che, azuddha che te rahetuM nathI, mATe azuddha (to) uparano maLa che. ane zuddha (te) svarUpanI zakti che. jema sphaTika viSe lAla raMga dekhAya che(te) sphaTikano svabhAva nathI tethI maTI jAya che, svabhAva che te) jato nathI. jema mayUra ( pratibiMbavALA) arIsAmAM mora padArtha dekhAya che, paNa (kharekhara arIsAmAM) mora padArtha nathI, arIsAmAM to mAtra pratibiMba che. karmadRSTimAM AtmA parasvarUpa thayelo bhAse che paraMtu AtmA para thato nathI. (peIja-102mAMthI) jJAna guNanuM svarUpa [ s ] have jJAnaguNanuM svarUpa kahIe chIe. jJAna jANapaNuM e rIte nirvikalpa che, te spazeyane jANe che; te parazeyone jANavAmAM, jJAna nizcayathI jANe to jJAna jaDa thAya tAdAmyavRttithI eka thaI jAya; tethI nizcayathI to na jANe, upacArathI jANe to sarvajJatA kaI rIte [ane]? jo upacAramAtra to jATho che to sarvajJa [ paNuM] jUThuM thAya, te na bane. tenuM samAdhAna - jema arIsAmAM ghaDo-vastra vagere dekhAya che, tyAM je dekhavuM te to upacAra darzana nathI, [ tema jJAna] zeyone pratyakSa dekhe che te to jUThuM nathI, paraMtu ATaluM vizeSa che ke upayoga jJAnamAM sva-paraprakAzaka zakti che, te potAnA svarUpaprakAzanamAM nizcaLa vyApya-vyApaka vaDe lIna thayelo akhaMDa prakAza che; paranuM prakAzana to che, paraMtu vyApakarUpa ekatA nathI [ arthAt parane jANatAM jJAna para Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 129 sAthe ekameka thatuM nathI], tethI upacAra saMjJA thaI. vastuzakti upacAra nathI. e vAta vizeSa lakhIe chIe koI eka mithyAvAdI ema mAne che ke zeyonuM jANapaNuM che te ja azuddhatA che, jyAre te maTaze tyAre azuddhatA maTaze paraMtu ema to nathI, kemake jJAna viSe evI svaparaprakAzakatA potAnA sahaja bhAvathI che, te azuddhabhAva nathI. arUpI Atmapradezono prakAza loka-alokanA AkArarUpa thaIne mecaka upayoga [ anekAkAra upayoga ] thayo che. A saMbaMdhamAM (zrI samayasAra) mAM kahyuM che ke- "nirupatmipraveza prakAzamAnanIvAtovAvaramevopayoga nakSaTIchatvaza9i:' [ arthAt amUrtika AtmapradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArothI mecaka arthAt aneka AkArarUpa evo upayoga jenuM lakSaNa che evI svacchatva zakti che. te ja svacchatva zakti che, jema arIsAmAM jo ghaTa paTa dekhAya to nirmaLa che; ane jo na dekhAya to malina che, tema ja jJAnamAM jo sakaLa zeya bhAse to nirmaLa che, na bhAse to nirmaLa nathI. jJAna potAnA dravya-pradezavaDe to zeyamAM jatuM nathI-zeyamAM tanmaya thatuM nathI. jo e pramANe tanmaya thaI jAya to zeyAkArono nAza thatAM jJAnano vinAza thaI jAya. mATe dravyathI [ jJAnane ] zeya vyApakatA nathI. jJAnanI koI [ evI] svaparaprakAzaka zakti che, te zaktinI paryAyavaDe zeyone jANe che. (peIja-14-15) adhyAtma rahasya viddhavarya paM. zrI AzAdharajI viracita sva AtmAnuM svarUpa vyAkhyA- AtmA, nijaAtmA, svaAtmA e sarvano eka ja artha che je zabdarUpe che. AtmAno nijatva vAcaka zabda je "sva' vizeSaNa che te para AtmAothI potAnA AtmAne bheda pADIne bhinna batAve che. dravyadRSTithI ke guNothI jo ke AtmA paraspara samAna che. to paNa vyaktirUpe bhinna pradezorUpanI dRSTithI jotAM sarva AtmAo bhinna-bhinna che ane darekanI sAdhanA tathA vikAsakrama paNa bhinna-bhinna che. eTalA mATe ja vikAsa mArgamAM potAnA AtmAne judI vyakti tarIke prathama dhyAnamAM levA yogya che. AvuM bhinnapaNuM pratyeka saMjJI (samanaska ) jIvane mATe, kadAca te mUDha hoya ke pazu hoya te sarvane "ahaM" zabdanA vAcyarUpe pratibhAsa thAya che. arthAt jyAre jIva anubhava kare che ke huM sukhI chuM, huM AhAra karuM chuM, huM pIuM chuM, huM sUI jAuM chuM, jAgu chuM, cAlu chuM ke besuM chuM huM ThaMDI-garamI, bhUkha-tarasa, vadha-baMdhanathI duHkhI chuM ityAdirUpa pratibhAsa te sva AtmA huM ane te sva AtmA mukhyapaNe potAnA hRdayakamaLanI madhyamAM (jene karNikA kahe che) pratibhAse che- anubhavAya che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Atma avalokana paM. dIpacaMdajI kAzalIvAla racita devAdhikAra [ ] artha- jevI rIte koI puruSa darpaNane dekhIne vaLI (A tarapha) potAnA mukhanuM rUpa nizaMkapaNe dekhe che tevI rIte pote sarAgI hovA chatAM paNa vItarAga pratibiMbane dekhIne vaLI ( A tarapha ) nizcayathI te ja vItarAga svarUpa potAmAM huM ja chuM ema nissedehapaNe jANe che. bhAvArtha:- darpaNanA dAMtathI ahIM ATalo bhAva levo ke darpaNane dekhato vaLI (A tarapha) potAnA mukhanuM dekhavuM thAya che. te dRSTAMtano ATalo bhAva levo. te dRSTAMta A pramANe che ke - A saMsAramAM koI puruSane darpaNane dekhavAthI vaLI ( A tarapha) potAnA mukhanI barAbara pratIti thAya che. (te potAnA mukhane) nisaMdehapaNe dekhe che. | (devAdhikAra peIja-2,) [u] bhAvArtha- he bhavya ! A je jJAna arthAt "jANavuM che, te jANavAmAM jeTaluM kAMI jANavuM che te badhuM 'zeya' nAma pAme che. te zuM zuM che? "jANavuM" je guNa che, te nija dravyasattAne jANe che, eka nija dravyanA je anaMtaguNo temane jANe che, te eka eka nijaguNanI anaMtazakti temane jANe che. vaLI nijadravyaguNanA traNe kALanA pariNamanane jAduM jAdu jANe che. vaLI pote jANavuM che, potAnA "jANavuM" rUpane paNa jANe che. A rIte, te padravyane juduM juduM jANe che; eka eka paradravyanA anaMtaguNane jANe che, para dravyanAM eka eka guNanI anaMtazaktine jANe che, vaLI te paradravyaguNanA traNe kALanA pariNamanane jAduM jAduM jANe che, vaLI chae dravyanA, guNaparyAyanA nijajAtisvabhAvarUpa bhAvane judA jANe che. vaLI te jIvanA parabhAvane judA jANe che, pudgalanA parabhAvane judA jANe che, saMsArapariNatine jANe che, muktipariNatine jANe che. (zeyavAda peIja-16-17) [ ] ..... evo mokSabhAva thatAM thakA sarvaninajAti jIvanA svabhAvarUpe sAkSAt pragaTa thaI. je sarva svabhAvabhAva anAdithI vikArarUpa thavAthI gupta thaI rahyo hato, te paNa kAla pAmIne vikAra kaMIka dUra thayo; te kAle, kaMIka svarUpabhAva sAkSAt pragaTa thayo. teTalI ja svarUpa vAnagImAM saMpUrNa svarUpa tevuM ja AvIne pratibiMbe che (jhaLake che). vaLI tyAMthI AgaLa svarUpa krame krame pragaTa thatAM thatAM sAkSAt thatuM jAya che. (mokSAdhikAra, peIja-73) [ ] .... e rIte A pAMce bhAvone eka cetanA samyambhAvarUpe ja dekhavAmAM Ave che. bhedasamyabhAva, abhedasamyabhAva kahevAmAM to judA judA darzAvavAmAM Ave che paraMtu jJAnadarzanamAM eka sthAne ja banne bhAvo pratibiMbe che. te pAMce samyagdI cetanAsabhya, cetanAsamyagdI te pAMce samya kahyA che. vaLI koI ajJAnI bannene (samyabhAva ane sthAnane) judA judA mAne to Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 131 te ajJAnIe banne bhAvano nAza karyo. kAMI vastu ja na rAkhI. jemake uSNatAbhAva jAdo anya ThekANe kahevAmAM Ave ane agnibhAva judo anya ThekANe kahevAmAM Ave to tyAM vastu dekhavAmAM na AvI. zUnya dekhavAmAM AvyuM. vaLI eka ja sthAne bhedabhAve uSNatA jANavAmAM AvI ane abhedabhAve agni jANavAmAM AvI, to ema ja vastu che. e rIte bhedasamyabhAva, abhedasamyambhAva eka ja sthAne che, nisaMdeha ema ja vastu che. ema jJAnamAM pratibiMba che. e rIte bhedasamyabhAva, abheda bhAva (bane) eka sthAne rahyA pariName che. (samyakranirNaya peIja-888) [ ] jeTalo lokAloka teTalA badhAyano pratyakSa jJAyaka darzaka thayo, sarvajJa sarvadarzI thayo, lokAloka AvI pratibibbo, atIta, anAmata vartamAnanI anaMta anaMta paryAyo sarva pratyakSapaNe eka ja sthAne kIlita thayA, (coMTI gayA, jaDAI gayA, sarva pratyakSapaNe jaNAyA ). zAnadarzana saMpUrNa svarUpe thayA tyAM jJAnadarzanavIryAdi guNa mokSarUpa UpajyAM kahyAM. (mokSamArga-adhikAra peIja-97) [3] . cothAguNasthAnathI samyagdaSTinA cAritraguNanI anya zakti jyAre vikalpa thaIne buddhirUpa pariName che-viSaya, kaSAya, bhogasevArUpa, iSTaruci, aniSTaaruci, hiMsArUpa rati-aratirUpa, aviratirUpa, parigrahavikalparUpa AdithI athavA zubhapayogavikalparUpa AdithI buddhirUpa jyAre je zakti pariName che tyAre te zakti evI rIte parAlaMbana caMcaLatArUpe melI paNa thAya che topaNa te zakti vaDe AzravabaMdhano vikAra Upajato nathI. zA kAraNe? kemake samyagdaSTi potAnI vikalparUpa buddhipUrvaka cAritraceSTAne jANavAne samartha che, te ceSTAne jANatAM ja samyagdaSTine viSayabhogAdi bhAvo vikArarUpa judA ja pratibiMbe che ane temAM cetanA svabhAvabhAva judo pravarte che. eka ja kAlamAM samyajJAnamAM judA judA pratyakSa thAya che. A kAraNathI te cAritrazaktimAM buddhirUpa rAgadveSamoharUpa vikAra ghUsato nathI. (aMtaravyavasthA kathana, peIja-99) amurtika cetanabhAva [ ] pugalamAM je je mUrtika svAMga thAya che, te kAle svAMganA jevI nakala karIne, jIvanA vikAra taraMgo amUrtika svAMga dhAraNa karIne pravarte che. A vikArasvAMganuM nAma parabhAva kahevAmAM Ave che. kAraNake A svAMganA ja bheda jIvavastRtvamAM to hatA nahIM tethI svanA-nijanA (jIvanA) kevI rIte bane? "jethI A jIva mUla daSTAjJAtA hato tethI ja enA darzanazAna-upayogamAM ja mUrtika nATaka zeyasvAMga AvIne pratibhAse che." pratibhAsatAM ja je kAle ja jJAnadarzananI zakti tevA ja prakAre tadAkAre zeyapratibhAsarUpe thaI te kAle te jJAnadarzananI zaktie tevA AkAramAM vizrAma lIdho athavA "te AkArarUpe AtmA che ema te zeyapratibhAsarUpe upayogazaktionuM AcaraNa-sthiratA potAne thayuM, tyAre te upayoga je che te Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paNa potAne to dekhAto nathI, jANato nathI te zeyanA AkArarUpe potAne Acare. che, tenI sAthe potApaNArUpe sthira thaIne rahe che ke "huM Avo chuM'. he saMta, tuM jANa, jJAnadarzanacAritra vaDe ja parazeya bhAsatAM jIva e rIte svAMgI thAya che, jethI A jIvanI vastumAM to evo svAMga to hato ja nahi, to pachI A bhAvane jIvano nijabhAva kevI rIte kahevAmAM Ave? jethI A jIve parazeya bhAsano svAMga potArUpe dhAraNa karI lIdho che tethI A jIva viSe A svAMgabhAvane parabhAva' nAmathI kahevAmAM Ave che. have te svAMgane ja nAmasaMjJAbhedathI kahuM chuM. te tuM sAMbhaLa. dekho, je A pagalanA akhADAmAM mUrtika acetanano banelo, zubha raMgarasagaMdhasparzAdikanA banelA je skaMdho te puNya; azubharasagaMdhaspardhAdikanA banelA skaMdho te pApa; karmavargaNA AvavAnA svAMgarUpa je mohAdi rAha (dvAra) banyo te rAha AzrayasvAMga, snigdharUkSa zaktithI paraspara vargaNA maLIne je eka piMDa thaIne bane te baMdhasvAMga. vargaNA AvavAno rAha rokAI jAya te saMvarasvAMga. je thoDI thoDI vargaNA potAnA skaMdhathI kharI jAya te nirjarA- svAMga; je sarva kharI jAya te mokSasvAMga; eka kSetrAvagAhI pudgalanA zeya-akhADAmAM je AvA svAMgo banyA che, tevA tevA svAMgo (tenA anusAra je svAMgo) A vikArI jIvanAM jJAnadarzanacAritrathI je nIpajyA, je amUrtika nipajyAM te kevI rIte? (puNya:-) eka kSetrAvagAhI paudgalika puNyazeya tene dekhavA-jANavArUpa upayogapariNAma thayA, te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa sukha jevA athavA raMjitarUpa sukha jevA thayA thakAM, te ja pariNAmonA AkArarUpa dhAraNa karyA. tyAre erUpe jIvano amUrtika puNyasvAMgabheda nIpajyo. (pApa:-) vaLI je kAle ekakSetrAvagAhI pApazeyane dekhavA jANavArUpa upayogapariNAma thayA te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa duHkhasaMtAparUpe athavA raMjitarUpa duHkharUpe thayAM thakAM te ja pariNAmonA AkArarUpa dhAraNa karyo tyAre erUpe jIvano amUrtika cetanapApasvAMgabheda nIpajyo. (Azrava ) vaLI ekatrAvagAha paulika mithyAtva, avirati, yoga, kaSAyarUpa AzrayasvAMga banyo, zeyane dekhavA-jANavArUpa A jIvanA upayogapariNAma thayA te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa athavA raMjitarUpa thayo thako te ja pariNAmonA AkArarUpa dhAraNa karyA tyAre terUpe pariNamatAM A je raMjita pariNAma che te navA navA sukha jevA bhAsatA duHkhasaMtApa ane duHkhanA ja rasasvAda UpajavAnuM ke te rasasvAda thavAnuM ke te rasasvAda AvavAnuM kAraNa che ke rAha che ke dvAra che tethI tene AzravanAmathI kahe che. e rIte jIvanA te bhAvano evAM amUrtika cetanaAsavasvAMgabheda nIpajyo. | (saMvara:-) vaLI paudgalikamithyAtva, avirati, yoga, kaSAyanI navI navI vargaNA AvavAno rAha, te rAhu maTatAM navIna vargaNA AvatI rokAI jAya che, tethI te rAha maTavAnuM nAma paulika saMvarasvAMga paDyuM. zeyane dekhavAjANavArUpa A jIvanA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 133 upayogapariNAma thayA te kAle vaLI cAritra-pariNAme vizrAmarUpa athavA raMjitarUpa thayo thako te ja pariNAmonA AkArarUpa dhAraNa karyA tyAre te raMjita pariNAma navA navA sukha jevA bhAsatAM duHkha ane duHkha AvavAnA kAraNarUpa thayA; te raMjitabhAva jyAre maTayo tyAre maTavAno jIvano ( jIvanAbhAvano) amUrtika cetanasaMvara nAmano bheda nIpajyo. (baMdha:-) vaLI be guNe karIne adhika cIkaNA cIkaNA, lUkhA lUkhA, cIkaNAlukhA bhAvathI potapotAnI sAthe ekalA paulika paramANu maLe-saMbaMdha pAme tyAre te cIkaNAlUkhAno paudralika baMdhasvAMga banyo kahevAmAM Ave che; zeyane dekhavAjANavArUpa A jIvanA upayogapariNAma thayA te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa athavA raMjitarUpa thayo thako te ja pariNAmanA AkArarUpa dhAraNa karyA, tyAre temAM raMjita thatAM upayoganA zeyAkArarUpa je A pariNAma che te pariNAmanA AkAra sAthe saMbaMdhamelAparUpa raMjitarAga thAya che te joyAkAramAM raMjitapaNuM ekatA pAme che, te jIvanA amUrtika cetanabaMdhasvAMgabheda thAya che. (nirjarA-) vaLI paulika karmaskaMdhathI vargaNA aMze aMze kharI jAya che, tene paulika nirjarA svAMga kahevAmAM Ave che. parazeyane dekhavAjANavArUpa A jIvanA upayogapariNAma thayA te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa athavA raMjitarUpa thayo thako te ja pariNAmonA evAja AkArarUpa dhAraNa karyA, e rIte paraNeya-AkAra bhAsatAM jJAnadarzanacAritra azuddha parabhAva rUpa thayA. vaLI jyAre jJAnadarzanacAritranuM je parabhAvarUpa thavuM thoDuM thoDuM maTatuM jAya che, tene jIvano saMvarapUrvaka amUrtika cetananirjarA svAMgabheda kahevAmAM Ave che. (mokSa:-) vaLI paulika sarvakarmaskaMdha kharI jAya che, jIvanA pradezothI sarvathA judo thaI jAya che, tene paudralika mokSasvAMga kahevAmAM Ave che. parazeyane dekhavA jANavArUpa A jIvanA upayoga pariNAma thayo te kAle vaLI cAritrapariNAme vizrAmarUpa ke raMjitarUpa thayo thako te pariNAmonA evAja AkArarUpa dhAraNa karyA, e rIte parazeyaAkArabhAvathI jJAnadarzanacAritra azuddha athavA parabhAvarUpa bhAve thayAM. jyAre jIvadravyanAM jJAnadarzanacAritrAdinuM te parabhAvarUpa thavuM sarva sarvathA maTI jAya, tene jIvano amUrtika cetanamokSasvAMgabheda kahevAmAM Ave che. (amUrtika cetanabhAva adhikAra pAnA naM. 104 thI 107) [ ] vaLI paulikakarma-akhADAmAM kaTuka svAdavALI vargaNArUpa asAtA tathA miSTa svAdavALI vargaNArUpa sAtA evo mUrtika acetanavedanA nAmano svAMga banyo che. sAtA athavA asAtArUpa zeyane dekhavA jANavArUpe A jIvanA upayogapariNAma thayA, te kAle vaLI cAritrapariNAme paramAM vizrAmarUpa athavA raMjitarUpa thayo thako te ja pariNAmanA AkArarUpa dhAraNa karyA tyAre te ja cAritrapariNAmanI bhAvanAja anusAre bhogaguNanA pariNAma thayA, tene bhogavavArUpa athavA zeyAbhAsa AsvAdarUpa athavA vedanarUpa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kaho, bhogaguNano koI viparItabhAva kaho to e rIte viparIta zeyAbhAsa bhogavavArUpa pariNAma tene vedanAkArya banyuM che. e paNa e rIte jIvano amUrtika cetanavedanasvAMga banyo che. (amUrtika cetanabhAva adhikAra peIja-109-110) (A rIte krodha mAna mAyA lobha rati-arati vagerenuM nirUpaNa Atma avalokanamAMthI jANavuM) saMsAra kartutvaadhikAra varNana [ u0 ] koI A rIte prazna kare ke guNasthAna, mArgaNA, karma, joga Adi saMsAra te saMsAra pariNAmamaya (vastumaya) kono che te kaho te kathana darzAvavAmAM Ave che - dekho! AkAzamAM eka caMdra che, eka tenuM nimitta pAmIne pANInI svacchatA vikArarUpa caMdra che. vaLI eka lAla raMga che, vaLI ( A tarapha ) eka tenuM nimitta pAmIne sphaTikanI svacchatA vikArarUpa lAla che. vaLI eka moraskaMdha che, vaLI ( A tarapha ) eka tenuM nimitta pAmIne ArasInI svacchatA vikArarUpa mora che. tevI ja rIte guNasthAna, mArgANAdi eka pudgala skaMdharUpa saMsAra che, vaLI eka tenuM nimitta pAmIne jIvanI svacchatA, vikArarUpa cetanA saMsAra che. to tame ahIM nyAya karIne vicAro to caMdra, lAlaraMga, mora, saMsAra kaI pariNAmamaya vasturUpe nIpajyA che? kyA pariNAmamAM ja bhAvarUpe nIpaje che? dekho! jo asala caMdrAdi vikArI kahevAmAM Ave che to temane anya caMdrAdinuM nimitta to dekhAtuM nathI. vaLI jo asala caMdrAdi vikArabhAvarUpe thAya to temanuM te vikArI svacchasthAna paNa koI dekhAtuM nathI. vaLI jo asala caMdrAdino vikAra hoya (vaLI jo asala caMdrAdi vikArI thayo hoya) to anya ( bhinna) jalAdinA vikAranuM caMdrAdinA vikArarUpe thavuM mUlathI nAti hoya (na hoya). paNa e jalAdi vikArarUpe thatAM to pratyakSa jovAmAM Ave che. vaLI jo Ama kahevAmAM Ave ke te asala caMdrAdi jalAdimAM praveza karIne vasI rahe che, to kharekhara te A jalAdimAM paramANumAtra paNa (jarIka paNa) praveza karIne vyApatAM jovAmAM AvatA nathI. vaLI jo Ama kahevAmAM Ave ke "jalAdi te (asala) caMdrAdinA nimitta vinA ja caMdrAdinA vikArarUpe thAya che to te A caMdrAdi vikAranI sthiti te (asala) caMdrAdinA nimittanI sthitine AdhIna jovAmAM Ave che. tethI ahIM Ama paNa dekhavAmAM Ave che ke jo asala caMdrAdi kyAreka nAza pAme to teno nAza thatAM A tarapha paNa kAMI vastu rahI jatI dekhavAmAM AvatI nathI, temano (asala caMdrAdino) nAza te vastuno ja nAza che, tethI to Ama nirNaya karavAthI to Ama siddha thayuM ke asala caMdrAdi vastuaMga che, pariNAmamaya che, te vastu ja che ane jalAdinA vikArarUpa caMdrAdino nAza thatAM jalAdinI svacchatA pariNAma pratyakSa rahI jAya che tethI Ama pratyakSa che ke-jalAdinI svacchatA vastu che. paraMtu te (asala) caMdrAdirUpanA anusAre jalAdinA svacchatAnA pariNAme potAne caMdrAdinA svAMgarUpe banAvI lIdho che, svacchatAnA te pariNAme, vastumaya (asala) te caMdrAdinA rUpe ja kUTa ( svAMga) karyo che. paNa A kUTanI karanArI svacchatA vastuaMga che pariNAmamaya che. ane te Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 135 svacchatAnA pariNAmanI caMdrAdirUpa kUTa, te kUTabhAva chesvAMgabhAva che paNa koI kUTa pariNAma nathI (mULa vastu nathI), phUTa je che te pariNAmano svAMga che ethI to Ama nirNaya karavAthI to Ama siddha thayuM ke jalAdi svacchatAnA pariNAmamAM je caMdrAdisvarUpa banyuM che te rUpa avastu che, apariNAma che. he bhavya, nirNaya karavAthI to jema che tema vAta AvI rahI (siddha thaI ) te te dekhyuM. tethI have ahIM nisaMdeha jANo - guNasthAna, mArgaNAsthAna, karma, jogabaMdha, kaSAyabaMdha, Azrava, saMjama, asaMjama Adi jeTalo je vastuaMga, pariNAmamaya saMsAra che te sarvane kevala paulika jANo, (pautralika) dravyamaya jANo. vaLI bhAvasaMsAranA thavAnI AvI vidhi che, te tuM sAMbhaLa. A jIvanA upayogarUpamAM svacchatAnA je pariNAma che te pariNAmamAM dekhavAjANavAnA svabhAvathI sarvaparazeyadezyanA AkAra thAya che evI sadAya upayoganI vastusvabhAvarIti che tethI nizcayathI A eka jIvamAM para paNa che, ane sva paNa che parazeyarUpa, paradezyarUpa jJAnadarzananA AkArathI je kevala eka AkAra te AkAra to para che, ane tyAM jeTaluM dekhavA jANavArUpa che teTaluM to sva che. dekho, nizcayathI sva, para A jIvamAM che, pragaTapaNe A jIvamAM che. ThIkarUpasthirarUpa AcaraNaguNa te AcaraNaguNa koI zeyarUpa pudgalaskaMdhanA saMsAranA nimittakAlathI kevala eka te AkAromAM ja pravarte che ane kyAreka kevalajJAnadarzanarUpamAM pravarte che. vaLI eka vAta che ke jyAre AcaraNaguNa te eka (kevala, mAtra) AkAromAM pravarte che te kAle to jIvadravya ajJAna, duHkhAdirUpe azuddha thAya che vaLI AcaraNaguNa AkArane choDIne jyAre eka kevalajJAnadarzanarUpa pravarte che tyAre kevalajJAna, sukhAdinI zuddhatAthI jIvadravya zuddha thAya che evI AcaraNanI rIti che. tethI he bhavya tuM ahIM dekha, A AcaraNaguNa jyAre te eka AkAramAM ja pravaryo tyAre jIvane te para svAMgaracanA upajI-paravikAra Upajyo. e rIte jIvapariNAma potAne parabhAvanA svAMgarUpe banAvI le che. je sarva bhAvasaMsAra che te bhAvasaMsAra kevala jIvano jANo. vaLI pariNAmamaya saMsAramAM eka pudgala vyApyavyApaka che ane bhAvasaMsAramAM eka jIva vyApyavyApaka che. (saMsAra kartutva adhikAra peIja-121 thI 124) [ ] eka ahIM dRSTAMta jANavuM jemake eka mahAvara (lAkhamAMthI banelA lAla raMga) mahAvara che. te pote lAla pariNAmamaya Upajyo che. tethI te mahAvara lAla pariNAmamayano kartA che tathA (tevIrIte ) pudgaladravya pariNAmamaya saMsArano kartA che. vaLI te mahAvaranuM nimitta pAmIne sphaTikazilAmAM vikAranI lAlI thaI te lAlIbhAvano kartA pratyakSa te zilAmAM te zilAno svaccha pariNAma che, te sphaTikadravya nathI, te lAlInA pariNAma karavAno akartA che. vaLI jo te pariNAma vaDe lAlIne kare to te lAlI te sphaTikanI te svacchatAnI jevI thaI jAya tyAM te lAlI te sphaTikano guNa thAya, jyAre guNa thayo Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13s maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tyAre jAya nahi ( TaLe nahi) tenuM vikArarUpa na Thare (te vikArI nahi kare che tyAre e rIte anartha Upaje. tethI Ama pratyakSa che ke sphaTikadravya lAlIno kartA nathI, nizcayathI tenA svacchatAnA pariNAma karyA che. paraMtu vyavahArathI sphaTikane lAlIno kartA kahevAmAM Ave che. kAraNake te svacchatA tenI che (sphaTikanI che). evI rIte jIvanA saMbaMdhamAM jANavuM. phera ATalo ja che ke svacchatAnA pariNAmanA sthAne cetana pariNAma levA ane sphaTikadravyanA sthAne jIvadravya levuM. evI rIte A jIva pariNAma vaDeja saMsArabhAvano kartA thAya che tethI ene bhAvasaMsAra jANo, (saMsAra kartRtva adhikAra peIja-125-126) [ ] artha:- jevI rIte sphaTikanA biMbamAM dIpajyotino skaMdha samAI rahyo che (saMbaMdha) pAmyo che, paNa sphaTikanI aMdara baMdhAyelI ( saMbaMdha pAmelI) prakAzanI mUrti pratyakSa judI che; tevI rIte A karmaskaMdhanI aMdara huM cetanadravya samAI rahyo chuM ( eka kSetrAvagAhI thayo chuM ) paNa karmaskaMdhamAM baMdhAyelI (saMbaMdha pAmelI) sarva cetanamayamUrti traNe kALa jAdI che. (peIja-160-11) zrI jaina sidhdhAMta pravezikA paM.gopAladAsajI baraiyA prazna-77 cetanA kone kahe che? uttara je zakitanA kAraNe padArthono pratibhAsa thAya tene cetanA kahe che. prazna-79 darzana cetanA kone kahe che? uttara jemAM mahAsattAno (sAmAnyano) pratibhAsa (nirakSara jhalaka ) hoya, tene darzana cetanA kahe che. prazna-89 avagraha kone kahe che? Indriya ane padArthanA yogya sthAnamAM (maujuda sthAnamAM) rahevAthI sAmAnya pratibhAsarUpa darzananI pachI acAntara sattAsahita vizeSa vastunA jJAnane avagraha kahe che. jemake A manuSya che. prazna-101 cakSudarzana kone kahe che? uttara netrajanya jAtijJAnanA pahelA sAmAnya pratibhAsa athavA avalokanane cakSudarzana kahe che. prazna-105 zradhdhA guNa kone kahe che? uttara je guNanI nirmaLadazA pragaTa thavAthI potAnA zudhdha AtmAno pratibhAsa (yathArtha pratIti ) thAya tene zradhdhALuNa kahe che. prazna-641 anadhyavasAya kone kahe che? uttara A zuM che" evA pratibhAsane anadhyavasAya kahe che. jemake rastAmAM cAlatAM thakAM tRNa vagere nuM jJAna. uttara Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samyajJAna dIpikA kSullaka bra. dharmadAsajI viracita [ s ] jema sUryano prakAza, pRthvI, jaLa, agni Adi kartA, karma, kriyA tathA zubha, azubha vastunA upara che te ja pramANe citrahastAMgulI Adi upara svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svabhAvasUryano jJAnaguNa prakAza che, paraMtu citrahastAMgulIthI tathA citrahastAMgulIno bhAva kriyA karma Adi [ jeTalo koI zubhAzubha vyavahAra che tenAthI jJAnaguNa na tanmayI che, na tanmayI thavAno che, ke na tanmayI thayo hato, vaLI jJAnaguNa tathA je guNIno jJAna guNa che te paNa citrahastAMgulInI sAthe tathA citrahastAMgulInA bhAva kriyA karma Adi jeTalA koI zubhAzubha vyavahAra che tenAthI na tanmayI thayA che, na thaze tathA na che. ] vizeSa anya samajavA yogya che te sAMbhaLo! jema eka moTo pahoLo lAMbo svaccha svabhAvamaya darpaNa che tenI sAme aneka prakAranA kALA, pILA, lAla, lIlA, saphedAdi raMganA vAMkATeDA, lAMbA, pahoLA, goLa, tirachA Adi AkAra che tenI pratichAyA-pratibiMba te svaccha darpaNamAM tanmayavat dekhAya che te ja pramANe svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svaccha svabhAva darpaNamAM A manuSya deva tiryaMca nArakInA, strI-puruSa-napuMsakanA, tana-mana-dhana-vacananA tathA lokAloka AdinA zubhAzubha jeTalA vyavahAra che tenI pratichAyA-pratibiMba te svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svaccha svabhAva darpaNamAM tanmayavatuM dekhAya che, jANe temAM kilita rAkhyAM hoya, jANe citrakAre lakhI rAkhyAM hoya tathA jANe koI zilpakAre TAMkIthI korI rAkhyAM hoya. bhAvArtha- svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svacchasvabhAvamaya darpaNa che te paNa svabhAvathI ja svabhAvamAM jevuM che tevuM che. vaLI tana-mana-dhana-vacanAdi tathA e tana-mana-dhana-vacanAdinA zubhAzubha vyavahAra ane tenI pratichAyA-pratibiMba svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svaccha svabhAvadarpaNamAM tanmayavat dekhAya che te paNa ajJAnamayI svabhAvathI che. svabhAvamAM jevA che tevA che. pUrvokta svasvarUpa svAnubhavagamya samyajJAnamayI svaccha bhAvanA sAkSAt svAnubhavanA prAsanI prApti zrIsadganA upadeza vinA tathA kALalabdhi pAcaka (pakavanAra) thayA vinA svasvarUpa - samyajJAnano lAbha thato nathI. (peIja-46-47) [] jema eka moTA-pahoLA lAMbA ghaNA vistIrNa pramANanA svaccha darpaNamAM aneka prakAranI aneka cala acala raMga-beraMgI vastuo dekhAya che te ja pramANe svaccha jJAnamaya darpaNamAM A aneka vicitratAmaya jagata-saMsAra dekhAya che. (peIja-80). [ 9 ] jema svacchadarpaNamAM agni ane jaLanI pratichAyA dekhAya che paNa e vaDe te darpaNa uSNa zItala thatuM nathI te ja pramANe svasvarUpa svAnubhavagamya svaccha samyajJAnamaya darpaNamAM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 saMsAranAM zubhAzubha kriyA-karmanI pratichAyAno bhAsa thAya che paNa e vaDe te svaccha samyagnAnamaya darpaNa rAgadveSathI tanmaya thatuM nathI. (peIja-87) [ ] jema svaccha darpaNamAM kALAvasathI pratichAyA kALI tanmayavat jevI dekhAya che te pelA darpaNanI nathI paNa kALAvasranI che, ane kALAvastrathI tanmayI che, te ja pramANe svaccha samyajJAnamaya svabhAvadarpaNamAM A dravyakarma-bhAvakarma-nokarmamaya saMsAranI pratichAyA karmakalaMkamaya tanmayI jevI dekhAya che te svaccha samyajJAnamaya darpaNanI nathI paNa dravyakarma-bhAvakarma-nokarmamaya saMsAra che tenI che ane te tenAthI tanmayI che. jema svaccha darpaNamAM agninI pratichAyA tanmayIvat-sarakhI dekhAya che to paNa tenAthI te darpaNa uSNa ( ga2ma ) thatuM nathI tathA e ja svaccha darpaNamAM jaLanI pratichAyA tanmayavat dekhAya che to paNa te darpaNa zItala thatuM nathI, e ja pramANe svaccha samyajJAnamayadarpaNamAM rAgamaya kAma-kuzIlAdikanI chAyA bhAvabhAsa thavAM chatAM paNa te (svaccha samyagnAnamaya darpaNa ) rAgamaya thatuM nathI tathA zIlavratAdika vairAgyamamatAnI chAyA bhAvabhAsa thavAM chatAM paNa te vairAgyamaya thatuM nathI, e pramANe svaccha samyajJAnamaya svabhAvathI e rAga-dveSa tanmayarUpa nathI. jema jaLamAM caMdranuM pratibiMba che te hAthathI pakaDavAmAM AvatuM nathI te ja pramANe svasamyajJAnamaya siddha52meSThI dravyakarma-bhAvakarma-nokarmAdika baMdhamAM AvatA nathI. (peIja-108-109 ) [ ] jema darpaNamAM kALo, pILo, lAla, ane lIlo Adi aneka raMgaberaMgI vikAra dekhAya che te darpaNathI tanmayI nathI. e ja pramANe svaccha svasamyajJAnamaya darpaNamAM A rAga dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, ane kAma kuzIlAdikanA vikAra tanmaya jevA dekhAya che te svaccha svasamyajJAnamaya 52mAtmAnA nathI. (peIja-125 ) [ ] jema koI darpaNane sadAkAla potAnA hAthamAM rAkhIne, darpaNanA pRSTabhAgane (pAchalA bhAgane ) vAraMvAra dekhe che, paNa enAthI potAnuM mukha dekhAtuM nathI; paraMtu e darpaNanA pRSTabhAgane palaTI svacchadarpaNamAM potAnuM mukha jue ( to turata ja ) svamukha dekhe; e ja pramANe mithyArdaSTi, A saMsAra tana-mana-dhana-vacananI tarapha ane tana-mana-dhanavacanAdinAM jeTalAM zubhAzubha vyavahA2 kriyAkarma tathA tenAM zubhAzubha phala ta2pha jue che paNa e raste svasamyajJAna nathI dekhAtuM, -nathI svAnubhavamAM AvatuM, paraMtu A saMsAra tana-mana-dhana-vacanAdinI tarapha dekhavAnuM choDIne svasamyajJAna tarapha nizcayathI dekhe to svasamyajJAna ja dekhAya ane svasamyajJAnAnubhavanI acalatA-52mAvagADhatA (peIja-161-162 ) thAya. [ ] AkAzamAM sUrya che tenuM pratibiMba ghI-telanI tasa ( ga2ma ) kaDhAImAM paDe che to paNa te sUryanA pratibiMbano nAza thato nathI. kAcanA mahelamAM zvAna potAnA ja pratibiMbane dekhIne bhasI bhasIne mare che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 139 sphaTikanI bhIMtathI hAthI potAnI pratichAyA dekhIne pote te bhIMtanI sAthe bhIDAIathaDAI (laDI) potAno dAMta pote toDIne duHkhI thayo. eka vAnara moTA vRkSa upara rAtrIsamayamAM beTho hato, vRkSanI nIce eka siMha Avyo, tyAM caMdramAnI cAdanImAM pelA vAnaranI chAyA siMhane dekhAi, e dekhIne te siMha pelI chAyAne sAco vAnara jANIne garjanA karI pelI vAnaranI chAyAne paMjo mAryo tyAre vRkSanA upara beThelo vAnara bhayavAna thaIne nIce paDayo. (peIja-178-179) [ ] garama lokhaMDanA goLAmAM agni aMdara ane bahAra che paraMtu agni ane lokhaMDano goLo alaga alaga che. caMdramA vAdaLamAM chupAI rahyo che paraMtu caMdra ane vAdaLa alaga alaga che. dhvajA pavananA saMyogathI potAnI meLe ja uchaLe che sulajhe che. cUraNa kahevAmAtramAM eka che paraMtu temAM sUMTha, marI, pIpara, haraDe Adi badhAM alaga alaga che. eka cuMdaDImAM aneka buMda che; eka koTamAM aneka kAMgarA che; eka samudramAM aneka lahero-kallolo che; eka suvarNamAM aneka AbhUSaNa che; eka mATImAM aneka hAMDA-vAsaNa che tathA eka pRthvImAM aneka maTha-makAna che; te ja pramANe eka paramAtmAnA kevalajJAnamAM aneka jagata jhalakI rahyuM che. (peIja-181) cha DhALa paM. dolatarAmajI kRtaanvayArtha- (ninahi) te siddha bhagavAnanA AtmAmAM (nova-manova) loka ane alokanA (guNa-paya) guNa ane paryAya (prativinvita thaye) jhaLakavA lAge che arthAt jaNAya che, te (yathA) jema (ziva) mokSarUpe (rijI) pariNamyA che (tathA) tema (anaMtAnaMta vAna) anaMtakALa sudhI (radi OM) raheze. bhAvArtha- siddha bhagavAnanA AtmAmAM kevaLajJAna dvArA loka ane aloka (samasta padArtho) potapotAnA guNa ane traNe kALanA paryAyo sahita eka sAthe, svaccha arIsAnA dekhAte sarva prakAre spaSTa, jaNAya che; paNa jJAnamAM arIsAnI jema chAyA ane AkRti paDatI nathI. (mokSa avasthAnuM varNana - chaThThI DhALa) anubhava prakAza paM. dIpacaMdajI kApalIvAlA racita. [ ] jenI daSTi padArthazuddhi upara nathI (ane) karmadaSTithI azuddha ja avaloke to te zuddhatAne na pAme. jevI deSTithI dekhe tevuM phala thAya. mayura makaraMda pASANa che. temAM badhA mora ja bhAse che. pASANa tarapha dekhatAM mora bhAse, padArtha tarapha dekhatA padArtha ja che, mora nathI; tema paramAM para bhAse, nija tarapha jue to para na bhAse, nija ja che. (tethI) sukhakArI nijadaSTi tyajI duHkharUpa paramAM dRSTi na do. (peIja-3638mAMthI) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrImad rAjacaMdujI [ ] viSayArtapaNAthI mUDhatAne pAmelI vicAra zaktivALA jIvane AtmAnuM nityapaNuM bhAsatuM nathI, ema ghaNuM karIne dekhAya che, tema thAya che te yathArtha che. kemake anitya evA viSayane viSe Atmabuddhi hovAthI potAnuM anityapaNuM bhAse che. (peIja naM. - 60) maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] .... cakSuindriya sivAya bIjI indriyothI je jANI zakAya teno jANavAmAM samAveza thAya che. cakSuindriyathI je dekhAya che te paNa jANavuM che. jyAM sudhI saMpUrNa jANavA dekhavAmAM na Ave tyAM sudhI jANapaNuM adhuruM gaNAya; kevaLajJAna na gaNAya. trikALa avabodha tyAM saMpUrNa jANavAnuM thAya che. bhAsana zabdamAM jANavA ane dekhavAno banneno samAveza thAya che. (peIja naM. - 192 ) [ ] ..... karmano mukhya AkAra koI prakAre de che, ane jIva indriyAdi dvArA kriyA karato jANI jIva che ema sAmAnyapaNe kahevAya che, paNa jJAnadazA AvyA vinA jIva ane kAyAnuM je spaSTa judApaNuM che, te jIvane bhAsyAmAM AvatuM nathI; tathApi kSIra -nI2vat judApaNuM che. jJAna saMskAre te judApaNuM sAva spaSTa varte che. (peIja naM. - 192) [] [ 0 ] jema dIvo jyAM jyAM hoya che, tyAM tyAM prakAzapaNe hoya che, tema jJAna jyAM jyAM hoya che, tyAM tyAM prakAzapaNe hoya che. dIvAno sahaja svabhAva ja jema padArtha prakAzaka che, tema jJAnano sahaja svabhAva paNa padArtha prakAzaka che. dIvo dravya prakAzaka che, ane jJAna dravya bhAva banneno prakAzaka che. dIvAnA prakAzavAthI tenA prakAzanI sImAmAM je koI padArtha hoya che. te saheje dekhAI rahe che; tema jJAnanA vidhamAnapaNAthI padArthanuM saheje dekhAvuM thAya che. (peIja naM. - 215) spaSTa prakAzapaNuM anaMta anaMta koTI tejasvI dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdinI krAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI, arthAt te sarva pota potAne jaNAvA yogya nathI, je padArthonA prakAzane viSe caitanyapaNAthI te padArtho jANyA jAya che, te padArtho prakAza pAme che, spaSTa bhAse che, te padArtha je koI che te jIva che. arthAt te lakSaNa pragaTapaNe spaSTa prakAzamAna acaLa evuM nirAbAdha prakAzyamAna caitanya te jIvanuM, te jIva pratye upayoga vALatAM pragaTa dekhAya che. (peIja naM. - 206) [6] .... jagatanA koI paNa padArthanuM bhedarUpa 2sa, gaMdha rahita nirAkAra pratibiMbita thavuM, tenuM astitva jaNAvuM, nirvikalpapaNe kAMI che ema ArasInA jhaLakArAnI peThe sAmA padArthano bhAsa thavo e 'darzana' vikalpa thAya tyAM 'jJAna' thAya. (peIja naM. -213) ..... . tema jagata dRSTi jIvone jJAnI ke vItarAganI oLakhANa mATe vizeSa zubha saMskA2 ane sat samAgamanI apekSA yogya che. jo te yoga prApta na hoya to jema aMdhakAramAM paDelA padArtha ane aMdhakAra beya ekAkAra bhAse che, bheda bhAsato nathI, tema tathArUpa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 141 yoga vinA jJAnI ke vItarAga ane anya saMsArI jIvonuM eka AkArapaNuM bhAse che, dehAdi ceSTAthI ghaNuM karIne bheda bhAsato nathI. (peIja naM.- 240) [ 0 ] ..... he mumukSu! eka AtmAne jANatAM samasta lokAlokane jANIza, ane sarva jANavAnuM phaLa paNa eka Atma prApti che. mATe AtmAthI judA evA bIjA bhAvo jANavAnI vAraMvAranI icchAthI tuM nivRtta thA, ane eka nija svarUpane vize dRSTi de, ke je dRSTithI samasta sRSTi zeyapaNe tAre viSe dekhAze. tattva svarUpa evAM sat zAstromAM kahelAM mArganuM paNa A tattva che, ema tattvajJAnIoe kahyuM che, tathApi upayogapUrvaka te samajAvuM dularbha che, e mArga judo che, ane tenuM svarUpa paNa juduM che. jema mAtra kathana jJAnIo kahe che tema nathI, mATe ThekANe ThekANe jaIne kAM pUche che? kemake apUrva bhAvano yoga Theka -ThekANe prApta thavo yogya nathI. (peIja naM.-448), svAnubhUti darzana pU. bahenazrI caMpAbena prazna:- jJAnanI pariNatimAM kevaLa jJAyakabhAvanuM astitva grahaNa karavAnuM che? samAdhAna- hA, zAyakanuM astitva grahaNa karavAnuM che. huM kema jANuM che? kevI rIte jANuM chuM? te kAMI dRSTino viSaya nathI. huM kevI rIte jANuM chuM temAM para taraphanI vAta AvI, te dRSTino viSaya nathI. dRSTino viSaya to svayaM jJAyaka che. mArI jJAna-pariNati bIjAne ke potAne kevI rIte jANe che te jJAna karavAnI vAta che. daSTinA viSayamAM huM bahArathI jANuM evuM AvatuM nathI. dRSTinA viSayamAM koI bheda nathI. potAnuM astitva grahaNa karavuM te dRSTino viSaya che. guNabheda ke sva-para prakAzakano bheda deSTinA viSayamAM Avato nathI. divo ke arIso, koI bahAra jatA nathI. arIso aMdara rahe ane dIvo bahAra jAya tevuM nathI. dIvAno prakAza bahAra paDe eTale dIvo bahAra gayo tevuM lAge che paNa bahAra jato nathI. potAne zeyano AdhAra nathI. to bahAra kayAM levA javuM che? svayaM jANanArane bIjuM koNa jaNAve? ane aMdaramAM pratibiMba kayAMthI AvI paDe? svayaM jANanAro che. pratibiMba zeya taraphanI apekSAthI kahevAya che. zeya vacce AvI jAya che, paNa zeyanuM AlaMbana tene levuM paDe tema nathI. svayaM pote jJAnAkAra che ane joyAkArarUpe pariName evuM svarUpa che. prazna- zeyo sAthe saMbaMdha nathI ema kahe che ane pAcho saMbaMdha vicAre che? samAdhAnaH- zeya sAthe saMbaMdha nahIM hovA chatAM pote sva-para prakAzaka che, evo teno svabhAva che. zAstramAM Ave che ke merUparvata, devaloka Adi dUra kSetre rahelA padArtha jJAnamAM jaNAya tyAM kayAM pratibiMbo hoya che ane pote kayAM te kSetre jAya che? pote svayaM jJAnasvarUpa AtmA jJAnarUpe pariName che. dUra ke najIka rahelA padArthane potAnA nirmaLa jJAnamAM jANavAno svabhAva che paNa te najIka rahelA hoya tyAre ema lAge che ke mArAmAM AnAM pratibiMbo paDe che. bhrAMtinA kAraNe evuM lAge che te tenI bhUla che. te kSayopazama jJAnanI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariNati che, te ekatva che eTale ema lAge ke A badhuM jANe mArAmAM Ave che ane huM bahAra jAuM chuM. (peIja naM-208 thI 210) pU. bahenazrInAM vacanAmRta prazamamUrti pU. caMpAbahena [ re ] zuddhasvarUpa AtmAmAM jANe vikAra aMdara pesI (pravezI) kema gayA hoya tevuM dekhAya che, paNa bhedajJAna pragaTa karatAM teo jJAnarUpI caitanya-arIsAmAM pratibiMbarUpa che. jJAnavairAgyanI aciMtya zaktithI puruSArthanI dhArA pragaTa kara. yathArtha dRSTi (dravya upara dRSTi) karI upara AvI jA. caitanyadravya nirmaLa che. aneka jAtanAM karmanAM udaya, sattA, anubhAga tathA karmanimittaka vikalpa vagere tArAthI atyaMta judAM che. (bola naM-79) [] jema svabhAve nirmaLa evA sphaTikamAM lAla-kALA phUlanA saMyoge raMga dekhAya topaNa kharekhara sphaTika raMgAI gayo nathI, tema svabhAve nirmaLa evA AtmAmAM krodha-mAna Adi dekhAya topaNa kharekhara Atmadravya tenAthI bhinna che. vastusvabhAvamAM malinatA nathI. paramANu palaTIne varNa-gaMdha-rasa-sparza vinAno na thAya tema vastusvabhAva badalAto nathI. A to parathI ekatva toDavAnI vAta che. aMdara vAstavika praveza kare to chUTuM paDe. (bola naM-81) [9 ] "huM to arIsAnI jema atyaMta svaccha chuM vikalpanI jALathI AtmA malina na thAya; huM to vikalpathI judo, nirvikalpa AnaMdaghana chuM evo ne evo pavitra chuM." -ema potAnA svabhAvanI jAtine oLakha. vikalpathI malina thaI-malinatA mAnI bhramaNAmAM chetarAI gayo cho; arIsAnI jema jAtie to svaccha ja cho. nirmaLatAnA bhaMDArane oLakha to eka pachI eka nirmaLatAnI paryAyano samUha pragaTaze. aMdara jJAna ne AnaMda AdinI nirmaLatA ja bharelI che. (bola naM-82) [ ] arIsAmAM jema pratibiMba paDe te vakhate ja tenI nirmaLatA hoya che, tema vibhAvapariNAma vakhate ja tArAmAM nirmaLatA bharelI che. tArI dRSTi caitanyanI nirmaLatAne na jotAM vibhAvamAM tanmaya thaI jAya che, te tanmayatA choDa. (bola naM.86) [ re ] dravya sadA nirlepa che. pote jANanAra judo ja, tarato ne tarato che. jema sphaTikamAM pratibiMbo dekhAvA chatAM sphaTika nirmaLa che, tema jIvamAM vibhAvo jaNAvA chatAM jIva nirmaLa che nirlepa che. jJAyakapaNe pariNamatAM paryAyamAM nirlepatA thAya che. A badhA ja kaSAyo-vibhAvo jaNAya che te zeyo che, huM to jJAyaka chuM" ema oLakhe-pariNamana kare to pragaTa nirlepatA thAya che. (bola naM-162) [ 0 ] potAno agAdha gaMbhIra jJAyakasvabhAva pUrNa rIte jotAM Akho lokAloka bhUta-bhaviSyanI paryAya sahita samayamAtramAM jaNAI jAya che. vadhAre jANavAnI AkAMkSAthI basa thAo, svarUpanizcaLa ja rahevuM yogya che. (bola naM-226) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 143 [ ] sarvajJabhagavAna paripUrNajJAnarUpe pariNamI gayA che. teo potAne pUrNapaNe-potAnA sarvaguNonA bhUta-vartamAna-bhAvI paryAyonA avibhAga praticchedo sahita -pratyakSa jANe che. sAthe sAthe teo svakSetramAM rahIne, para samIpa gayA vinA, parasammukha thayA vinA, nirALA rahIne lokAlokanA sarva padArthone atIndriyapaNe pratyakSa jANe che. parane jANavA mATe teo parasammukha thatA nathI. parasammukha thavAthI to jJAna dabAI jAya che -rokAI jAya che, khIlatuM nathI. pUrNarUpe pariNamI gayeluM jJAna koIne jANyA vinA rahetuM nathI. te jJAna svacaitanyakSetramAM rahyAM rahyAM, traNe kALanAM tema ja lokAlokanAM badhAM sva-para zeyo jANe ke jJAnamAM kotarAI gayAM hoya tema, samasta sva-parane eka samayamAM sahajapaNe pratyakSa jANe che; je vItI gayuM che te badhAne paNa pUruM jANe che, je have pachI thavAnuM che te badhAne paNa pUruM jANe che. jJAnazakti adbhuta che. (bola naM-413) dravyadRSTi prakAza pU. zrI nihAlacaMdra sogAnIjI [ 8 ] darpaNamAM je paryAya dekhAya che, te to upara upara che, aMdaramAM je daLa paDayuM che te to jevuM ne tevuM che. te paryAyarUpa thatuM ja nathI. e rIte trikALI svabhAvanuM daLa to jevuM ne tevuM ja che, paryAyamAM AvatuM nathI. (bola naM - 78, peIja naM. 21) [ ] eka samayanI jJAna paryAya svataMtra che. (temAM) pUrva paryAya paNa kAraNa nathI, temAM traNakALanA padArtho jANavAnI tAkAta che ema sAMbhaLIne mane to evI coMTa lAgI ke tyArathI mAruM vAMcana ochuM thaI gayuM. cAlone, paryAyano svabhAva ja jANavAno che to saheje jaNAI jaze. (jANavA mATe) AkuLatA zA mATe karavI? ahIM ( aMtaramAM) sukha pIone! nyAyAdi nakkI karavAmAM AkuLatA thAya che, ApaNe to sukha joIe. (bola - 137, peIja naM.- 38) [ ] huM adhika chuM" te ja svayaMno mAhAbhyabhAva che. huM koIpaNa bhAvamAM vikalpamAM khasato ja nathI- taNAto ja nathI. evo ne evo ane jyAM no tyAM hara samaya rahuM chuM. vikalpanI sAthe-pariNAmanI sAthe khasato ja nathI. zuM darpaNanuM daLa kSaNika AkArathI khasI jAya che? tevuM ne tevuM ja rahe che. tema huM paNa tevo ne tevo ja sadA rahuM chuM. (bola naM - 199, peIja naM.- 54, 55) [ pa ] AkhA traNa lokanA sarva padArtho jJAnamAM AvI jAya, to paNa jJAna badhAne pI jAya che, ane kahe che ke have kAMI bAkI ho to AvI jAo! (bola naM.-577, peIja naM.- 143) [ 0 ] ( rAgane) jJAnanuM zeya, jJAnanuM zeya kahe che ane lakSa rAga tarapha che to te sAcuM jJAnanuM zeya che ja nahi. jJAnanuM zeya to aMdaramAM sahajarUpa thaI jAya che. lakSa bahAra paDyuM che Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ane jJAnanuM zeya che ema bole to mane to khaTake che. e rIte "yogyatA", kramabadhdha vagere badhAmAM lakSa bahAra paDayuM hoya ane kahe, te to mane khaTake che. (bola naM. pa79, peIja naM.- 143, 144) [ ku ] arIsAmAM samaya samayanA ( pratibiMba jevA) AkAra thAya che, topaNa arIsAnuM daLa jemanuM tema rahe che. tevI rIte svabhAva, arIsAnA daLa jevo che. svabhAvanI sAthe tAdAbhya che, AkAranI sAthe nahIM. trikALImAM vartamAna pariNAmano abhAva che. (bola naM.-589, peIja naM.-147) [ ] darpaNanuM trikAlI daLa, eka samayanI darpaNAkAra paryAyathI bhinna ja rahe che. bannenuM kArya eka samayamAM che. jo daLa eka samayanA AkAra-paryAyamAM AvI jAya to trikALIpaNAno nAza thaI jAya che.... (pU. sogAnIjInA, AdhyAtmika patrAMka naM-39 mAMthI) sarvajJatAno nirNaya karanAro bhAva sarvajJanI jAtano ja che. zuddhaparyAya sAdhaka thaIne zuddha dravyane sAdhe che. AvI sarvajJatAno nirNaya e svasammukha udyama che. rAgathI judo paDIne jJAna tarapha vaLyo tyAre, jJAnarUpa thaIne sarvajJatAnI pratIta karI. sarvajJatAnI pratIta jJAnarUpa thaIne thAya che, rAgarUpa thaIne sarvajJatAnI pratIta thatI nathI. sarvajJatAnI pratIta karanAro bhAva sarvajJatAnI jAtano ja hoya, evI viruddha jAtano na hoya. aMtarmukha thaIne je jJAna sarvajJasvabhAvanI pratIta kare che te jJAna sarvajJatAnI jAtanuM ja che. A rIte zuddhaAtmAno anubhava zuddhabhAva vaDe ja thAya che, azuddhatA vaDe zuddhAtmAno anubhava thAya nahIM. A rIte nirmaLaparyAya te sAdhaka che ne zuddhadravya te sAdhya che. (Atmadharma aMka 257, peIja naM-5) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 145 * jJAnano svabhAva ane spazeyano mahimA * [] ekabAju potAno AtmA te spazeya ane tenA sivAya loka-alokanA anaMta padArtho te paraNeyo, ane te sva-para baMne zeyone jANavAno jJAnano svabhAva, chatAM spazeyano mahimA moTo che. aMtarmukha thaIne spazeyanA jJAnapUrvaka ja paraNeyanuM jJAna yathArtha thAya che; mATe spazeyane jANanArI jJAnapariNIta mahimAvaMta che.....bhagavatI che. AtmA jJAnasvabhAvI vastu che, jJAnano svabhAva jagatanA svAra samasta zeyone jANavAno che. jagatamAM jIva ane ajIva samasta padArtho te jJAnanA zeyo che. zeyomAM A jIvatattva kevuM che? ke cetanAsvarUpa che. te cetanA "bhagavatI' cheeTale ke mahimAvaMta che, ane AtmAnA badhA dharmomAM te bhagavatI cetanA vyApelI che. jIvadravya sadAya avinAzI cetanAsvarUpa tathA cetanAnI pariNatisvarUpa che. parathI bhinna ane potAnA zuddha dravya-guNa-paryAyathI abheda evA zuddha Atmadravyane zeya banAvyuM tyAre ja jJAna samyak thayuM. zuddha AtmAne zeya banAvyA vagara samyajJAna thatuM nathI. ne spazeyanA jJAna vagara paraNeyanuM jJAna paNa sAcuM nathI. jJAnano svabhAva svaparane jANavAno hovA chatAM, je jJAna aMtaramAM vaLIne svayane to jANatuM nathI ne bahAramAM ekalA paraNeyane-zarIra tathA rAgAdine-ja jANavAmAM rokAya che ne tene ja jJAnanuM svarUpa mAne che to te jJAna mithyA che, te asarvAzane sarvAza mAne che. sauthI moTuM-mahimAvaMta to sva-zeya che tenA jJAna vagara paraNeyanuM jJAna paNa sAcuM nathI. jJAnasvabhAva pote potAnuM svaze ya na thAya tyAM sudhI jJAnanuM svaparaprakAzakapaNuM khIlyuM nathI. svabhAvathI to badhAya jIvo sva para prakAzaka ja che, siddhathI mAMDIne nigoda, badhAya jIvono sva-para prakAzaka jJAnasvabhAva che, paNa ajJAnIne te svabhAvanI khabara nathI. ahIM to, jene potAnA AvA cetanA svabhAvanI khabara paDI, ne jJAnamAM potAnA AtmAne zeya banAvyo tyAM bhagavatI cetanApariNatirUpa nirmaLaparyAya pragaTI. jeNe aMtarmukha thaIne svatane zeya nathI banAvyuM tenuM jJAna zarIrAdimAM ne rAganA vikalpamAM aTakeluM che, ne teTalo ja potAne mAne che te mithyAjJAna che, te jJAna rAganA kartApaNAmAM rokAI gayuM che, tenuM paraprakAzana paNa sAcuM nathI; kemake paraprakAzanazAna jeTalo ja jJAnasvabhAva teNe mAnyo. paNa jJAnano svaparaprakAzaka svabhAva teNe jANyo nathI. aMtaranA jJAnasvabhAvane pakaDe to to kevaLajJAna levAno mArga bahuM TUMko che. paNa jIvo potAne jANyA vinA bahAramAM ja bhaTake che eTale kyAMya mArga sUjhato nathI. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14s maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 aMtaranA anubhava vinA nIveDA Ave tema nathI. zAstra to dizA batAvIne judA rahe che. paNa aMtaramAM potAnA anubhava vinA ekalA zAstrathI mArgano pAra pamAya tema nathI. eka bAju bhagavatI cetanA svarUpa bhagavAna AtmA te svaya ne bIjI kora lokAloka te para zeya, te sva-para zeyane jANavAno jJAnano svabhAva che. sAme lokAloka to ghaNAM zeyo che, ne A AtmA to eka che, chatAM lokAlokanA paraNeyane jANanAra jJAna karatAM AtmasvabhAvarUpa svayane jANe te jJAnano mahimA che. spazeyanuM jene jJAna nathI tene paraNeyanuM jJAna paNa mithyA che. svajoyano mahimA moTo che, je pariNati aMtarmukha thaIne spazeyane jANe te pariNati paNa bhagavatI che-mahimAvaMta che. te bhagavatI cetanA ja mokSanuM sAdhana che. jJAne jyA aMtarmukha thaIne jyAM potAnA AtmAne spazeya banAvyo tyAM zuddha AtmAnI upalabdhi thaI ne jJAnatattva paNa sva-paraprakAzakapaNe yathArtha pariNamyuM, tene AcAryadeve abhinaMdana ApIne tenI prazaMsA karI che. aho, je jJAne Atmasanmukha thaIne potAnA AtmasvabhAvane jANyo te jJAna prazaMsanIya che. anAdithI ekalA parane tathA rAgAdine ja jANavAmAM rokAtuM te jJAnamAM AkuLatAnuM ja vadana hatuM, have sva-paraNeyone bhinna bhinna oLakhIne potAnA jJAnAnaMdasvabhAva tarapha vaLIne ekAgra thayuM te jJAna apUrva AnaMdanA anubhava sahita che tethI te dhanyavAdane pAtra che. anAdithI jJAna bahAramAM bhamatuM, parane ja potAnuM mAnIne tene jANavAmAM rokAtuM, ne svajoyane (AtmAne ) jANatuM na hatuM te jJAnamAM zuddha AtmAnI prApti na hatI; have spazeyanA tathA parazeyanA dravya-guNaparyAyane judA judA oLakhIne, parathI bhinna potAnA sva-dravyane jJAnanuM zeya banAvIne temAM paryAyane lIna karI tyAM zuddha AtmatattvanI prApti thaI, -samyagdarzana-jJAnacAritra thayA; AvI apUrva zuddha AtmatatvanI prApti thaI te abhinaMdanIya che. (Atmadharma-145, peIja naM.-17-18) "huM jJAna chuM' evI astinA vedanamAM, "jJAnathI viruddha anya bhAvarUpe mAruM jJAna nathI' ema nAstidharmanuM vedana paNa AvI jAya che. A rIte vastu svayameva anekAntapaNe prakAze che. jJAnathI viruddha anya bhAvonI nAsti jo na Ave to jJAnanI astino paNa nirNaya sAco nathI. (Atmadharma aMka-362, peIja naM-ra6) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 147 -AtmAnI kriyA [ ] prazna- AtmA zuM karI zake? uttara- AtmA caitanya svarUpa che te caitanyanA upayoga sivAya bIjuM kAMI paNa karI zake nahIM. [ ku ] prazna- jo AtmA upayoga sivAya bIjuM kAMI na karI zakato hoya to A saMsAra mokSa zA mATe ? uttara- upayoga sivAya bIjuM to kAMI ja AtmA karI zakato nathI. caitanyano upayoga para lakSa karIne parabhAvamAM dRDha kare che te saMsAra che ane jyAre svatarapha lakSa karIne svamAM draDhatAM kare tyAre mukti che kAM to sva taraphano upayoga ane draDhatA athavA to para taraphano upayoga ane draDhatA e sivAya bIjuM kAMI paNa anAdithI koI jIva karI zakato nathI ane anaMtakALamAM kadI paNa karI zakaze nahIM. [u] prazna- AtmA jo mAtra upayoga sivAya kAMI nathI ja karI zakato to zAstro zA mATe? uttara- bAra aMga ane caudapUrva e badhAno hetu mAtra eka ja che ke caitanyano upayoga je paratarapha DhaLyo che tene svatarapha vALIne svamAM draDhatA karavI. e rIte upayoga pheravavAnI vAta che ane te vAtane zAstromAM aneka paDakhethI samajAvavAmAM Ave che. [u] prazna- saMsArI ane siddhanI kriyAmAM zuM phera? uttara- caitanyano upayoga te ja AtmAnI kriyA che. nigodathI mAMDIne siddha bhagavAna sudhInA badhA jIvo upayoga ja karI zake che- upayoga sivAya bIjuM kAMI koI jIva karI zakato nathI. phera eTalo che ke nigoda vagere saMsArI jIvo potAno upayoga para tarapha karIne parabhAvamAM ekAgra thAya che-jyAre siddha bhagavAna potAnA zuddha svabhAvamAM upayoga DhALIne svabhAvamAM ekAgra thAya che. paraMtu siddha ke nigoda koIpaNa jIva upayoga sivAya paranuM kAMI paNa karI zakato nathI. strI-kuTuMbalakSmI ke deva-guru-zAstra vagere badhA para che tenuM AtmA kAMI karI zake nahIM. AtmA mAtra te taraphano zubha ke azubha upayoga kare. paraMtu zubha ke azubha e banne upayoga para taraphanA hovAthI tene "azuddha upayoga ane sva taraphano upayoga te zuddha upayoga" kahevAya che. A saMbaMdhamAM evo siddhAMta che ke-paralakSe baMdhana ane svala mukti. jyAM para lakSa thayuM tyAM zubhabhAva hoya to paNa e azuddha upayoga ja che ane te saMsAranuM kAraNa che, ane svalakSa hoya tyAM zuddhopayoga ja che ane te muktinuM kAraNa che. (varSa-2, aMka-7, sAla 2001, caitramAsa, peIja naM. - 99 rAtrI carcA tA. 25/12/44) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mAtra upayoga badalavAno che. [u] dharmamAM zuM karavAnuM AvyuM? prathama, jaDanuM to kAMI AtmA karato nathI, ane jaDamAM kAMI AtmAno dharma thato nathI. amuka puNya kara ke dAna kara ke bhakti ema paNa kahyuM nahIM, kema ke te badhAya vikAra che dharma nathI. paNa, potAnA caitanya upayogane para tarapha vALIne tyAM lIna thaI rahyo che te upayogane svabhAva tarapha vALIne tyAM ja lIna karavAno che. "puNya-pApa mArAM evI mAnyatA karIne potAnA upayogane tyAM rokI dIdho che, te ja adharma che; te upayogane svabhAvamAM vALIne zuddha caitanyamUrti svabhAva te ja huM evI svabhAva taraphathI zraddhA ja prathama karavAnI che. ane te ja pahelo dharma che. ane tyAra pachI paNa bahAramAM kAMI karavAnuM AvatuM nathI. temaja vrata-tapAdinA zubharAga Ave te paNa dharmInuM kartavya nathI paraMtu je zuddha svabhAvanI zraddhA karI che te ja zuddha svabhAvamAM upayogane lIna karavo te ja sammacAritra ane kevaLajJAnano mArga che. dharmanI zarUAtathI pUrNatA sudhI eka ja kriyA che ke "zuddhAtma svabhAvamAM caitanya upayogane lIna karavo. e sivAya bIjI koI kriyA dharmamAM AvatI nathI. jeTalI svabhAvamAM lInatA teTalo dharma che, lInatAnI kacAza teTalo doSa che. (Atmadharma aMka-56, peIja naM.-149) zAMtino upAya [] dharmI jIvo AtmAnA svabhAvane kevo jANe che- tenI A vAta cAle che. jeNe dharma karavo hoya teNe potAnA jJAnamAM AtmAnI yathArtha kiMmata jANavI paDaze. jJAnamAM jeno mahimA lAge temAM jJAna ekAgra thAya. jo parano mahimA karIne tyAM jJAna ekAgra thAya to te adharma che ane AtmAno mahimA samajIne tyAM jJAna ekAgra thAya to te dharma che. je jIvone viSayomAM ke lakSmI vageremAM sukhabuddhi thaI che te jIva temAM ekAgra thAya chejIvanane jokhamamAM mUkIne paNa te viSayomAM jhaMpalAve che... kemake tene jJAnamAM teno mahimA bhAsyo che, tema AtmAno svabhAva anaMta sukha svarUpa che. parathI judo che - e svabhAvano mahimA jo jJAnamAM samajAya to badhAyanI darakAra choDIne jJAna potAnA svabhAvamAM Thare ane sAcI zAMti pragaTe; enuM nAma dharma che. paraMtu jJAnamAM jaNAtAM zabdo, padArtho vagerene jANanArA alpabodha (jJAna) jeTalI ja AtmAnI kiMmata kare to te jJAna para viSayomAM ane paryAyabuddhimAM ja aTakI jAya, paNa tyAMthI pAchuM khasIne pUrNa svabhAvamAM vaLe nahIM to zAMti pragaTe nahIM. he bhavya!tAre AtmAnI zAMti pragaTa karavI che, to te zAMti para vastumAMthI nahIM Ave, para vastuo sAme jovAthI nahIM Ave, vikAra ke kSaNika paryAya sAme Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 149 jovAthI paNa te zAMti nahIM Ave, paNa te badhAnA lakSane choDIne tArI vartamAna avasthAne trikALI jJAna svabhAvamAM ekAkAra kara, to trikALI svabhAvanA AdhAre avasthAmAM paripUrNa zAMti pragaTa thAya. zabda vagere viSayomAM jarA paNa jJAna nathI tethI tenAthI to AtmA judo che ane AtmAmAM paripUrNa jJAna che, AtmA ane jJAna jarAya judA nathI, - Ama bhedajJAna karIne svabhAva tarapha DhaLe to svabhAvanA Azraye jIvane samyakramati-zrutajJAna pragaTa thAya ane alpakALamAM bhavano aMta Ave. A sivAya je matizrutajJAna para lakSe ja kArya kare te mithyAjJAna che. svalakSe samyajJAna pragaTa karyA vagara, koI jIva kaSAya ghaTADe to tene pApAnubaMdhI puNya baMdhAya ane sAthe sAthe te ja vakhate, AkhA Atma svabhAvanA anAdararUpa mithyAtvathI anaMta pApa bAMdhe ane anaMtabhava vadhAre. (Atmadharma aMka-63-64, peIja naM-90) jJAnanuM kArya [ ] bheda vijJAnInA jJAnanuM kArya - bheda vijJAnI rasane jANatA hoya ne alpa rAga thato hoya, te vakhate paNa jJAna svabhAvanI ekatAmAM ja tenuM jJAna kArya karI rahyuM che. rasa sAthe ke rAga sAthe ekatAthI tenuM jJAna kArya karatuM nathI. koI samaye svabhAvanI ekatA choDIne parane jANatA nathI, eTale temane samaye samaye jJAnanI zuddhatA ja vadhatI jAya che. [] ajJAnInA jJAnanuM kArya ajJAnI jIvo svabhAvane na mAnatAM bahAramAM sukha mAne che. rasane jANatAM ekAkAra thaI jAya che ke A rasamAM bhAre majA paDI, bhAre svAda Avyo ! are bhAI ! zenI majA ? tArA AtmAmAM majA sukha che ke nahIM. rasa to jaDa che, zuM jaDamAM tArI majA che? ane zuM jaDa rasa tArA AtmAmAM garI jAya che? tArI majA tAruM sukha to tArA jJAna svabhAvamAM che. AkhA jJAna svabhAvane, eka rasane jANatAM jJAna tyAM ja -rAga karIne aTakI gayuM, tene ajJAnI jIva rasano svAda mAne che. paNa jJAna paramAM na aTakatAM, Atma svabhAva tarapha vaLatAM svabhAvano atIndriya AnaMda Ave che, te ja sAcuM sukha che. e sivAya bIjI koI cIjamAM sukha nathI. (Atmadharma aMka-65, phAgaNamAsa, peIja naM.-93) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kharekhara vyavahAra kyAre hoya? [ ] dharmanI zarUAta kema thAya tenI A vAta che. sAcA deva-guru zAstra te dharmanA nimitta che. te nimittone oLakhIne kudevAdi mithyAtvanA nimittonI mAnyatA choDe, te jIvane deva-guru zAstranA lakSe je mati-zrutajJAna thAya te paNa haju mithyA mati-zruta che. sAcA deva-guru-zAstrane kabulyA teNe hajI to vyavahA2thI vyavaharane mAnyo che; nizcaya svabhAvanA bhAna sahita je vyavahAra hoya te ja kharekhara vyavahA2 che, paNa nizcaya svabhAvanA bhAna vagarano vyavahAra te kharekhara vyavahAra nathI paNa vyavahArathI vyavahAra che. jo trikALa svabhAvanI pratIti pragaTa karI te vyavahA2no niSedha kare to, jene niSedha karyo tene nizcayapUrvakano vyavahAra kahevAmAM Ave che. ane svabhAvanA bhAnapUrvaka tene jANe to te jJAnamAM vyavahAranaya che, paNa rAgane ja AdaraNIya mAne athavA ekalA rAganA lakSe ja tene jANe to te jJAna to mithyAjJAna che; tene vyavahAra paNa kahevAto nathI. [ ] sAcA deva-guru-zAstranI zraddhA, dayA-bhakti vagere zubha pariNAma tathA dravya-guNaparyAyanI ke navatattvanI bhedathI zraddhA te badho vyavahAra che, ane tenA tarapha DhaLanAruM jJAna te mithyAjJAna che. te vyavahAra ane te ta2pha DhaLanAruM jJAna te mAruM svarUpa nathI, ekarUpa jJAyaka svabhAva te huM chuM- ema mati-zrutajJAnane svabhAvamAM DhALIne vyavahA2thI judo paDe ne svabhAvamAM ekatA kare tyAre pramANajJAna thAya che ane te jIvanA mati-zrutajJAna te samyagmAna che. A mati-zrutajJAna paNa atIndriya che, te kevaLajJAnanuM kA2Na che. A AtmA pote bhagavAna kema thAya ? tenI A rIta che. [ ] mati-zrutajJAnane svabhAvamAM vALIne dravyamAM ekatA kare te nizcaya che, ane svabhAvanI ekatApUrvaka sAcA deva-guruzAstranI pratIti te vyavahA2 che. vyavahA2ne jANatA je jJAna vyavahAramAM ja aTakI rahe te jJAna vyavahA2thI juduM paDayuM nathI, eTale ke teNe nizcaya ane vyavahA2ne judA jANyAM nathI, tethI tyAM vyavahA2 5Na sAco hoto nathI, jJAna vyavahArane jANe, kharuM paNa vyavahA2jJAna jeTalo AtmA nathI ema samajI vyavahA2thI juduM paDI, akhaMDajJAna svabhAva tarapha vaLe tyAre zrutajJAna pramANa thAya che ane tyAre ja nizcaya tathA vyavahAra bannenuM sAcuM jJAna hoya che. jIvanuM je zrutajJAna sAcA deva-guru zAstrane jANe te zrutajJAna jeTalo ja AtmAne svIkAre ane tenA u52 ja valaNa rAkhyA kare, paNa trikALI jJAna svabhAva ta2pha na vaLe to te zrutajJAna mithyA che; tene nizcaya ane vyavahAra judA na rahyA, paNa kSaNikane ja trikALIrUpa mAnI lIdhuM eTale ke vyavahAra ne ja nizcaya mAnI lIdho; tene nizcaya Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 151 vyavahAranuM sAcuM jJAna nathI. trikALI svabhAvano Azraya karIne je jJAna ema svIkAre ke "A deva-guruzAstrathI huM judo ane tene jANanAra kSaNika jJAna che teTalo paNa huM nathI" to te samyajJAna che ane tene trikALI svabhAvanuM tema ja vartamAna paryAyanuM eTale ke nizcaya- vyavahAranuM sAcuM jJAna che. (Atmadharma aMka naM-6pa peIja naM-95) svAzrita jJAnathI dharma - [ ] jJAnathI AtmAno dharma kaI rIte thAya che tenI A vAta che. dharma kyAMya bahAramAM to thato nathI, ne AtmAnA dravyamAM ke guNamAM paNa thato nathI, dharma AtmAnI vartamAna avasthAmAM thAya che. have jJAnanI vartamAna avasthA jo AkAza vagere paradravya tarapha lakSa kare to te avasthAmAM dharma thato nathI. "badhA dravyo karatAM AkAzadravya anaMtagaNuM vizALa che - ema zrutajJAnanA vikalpathI rAgamAM ekatA karIne je jJAna khyAlamAM lya che te jJAnane paNa acetana padArtho sAthe abheda gaNIne acetana kahyuM che. ane je jJAna avasthA AkAza vagere paradravya taraphanA vikalpathI chUTI paDIne AtmAnA svabhAva tarapha vaLe te jJAna sAgarahita che, cetana sAthe abheda che, te jJAna ja dharma che; anaMta evA AkAzane lakSamAM levA chatAM je jJAna parAzrita che te acetana che; tema ja AtmAnuM je vartamAna jJAna dayA vagerenA vicAramAM aTake te paNa acetana che. eka samayanA bhAvazrutajJAnane svabhAva tarapha vALIne trikALI Atma svabhAvanI ruci karatuM je jJAna pragaTe te jJAna trikALI cetana sAthe eka thayuM, tene ahIM cetana kahyuM che. svabhAvano Azraya karIne AtmAne jANe to te nizcaya che ane svabhAvanA Azraya-pUrvaka AkAzanI anaMtatA vagerene jANe te vyavahAra che. e rIte behada caitanya svabhAvane lakSamAM laIne teno Azraya kare tene ja ahIM yathArtha jJAna kahyuM che. ajJAnInA parAzrita jJAnane ahIM acetanamAM ja gayuM che. rAga ghaTADIne zAstranA Azraye agiyAra aMgane jANe to paNa te jJAna mAtra rAganuM cakra badalIne thayuM che, te jJAnamAM svabhAvano Azraya nathI paNa rAgano Azraya che, tethI te agiyAra aMganuM jJAna paNa anAdinI jAtanuM ja che. Atma svarUpanI ruci karIne temAM samAdhi-ekAgratA vaDe ja jJAna pragaTe te apUrva che, mokSanuM kAraNa che. bhale zAstra vagere paranuM bahu jANapaNuM na hoya to paNa svabhAvanA Azraye thayeluM jJAna te samyajJAna che ne te kevaLajJAnanuM kAraNa che. have vicAro ke, keTalA bahAranA kAraNe AtmAnuM jJAna pragaTe ? bAhya padArthonA jJAnathI ke te taraphanA zubharAgathI caitanya svarUpa AtmAnuM jJAna thAya nahIM. AtmA tarapha vaLe to ja AtmAnuM jJAna thAya. jIva karatAM pugala-pudgala karatAM kALanA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samayo ane tenAM karatAM AkAzanA pradezo anaMtaguNA che teno khyAla paralakSe kare, paNa te badhAyane khyAlamAM lenAra potAno caitanya svabhAva kevo che teno khyAla na lya to ekalA para lakSe thayelo jJAnano ughADa kAyama nahIM Take. AtmAno svabhAva svapara prakAzaka che, potAnA caitanya svabhAvanA yathArtha jJAna vagara paranuM jJAna yathArtha thaze nahIM, ane evA jJAnathI AtmAne sukha ke dharma thAya nahIM. badhA dravyomAM AkAzanI pradeza saMkhyA anaMta che, paNa Atma-svabhAvanuM jJAna sAmarthya tenAthIye anaMtuM che; kemake anaMta AkAzane jANe evuM jJAnanA eka paryAyanuM sAmarthya che, evA anaMta paryAyono piMDa eka jJAnaguNa che ane evA jJAna-darzanasukha-vIrya vagere anaMtaguNo AtmAmAM che. evA caitanya svabhAvanI anaMtatA lakSamAM letAM jJAnanI sva taraphanI anaMtagaNI dazA khIlI. AkAzanI anaMtatA karatAM caitanyanI anaMtatA anaMtagaNI che tethI AkAzane lakSamAM lenAra jJAna karatAM, caitanyane lakSamAM lenAra jJAnamAM anaMtagaNuM sAmarthya che. ane evA anaMta caitanya sAmarthyanuM jJAna karatAM samyaka puruSArtha khIlyo che. AkAzanI anaMtatA lakSamAM lenAruM jJAna para prakAzaka che, teno mahimA nathI ane kharekhara mokSamArgamAM te sahAyakArI nathI. je jJAna svabhAvane pakaDIne ekAgra thAya te jJAnano mahimA che ne te mokSamArgarUpa che. ahIM para taraphanA jJAnano niSedha karatAM kharekhara to vyavahArano ane paryAyabuddhino ja niSedha karIne teno Azraya choDAvyo che. A ja rIte dharma thAya che. AmAM pA5 bhAvanI vAta nathI ane rAga ghaTADIne puNya-karatAM-karatAM dharma thaI jaze ema koI mAne to tene dharma harAma che eTale ke jarA paNa dharma thato nathI, paNa mithyAtvanA pApanI puSTi karatAM karatAM tenA paryAyamAM nigoda dazA thAya che. dravyonI saMkhyAmAM pudgala dravyo sauthI anaMtA che. kSetrathI AkAza dravya badhA karatAM anaMtagaNuM che, ane bhAvathI bhagavAna AtmAnA jJAnanI anaMtatA che. badhA padArthonI anaMtatAne jANanAruM AtmAnuM jJAna ja che. te jJAnano ja mahimA che. jJAna svabhAvanI anaMtatAno mahimA jANIne temAM je jJAna vaLyuM te jJAna AtmAnA kalyANanuM kAraNa che. cha dravyonA svabhAvanuM yathArtha varNana saMpUrNa sarvajJadevanA mArga sivAya bIje kyAMya nathI; ane te cha dravyono tathA tene jANanAra potAnA jJAna svabhAvano yathArtha svIkAra karanAra sarvazadevanA anuyAyI samyagdaSTisivAya bIjuM koI nathI. AkAzanI anaMtatA vagere cha e dravyone rAgarahita khyAlamAM lya teTalo ughADato ajJAnamAM paNa hoya che. badhA dravyomAM AkAza anaMtaguNA pradezavALuM che- evuM to mithyA zrutajJAna paNa khyAlamAM le che. paraMtu para padArthonuM game teTaluM jANapaNuM kare te AtmAne jANavAmAM kAryakArI thAya nahIM. potAnA svabhAvanA svIkAra Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 153 vinAnuM jeTaluM paranuM jJAna hoya te badhuM acetana che. cetana to tene kahevAya ke je trikALI jJAna svabhAvane svIkArIne temAM abheda thAya. caitanyathI bheda pADIne paramAM abhedapaNuM mAne to te jJAnacetanAnuM virodhI che. AkAza te jaDa dravya che ne tenAmAM jJAna nathI, evuM to sAmAnyapaNe ghaNA jIvo mAne; paNa ahIM mAtra AkAzanuM ja acetanapaNuM sAbita nathI karavuM paNa AcAryadeve ahIM gUDha bhAvo bharyA che; ekalA AkAza taraphanuM jJAna paNa acetana che- ema kahIne trikALI AtmasvabhAva sAthe jJAnanI ekatA jaNAve che; eTale vartamAna jJAnamAM parano ane paryAyano paNa Azraya choDIne trikALI dravyano Azraya karavAnuM jaNAvyuM che. je jIve kudeva-kuguru-kuzAstra-kutIrthanI mAnyatA choDI dIdhI che ane jainanA nAme paNa je kalpita mithyA mArga cAle che tenI zraddhA choDIne sAcA deva-zAstra-gurunI zraddhA oLakhANa karI che ane temaNe kahelA AkAza vagere dravyonA vicAramAM ja aTakI rahyo che paNa potAnA svabhAva tarapha vaLato nathI evA pAtra jIvane mATe ahIM upadeza che kehe jIva! paradravyo tarapha vaLIne rAga sahita je jJAna jANe te tAruM svarUpa nathI, paNa caitanya svabhAvamAM vaLIne je avasthA caitanya svabhAvamAM abheda thaIne svaparane jANe te tAruM svarUpa che. caitanya svabhAvamAM vaLI ne temAM lIna thayelo paryAya te ja caitanyanuM sarvasva che. aho! anaMta AkAzane khyAlamAM lenAra evA jJAnane paNa je jIva "acetana" svIkAraze te jIva rAga-dveSane potAnA kema mAnaze? ne tenAthI dharma kema mAnaze? paramAM kyAMya sukha kema mAnaze?ne parano kartA potAne kema mAnaze? e jIva to potAnA jJAna paryAyano Azraya paNa choDIne potAnA paripUrNa svabhAva tarapha vaLIne temAM lIna thaze. aho, AvA bhagavAna caitanya svabhAvanA svIkAramAM keTalo puruSArtha che! potAnA mati-zrutajJAnane svabhAvamAM eka karIne svabhAvanA Azraye huM jJAtA-deSTA chuM ema jeNe svIkAryuM tenI jJAna cetanA jAgRta thaI te AtmA pote jAgRta thayo, sAdhaka thayo ane have alpakALamAM kevaLajJAna levAno che. (Atmadharma aMka-68, peIja naM.-141-142) * agiyAra aMganuM jJAna anaMtavAra karyuM paNa e paranuM jJAna che. e jJAna hA parazeyamAM nimagna che. parayamAM nimagna che; e zuM kahyuM prabhu? agiyAra aMgamAM karoDo, abajo zloko tenA jJAnanI paryAyamAM jaNAyA chatAM e (jJAna) para mya che. kemake temAM spazeya bhagavAna AtmA Avyo nahIM. (pravacana sudhA bhAga-1, peja-168)dva Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paranA kartutvanA mahAahaMkArarUpa ajJAnAMdhakAra evo je ajJAnIno pratibhAsa te- "vyavahAra" [ ] prazna- zAstromAM vyavahAra" zabda ghaNe ThekANe vAparavAmAM Ave che teno artha zuM che? uttara- vyavahAra zabdanA ghaNAM artha thAya che, temAM ajJAnInI paranA kartutvanI khoTI mAnyatA (pratibhAsa) te vyavahAra" evo eka artha thAya che. [ 0 ] prazna- vyavahArano je artha karyo te barAbara samajAya te mATe vizeSa spaSTa karo. uttara- kharekhara jIvanI pravRtti ( kriyA) ane jaDa padArthonI ( kriyA) bhinna- ta judI che; paNa jIva sAcuM jJAna pragaTa na kare tyAM sudhI te sthULa dRSTithI jue che ane tethI temanI pravRtti judI judI hovA chatAM eka jevI dekhAya che. ajJAna dazAmAM jIvane jIva ane jaDa padArthonuM bhedajJAna (sAcuM jJAna) nahIM hovAthI upalaka dRSTie uparachaluM jevuM dekhAya tevuM (UMDo vicAra karyA vagara) te mAnI le che, ane tethI te ema mAne che ke jIva jaDakarmane kare che ane bhogave che; zrIguru bhedajJAna karAvI jIvanuM sAcuM svarUpa batAvIne ajJAnInA e pratibhAsane "vyavahAra kahe che. [ 2 ] prazna- A mahAahaMkArane TALavAno upAya zuM che? uttara- A mahAahaMkArarUpa ajJAnAMdhakAra te ajJAnIno pratibhAsa che, tethI tene vyavahAra kahevAmAM Ave che. mATe vyavahArane jema che tema jANI teno Azraya choDavAthI ane eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zake nahIM ema nakkI karI potAnA trikALI dhruva svabhAvano Azraya levAthI te mahAahaMkArarUpa ajJAnAMdhakAra TaLI zake che. bheda saMvedana [ ] ajJAnInI dazA AtmAnI bheda saMvedananI (bhedajJAnanI) zakti anAdithI ajJAnane lIdhe biDAI gayelI che. tethI parane ane potAne ekapaNe te jANe che. "huM krodha chuM, huM paradravya chuM, huM paradravyanI kriyA karI zakuM chuM, paradravya mAruM karI zake che," ityAdi khoTA vikalpo (kalpita taraMgo) karyA kare che. pudgalakarmanA ane potAnA svAdanuM bheLaseLapaNuM kalpI, teno ekarUpa te anubhava kare che; ane tethI nirvikalpa, akRtrima, eka vijJAnaghana svabhAvathI te anAdithI bhraSTa thayelo che. te kAraNe vAraMvAra aneka vikalparUpe pariName che, ane potAne parano ane parabhAvano (krodhAdino) kartA pratibhAse che. [ ] jJAnInI dazA bheda saMvedananI (bhedajJAnanI) zakti jJAnIne ughaDI gaI hoya che. AtmA jJAnI thAya tyAre jJAnane lIdhe jJAnanI AdithI mAMDIne pudgala karma ane potAno bhinnabhinnapaNe anubhava kare che, ane ekarUpe anubhava karato nathI. bannenAM pRthaka pRthaka Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 155 svAdanuM svAdana ( anubhavana) tene hoya che, tethI te jANe che ke - anAdi nidhana, niraMtara svAdamAM Avato, samasta anya rasathI vilakSaNa ( bhinna) atyaMta madhura je caitanyarasa te ja eka jeno rasa che evo huM AtmA chuM." vaLI te jANe che ke "kaSAyo mArAthI bhinna rasavALA (kaSAyala- be svAda) che, temanI sAthe je ekapaNAno vikalpa karavo te ajJAna che. A rIte parane ane potAne jJAnI bhinnapaNe jANe che. tethI akRtrima (nitya) eka jJAna ja huM chuM; paraMtu kRtrima (anitya) aneka je, krodhAdi te huM nathI ema jANato thako "huM krodha chuM." ityAdi Atma vikalpa jarApaNa karato nathI, tethI samasta kartutvane prathama dRSTimAM choDI de che ane krame krame cAritramAM choDI de che. e rIte sadAya udAsIna avasthAvALo thaIne mAtra jANyA ja kare che, ane tethI nirvikalpa; akRtrima, eka vijJAnaghana thayo thako atyaMta akartA pratibhAse che. jJAnInI upara kahI tevI dazA avirata samyagdaSTithI zarU thAya che. (Atmadharma aMka 9, peIja naM.-155-156) jANanArane jANavAnI paryAyamAM pratyakSa jANavo e tAro svataH siddha svabhAva che. [ ] je jJAna parane pratyakSa kare che ke A rAga che, karma che, zarIra che, ghaTa che, paTa che, to te jJAna ane pratyakSa kema na karI zake? je jJAnanI paryAya parane "A che' tema jANavAmAM kAma karI zake te jJAnanI paryAya jANavAvALo "huM chuM" ema svanuM kAma kema na karI zake? AtmAnI vartamAna dazA "A ghaTa che, paTa che, makAna che, paramezvara che, maMdira che tema tene pratyakSa jJAnamAM jANe che ke nahIM? ke koInA Azraye jANe che? e jJAnanI dazA svamAM vaLe to potAne pratyakSa kare. kema ke paryAyamAM AtmA jaNAya che. jJAnanI vartamAna dazA parane jANavAmAM pratyakSa kare che jANe che ke AnuM astitva che, "A che, A che' ema parane jANanArI paryAya zuM svanA astitvane siddha na karI zake? je jJAnanI paryAya parane pratyakSa kare te svane pratyakSa kema na kare? kAraNake svano prakAzaka e to teno mULa svabhAva che. stranA prakAzaka vinAno ekalo parano prakAzaka e to eno mULa svabhAva paNa nathI. bhagavAna jJAnasvarUpa prabhunI paryAyano svabhAva sva-para prakAzaka che, te potAnA astitvathI che, tethI para prakAzanuM je jJAna potAnAmAM rahIne paranI pratyakSatA kare cheA paranuM astitva che ema mAne che te jJAna potAnA svabhAvane jANatAM paryAyamAM AtmA ja jANavAmAM Ave che evo nirNaya kema na karI zake? pApano rAga Ave che tene jANe che ke nahIM? jema che tema jANe che ke nahIM? ke A rAga che tene ema mAne che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ke A rAga che, tene ema mAne che ke A jinapratimA che ne jina pratimAne jANatAM ema mAne che ke A rAga che, 52ne jema che tema jANe che. have 52ne jema che tema jANatuM jJAna 52 vastunuM nathI.... paNa potAnI paryAyanuM jJAna che, te 52ne tenA astitvathI jANe che to te jJAnanI paryAya jenI che tenA astitvathI teno nirNaya kema na karI zake? je tArI dazA 52ne jANavAnuM pratyakSa kare che to e jJAna svane jANavAmAM svapratyakSa na thAya ema kema bane ? jene 52ne jANavAnI tAkAta che, je jJAnanI paryAya 52ne pratyakSa karIne jANe che te jJAna svane pratyakSa karIne kema na jANe ? tArI zakti, tAro svabhAva sva-52 prakAzaka che to paryAyamAM paNa sva-52 prakAzakapaNuM che ke nahIM? 52ne prakAzavuM pratyakSa dekhAya che to trikALI jJAyaka chuM ema svano nirNaya kema na karI zake ? tArI jJAna dazAmAM ekaluM 52 pratyakSa thAya che te to thayuM; kemake jJAnano svabhAva to sva-52 prakAzaka che. kharekhara to svane jANavuM evo guNa che ane sAthe 52 jaNAya jAya che. zrI samayasAra zAstranI gAthA-17-18 mAM kahyuM che ke jJAnanI vartamAna paryAya che temAM jJAyaka jANavAmAM Ave che paNa A paryAya jJAyakane jANe che evI dRSTi nathI; paNa te paryAya 52ne jANe che evI dRSTi che, ghaTa-paTa-strI-kuTuMba-vepAra-dhaMdhAne paryAya jANe che tyAM tenI dRSTi che, te jUThI dRSTi che, temAM 52 upa2 lakSa jAya che tethI zAyaka jaNAto nathI. jagatanI sthULa vastu tathA sthULa evA zubhAzubha bhAvone, temAM ekameka thayA vinA jema che tema jANavAmAM je sUkSmajJAna '52nuM astitva che' tema jANe che, to te jJAnanI paryAya svane jANavAmAM svanuM astitva kema na jANI zake ? 52nuM, rAgAdinuM jJAna kare te ja jJAnanI paryAya potAnuM jJAna karI zake temAM zuM che ! arthAt karI ja zake. bhagavAna AtmA potAnA puruSArthathI jJAnane ne 52ne jANe che, kema ke sAthe vIryazakti che. jJAnamAM 52ne jANavAnI sahaja zakti che, to e jenI paryAya che tene jANavAnI to sahaja zakti che ja. paraMtu 52nuM jANavuM saheluM che ne svanuM jANavuM kaThina che tema te mAne che. 52ne jANavAvALAnI paryAya pa2ne pratyakSa kare che ke A che che che, to te paryAya potAnA astitvane pratyakSa kema na karI zake? jarUra karI zake, paNa svanuM mahAtmya AvavuM joIe, thoDuM vicAra-maMthana karavuM joIe.( pU. gurudevazrInA AtmajJAna preraka hRdayodagA2 tA. 26-2-77) (Atmadharma aMka-484, peIja naM. 25-26) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 157 - jJAna svabhAvano nirNaya - jema kevaLajJAnI bhagavAnano AtmA jJAnamAtra che, tema huM paNa jJAnamAtra chuM- Ama nirNaya karIne potAnA jJAna svabhAvane ja svaoya karatAM AtmAnI sabhyazraddhA ane samyajJAna pragaTayA, tyAre te jJAnamAM nimitta vagere vyavahAre zeya thayAM; sva sanmukha vaLatAM jJAna sAmarthya pragaTayuM tyAre A nimitta hatuM ema nimittane vyavahAre zeya banAvyuM. jJAna ja pragaTa na kare to jJAna vagara zeya konuM? nimitta che te kartAto nathI paNa ajJAnIne to nimitta kharekhara zeya paNa nathI. kemake jJAna vagara zeya konuM? jema lokAloka to sadAya che, paNa jyAre kevaLajJAna pragaTa karyuM tyAre lokAloka tenA zeya thayA. kevaLajJAna thayA pahelAM lokAloka tenuM zeya na hatuM. paNa svAzraye kevaLajJAna thayuM tyAre te tenuM zeya thayuM. tema nIcalI dazAmAM paNa kharekhara to rAgAdi ane nimitto te jJAnanuM joya ja che, paNa kharekhara tene jJAnanuM zeya kyAre kahevAya? huM rAga ane nimittothI bhinna chuM ema svasammukha thaIne jo AtmAnuM jJAna pragaTa kare to te jJAna rAga ane nimittane paraya tarIke yathArtha jANe, ane tyAre tene zeya kahevAya. rAgAdi ke nimittano jJAna kartA to nathI paNa ajJAnIne to kharekhara jJAnanuM zeya paNa nathI, kemake tenAmAM svAzrita jJAna ja khIlyuM nathI, tenuM jJAna rAgamAM ja ekAkAra thaI jatuM hovAthI; rAgane zeya karavAnI tAkAta ja tenA jJAnamAM khIlI nathI. rAgathI judo paDayA vagara rAgane zeya karavAnI jJAnanI tAkAta khIle nahIM. rAga ane nimittathI bhinna Atma svabhAvane jANyA vagara rAgane rAga tarIke ane nimittane nimitta tarIke jANaze koNa? jANanAruM jJAna to rAga ane nimittanI rucimAM aTakI paDayuM che. AtmAnI ruci tarapha vaLyA vagara ane rAga tathA nimittanI ruci TaLyA vagara nimittanuM ane vyavahAranuM sAcuM jJAna thAya nahIM. jyAre svAzraye jJAna svabhAvanI pratIta karI ne jJAna svabhAvane ja svaSNaya karyo tyAre svapara prakAzaka jJAna sAmarthya khIlatAM nimitta vagere paNa tenAM vyavahAra zeya thayAM. he bhAI ! pahelAM huM satya jJAna svabhAva chuM-ema prIti karIne hA to pADa. tArA jJAna svabhAvane puNya-pApanA vikalpa paNa kharekhara to zeyapaNe ja che. paNa ajJAnathI paryAyabuddhimAM tenI sAthe kartAkarmapaNuM mAnyuM hatuM tyAre te yathArthapaNe zeya thatAM na hatAM. have svasammukha rucithI svabhAvane jANatAM tArA jJAnamAM te zeya thayuM. Avo jJAnasvabhAvano nirNaya karatA zuddhatA pragaTe che ane azuddhatA tathA karma saheje TaLatA jAya che; tenuM nAma nirjarA che. (Atmadharma aMka-82, peIja naM.-206) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AtmA kema jaNAya? (jijJAsu ziSyanA hRdayano praznaH anubhavanI tIvra laganI ) AtmA kema jaNAya ? uttara:- AtmA taraphanA jJAnathI AtmA jaNAya. ] praznaH- AtmA ta2phanuM jJAna kevuM che ? [ uttara:- AtmA taraphanuM jJAna rAga vagaranuM, vItarAga svasaMvedanarUpa che. ] praznaH- AtmA kevo che? uttaraH- AtmA dehAdithI pA2, vikalpothI pAra, sadAya jJAna-AnaMda svabhAvarUpa che. jevA sidghaprabhu che tevA svabhAvathI bharelo AtmA che. AvA AtmasvarUpanuM svasaMvedana kare tyAre ja AtmA samyapaNe jaNAya che. 52 ta2phanuM jJAna ke rAgAdi bhAvo tenAthI AtmA jaNAto nathI. prabhAka2bhaTTa, eTale ke AtmajJAnano jijJAsu ziSya pUche che ke he svAmI ! A AtmA je jJAnathI mane zIghra jaNAya evuM jJAna ja mArAmAM prakAzita karo; enA sivAya bIjA aneka parabhAvothI ke bIjA jANapaNAthI mAre kAMI prayojana nathI. mane mArA AtmAno anubhava thAya--e sivAya bIjuM kAMI mAre joItuM nathI. mATe kSaNamAtramAM e anubhava kema thAya-te ja mane batAvo. [ ] praznaH maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ jJAnaM prakAzaya paramaM mama kiM anyena bahunA / yena nijAtmA jJAyate svAmIn eka kSaNen / / 104 / / AtmAnA jJAna sivAya samasta bAhya vRttiono mahimA ziSyane UDI gayo che. are, AtmajJAna vinA jIvane saMsAramAM koI ThekANe jarAya sukha nathI. AnaMdanI prApti AtmajJAna vaDe ja thAya che, ema aMta2mAM vicArIne vinayapUrvaka guru pAse tenI ja mAMgaNI kare che ke he svAmI ! mAre bIjA vikalponuM kAMI prayojana nathI, mAre to AtmajJAna je rIte thAya te ja udyama karavo che. mATe zIghra AtmajJAna thAya evo uttama upadeza Apo. juo, A ziSyanI jijJAsA ! jagatanI bIjI jijJAsA chUTIne, jene AtmAnA jJAnanI jijJAsA jAgI tenA aMtaramAMthI Avo prazna UThe che; eTale zuddhAtmA sivAya bIjuM kAMI tene gamatuM nathI. eka ja raTaNa che ke huM mArA AtmAne jANuM, ane te paNa kSaNamAtramAM jANuM-ema tIvra laganI che. tene ja AvA Atma-abhilASI ziSyane samajAve che ke he ziSya ! je jJAna tuM AtmA jANa. AtmA jJAnapramANa che. ahIM 'jJAna' kahetA temAM rAgAdi parabhAva na Ave; A samasta padArthone jANanAruM je jJAna che, te jJAna konuM che ? jJAnamAM koNa vyApeluM che ? zAnamAM vyApelo je padArtha che te ja AtmA che, te ja tuM cho. jJAna sAthe jene tanmayatA che te ja AtmA che ema tuM jANa. 'jJAna' ne lakSamAM letAM kSaNamAtramAM AtmA jaNAya che; temAM ekadama nirAkULa zAMti ne AnaMdanuM vedana che. jJAnathI bhinna Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 159 koI AtmA nathI. rAga vagarano AtmA anubhavamAM Ave che, paNa jJAna vaga2no AtmA kadI anubhavamAM Avato nathI. A rIte jJAnasvarUpa AtmA eka kSaNamAM aMtardaSTathI dekhAya che. A rIte jJAnasvarUpa AtmA pote potAnA jJAnabhAva vaDe anubhavamAM Ave che. Avo anubhava atIndriya-AnaMda sahita hoya che. 52bhAvano abhyAsa choDIne svabhAvanA vAraMvAra abhyAsa vaDe Avo anubhava thAya che. jJAnane parabhAvathI bhinna karIne aMta2mAM vALatAM kSaNamAtramAM AtmasvabhAva pragaTa anubhavamAM Ave che. (Atmadharma aMka-258, peIja naM. 27/28 ) eka jJAnAkArarUpa jIva [ ] ahIM kahe che ke vaLI te kevo che ? ke jIvadravyamAM eTaluM sAmarthya che ke potAne ne 52ne jANavA chatAM eka jJAnarUpa rahyo che. aneka zeyone jANavA chatAM te zeyarUpa thayo nathI. aneka zeyone jANavA chatAM eka jJAnarUpa te rahyo che. jemAM aneka bhAvo pratibhAse che evA eka jJAnanA AkA2rUpa vastu che. 52ne jANatAM 5rUpe to nahIM, 52ne laIne to nahIM paNa potAnA jJAnanA astitvane laIne ekarUpa rahIne jANe che. A vizeSaNathI jJAna 52ne jANatuM nathI e vAtano niSedha karyo. 52mAM tanmaya thaIne jANato nathI e barAbara che paNa potAmAM potApaNe rahIne 52ne barAbara jANe che, 52ne jANavAkALe jANavAnI paryAya potAnI che, potAmAM rahIne jANe che. A to 'nIvo' nI vyAkhyA cAle che. jemAM aneka vastuno AkAra pratibhAse che. AkA2 pratibhAse ema kahevuM e nimittanI vAta che. e to potAnI paryAyamAM eTaluM sAmarthya che ke svane ne 52ne jANavAnA sAmarthyarUpe pote pariName evuM potAnA pariNamananI paryAyanA astitvanuM sAmarthya che, 52 che mATe 52ne jANe che ema nathI. je 52 che te saMbaMdhInuM jJAna te jJAnanI paryAyanuM sAmarthya che. pote potAmAM rahIne svane ne 52ne jANatAM jJAna anekarUpe thaI gayuM che ema nathI, jJAnanI paryAya to pote ekarUpa rahI che. ( Atmadharma aMka-418, peIja naM.-10,11) [ ] jenAM eka dRSTi mAtrathI anaMta zaktio aMze vyakta thaI jAya evo prabhu cho ne ! tethI bahAramAM tAruM kAMI nathI. deva paNa tuM, dharma paNa tuM ane guru paNa tuM cho. tane kAMI paNa jANavAnI IcchA che to tuM tArA AtmAnI sAdhanA kara. AkhuM lokAloka temAM jaNAya tevo tuM cho. mATe tAre kAMI paNa jANavuM hoya to AtmAne jANa. jANanAro jaNAze to jANanAro jANavAnI paryAya pragaTa karaze. pUrNa jJAna darzana Adi guNothI bharelo prabhu che evuM jJAna ne pratIta thatAM, sAdhanA karatAM jyAre pUrNatA pragaTaze tyAre temAM lokAloka jaNAya jaze. svazeyane jANavAnI sAdhanA kara to temAM lokAloka jaNAya jaze. jagata jagatamAM rahe Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1eo maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 chatAM kevaLajJAnamAM badhuM jaNAya che. lokAloka che te lokAlokamAM raheze, e tArA jJAnamAM nahIM Ave chatAM te cIjane tAruM jJAna jANI leze. huM pUrNa svarUpa chuM tethI tene sAdhatA lokAloka saMbaMdhI pUrNa jJAna pragaTaze ja. kema ke jANanAra tattva prabhu che e pUrNapaNe pariNamatA tenI jANa bahAra kAMI rahetuM nathI. jANanAro jANavApaNe paripUrNa pariNamatA jene Adi-aMta nathI tenuM paNa tene jANavuM thaI jAya che. (Atmadharma aMka-419, peIja naM-27) [ G ] AtmAne oLakhAvavA jJAna te AtmA, jJAna te AtmA, ema kahyuM che. kAraNa ke jJAna te pragaTa aMza che ane AnaMdano aMza kAMI pragaTa nathI, pragaTa to AkuLatA che; tethI jJAnanA pragaTa aMza dvArA AtmAne oLakhAvyo che. jJAnanA pragaTa aMzane aMdaramAM vALe eTale AkhuM saLaMga thaI jAya che. (-dravyaguNa zuddha che tema paryAya paNa zuddha thaI jAya che.) AtmAne jJAnanA aMzathI oLakhAvavAno mULa hetu to A che. [ 0 ] prazna- pote ja potAnuM zeya, jJAna ne jJAtA che to bIjA cha dravyo te zeya ne pote jJAtA che te joyajJAyakasaMbaMdha choDavo azakaya kahyo che ne? uttara:- cha dravyo te zeya ne pote jJAtA che, te zeya-jJAyakano saMbaMdha choDavo azakya kahyo che tyAM to nimitta-naimittika saMbaMdha batAvyo che ane ahIM to sva astitvamAM rahelAM pote ja jJeya jJAnane jJAtA che tema nizcaya batAvIne paranuM lakSa choDAvyuM che. zeya-jJAyaka saMbaMdhI paNa jIvane bhrAMti rahI jAya che. cha dravyo te zeya ne AtmA teno jJAyaka che. jIvathI bhinna pugala Adi cha dravyo te joya ne AtmA teno jJAyaka che ema nizcayathI nathI. are ! rAga te joya ne AtmA jJAyaka ema paNa nathI. paradravyothI lAbha to nathI paNa paradravyo joya ne teno tuM jANanAra cho ema paNa kharekhara nathI. huM jANanAra chuM, huM ja jaNAvA yogya chuM, huM ja mane jANuM chuM. potAnA astitvamAM je che te ja spazeya che ema paramArtha batAvIne para taraphanuM lakSa choDAvyuM che. AtmA paradravyone karato to nathI, paradravyane aDato to nathI, paNa paradravyane kharekhara jANato paNa nathI. potAno AtmA ja kharekhara jANavA lAyaka mya che ne pote ja zeya ne jJAtA che. sva astitvamAM ja potAnuM jJAtA, zeya ne jJAna samAya che, parane jANe che e vyavahAra che. nimitta-naimittika saMbaMdhano vyavahAra batAvyo che. seTikAnI gAthAmAM (samayasAra gAthA 356-365 mAM) paNa jJAna potAne jANe che te nizcaya ne jJAna parane jANe che te vyavahAra ema kahyuM che. potAnI apekSAe bIjA dravyo asat che, pote ja sat che. pote ja potAno jJAtA zeya ne jJAnarUpa sat che. mATe potAnA sanuM jJAna karavuM. potAnA sanuM jJAna karatAM atIndriya AnaMdanI jhalaka AvyA vinA rahe ja nahIM; ane AnaMda na Ave to teNe potAnA sanuM sAcuM jJAna karyuM ja nathI. mULa to aMtaramAM vaLavuM e ja AkhA siddhAMtano sAra che. (Atmadharma aMka naM.-420, peIja naM.-26-27) Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 161 [ 0 ] jANanAra jANanAra... jANanAra te mAtra vartamAna puratuM sat nathI. jANanAra tattva te potAnuM trikALI satpaNuM batAvI rahyuM che. jANanAranI prasiddhi te vartamAna pUratI ja nathI paNa vartamAna che te trikALIne prasiddha karI rahyuM che. vartamAna jANanAra asti te trikALI ati sane batAve che. ! prabhu! tane vartamAna jANanAranI asti jaNAya che ke nahIM? koIpaNa prasaMgamAM jANanAranI asti batAve che. A jANuM.... A jANuM e jANavuM jANanAranI asti siddha kare che. A jANe cheA jANe che-e jANanAra aMza trikALIne batAve che. jema pANInuM taraMga che te pANInA daLa vinA hoya nahIM, pANInuM taraMga pANInA daLane batAve che. tema jJAnanuM vartamAna taraMga te trikALI jANanAra daLa dhruvane batAve che. koI paNa paryAya tenA trikALI tattvane siddha kare che-prasiddha kare che. (Atmadharma aMka-422, peIja naM.-28) [ ku ] grAhaka evI jJAnanI paryAya jyAM parazeya taraphathI chUTIne spazeyane grAhya banAve che tyAM grAhya evA svadravya - kSetra - kALa - bhAvanI anaMta gahana zaktinuM jJAna karavA jatAM jJAnanI paryAya paNa gahana banI jAya che. grAhaka paryAyamAM sva-para baMne zeyane jANavAnI tAkAta che, paraMtu grAhaka evI jJAnanI paryAya jyAre svayane grAhya banAve che tyAre sva-zaktinI gahanatAne jANatAM jJAnanI paryAya paNa gahanatAne pAme che. sva-parane jANavAnI yogyatA potAnI che tethI tene jANe tyAre zeya temAM jaNAyA ema nikaTapaNAne lIdhe kahevAmAM Ave che. jJAnanI eka samayanI paryAya anaMtA dravyone jANe che ne paryAyamAM anaMtA dravyo jaNAvA lAyaka che tema kahevuM te paNa vyavahAra che, kharekhara to jJAnanI eka samayanI paryAya svazeya bhagavAna AtmAne jANe tyAM anaMtA parajoyo temAM jaNAya jAya evI te paryAyanI zakti che. (Atmadharma aMka-33, peIja naM.-5) sarvatra jJAnanuM ja camakavuM che. [ s ] koI jIva parane bhogavI zakato to nathI, paNa koI paranuM varNana paNa karI zakato nathI; mAtra pote paranuM je jJAna karyuM che tenuM potAnA jJAnanuM ) varNana karI zake che. jJAnaguNa sivAya ekeya guNanuM varNana thaI zakatuM nathI; sukhaguNanuM varNana karI zakAtuM nathI paNa je jJAne sukhaguNane nakkI karyo che te "sukhaguNanA jJAnanuM" varNana karI zake che. A rIte jJAna kharekhara paraprakAzaka nathI paNa sva paryAyane prakAze che. A rIte jJAnano ja badhe camatkAra che... ane jJAna e ja AtmAnI viziSTatA che. (Atmadharma aMka - 10/11, peIja naM.-180) [ 0 ] kSayopazama jJAna jyAM lAge tyAM eka zeyamAM lAge. jo potAnA svarUpane jANavA tarapha te jJAnane lagADe to tenuM jJAna thAya, ane jo paraNeyane jANavA tarapha pote potAnA jJAnane lagADe to para zeya jJAnamAM lAge. pa2dravyo to anaMtAnaMta che, eka eka zeyamAM roke to kadI paNa te barAbara jANe nahIM. ane yathArthapaNe jANyA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vagara paranuM yathArtha jJAna thatuM nathI, tethI je saMjJI jIvo potAno puruSArtha potA tarapha vALatA nathI tene yathArtha zradhdhA ane yathArtha jJAna thatAM nathI. (Atmadharma aMka - 10/11, peIja naM.-169) [ ] prazna- A badhuM jaNAya che paNa AtmA kema jaNAto nathI? uttara:- A badhuM jaNAya che ema jANanAro koNa che? je sattAmAM A badhuM jaNAya rahyuM che eno jANanAro jaNAto nathI e ja bhramaNA che. A zarIra che, A makAna che, A dhana che, A strI-puruSa che, Adi je badhuM jaNAya che e zemAM jaNAya che? A badhuM jaNAya rahyuM che te jANanAranI sattAmAM jaNAya che, jANanArI sattAnI mukhyatAmAM A badhuM jaNAya che. e jANanArane jANe nahiM mAne nahiM e bhramaNA ja corAzInA avatAramAM rakhaDavAnuM kAraNa che. (Atmadharma aMka-436, peIja naM.-28) [ ] prabhu! tuM sarvane jANanAra dekhanAra svarUpe pUro cho ne! paNa tArA pUrNa svarUpane nahIM jANatAM ekalA zeyane jANavA dekhavA rokAI gayo te tAro aparAdha che. puNya-pApanA bhAvane karavA ane jANavA-dekhavA rokAI gayo ne potAnA jANavA-dekhavAnA svabhAvane bhUlI gayo te tAro aparAdha che. puNya-pApa e ja ane eTaluM ja mAruM zeya che ema mAnIne tene ja jANavAmAM rokAI gayo ane potAnA pUrNa jANavAnA svabhAvane bhUlI gayo e tAro aparAdha che. karmane kAraNe tuM tArA pUrNa svabhAvane jANato nathI ema nathI, paNa e tAro potAno ja aparAdha che. (Atmadharma aMka-430, peIja naM-25) jANanAra vinA jANyuM koNe ? [ ] A zarIra, makAna vagere para vastu jaNAya che, paNa jANyuM koNe? te jANanAra koNa che tene jANyA vinA paranuM jJAna yathArtha thAya nahIM. para jaNAya che, teno jANanAra huM chuM ema jo jANanAra tattvano nirNaya kare. to jANapaNuM ekalA paramAM na rokAtAM sva tarapha vaLe. huM pote jANanAra koNa chuM? badhuMya jaNAya che teno jANanAra pote kevo che?--ema svatattvano nirNaya joIe. jANanAra pote koNa che te jANyA vinA jANapaNuM sAcuM thAya nahIM. huM jANanAra chuM -evo potAnA svabhAvano nirNaya kare to te parano paNa jANanAra rahe, paranuM karavAmAM ke rAgamAM te aTakato nathI eTale tenuM jJAna sva tarapha vaLe che. jANanAra tattvanI jene khabara nathI te parane jANatAM tyAM aTake che eTale AtmA tarapha tenuM jJAna vaLatuM nathI. mATe badhAyane jANanAra pote koNa che tenI oLakhANa karavI joIe. (Atmadharma saLaMga aMka-124, TAITalanI pAchaLanuM peIja) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 163 jeNe AtmA jANyo teNe sarva jANuM. [u ] jIve bahAranI kaLA anaMtavAra jANI che paNa AtmAnuM vAstavika svarUpa kadI jANyuM nathI. jJAnane aMtaramAM vALIne AtmAne svaya banAvavo te apUrva kaLA che. aho ! svasammukha thaIne jeNe potAnA svAra prakAzaka svajoyane jANyuM tene bIjuM kAMI jANavAnuM bAkI rahetuM nathI. jJAnane svasammukha karIne zudhdha cidrupa spazeyane jANatAM rAgarahita AnaMdano apUrva svAda Ave che. ekavAra paNa zudhdha AtmAne spazeya banAve to alpakALamAM mukti thaI jAya. (Atmadharma aMka-125, peIja naM.93 mAMthI) AtmAne jANavAmAM tatpara thA [ ] AtmA kyAM raheto haze? A dehamAM rahyo hovA chatAM te dehane aDato nathI; dehanAM lakSaNathI enuM lakSaNa juduM ne juduM ja rAkhe che. AtmA sadAya caitanyalakSaNapaNe rahyo che, jaDa deharUpa kadI thayo nathI. are, dehamAM ja rahelA AvA tArA AtmAne he jIva! tuM svasaMvedanathI kema nathI jANato ? bahAranA bIjA to prapaMca ghaNA jANe che to tArA AtmAne kema nathI jANato? dUradUranI prayojana vinAnI vAta jANavA doDe che, to ahIM tArAmAM ja rahelA tArA AtmAne jANavAmAM buddhi joDa. e atyaMta prayojanarUpa che. are, tuM bIjAnuM to jJAna kara ne tAruM nahi! e te jJAna kevuM ke pote potAne ja na dekhe ! mATe he bhAI, AtmAne jANavAmAM tatpara thA. (Atmadharma aMka-254, peIja naM-17) [ ka ] pahelAM sva-paranI vaheMcaNI ane aMtaramAM svabhAva tathA parabhAvanI vaheMcaNI karatAM jJAnaparyAya nijasvabhAva sAthe ekatA kare, eTale parabhAva pratye ne pAradravya pratye saheje upekSAvRtti thAya. paNa jene svaparanI vaheMcaNI karatAM ja na AvaDe te zemAM Tharaze? ane zenAthI pAcho vaLaze? ajJAnI doDAdoDIne AkuLatAthI paramAM ja upayogane bhamAve che, paNa upayoga to mAruM svadravya che-ema svamAM upayogane vALato nathI. tene ahIM spaSTa vastusvarUpa samajAvIne bhedajJAna karAvyuM che, ke je bhedajJAna thatAM svadravyanA avalaMbane upazAMtarasanuM vedanA thAya. (Atmadharma aMka-254, peIja naM. 11) jagatathI judo....... jagatano jANanAra [ ku ] jagatathI judo evo A jIva pote potAnI sAme na jotAM bahAramAM jagatanI sAme ja jue che, tethI te duHkhI thAya che. jagatano jANanAra to pote che, jo pote potAnI sAme jue to duHkha TaLe ne AtmazAMti vedAya. mATe, jagatano moha choDIne AtmAnI sAme jovAno upadeza ApatAM nATaka-samayasAramAM kahe che ke - o jagavAsI yaha jagata inhasoM tohi na kaaj| tere gharameM na vase tAmeM tero nAphA baMdhadvAra] Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 he bhavya! A saMsArI jIvothI ke A saMsArathI tAre kaMI saMbaMdha nathI; tArA jJAnaghaTamAM AkhuM jagata vase che, temAM ja tAruM rAja che. AkhuM jagata zeyapaNe tArA jJAnamAM jhaLakI rahyuM che, mATe jagatano saMbaMdha choDIne tArA jJAna sAthe saMbaMdha joDa, jJAnanI sanmukha thA. temAM ja tArI zobhA che. (Atmadharma aMka-202, peIja naM.-14) * AtmAnuM lakSaNa caitanyatA * [ G ] caitanyatA' paNa AtmAnuM lakSaNa che. bhagavAna jJAnanA prakAza vinA sUryanA, caMdranA, dIpakanA prakAzane koNa jANe? mATe, spaSTa prakAzapaNuM anaMta anaMta koTI dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pratibhAsatI nathI arthAt te sarva pote potAne jaNAvavA athavA jANavA yogya nathI tene je jANanAra che te jIva che. sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI eTale ke A dIvo che, A maNi che, A sUrya che teno prakAza che tene jANanAra sivAya koNa jANe? prakAzanA astitvavALA padArthane paNa jenA prakAzamAM jANavuM thAya te caitanyacihna jIvanuM lakSaNa che. AtmA to caitanya prakAzanuM nUra che ke jenA prakAza vinA caMdra, sUryanI kAMti paNa prakAzavA samartha nathI. eTale ke jANanAra vinA jaNAtI nathI. caMdra-sUrya AdinA prakAzato potAne paNa jANavA samartha nathI. je padArthanA prakAzane viSe caitanyapaNAthI te padArtho jANyA jAya che, te padArtho prakAza pAme che, spaSTa bhAse che, te padArtha je koI che te jIva che. arthAt te lakSaNa pragaTapaNe spaSTa prakAzamAna, acaLa evuM nirAbAdha prakAzyamAna caitanya, te jIvanuM lakSaNa jIva pratye upayoga vALatAM pragaTa dekhAya che. caitanya bhagavAna prakAza svarUpa che. teno vartamAna upayoga bahAra paramAM gayelo che tene aMtaramAM vALatAM caitanyamUrti pragaTa anubhavamAM Ave che. caitanya prakAza kema jaNAya? kahe-jJAnanA tejanI vartamAna dazAne aMtaramAM vALatAM pragaTa evo caitanya upayoga pragaTa-pragaTa dekhAya che. (Atmadharma aMka-pa70, peIja naM.-15) [ ] eka samayanI paryAyamAM dhruvanuM jJAna ne paryAyanuM jJAna mizrita che. dhruva eka samayanI paryAyamAM Avato nathI paNa enuM jJAna che. zrI samayasAra zAstranI gAthA 17-18 mAM Ave che ke dareka jIvane potAnI paryAyamAM dravya ja jANavAmAM Ave che, jJAyaka che te paryAyamAM Avato nathI paNa paryAyamAM jJAyakanuM jJAna thAya ja che. paraMtu ajJAnInI dRSTi rAga, nimitta ne paryAya upara che tethI jJAnanI paryAyamAM jJAyakanuM jJAna thavA chatAM paranuM jJAna karuM chuM ema ajJAnI bhramaNA kare che. bhagavAna AtmA eka samayanI jJAnanI avasthAmAM te badhAne eTale ke svaparane jANe che. sva-para prakAzaka zakti jJAnanI dareka paryAyamAM che tethI spazeya evo potAno AtmA sva-prakAzaka paryAyamAM jaNAya ja che; paNa dRSTi te tarapha nA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 15 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 hovAthI vartamAna paryAyane rAga upara dRSTi hovAthI paryAyamAM svaccheya jaNAtuM hovA chatAM te jaNAtuM ja nathI ema ajJAnI mAne che. ahIM to kahe che ke paryAyamAM dravyanuM jJAna ne paryAyanuM jJAna to thAya che chatAM dravya paryAyane sparzatuM nathI. jemAM potAnuM jJAna che evI jJAnaparyAyane dravya sparzatuM nathI. AhAhA! gajaba vAta che ne ! A to thoDuM lakhyuM ghaNuM karIne jANajo-evI vAta che. jenuM lakSaNa sva-para-prakAzaka che e lakSaNa jAya kyAM? jAgatI paryAyamAM jAgatA jIvanuM jJAna thAya che ne chatAM tArI dRSTimAM anAdithI para upara lakSa hovAthI paryAyamUDha thaI rahyo cho. paryAyamAM dravya jANavA chatAM paryAyamUDha thaI gayo cho. (Atmadharma aMka-457, peIja naM. 20) are! paramAtma svarUpa zuM che, temAM kevI kevI zakti bharI paDI che, tenA svabhAvanI aciMtyatA kevI che teno A jIve kadI khyAla paNa karyo nathI. kema ke jJAna, darzana, vIryAdinA je pragaTa aMzo-paryAyo che tenuM valaNa AkhuM para tarapha ja cAlyuM gayuM che. anAdithI jIvanI A dazA che. je vartamAna pragaTa aMzo che ke jenA che tenI sAthe joDavAne badale ajJAnIe e aMzo jenA nathI evA para nimitto sAthe joDe che. jJAnanA aMzamAM rAga nathI ane rAgamAM jJAnano aMza nathI chatAM ajJAnI jJAnane rAgamAM joDe che. kharekhara jJAna kono aMza che ema dRSTi kare to pUrNAnaMda jJAnasvarUpa AtmAno patto lAgI jAya. paNa anAdi kALathI jIve potAnuM lakSa ja karyuM nathI. lakSa to nathI karyuM paNa A mAro AtmA ja lakSa karavA lAyaka che evo nizcaya paNa kadI karyo nathI. lokabhAvanA saMvaramAM gaNI che, jJAna svarUpamAM je ekAgra thAya te saMvara che. AtmA sadAya arUpI -jJAna svabhAvI che te para cIjane jANe paNa paranuM kAMI karI zake nahIM. icchAthI ke jJAnathI paramAM kAMI karI zake nahIM. jJAnI mAne che ke- parano huM jANanAro chuM e kathana paNa vyavahArathI che. kema ke kharekhara to te svane jANe che ne svane jANatA para jaNAya jAya che. (Atmadharma aMka -543, peIja naM.14) sva tarapha vaLelI jJAna paryAyamAM vItarAgatA prasiddha thaI che, temAM rAganuM sthAne rahyuM nathI. bIja UgI te caMdrano kaTako che, e kAMI ThIkaruM nathI. tema bhedajJAna thayuM te to jJAna svabhAvanI dazA che, te kAMI vikalpano kaTako nathI. svabhAvamAMthI bIja UgI te alpakALamAM kevaLajJAnane sAdhaze ja. sAdhakane AvI jJAnadhArA pragaTI te apUrva che, AnaMdadAyaka che, vikalpanI dhArAthI tadna judI che. (Atmadharma aMka naM-345, peIja naM-29, 30) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1es maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ugra puruSArtha kara "tuM tane jo; jevo tuM cho tevo ja tuM pragaTa thaIza." [ ] "A zarIra che, A rAga che" ema jovA yogya para cIja tarapha tArI daSTi anAdithI che, paNa teno jonAra pote bhagavAna AtmA zI cIja che tene jANavAnI kadI darakAra karI nathI. zarIra, vANI, ghaTa, paTa vagere koIpaNa cIja jANavAmAM Ave tyAM jANanAra evuM jJAna ja Urdhva rahIne jANe che, jJAna na hoya to zeyane jANe koNa ? ghaTa paTa Adi jANa tuM, tethI tene mAna; jANanAra ne mAna nahIM, kahIe kevuM jJAna?" [ ] jANanAra Ane jANe, Ane jANe, ghaTane jANe, paTane jANe, dhaMdhAne jANe, zAstrane jANe - ema kahevuM te para sAthenA saMbaMdhanuM kathana hovAthI vyavahAra che; tyAM jaNAnArane nahIM paNa jANanArane jo. aMtaramAM caitanya vijJAnaghana pUrNAnaMda prabhu AtmA birAje che tene jo. [ ] tuM anAdithI ajJAnabhAve tArI vartamAna paryAyamAM parane ja jue che, have tArI jJAna najara aMtaramAM vALIne tuM sukhanidhi sane--tArA jJAyaka prabhune-jo. "mArAM nayaNAnI ALasa re! na nirakhyA harine jarI" je moharAgadveSa Adi vibhAvabhAvone hare-jIte, vItarAgatA pragaTa kare evo potAno AtmA ja "hari che, paNa jovAnI ALase tane tAruM parama nidhAna kadI daSTigata thayuM nahIM. parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa, jagata ullaMghI ho jAya; jinesara! jyoti vinA juo jagadIzanI, aMdho aMdha palAya; jine sara! dharma jinesara gAuM raMgazuM" [ ] ruci bahAranI hovAthI parane ja jovA rokAI gayo. zAstro vAMcIne jANyuM, bahirlakSI jJAna karyuM, paNa aMdara svasammukha thaIne jANanArane jANyo nahIM. ahA ! AvI vAto che. [ s ] aMdara koI vastu che ke nahIM? tattva che ne? te tattva pUrNa vijJAnaghana-AnaMdaghana che. tArI je paryAya paravastune zeya banAvIne jue che tene aMtaramAM vALIne svavastune zeya banAvIne jue che. jJAyakadravyane-jo. jemAM apavitratAno, apUrNatAno ke pUrNatAnA bhedano aMza paNa nathI evA parama pavitra, paripUrNa, abheda jJAyakatattvane aMtaramAM jo, to tuM paryAyamAM paNa evo ja pragaTa thaI jaIza. aMtaramAM je zakti che tenI pUrNa vyaktatA thaI jaze. (Atmadharma aMka 514 peIja naM-27 mAMthI) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 167 - pravacana prasAda [ ] A prakAre zeyamizrita jJAna karyuM che. paNa zeya mizra thayAM nathI, evA zeya mizritajJAna vaDe viSayonI ja pradhAnatA bhAse che. mAro jJAna paryAya mArAthI pravaryo ema na bhAsyuM paNa viSayothI pravaryo ema bhAse che, Ane jANuM, phUlane cUMthuM ema padane pradhAnatA Ape che. kalpanAmAM zeyane jJAna mizrita kare che, paMca indriyanA viSayo ne mananA viSayo potAmAM ekameka kare che. A cIjo hoya to jaNAya tethI te cIjo meLavavA mAge che. parane meLavavA mAge che. parane jANavA mAge che paNa potAne mANavA mAgato nathI. potAne bhinna nahi mAnato ya potAne mizrita jJAna vaDe te cIjonI mukhyatA bhAse che huM jANanAra -dekhanAra chuM ema bhAsatuM nathI. Akho bhagavAna AtmA rahI jAya che. (aMka-32 pRSTha-174 ) [ kuM] jemanA jJAna darpaNamAM samasta svapara zeyo atyaMta spaSTapaNe pratyakSapaNe pratibhAse che evA zrI sImaMdharAdi traNe kALanA jagadudhdhAraka tIrthakara bhagavaMtone paramotkRSTa bhaktithI namaskAra. (tA. 13-3-56, peIja naM. 942) [ ] arIsAmAM kerI dekhAya che- te arIsAnI svacchatA dekhAya che, te pratibiMba che. biMba ane pratibiMba eka sAthe che, tema svanuM ane zeyonuM jJAna eka sAthe thAya che. (tA. 3-6-55, peIja naM. 337) [ ka ] te jJAna dareka AtmAmAM vartatuM pratibhAsamaya mahAsAmAnya che. jJAnanI mahAzakti che. jJAna sva-parane pratibhAsa kare evI zaktirUpa che. te jJAnaguNa-svanA jJAnamaya ane para saMbaMdhI potAnA jJAnamaya anaMta vizeSomAM vyApanAro che. (tA. 3-6-55, peIja naM. 337) [ ga ] have je puruSa sarva dravya paryAyo jemanA nimitta evA anaMta.. vizeSamAM vyApanArA pratibhAsamaya mahAsAmAnyarUpa AtmAne svAnubhava pratyakSa karato nathI te sarva dravya paryAyane pratyakSa karI zake nahi. pratibhAsamaya mahAsAmAnyarUpa AtmA kahIne guNa guNI abheda karI nAkhyA. eka samayanI jJAna paryAyamAM pratibhAsamaya mahAsAmAnya AtmA vyApe che. evA AtmAne jJAnanA anubhavamAM lAvato nathI. eTale kevaLajJAnarUpe pariNamato nathI. jene dravya-paryAya nimitta che evA anaMta vizeSomAM vyApanAra mahAsAmAnyarUpa AtmAne svAnubhava pratyakSa karato nathI te sarva dravya paryAyane kevI rIte pratyakSa jANI zake?.... eTale ke pratibhAsamaya mahAsAmAnya vaDe vyApavA yogya je pratibhAsamaya anaMta vizeSo temanA nimittabhUta sarva dravya paryAyone kaI rIte pratyakSa jANI zake? (peIja naM. 339) [ ] je ekane jANe che te sarvane jANe che ahIM mahAsAmAnya pratibhAsamaya te jJAna guNanI (peIja naM. 340). vAta che. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 0 ] jema arIsAmAM pratibiMba ane biMba bannenuM jJAna thAya che. tema bhagavAna AtmA jJAna darpaNa samAna che, jANanAra jJAna che. te darpaNamAM ekAkAra thatAM pUrNa avasthA pragaTe che ane sarva jagatanA padArtho jaNAya che, e vAtane kuMdakuMda AcArya sAbita kare che. (peIja naM. 342) [ ku ] sarvanA jJAnathI AtmAnuM jJAna ane AtmAnA jJAnathI sarvanuM jJAna ane sAthe thAya che. AtmA pote jJAna paryAyarUpe thayo eTale sarvanuM jJAna AvI gayuM. lokAloka AvI gayA. A rIte bhagavAna AtmA jJAnamaya che te svasaMcetaka che. jANavuM jANavuM teno svabhAva potAne pUrNapaNe anubhavato hovAthI emAM zeyanuM jJAna AvyA vinA rahetuM nathI. svasaMcetaka thayo emAM lokAlokanuM jJAna AvI gayuM, jema makAnamAM TAMgelA kAcanA goLAmAM AjubAjunI badhI cIja dekhAya che, eTale ke goLo kevaDo, kevA raMgano temaja makAnanI badhI cIjo dekhAya jAya che, tema caitanya jJAnamayapaNAne lIdhe potAne jANyo eTale lokAlokanuM ghara jaNAI gayuM. jema kAcanA goLAmAM kAcano goLo... tathA makAna yugapada dekhAya che. tema cauda brahmAMDamAM jJAna goLo paDyo che. kAcamAM prakAza sAthe che, tema bhagavAna AtmAmAM jJAna prakAza sAthe che tene jANatA lokAloka jaNAya jAya che. bhagavAna AtmA (e) jJAnamaya abheda svabhAvane lIdhe potAne pote anubhavyo che. (pravacanasAra gAthA-49, peIja na.342) [ re ] AtmA jJAnamaya hovAthI potAne saMcete che, anubhave che. jANe che ane potAne jANatAM sarva zeyo jANe ke teo jJAnamAM sthita hoya e rIte jaNAya che kAraNake jJAnanI avasthAmAMthI zeyAkArone e rIte bhinna karavA azakya che. AMkhanI kALI kIkImAM Akhu makAna bArI bAraNA vigere dekhAya che. kIkImAM kIkI tathA makAna badhuM dekhAya che. kIkI kADhI nAkhatA kIkImAM dekhAtA makAnano nAza thAze tevo paramANunI svacchatAno svabhAva che. to pachI AtmAnA svabhAvanuM zuM kahevuM? vaLI kIkI badhAne dekhe che, tevI kIkInI svacchatAne jJAna jANe che, kIkImAMthI makAna kADhI nAkho to kIkI cAlI jaze kIkIne dekhatA badhAne dekhe che tevI rIte AtmAne jANatA badhAne jANe che. badhAne jANatA AtmAne jANe che. (pravacana sAra, gAthA-49 no bhAvArtha, peIja naM. 344) [ ku ] bhUta ane bhaviSyanI paryAyarUpe AtmA pratibhAse che tevo tenAmAM eka dharma che. ne te dharmanA jANanAra jJAnanA aMzane dravyanaya kahe che. jema zeThano dIkaro bALaka hoya te bhaviSyamAM zeTha thaze evI bhaviSyanI paryAyarUpe vartamAnamAM te pratibhAse che ne eka muni pUrve rAjA hatA. te rAjApaNuM choDI muni thayA to paNa te atIta eTale bhUtakALamAM rAjA hatA ema bhUtanI paryAyarUpe vartamAnamAM pratibhAse che khyAlamAM Ave che. tema A AtmA kevaLajJAnI thaze ema bhaviSyanI paryAyarUpe vartamAnamAM pratibhAse che, mAro AtmA siddhapadane pAmaze ema bhaviSyanI paryAyarUpe thavAnI lAyakAtano dharma Atma dravyamAM trikALa che. (peIja naM. 1658) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 19 pravacanasAra pariziSTa [ ] bhUta ane bhaviSyanI paryAyarUpa thavAnI lAyakAta potAnI che evA dharmanuM bhAna thatAM traNa kALanI paryAyano piMDa akhaMDa AtmA huM chuM ema nakkI thAya che. ahIM dharmI jIva vicAre che ke meM ghaNA bhavo karyA. rAjAnA, raMkanA, manuSyanA, DhoranA, nArakInA vagere gayA kALanA bhavo zrutajJAnamAM pratibhAse che. bhUtakALamAM kyAM, kevo bhava hato vagere vigatathI zrutajJAnamAM te kadAca na jANato hoya to paNa bhUtakALanA anaMtA bhavonI anaMtI bhUta paryAyano sAmAnya khyAla parokSapaNe Ave che, vaLI potAnA dravya svabhAvano nirNaya karatAM huM bhaviSyamAM siddhapadane pAmIza evo nirNaya yathArtha kare che vacalA bhavomAM kaI padavI maLaze te cokakasapaNe na jANato hoya ke amuka padavI maLIne siddha thavAno ke sAmAnya kevaLI thaIne siddha thavAno e bhale khabara na hoya paNa bhaviSyamAM TUMka vakhatamAM siddha thaIza evI pratIti AvI che, ema bhUta ane bhaviSyanI paryAyo jJAnamAM pratibhAse che, ekalo vartamAna jeTalo ja chuM ema pratibhAsatuM nathI. Ama Atmadravya je bhUta-vartamAna ne bhaviSya traNe kALanI paryAyano piMDa che tene yathArtha nakkI karyuM. AvI rIte pramANajJAna prameya evA Atmadravyane nakkI kare che, Atmadravya jevuM che tevuM paryAyamAM pragaTa thAya che. eTale jJAna ne ya abheda thAya che. te samyakadarzana ane samyajJAna che AvI rIte bhUtanI paryAyarUpe ne bhaviSyanI paryAyarUpe Atma dravya vartamAnamAM khyAlamAM Ave tevo eka AtmAmAM dharma che. te dharmane jANanAra jJAnanA aMzane dravyanaya kahe che. (dravyanaya peIja naM. 1962-63) [ G ] AtmadravyamAM anaMtA dharmo che. Atmadravya bhUtakALanI paryAyapaNe ne bhaviSyanI paryAyapaNe vartamAna pratibhAse che evo AtmAmAM dharma che, dravya sanmukha daSTi karatAM vartamAna paryAyamAM zuddhi thAya che. mAruM dravya traNekALanI paryAyano piMDa che. temAMthI zuddhinI paryAya Ave che. tIrthakara, guru zAstra ke vANI koI mane dharma Ape ema nathI. traNa kALa, traNa lokanA padArtho jemAM pratibhAse te jJAna kevaDuM moTuM haze? badhA padArtho prameya che arthAt jJAnamAM AvavA yogya che ane jJAna te pramANa che. pramANajJAna dvArA anaMta dharmAtmaka AtmAne jeNe jANyo teno rAga tUTIne svabhAvamAM ekAgratA thayA vinA rahe nahi. je chatI zakti aMtaramAM paDI che te pragaTa thAya che, samyakajJAna vadhIne kevaLajJAna thAya che. (14mI dravyanaya peIja naM. 1673) [ ] je paryAya rAgadveSamAM ne nimittamAM aTakatI te sAcI zraddhA thatAM dravyamAM abheda thAya te to ThIka paNa A naya to dravya pote samyakadarzana jJAna cAritranI nirmaLa paryAyarUpe ullase che. tatkALanA paryAyarUpe AkhuM dravya pratibhAse che, ahIM sAdhakanI ochI vatI paryAya hoya teno prazna nathI. nimitta nahIM, zubhAzubha bhAva nahIM. adhUrI paryAya nahi paNa huM to anAdi anaMta zuddha caitanya svabhAvI chuM evI dRSTi thaI ke vastu AkhI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17). maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paryAyamAM pratibhAse che. evo AtmAmAM eka dharma che. tene jANe tene bhAvanaya kahe che. dravyanayathI Atmadravya bhUta ne bhaviSyanI paryAyarUpe vartamAnamAM pratibhAse che ne bhAvanayathI Atmadravya AkhuM vartamAna paryAyarUpe ullase che. kone ullase che? kevaLajJAnI to nayAtikrAMta che, mithyASTi jIvane to dravyanI zraddhA thatI nathI tethI tene dravya ullasatuM nathI, kAraNake tene to vikalpa te ja huM eTale rAga jeTalo ne paryAya jeTalo AtmA mAnyo che. tethI tene dravya ullase nahi. mAtra sAdhaka jIvane ullase che. A uparathI nakkI thAya che ke nimittathI, dayAdAnanA puNyabhAvathI, bAhya kriyAthI dravya ullasatuM nathI. nimitto ane saMyogo para che. vikAra te AtmAnuM svarUpa nathI. ane paryAya jeTalo AtmA nathI. AtmA to anaMta dharmAtmaka vastu che evAM zraddhA jJAna thatAM AkhuM dravya paryAyarUpe ullase che. samaya samayanI paryAyanI vAta che. vartamAna paryAyamAM AkhuM dravya ullase che. (bhAvanaya peIja naM. 1674) [ 2 ] vikArarUpe pariNamanAro pote che. ema nakkI karanAranuM lakSa Atma dravya upara jAya che. ne Atma dravya to anaMta dharmAtmaka che, te Atma dravya zudhdha caitanyamAtra pratibhAse che. Ama zudhdha caitanyamAtra bhAvapaNe pratibhAsatAM vikArarUpe aTakavuM bhALato nathI. zubhAzubha pariNAma pote kare che. paNa potAnA dravyanuM nakkI karatAM te zudhdha caitanyamAtra bhAse che, ne tema bhAsatAM anAdi anaMta kALa sudhI rAgAdirUpe pariNamyA ja karIza tevI pratIti thatI nathI. (38-kartanaya, peIja naM. 1749) [ ] anaMtA dharmono gharanAra AtmA che ema nakkI karatAM AtmA abhoktApaNe sAkSI che tema bhAse che evI zraddhA ane anubhava karavo te samyagdarzana jJAna cAritrarUpI dharma che. (41mI abhakartutvanaya peIja naM. 1765) [ ] A nayamAM paranuM jJAna AtmA sAthe ekameka che ema batAve che. anaMtA tIrthakaro siddho thayA te jJAnamAM jaNAvA yogya che, te parapadArtho saMbaMdhInuM jJAna potAnuM che te advaitanayathI eka che, jema lAkho lAkaDAM hoya te baLatAM hoya to badhA eka agni svarUpa bhAse che, tema anaMtA joyone jANe to paNa jJAnAgni eka ja rUpe che. e apekSAe jJAna zeyanuM advaitapaNuM che, evo AtmAno eka dharma che. (jJAnazeya advaitanaya peIja naM. 1687) naya prajJApana [ ] ajJAnIne to naya hotA nathI. koI jIva bhaviSyamAM bhagavAna thavAno che paNa vartamAnamAM ajJAnI che; to te ajJAnabhAva vakhate paNa bhaviSyamAM siddha thavAno tenA dravyano svabhAva che, paNa tene potAne tenI khabara nathI; bIjo jJAnI potAnA jJAnanI nirmaLatAthI tene jANI lya che. [ s ] ahIM trikALI dravyanA anAdi anaMta paryAyo thavAno jevo dharma che tevo jJAna jANe che; jJAna teno niSedha na kare ane tene pherave paNa nahIM. dravyamAM bhaviSyanI je je paryAyo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 171 thavAnI hoya te paryAya thayAM pahelAM, vartamAnamAM paNa, tenAmAM te te paryAyo thavAno dharma rahelo che ane te bhAvi paryAyapaNe dravyane vartamAnamAM jANI lya evo zrutajJAnano eka prakAra che tenuM nAma dravyanaya che. jyAM svabhAva sanmukha sAdhaka dazA thaI tyAM "huM alpakALe siddha thavAno chuM ema sAdhakane nirNaya thaI jAya che. bhaviSyamAM alpakALe siddha dazA thavAnI che tyAM huM siddha chuM" ema bhAvi paryAyarUpe vartamAnamAM potAno AtmA jaNAya- evo teno dharma che, ane zrutajJAnano tevuM jANavAno svabhAva che. (peIja naM. 105) [ 0 ] .... zrutajJAnamAM dravyanI bhUta-bhAvi paryAyo paNa pratibhAse che. pUrva bhavanI paryAyo paNe jaNAya evo AtmAmAM dharma che. eka dravyanayamAM ATaluM sAmarthya che ke dravyanI bhUtabhaviSyanI paryAyone nakkI karI zake; dravyamAM Avo zeya dharma che ne jJAnamAM tevuM jANavAno dharma che. A eka dharmane paNa yathArtha nakkI karatAM trikALI dravyanuM svarUpa pratItamAM AvyA vagara rahetuM nathI. (peIja naM.- 107 ) [] ahIM dravyanayanA dRSTAMtamAM bALakanuM dRSTAMta ApyuM che te bALaka evo che ke je AyuSyavaMta che ane bhaviSyamAM zeTha thavAno che; tene loko bhAvi paryAyapaNe lakSamAM laIne kahe che ke "A zeTha che;tyAM bhaviSyamAM zeTha thanAra bALaka vartamAnamAM zeTha tarIke pratibhAse che evo teno dharma che. tema sidhdhAMtamAM evo jIva levo che ke je bhaviSyamAM siddha thanAra che, te vartamAnamAM siddhapaNe pratibhAse evo teno dharma che. dharmI pote potAnA AtmAne bhaviSyanI siddha paryAyapaNe vartamAnamAM jue che. A dravyamAM bhaviSyamAM A paryAya thavAnI che ema potAnA jJAnamAM te vAta AvI gaI tyAre dravyanaya lAgu paDyo. (peIja naM. 110) [ ] ahIM AcAryadeve strIno dAkhalo ApIne samajAvyuM che. zAstrakAra AcArya bhagavAna to vItarAgI saMta che; vastunuM svarUpa samajAvavA mATe je dRSTAMta lakSamAM AvyuM te dAMta niHzaMkapaNe ApyuM che, temAM potAne to vItarAgabhAva che. jema koIvAra puruSanA jevI ceSTArUpe strI pravartatI hoya tyAre te strI puruSapaNe pratibhAse che, tema vartamAna paryAyapaNe pravartatuM dravya paNa bhAvanayathI te paryAyapaNe pratibhAse che. paryAya to dravyamAM tanmaya thaIne pariName che. paNa, ahIM to kahe che ke dravya pote ullasIne te te kALanA paryAyamAM tanmaya thaI jAya che, eTale te paryAyapaNe jaNAya che. zuddha samyagdarzana vagere paryAyo thaI te paryAyamAM tanmayapaNe AkhuM dravya ja pratibhAse che, evo AtmAno svabhAva che. samyagdarzanAdi paryAya thaI temAM tanmayapaNe AtmA ja pratibhAse che eTale ke AbhA ja samyagdarzana che - ema bhAvanaye pratibhAse che. AkhuM dravya vartamAna paryAyapaNe jaNAya evo anAdi-anaMta svabhAva che. jyAM Avo svabhAva nakkI karyo tyAM nirmaLa paryAyamAM ullasatuM dravya pratibhAsyuM. paryAyamAM dravya ullasatuM pratibhAse che, paNa kone? ke jeNe dravyane pratItamAM lIdhuM che tene A rIte Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ahIM sAdhakanA samyak paryAyonI vAta che, kevaLI bhagavAna to nayAtikrAnta che, temane nayathI kAMI sAdhavAnuM rahyuM nathI; ne ajJAnI jIvane to dravyanuM bhAna nathI tethI tene paNa paryAyamAM dravya ullasatuM bhAsatuM nathI; teNe to vikalpane ane rAgane ja AtmA mAnyo che eTale tene to paryAyamAM rAga ja ullasato bhAse che. jene akhaMDa dravyanuM bhAna che evA sAdhaka jIvane paryAyamAM dravya ullasatuM pratibhAse che. te jyAre bhAvanayathI jue che tyAre samyagdarzanAdi vartamAna paryAyapaNe Akho AtmA tene bhAse che, e pramANe vartamAna paryAyarUpa ullasatuM pratibhAse evo dravyano dharma che. ajJAnInA AtmAmAM paNa Avo dharma to che paraMtu tene potAne dravyanuM bhAna nathI eTale 'vartamAna paryAyamAM dravya ulluse che' ema tene pratibhAsatuM nathI, tethI tene bhAvanaya hoto nathI. dravya pote paryAyapaNe ulluse che- ema jene bhAse te bahA2nA Azraye paryAyanI nirmaLatA thavAnuM mAne nahIM. mArI vartamAna paryAyamAM mAruM dravya ulluse che ema jene pratibhAsyuM tenI dRSTi dravya sanmukha gaI ne samyajJAna thayuM ane tene bhAvanaya lAgu paDayo; A sivAya bhAvanaya hoto nathI, kemake bhAvanaya te samyajJAnano aMza che. (bhAvanaya, peIja naM. - 113) [ ] bhAvanayathI AtmA vartamAna paryAyapaNe pratibhAse che eTale ke vartamAna eka paryAyamAM vyApelo pratibhAse che- ema kahyuM, ane ahIM kahe che ke sAmAnya nayathI AtmA badhI paryAyomAM vyApaka eka dravyapaNe dekhAya che. A sAmAnyanaya ema batAve che ke- huM jIva ! tArI paryAyamAM sadAya tuM ja vyApaka cho, tArI paryAyamAM koI bIjo Avato nathI; eTale tArI paryAya pragaTavA mATe tAre koI 52 sAme jovAnuM rahetuM nathI, paNa tArA dravyanI sAme ja jovAnuM rahe che. bhAvanaye jotAM vartamAna paryAyapaNe ja dravya pratibhAse che; dravyanaye jotAM bhUtabhAvI paryAyapaNe dravya pratibhAse che; ane sAmAnya naye jotAM traNakALanA paryAyomAM vyApakapaNe dravya pratibhAse che. - Ano artha ja e thayo ke vartamAnanI paryAya vartamAnamAM che, bhUtakALanI paryAya bhUtakALamAM che ne bhaviSyanI paryAya bhaviSyamAM che, koI paryAya AghI pAchI thatI nathI. jo bhaviSyanI paryAyano krama dravyamAM nizcita na hoya to bhAvI paryAyapaNe dravya pratibhAsI zake ja nahIM. jema motInI mALAmAM motIno krama Agho pAcho thato nathI, tema traNakALanI paryAyamALAmAM vyApaka evA dravyamAM koI paryAyano krama Agho pAcho thato nathI; ane 52ne lIdhe koI paryAya thatI nathI e vAta paNa AmAM AvI ja gaI. dravyanI paryAyo tenA sva avasare ja thAya che; AgaLa-pAchaLa thatI nathI- e vAta 99 gAthAnA pravacanomAM vizeSa vistArathI AvI gaI che. (sAmAnya naya,17 peIja naM. 116-117) 172 [ ] jJAna ane zeya padArtho kadI ekameka thaI jatA nathI, paNa jJAna svabhAvI AtmAmAM eka evo svapa2 prakAzaka dharma che ke lokAlokanA samasta zeyo jANe ke jJAnamAM kotarAI gayAM hoya- ema jaNAya che. pahelAM 200 mI gAthAmAM paNa kahyuM hatuM ke 'eka Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 173 jJAyakabhAvano sarva zeyone jANavAno svabhAva hovAthI krame pravartatA anaMta bhUtavartamAna-bhAvi vicitra paryAya samUhavALAM agAdha svabhAva ane gaMbhIra evAM samasta dravyamAtrane - jANe ke te dravyo jJAyakamAM kotarAya gayAM hoya... cItarAya gayA hoya... daTAI gayA hoya.. khoDAI gayA hoya... DUbI gayA hoya... samAI gayA hoya... pratibiMbita thayA hoya ema eka kSaNamAM ja zuddha AtmA pratyakSa kare che. AvA zeya jJAyaka saMbaMdhane lIdhe jJAna ane zeyo jANe ke ekameka hoya- ema pratibhAse che; topaNa AtmA potAnA jJAna svabhAvanI ekatAne choDIne paraNeyo sAthe ekameka thaI gayo nathI. jJAnanI ja evI vizeSatA che ke joyo temAM jaNAya che, paNa kAMI zeyone lIdhe jJAna thatuM nathI. (24-jJAna-zeya advaitanaya, peIja naM. 158-159) [u] AtmA kharekhara parazeyothI judo che, paNa tenA jJAnamAM parazeyo jaNAya che tethI jJAna ane zeyanuM advaita hoya ema kahevAya che, jema chANAM-lAkaDAM vagere aneka prakAranAM iMdhanane bALanAro moTo agni eka ja lAge che, temAM chANAM-lAkaDAM vagere judAM dekhAtA nathI, tema jANanAra svabhAva vaDe AtmA pote potAnA jJAnamAM pariNata thaIne anaMta zeya padArthonA jJAnarUpe pariName che. tyAM jANe ke badhA zeyo padArthopaNe eka jJAna ja pariNamI gayuM hoya ema jJAna zeyanA advaitanaye pratibhAse che. juo, ahIM jJAna ane zeyanuM ekapaNuM sAbita nathI karavuM, paNa jJAna sAmarthyamAM badhA zeyo jaNAya che- ema sAbita karIne AtmAno jJAna svabhAva oLakhAvavo che. para zeyo to traNe kALe paramAM ja rahe che paNa jJAnamAM jANavAnI apekSAe temane jJAna sAthe advaita kahIne jJAnanuM sAmarthya jaNAvyuM che. anaMtA siddho vagere zeyo che temane lIdhe ahIM tenuM jJAna thAya che ema nathI, paNa jJAnanuM ja evuM divya sAmarthya che tethI jJAna pote ja tevA zeyonA pratibhAsarUpe pariName che, jJAnanI ja evI moTAI che ke samasta zeyonA jJAnapaNe pote eka ja bhAse che. (peIja naM.- 160) [ ku ] Atmadravya jJAna zeya dvitanaye, paranAM pratibiMbothI saMyukta darpaNanI mAphaka, aneka che. jemAM aneka cIjonuM pratibiMba jhaLakatuM hoya evo arIso pote anekarUpa thayo che tema jJAnamAM aneka prakAranA parazeyo jhaLake che- jaNAya che, tyAM jJAna potAnA svabhAvathI ja evI anekatArUpa pariNamyuM che, parazeyo kAMI jJAnamAM peThA nathI. ( jJAna zeya daitanaya. peIja naM. 164) [u] jema arIsAmAM mora, sonuM, AMbA, jAMbuDA, lImaDA vagere aneka padArthonuM pratibiMba dekhAtA arIsAnI paNa anekatA bhAse che tema caitanya jyota arIso bhagavAna AtmA aneka padArthone jANatAM tenuM jJAna paNa anekatArUpe pariName che tethI AtmAmAM anekapaNArUpa dharma paNa che. zeyonuM anekapaNuM zeyomAM che, temanAthI to AtmA judo che, paNa ahaMta, siddha, jaDa-cetana vagere aneka zeya padArthone jANatAM jJAna pote potAnA svabhAvathI ja anekatArUpe thAya che, te anekatA kAMI para zeyone lIdhe thatI nathI. jema Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 arIsAmAM aneka padArthonuM pratibiMba dekhAya che te arIsAnI ja avasthA che, arIso potAnA svaccha svabhAvathI tevI ja anekAkArarUpa paryAye pariNamyo che, tema jJAna paNa potAnA sva-para prakAzaka svabhAvane lIdhe aneka zeyAkArorUpa pariName che te jJAnanI potAnI avasthA che, parazeyono AkAra jJAnamAM AvI jato nathI. (jJAna zeya daitanaya - peIja naM.- 164-165) [ ] jJAnano daita svabhAva potAno che, te lokAlokane lIdhe nathI jJAnamAM je lokAlokano je pratibhAsa thAya che te kAMI lokAlokanI avasthA nathI, paNa te to jJAna pote ja potAnA tevA dharmarUpe pariNamyuM che, lokAloka to jJAnanI bahAra che Ama tanayathI anekAkAra jJAna svabhAvI AtmAne jANavo te samyajJAna ane vitarAgatAnuM kAraNa che. (jJAna zeya daitanaya peija naM. 165) [ ] jJAnamAM paranuM pratibiMba paDe che ema kahevAya che tyAM kAMI jJAnamAM para padArthonuM pratibiMba paDatuM nathI, paNa jJAnanI ja tevI avasthA dekhAya che. jJAna to arUpI che ane jhADa vagere to rUpI che to arUpImAM rUpI vastunuM pratibiMba kaI rIte paDe? jJAnamAM parane paNa jANavAnI tAkAta che tethI temAM para jaNAya che te apekSAe jJAnamAM paranuM pratibiMba kahyuM che. jJAnanuM svapara prakAzaka sAmarthya batAvavA mATe nimittathI tema kahyuM che. jo jJAnamAM kharekhara paranuM pratibiMba paDatuM hoya to kolasAnuM pratibiMba paDatA jJAna kALuM thaI jAya, dasa hAtha UMcA lImaDAnuM pratibiMba paDatA jJAnane paNa dasa hAtha pahoLuM thavuM paDe! paNa ema thatuM nathI. jJAna pote sADAtraNa hAthamAM rahIne paNa dasa hAthanA lImaDAne jANI lya che; mATe para zeyano AkAra ke pratibiMba jJAnamAM AvatA nathI, paNa jJAna tene jANI le che te apekSAe jJAnamAM tenuM pratibiMba kahyuM che. jJAna potAnA jJAnabhAvapaNe ekarUpa hovA chatAM aneka joyo jaNAya che te apekSAe tenAmAM anekatA paNa che, jJAnamAM aneka padArtho jaNAtAM je anekatA thAya che te upAdhi ke mela nathI paNa jJAnanuM ja svarUpa che. jema arIsAmAM kolasAnuM pratibiMba jaNAtAM je kALApaNuM dekhAya che te kAMI arIsAno mela nathI paNa te to tenI svacchatAnuM pariNamana che; tema jJAnamAM aneka zeyo jaNAtAM je anekarUpatA thAya che te kAMI jJAnano mela nathI paNa jJAnanI svacchatAno tevo svabhAva che ke badhA zeyo temAM jaNAya. sAkarane lImaDAne ke lIMbune jANatAM jJAna kAMI mIThuM, kaDavuM ke khATuM thaI jatuM nathI, kemake te jJAnamAM paraNeyano abhAva che, te te prakAranA anekavidha padArthonA jJAnapaNe thavAno jJAnano svabhAva che. (jJAna zeya daitanaya, peIja naM. 167) [ s ] Atma dravya niyatinaye niyata svabhAve bhAse che, jema uSNatA te agnino niyata svabhAva che tema niyatanaye AtmA paNa potAnA niyata svabhAvavALo bhAse che. AtmAnA trikALa ekarUpa svabhAvane ahIM niyata kahyo che. te svabhAvane jonAra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 175 niyatanayathI jyAre juo tyAre AtmA potAnA caitanya svabhAvapaNe ekarUpa bhAse che. ahIM AtmAnA niyata svabhAvanI vAta che. jevo zuddha caitanya jJAnAnaMda svabhAva che tevA ja niyata svabhAve AtmA sadAya bhAse che. (niyatinaya-peIja naM. 171) azUnyanaye AtmAnuM varNana [ ] Atmadravya azUnyanaye, lokothI bharelA vahANanI mAphaka, milita bhAse che. AtmAnA jJAnamAM badhAya zeyo bhAse che. tethI jANe ke jJAnarUpI vahANamAM Akho lokAloka bharelo hoya ema AtmA bharelo dekhAya che. jema vahANamAM mANaso bharyA hoya tyAM vahANa bhareluM dekhAya che, tema AtmAnA jJAnamAM anaMtA zeyo jaNAtAM AtmA paNa bharelo dekhAya che; para padArthonuM jJAna paNa AtmAmAM nathI-ema nathI. potAnA jJAna svabhAvathI paravastune paNa AtmA jANe che, tethI anaMta zeyonA jJAnathI te bharelo che. AvA jJAna sAmarthyane lIdhe badhAya joyo jANe ke jJAnamAM AvI gayA hoya...... jJAnamAM utarI gayA hoya. jJAnamAM DUbI gayA hoya... ema jJAna bhareluM lAge che. jema svaccha arIsAmAM raMgaberaMgI padArtho jhaLakatAM arIso tenAthI bharelo lAge che, tema AtmAnA svaccha jJAnamAM badhA zeyo jaNAtAM AtmA paNa badhA zeyothI bharelo lAge che. jJAnamAM ekAgra thatAM potAnA jJAnamAM badhuM jaNAya jAya che. koI pUche ke bhagavAnane kyAM zodhavA? to kahe che ke tArA jJAnamAM ! anaMtA tIrthakaro-siddho ane saMtone bahAramAM gotavA javuM paDe tema nathI, potAnA jJAnamAM te badhAya jaNAya che eTale jJAnamAM ja te badhA birAjatA hoya-ema jaNAya che. mATe tuM tArA jJAna sAme joIne tArA jJAna sAmarthyanI pratIta kara. anaMtA siddha bhagavaMto, kevaLI bhagavaMto tema ja dharma -adharma-AkAza ne kALa tathA anaMtA pugalo vagere badhAyanA jJAnathI AtmA bharelo che; AvA AtmAne oLakhIne tenI dRSTi kare to svAdhIna daSTi ane samyajJAna thAya che. (Atmadharma aMka-109, peIja naM.-17-18) anubhava kono prazna- anubhava dravyano che ke paryAyano? uttara- anubhavamAM ekaluM dravya ke ekalI paryAya nathI, paNa svasammukha vaLIne paryAya dravya sAthe tadrupa thaI che, ne dravya-paryAya vacce bheda nathI rahyo, -AvI je baMnenI abheda anubhUti-te anubhava che. dravya-paryAya vacce bheda rahe tyAM sudhI nirvikalpa anubhava thAya nahIM. (Atmadharma aMka naM-ra6ra, peIja naM-23) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samayasAra zAstrajI para pravacano bhAga-1 [ ] sarva padArthanuM svarUpa jaNAya tevA guNavALo hovAthI, lokAlokane jhaLakAvanAruM ekarUpa jJAna prApta karyuM che, arIsAmAM lAkha cIja jaNAya kharI, paNa tethI arIso te lAkha cIjarUpa thato nathI, arIsAmAM koI cIja pesI nathI paNa tenI svacchatAthI ja ema jaNAya che; tema AtmAno jJAna guNa evo svaccha che ke temAM jaNAvA yogya anaMta para cIjo jaNAya che. (gAthA-2, peIja naM.-79) [ ] jJAnano upayoga dareka samaye varte che, temAM vartamAna bhavano khyAla che, gayA anaMta bhavamAM paNa te vakhatanA vartamAna vartatA bhAve khyAla karato hato. e rIte anaMta bhavamAM pote vastu, tenuM kSetra, teno kALa ane tenA bhAvane jJAna sAmarthyathI jANavApaNe vartato hato. have pachInA jeTalA bhava karaze temAM paNa vartamAna vartatuM jJAna karaze. evuM badhuM sAmarthya pUrve ekaeka samaye hatuM jyAre jyAre je je bhavamAM hato tyAre tyAre jJAnamAM tene te te bhAve jANato hato, to paNa te bhava pUratuM te avasthA pUratuM ja sAmarthya na hatuM paNa bIjA anaMta bhavonuM jJAna karanAruM anaMta sAmarthya hatuM. (gAthA-6, peIja naM-163) (kevaLajJAnamAM pratyakSa ane zrutajJAnamAM parokSa jaNAya che) [ uo ] te AkhA dravyane samyagdarzane pratItimAM lIdhuM che, jJAnamAM lIdhuM che, kevaLajJAnamAM bhUta bhaviSyanI anaMta paryAya pratyakSa jaNAya. jyAre samyagdarzana thatAM samyajJAnamAM te bhUta-bhaviSyanI paryAya parokSapaNe jaNAya. ( gAthA-6 peIja naM.-172) [ ] tema jJAyaka AtmAmAM paravastunA AkAra jaNAya che, te to potAnA jJAnanI ja nirmaLatA dekhAya che. jema arIsAnI svacchatAmAM paravastunI hAjarI jevI che tevI svaccha jhaLake ( jaNAya) kharI paNa temAM paravastunuM AzrayapaNuM nathI. tema jJAnamAM zabda, rasa, rUpa, gaMdha, sparza vagere jaNAya che, te jANavA vakhate paNa jJAna jJAnane ja jANe che. parane jANatuM nathI. kAraNake jJAna zeyamAM jatuM nathI, jJAna to saLaMga jANanArapaNe rahe che. para (zeya) sahaja jaNAya evo sva-para prakAzaka jJAnano svabhAva che. jJAna jJAnamAM rahI aneka yonuM jJAna kare, te jJAnanI svacchatAno vaibhava che. (gAthA-6 peIja naM.-180) zrI samayasAra zAstrajI para pravacano bhAga-2 [ ] . A zuddhanayanA viSaya svarUpa AtmAnI anubhUti che te ja samyajJAna che. tema hovAthI jJAnI jyAM jyAM dekhe che tyAM tyAM niraMtara jJAnanI anubhUti che, svAzrayapaNe yathArtha zraddhA thayA pachI niraMtara potAnA jJAnane jANe che. puNya-pApa svarga-naraka tathA pAMca IndriyanA viSayo saMbaMdhI vicAra Ave tyAM paNa svapaNe huM chuM, akhaMDa jJAyakapaNe chuM paNa para paNa nathI; evo jJAnamaya anubhava hovAthI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 aMze Asaktino nAza thayo che. tethI potAnA jJAnanI svacchatAne ja dekhe che, anubhave che. (kaLaza-13, peIja naM.-94) (jJAnIne sadA jJAnanI svacchatA dekhAya che.) [ ] svAzrita zuddhanaya vaDe jJAnasvarUpa AtmAno anubhava karyA pachI sadA sarvadA jyAM jouM tyAM mArAmAM mArA jJAna vaibhavanI avasthA dekhAya che, para cIjanI mArAmAM nAsti che. tethI bAhya nIMdA karanAra ke stuti karanAra zabdAdi pAMca indriyonA viSayAdi je kAMI jaNAya che te mArA jJAnamaya svabhAvanI svacchatA dekhAya che. (kaLaza-13, peIja naM.-95) (svAzritapaNAmAM nirmaLajJAna sAmarthyanI jAherAta) [ ] anAdithI nimittAdhIna dRSTi vaDe paranI zraddhAthI parane jANato hato te jJAna svAzritapaNe potA tarapha thayuM, eTale zubhAzubha rAgapaNe paranAM kartApaNe na thayuM. je jaNAya che te potAthI potAmAM potAnA jJAnanI nirmaLa avasthA jaNAya che. te potAnI guNanA anubhavanI jAherAta che. rAgamAM ke mana, vANI, deha ke indriyomAM jANapaNAnI jAherAta nathI. (kaLaza-13, peIja naM.-95) (jJAnanI svacchatAno niSedha karatAM potAnA AtmAno niSedha thAya che.) [ ] paracIjanuM Ama thavuM joIe ane Ama na thavuM joIe ema mAne to jJAnamAM je potAnI svacchatA jaNAya che; teno niSedha thAya che eTale huM na houM ema thAya che; kAraNake te vakhate potAnA jJAnanI te avasthArUpa yogyatA ja te prakAre jANavAnI che, tenI nA pADatAM potAnI avasthAno niSedha ane avasthAno niSedha thatAM potAno niSedha thAya che. kAraNa ke avasthA vagara koI vastu hoI zake nahi, jema arIsAnI svacchatAmAM viSTA ke sugaMdhI phula koyalo ke ghareNAM barapha ke agni vagere je dekhAya che te arIsAnI avasthA che. teno niSedha karatAM AvI svacchatA arIsAnI na hovI joIe ema artha thAya che ne tethI arIsAno ja niSedha thAya che (paNa arIsAne jJAna nathI) ema arIsAnA daSTAMte jJAnanI svacchatAmAM anukULa-pratikULa saMyoga enA kAraNe dekhAya. dehamAM vRddhapaNuM-rogAdi avasthA dehanA kAraNe Ave te tathA pAMca indriyonA viSayo jJAnanI svacchatAmAM sahaja jaNAya teno nakAra karatAM potAnA jJAnaguNanI svacchatAno nakAra thAya che. Ama jANatA hovAthI jJAnI niraMtara potAnA eka jJAnabhAvano anubhava kare che tethI paramAM ThIka-aThIka mAnI AdaraanAdararUpe aTakavAnuM thatuM nathI. para cIja mane lAbhahAnInuM kAraNa nathI temaja jJAna svabhAva paNa rAga-dveSanuM kAraNa nathI, svarga-naraka vigere tathA niMdA-stutinA koIpaNa zabdo ke koIpaNa para cIja jaNAya te mane lAbha-nukazAnanuM kAraNa nathI. ema jANI jJAnI jANavAmAM nimittAdhIna deSTi choDIne ThIka-aThIkapaNuM TALIne svAdhIna svalakSa vaDe niraMtara badhI bAju potAnA nirmaLa jJAnane ja anubhave che. svAnubhavanI zAMtine ja jANe che; parane jANato nathI. parane anubhavato nathI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ [ ] agninI javALA je arIsAmAM dekhAya che te arIsAmAM agni dekhAtI nathI paNa te arIsAnI svacchatA ja dekhAya che. agninA guNa kAMI arIsAmAM pesI gayA nathI, arIsAmAM rAtApaNe pariNamavAnI yogyatA hatI tethI rAtAraMgapaNe te thayo che. paNa agnie arIsAne rAtApaNe karyo nathI. jo agnithI arIsAnI rAtI avasthA thaI hota to lAkaDAmAM paNa thavI joIe. paraMtu tema banatuM nathI. tenAmAM yogyatA hoya tyAre ja thAya tema AtmA jJAnAnaMda caitanyamUrti che temAM karma-nokarma dekhAya che te tenA jJAnanI svacchatA che. karma ke nokarma AtmAmAM pesI gayA nathI. AtmA pote potAnI avasthAne ja jANe che sAmA nimittane laIne jANe che tema nathI. AtmA jJAna svarUpa nirmaLa arIso evo che ke temAM je makAna vagere dekhAya che tene te jANato nathI paNa potAnA jJAnanI avasthAne ja jANe che, potAno jJAna svabhAva para nimittane laIne nathI paNa avasthA thavAnI yogyatA mujaba jJAnanA sAmarthya anusAra sAmuM nimitta hAjara hoya che. paNa te nimittAdhIna AtmAnuM jJAna nathI. (gAthA-19, peIja naM.-189) [ ] zarIra, indriya, karma te to rajakaNa che, tene lIdhe jJAna nathI. zarIra hAlyuM ema jANuM te jJAnanI svacchatA yogyatAmAM potAnA jJAnanI avasthA jANI. (gAthA-19, peIja naM.-189) [] zarIrAdinI avasthA tenA svataMtra kAraNe che. mArI avasthA mArAmAM mArA kAraNe che. jeTalA dehanA janma maraNAdi svabhAvo-saMyogo te badhA bhagavAna AtmAnA jJAnanI sAmarthya bhUmikAmAM jaNAya che paNa AtmA tenI avasthA karato nathI ke te para (padArtha) AtmAnI avasthA karatA nathI. AtmA arUpI che temAM jo lImaDo Adi rUpI padArtha AvI jatA hoya to to te rUpI thaI jAya, paNa tema kadI bane nahi. para padArtho jJAnasvabhAvamAM jaNAya te potAnI ja avasthA che. koInuM pratibiMba temAM AvI jatuM nathI. "AnAthI jJAna thayuM ema mAtra nimittathI bolAya che. (gAthA-21, peIja naM.-191) zrI samayasAra zAstrajI para pravacano bhAga-3 [ ] aMdara jANe che- jue che te jJAnamAtra AtmA che. "jJAnamAtra" kahetAM anaMtaguNa sAthe AvI jAya che; ane te sivAya je bhAse te saMyogajanita upAdhi che te TALavAyogya (gAthA-35, peIja-101) [ ] jema arIsAmAM vastuono pratibhAsa thAya che, tyAre te badhI vastuo evI dekhAya che ke jANe aMtarmagna thaI gaI hoya! arIsAmAM pesI gaI hoya! ekI sAthe arIsAmAM pAMca hajAra cIjo dekhAya to paNa temAM saMkaDAza paDatI nathI. arIsA jevA padArthamAM paNa Ama bane to pachI jJAnamAM zuM na jaNAya? (gAthA-37, peIja-132) bhAva che; Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 179 [ ] .. to A puNya-pApa AdinA bhAvo to kathaMcit caitanya sAthe saMbaMdha rAkhe che, koI prakAre caitanyanI avasthAmAM thatAM pratibhAse che paNa caitanya sivAya jaDamAM, lAkaDAmAM thatAM dekhAtAM nathI, juo, A ziSyane jijJAsA thaI eTale pariNAma jovA zIkhyo. ziSya zuM kahyuM? harSa, zoka, sukha, duHkha tenuM vedana AtmA sAthe saMbaMdha rAkhatuM pratibhAse che, paraMtu te bhAvo kAMI jaDamAM dekhAtA nathI to tene jaDanA kema kahyA?. (gAthA-44, peIja-255) [ re ] jJAna traNe kALanI avasthAne jANe ane vastune paNa jANe. banne jJAnamAM pratibhAsavA chatAM kevaLa vyakta eTale avasthAne ja sparze che tema nathI. (gAthA-49, peIja-378) zrI samayasA2jI zAstra para pravacana bhAga-4 [ ] potAne ja mAluma paDavAnI vAta che. niHzaMkapaNe jJAnarUpe thato pote ja potAne bhAse che. pote ja potAne mAlUma paDe che, AvuM jJAna thAya tyAre pote potAne krodhAdirUpe thato bhAsato nathI paNa jJAnarUpe niHzaMkapaNe potAne ja bhAse che. bIjAne pUchavA javuM paDatuM nathI. (gAthA-71, peIja naM-22) [] cha mahinAnA upavAsa karavAthI paNa Asrava rokAto nathI. mauna rahe to paNa Asava rokAto nathI. paraMtu AtmAnA svabhAvanuM jJAna karavAthI Asrava rokAya che. jJAtAno jJAnabhAva bhAse tyAre krodhAdi bhAsatA nathI ane krodhAdi bhAse tyAre jJAna bhAsatuM nathI. (gAthA-71, peIja naM-23) [ ] jIva ja pote aMtaravyApaka thaIne saMsAra athavA niHsaMsAra avasthAne viSe Adi madhya-aMtamAM vyApIne sasaMsAra athavA niHsaMsAra evA potAne karato thako potAne ekane ja karato pratibhAso. (gAthA-83,peIja naM.-138) [ ] bhagavAna AtmA pote ja potAne bhUlIne saMsArabhAva kare che ane pote ja potAne jANIne saMsArabhAva TALIne niHsaMsArabhAva kare che. mATe AtmA potAne ekane ja karato pratibhAso paNa anyane karato na pratibhAso. (gAthA-83, peIja naM.-139) [ 9 ] AcAryadeva kahe che ke bhAI ! tuM ema samaja ke mArA bhAvano kartA huM chuM tema mane pratibhAso paNa mArA bhAva karmo karyA tema mane na pratibhAso. huM pote ja mArA bhAvanI UMdhAI-savAi karuM chuM temaja mane pratibhAso paNa karma mane UMdhAI-savaLAI karAve che tema na pratibhAso. (gAthA-83, peIja naM.-139) [ ku ] saMsAra athavA niHsaMsArarUpa potAne anubhavato thako potAne ekane ja anubhavato pratibhAso paraMtu anyane anubhavato na pratibhAso. (gAthA-83, peIja naM.-140) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] saMsAra avasthAmAM rAga-dveSa, harSa-zokanA vikArI vibhAva bhAvane jIva bhogave ane mokSadazAmAM potAnI pavitra, nirmaLa vItarAgatAne bhogave tevo anubhavato thako potAne ekane ja anubhavato pratibhAso paraMtu anyane anubhavato na pratibhAso. ( gAthA-83, peIja naM.-140) [] AcAryadeva ajJAnInA pratibhAsane vyavahA2 kahe che. te vyavahA2nuM phaLa corAzImAM rakhaDavAnuM che. ( gAthA-84, peIja naM.-147) [] evA mATInA ghaTa pariNAmane ke je mATIthI abhinna che ane mATIthI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che tene karato pratibhAsato nathI. ( gAthA-86, peIja naM.-154) ( [] AtmA potAnA ja pariNAmane karato pratibhAso papudgalanI pariNAmane karato to kadI na pratibhAso ! AtmAnI ane pudgalanI bannenI kriyA eka AtmA ja kare che ema mAnanArA mithyArdaSTi che. ( gAthA-86, peIja naM. -155 ) [] jema ghero pILo, lIlo, vAdaLI Adi bhAvo je mora vaDe bhAvavAmAM Ave che banAvAya che- thAya che. te mo2 ja che. mo2nAM za2I2mAM ane pIchAmAM je ghero, pILo, vAdaLI, lIlo Adi raMga che te mo2 ja che ane darpaNamAM pratibiMbarUpe dekhAto ghero, vAdaLI, lIlo, pILo vagere bhAvo te arIsAnI vikArI paryAya che. arIsAnI nirmaLatAno te vikA2 che. mATe arIsAmAM paDatuM moranuM pratibiMba ane mora banne judI vastu che; arIsAmAM moranA AkAre je vikA2I paryAya thAya che te arIsAno mULa svabhAva nathI paNa vikArI paryAya che, morano raMga arIsAmAM dekhAya che te arIsAnI vikArI che. arIsAnI paryAya lAyakAtane laIne arIsAnI paryAya che. arIsAnI lAyakAtane laIne arIsAnI paryAya thAya che. arIsAnI sAme A mo2pIchI rAkhIe to arIsAnI potAnI lAyakAtane laIne temAM pratibiMba paDe che. paraMtu nimittane laIne pratibiMba paDatuM nathI. nimitta to mAtra nimitta che. nimittane laIne jo pratibiMba paDatuM hoya to lAkaDAmAM pratibiMba paDavuM joIe. paNa lAkaDAmAM pratibiMba paDatuM nathI. tethI siddhAMta e thayo ke nimittane laIne pratibiMba nathI paNa arIsAnI potAnI rAtA-lIlA-pILA raMganI avasthA thavAnI yogyatA hatI tethI te TANe mo2pIchInuM nimitta banI jAya che. arIsAnI svacchatA badalIne vikArarUpe rAtI-lIlI avasthA thaI jAya che to paNa arIsAnI svacchatAno nAza thato nathI; vikArI avasthA kAyama rahetI nathI paNa kSaNika che. ( gAthA-87, peIja naM. -172 ) [ ] sAme agni saLagatI hoya to arIso Uno thAya ? na thAya. lAla agni sAme che. tevuM pratibiMba arIsAmAM paDe che- tevuM pratibiMba arIsAmAM dekhAya che. te arIsAnI lAyakAta che. arIsAnI svacchatAno vikA2 che. ( gAthA-87, peIja naM. -173) [ ] puNya-pApa, zarIra, mana, vANI te badhAMne potArUpa mAne che ane potAne za2I2AdirUpa Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 181 mAne che ema ajANapaNe thato karmano kartA pratibhAse che. (gAthA-92, peIja naM.-206) [ 3 ] "A huM rAgI chuM ( arthAt A huM rAga karuM chuM )' ityAdi vidhithI rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. (gAthA-92, peIja naM.-210) [ ] jyAre ajJAnane lIdhe AtmA rAga dveSa ne sukha-dukhAdino ane tenA anubhavano eTale ke jJAnano paraspara taphAvata na jANato hoya tyAre eTale ke ajJAnabhAve eka jANato hoya tyAre ekapaNAnA adhyAsane lIdhe rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. (gAthA-92, peIja naM.-210) [ ] parabhAvane potArUpa na karato eTale potAnA nahi mAnato avasthAmAM malinatA thAya che tene potArUpa nahi mAnato pote jJAnamaya thayo thako karmono akartA pratibhAse che. jJAnamAM darzana-jJAna-cAritra traNe AvI jAya che, jJAnasvarUpI AtmAnuM jJAna tenI zraddhA ane temAM ekAgra thato parano kartA thato nathI. puNya-pApanI kAravAI mArI che ja nahi, huM teno akartA chuM, jJAtA chuM ema jJAnamaya thayo thako akartA pratibhAse che, alpa asthiratA thAya paNa teno kartA thato nathI. (gAthA-93, peIja naM.-216) [ s ] rAgI to pudgala che. ityAdi vidhithI, jJAnathI vizuddha evA samasta rAgAdi karmano akartA pratibhAse che. (gAthA-93, peIja naM.-218) [ ] A rItanI mArganI vidhithI jJAnathI viruddha evA samasta harSa-zoka Adi vikArI bhAvono akartA pratibhAse che. (gAthA-93, peIja naM.-219) [ ] evo je bhAvaka tene anucita evA vicitra bhAvyarUpa krodhAdi vikArothI mizrita caitanya pariNAma vikAravALo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. (gAthA-96, peIja naM.-245) [ ] ajJAnabhAvathI krodhAdi vikArI bhAvono kartA pratibhAse che. ajJAnIne krodhAdibhAvo potAnA bhAse che paNa huM te bhAvothI judo chuM tema bhAsatuM nathI. (gAthA-96, peIja naM.-245) [ ] nirmaLa svabhAvano svAda lenAra chuM paNa A vikArI bhAvono svAda lenAro nathI tema ajJAnIne bhAsatuM nathI. (gAthA-96, peIja naM.-246) [ ] moTo mahiSa chuM. evA adhyAsane lIdhe manuSyane yogya evuM je oraDAnA bAraNAmAMthI nIkaLavuM tenAthI racuta thayo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. (gAthA-96, peIja naM.-246) [ s ] e to bhramaNAthI huM pADo chuM ema ene thaI paDyuM, tethI te bhAvano kartA pratibhAse che eTale ke huM pADo ja chuM evA ja bhAva tene bhAse che. paNa huM manuSya chuM ema bhramaNAne kAraNe tene bhAsatuM nathI. (gAthA-96, peIja naM.-247), Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] bhedajJAna nahi hovAthI jenI bheda saMvedana zakti biDAI gaI che evo anAdithI ja che. tethI te parane ane potAne ekapaNe jANe che. tethI huM krodha chuM. huM mAna svarUpa chuM. huM puruSa chuM, huM strI chuM, huM zarIra chuM, huM ThIMgaNo chuM, huM lAMbo chuM, huM kALo chuM, huM dhoLo chuM vagere paramAM Atma vikalpa kare che eTale ke paramAM potApaNAno vikalpa kare che. tethI nirvikalpa akRtrima, eka vijJAnaghanasvabhAvathI bhraSTa thayo thako vAraMvAra aneka vikalparUpe pariNAmato thako kartA pratibhAse che. (gAthA-97, peIja naM.-256) [ ku ] AtmAnI oLakhANa ane pratIta thatAM jJAna parano akartA thAya che. atyaMta udAsIna thAya che. nirvikalpa atyaMta vijJAnaghana thayo thako akartA pratibhAse che. (gAthA-97, peIja naM.-261) [ ] potAnA bhAvane ane zarIranA udayane lagabhaga saMbaMdha thavAthI zarIra mArAthI cAle che ema ajJAnIne bhAse che. (gAthA-98, peIja naM.-273) [ ] AkhAya vizvanA upara jANe ke tarato hoya tema akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta vijJAnaghana, paramAtmarUpa samayasArane jyAre AtmA anubhave che te vakhate ja AtmA samyakSaNe dekhAya che. (gAthA-144, peIja naM.-491) [G] AkhAya vizvanA upara jANe ke tarato hoya evA AtmAne anubhave che; tarato eTale ke badhAthI judo upara ne upara, adhika ne adhika AkhAya vizvanA upara jANe ke tarato hoya evA AtmAne anubhave che, akhaMDa pratibhAsamaya evA AtmAne anubhave che. vikalpamAM rokAto tyAM khaMDa paDato; te chUTI javAthI akhaMDa pratibhAsamaya AtmAne anubhave che. (gAthA-144, peIja naM.-493) [ ] e vikalpa maTADIne zrutajJAnane potA tarapha vALavuM potAmAM lIna thavuM, potAmAM lIna thatAM badhA vikalpa chUTI jAya che ane akhaMDa pratibhAsamaya AtmAno anubhava thAya che. (gAthA-144, peIja naM.-497) [ ] karavArUpa kriyAnI aMdara jANavAnI kriyA bhAsatI nathI ane jANavArUpa kriyAnI aMdara karavArUpa kriyA bhAsatI nathI. ajJAnabhAvamAM huM paranuM karuM chuM tema bhAse che paNa huM jANanAra chuM, kartA nathI tema judApaNuM rahetuM nathI ane tethI judApaNuM bhAsatuM paNa nathI. karavArUpa kriyAmAM jyAM hoya tyAM kartApaNuM bhAse che. puNyanI, pApanI, hiMsAnI, dayAnI jeTalI jeTalI lAgaNI thAya te badhAno huM kartA chuM ane te mAruM kAma che ema ajJAnIne bhAse che, jJAtAnI khabara nathI tethI karavArUpa kriyAmAM ekameka thayo tene jANavArUpa kriyA bhAsatI nathI. (gAthA-144, peIja naM.-509) [ ku ] te jJasi kriyAmAM meM pUjA karI, bhakti karI, vrata karyAM tevuM kartApaNuM bhAsatuM nathI, tenI kriyA meM karI tema bhAsatuM nathI, jJAnanuM jJAna karyuM, eTale ke jJAtAnuM jJAna karyuM pUjAbhaktino, vratAdino je je vikalpa Ave tenuM jJAna karyuM ema badhAnuM jJAna karyuM. pUjA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 183 bhaktinAM je je nimitta Ave tenuM jJAna karyuM. ema badhAnuM jJAna karyuM paNa nimittanuM kAMI karI zakuM chuM tema bhAsatuM nathI paNa mAtra jJAnanI kriyA ja bhAse che. (gAthA-144, peIja naM.-510) [ ] jANavAnI kriyAmAM 52nuM huM karI zakuM chuM tema bheguM bhAsatuM nathI. jaDanuM to huM kadI karI zakato nathI paNa rAganuM huM karI zakuM chuM ema jJAnIne bhAsatuM nathI, jaDanuM to karI zakato nathI. paraMtu rAganuM paNa karI zakato nathI ema jJAnIne bhAse che. A dharmI ane adharmInI kriyAnI vAta che. dharmInI zatI kriyA che ane adharmInI karotI kriyA che. banne kriyA bhinna che. ajJAnIne 52nuM huM karI zakuM chuM evI kotI kriyA che; te karotI kriyAmAM jJAnakriyA bhAsatI nathI ane jJAnIne jJAnanI ekAgra kriyAmAM jJatikriyAmAM karotI kriyA bhAsatI nathI. ( gAthA-144, peIja naM.-510) bhAsatuM nathI ane jyAre jJAtApaNAnuM (gAthA-144, peIja naM.-510) [ ] jyAre kartApaNAnuM pariNamana hoya tyAre jJAtApaNuM pariNamana hoya tyAre kartApaNuM bhAsatuM nathI. [ ] huM boluM chuM, huM khAuM chuM, huM pIuM chuM, ema aMdara bhAse che. tyAre huM jANuM chuM, jANuM chuM, ema bhAsatuM nathI. te ajJAnInI karotI kriyA che. (gAthA-144, peIja naM. 510) jJAnakaLAmAM akhaMDano pratibhAsa jJAnanI vartamAna paryAyanuM sAmarthya svane jANavAnuM che. AbALagopALa saune sadAkALa akhaMDa pratibhAsamaya trikALI sva jaNAya che, paNa tenI dRSTi 52mAM 5DI hovAthI tyAM ekatva karato thako, 'jANanAra ja jaNAya che' tema nahIM mAnatAM, rAgAdi 52 jaNAya che ema ajJAnI 52 sAthe ekatvapUrvaka jANatomAnato hovAthI tene vartamAna avasthAmAM akhaMDano pratibhAsa thato nathI. ane jJAnI to- 'A jANanAra jaNAya che te ja huM chuM' ema jANanAra zAyakane ekatvapUrvaka jANato mAnato hovAthI tenI vartamAna avasthAmAM (-jJAnakaLAmAM ) akhaMDano samyak pratibhAsa thAya che. (Atmadharma aMka naM-392, mukhapRSTa) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 1 pravacana ratnAkara bhAga [] bhAvArtha:- je samyajJAna che te ja sarasvatInI satyArthamUrti che. temAM paNa saMpUrNa jJAna to kevaLajJAna che ke jemAM sarva padArtho pratibhAse che. te anaMta dharmo sahita Atma - tattvane pratyakSa dekhe che tethI sarasvatInI mUrti che. ( zloka-2, peIja naM.4 [] AtmA kevo che? potAnA ane 52dravyonA AkArone prakAzavAnuM sAmarthya hovAthI jeNe samasta rUpane jhaLakAvanAruM ekarUpapaNuM prApta karyuM che. ahA ! potAnuM jJAna kare ane 52 dravyanA AkA2nuM eTale 52nA svarUpanuM jJAna kare evuM sva-52ne prakAzavAnuM enuM sAmarthya che. traNakALa-traNalokane jANavAnuM sAmarthya eka samayanI paryAyanuM che, chatAM ekarUpapaNe rahe che; khaMDa khaMDa thatuM nathI. (gAthA-2 peIja naM-49 ) [] potAnA ane 52dravyonA AkAra-svarUpane prakAzavAnuM sAmarthya hovAthI samasta rUpane prakAzanAruM ekapaNuM jeNe prApta karyuM che evo jIva padArtha te samaya che. traNakALa, traNalokane jJAnanI paryAya jANe chatAM jJAna eka AkArarUpa che ema kahe che. A vizeSaNathI jJAna potAne ja jANe che, 52ne nathI jANatuM ema ekAkAra ja mAnanA2no tathA potAne nathI jANatuM paNa 52ne jANe che ema anekAkA2 ja mAnanArano vyavaccheda thayo. (gAthA-2 peija naM-49 ) [] bhAvArthaH- 'zAyaka' evuM nAma paNa tene zeyane jANavAthI ApavAmAM Ave che; kAraNake zeyanuM pratibiMba jyAre jhaLake che tyAre jJAnamAM tevuM ja anubhavAya che. to paNa zeyakRta azuddhatA tene nathI kA2Na ke jevuM jJeya jJAnamAM pratibhAsita thayuM tevo zAyakano ja anubhava karatAM zAyaka ja che... (gAthA-6, peIja naM. 89) [ ] utpAda-vyaya rahita je ekarUpa zAyakabhAva tenA lakSe je nirmaLa pariNamana thayuM temAM AtmA zuddha pratibhAsyo tene 'zuddha' kahevAmAM Ave che. ( gAthA - 6, peIja naM. 96) [ ] zeyAkAra thavAthI te 'bhAva' ne jJAyakapaNuM prasiddha che. jevo rAga hoya, puNya-pApanA bhAva hoya tene te svarUpe ja jJAna jANe, zarIra, mana, vANI, rAga, Adi jJAnamAM jaNAya te kALe jJAna jJeyAkAre pariName che, chatAM jJeyanA jJeyAkAra thAya che evI parAdhInatA nathI. jANanAra zeyAkAronA jJAnapaNe pariName tethI tene jJAyakapaNuM prasiddha che, topaNa zeya padArthonA kA2Ne jJAna pariNamyuM che ema nathI- jJeyakRta azuddhatA tene nathI. 52nA kA2Ne jJAna zeyAkA2rUpa thAya che- ema nathI, paraMtu potAnI pariNamana yogyatAthI potAno zAnAkAra potAthI thayo che. ( gAthA-6, peIja naM-96-97) [] zAyaka je zeyo 52 che teno jANanAra che. 52 zeyo jevA hoya te AkAre jJAnanuM pariNamana thAya che; to pa2nI apekSAthI jJAnanuM pariNamana azuddha thayuM ke nahIM ? to kahe che - nA, kemake rAgAdi jJeyAkA2nI avasthAmAM zAyakapaNe je jaNAyo te svarUpa prakAzananI zAyaka avasthAmAM paNa ja che. jema dAhyakRta azuddhatA agnine nathI tema Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 185 yakRta azuddhatA jJAnane nathI. jJAyakabhAvanAM lakSa je jJAnanuM pariNamana thayuM temAM svanuM jJAna thayuM, ane je zeya che tenuM jJAna thayuM te potAnA kAraNe thayuM che. je zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe jaNAyo te potAnA svarUpane jANavAnI avasthAmAM paNa dIvAnI jema kartA karmanuM ananyapaNuM hovAthI jJAyaka ja che. pote jANanAro mATe pote kartA ane potAne jANyo mATe pote ja karma. zeyane jANyuM ja nathI, paNa zeyAkAra thayelA potAnA jJAnane jANyuM che. (gAthA-6, peIja naM. 97) [ 2 ] zeyonuM jJAna te jJAnanI avasthA che, zeyanI nathI. jJAnanI paryAya zeyanA jANanapaNe thaI mATe tene zeyakRta azuddhatA nathI. sAkSAt tIrthakara bhagavAna sAme hoya ane te jANavAnA AkAre jJAnanuM pariNamana thAya to te zeyanA kAraNe thayuM ema nathI. te kALe jJAnanuM pariNamana svataMtra potAthI ja che, parane laIne thayuM nathI. bhagavAnane jANavAnA kALe paNa bhagavAna jaNAyA che ema nathI paNa kharekhara tatsaMbaMdhI potAnuM jJAna jaNAyuM che. (gAthA-6, peIja naM-98) [ ] jema arIso hoya temAM sAme jevI cIja kolasA, zrIphaLa vagere hoya tevI cIja tyAM jaNAya. e rUpe arIso pariNamyo che, e arIsAnI avasthA che. aMdara dekhAya e kolasA ke zrIphaLa nathI. e to arIsAnI avasthA dekhAya che. tema jJAnanI paryAyamAM zarIrAdi zeyo jaNAya tyAM jJAnanI paryAya e potAnI che, e zarIrAdi parane laIne thaI che tema nathI; kemake jevuM jJeya jJAnamAM pratibhAsita thayuM tevo jJAyakano ja anubhava karatAM jJAyaka ja che. jANanAro jANanArapaNe ja rahyo che, joyapaNe thayo ja nathI. zeya padArthanuM je jJAna thayuM te jJAna potAnuM potAthI che, zeyathI nathI. (gAthA-6, peIja naM. 102) [ ] siddhAMta - evI rIte aneka prakAranA zeyonA AkAro sAthe mizrarUpapaNAthI upajela sAmAnyanA tirobhAva ane vizeSonA AvirbhAvathI anubhavamAM AvatuM je (vizeSa bhAvarUpa, bhedarUpa aneka AkArarUpa) jJAna te ajJAnI zeya lubdha jIvone svAdamAM Ave che paNa anya zeyAkAronAM saMyoga rahitapaNAthI upajela sAmAnyanA AvirbhAva ane vizeSanA tirobhAvathI anubhavamAM AvatuM je ekAkAra abhedarUpa jJAna te svAdamAM AvatuM nathI.' (gAthA-15, peIja naM.- 264). (parazeyanuM jJAna nathI ane paraNeyathI jJAna nathI.) [ ] 17 - 18 gAthAmAM Ave che ke - AbAlagopALa sarvane rAga, zarIra, vANI, je kALe dekhAya che te kALe kharekhara jJAnanI paryAya jANavAmAM Ave che, paNa evuM na mAnatAM mane A jANavAmAM AvyuM, rAga jANavAmAM Avyo e mAnyatA viparIta che. evI rIte jJAnaparyAya che to sAmAnyanuM vizeSa, paNa zeya dvArA jJAna thatAM (zeyAkAra jJAna thatAM) ajJAnIne bhrama thaI jAya che ke A zeyanuM vizeSa che, zeyanuM jJAna che. kharekhara je jJAnaparyAya che te sAmAnya jJAnanuM ja jJAna-vizeSa che, paraNeyanuM jJAna nathI, parazeyathI paNa nathI. (gAthA-15 peIja naM. 265) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana ratnAkara bhAga - 2 (jAnanakriyA dvArA saune jANanAra ja jaNAya che. ) [ ] A bALa-gopALa saune eTale nAnAthI moTA dareka jIvone jANavAmAM to sadAkALa (niraMtara ) anubhUtisvarUpa-jJAyakasvarUpa nija AtmA ja Ave che. AbAla-gopAla saune jANanakriyA dvArA anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA ja jaNAI rahyo che. jANanakriyA dvA2A saune jANanA2 ja jaNAya che. AhAhA ! Ama sadAkALa saune pote ja eTale ke AtmA ja jANavAmAM Ave che. puNya pApa Adi je vikalpa che te acetana ane 52 che tethI urdhvapaNe jJAnanI paryAyamAM te jaNAtA nathI paraMtu jANanAra ja jaNAya che. Ama saune pote ja anubhavamAM Avato hovA chatAM anAdi baMdhanA vaze-eTale anAdi baMdhanA kAraNe ema nahIM paraMtu anAdi baMdhane ( pote ) vaza thAya che, tethI A jANanA2jANanAra-jANanAra te huM chuM ema na mAnatAM rAga huM chuM ema mAne che. na (gAthA-17-18 peIja naM-33) [ ] have darpaNanuM dRSTAMta ApIne samajAve che. jema rUpI darpaNanI sva-52nA AkA2no pratibhAsa ka2nA2I svacchatA ja che ane uSNatA tathA jvALA agninI che... zuM kahe che ? jyAre darpaNanI sAme agni hoya tyAre darpaNamAM je pratibiMba ( agni jevo AkAra ) dekhAya che te darpaNanI svacchatAnI paryAya che paNa agninI paryAya nathI. je bahA2mAM jvALA ane uSNatA che te agninAM che. paraMtu darpaNamAM je pratibiMba dekhAya che te to darpaNanI sva-52nA AkArano- svarUpano pratibhAsa karanArI svacchatA ja che. 'tevI rIte arUpI AtmAnI to potAne ne 52ne jANanArI jJAtRtA ( jJAtApaNuM ) ja che ane karma tathA nokarma pudgalanAM che. ' zuM kahe che? rAga, dayA-dAna, puNya-pApa Adi je vikalpa enA AkAre eTale zeyAkAre je jJAna thayuM te to jJAnanI paryAya che, paNa rAganI paryAya nathI. jema agninI paryAya agnimAM rahI paNa teno AkAra (pratibiMba ) je arIsAmAM dekhAya che te agninI paryAya nathI paNa e to arIsAnI svacchatAnI AkRtinI paryAya che. tema bhagavAna AtmA jJAna svarUpa che jJeyAkAra svanuM jJAna kare che ane dayA, dAna, vrata Adi vikalpanuM jJAna kare che. e 52nuM jJAna thAya che e potAnI paryAyamAM thAya che. e paranuM jJAna 52mAM to thatuM nathI, paNa 52ne lIdhe paNa thatuM nathI. potAnA jJAnanI svacchatva zaktine lIdhe thAya che. ( gAthA-19, peIja naM.-54) [ ] jema rUpI darpaNanI svacchatAmAM sva-52no pratibhAsa ka2vAnI potAnI zakti che tema jJAnanI paryAyamAM potAnuM jJAna thavuM ane 52 evA vyavahA2 ratnatrayanuM jJAna thavuM- e svaparanA jANavArUpa pariNamana thavuM e potAnI zaktinA kA2Ne che, paNa rAganA kA2Ne nahIM ane rAgamAM paNa nahIM..... (gAthA-19, peIja naM. 54) [ ] svanuM jJAna thavuM ane 52-rAganuM jJAna thavuM e to potAnI jJAnanI pariNatino sva52prakAzaka svabhAva che. rAga che to rAganuM jJAna thayuM ema nathI. paraMtu te samaye Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 187 potAnI jJAnanI paryAya svayaM rAganA zeyAkArarUpe pariNamatI thakI jJAnAkArarUpa thaI che. te potAthI thaI che, potAmAM thaI che, parathI (zeyathI) nahIM. arUpI AtmAne to potAne ane parane jANavAvALI jJAtRtA che. e jJAtRtA potAnI che, potAthI sahaja che, rAgathI nIM ane rAganI paNa nahIM. e rAga che to jJAtRtA ( jANapaNuM ) che ema nathI. vastunuM sahaja svarUpa ja AvuM che. aho! AcAryadeve mIThI madhurI bhASAmAM vastu bhinna pADIne batAvI che. emAM kara to tAruM kalyANa thaze. (gAthA-19, peIja naM.54) [ ku ] ....AmAM kahe che ke lokAloka che to kevaLajJAnanI paryAya che ema nathI. jJAnanI svapara prakAzaka pariNati e potAnI potAnA svabhAvathI thAya che lokAlokathI nahIM. svaparano pratibhAsa thavo e potAnuM sahuja sAmarthya che. para che to parano prakAza thAya che ema nathI. AtmAnI to svaparane jANanArI jJAtRtA che ane karma ane nokarma pudgalanAM ja che ema jaNAya che. (gAthA- 19, peIja naM. 55) [ 0 ] bhagavAna AtmA jJAyakabhAva svabhAvarUpa che. emAM vyavahAraratnatrayano je rAga thAya te rAga saMbaMdhInuM paNa te kALe potAnuM jJAna pariName che. e zeyAkAre pariName che ema kahevuM te vyavahAra ane e jJAnAkAre thaI rahyuM che e nizcaya che. bhagavAna! tane svabhAvanI sattAnI khabara nathI. bhagavAna AtmAnI jJAnasattA jJAnanA hovApaNe che. emAM vyavahAranA je vikalpa UThe e saMbaMdhInuM jJAna thayuM te te kALe jJAnanI pariNatinA svabhAvathI thAya che, paNa rAgane lIdhe nahIM. te kALe svaparane jANavAnI pariNati potAnA astitvane laIne UbhI thAya che, paNa rAgane laIne nahIM. bhagavAna AtmAno sva-parane prakAzavAnA sAmarthyavALo caitanyaprakAza ja evo che ke jema arIsAmAM sAmenI cIja-biMbanuM pratibiMba dekhAya che tema jJAnamAM rAgAdi karma-nokarma je zeya che te pratibhAse che. tethI rAgane kALe rAganuM je jJAna thAya e rAgane laIne nahIM paNa jJAnanA svaparaprakAzaka sAmarthyane laIne e jJAna thAya che. jyAre rAganuM jJAna rAgane laIne nathI to pachI rAgathI (rAga karatAM karatAM) AtmAnI nirmaLa dazA kema pragaTa thAya? zubharAga-vyavahAra sAdhana kAraNa ane nirmaLa dazA kArya ema zI rIte thAya? na ja thAya. (gAthA-19, peIja naM-57) [ ] anubhUtinI- jJAnanI je paryAya thaI e paryAyamAM potAmAM pratibiMbita thayelA e (anaMta bhAvonA zeyonA svabhAva) jANavAmAM AvyA; zarIranI paryAya, vANInI paryAya rAganI paryAya-ema badhA anaMta bhAvo jJAnanI paryAyamAM potapotAnA kAraNe jANavAmAM AvyA, e yonuM jJAna thayuM paNa zeyo saMbaMdhI vikAra thayo ema nathI. e zeyonuM jJAna nirvikArI che. jJAnamAM je zeyonA AkAra pratibhAse che temanAthI (bhedavijJAnI puruSo) rAgAdi vikArane prApta thatA nathI. e jJAnanI paryAyanuM potAnuM sahaja sAmarthya che. tethI svane ane parane potAnA astitvamAM jANe che....... (peIja naM-6O) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (anAdithI jIva apratibudhdha kema thayo che. tenuM kAraNa darzAve che.) [9 ] "ekI sAthe aneka prakAranI baMdhananI upAdhinA ati nikaTapaNAthI vegapUrvaka vahetA asvabhAvabhAvonA saMyogavaze je (apratibuddha jIva ) aneka prakAranA varNavALA AzrayanI nikaTatAthI raMgAyelA sphaTika-pASANa jevo che. 'juo, sphaTika-pASANanI najIkamAM kALA, lAla Adi phUla hoya to je enuM pratibiMba sphaTika pASANamAM paDe te sphaTikanI yogyatAthI paDe che, paNa e lAla, kALA Adi phUlane laIne paDe che ema nathI. jo e lAla Adi phUlane laIne paDe to lAkaDuM mUkIe to emAM paNa paDavuM joIe. (paNa ema nathI.) e (phUla) to nimitta che ane naimittikamAM je lAla Adi phUlanuM pratibiMba dekhAya che e to sphaTikanI te prakAranI potAnI paryAyanI vartamAna yogyatAne lIdhe che. tevI ja rIte karmanA udayarUpa raMgane lIdhe AtmAmAM rAga-dveSarUpa raMga UThe che ema nathI. e (karmano udaya) to nimitta che ane naimittika rAga-dveSa je AtmAmAM UThe che te te prakAranI potAnI paryAyanI vartamAna yogyatAne lIdhe che. vaLI jema koI vAsaNamAM sphaTika mUkyo hoya to vAsaNa jevA raMganuM hoya tevA ja raMgano sphaTika dekhAya che. e sphaTikanI potAnI paryAyanI vartamAna yogyatAne kAraNe che nahi ke vAsaNanA raMgane kAraNe; tema eka samayanI paryAya-vikArI hoya ke avikArIsvataMtrapaNe te kALe te prakAre utpanna thavAnI yogyatAthI thAya che. bhagavAna jJAyakabhAvasvarUpa AtmAno caitanya upayoga to sphaTikanI jema nirmaLa che. e upayogamAM ati nikaTanA je asvabhAvabhAvo-rAga-dveSa, puNya-pApa, vrata, tapa, dAna, bhakti tathA kAma, krodha Adi te jaNAya che. e jaNAtAM e asvabhAvabhAvo ja huM chuM ema ajJAnI mAne che. jhINI vAta che, bhAI ! A vyavahAra ratnatrayanA vikalpa, deva-guru zAstranI zraddhAno rAga, paMcamahAvratano rAga, ityAdi je badhA vyabhicArI bhAvo te caitanyanA upayogathI bhinna che, acetanarUpa che chatAM anAdi ajJAnathI ajJAnI karmanI nikaTatAthI utpanna thayelA e asvabhAvabhAvone potAnA mAnI ne te huM chuM ema mAne che. (gAthA-23 thI 25, peIja naM.881) [ ] prazna- ene zuM A aNa upayogarUpa asvabhAvabhAvo che enI khabara nathI ? uttara- hA, khabara nathI. ene bhAna nathI tethI to te apratibaddha che. jema sphaTikamaNimAM lAla, pILA Adi phUlanI nikaTatAthI lAla, pILI Adi jhalaka (jhAMya) je UThe che ene laIne enI saphedAI (nirmaLatA) DhaMkAI gaI che, tirobhUta thaI gaI che; tema caitanyasvarUpa jJAna upayogamaya vastu je AtmA teno svabhAva e puNya-pApa Adi asvabhAvabhAvone laIne DhaMkAI gayo che. (gAthA-23, 24, 25, peIja naM.81) [ 9 ] karmanA nimitte thatAM rAgadveSanA pariNAma je upayogamAM jhaLake che te huM nathI, kAraNa ke TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvabhAva zuddha caitanya upayoga svabhAvI vastunuM vikAranA bhAvyapaNe thavuM azakya che. (gAthA-36 peija naM-191) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] AvI pracaMDa cinmAtrazakti vaDe grAsIbhUta karavAmAM AvyA hovAthI, jANe atyaMta aMtarmagna thaI rahyA hoya evI rIte padArtho AtmAmAM prakAzamAna che. eTale ke pracaMDa jJAnanA sAmarthya vaDe jJAnamAM badhA padArtho jANavAmAM AvyA hovAthI, jANe jJAnamAM badhA zeyo pesI gayA hoya arthAta jJAnamAM tadAkAra thaI DUbI rahyA hoya evI rIte teo AtmAmAM prakAzamAna che. (gAthA-37, peja naM-201) [ ] jJAnano svabhAva samasta padArthone prasavAno che chatAM te jJAnanuM pariNamana zeyane laIne thatuM nathI. jema arIsAmAM je paracIjanuM pratibiMba jaNAya che te paracIja nathI, tema ja arIsAmAM e paracIja AvI nathI. vaLI arIsAmAM pariNati thaI che (pratibiMba paDayuM che) te paracIjane kAraNe nathI. paraMtu arIsAnI svacchatAne laIne paracIjano emAM bhAsa thayo che. paracIja jANe arIsAmAM AvI hoya tema jaNAya che chatAM te arIsAnI svacchatAnI dazA che, te kAMI paracIja nathI. tathA sAme paracIja che tene laIne arIsAnI svacchatAnI pariNati thaI che ema paNa nathI. tema A jJAnasvarUpa bhagavAna AtmAno potAnI dazAmAM paracIjane jANavAno grahavAno prasavAno-koLiyo karI javAno svabhAva che. samasta padArthone prasavAno-jANavAno teno svabhAva che. cAhe to sarvajJa paramezvara ho, samosaraNa ho ke maMdira ho-e badhAyane potAnA caitanyanA prakAzanA sAmarthyathI teno jANavAno svabhAva che. (peIja naM-201) [u] bhAI ! tane tArA svabhAvanA sAmarthyanI khabara nathI, zraddhA nathI. eka samayamAM lokAlokane jANe evo tAro svabhAva che. bhale zrutajJAna ho. zrutajJAna parokSa che ane kevaLajJAna pratyakSa che eTalo ja phera che. zrutajJAnamAM paNa pote potAne jANatAM potAnI hayAtImAM, lokAloka jaNAI jAya che. kharekhara to lokAloka jaNAya che ema kahevuM te vyavahA2 che. (peIja naM-206) [ re ] jyAre AtmAnuM ajJAna dUra thAya tyAre kevaLajJAna pragaTa thAya ane kevaLajJAna pragaTa thatAM samasta lokamAM rahelA padArtho ekIvakhate ja jJAnamAM AvI jhaLake che tene sarva loka dekho. (gAthA38, peIja naM.-214) duHkhanI paramArtha vyAkhyA bIjI rIte kahIe to sAdhakapaNAne dravya karatuM nathI. dravya je paripUrNa che e sAdhakapaNAmAM AvatuM nathI ane sAdhya je kevaLajJAna che e paNe paNa dravya thatuM nathI. e paryAyamAM dravyane ane lokAlokane je jANavAnI tAkAta che... eTale ke e mAtra jANavApaNe pariName che. AhAhA ! AtmAnuM svarUpa AvuM che. (pravacana sudhA bhAga-2, peIja naM-433)dva Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana ratnAkara bhAga-3. [ ] vaLI te jJAna kevuM che' 'Atma-ArAmam' jenuM ramavAnuM krIDAvana AtmA ja che arthAt jemAM anaMta zeyonA AkA2 AvIne jhaLake che topaNa pote potAnA svarUpamAM ja rame che. juo, anaMta zeyone jANanAruM jJAna potAnA sAmarthyathI ja thAya che, zaiyothI nahi. (kaLaza-33, peIja naM. 6) [ ] kevaLa eka AkhA vizvanI upa2 jANe ta2to hoya tema, akhaMDa pratibhAsamaya.. eTale ke paryAyamAM akhaMDano pratibhAsa thAya che. akhaMDa vastu che te paryAyamAM AvatI nathI paNa akhaMDa pratibhAsamaya je AtmA tenuM jJAna paryAyamAM Ave che. paryAyamAM 52mAtma svarUpanuM jJAna thaI jAya che ane evuM jaNAya che tyAre paryAyamAM 52mAtmapaNuM kAryapaNe pariName che. paryAya che te khaMDa che, aMza che, te jyAre vastu tarapha DhaLe che tyAre temAM akhaMDa pratibhAsamaya vastu AkhI jaNAya che. (gAthA-39 thI 43, peIja naM. 14) [ 0 ] kharekhara to sarvajJapaNuM e AtmajJapaNuM che. kevaLajJAnanI paryAyano svabhAva ja eTalo ane evaDo che ke te sva ane 52ne saMpUrNa prakAze. lokAloka che to paryAyamAM tenuM jJAna thAya che ema nathI. paryAyano e sahaja ja svabhAva che ke e samasta vizvane jANe. svapa2prakAzakapaNAnuM sAmarthya potAthI ja pragaTayuM che. arihaMtadeva vizvane sAkSAt dekhe che eTale ke potAnI paryAyamAM pUrNatAne dekhe che. jema rAtrinA samaye koI sarova2nA pANImAM tArA, caMdra vagere dekhAya che te kharekhara to pANInI ja avasthA dekhAya che tema jJAna kharekhara to jJAnane ja saMpUrNa jANI rahyuM che. (peIja naM-20) (sva-52 prakAzaka svabhAva hovA chatAM ajJAnInuM valaNa svadravya u52 nathI. ) [ ] AbALagopALa saune sadA anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA jaNAI rahyo che. AhAhA ! enI jJAnanI paryAyamAM sadA trikALI vastu jaNAya che, kemake jJAnanI paryAyano svapa2prakAzakasvabhAva che. sva evuM je dravya te ja tenA jJAnamAM Ave che. paraMtu ajJAnInuM valaNa svadravya upara nathI tethI jJAnanI paryAyamAM pragaTa avasthAmAM jANanA2o pote jaNAya che evuM tene bhAna thatuM nathI, evI tene pratIti upajatI nathI. bhagavAna ! tAruM je pUrNa astitva che te eka samayanI paryAyamAM sadAya jaNAya che. (peIja naM-36) [ ] kahe che ke A rAga-dveSa, puNya-pApanA bhAva ane sukha-duHkhanuM bhogavavuM e to caitanyanI paryAyamAM thAya che, kAMI za2I2Adi jaDamAM thatA nathI. e caitanyanI UMdhAIthI thAya che. tethI te caitanya sAthe saMbaMdha rAkhanArA pratibhAse che. chatAM temane pudgalanA svabhAva kema kahyAM ? AvI jene aMta2thI samajavAnI jijJAsA che ane prazna pUche che tene utta2rUpe gAthA sUtra kahe che. ( gAthA-45, peja naM. 39 ) [ ] vyaktapaNuM tathA avyaktapaNuM bheLAM mizritarUpe tene pratibhAsavA chatAM paNa te vyaktapaNAne Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sparzato nathI mATe avyakta che. eka samayanI paryAyamAM paryAya ane dravya bane sAthe pratibhAse che chatAM bhagavAna dravyasvabhAva paryAyane aDato, sparzato nathI. zrI pravacanasAra gAthA 17ranA aliMgagrahaNanA 20 mAM bolamAM ema lIdhuM che ke paryAya dravyane sparzatI nathI. (tyAM vivikSA judI che). e vAta ahIM nathI batAvavI. ahIM to dravya paryAyane sparzatuM nathI ema batAvavuM che. (gAthA-49, peIja naM. 74) [ ] A divyadhvani anusAra bhagavAna kuMdakuMdAcArya ahIM ema kahe che ke eka samayanI paryAyamAM cha dravyanuM jJAna thAya che. e cha dravyamAM anaMta siddho paNa AvI gayA. te eka eka siddhane kevaLajJAna varte che. evA anaMta siddho ane svadravya paryAyamAM jaNAya che. eTale ke paryAyamAM paryAyano pratibhAsa thAya che ane paryAyamAM dravyano pratibhAsa thAya che. jema darpaNamAM biMbanuM pratibiMba dekhAya che tema eka samayanI paryAyamAM AkhA dravyano pratibhAsa thAya che. (gAthA-49, peIja naM. 76) pravacana 2okara bhAga-4 [ 0 ] jJAtAsvabhAvanA Azraye je jJAnaparyAya pragaTI teno svabhAva judAM judAM dravyone prakAzavAno che. jJAnano savikalpa svabhAva che. eTale jeTalAM (anaMta) dravya-guNaparyAya che te sarvane bhinnabhinnapaNe jANe evo eno svabhAva che. kevaLajJAnanI paryAyamAM ke zrutajJAnanI paryAyamAM paranI sahAya vinA judAM judAM dravyone-dravya-guNa-paryAyabadhAne prakAzavAno svabhAva che. (peIja naM. 10) [9 ] "je A AtmA potAnA ajJAna bhAvane lIdhe, jJAnabhavanamAtra je sahaja udAsIna (jJAtA-daSTA mAtra) avasthA teno tyAga karIne ajJAnabhavana vyApArarUpa arthAt krodhAdi vyApArarUpa pravartato pratibhAse che te kartA che....." (gAthA-69-70, peIja naM. 16) [ ] tene jJAna pratibhAsavAne badale ekalA rAgAdi ja pratibhAse che ane tethI rAgAdimAM pravartato te rAgAdino kartA che... .....ane jJAnabhavanavyApArarUpa pravartanathI judAM, je kriyamAnapaNe aMtaraMgamAM utpanna thatAM pratibhAse che evAM krodhAdika te, (te kartAnAM) karma che.".. (gAthA-69, 70, peIja naM.-17) [ 8 ] ahAhA....! rAgathI bhinna paDIne svabhAvapaNe jyAM jJAna pariNamyuM tyAM jJAnIne huM kartA ane je jJAnanI paryAya thaI, AnaMdanI paryAya thaI te mAruM kArya ema pratibhAse che paNa huM rAga karuM chuM ane rAga mAruM kArya ema pratibhAsatuM nathI. aho ! dharmanA sthaMbha evA digaMbara saMtoe gajabanI vAto karI che. dharmanA svarUpanI AvI vAta bIje kyAMya nathI. (gAthA-71, peIja naM. 26) [ ku ] "joyonA nimittathI tathA kSayopazamanA vizeSathI jJAnamAM je aneka khaMDarUpa AkAro Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pratibhAsatA hatA temanAthI rahita jJAnamAtra AkA2 have anubhavamAM Avyo tethI 'akhaMDa' evuM vizeSaNa jJAnane ApyuM che." (gAthA-72, peIja naM. 55) [ ] 31 gAthAmAM AvyuM che ke jeo viSayone khaMDakhaMDa grahaNa kare che evI bhAvendriyo jJAnane khaMDakhaMDarUpa jaNAve che. khaMDakhaMDane jANe che e bIjI vAta, paNa jJAnane khaMDakhaMDarUpa jaNAve che ema tyAM kahyuM che. jJAnavastu to trikALa akhaMDa che. paNa zeyonA nimitte jJAnamAM aneka khaMDarUpa AkAro pratibhAse che. paraMtu jyAM jJAyakamAM aMtarmagna thayo tyAM jANanA2-jANanAra-jANanAra evo akhaMDa eka jJAyakabhAva anubhavamAM Ave che ane tethI jJAnanuM 'akhaMDa' evuM vizeSaNa ApyuM che. A 'akhaMDa' nI vyAkhyA karI. (gAthA-72, peIja naM. 55) 192 [ 0 ] kevaLI bhagavAna nizcayathI traNakALa traNalokane dekhatA nathI, paNa paryAyane dekhatAM temAM traNakALa traNaloka dekhavAmAM AvI jAya che. jema rAtre nadInuM svaccha jaLa hoya temAM caMdra, graha, nakSatranuM pratibiMba paDe che. eka caMdra, aThThAvIsa nakSatra, aThThAvIsa graha, 66975 kroDAkroDI tArA-e badhuM nadInA svaccha jaLane dekhatAM dekhAi jAya che. aMdara je dekhAya che te caMdra, graha, nakSatra Adi nathI, dekhAya che e to jaLanI avasthA che. tema nityAnaMda jJAnasvabhAvI bhagavAna AtmAne, potAnI jJAna-avasthA ke jemAM lokAloka jhaLakayA che tene dekhe che tyAM lokAloka sahaja dekhAya jAya che. jene te dekhe che e to jJAnanI avasthA che, lokAloka nathI; paNa jJAnanI avasthAmAM lokAloka jhaLakayA che tethI bhagavAna lokAlokane dekhe che ema asadbhUta vyavahAranayathI kahevAmAM Ave che. kemake lokAloka 52zeya che. potAnI paryAyane dekhatAM emAM lokAloka saMbaMdhInuM jJAna AvI jAya che. paraMtu lokAloka che to kevaLajJAna thayuM che ema nathI. ( gAthA-83, peIja naM. 179) [] ahIM kahe che. - saMsAra sahita athavA saMsA22hita dazAmAM AtmA potAne ekane ja anubhavato pratibhAso, anyane anubhavato na pratibhAso. jIva kAM to rAgane anubhave kAM to potAnI anubhUtine anubhave; paNa pa2ne te anubhave che ema che ja nahi. (gAthA-83, peIja naM. 188) (ajJAnInA pratibhAsane vyavahAra kahe che. ) [ ] 52mArthe jIva-pudgalanI pravRtti bhinna hovA chatAM, jyAM sudhI bhedajJAna na hoya tyAM sudhI bahArathI temanI pravRtti eka jevI dekhAya che. ajJAnIne jIva-pudgalanuM bhedajJAna nahi hovAthI upalaka dRSTie jevuM dekhAya tevuM te mAnI le che; tethI te ema mAne che ke jIva pudgalakarmane kare che ane bhogave che. zrI guru bhedajJAna karAvI, 52mArtha jIvanuM svarUpa batAvIne, ajJAnInA e pratibhAsane vyavahA2 kahe che. (gAthA-83, peIja naM. 196) [ ] ajJAnInA e pratibhAsane vyavahAra kahe che. have ajJAnInA A vyavahA2ne dUSaNa de che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 193 huM 52no kartA-bhoktA chuM evo ajJAnIno je vyavahA2 che te sadoSa che. mithyAtvasahita che ema kahe che. (gAthA-84, peIja naM. 203) [ ] eka prazna thayelo ke-bhagavAne joyuM che te pramANe bhava ghaTaze, ApaNe zuM karI zakIe ? are bhAI ! bhagavAne joyuM che ema thaze evo nirNaya koNe karyo ? je kevaLajJAnanI eka samayanI paryAyanI sattAno potAnA jJAnamAM svIkAra kare tene svasanmukhatA thAya che ane tene bhava hoto nathI. bhagavAne tenA bhava joyA nathI. kevaLajJAnIe joyuM che te pramANe thaze e vAta to pachI, jagatamAM kevaLajJAnanI sattAno tane svIkAra che ? prabhu ! e sattAno svasanmukha thaIne svIkAra nathI tyAM sudhI kevaLIe joyuM tema bhava ghaTaze e vAta ja rahetI nathI. bhagavAna traNakALa traNalokane jANe che e to vyavahA2nuM kathana che. kharekhara to te potAnI paryAyane jANe che jemAM traNakALa traNaloka jaNAya che. je eka samayanI paryAyamAM traNakALa traNaloka pratibhAse, jemAM anaMtA kevaLI jaNAya te paryAyanuM sAmarthya keTaluM ? AvA anaMta anaMta sAmarthayukta kevaLajJAnano jeNe svIkAra karyo te paryAya alpajJa che ane sarvajJa che te 52 che. kevaLajJAnano svIkAra alpajJa paryAya ke sarvajJanI sAmuM jovAthI thato nathI. to tenI sattAno svIkAra kevI rIte thAya ? ke jyAre zuddha caitanyasvabhAvamaya nija jJAyakasvabhAvanI sanmukha thaI tenI dRSTi thAya tyAre teno yathArtha svIkAra thAya che ane te anaMto puruSArtha che. AhAhA...! kevaLajJAnanI paryAya jene potAnA jJAnamAM beThI tenI dRSTi svabhAvasanmukha hoya che. pravacanasA2nI gAthA 80 mAM kahyuM che ke-je arihaMtane dravya, guNa ane paryAyathI jANe che tene AtmAnI sanmukha thaIne mohano kSaya thAya che. ( gAthA-85, peIja naM. - 226thI 227) [ ] have kahe che- 'eka dravya vaDe be dravyanA pariNAma karavAmAM AvatA na pratibhAso. jema kuMbhAra ghaDAnA saMbhavane anukULa potAnA (IcchArUpa ane hastAdikanI kriyArUpa ) vyApA2 pariNAmane-ke je potAthI abhinna che ane potAthI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che tene-ka2to pratibhAse che, paraMtu ghaDo karavAnA ahaMkA2thI bharelo hovA chatAM paNa (te kuMbhAra ) potAnA vyApArane anurUpa evA mATInA ghaTa pariNAmane -ke je mATIthI abhinna che ane mATIthI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che tene-karato pratibhAsato nathI. (gAthA-86, peIja naM. 233) [ ] baMdha adhikAramAM tyAMsudhI vAta karI che ke koI upadeza denAra ema mAne ke mArAthI bIjA mokSa pAme che to ema mAnanAra te mUDha che. jIvanA (muktinA ) vItarAga pariNAmano jIva pote kartA che. te pariNAma potAthI abhinna che ane potAthI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che. tene bIjAe karyA che ema pratibhAsatuM nathI ema ahIM kahe che. AgaLa kahe che- 'tevI rIte AtmA paNa ajJAnane lIdhe pudgalakarmarUpa pariNAmane anukULa potAnA pariNAmane -ke je potAthI abhinna che ane potAthI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che tene karato pratibhAso, paraMtu pudgalanA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariNAmane karavAnA ahaMkArathI bharelo hovA chatAM paNa (te AtmA) potAnA pariNAmane anurUpa evA pudgalanA pariNAmane-ke je pudgalathI abhinna che ane pudgalathI abhinna pariNatimAtra kriyAthI karavAmAM Ave che tene-karato na pratibhAso." (gAthA-86, peIja naM. 234) [ ] pratyeka dravya potAnA anaMta guNanI avasthArUpe pariNamana kare che. have kahe che teo saMjJA, saMkhyA, lakSaNa, prayojanAdikathI judA judA pratibhAse che topaNa eka vastu ja che, judA nathI.; evo ja bhedabhedasvarUpa vastuno svabhAva che." (gAthA-86, peIja naM. 243) [ ku ] aho ! digaMbara saMtoe alaukika mArga kahyo che. kahe che ke-mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi bhAvo ke je caitanyanA vikAramAtrathI jIva vaDe bhAvavAmAM Ave che te jIva ja che. vikAramAtrathI eTale potAnI vikRta avasthAthI jIvamAM vikAra thayo che, nimittathI thayo che ema bilakula nathI. jema lIlI, pILI Adi avasthApaNe arIso pote pariNamyo che te arIsAnI svacchatAno vikAra che. tyAM mora pariNamyo che ema nathI. tathA e darpaNanI vikRti morane laIne thaI che ema nathI. mora to nimitta mAtra che. tema AtmAmAM je vikAra thAya che te AtmAnI paryAya che. karma tyAM vikArapaNe pariNamyuM nathI. karmane laIne vikAra thayo che ema nathI. karma to nimitta mAtra che. jIvamAM vikAra tenI potAnI yogyatAthI thayo che. ajJAnadazAmAM vikAranI kriyA karavAvALo jIva che ane bhedajJAnapUrvaka samyagdarzana thatAM jJAnI dravyadRSTie vikArane parano jANe che kAraNake te caitanyano svabhAva nathI. (gAthA-87, peIja naM. 268-269) [ ] have kahe che. ahIM ema jANavuM ke-mithyAtvAdikarmanI prakRtio che te pugaladravyanA paramANu che. jIva upayoga svarUpa che. tenA upayoganI evI svacchatA che ke paudgalika karmano udaya thatAM tenA udayano je svAda Ave tenA AkAre upayoga thaI jAya che. ajJAnIne ajJAnane lIdhe te svAdanuM ane upayoganuM bhedajJAna nathI tethI te svAdane ja potAno bhAva jANe che. jyAre temanuM bhedajJAna thAya arthAt jIvabhAvane jIva jANe ane ajIvabhAvane ajIva jANe tyAre mithyAtvano abhAva thaIne samyajJAna thAya che." jJAnamAM jaDanA svAdano khyAla Ave che, paNa jaDano svAda jJAnamAM Avato nathI. karmanA udayano svAda Ave eTale ke tenA AkAre upayoga thAya che. jJAnanI paryAyamAM jaDanI paryAyano khyAla Ave che. kharekhara to vikArane jJAna jANatuM nathI, karmanA udayane paNa jJAna jANatuM nathI, paraMtu te vikAra saMbaMdhInuM je jJAna potAmAM thayuM tene jJAna jANe che. (samayasAra gAthA-87, peIja naM.- 273) [] AtmA ane paramANu Adi pratyeka padArthamAM potAnA svabhAvanA rasathI svabhAvabhUta evA svarUpapariNamanamAM samarthapaNuM che. bhagavAna AtmAmAM nizcayathI potAnA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 195 nijarasathI-jJAnarasathI, AnaMdarasathI, zAMtarasathI nirvikA22sathI potAnA svabhAvabhUta evA svarUpapariNamanamAM samarthapaNuM che. puNya-pApanA je bhAva thAya e to svabhAvabhUta svarUpapariNamana nathI. ahIM kahe che ke bhagavAna AtmA potAnA anAkuLa AnaMda, atIndriya jJAna ane atIndriya svacchatAnA potAnA zuddha svabhAve pariName evuM emAM sAmarthya che. to vikA2 kema che ? to kahe che tathApi anAdi kALathI anya vastu je jaDa moTha tenI sAthe saMbaMdha karyo che te kA2Ne je tenA upayogamAM vikA2pariNAma utpanna thAya che. bhagavAna AtmAno jANavA-dekhavAno upayoga to sadA nirmaLa, zuddha che. temAM anAdi mohakarmanA saMyoganA vaze mithyAtva, ajJAna ane avirati-ema traNa prakAre vikA2pariNAmanI potAthI utpatti che. ( gAthA-89, peIja naM. 279-280) [ ] juo, sphaTika to svacchatAnA svarUpapariNamanamAM samartha che. chatAM 52nA saMgathI kALA, lIlA, pILA raMgarUpe paryAyamAM pariNamana thAya che. sphaTikamAM je kALI jhAMya dekhAya che te kharekhara to potAnA SaTkArakanA pariNamanathI thaI che; 52nA kA2Ne nahi ane potAnA dravya-guNanA kA2Ne paNa nahi. mArga sUkSma che prabhu ! saMto pokAra kare che ke tArA aparAdhathI tArAmAM rAga pariNAma thAya che, 52nA kA2Ne nahi. ( gAthA-89, peIja naM. 281) [] juo, mithyAdarzana, ajJAna, avirati che te anyavastubhUta mohano svabhAva che; te mohano saMyoga eTale nimitta hovAthI AtmAmAM mithyAdarzana Adi pariNAma thAya che. saMyoga nimitta che paNa saMyoganA kAraNe mithyAtvAdi vikA2pariNAma thAya che ema nathI. jema sphaTikamAM kALI, lIlI, pILI jhAMya dekhAya che te vAsaNanA kA2Ne nathI; vAsaNa to nimitta che,nimittakartA nathI. sphaTikamAM je kALI, lIlI, pILI jhAMya dekhAya che te sphaTikanI paryAyanI yogyatAthI thaI che, vAsaNe karI che ema nathI. tema jIvamAM thatA mithyAtvAdi bhAvo jIvanI paryAyanI yogyatAthI thayA che, jaDa mohakarme karyA che ema nathI. jaDamoha to nimitta che basa. (gAthA-89, peIja naM. 282) Atma dravyamAM be bhAga che tethI temAM haiya-upAdeyanA be prakAra paDe che. have jo banne bhAgane upAdeyarUpa ja gaNavAmAM Ave to eka upAdeyarUpamAM ja be bhAga zuM ? be bhAga ja siddha na thAya, ne be bhAga to che ja. tethI be mAMthI eka bhAgane heya karI bIjo bhAga upAdeyarUpa thAya tyAre ja dRSTino viSaya grahaNa thaI zake che. Ama ja vastunuM svarUpa che. ( 1982 meM Atmadharma aMka-463, peIja naM-5, bola naM-14 ) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana ratnAkara bhAga-5 [ ] ajJAnathI AtmA 52 eTale rAga-vyavahA2 ratnatrayano vikalpa ane potAnI judAI jANato nathI. eTale te 52ne-rAgane potArUpa karato ane potAne 52rUpa eTale rAgarUpa karato, ajJAnamaya thayo thako, karmono eTale vikArI pariNAmono kartA pratibhAse che. ahIM jaDakarmonI vAta nathI. (gAthA-92, peIja naM. 16) [ ] have kahe che- 'jyAre ajJAnane lIdhe AtmA te rAga-dveSa-sukha-duHkhAdino ane tenA anubhavano 52spa2 vizeSa na jANato hoya tyAre ekapaNAnA adhyAsane lIdhe, zItauSNanI mAphaka ( arthAt jema zIta-uSNarUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakaya che tema ), jemanA rUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakaya che evAM rAgadveSasukhaduHkhAdirUpe ajJAnAtmA vaDe pariNamato thako (arthAt pariNamyo hovAnuM mAnato thako ), jJAnanuM ajJAnatva pragaTa karato, pote ajJAnamaya thayo thako, 'A huM rAgI chuM ( arthAt A huM rAga karuM chuM)' ityAdi vidhithI rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. [] ajJAnIne dayA, dAnanA pariNAma ane AtmAnI ektAno adhyAsa che. tethI e be vaccenI bhinnatAnuM ene bhAna nathI. puNya-pApanA pariNAma mArAthI bhinna che ane te saMbaMdhInuM jJAna mArAthI abhinna che evuM ajJAnIne bhAna nathI. jema zItauSNa avasthA AtmA dvArA karAvI azakaya che tema rAga-dveSAdi avasthA AtmA dvArA karAvI azakaya che. dayA, dAna Adi pariNAmarUpe AtmAnuM pariNamavuM azakaya che. AhAhA... ! huM jANanAra-jANanAra eka jJAyaka chuM evuM bhAna nahi rAkhatAM dayA-dAnapuNya-pAparUpe ajJAnAtmA vaDe pariNamato thako eTale te-rUpe pote pariNamyo hovAnuM mAnato, ajJAnI thayo thako A huM dayA-dAna Adi karuM chuM ityAdi bhAva vaDe rAgAdi karmano ajJAnI kartA pratibhAse che. (gAthA-92, peIja naM. 19 ) [ ] puNyapApanA bhAvamAM jJAnabhAvano aMza nathI. te bhAva caitanyanI viruddha jAtinA vijAtIya, jaDa ane acetana che. bhagavAna AtmA jJAnasvarUpa che. ane jJAnanuM jJAnapaNe ja pariNamana thavuM joIe ane te ja vAstavika che. paraMtu potAnA jJAyakasvabhAvanI dRSTi nahiM hovAthI mithyASTi jIvane huM rAgadveSapaNe, puNya-pApanA bhAvapaNe pariNamuM chuM ema bhAse che. A pramANe jJAnanuM ajJAnatva pragaTa karato te rAgAdi karmono kartA thAya che. bhagavAna zAyakanI dRSTino abhAva che evo mithyArdaSTi jIva huM svayaM rAgI chuM, puNya-pApano huM kartA chuM, A zubhAzubha pariNAma huM karuM chuM ema mAnato te rAgAdi karmono kartA pratibhAse che. (gAthA-92, peIja naM. 20) jIva to zuddha caitanyasvarUpa che, paNa puNyapApa Adi ajIvane potAnA mAne te mithyAdaeNSTi che. mithyArdaSTi jIva pote ajJAnI thayo thako 'A huM rAgI chuM' ityAdi vidhithI rAgAdi karmano kartA pratibhAse che. huM rAgI chuM eTale rAga mAruM kartavya che ane huM rAgano kartA chuM ema ajJAnIne pratibhAse che. jyAM sudhI dRSTi rAga upara che tyAM sudhI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 te rAgano kartA che ane tyAMsudhI mithyArdaSTi che. Avo A vI2no mArga che! (gAthA-92, peIja naM. 22) [ ] 'rAga-dveSa-sukha-duHkhAdi avasthA pudgalakarmanA udayano svAda che; tethI te, zItauSNapaNAnI mAphaka, pudgalakarmathI abhinna che. ane AtmAthI atyaMta bhinna che. ajJAnane lIdhe AtmAne tenuM bhedajJAna nahi hovAthI te ema jANe che ke A svAda mAro ja che; kAraNake jJAnanI svacchatAne lIdhe rAgadveSAdino svAda, zIta-uSNapaNAnI mAphaka jJAnamAM pratibiMbita thatAM, jANe ke jJAna ja rAgadveSa thaI gayuM hoya evuM ajJAnIne bhAse che. tethI te ema mAne che ke "huM rAgI chuM, huM dveSI chuM, huM krodhI chuM, huM mAnI chuM," ityAdi. A rIte ajJAnI jIva rAga-dveSAdino kartA thAya che.' 197 ( gAthA-92, peIja naM. 22, 23) [ ] jJAnanI svacchatAne lIdhe rAga-dveSAdino svAda jJAnamAM pratibiMbita thAya che. jevo rAga thAya evuM jJAnamAM jANavAmAM Ave che. tyAM jANe ke jJAna ja rAgadveSarUpa thaI gayuM hoya ema ajJAnIne bhAse che. rAga to kharekhara jJAnanuM 52zeya che. paNa ema na mAnatAM huM rAgadveSapaNe ja thaI gayo chuM ema ajJAnIne bhAse che. tethI te ema mAne che ke huM rAgI chuM, huM dveSI chuM, huM krodhI chuM, huM mAnI chuM ityAdi. A rIte ajJAnI jIva rAgadveSAdi karmono kartA thAya che; paNa potAnA jJAtAdeSTA svabhAvanuM bhAna pragaTa karato nathI. na (gAthA-92, peIja naM. 23) [ ] 'jJAnathI A AtmA 52no ane potAno 5raspara vizeSa jANato hoya tyAre 52ne potArUpa nahiM karato ane potAne 52 nahi karato, pote jJAnamaya thayo thako, karmono akartA pratibhAse che.' (gAthA-93, peIja naM. 25 ) [ ] aho ! jainadarzana e to vizvadarzana che ane e ja vizvane za2Na che. dharmI ema mAne che ke huM to svayaM jJAnamaya chuM. rAga che to rAganuM jJAna thayuM che ema nathI. jJAna jJAnathI potAthI thayuM che, ene koI 52nI apekSA nathI. jJAnI svayaM jJAnI thayo thako karmono akartA pratibhAse che. ahIM jaDa karmanI vAta nathI. dayA, dAna, vrata, bhakti AdinA zubhabhAvano jJAnI akartA pratibhAse che- ema vAta che. ( gAthA-93, peIja naM. 26) (jJAnane ekaluM 52 prakAzaka mAne te mithyAtva che.) [ ] sva-para prakAzaka jJAnanI paryAyamAM potAnuM dravya jaNAya che. paraMtu ajJAnInI dravya u52 dRSTi nathI. ajJAnInI dRSTi anAdithI rAga ane paryAya u52 5DI che. eTale meM dayA pALI, meM vrata karyA, meM bhakti karI, pUjA karI ema jANato te potAne ekalo 52prakAzaka mAne che. svapa2prakAzaka jJAnane ekaluM 52prakAzaka mAne te mithyAtva che. rAgane mAnavo ane svabhAvane na mAnavo te ekAnta mithyAtva che, mithyA bhrAnti che. (peIja naM-33) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] juo, prathama zrI mahAvIrasvAmI ane bIjA gaNadharadeva zrI gautamasvAmI pachI tarata ja trIjA sthAne bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevanuM nAma Ave che. jemaNe jainazAsanane jIvita rAkhyuM che evA e mahAsamartha AcAryanI A vANI che. teo kahe che ke jemanArUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakaya che evAM rAgadveSasukhaduHkhAdirUpe ajJAnAtmA vaDe jarAya nahi pariNamato thako jJAnanuM jJAnatva pragaTa karato pote jJAnamaya thayo thako A huM rAgane jANuM ja chuM, rAgI to pudgala che, rAga to pudgala kare che ityAdi vidhithI, jJAnathI viruddha evA samasta rAgAdi karmano akartA pratibhAse che. 92mI gAthAmAM jJAnanuM ajJAnatva pragaTa karato ema kahyuM hatuM ane ahIM jJAnanuM jJAnatva pragaTa karato pote jJAnamaya thaIne, rAgano akartA pratibhAse che ema kahyuM che. ajJAna zabdathI ahIM rAga samajavuM. rAgamAM jJAna nathI tethI tene ajJAna kahyuM che. ajJAna eTale mithyAtva ema nahi paNa ajJAna eTale rAga ema artha samajavo. rAgAdi ajJAnapaNe pariNamavuM te ajJAnAmAM che ane rAgapaNe na pariNamatAM jJAnarUpe pariNamavuM te jJAnAtmA che. aho ! bhagavAnano viraha bhUlAve evI A vANI che. (gAthA-93, peIja naM. 35) [ uo ] ahIM kahe che-jJAnanuM jJAnatva pragaTa karato, pote jJAnamaya thayo thako, A huM rAgane jANuM ja chuM ityAdi vidhithI rAgano akartA pratibhAse che. "pote jJAnamaya thayo thako" -eTale rAga che to rAganuM jJAna thayuM che ema nathI. svayaM abheda jJAnapaNe pariNamato A huM rAgane jANe ja chuM ema dharmI mAne che. rAgathI lAbha (dharma) thAya athavA rAga mAruM kartavya che ema dharmI jIva mAnato nathI. vyavahArathI nizcaya thAya e to nimittanuM jJAna karAvavA mATe vAta karI che. bAkI rAgathI vItarAgatA thAya ema kadI hoya zake nahi. jJAnI to mAne che ke huM rAgane jANuM ja chuM. (karuM chuM ema nahi). (gAthA-93, peIja naM.36-37) [ ] jIva svarUpathI rAgI nathI kemake jIva to caitanyasvarUpa che. rAgI to pudgala che arthAt rAgano kartA pudgala che ityAdi vidhithI jJAnathI viruddha samasta rAgAdi karmano jJAnI akartA pratibhAse che. jAo, A bhedajJAnanI vidhi !dharmI rAganuM jJAna kare che te jJAnanuM jJAnatva pragaTa kare che. rAga pragaTa karavo te AtmAno svabhAva nathI. A pramANe jJAnI rAgano akartA pratibhAsita thAya che. (gAthA-93, peIja naM. 37) [ 8 ] ajJAnI jIva svadravya-padravyane eka mAne che. tethI A AtmA, joke te samasta vastuonA saMbaMdhathI rahita behada zuddha caitanyadhAtumaya che topaNa, ajJAnane lIdhe ja savikAra ane sopAdhika karAyelA caitanya pariNAmavALo hovAthI te prakAranA potAnA bhAvano kartA pratibhAse che." (gAthA-96, peIja naM. 53) [ ] ahAhA....! bhagavAna AtmA samasta vastunA saMbaMdhathI rahita behada zuddha caitanya dhAtumaya che. AtmA rAga, puSya, pApa, zarIra, mana, vANI, deva, guru, zAstra ityAdi Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 199 sarva vastuonA saMbaMdhathI rahita zuddha caitanyamaya prabhu che. AhA... ! jeNe zuddha caitanyane dhArI rAkhyuM che evo pote caitanyadhAtumaya che. AtmA Avo hovA chatAM ajJAnanA kA2Ne huM krodha, mAna, mAyA, lobha chuM ane huM dharmAstikAya Adi cha dravyasvarUpa chuM ema mAne che. te jIva savikAra ane sopAdhika caitanyapariNAmavALo hovAthI te prakAranA potAnA bhAvano kartA pratibhAse che. A ajJAnInI vAta che eTale savikAra ane sopAdhika caitanyapariNAmane potAnA bhAva kahyA che ane te prakA2nA potAnA bhAvano te kartA pratibhAse che ema kahyuM che. jJAyaka to zAyaka che paNa ajJAnamAM Avo pratibhAsa thAya che ke vikA2I bhAvano huM kartA chuM ane te bhAva mAruM kartavya che. (zuddha nizcayathI vikArI pariNAma AtmAnA nathI ). (gAthA-96, peIja naM. 53) (ajJAnI, jJAnInuM bhAvya ) [] ajJAnI rAgane ane potAne eka karato thako anubhUtimAtra je bhAvaka tene anucita evA vicitra bhAvyarUpa krodhAdi vikArothI mizrita caitanya pariNAma vikAravALo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che. jIo, puNya ane pApanA bhAva potAnA avikAra anubhUtimAtra bhAvakane anucita bhAvya che. bhagavAna AtmA nirmaLa jJAna ane AnaMdanI mUrti che. tene to samyagdarzana-jJAna ane atIndriya AnaMdanI nirmaLa avasthArUpe thavuM zobhe. nirmaLa vItarAgI zAntinuM vedana karavuM e ja tenuM ucita bhAvya che. (gAthA-96, peIja naM. 56) [] A pramANe 94mI gAthAmAM soLa bola dvArA je kahyA te saghaLA vikA2 caitanyapariNAmano ajJAnI kartA pratibhAse che, kemake tene zuddha caitanyasvarUpa bhAsatuM nathI. tenA kartApaNAnuM mULa ajJAna che ema ahIM siddha karyuM. (gAthA-96, peIja naM. 56) [ ] 'vaLI jema aparIkSaka AcAryanA upadezathI mahiSanuM (pADAnuM) dhyAna karato koI bhoLo puruSa ajJAnane lIdhe mahiSane ane potAne eka karato thako "huM gagana sAthe ghasAtAM ziMgaDAMvALo moTo mahiSa chuM" evA adhyAsane lIdhe manuSyane yogya evuM je oraDAnA bAraNAmAMthI bahAra nIkaLavuM tenAthI vyuta thayo hovAthI te prakAranA bhAvano kartA pratibhAse che....' ( gAthA-96, peIja naM. 56) [ ] juo, traNa vAta karI- mananA viSayamAM-cha padArthanA vicA2mAM caitanyadhAtu rokAI gaI e eka vAta. pAMca indriyanA viSayamAM kevaLa bodha DhaMkAI gayo e bIjI vAta ane 52ma amRtarUpa vijJAnaghanasvabhAva mRtaka kalevaramAM mUrchAI gayo e trIjI vAta. A pramANe ajJAnane lIdhe jIva indriyanA viSayamAM, mananA viSayamAM ane za2I2mAM mUrchAbhAvane pAmelo hovAthI te prakAranA bhAvano te kartA pratibhAse che. eTale je je prakArano zubhAzubha rAga Ave che teno te kartA thAya che. (gAthA-96, peIja naM.59 ) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2OO maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] "kAraNake A AtmA ajJAnane lIdhe paranA ane potAnA ekapaNAno Atmavikalpa kare che tethI te nizcayathI kartA pratibhAse che-AvuM ja jANe che te samasta kartutvane choDe che tethI te nizcayathI akartA pratibhAse che." (gAthA-97, peIja naM. 69) [9 ] "A AtmA ajJAnI thayo thako, ajJAnane lIdhe anAdi saMsArathI mAMDIne milita (ekameka maLI gayelA) svAdanuM svAdana-anubhavana hovAthI (arthAt pudgalakarmanA ane potAnA svAdanuM bheLaseLapaNe ekarUpe anubhavana hovAthI), jenI bhedasaMvedananI (bheda-jJAnanI zakti bIDAI gayelI che evo anAdithI ja che; tethI te para ane potAne ekapaNe jANe che; tethI "huM krodha chuM" ityAdi Atmavikalpa (potAno vikalpa) kare che, ane tethI nirvikalpa, akRtrima, eka vijJAnaghana (svabhAva) thI bhraSTa thayo thako vAraMvAra aneka vikalparUpe pariNamato thako kartA pratibhAse che." (gAthA-97, peIja naM. 70) (rAgano atyaMta akartA pratibhAse che) [u] paMcAstikAyama (gAthA 136mAM) ema kahyuM che ke asthAnano tIvra rAgavara choDavA mATe jJAnIne zubharAga Ave che. jJAnIne koI azubha rAga paNa Ave paNa jJAnI tene jANe ja che, rAga mAro che ema mAnato nathI. ane tethI nirvikalpa, akRtrima, eka vijJAnaghana thayo thako atyaMta akartA pratibhAse che. paryAyanI ahIM vAta che. dravya to nirvikalpa vijJAnaghana che ja. AhAhA...! AvA dravyanI dRSTi jene thaI che te samyagdaSTi rAgano atyaMta akartA pratibhAse che. (gAthA-97, peIja naM. 81) [ ] ahIM AtmA hastAdinI kriyA karI zake che ema vAta nathI. A to ajJAnI zuM mAne che e vAta samajAve che. potAnA vikalpa ane hastAdinI kriyArUpa vyApAra vaDe ghaTa Adi paradravyasvarUpa karmane pote kare che evuM ajJAnI mAne che te mUDha jIva che. vastra banAvI zakuM chuM, ghaDo banAvI zakuM chuM evuM vyavahArI jIvo bhrAntithI mAne che. AtmA paradravyasvarUpa bAhya karmane kare che evuM ajJAnIone vyavahArIone pratibhAse che. (gAthA-98, peIja naM. 102) (paradravyano akartA pratibhAse che.) [ ] ahIM kahe che- 'dravyAMtararUpe saMkramaNa pAmyA vinA anya vastune pariNamAvavI azakaya hovAthI, potAnAM dravya ane guNa bannene te ghaDArUpI karmamAM nahi nAkhato evo te kuMbhAra paramArthe teno kartA pratibhAsato nathI. 'juo, koI dravya potAnI sattA choDIne padravyamAM praveza karatuM nathI. vA paradravyarUpa thaI jatuM nathI. ane dravyAMtararUpa thayA vinA anya dravyane pariNamAvavuM azakaya che. mATIrUpa thayA vinA mATIne ghaDApaNe pariNAvavI azakaya che. mATe ghaDArUpa karmamAM nahi pravezato evo kuMbhAra ghaDAno kartA pratibhAsato nathI ema AcAryadeva kahe che. (gAthA-104, peIja naM. 155) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 201 [ ] 96 mI gAthAmAM AvI gayuM che ke A zarIra mRtaka kalevara che. amRtasAgara prabhu AtmA mRtaka kalevaramAM mUrchAI gayo che. "potAno kevaLa bodha (-jJAna ) DhaMkAyela hovAthI ane mRtaka kalevara (za2I2) vaDe 52ma amRtarUpa vijJAnaghana (pote ) mUrchita thayo hovAthI te prakA2nA bhAvano kartA pratibhAse che." traNalokano nAtha amRtano sAgara aMdara chalochala bharelo che. tene bhUlIne mRtaka kalevaramAM mUrchita thayo che evo ajJAnI jIva potAnA zubhAzubha bhAvono kartA pratibhAse che. (gAthA-105, peIja naM. 162-163) (paryAyamAM dravya AvatuM nathI paNa teno pratibhAsa thAya che.) [ ] samyagdarzana eTale dharmanuM prathama sopAnaH tenI ahIM vAta cAle che. jJAnanI dazA 52 ta2phanA jhukAvathI khasIne jyAM svasanmukha thaI tyAM nijarasathI ja bhagavAna AtmA paryAyamAM prasiddha thAya che, anubhavAya che. tyAM je anubhavamAM Avyo te AtmA kevo che? to kahe che-Adi-madhya-aMtarahita, anAkuLa AnaMdanuM dhAma, kevaLa eka, jANe AkhAya vizvanA upa2 ta2to hoya tevo vizvathI bhinna akhaMDa pratibhAsamaya vastu AtmA che. paryAyamAM vastu paripUrNa, akhaMDa pratibhAsamaya pratibhAse che. paryAyamAM dravya AvatuM nathI, paNa paripUrNa akhaMDa dravyano paryAyamAM pratibhAsa thAya che. AkhI vastunA pUrNa sAmarthyanuM paryAyamAM jJAna thAya che. vikalpathI chUTIne aMta2mAM jAya che tene vartamAna jJAnanI dazAmAM trikALI ekarUpa akhaMDano pratibhAsa thAya che. ( gAthA-144, peIja naM. 358) (pratibhAsa dvArA akhaMDa pratibhAsamayI 52mAtmAnI siddhi) [ ] zAtAdravyamAM ekAgra thayelI jJAnanI paryAyamAM Adi-madhya-aMtarahita anAdianaMta, kevaLa eka, akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta, vijJAnathanarUpa vastuno je pratibhAsa thayo te 52mAtmarUpa samayasAra che. AhAhA... ! AtmAnI zakti, enuM sAmarthya, enuM svarUpa 5ramAtmarUpa che. AtmAnuM siddhasvarUpa kaho ke 52mAtmasvarUpa kaho-eka ja vAta che. AvA akhaMDa pratibhAsamaya 52mAtmarUpa samayasArane jyAre AtmA anubhave che te vakhate ja AtmA samyapaNe dekhAya che; dekhAya che eTale zraddhAya che ane jaNAya che. tethI samayasAra ja samyagdarzana ane samyagnAna che. AtmAno anubhava eTale zudgha dravyano anubhava, anAdi anaMta, kevaLa eka, akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta vijJAnaghana 52mAtmarUpa samayasArano anubhava. A anubhavamAM AtmA samyapaNe dekhAya che, zraddhAya che. AnuM nAma samyagdarzana ane samyAna che ane te bhagavAna samayasArathI bhinna nathI, eka ja che bhAI ! ( gAthA-144, peIja naM. 359 ) (bA2 aMgano sa2vALo ) [ ] AhA ! bhagavAna sarvazadevanuM kaheluM A satya tattva che. koIne te na bese ane na goThe Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 eTale virodha kare paNa tethI zuM karIe? ahIM to koI sAthe virodha che ja nahIM. prabhu! bhagavAna AtmA kevo che ane te kema prApta thAya tenI tane khabara nathI. bhagavAna AtmA anAdianaMta, kevaLa eka, nirAkuLa, akhaMDa pratibhAsamaya, vijJAnaghanasvarUpa paramAtma-dravya che. ane te vikalpa rahita nirvikalpadazAthI prApta thAya che, vyavahAranA vikalpathI prApta thato nathI. AhAhA..! svarUpamAM ekAgra thayelI jJAnanI paryAyanuM eTaluM sAmarthya che ke emAM paripUrNa paramAtmarUpa samayasArano pratibhAsa thAya che ane te ja samaye AtmA Avo paripUrNa che evuM zraddhAne pragaTa thAya che. AnuM nAma samyagdarzana che ane A ja jainadarzana che. indro ane gaNadharonI sabhAmAM trilokInAtha sarvajJadeva je vAta kahe che te vAta ahIM AcAryadeva kahe che. kahe che-kevaLa eka, anaMta vijJAnaghanarUpa paramAtmA je vakhate jJAnanI dazAmAM pratibhAse che te ja samaye Avo ja AtmA che ema zraddhAya che. AvuM zraddhAna te samyagdarzana che. bAkI zAstra dvArA ke nayanA vikalpa dvArA AtmA samyaka prakAre dekhavAmAM Avato nathI. bAra aMgano saravALo A che. bApu! samyagdarzana koI apUrva cIja che. (gAthA-144, peIja naM. 360) [ ] bhagavAne jevo eka, akhaMDa, anaMta vijJAnaghana svarUpa AtmA kahyo evA AtmAno nirvikalpa anubhava kare che tyAre te kALamAM AtmA samyak prakAre dekhavAmAM Ave che. svadravyamAM DhaLelI jJAnanI paryAyamAM pUrNa paramAtmasvarUpa dravyano pratibhAsa je samaye thAya che te ja samaye e pUrNa vastunuM zraddhAna pragaTa thAya che ane enuM nAma samyagdarzana che. (gAthA-144, peIja naM. 360) (akhaMDano pratibhAsa te samyajJAna) [ uo ] akhaMDa pratibhAsamaya che. svasaMvedanazAnamAM jevo pUrNa svarUpa che tevo pratibhAsamAna thAya che. jinasvarUpa paripUrNa AtmA che tevo jJAnamAM pratibhAsita thAya che. jemAM guNa-paryAyanA khaMDa nathI, bheda nathI, bhaMga nathI evo abheda AtmA paripUrNarUpe jJAnamAM pratibhAse che te akhaMDa pratibhAsamaya che. jJAnamAM akhaMDano pratibhAsa thavo te samyagdarzana ane samyajJAna che. (gAthA-144, peIja naM. 361-362) (AsvAdhamAna nirvikalpajJAna) [u] vastu AtmA nirvikalpa jJAnaprakAzano pUMja che. te nirvikalpa jJAnanA prakAza dvArA prakAze che ane te vaDe ja te AsvAdyamAna che. jJAnanI nirmaLa paryAya dvArA AnaMdanuM vedanA thAya che. e vedanamAM AtmA pUrNa pratibhAse arthAt jaNAya evo che. nayapakSano je vikalpa che e to duHkha che, aMdhakAra che. enAthI ( vikalpathI) AtmA jaNAya evo nathI. (gAthA-144, peIja naM. 364) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 203 pravacana ratnAkara bhAga-6 [] sarvane jANavA-dekhavAno svabhAva to abaMdhasvarUpa che. bhagavAna AtmA rAgamAM rokAvAthI potAne jANato nathI; ahA ! sarva zeyone jANanAra evA potAne te jANato nathI! potAne jANato nathI ema kIdhuM, paNa sarva zeyone jANato nathI ema na kIdhuM. kemake potAne jANavuM e nizcaya che ane pArane jANavuM e vyavahAra che. sarvane eTale sva ane parane (ekalA parane ema nahIM) jANanAra-dekhanAra evo bhagavAna AtmA pote rAgamAM rokAI rahIne potAne nahIM jANato thako pratyakSa ajJAnabhAve pravarte che. zubhabhAva ane zubhabhAvamAM rokAI rahevuM e baMdhasvarUpa che, ajJAnarUpa che. (peIja naM-161) [u] parane sarvane jANato nathI ema nahIM paNa potAnuM je sva-parane jANavA-dekhavArUpa saMpUrNa svarUpa tene jANato nathI ema kahe che. sva-parane sarvane jANavA-dekhavAno jeno svabhAva che te jANanAro jANanArane potAne jANato nathI; ane e rIte ajJAnadazAmAM varte che. (peIja naM-163) (parazeyane svaya mAnavuM te ja mithyAtva che.) [ 9 ] ahA! abaMdhasvarUpa sarvajJAnI-sarvadarzI evo pote potAne jANato nathI, kemake e karma ane rAgane jANavAmAM rokAI gayo che. bIjI rIte kahIe to rAga je parazeya che te jANe potAnuM zeya hoya, azeyarUpa hoya tema rAga che te huM chuM ema mAnI beTho che. tethI potAnuM trikALI jJAna-darzanamaya abaMdha tattva enI dRSTimAM AvatuM nathI. A ja eno mithyAtvano mahA aparAdha che. (bhAga-6, peIja naM-164 ) [ ] jJAnIne bhale mati-zrutajJAna hoya, paNa eka samayamAM lokAlokane ( parokSa) jANavAnI tAkAtavALI paryAya tene pragaTa thaI che. jJAnIne rAganuM kartApaNuM nathI. tene potAnuM jANavApaNuM ane je rAga thAya tenuM jANavApaNuM potAmAM che (peIja naM-239) [ ] svajoyAkAre je jJAna thAya te jJAnane ja ahIM jJAna kahyuM che. asthiratAthI pachI para tarapha lakSa jAya che tyAre rAgAdi sahita parazeyanuM zeyAkAra pariNamana thAya che. parane zeya banAvIne je zeyanuM jJAna thayuM te potAnuM jJAna che paNa te rAgAdi sahita che. tethI to svayamAM ekAgra thaIne tene ja jANavuM dekhavuM ane AcaravuM ema kahyuM che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - pravacana 2nokara bhAga-7 [] bhagavAna! tuM sarvajJasvabhAvI vastu pote ja cho. bhAI ! tuM aMtardaSTi karI potAnA sarvajJasvabhAvamAM ekAgra thA. ema karatAM tene potAnA "jJa svabhAvano sarvajJasvabhAvano akartAsvabhAvano nirNaya thaze ane tyAre-aho! huM to jJAtAdeSTA chuM, koI paNa rAganI kriyAno (ane jaDanI kriyAno) huM kartA nathI ema yathArtha pratibhAsaze. zuM kahyuM? samakitIne vyavahAra-rAga hoya che kharo paNa teno huM kartA nathI evI tenI dRSTi thaI jAya che. aho ! koI aciMtya mahimA che e samyaka dRSTino! (gAthA-200, peIja naM. 105, 106) [ ] vyavahAranaya te kALe jANelo prayojanavAna che, eTale ke te kALe vyavahAra che ema jANelo prayojanavAna che. vAstavamAM to te potAnI paryAyane jANe che temAM te jaNAya jAya che. bhagavAna kevaLI lokAlokane jANe che ema Ave che ne? hA, paNa e to asabUta vyavahAranaya che. kharekhara to bhagavAna jemAM lokAloka prakAze che evI potAnI paryAyane ja jANe che. (peIja naM-117) [ ] jJAnanI vartamAna je vyakta avasthA che te avasthAnuM svarUpa ja evuM che ke temAM AkhuM dravya zeya tarIke jaNAya ja che. ajJAnInI paryAyamAM paNa Akho jJAyaka jaNAya che paNa tenI dRSTi jJAyaka upara nathI, tenI dRSTi bahAra che tethI te bIjo adhyavasAya kare che kehuM rAga chuM, alpajJa chuM, paryAyamaya chuM. (peIja naM-192) pramANajJAna paNa samyapha ekAntanI apekSA rAkhe che-te kaI rIte? dravya ne 6 paryAya bannene anekAntathI jANIne abheda vastunI mukhyatA tarapha DhaLIne samyaka ekAnta kare to ja pramANajJAna thAya che. eTale anekAnta paNa samyaka ekAntanI apekSA rAkhe che. samyaka ekAnta eTale zuM? abheda tarapha vaLyo tyAre ja samyaka ekAnta thayuM. dravya-paryAya bannene jANIne sAmAnya tarapha vaLIne vizeSane abheda kare- to pramANajJAna thAya. abhedanI mukhyatA hovA chatAM temAM vaLelI paryAya paNa che to kharI, eTale abhedanI mukhyatA apekSAe to samyakaekAnta che, ne dravya tarapha DhaLelI paryAya paNa che- tethI dravya-paryAya banne apekSA e anekAnta paNa che. (kArtikeyAnuprekSA-pravacana bhAga-1, peIja naM-382) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 205 - pravacana ratnAkara bhAga-8 [ re ] jema parano nirNaya (prakAza) karatAM e badhuM pa2 pratyakSa thAya che tema jyAre svano nirNaya (-prakAza) kare che tyAre sva pratyakSa thAya che; kemake prakAza nAmano enAmAM guNa che. e ekAMte parane prakAze che e to ekAMta thaI gayuM; eno guNa to sva-paraprakAzaka che. kharekhara sva pratyakSa thAya evo eno guNa che ane e guNamAM parane prakAzavAnuM sAmarthya saheje khIlI jAya che. AvI vAta che. (gAthA-267, peIja naM164) (jJAnanuM adbhuta sAmarthya). [ 0 ] have vizeSa vAtaH ke jJAnanI paryAyamAM vartamAna parane prakAzavAnuM pratyakSa karavAnuM sAmarthya che to te svane pratyakSa kema na kare? kare. jo ema che to pachI te jJAnanI paryAya bhaviSyanI paryAyane paNa atyAre (vartamAnamAM) kema na jANe? vartamAna jJAnaparyAya anaMtA dravya, guNa ne paryAyane jANe che to potAnI anaMta bhaviSyanI paryAyane paNa kema na jANe? zuM kIdhuM? ke jJAnamAM parane jANavAnuM sAmarthya pratyakSa nakkI thAya che to enAmAM ane jANavAnuM paNa sAmarthya nakkI thAya che. ane to pachI e zrutajJAnanI paryAya bhaviSyane paNa vartamAnamAM jANe che ema kema nakkI na thAya? nyAya samajAya che kAMI? AhAhA...! kevaLajJAnI pratyakSa jANe che ane zrutajJAnI parokSa jANe che. zrutajJAnI, bhaviSyanI je zrutajJAnanI thaze te, ne kevaLajJAnanI thaze te-te badhIya anaMtI paryAyane (parokSa ) jANe che. AhA! bhagavAna !tAruM koI gajaba adbhuta sAmarthya che! prabhu! tuM mahAna cho paNa tane tArA mahimAnI khabara nathI. (gAthA-267, peIja naM.-164, 165) [ ] ahIM kahe che - jyAM jyAM AtmA tyAM tyAM rAgAdi evuM dekhAtuM nathI. teo sadAyacaitanya camatkArathI bhinnapaNe pratibhAse che. AhA! baMdhalakSaNavALA puNya - pApanA bhAvo caitanya camatkAra prabhu AtmAmAM jANavAmAM Ave che, paNa potAnAthI pRthak che ema jANavAmAM Ave che, teo AtmA che ema pratibhAsatA nathI, paNa bhinna pratibhAse che. vaLI, jeTaluM caitanya AtmAnA samasta paryAyomAM vyApatuM pratibhAse che, teTalA ja, rAgAdika pratibhAsatA nathI, kAraNake rAgAdika vinA paNa caitanyano AtmalAbha saMbhave che." (gAthA-294, peIja naM.-400-408) [ ] juo, arIsAmAM je moTuM dekhAya che te ane sAme UbhelA puruSanuM moTuM che te banne bhinna che. bahAra UbhelA puruSanuM moTuM kAMi arIsAmAM gayuM nathI. arIsAmAM je dekhAya che te to arIsAnI svaccha avasthA che. tevI rIte bhagavAna jJAnasvarUpI AtmAmAM puNya - pApanA bhAva jaNAya che e to jJAnanI svacchatA che. jJAnamAM kAMi puNya-pApanA bhAva ghusI gayA nathI. jANavAlAyaka rAga ne jANanAra jJAna ane bhinna ja che. (gAthA-294, peIja naM.-409) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] arIsAmAM sAme agni hoya to agni dekhAya che. to zuM agni arIsAmAM ghusI gaI che ? nA; arIsAmAM to arIsAnI avasthA che. arIsA bhaNI hAtha laMbAvo to kAMi arIso uSNa thayelo mAluma paDato nathI. tevI rIte bhagavAna AtmA cetaka che, jANanAra arIso che. emAM puNya-pApanA bhAva dekhAya che e jANanAra arIsAnI cetakanI svacchatA che. puNya - pApanA bhAva che paNa te bhAva kAMi jJAnamAM - AtmAmAM peThA nathI, teo enAthI bhinna ja che. banne eka kALamAM sAthe che e zeyajJAyakabhAvanI nikaTatA che. paNa tethI jJAna ane rAgAdibhAva kAMi eka nathI. zeya je rAga te kAMI jJAyakarUpa vA jJAnarUpa thayo nathI ane jJAyaka je AtmA te kAMI 2AgarUpa thayo nathI. rAga che mATe zAyakanuM jJAna che ema nathI, ane rAgane jANatAM jJAna rAgarUpa thaI gayuM che ema nathI. banne bhinna ja che. jhINI vAta prabhu! (gAthA-294, peIja naM.-409 ) [ ] dIvo che ne dIvo ? te ghaTapaTAdine prakAzavAnA kALe kharekhara to potAnI paryAyane ja prakAze che ke jemAM e ghaTapaTAdi prakAzita thAya che. ghaTapaTAdine jo kharekhara dIvo prakAze to dIvo ghaTapaTAdirUpa thaI jAya. paNa dIvo ghaTapaTAdirUpa thato nathI, ke ghaTapaTAdi dIvAmAM jatA nathI. ghaTapaTane prakAzato dIvo zuM ghaTapaTarUpe thaI jAya che? nA; to zuM prakAzita ghaTapaTa dIvAmAM jAya che ? nA. vAstavamAM to dIvo ghaTapaTAdine prakAzato ja nathI paNa te kALe potAnA dvaitarUpa svapa2prakAzakapaNAne ja te pragaTa kare che, ghaTapaTAdine nahiM. dIvo ghaTapaTane prakAze che e to vyavahA2 che, bAkI vAstavikapaNe to dIvo potAno sva52ne prakAzavAnA eka prakAzasvabhAvane ja prakAze che, kemake dIpaka ghaTapaTarUpe ne ghaTapaTa dIpakarUpe kadIya thatA nathI. tema, kahe che, -AtmA vaDe cetavAmAM AvatA rAgAdika AtmAnA cetakapaNAne ja jAhera kare che - rAgAdipaNAne nahi. bhagavAna AtmA zuddha eka jJAyakabhAvasvarUpa che, cetakasvabhAvI che. te rAgAdi-puNya-pApanA bhAvone jANavAnA kALe kharekhara to potAnI jJAnaparyAyane ja jANe che ke jemAM e puNya - pApanA bhAva jaNAI rahyA che. puNya -pApa Adi bhAvone jo kharekhara AtmA jANe (- sparze ) to AtmA puNya pApa AdirUpa thaI jAya. paNa AtmA kadIya puNya - pApa Adi bhAvarUpa thato nathI. AhA ! puNya-pApa Adi bhAvone jANatAM zuM jJAna puNya-pApa Adi bhAvarUpa thAya che ? nA vAstavamAM to jJAna puNya - pApa Adi bhAvone jANatuM ( sparzatuM nathI ) paNa te kALe potAnA dvaitarUpa jANavAnA svapa2prakAzakapaNAne ja te pragaTa kare che, rAgAdipaNAne nahi. jJAna puNya - pApa Adi bhAvone jANe che e to vyavahA2 che, bAkI vAstavikapaNe to jJAna potAnA dvaitarUpa svaparane prakAzavAnA eka jJAnasvabhAvane - cetakasvabhAvane ja prakAze che, kemake jJAna puNya-pApa Adi bhAvorUpe ne puNya-pApa Adi bhAvo jJAnarUpe kadIya thatA nathI. AhA ! jANavAnA kALe jJAnamAM puNya - pApa Adi - baMdha Avato nathI arthAt rAgAdibaMdha jJAnarUpa thaI jato nathI, vaLI rAgAdi - baMdha che to jJAnano prakAza thayo che ema paNa nathI. jJAnano Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 207 to sahaja ja svaparaprakAzaka svabhAva che. je niraMtara prakAze che. AhA! AvuM vastunuM svarUpa jANI tene aMtara- anubhavamAM levuM te samakitanuM kAraNa thAya che. (gAthA-294, peIja naM.-409-410) [ huM ] "prathama to cetanA pratibhAsarUpa che." zuM kIdhuM? ke cetanAmAM jagatanI cIjo sAmAnyavizeSapaNe pratibhAse che. eTale zuM? ke cetanAmAM jagatanI cIjo sAmAnya (abhedapaNe ) dekhAya che ane vizeSa (bhedapaNe) jaNAya che. samajANuM kAMI...? ahIM ema kahe che ke AtmA eka vastu che, cetanA eno svabhAva-guNa che. enI paryAyamAM sva ane parano pratibhAsa eTale ke sAmAnya dekhavApaNuM ne vizeSa jANavApaNuM thAya che. AhAhA...! jeTalI cIjo sAme hoya tenuM cetanAmAM sAmAnya ane vizeSapaNe dekhavA-jANavApaNuM thAya che. (gAthA-298, 299 peIja naM.-420) [ re ] joyuM ? sarva vastuo eTale badhA AtmA ne jaDa dravyo, dravya tarIke vastupaNe sAmAnya che ane guNaparyAyapaNe vizeSa che. A rIte pratyeka vastuno sAmAnya-vizeSa svabhAva che. te samasta vastuono jJAnadarzananI paryAyamAM pratibhAsa thAya che. A pramANe AtmAmAM cetanA svabhAva sAmAnyapaNe darzana ane vizeSapaNe jJAna ema be rUpe che. AhA ! samasta vastuone pratibhAsanArAM darzana ane jJAna e caitanyamaya AtmAno svabhAva che, mATe cetanA temane ullaMghatI nathI. have kahe che: "jo cetanA darzana-zAnane ullaMghe to sAmAnya vizeSane ullaMghavAthI cetanA ja na hoya (arthAta cetanAno abhAva thAya.) ." zuM kIdhuM? ke jo cetanAmAM sAmAnya ne vizeSarUpa pratibhAsavAnI zakti ja na hoya arthAt dekhavA-jANavArUpa zakti ja na hoya to cetanAno abhAva thaI jAya. tenA abhAvamAM be doSa Ave1. "potAnA guNano nAza thavAthI cetanane acetanapaNuM AvI paDe, athavA 2. vyApakanA (-cetanAnA) abhAvamAM vyApya evA cetanano (AtmAno) abhAva thAya." (gAthA-298, 299, peIja naM.-451) [ ] juo, bhagavAne joyAM che e badhAM dravyo jagatamAM jAti apekSAe cha che, ane saMkhyA apekSAe jIva-AtmA anaMta, paramANu anaMtAnaMta, dharmAstikAya eka, adharmAstikAya eka, eka AkAza ane asaMkhyAta kAlANu che. e badhA padArtha pratyeka sAmAnya vizeSarUpa che. te badhAya padArtha dravyapaNe ekarUpa sAmAnya che ne guNa-paryAyathI vizeSarUpa che. sAmAnya vizeSarUpe hovuM vastuno sahaja svabhAva ja che. tethI tene pratibhAsanArI cetanA paNa sAmAnya vizeSarUpa che; sAmAnyapratibhAsarUpa darzana ane vizeSa pratibhAsarUpa jJAna che. juo, A nyAyathI lojIkathI vAta che. (gAthA-298, 299, peIja naM.-454) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [u] juo, sAMkhyamata Adi anyamata che te sAmAnyane mAne che, paraMtu vizeSane mAnato nathI. cetanA jJAtA-daSTAsvarUpa che ema cetanAnA yathArtha svarUpane mAnatA nathI. tethI evA ekAntano parihAra karavA mATe jema vastu sAmAnya-vizeSa svarUpa che tema tene pratibhAsanArI cetanA paNa daSTApaNe sAmAnya ane jJAtApaNe vizeSarUpa che ema ahIM darzAvyuM che. cetanA guNa-zakti-svabhAva che ane tenAM darzana ane jJAna berUpa che ema yathArtha mAnavuM. (gAthA-298, 299, peIja naM.-457) [] eka samayanI kevaLajJAnanI paryAya paripUrNa che. e paryAyamAM potAnA dravya-guNa ane traNe kALanI paryAyanuM tathA chaye dravyonuM jJAna Ave che. paNa paryAyamAM dravya-guNa ke che dravyo AvatAM pravezatAM) nathI. tevI rIte zrutajJAnanI paryAyamAM paNa "A huM chuM evuM dhruvanA astitvanuM ane "A huM nathI' - ema rAgAdikanuM jJAna Ave che, paNa rAgAdi padArtho kAMI emAM AvatA ( pravezatA) nathI, bhinna ja rahe che. A pramANe svasvarUpamAM ekAgra thaIne pariNamatA jJAnIne potAnA jJAnamAM rAgAdi parabhAvo potAnAthI bhinna bhAse che. (gAthA-298, 299, peIja naM.-470) [ ] samayasAra gAthA 17-18 mAM Ave che ke AbAlagopALa sarvane temanI jJAnanI paryAyamAM AtmA jANavAmAM AvI rahyo che. zuM kIdhuM? bhAI ! tArI jJAnanI dazAmAM spazeya evo bhagavAna AtmA jaNAI rahyo che. jJAna svaparaprakAzaka che ne? tethI ajJAnIne paNa enI jJAnanI paryAyamAM AtmA to jaNAI rahyo che. paNa zuM thAya? enI dRSTi enA upara nathI. enI dRSTi bahAra para-rAga ne nimittAdi upara che. AhA ! enI bahirAtmadaSTi che ane tethI tene paranuM-rAgAdinuM astitva bhAse che. paNa jyAre e ja gulAMTa mArIne aMdaramAM pUrNAnaMdanA astitvane dekhe che tyAre huM Avo zuddha cidAnaMdaghana prabhu AtmA chuM ema ene AtmAnI siddhi prApti thAya che. e ja sAdhakabhAva che ane e ja rAdha che. (gAthA-303, 304, peIja naM.-484) [ ] "samasta zeyAkArone gauNa karatuM eTale zuM? ke lokAlokane jANe che paNa lokAlokamAM te tanmaya nathI. nizcayathI kevalajJAna potAnI paryAyane jANe che ke jemAM lokAloka jaNAya che. lokAlokane jANe che ema kahevuM e asabhUta vyavahAranaya che. vaLI lokAloka che mATe lokAlokane jANe che emeya nathI. e to jJAnanI paryAyanI e sahaja zakti che ke pote potAthI ja SaTkarakarUpa thaIne lokAlokane jANatI thakI pragaTa thAya che. ahA! kevalajJAnanI paryAyanAM kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ne adhikaraNa-ema SakAraka paryAya pote ja che; paranneya to nahi, paNa dravya-guNeya nahi. aMdara zakti che; paNa pragaTa thavAnuM sAmarthya paryAyanuM svataMtra che. kevalajJAna kharekhara lokAlokane aDyA vinA, potAnI sattAmAM ja rahIne pote potAthI ja potAne (-paryAyane) jANe che ke jemAM lokAloka prakAzita thAya che. ahA!potAnI paryAyane jANatAM lokAloka jaNAI jAya che. (gAthA-306, 307, peIja naM.-pa33) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana ratnAkara bhAga-9 (jJAnanA apara prakAzaka svabhAva hovA chatAM deSTiphera phera) [ ] para tarapha vaLelI jJAnanI paryAyamAM paNa kharekhara to jJAyaka ja jaNAI rahyo che. A vAta AcAryadeve gAthA 17-18 mAM karI che. jJAnanI paryAyano svaparaprakAzaka paNAno svabhAva che. tethI vartamAna jJAna-paryAyamAM je A vastu trikALa parama pAriNAmikabhAve sthita che te jANavAmAM Ave che. ajJAnIne paNa te trikALI dravya jJAnamAM jaNAya che, paNa tenI najara enA upara nathI. dRSTino phera che bApA ! dhruvanI dRSTi karavAne badale te potAnI najara paryAya upara, rAga upara, nimitta upara ne bahAranA padArtha upara rAkhe che ane tethI tene aMdaranuM caitanyanidhAna jovA maLatuM nathI. (gAthA-320, peIja naM.- 162) [ ] juo, bhagavAne eka samayamAM traNakALa-traNalokane joyA ema kahevuM e paNa vyavahAra che. kevaLajJAnanI paryAyamAM traNakALa-traNaloka jaNAya ema kahevuM te vyavahAra che, kemake jJAnanI paryAyane jANatAM temAM lokAloka jaNAya jAya che, tene jovA javuM paDatuM nathI; vA kevaLajJAna temAM (lokAlokamAM) tanmaya thaI jANatuM nathI. (gAthA-320, peIja naM.-164) [ ] ahA! anaMta anaMta zaktiono piMDa prabhu AtmA sakaLa nirAvaraNa che. vaLI anaMtaguNathI bharelo chatAM guNabheda vinAno akhaMDa eka che; khaMDarUpa nathI, bhedarUpa nathI; paryAyabhedathI bhedAto nathI tevo abheda eka che. vaLI svasaMvedanajJAnamAM pratyakSa jaNAya evo pratyakSapratibhAsamaya che. AtmA svabhAvathI ja pratyakSapratibhAsamaya che. zrotA -koIne thAya ke te jaNAto to nathI? uttara- bApu! tuM rAgamAM ne nimittamAM ene zodhe to te kema jaNAya? e to jyAM che tyAM aMtarmukha thaI jue to avazya jaNAya evo te pratyakSapratibhAsamaya che. AtmA caitanyaprakAzanuM biMba che. jJAnane temAM ekAgra karIne jonArane te avazya jaNAya evo che. ahA ! aMtarmukha upayogamAM nija svasaMvedanajJAnamAM te jaNAya evo pratyakSa pratibhAsamaya che. bhale matijJAna ho ke zrutajJAna, samyajJAnanI eka samayanI paryAyamAM Akho AtmA eka akhaMDapaNe jaNAI jAya evuM ja enuM svarUpa che. na jaNAya e vAta ja kyAM che? bhAI ! tuM bahAramAM phAMphAM mAre ne te na jaNAya emAM ame zuM karIe? (gAthA-320, peIja naM.- 173) [ ] para-zarIra, mana, vANI, strI-putra-parivAra, dhana-saMpatti Adine potAnuM mAne e to mUDha ja che, paNa eka samayanI paryAya ja huM Akho AtmA chuM ema ekAMte mAne eya mUDha che, mithyASTi che; kAraNake paryAyonuM kSaNikapaNuM hovA chatAM, paryAyavAna je cicamatkAra AtmA che te to nitya zAzvata ja aMtaraMgamAM pratibhAse che. AhAhA..! vastu to aMdara nitya ja prakAzI rahI che. (gAthA-345 thI 348, peIja naM.-291) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [phera ] zuddhanayanI dRSTithI tattvanuM svarUpa vicAratAM anya dravyano anya dravyamAM praveza dekhAto nathI. jJAnamAM anya dravyo pratibhAse che te to A jJAnanI svacchatAno svabhAva che; kAMI jJAna temane sparzatuM nathI ke teo jJAnane sparzatAM nathI. dareka vastunuM svarUpa svayaMsiddha che, parathI nirapekSa sahaja che; vAstavamAM para sAthe tene koI saMbaMdha nathI. juo, ahIM kahe che-zuddhanayanI dRSTithI, eTale zuM? ke aMdara zuddha caitanyasvabhAvathI bharelo pote nirmaLAnaMda prabhu che tenI dRSTithI vicArIe to anya dravyano anya dravyamAM praveza dekhAto nathI. A zarIra, mana, vANI ityAdi paradravyano bhagavAna AtmAmAM praveza nathI. jJAnamAM e karma, nokarma Adi paradravyo pratibhAse che e to jJAnanI svacchatAno svabhAva che; arthAt emAM pAradravyanuM kAMI kartavya nathI. rAgAdi puNya-pApanA bhAva tathA karma, nokarma Adi jJAnamAM jANavAmAM Ave che e to jJAnanI svacchatAnuM svarUpa che; rAgAdi parane kAraNe tyAM jJAna thAya che ema che nahi; kemake rAgAdi paradravyo jJAnamAM pravezI zakatAM nathI. jhINI vAta che bhAI ! (gAthA-356 thI 36pa, peIja naM.- 396) [ 9 ] tyAre koI vedAMtI pUche ke jJAna zeyone sparza karyA vinA kema jANe? ema ke badhuM (sarva zeyo) jJAnasvarUpa ja che. ema nathI bhAI ! jarA dhIro thaIne sAMbhaLa. tArI caitanyajyoti-jJAnajyoti prabhu bahAra rahelI agnine jANe, paNa te kAMI agnimAM praveza kare che, vA agni jJAnamAM praveza kare che ema nathI. juo, ariso hoya che ne? temAM agni, barapha vagere cIjono pratibhAsa thAya che te arisAnI svacchatAno svabhAva che, bAkI arisAmAM kAMI agni, barapha vagere pesI jatAM nathI, ke ariso te cIjomAM pravezato nathI. tema A bhagavAna AtmA caitanya-arIso che. temAM zarIra, mana, vANI ityAdi dekhAya che, pratibhAse che; paNa te cIjo jJAnamAM pravezatI nathI ne jJAna te cIjomAM pravezatuM nathI. bhAI ! paraNeya che mATe parazeyonuM jJAna thAya che ema nathI. tathA jJAnane kAraNe parazeyo vidyamAna che ema paNa nathI. potAmAM potAnA lakSe jJAnanI svapara-prakAzaka paryAya pragaTa thAya che. jJAnano sahaja ja svaparaprakAzaka svabhAva che. samajANuM kAMI...? (gAthA-356 thI 36pa, peIja naM.- 397) [ ] kahe che- "AtmAno jJAnasvabhAva hovAthI tenI svacchatAmAM zeya svayameva jhaLake che, paraMtu jJAnamAM te zeyono praveza nathI." AhAhA...! jJAnasvabhAvI prabhu AtmA che. tenA jJAnanI svacchatAmAM jaNAvAyogya zeya padArtho svayameva jhaLake che eTale jaNAya che. chatAM jJAnamAM te zeyono praveza nathI. zubhAzubha rAga thAya tene jJAna jANe paNa jJAna te rAgarUpe thatuM nathI, ne te rAga jJAnarUpe thato nathI. jJAnamAM zeya kadI pravezatuM nathI, ne jJAna zeyamAM kadI pravezatuM nathI. (gAthA-356 thI 365, zloka-216, peIja naM.-432) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 211 [] ahA ! jJAna jJAnasvabhAve pariNamavAne badale, A zarIrAdi padArtho mArA che, zubhAzubhabhAvo mane lAbhadAyI che ema ajJAnabhAve pariName tyAM sudhI rAgadveSanI paraMparA cAlu ja rahe che. bhAI ! zarIrAdi padArtho ne zubhAzubhabhAvo te jJeya che, 52zeya che; te tA2A kema thaI jAya ? ene tuM zeyapaNe na mAnatAM anyathA mAne te ajJAnabhAva che, ane jyAM sudhI ajJAnabhAva che tyAM sudhI rAgadveSanuM dvaMdva utpanna thayA ja kare che. paraMtu jyAM jJAna jJAnasvabhAve thayuM ke zeyo zeyapaNe temAM pratibhAsyA ane tyAre rAgadveSanI utpatti aTakI gaI. AhAhA....! samyagdaSTi dharma puruSane samyajJAna pragaTa thayuM che; tenuM jJAna jJAnarUpa thayuM che, tethI mithyAtvasaMbaMdhI rAgadveSa tene utpanna thatA nathI; tene have dIrgha saMsA2 2hyo nathI. (zloka- 217, peIja naM. - 403) pravacana ratnAkara bhAga-10 ( ajJAnI nA pADe ke mane jJAyaka jaNAto nathI; chatAM tenI paryAyamAM jJAyaka jaNAya che ) [ ] jhINI vAta che prabhu ! bALakathI mAMDI vRddha saune enI jJAnanI paryAyamAM sadAkALa pote ja anubhavamAM Avato hovA chatAM arthAt jJAnanI paryAyano svabhAva ja evo che ke te paryAyamAM sadAkALa-eka samayanA viraha vinA trikALI AnaMdano nAtha ja jaNAya che. chatAM A paryAyamAM AtmA jaNAya che ema dRSTi tyAM jatI nathI. trikALI jJAnaguNa eno jema sva-52prakAzaka svabhAva che tema tenI jJAnanI vartamAna pragaTa paryAyano paNa sva-52prakAzaka svabhAva che. tethI te paryAyamAM sarva jIvone sadAkALa jJAyaka jaNAto hovA chatAM rAgane vaza thayelo prANI tene joI zakato nathI enI najara paryAya u52 ne rAga u52 che eTale A zAyakane jANuM chuM te khoI bese che. "anAdi baMdhane " arthAt rAgane vaza paDayo rAgane jove che paNa mane jJAnanI paryAyamAM A jJAyaka dekhAya che ema joto nathI. bhalene tuM nA pADa huM (mane-jJAyakane ) nathI jANato chatAM prabhu ! tArI paryAyamAM tuM atyAre jaNAya che hoM ! gajaba vAta karI che ne ? (peIja naM-46) "sva-52 prakAzaka zakti hamArI, tA teM vacanabheda bhrama bhArI zeyazakti duvidhA prakAzI, nijarUpA 52rUpA bhAsI." [ ] to kahe che ke - jJAnanI vartamAna paryAyamAM sva-52 zeyane jANavAnI tAkAta che ane tethI te paryAya svane AkhA dravyane jANe che. vartamAna paryAyamAM dravya AvatuM nathI paNa dravyanuM jJAna paryAyamAM thayuM che chatAM dRSTimAM rAgane pUjya dekhIne tyAM aTakI gayo che. A jANavAmAM Ave che ene jANato nathI ane 52ne jANuM chuM evI mithyAbuddhi thaI gaI che. ( arthAt ) ekalo pa2prakAzaka chuM evI buddhi thaI gaI che je mithyA che. (peIja naM. 46, 47) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (jANe ! eka jJAnanI paryAyanuM ja astitva che). [ ] ahA ! eka vakhata to ema ( aMdaramAM) AvyuM hatuM ke jANe ) jJAnanI paryAya je che te eka ja vastu che. bIjI cIja ja nathI. eka ( jJAnanI) paryAyanuM astitva e sArA lokAlokanuM astitva che. eka samayanI jANavA dekhavAnI sva-paraprakAzaka paryAya emAM Atmadravya enA (anaMtA) guNo enI traNekALanI paryAyo tathA cha dravyonA dravyaguNa-paryAya badhuM eka samayamAM jaNAya che. AkhuM jagata eka samayamAM jaNAya che chatAM eka samayanI paryAyamAM potAnA dravya guNa ke cha dravyo AvatA nathI. (peIja naM-47) [ ] ahA!caitanyaprakAzano pUMja jJAnasvarUpI bhagavAna AtmA che; enA jJAnamAM zeyapaNe je anaMtA para padArtho jaNAya che tyAM kharekhara to enuM jJAna ja ene jaNAya che. potAnI svaparaprakAzaka jJAnadazA che te ene jaNAya che; ane te jJAnapaNe ja AtmA che, parazeyapaNe AtmA nathI; parazeyapaNe to AtmA atasvabhAvI che. (peIja naM-350) [ 3 ] vaLI jJAnanI paryAyamAM paraNeya jaNAya che mATe paravastu zeyapaNe pariName che ema paNa nathI. ahAhA....! zeya pramANa jJAna che mATe ya pariName che to ahIM jJAnanuM pariNamana che ema nathI. jemAM zeyo jhaLake che te jJAna potAnA sahaja pariNamanasvabhAvathI ja pariName che. (peIja naM-35351) [ s ] juo, A arIso che ne? te arIsA sAme zrIphaLa, goLa, kolasA Adi je mUkayuM hoya tevuM arIsAmAM dekhAya che. tyAM (kharekhara to) arIsAnI potAnI avasthArUpe arIso thayo che, arIso (zrIphaLa, goLa Adi) pararUpe thayo nathI. je ( pratibiMba ) dekhAya che te arIsAnI ja avasthA che, ane te sAme jevI para cIja che tevI thavA chatAM, paracIjathI thaI nathI. tema jJAnamAM je zeya jaNAya che te jJAnanI ja avasthA che, jevuM zeya che tevuM jaNAya che chatAM te zeyathI thaI nathI, zeyakRta nathI. jJAna ja potAnI avasthAe tepaNe thayuM che. samajANuM kAMI...?A bhagavAna kevaLInI vANImAM AvelI vAta che. paNa are ! bhrAntivaza lokone besatI nathI! (pariziSTa, peIja naM - 371) [ ] juo, ajJAnI jIvo ema mAne che ke je jJAnamAM parakSetranA zeyAkAro jaNAya che tene choDI dauM to mArA kSetramAM huM AvI rahyuM, paraMtu parakSetrane jANavuM e to jJAnano svabhAva che. parakSetrane jANatAM jJAnamAM parakSetranA AkAre je jJAna thayuM e to jIvanuM svarUpa che. parakSetranA jJAnapaNe pariName e to jJAnanuM svarUpa che. emAM parakSetra kyAM AvyuM che? ane jJAna parakSetramAM kyAM gayuM che? tuM to parakSetrane jANavAkALe paNa tArA svakSetramAM birAjamAna cho ne prabhu! paNa ajJAnIne ema che ke A parakSetrane jANanAra jJAnane choDI dauM to svakSetramAM AvuM, tethI A rIte te parakSetrane jANavAnA tyAga vaDe jJAnane Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 213 tuccha karato thako potAno nAza kare che. tyAre svakSetramAM rahIne parakSetragata zeyonA AkArarUpe pariNamavAno jJAnano svabhAva hovAthI arthAt svasvarUpamAM rahIne para padArthone jANavAno AtmAno svabhAva hovAthI parakSetrathI nAstitva prakAzato-parakSetra mArAmAM nathI, parakSetrathI huM nathI ema parathI potAnuM nAstitva pragaTa karato anekAnta ja teno nAza thavA deto nathI. AthI viruddha parakSetrathI mAruM astitva che, parakSetrathI mane lAbha che ema mAnanArA jUThA che. (pariziSTa peIja naM.-389-390) [ ku ] "jJAna che te joyonA AkAre pariNamavAthI aneka dekhAya che, tethI sarvathA ekAMtavAdI te jJAnane sarvathA aneka-khaMDakhaMDarUpa -dekhato thako jJAnamaya evA potAno nAza kare che." ahA ! paryAyamAM aneka joyAkAro joIne, ekAntavAdIne vastapaNe aMdara ekalo huM akhaMDAnaMda-nityAnaMda-jJAnAnaMda prabhu chuM ema ene potAnuM ekapaNuM besatuM nathI. jANe sarvathA huM khaDakhaMDa thaI gayo ema dekhato thako te jJAnamaya evA potAno nAza kare che. ane syAdvAdI to jJAnane, zeyAkAra thavA chatAM, sadA udayamAna dravyapaNA vaDe eka dekhe che." (pariziSTa, peIja naM.-414) [G ] juo, arIsAmAM sAme kolaso hoya to kolaso jaNAya, ane sAme vIMchI hoya to vIMchI jaNAya. paraMtu tyAM arIsAmAM je jaNAya che te (kharekhara) kolaso ke vIMchI nathI, e to arIsAnI ja avasthA che. have te avasthAmAMthI kolaso ne vIMchI kADhI nAkhavA mAge to arIsAnI avasthAno ja nAza thaI jAya, ane tema thatAM arIsAno nAza thaI jAya. tema A AtmA caitanya-arIso che. te dravyarUpathI kAyama ekarUpa rahIne, tenI eka samayanI jJAnanI paryAya, parayone aDyA vinA ja, teno Azraya lIdhA vinA ja aneka zeyone jANavApaNe thAya che. sAme parazeyo che mATe zeyAkAre enuM jJAna thAya che ema nathI; e to enI jJAnanI paryAyano evaDo svabhAva che ke anaMtA zeyAkAronA jJAnanuM pariNamana potAnuM potAmAM potAthI thAya che. ajJAnI tene kalaMka mAnI dhoI nAkhavA mAge che. te vicAre che huM to ekarUpa chuM, temAM A anekatA kevI ? A jJAnanI dazAmAM paramANu ne nigodAdi bIjA jIvo jaNAya che te zuM? A to kalaMka che. ema mAnI te zeyAkArone dUra karavAnI IcchA vaDe te potAnI sattAno nAza kare che; ahA ! anaMtanA jANavApaNe pariNamavuM e potAnI paryAyano sahaja bhAva che ema te jANato nathI ! (pariziSTa - peIja naM.-415) [ 9 ] "ekAntavAdI joyAkArarUpa (anekAkArarUpa) jJAnane malina jANI, tene dhoIne temAMthI zeyAkAro dUra karIne, jJAnane joyAkAro rahita eka-AkArarUpa karavA icchato thako jJAnano nAza kare che...' ahA ! potAnuM je TakatuM tattva te paryAyamAM anaMta zeyAkArone jANavApaNe thayuM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che te eno paryAyano svabhAva che ema na mAnatAM, e kalaMka thaI gayuM ema mAnI jJAnane zeyAkA2o rahita eka AkArUpa karavA Icchato thako te paryAyano nAza kare che, ane e rIte potAno nAza kare che. 'ane anekAMtI to satyArtha vastusvabhAvane jANato hovAthI, jJAnane svarUpathI ja anekAkA25NuM mAne che.' [ ] zuM kIdhuM ? anaMtane jANavuM e to vastuno-paryAyano svabhAva che. A rIte jJAnane svarUpathI ja anekAkA25NuM che tyAM malinatA kevI ? jJAnamAM anaMtu jaNAya e to jJAnanI nirmaLatA che. kevaLajJAnamAM jaNAya che ke nahi ? ahIM mati-zrutajJAnanI paryAyamAM anaMtu jaNAya che ema lIdhuM che. paryAyamAM anaMtu jaNAya chatAM paryAya to eka jJAnarUpa ja che, zeyarUpa thatI nathI, ane vastupaNe to huM eka ja chuM ema anekAntI vastunejJAnane samyak prakAre jANe-anubhave che. (pariziSTa - peIja naM.-417) [ ] AhAhA.....! zuM kIdhuM ? ke ekAntavAdI bhinnakSetramAM-52kSetramAM rahelA zIrAdi zeyapadArthone jANatAM mArI paryAya zarIrAdinA 52kSetrarUpa thaI gaI ema mAne che. 52zeyone jANavArUpa AkAre potAnI ja paryAya thaI che ema na mAnatAM, jANavApaNe pravartatA jJAnane AtmAne bahAra paDato mAnIne ajJAnI potAnA astipaNAno lopa kare che, nAza kare che. ahA ! potAmAM je 52zeyanuM jJAna thAya te 52ne laIne che ema mAnanAra ajJAnI potAne 52kSetrarUpa ja kare che; te svakSetrano nAza kalpIne potAno nAza kare che. (pariziSTa - peIja naM.-428) [] zuM kahe che? A AtmA potAnA asaMkhyapradezI svakSetramAM potAthI ja rahelo che. potAnI paryAyamAM ene je 52kSetranuM jJAna thAya che e to eno potAno svabhAva che. 52kSetrane jANavApaNe jJAnAkAra thayo te svakSetrasthita potAnI ja jJAnanI dazA che; emAM kAMI 52kSetra pesI gayuM che ke pote 52kSetramAM gayo che ema nathI. Ama vastusthiti hovA chatAM, svakSetramAM rahevAnA AzayathI, 52kSetramAM rahelA zeyapadArthonuM je potAnuM jJAna tene choDI dauM to svakSetramAM rahI zakuM ema mAnIne ajJAnIekAMtavAdI zeya padArthonI sAthe caitanyanA AkArone nija jJAnAkArone paNa vamI nAkhe che, choDI de che. A pramANe jJAnAkArothI tuccha thayo thako te potAno nAza kare che. (pariziSTa - peIja naM.-429) [] sAme agni hoya to ahIM agninuM jJAna thAya che, paraMtu te agninA kA2Ne thAya che ema nathI; jJAnanI dazAmAM te kALe sva-52nuM ne svanuM agninuM jJAna potAnA sAmarthyathI ne thAya che. agni to te kALe nimitta-bIjI cIja che basa. paraMtu ajJAnI jANe potAnA jJAnamAM agni ghusI gaI che ema mAnI potAnuM tatsaMbaMdhI je jJAnanI dazA tene choDI de che, jyAre syAdvAdI-zAnI to nija asaMkhyapradezI svakSetramAM raheto, 52kSetrathI potAnuM nAstitva jANato 52kSetrathI lakSa choDatAM chatAM 52kSetrasaMbaMdhI je potAnI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnanI dazA tene potAnI jANe che. ahA ! parakSetra-paraNeyasaMbaMdhI je potAno jJAnAkAra e to potAnA ja svabhAvarUpa che ema jANato dharmI tucchatA pAmato nathI, nAza pAmato nathI. arthAt dharmI bahAra game te kSetramAM hoya topaNa te potAnA svakSetramAM AnaMdamAM ja rahe che. (pariziSTa-peIja naM.-430) [ 0 ] "parakSetramAM rahelA zeya padArthonA AkAre caitanyanA AkAro thAya che temane jo huM potAnA karIza to svakSetramAM rahevAne badale parakSetramAM paNa vyApI jaIza ema mAnIne ajJAnI ekAMtavAdI parakSetramAM rahelA zeya padArthonI sAthe sAthe caitanyanA AkArone paNa choDI de che; e rIte pote caitanyanA AkAro rahita tuccha thAya che, nAza pAme che." joyuM? zuM kIdhuM? ke parakSetranA nimitte ahIM (AtmAmAM) je jJAna thAya tene huM potAnuM mAnuM to paradravyamAM vyApI jAuM. huM paradravyamaya thaI jAuM ema ekAMta kalpanA vaDe ajJAnI parakSetrane choDatAM sAthe potAnA caitanya-AkArone jJAnanI dazAne paNa choDI de che. A rIte te pote caitanyanA AkAro rahita tuccha thayo thako nAza pAme che. - jyAre, "syAdvAdI to svakSetramAM raheto, parakSetramAM potAnI nAstitA jANato thako, zeya padArthone choDatAM chatAM caitanyanA AkArone choDato nathI, mATe te tuccha thato nathI, nAza pAmato nathI." (pariziSTa- peIja naM.-431) [] ahAhA....joyuM? zeyAkAra-zeya jaNAtAM je AkAra thAya che, jJAnI jANe che ke mArA jJAnano AkAra che, zeyano nahi ne zeyane laIne paNa nahi. jJAnabhAvanuM thavuM te mAro sahaja svabhAva che ema jANato ane svabhAvathI ja pariNamato jJAnI potAne nAza pAmavA deto nathI, jivita rAkhe che. ahA! A cauda bolamAM to AcAryadeve cauda guNasthAnanA bhAvo pragaTa karyA che. AcAryadevanI koI abhuta zailI che. (pariziSTa - peIja naM.-444) che jJAnanI evI tAkAta che ke svasammukha thaIne AkhA zuddha AtmAne svasaMvedanamAM 9 lya che. svasammukha thaIne zuddhAtmAne jeNe dhyeyarUpa karyo te zuddhanaya che, te jJAna ja che. zuddhanaya ane teno viSaya te baMne ekAkAra thayA che tene ja "zuddhanaya' kahI dIdho che. AvA AtmAne pratItamAM-anubhavamAM levAnI tAkAta jJAnanI ja che, rAgamAM te tAkAta nathI. jyAM jJAna zuddhanayarUpa pariNamatuM aMtaramAM vaLyuM tyAM samasta paradravyonI ciMtA alopa thaI gaI, vikalpo zamI gayA ne AnaMdanuM vedana rahyuM. AvA sAmarthyavALuM jJAna te AtmAnuM lakSaNa, te AtmAno dharmane 5. temAM ja AtmAnI prasiddhi che. (Atmadharma aMka 254, peIja 18-19) a Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana ratnAkara bhAga-11 [ ] jJAnazakti sAkAra upayogamayI che. sAkAra eTale zuM? pradeza apekSAe tene AtmAno asaMkhyapradezI arUpI AkAra-kSetra che mATe jJAna sAkAra che ema vAta ahIM nathI. vaLI tene jema jaDa-pudagalane sparzAdi sahita AkAra-mUrtipaNuM hoya che tevo mUrta AkAra che ema paNa nathI, kema ke AtmA to trikALa arUpI amUrti ja che. tethI pudgalanI jema mUrtapaNuM nahIM hovAthI jJAna arUpI anAkAra-nirAkAra ja che. to sAkAra kevI rIte che? AhAhA...! jJAnamAM sva-para sahita cetana-acetana samasta padArthone vizeSapaNe AkAro sahita jANavAnuM vizeSa-asAdhAraNa sAmarthya che tethI te sAkAra che. A pramANe -pudagalanI jema mUrtika nahIM hovAthI jJAna niraMjana nirAkAra-anAkAra che. -arUpI AkAra-kSetra sahita hovAthI sAkAra che, paNa e vAta ahIM nathI. -sva-parane dravya-guNa-paryAya sahita samasta padArthone vizeSapaNe bhinna bhinna jANavAnA asAdhAraNa sAmarthya sahita che mATe jJAna sAkAra che ema ahIM vAta che. ahA ! bhedane viSaya nahIM karatI hovAthI darzanazakti anAkAra upayogamayI che, ane bheda-abheda sarvane jANI letuM hovAthI jJAna sAkAra che. ahA! svAbhimukha jJAnano upayoga potAne jANe che, trikALI dhruvane jANe che, sAthe enA anaMtA guNone ne anaMtI paryAyone jANe che, ne aMtaraMgamAM pragaTa thayelI atIndriya AnaMdanI laharane paNa jANe che. bhale zrutajJAnano upayoga hoya, zrutajJAnanI paryAyanuM paNa sAmarthya eTaluM che ke te potAnA trikALI dravyane, trikALI guNone ane potAnI anaMta paryAyone jANe che ane anaMtA para dravya-guNa-paryAyane badhAne jJAnanI paryAya jANI le che. AhAhA...jANavAno jeno akSaya aparimita svabhAva che te kone na jANe? AhAhA...! jJAna pote potAmAM ja sthita rahIne sarvane jANI le che. ahA! AvI sAkAra upayogamayI jIvamAM jJAnazakti trikALa che. ahA ! AvI zaktivALA zaktivAna AtmAno mahimA lAvI aMtaramAM enI ruci kare tene kevaLajJAnanI zaMkA rahe nahi. (peIja naM. 28-29) [ 9 ] parane jANato nathI ema kayAM vAta che? parane jANavA prati te sAvadhAna nathI, paramAM tanmaya thaIne parane jANato nathI ema vAta che. tethI parane jANe che ema kahIe te asabhUta vyavahAranaya che. jemAM paralokAloka jhaLake che evI potAnI paryAyane potAmAM tanmaya thaIne jANe che. (peIja naM.- 60) [ ] .....jagata che mATe kevaLajJAna pragaTayuM che ema nathI. jagata to trikALa anAdi-anaMta che. jo tene laIne jJAna thatuM hoya to anAdithI ja pratyeka jIvane kevaLajJAna hovuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 joIe. paNa ema che nahi. e to jIva jyAre svamAM ekAgra thaI, svadravyane ja kAraNapaNe grahIne svasthita pariName che tyAre kevaLajJAna thAya che, ane temAM jagata AkhuM zeyapaNe jhaLake che..... (10 mI sarvajJazakti, peIja naM.-61) [ 0 ] oho ! jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi anaMta zaktiono bhaMDAra evA bhagavAna AtmAne asaMkhya pradezo che te amUrtika che. AhAhA....caitanyanA asaMkhya pradezo amUrtika che. amUrtika eTale zuM? ke temAM koI sparza, rasa, gaMdha ke varNa nathI. samajANuM kAMI? ahA ! te pradezomAM, prakAzamAna lokAlokanA AkArothI mecaka arthAt aneka AkArarUpa evo upayoga jenuM lakSaNa che evI svacchatva nAmanI zakti trikALa paDI che. ahIM lokAlokanA AkAro kahyAM temAM jaDa ne cetana sarva padArtho AvI gayA. jaDa pugalanA sparza, rasa, gaMdha, varNa ahIM upayogamAM jANavAmAM Ave che, paNa te jaDa mUrtika padArtho kAMI AtmAnA amUrtika pradezomAM praveze che ema nathI. e to AtmA sarva padArthone koI paranI apekSA vinA ja potAnA upayogamAM jANI le evo ja tenI svacchatvazaktino svabhAva che. (11mI svacchatvazakti - peIja naM. - 67) [ ku ] ahIM kahe che bhagavAna AtmAnA pradezo amUrtika che. temAM mUrti dravya AvatuM pesatuM nathI. hA, paNa mUrtikanI jJAnamAM pratichAyA to paDe che ne? nA, A sAme lImaDo che to zuM jJAnamAM lImaDAno AkAra Ave che? nA, lImaDo (kalevara) to jaDa che, sparza, rasa, gaMdha, varNavALo mUrtika padArtha che. te mUrtika padArtha amUrtika caitanyapradezomAM Avato-pesato nathI; ne te mUrtika padArtha saMbaMdhInuM jJAna ahIM potAthI ja pariName che. jo jaDa zeyAkAra jJAnamAM pese to jJAna jaDa thaI jAya, paNa ema che nahIM. mUrtika padArthane jANatAM jJAnanI paryAya mUrtika thaI jAya ema traNakALamAM nathI. amUrtika caitanyapradezo mUrtika kevI rIte thAya? (11mI svacchatva zakti, peIja naM.-68) [ 3 ] AtmAnA pradezomAM lokAlokanA AkArothI aneka AkArarUpa upayoga pariName che. evo upayoga te svacchatvazaktinuM lakSaNa che. sva ane pAra saMbaMdhInuM vizeSa jJAna thAya tene ahIM AkAra kahela che. sva-para arthanuM jJAna tene AkAra kahe che. artha-vikalpane jJAnAkAra kahe che. (11 mI svacchatva zakti, peIja naM.-68) [ ] darzana nirAkAra-nirvikalpa che, ne jJAna sAkAra che. jJAna sAkAra che eTale temAM jaDano AkAra Ave che vA te paranA jaDanA AkArarUpe thaI jAya che ema teno artha nathI. sva ane parane bhinna bhinna prakAzanArI jJAnanI pariNatine ahIM AkAra kahela che. jJayAkArone jANavApaNe jJAnanuM vizeSarUpe pariNamana thavuM tene ahIM AkAra kahevAmAM Avela che. vizvanA samasta zeyAkArone jANavApaNe vizeSa pariName te kharekhara upayoganI svacchatA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 che ane te kharekhara jIvanI svacchatvazaktinuM lakSaNa che. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (11 mI svacchatva zakti, peIja naM. - 69 ) [ ] bhagavAna ! tuM to caitanyamaya amUrtika pradezono puMja cho ne prabhu ! AhAhA... ! tArA svaccha upayogamAM jaDa mUrtika padArtho jaNAya che to upayoga kAMI jaDa mUrtika AkArarUpa thaI jato nathI. tArA jJAnanA upayogamAM kAMI mUrtikano AkAra Avato nathI. jJAnane sAkAra kahyuM tyAM AkAra eTale vizeSatA sahitanuM jJAna ema artha che. zeyanuM jevuM svarUpa che te pramANe vizeSatA sahita jJAnanuM pariNamana thAya tene AkAra kahe che. jJAna to zAnAkAra ja che, te jJAnAkAra-sva-AkA2 2hIne ja aneka 52 zeyAkA2one jANe che. ahA ! lokAlokane jANatAM anekAkArarUpa upayoga che te jJAnAkAra-sva-AkArarUpa che ane te svacchatvazaktinuM lakSaNa che. AvI sUkSma vAta ! kevI che svacchatvazakti ? to kahe che- 'amUrtika AtmapradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArothI mecaka anekAkArarUpa evo upayoga jenuM lakSaNa che evI svacchatva-zakti. ' ahA ! svasvarUpanA AzrayapUrvaka svacchatA pariNata thatAM jJAnanI upayoganI evI koI nirmaLatA-svacchatA thAya che ke enA pariNamanamAM lokAlokamUrtika ane amUrtika ema badhuMya-temAM amUrtika AtmapradezomAM jhaLake che, pratibhAse che, jaNAya che. ahA ! aMtarmukha UMDA UtarIne jue to aMdara AvAM vismayakArI adbhuta caitanyanAM nidhAna paDayAM che; 'jema darpaNanI svacchatvazaktithI tenA paryAyamAM ghaTapaTAdi prakAze che, tema AtmAnI svacchatvazaktithI tenA upayogamAM lokAlokanA AkAro prakAze che. " joyuM ? svacchatva darpaNano svabhAva-zakti che, ane tenI paryAyamAM ghaTa-paTa Adi padArtho prakAze-pratibhAse che. tyAM ghaTa-paTa Adi padArtho kAMI darpaNamAM jatA nathI, pesatA nathI, paNa e to ghaTa-paTa Adi saMbaMdhI arIsAnI svacchatAnI paryAya jovAmAM Ave che. arIsAnI sAme agni hoya ke barapha hoya, arIsAmAM te te prakAranA pratibhAsarUpa pratibiMba dekhAya che. tyAM vAstavamAM kAMI arIsAmAM agni ke ba2pha nathI. phakta sAme je je padArtha che te prakA2nI arIsAnI svacchatAnI paryAya arIsAmAM dekhAya che. kharekhara arIsAmAM agni ke ba2pha nathI dekhAto, paNa tevuM arIsAnI svacchatAnuM ja pariNamana che je dekhAya che. tevI ja rIte bhagavAna AtmAnI svacchatvazakti pariNamatAM tenA upayogamAM lokAloka jANavAmAM Ave che. ahA ! AvI ja svacchatva zaktinI nirmaLa paryAya che. ahAhA... ! bhagavAna ! tuM koNa cho ? ahAhA...! lokAlokano arIso evo caitanyamUrti prabhu tuM AtmA cho. ahA ! tArI svacchatAmAM lokAloka evA spaSTa jhaLakepratibhAse che ke jANe lokAloka temAM (-upayogamAM ) pesI gayA hoya ? paNa kharekhara kAMI lokAloka AtmAnA upayogamAM pesI jatA nathI, lokAloka to bahA2 ja che, paNa AtmAno svaccha upayoga ja tevA pratibhAsasvarUpe pariNamyo che. ahA ! lokAloka Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 219 jaNAya che te kharekhara upayoganI svacchatA ja jaNAya che. ahA ! AvI svacchatvazakti AtmAmAM trikALa che ane te dravya-guNa-paryAya traNemAM vyApe che. ahA ! upayoganI svacchatAno evo koI aciMtya svabhAva che ke paranI sAme joyA vinA ja pote potAnA svabhAvathI ja lokAlokane jANavArUpe pariNamI jAya che. (11 mI svacchatva zakti, peIja naM.-69) [ ] ahIM svacchatvazaktinI vAta cAle che. jema darpaNamAM ghaTa, paTa Adi prakAze che te ghaTa ke paTa Adi nathI, te to darpaNanI svacchatAnI ja avasthA che; tema amUrtika bhagavAna AtmAnA asaMkhya amUrtika caitanyapradezo che, temAM lokAlokanA AkArano bhAsa thAya che te kharekhara lokAloka nathI, e to potAnI svacchatvazaktinuM pariNamana che. aho ! lokAlokane prakAzanAro bhagavAna AtmA koI adbhuta caitanya arIso che. te pote potAne prakAze ne parane paNa prakAze che. bhAI ! jarA sthira thaIne, ane dhIra thaIne tuM pote potAnA caitanya arIsAmAM aMtarmukha jue to temAM potAnuM zuddhasvarUpa dekhAya ne sAthe lokAloka paNa jaNAya jAya. aho ! Avo AzcaryakArI caitanyacamatkAra prabhu tuM AtmA cho. mATe he bhAI ! tuM parane jANavAnI AkAMkSAthI-AkuLatAthI basa kara, ne aMtarmukha thaI svarUpamAM TharI jA. ahAhA....! tethI paramasukhanI prAtirUpa Atmopalabdhi thaze ane tArA svaccha upayogamAM lokAloka svayameva jhaLakaze. ahA ! AvuM svacchatvazaktinuM pariNamana che! ahA ! kevI svacchatA! (11 mI svacchatva zakti, peIja naM.- 70-71) [ 0 ] ahA ! A svacchatvazakti dravyanA anaMta bhAvomAM vyApaka che, jethI dravya svaccha, guNa svaccha ne svAbhimukha thayelI paryAya paNa svaccha che; badhuM ja svaccha-jJAna svaccha, darzana svaccha, AnaMda svaccha, vIrya svaccha ityAdi anaMta svabhAvo svaccha che, nirmaLa che. bhAI ! tArI svacchatvazakti evI che ke tArA dravya-svabhAvamAM vikAra samAto nathI, ne dravyasvabhAvamAM abhedapaNe pariNamatAM pragaTa paryAyamAM paNa vikAra samAto nathI. (11 mI svacchatva zakti, peIja naM.- 71) [ ] "para ane pote jemanAM nimitta che evA joyAkAro tathA jJAnAkArone grahaNa karAvavAnA svabhAvarUpa AtmAmAM pariNamya-pariNAmakatvazakti che. thoDI sUkSma vAta che bhAI ! jarA dhyAna rAkhI samajavuM. parazeyone grahaNa karavAnA svabhAvarUpa je zakti che te pramANa nAma pariNamya zakti che ane jJAnAkArone grahaNa karAvavAnA svabhAvarUpa je zakti che te prameya nAma pariNAmakazakti che. vaLI "pariNAmakatva' eTale sAmA anya jIvanA jJAnane A AtmA pariNamAve che ema nahi, paNa pote sahaja ja zeyapaNe sAmA jIvanA pramANajJAnamAM jhaLake evo AtmAno pariNAmakatva svabhAva che. paranA jJAnamAM zeyapaNe jhaLakavAno AtmAno pariNAmakatva svabhAva che. ahA ! AtmA parane jANe ane paranA jJAnamAM pote jaNAya. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AvA bane svabhAva temAM ekIsAthe rahelA che. tene ahIM pariNamya-pariNAmakatva' zakti kahI che. AtmAnI zaktinuM ahIM A sUkSma varNana che. AtmA parano kartA thAya athavA para vaDe AtmAnuM kArya thAya evo to AtmAno svabhAva nathI. paraMtu sarva zeyAkAroneje zeya vastuo anaMta che tene vizeSapaNe grahaNa karavAnA svabhAvarUpa AtmAmAM pramANa nAma pariNamya nAmanI zakti che; temaja paranA pramANamAM prameya thavAnI arthAt potAnA jJAnAkArone grahaNa karAvavAnA svabhAvarUpa AtmAmAM prameyatva nAma pariNAmakatva nAmanI zakti che. AmAM sva ane para ema be vastuo siddha karI che. ekalo para parabrahmasvarUpa AtmA ja che ema nahi, tathA ekalA parazeyo che ema paNa nahi. ahA! zeyo (jIva-ajIvarUpa) paNa anaMta che ane jJAnarUpI AtmA je pramANa-prameya svabhAvamaya che te paNa bhAvathI anaMtarUpa che. AhA.... hA ! AtmAmAM anaMta zakti, anaMta guNa, anaMta svabhAva bharyA che. temAM eka pramANa nAmanI zakti-svabhAva che. tenuM kArya zuM? to kahe che-svara sarva zeyAkAronuM tenA vizeSo sahita jJAna karavuM te pramANa zaktinuM kArya che. ahIM sarva zeyAkAro kahyA temAM potAno AtmA paNa eka zeyAkAra tarIke AvI gayo. tethI jo koI ema kahe ke AtmA parane jANe paNa svane na jANe to tenI e vAta jUThI che, kema ke AtmAmAM sva-parane jANavArUpa A pramANa zakti che. vaLI koI ema kahe ke AtmA svane jANe, paNa parane na jANe to tenI e vAta paNa jUThI che, tene AtmAmAM svaparane jANavArUpa pramANa zakti che tenI khabara nathI. (15 mI-pariNamya-pariNAmakatvazakti, peIja naM.-83) [ 9 ] dravya-guNa-paryAyarUpa anaMtA joyo potAnA jJAnamAM pramANamAM grahaNa thAya ane sva para pramANajJAnamAM potAnA jJAnAkAro prameyapaNe jaNAya evo bhagavAna AtmAno svabhAva che. gajaba vAta che bhAI ! anaMtA siddha bhagavaMto ane arihaMto vagerene pote potAnA jJAnamAM jANe tathA anaMtA siddha bhagavaMto ane arihaMto vagerenA jJAnamAM pote potAnA jJAnAkAro-prameya thaI jaNAya evo potAno-AtmAno svabhAva che. bhagavAna ! tArA AvA svabhAva-sAmarthyane jANyA vinA tuM anaMtakALa cAra gatimAM rajhaLI maryo che. jo tArA svabhAva-sAmarthyano mahimA tuM samaje svIkAre to saMsAraparibhramaNanA duHkhano aMta Ave evI A vAta che. AhAhA...! tArI ekeka paryAyamAM sva-paranuM jJAna karavAnI ne sva-paranuM zeya thavAnI abhUta zakti paDI che. A samajIne aMtarmukha thAya to "mane AtmA kema jaNAto nathI" evo saMdeha maTI jAya, evI zaMkA rahe ja nahi. ekalA parane ja jANavA-mAnavArUpa je pravarte che tene AtmA jaNAto nathI; bAkI sva-para bannene jANe evuM bhagavAna AtmAnuM sahaja svabhAvasAmarthya che. (15 mI pariNamya-pariNAmakatvazakti, peIja naM.-84) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 221 [ ] AhAhA.... ! bhagavAna, tuM ekalo caitanyasvarUpa cho nAtha ! gAthA 17-18 mAM AvyuM che ke AbALa-gopALa sarvane sadAkALa jJAnanI paryAyamAM svazeya jANavAmAM Ave evo jJAnanI paryAyano svabhAva che. paNa are ! anAdinI enI bahirdaSTi che!trikALI eka zAyakabhAvanI dRSTi na hoi tenI dRSTi 52thI khasatI nathI; paraMtu aMtardaSTa karatAM ja zuddha caitanyanuM grahaNa thAya evo bhagavAna AtmAno jJAnasvabhAva che. ahA ! tAro jJAnasvabhAva sva-52 zeyone jANavAnA pramANajJAnarUpa che, ane tArA jJAnAdi anaMta svabhAva 52nA jJAnamAM (kevaLI AdinA jJAnamAM ) grahaNa karAvavAnA prameyasvabhAvarUpa che. ahA ! AvI tArAmAM pariNamya-pariNAmakatvazakti che. (15 mI pariNamya- pariNAmakatvazakti, peIja naM.-85 ) [] ahIM to A vAta che ke bhagavAnanA kevaLajJAnamAM lokanA sarva zeyAkA2one yugapat grahaNa karavAno svabhAva che, ane 52 kevaLInA jJAnamAM zeyAkArone grahaNa karAvavAno teno prameya svabhAva che. bhAI ! tArA jJAnasvabhAvamAM sarva zeyo jaNAvAlAyaka che basa eTaluM rAkha. 52zeyo mA2A ne huM 52no-e vAta javA de bhAI ! ( kema ke ) evI vastu nathI. aho ! AcAryadeve ekalAM amRta reDayAM che! ahIM to ATalI vAta che ke-52 zeyAkA2o potAnA jJAnamAM nimitta che basa, ane potAnA jJAnAkAro paranA jJAnamAM nimitta che basa. Avo ja AtmAno pariNamyapariNAmakatvasvabhAva che. (15 mI pariNamya- pariNAmakatvazakti, peIja naM. - 85 ) [ ] jJAna sAkAra eTale zuM ? sAkA2no artha AkA2 nahi, paNa svapara arthane jJAna bhinna bhinna jANe che tethI jJAnane sAkAra kahyuM che. 52no AkAra vA 52nI jhalaka jJAnamAM paDe che mATe jJAnane sAkAra kahyuM nathI, jJAnano sva52 arthano prakAzaka svabhAva che mATe jJAnane sAkAra kahyuM che. vaLI darzana nirAkAra che eTale tene pradeza nathI ema nahIM, paNa bheda pADayA vinA ja sAmAnya avalokanamAtra darzana che mATe tene nirAkAra kahyuM che. sAkAra eTale savikalpa; svapa2ne jJAna bheda karIne jANe mATe savikalpa. (25 mI svadharmavyApakatvazakti, peIja naM.- 127) [ ] dvaitanaye Atmadravya aneka che, 52nAM pratibiMbothI saMpRkta arisAnI jema. 52nA pratibiMbanA saMgavALo arIso jema aneka che, tema bhagavAna AtmA jJAnamAM zeyanA saMgathI anekarUpa che. jJAna to potAthI thAya che, zeyanuM temAM nimitta che basa. arIsAmAM pratibiMba paDe che tyAM arIso ne pratibiMba be thaI gayAM-dvaita thayuM, tema zeyanuM jJAna, ne potAnuM jJAna-ema be rUpa thayuM, dvaita thayuM. bhagavAna AtmAne eka apekSAthI sarvagata kahevAya che. pravacanasAramAM zrI kuMdakuMdAcAryadeve AtmAne apekSAthI sarvagata kahyo che. temAM lokAloka-sarvanuM jJAna thaI jAya che.... e apekSAe AtmA sarvagata che ema kahyuM che. pUrNajJAna-kevaLajJAna sarvane Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jANe che mATe sarvagata kahyuM che. paNa sarvagata eTale paramAM vyApaka thaI jAya, prasarI jAya evo teno artha nathI. barapha ane agni arIsAnI bahAra hoya che. tenuM arIsAmAM pratibiMba dekhAya che. arIsAnI aMdara kAMI barapha ke agni nathI. je dekhAya che e to arIsAnI svaccha avasthA che. tyAM arIso ane svacchatAgata pratibiMba -ema dvata thayuM. tema zeyanuM jJAna ane AtmAnuM jJAna-ema dvata thayuM. Ama daita naye Atmadravya aneka che. (31 mI ekatvazakti - peIja naM.- 149) [ 2 ] "joyonA AkAre thatA jJAnanA kallolarUpe pariNamato" -A vyavahArathI kahyuM hoM. kharekhara to zeyonuM-cha dravyanuM jevuM svarUpa che tene jANavAnA vizeSarUpe pariNamavuM te jJAnanI potAnI dazA che, ne te jJAnanA potAnA sAmarthyathI che. "zeyonA AkAre thatuM jJAna' e to kahevAmAtra che, bAkI jJAna jJAnAkAra ja che, zeyAkAra che ja nahIM. samajANuM kAMI....? AhAhA...! ahIM kahe che-e jJAnanI paryAya ne mArA dravya-guNa (dravya-guNaparyAya) traNe thaIne huM zeya chuM. jJAna huM, jJAtA huM ne zeya A lokAloka-evuM koNe kahyuM? paramArthe ema che nahi. ema kahevuM e vyavahAra che. AhAhA....! dharmInA aMtaranI khumArI to juo! kahe che-jagatamAM huM eka ja chuM, jagatamAM bIjI cIjo ho ho ho, paramArthe tenI sAthe mAre jANavApaNAnoya saMbaMdha che nahi. AvI vAta! samajANuM kAMI ? (kaLaza - 271, peIja naM.- 249) [ 1 ] "vaLI te pote ja nIce pramANe zeyarUpa che. bAhya joyo jJAnathI judAM che, jJAnamAM pesatA nathI; zeyonA AkAranI jhalaka jJAnamAM AvatAM jJAna zeyAkArarUpa dekhAya che paraMtu e jJAnanA ja kallolo (taraMgo) che. te jJAnakallolo ja jJAna vaDe jaNAya che." (kaLaza -271, peIja naM. 250) [ ] zeyonA AkAranI jhalaka jJAnamAM AvatAM jJAna joyAkAra dekhAya che, paraMtu e jJAnanA ja kallolo che. juo, jJAna zeyAkAra che ema nahi, e to zeyane jANavA prati tevA jJAnAkAre jJAna pote ja thayuM che. zeyanuM temAM kAMI ja nathI. zeya jJAnamAM peThuM che ema che ja nahi; arthAt jJAna zeyarUpe thAya che ema che ja nahi. jJAna jJAnAkAra ja che, e jJAnanA ja kallolo che. (kaLaza- 271, peIja naM. 250) [ ] zeyonA AkAra eTale zeyonA vizeSo-enI jJAnamAM jhalaka Ave che arthAt te saMbaMdhInuM potAnuM jJAna potAmAM potAthI pariName che. te jJAna zeyAkAra dekhAya che ema kahyuM paNa te zeyAkAra thayuM nathI, e to jJAnAkAra-jJAnanA ja taraMgo che. AhAhA...! jANaga... jANaga... jANaga potAno svabhAva che, emAM paravastuno-parazeyano praveza nathI, chatAM enuM jANavuM ahIM (potAmAM) thAya che te kharekhara enuM (paraNeyanuM) jANavuM nathI; jANavAnI potAnI dazA che enuM jANavuM che. A nyAyathI to vAta che; ene samajavI to paDe ne ! koI thoDuM samajAvI de! juo, darpaNanA daSTAMte A vAta samajIe. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - 223 jema darpaNanI sAme kolasA, agni vagere mUkelAM hoya te darpaNamAM dekhAya che. paNa e darpaNathI judI cIja che ne? darpaNamAM to te padArthonI jhalaka dekhAya che, paNa zuM kolasA ne agni vagere darpaNamAM che? darpaNamAM to darpaNanI svacchatAnuM astitva che. jo agni vagere temAM peThAM hoya to darpaNa agnimaya thaI jAya, tene hAtha aDakADaye hAtha baLI jAya. paNa ema che nahi. darpaNa darpaNanI svacchatAnA pariNAme pote ja potAthI pariNamyuM che; kolasA ke agninuM temAM kAMI ja nathI. - bhagavAna AtmA svaccha caitanya darpaNa che. tenA jJAnamAM zeyonA AkAranI jhalaka AvatAM jJAna yAkAra dekhAya che. sAme jevA zeyo che te ja prakAranI vizeSatArUpe potAnI jJAnanI dazA thatAM jANe ke jJAna zeyAkAra thaI gayuM hoya tema dekhAya che, paraMtu jJAna zeyAkAra thayuM ja nathI, jJAnAkAra che; arthAt te zeyanA kallolo nathI, paNa jJAnanA ja kallolo che, jJAnanI ja dazA che; joyonuM emAM kAMI ja nathI. (kaLaza -271, peIja naM. 251) [ ] "sadana-tena: pu---trinovI-svataMt--vina- vinya: kavi : wva svarUpa:' sahaja (-potAnA svabhAvarUpa) teja: puMjamAM traNa lokanA padArtho magna thatA hovAthI jemAM aneka bhedo thatA dekhAya che topaNa jenuM eka ja svarUpa che (arthAt kevaLajJAnamAM sarva padArtho jhaLakatA hovAthI je aneka joyAkArarUpa dekhAya che topaNa caitanyarUpa jJAnAkAranI dRSTimAM je eka svarUpa ja che). juo, zuM kahe che? ke potAnA jJAnanA tejamAM traNa lokanA padArtho magna thatA hovAthI, arthAt traNa lokanA padArtho jJAnamAM jaNAtA hovAthI, jANe ke traNa lokanA padArtho ahIM jJAnamAM pesI gayA hoya ema jJAnamAM aneka bhedo thatA dekhAya che topaNa, jJAnanuM eka ja svarUpa che. ahA ! kevaLajJAnamAM sarva padArtho jhaLakatA hovAthI aneka zeyAkArarUpe te dekhAya che, arthAt lokAlokane jANatAM jJAna zeyAkAra thatuM dekhAya che topaNa kharekhara jJAna jJAnAkAra ja che, zeyAkArarUpe thayuM nathI. anekane jANatAM paNa jJAna ekarUpa ( jJAnarUpa ja) rahe che. lokAlokane jANanArI jJAnanI dazA potAnI ja che, temAM paraNeyano praveza nathI. ahA ! jJAna anekane jANavA chatAM anekarUpa thatuM nathI, ekarUpa ja rahe che. (kaLaza -275, peIja naM. 265) caitanya bhagavAna prakAza svarUpa che. teno vartamAna upayoga bahAra paramAM hA gayelo che tene aMtaramAM vALatAM caitanyamUrti pragaTa anubhavamAM Ave che. caitanya prakAza kema jaNAya? jJAnanA tejanI vartamAna dazAne aMtaramAM vALatAM pragaTa evo caitanya upayoga pragaTa pragaTa dekhAya che. (nATaka samayasAra pravacana bhAga-1, peIja naM-55) zrI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pravacana sudhA- bhAga- 1 [ ] samayasAra 17-18 gAthAmAM eka samayanI je jJAnanI paryAya che teno svabhAva svarUpane jANavAno che. have e je paryAya che te jyAre svataMtrapaNe kartA thaIne svasarvajJa tarapha vaLe che e pote kartA thaIne vaLe che. (kema ke) e paryAyamAM SakArakanuM pariNamana che. AhAhA ! paryAyamAM SaTTArakanuM (pariNamana eTale) paryAya kartA che, karma che, karaNa che, saMpradAna che. paryAya potA mATe karI che, potAthI thaI che, potAne AdhAre thaI che. evI sarvajJa thavAnI paryAya (potAnA SaTkarakathI thaI che. ) vartamAna paryAya bhale sarvajJa na ho, paNa e paryAyamAM svataMtrapaNe SakArakanA pariNamana thavAnI tAkAta che. tethI e paryAya jyAre kartA thaIne dravya svabhAva tarapha DhaLI tyAre sarvajJa svabhAva pratItamAM Avyo. kema ke e samayanI jJAnanI paryAya bhale alpajJa ho ! paNa e alpajJa paryAya jJAna svabhAvI sarvajJa svarUpane jANe che. jANe che ema kahyuM, paNa e jANe chatAM jANato kema nathI ? e paryAya svataMtra kartA thaIne te dravya tarapha DhaLI nathI mATe te jANato hovA chatAM te jANato nathI. kahyuM e? eka samayanI jJAnanI paryAya eno svabhAva apara prakAzaka ja che. e paryAyano svabhAva svane jANe che- dravyane jANe ja che. chatAM paNa te paryAya svataMtra kartA thaIne, sarvajJa svabhAva tarapha DhaLI nathI. tethI te jANavAno svabhAva jANato chatAM tene jaNAto nathI. AhAhA! jhINI vAta che bhAI ! vItarAga mAraga bahu sUkSma che. (peIja naM.- 167/168) pravacana sudhA bhAga- 2 [ ] ahIM kahe che ke - AtmAmAM jJAna che, te jJAnaguNa pramANa AtmA che. mAtA |5mA' .. AtmA jJAna pramANa che te paheluM mULapada che. "TI MyapamAna ane keTalA joya che te pramANathI jJAnanI paryAya pariName che zeyAkAra to nimittathI kahevAmAM AvyuM che. paraMtu jJAnAkAra jeTalA zeya che te rUpe pariName che. AmAMthI eka zabda AgaLa-pAchaLa thaI jAya to pheraphAra thaI jAya evuM che bApu! A to vItarAganI korTa che. (peIja naM.-34) [ ] (ahIM kahe che ke, "zeyanuM avalaMbana karavAvALuM jJAna zeyanA barAbara ja che. have zeya kevaDuM che? te kahe che. Atmavastu jJAnaguNa pramANa che ane jJAna zeya pramANa che. to ya keTalA che? "zeya to samasta lokAloka arthAt badhA ja che." jANavAnI cIja to badhI che. jJAnanI paryAyamAM (badhuM jANavAmAM Ave che.) (peIja naM.-46) [ re ] zrotA- AtmA eTale koNa ? samAdhAna- AtmA! aMdara jANavAvALo che. te AtmA che. A badhuM jANavAmAM Ave te para. jema darpaNa svaccha che to tenI sAme je cIja hoya tenuM pratibiMba paDe che. e je pratibiMba thAya che te koI paNa vastu nathI. aMdara para vastu che? A darpaNa che darpaNa, tenI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 225 sAme agni che tenuM pratibiMba paDe che... to zuM agni tyAM che? darpaNa to agninA AkA2nI svacchatArUpe pariNamIta thayo che te darpaNanI avasthA che. agnine sparze to uSNa thAya paraMtu darpaNamAM agni dekhAya to tyAM aMdara darpaNamAM agni che ? tyAM uSNatA che ? tyAM to darpaNanI svaccha avasthAnI dazA che. tema bhagavAnanuM jJAna lokAlokane dekhe che athavA badhA zeyAkAranuM jJAna thAya che ne potAnI svacchatAne kA2Ne thAya che. je (bahA2 ) zeya che te ahIMyA AvatA nathI. jema jJAna AtmAno svabhAva che, potAnA jJAnamAM rahIne badhA zeyAkA2nuM jJAna thAya che... to jJAnamAM zeya AvyA ema vyavahA2thI kahevAmAM Ave che. kharekhara to jJAnanI paryAya te jJeyAkAra paNe thaI che. tethI jJAnane sarvagata eTale badhAno jANanAra kahyo tema bhagavAnane paNa sarvagata kahyuM che. juo ! pAThamAM bhagavAna eTale AtmA kahyuM. "evA (sarvagata ) jJAnamaya thaIne rahelA hovAthI bhagavAna paNa sarvagata ja che." sarva zeyone jANavAvALo AtmA jJAnamaya thaIne rahe che- to bhagavAna paNa sarvagata che. AtmAne paNa sarvagata kahevAmAM Ave che. tenA guNane sarvagata kahyuM to guNanA dharanAra AtmAne paNa sarvagata kahevAmAM AvyA che. ( peIja naM.-55 thI 57) [ ] 'zeyAkAronI samIpa gayA vinA.. ' teno artha nIce che. zeyAkA2o = 52 padArthanA ' dravya guNa paryAya zeya che. dravya eTale vastu, guNa eTale svabhAva ane paryAya eTale avasthA. A zeyAkAro 52mArthataH AtmAthI sarvathA bhinna che. bhale zeyanuM jJAna thayuM paraMtu jJAna 52mAM gayA vinA (tene jANI lye che. ) jJeyathI AtmAnuM jJAna bhinna che ane AtmAnA jJAnathI jJeya bhinna che. jema AMkhathI agni jANe che paraMtu AMkhathI agni bhinna che. tema jJAnanI paryAya lokAlokane jANe che chatAM paNa lokAlokathI jJAna bhinna che. are.. ! AvuM sUkSma che! "nizcayanayathI AvuM hovA chatAM" nizcayathI to AvuM che. chatAM paNa vyavahA2nayathI te kahevAya che ke bhagavAna sarvagata che." vyavahA2thI evuM kahevAmAM Ave che ke AtmA badhAne jANe che to AtmA sarvagata che. vyavahA2thI evuM kahevAmAM Ave che ke jJAna sarvamAM che, sarvane jANe che... tethI na to AtmA sarvagata che. 52mAM gayuM ema to vyavahA2thI kahevAmAM Ave che, yathArthamAM AvuM che nahIM. .....bhagavAna sarvagata che. ane naimittikabhUta zeyAkA2one Atmastha (AtmAmAM rahelA dekhIne ).... zuM kahe che ? jJAnanI dazAmAM je badhA sarva zeyo jANavAmAM Ave che... te naimittikabhUta zeyAkAra che. je nimitta che tenA AkA2nuM ahIM potAnuM pUrNajJAna thayuM che. jevuM lokAloka che evuM AtmAmAM jJAna thayuM. e zeyAkA2one Atmastha eTale ke potAnAmAM dekhIne e je zeyAkAra che te to jJAna che. paraMtu jeTalA paNa je zeya che tene ahIM jJAnamAM dekhIne, "( AtmAmAM rahelA )dekhIne sarva padArtho Atmagata ( AtmAmAM ) che ema upacAra karavAmAM Ave che, ke sarva padArtha Atmagata (AtmAmAM ) che. AtmA to sarvane jANe che. paraMtu badhAne jANe che to badhA padArtha Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AtmAmAM che - ema vyavahArathI kahevAmAM Ave che. sarva padArtha AtmAmAM che ( ema kahevAya che.) "paraMtu paramArthe temanuM ekabIjAmAM gamana nathI" ... arthAta jANavAnI paryAya paramAM jatI nathI ane paravastu ahIMyA AvatI nathI. "kema ke sarvadravya svarUpa niSTha (pota potAnA svarUpamAM nizcaLa avasthita che. pratyeka padArtha potAnA svarUpamAM rahelA che; AtmA bhale anaMta AtmAone jANe paNa badhA AtmA AtmAmAM rahelA che. te ahIM AvatA nathI. paraMtu vyavahArathI (AtmAmAM che evuM ) kahevAmAM AvyuM che. (peIja naM. 65, 66) [ ] savAre e vAta hatI ke- karmano udaya che tenI jhAMya AtmAmAM dekhAya che te che to AtmAnI paryAya. paraMtu tyAM e siddha nathI karavuM. tyAM nimittathI rAga thAya che ema siddha nathI karavuM. rAga to rAgathI ja thAya che. paraMtu je nimittathI rAga thayo tenI jhAMya (pratibiMba ) jJAnamAM dekhAya che te vakhate paNa jJAna anubhavamAM Ave che. jJAnano anubhava ane rAga e banne cIja ja bhinna che. (peIja naM. 94 thI 95) [ 9 ] rAga paNa jJAna svabhAvano bhAva nathI ema kahevuM hatuM. rAga bhAvano je anubhava (thAya che tenAthI bhinna) je jJAna che te potAnuM che. rAga potAno che te, potAnI paryAya che, jaDanI paryAyathI rAga bhinna che. paraMtu e vAta ahIMyA siddha karavI nathI. tyAM to e siddha karavuM che ke upayoganI svacchatAne kAraNe rAga khyAlamAM Ave che paraMtu rAganI jhAMya je che te pugalanI che. eka bAjuthI kahevuM che ke potAnI paryAyano janmakSaNa che to rAga utpanna thAya che. bIjI bAjuthI kahevuM che-rAganA anubhavarUpa jJAna che te potAnuM che, rAga potAno nathI. (peIja naM. 97) [ ] zrotA - pratibiMba thayA vinA jANe kevI rIte? samAdhAna- pratibiMbano artha zuM? jJAna zeyane jANe te jJAnamAM pratibiMbita thayuM ema kahevAmAM Ave che. pratibiMbano artha zuM? jema darpaNa svaccha che. svaccha darpaNa ane ahIM agni Adi bIjA padArtha che tene biMba kahe che. ahIM je darpaNamAM dekhAya tene pratibiMba kahe che. pratibiMba zuM che? jevI cIja che tevI darpaNamAM dekhAya che te darpaNanI svacchatA thaI. agni che te biMba che ane darpaNamAM agnino AkAra dekhAya che te pratibiMba che. paraMtu je pratibiMba che te darpaNanI avasthA che, agninI nahIM. tema caitanya bhagavAna jJAna darpaNa che. e jJAna darpaNamAM A badhI cIja jANavAmAM Ave che. paraMtu te (cIja ) zeya che, te (jJAnamAM) jANavAmAM AvI chatAM paNa zeya jJAnamAM AvyuM nathI ane jJAna temAM gayuM nathI. bhASA to sAdI che. zrotA- zeya AvyuM nathI paraMtu joyanI tasvIra temAM AvI? samAdhAna-te tasvIra paNa tenI nathI, te to vyavahArathI kahevAmAM Ave che. tyAM to potAnI jJAnanI paryAya che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 2027 "AtmAno jJAna svabhAva che ane padArthone zeya svabhAva che evA jJAna zeya svabhAvarUpa saMbaMdhanA kAraNe ja mAtra temanuM ekabIjAmAM vartavuM upacArathI kahI zakAya che;" jeo ! te to upacAra- vyavahArathI kahevAmAM Ave che. upacAra kaho, vyavahAra kaho, ayathArtha kaho (badhuM ekArtha che). (peIja naM.102) [ 9 ] samakitIne samyaka mati ane zrutajJAna che. e zrutajJAnanI paryAya bhale parokSa ho; sarvajJanI paryAya badhAne pratyakSa dekhe, ane zrutajJAnanI paryAya paNa badhAne parokSa dekhe. chatAM paNa parane dekhavA mATe potAnI paryAya paramAM jatI nathI. A.. hA.. hA..! samakitIne bhakti, dayA-dAnano rAga Avyo, tenuM jJAna karavAthI jJAnanI paryAya rAgane sparzatI nathI; ane rAga paNa potAnI jJAnanI paryAyane sparzato nathI. tema chatAM paNa jJAnanI vicitratAne (laIne) jJAna rAgane jANe che. jJAna jANe che to vyavahArathI ema kahevAmAM Ave che ke- jJAna tyAM gayuM (athavA) rAganuM jJAna thayuM to rAga ahIM Avyo.. (peIja naM. 117) [u] pravacanasAra 29 mI gAthAno bhAvArtha- ahIMyA kevaLajJAnanI vAta siddha kare che. kevaLajJAna che e sarva lokAlokane jANe che, chatAM e jJAna lokAlokamAM pesatuM nathI. eka nyAye jJAna badhAne jANavA pahoMcI vaLe che - e apekSAe ema paNa kahevAya ke - lokAloka jJAnamAM aMdara AvI gayA hoya athavA jJAna lokAlokamAM peThuM hoya ema vyavahArathI kahevAya. jhINI vAta che bhAI ! rAgano svAda e pudgalano svAda che. ema ahIMyA AtmA paNa jJAna svarUpa che, AnaMda svarUpa che evuM jene bhAna thayuM e paNa rAgane jANe paNa rAgamAM jJAna pese nahIM. chatAM jJAna rAgane jANe che to ema lAge jANe jJAna (rAgamAM) pahocyuM hoya! ema vyavahArathI kahevAmAM Ave che. have, AvI vAtuM che. (peIja naM. 119) [ ] . e kevaLajJAna prApta AtmA potAnA pradezo vaDe zeya padArthone sparzato nahIM hovAthI nizcayathI to te joyomAM apraviSTa che' ...kharekhara to e zeyane aDato nathI, mATe jJAna zeyamAM pesatuM nathI. have vyavahArathI vAta kare che ....topaNa jJAyaka darzana zaktinI' bhagavAna AtmAmAM jANavA dekhavAnI koI aciMtya zakti che. potAnA alpa kSetramAM rahetA te anaMtane jANe ! potAnA alpaSetramAM rahetA jJAna eka samayamAM anaMtane jANe, traNakALane jANe. - jJAyaka darzaka zaktinI koI parama adbhUta vicitratAne lIdhe (nizcayathI dUra rahyA rahyA paNa) te samasta zeyAkArone jANato-dekhato hovAthI lokAlokanA sarva anaMta zeyone bhagavAnanuM jJAna jANatuM hovAthI, vyavahArathI AtmA sarva dravya -paryAyomAM pesI jAya che ema kahevAya che. (peIja naM. 124) [ ] ema bhagavAna AtmA! anaMta zeyone jANatAM, kartA aMza AtmA ane karaNa aMza jJAna vaDe karIne, kAraNabhUta je padArtha eTale jANavAnuM je kArya thayuM e kAryanuM kAraNa padArtha che. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 e kAraNabhUta padArthonA kAryabhUta samasta zeyAkAro arthAt jJAnanI paryAyanA (prameya ) jeTalA joyo che te rUpe je jJAnAkAra thayA, tene joyAkAra thayuM ema kahIne ( jJAna padArthomAM) vyApIne varte che ema kahyuM. e zeyAkAromAM jJAna vyApIne -rahIne varte che. tethI kAryamAM kAraNano upacAra karIne zuM kahyuM? bhagavAna thayA e to kevaLajJAna prApta AtmA che. temane kevaLajJAnanI paryAyamAM lokAlokanA zeyAkAro jaNAya che. e jANavAnuM kArya thAya che tenuM nimitta kAraNa e padArtho che. tethI kAraNano kAryamAM upacAra karIne kahyuM. e kArya che to jJAnAkAra, paNa zeyanA kAraNathI ahIMyA jJAna thayuM ema kahIne, e kAraNa (padArtha) AmAM AvyA che ema kahevAya che. arthAt e zeyAkAro jJAnamAM AvyA che ane jJAnanI paryAya yAkAramAM gaI che ema vyavahAre kahevAmAM Ave che. (peIja naM. 129mAMthI) [7 ] . nyAyathI siddha kare che ke- (sarvajJa) bhagavAnano AtmA jJAna svarUpI che. tenI paryAyamAM lokAloka zeyanuM jANavuM thAya che. ethI ahIMyA ema kahyuM ke - AtmA kartA che ane jJAna karaNa che. e jJAnamAM je zeyano AkAra jaNAyo, e kAryamAM zeyAkAranuM nimitta che tema dekhIne te kAraNa (padArtha) ahIMyA che (eTale ke) kAryamAM kAraNa che ema upacArathI kahevAmAM Ave che. zeyAkAra (eTale ke ) zeyo emAM kAraNa che. AhA... hA! (Ama thavA chatAM) e zeyane AkAre AtmA thaI jAya che - ema nathI. paraMtu zeyAkAranuM jJAna ahIMyA potAmAM thayuM, emAM e zeya nimitta hatuM. ethI kAraNano kAryamAM Aropa daIne, e zeyAkAra ahIMyA jJAnamAM AvyA- ema vyavahArathI kahevAmAM Ave che. .. zeyAkAromAM padArthono upacAra karIne.... eTale zuM? jevuM zeyanuM svarUpa che tevuM jJAnanI paryAyAmAM jaNAya che, tethI kAraNa to e zeya (padArtho) che; ane kArya ahIMyA jJAna che. eTale e kAryamAM kAraNano upacAra karIne, zeyAkAro jJAnamAM AvyA ema vyavahAre kahevAmAM Ave che.... (peIja naM. 129) [ 0 ] "jJAna padArthomAM vyApIne varte che ema kahevuM virodha pAmatuM nathI." vyavahArathI ema kahevuM virodha pAmatuM nathI. ema kahe che. arihaMta paramAtmAnuM jJAna e kevaLajJAna che. e jJAnamAM lokaloka jaNAya che, ane te lokAloka zeya che. jANavA lAyaka (yanA) AkAre ahIMyA jJAna thayuM tethI e kArya to potAnuM che. e kAryamAM lokAlokanimitta hatA e kAraNe jJAnamAM zeya vyApyuM che ane joya jJAnamAM AvyuM che -ema vyavahAre kahevAmAM Ave che. ahIMyA kahe che ke zeyane jANavAnuM jJAna kArya, zeyanA kAraNe thayuM (ema upacAra karyo che.) zeya to nimitta che to paNa tenuM jJAna thayuM eTale kAraNano kAryamAM Aropa karIne zeya jJAnamAM AvyA che ane jJAna zeyamAM gayuM che - ema vyavahArathI kahevAmAM Ave che. A AtmA che teno jJAnaguNa svabhAva che. svabhAva je guNa che e to trikALa che, e svabhAvane tenI vartamAna paryAya hoya che. arihaMta paramAtmAne je kevaLajJAnanI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 paryAya pragaTI e eka samayanI paryAya che. e eka samayanI paryAya lokAlokane jANe che. kharekhara to temanI paryAya tyAM jatI nathI ane zeya ahIMyA AvatuM nathI. paNa zeyanuM ahIMyA jJAna thayuM ethI kAryamAM kA2Nano upacAra karIne zeyo ( jJAnamAM ) ahIM AvyA che ema kahevAmAM Ave che. 'jJAna vyavahAre padArthomAM vyApIne varte che ema maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kahevuM virodha pAmatuM nathI.' nizcayathI to ema nathI. (peIja naM. 130) [ ] ahIMyA ema kahe che ke traNa kALamAM jagatanA je dravyonI AtmAnI paryAya je bhaviSyamAM thavAnI, bhUtamAM thaI gaI ane vartamAnamAM thAya che e badhuM jJAnamAM samarpita che. badhA zeyAkA2o, sva-zeyAkAra jJAnamAM jaNAI jAya che. AhA.. hA ! bahu jhINuM che ! . (jJAnamAM ) UtaryA thakA sarva padArtho jJAnamAM na pratibhAse to te jJAna sarvagata na mAnI zakAya. 'jJAna' zabde AtmA. to sarvane jANanAruM jJAna kahI zakAya nahIM. jhINI vAtuM bahu bApu ! 'ane jo te ( jJAna ) sarvagata mAnavAmAM Ave,.. 'jJAna' zabde AtmA levo. ....to pachI ( padArtho) sAkSAt jJAnadarpaNa bhUmikAmAM,.. UtarelA biMba samAna, ' biMbano artha nIce phUTanoTamAM che. biMba darpaNamAM jenuM pratibiMba paDayuM hoya te. (jJAnane darpaNanI upamA ApI e to, padArthonA zeyAkA2o biMbasamAna che' ) . arIsAnI sAme agni ane barapha hoya enuM ahIMyA pratibiMba thAya to ( agni ane barapha ane ) tene biMba kahevAya. ( jJAnamAM thatAM jJAnanI avasthArUpa zeyAkA2o pratibiMba jevAM che). arIso che (enI sAme ) agni ane barapha (paDayA ) che, tene biMba kahevAya. ane arIsAmAM enI je jhalaka dekhAya che, e pratibiMba che. che to e arIsAnI avasthA, paNa tenuM pratibiMba kahevAya. ema jJAnanI paryAyamAM zeyAkA2o (thAya che ). jagatanA anaMta padArtho biMba che ane AtmAnI paryAyamAM enuM pratibiMba paDe che eTale jANe che. haju to arihaMtano nirNaya ka2vAmAM keTalo puruSArtha che! e AtmAno puruSArtha che. biMba samAna potapotAnA zeyAkA2onAM kAraNo hovAthI,.. ' zuM kahyuM ? sAme cIja che temAM anaMta AtmAo, anaMta rajakaNo che enA je trikALI paryAyo che, guNa che - e enA potAnA zeyAkAro che. . . . . pota potAnA zeyAkAronAM kAraNo (hovAthI ) ane 5raM5rAe pratibiMba samAna zeyAkAronAM kAraNo hovAthI,... ahA ! e badhAM paryAyo potapotAnA kAraNo che. paNa ahIMyA (jJAnamAM ) zeyAkA2mAM e vyavahA2 kAraNa che. ... '... sAkSAt jJAnadarpaNa bhUmikAmAM UtarelA biMba-samAna potapotAnA zeyAkA2onAM kA2No hovAthI,... kharekhara to te AtmAo ane anaMta 52mANuo potapotAnA guNa-paryAyanA kA2Na che ( evA padArthane ) biMba kahIe ane jJAnanI paryAyamAM jaNAya tene pratibiMba kahIe. AvI bhASA ! AvI vAtuM ! (peIja naM. 137 thI 138 ) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23) maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [u] juo ! A jJAna che ane sAme lImaDo che. te lImaDAne jANe che (arthAt lImaDo) jJAnamAM jaNAya che. lImaDo biMba che ane ahIMyA jJAnamAM pratibiMba che. chatAM jJAnamAM lImaDo Avyo che ema kahevAya. kharekhara to enuM sva-yAkAra tyAM (lImaDAmAM) che. ane ahIMyA jJAnAkAra thayo te vyavahAra thayo. chatAM paNa e lImaDo ahIMyA Avyo nathI. ahIM to jJAnanI avasthA potAthI thaI che temAM lImaDAnuM jJAna thayuM che. AvI vAta che! A makAna che, A pustaka che, e (badhAM) parazeyAkAra che. jJAnamAM e parazeyAkAranuM pratibiMba paDe che eTale ke jANe che. tethI vyavahArathI ema kahevAya che ke - zeyAkAro jJAnamAM AvyA che. paNa kharekhara zeyAkAro jJAnamAM AvatA nathI. zrotA- jJAnamAM padArtho AvI jAya to to... ( jJAna jaDa thaI jAya.) samAdhAna- jJAna jaDa thaI jAya. A sAme lImaDo che te kaDavo che. tene jJAna jANe che. jJAnamAM jo lImaDo Ave to jJAna kaDavuM thaI jAya. lIMbu khATuM che, enuM ahIM jJAna thAya; paNa khATApaNuM jo jJAnamAM AvI jAya to jJAna khATuM thaI jAya eTale ke jaDa thaI jAya. sAkara gaLI che, tenuM ahIM jJAna thAya che ke te gaLI che. paNa e gaLapaNa jo jJAnamAM AvI jAya to gaLapaNa jaDa che to jJAna paNa jaDa thaI jAya. A to bhedajJAnanI vAta che. (AtmA) parathI tadna judo che. jinezvara prabhuno-vItarAgano mArga koI alaukika che. (peIja naM. 143) [ ] " ni:zeSapaNe AkhAya, (paripUrNa) AtmAne AmAMthI AtmAmAM saMcete - jANe-anubhave che....'(niHzeSapaNe" no nartha) nIce che. niHzeSapaNe kAMI jarAya bAkI na rahe e rIte kevaLajJAnamAM koI vastu (jANavAnI) bAkI na rahe te rIte jJAnapaNe pariName che. jANyA- vinAnuM (kAMI bAkI rahetuM nathI) anaMta.. anaMta. anaMta.. anaMtakALa pachI thaze, ene paNa te jANyA vinA na rahe, evuM kevaLajJAnInuM jJAna che. niHzeSapaNe (eTale) bAkI rAkhyA vinA, AhA. hA! ".. AkhAya (paripUrNa) AtmAne AtmAthI AtmAmAM...." AtmAne AtmAthI AtmAmAM jANe che - anubhave che. arthAt e potAne jANe-dekhe che ane anubhave che. e parane jANe ane dekhe evuM che nahIM. kema ke paradravya to bhinna che. (peIja naM. 146- 147) [ ] "prathamathI ja samasta joyAkAro rUpe pariNamyo hovAthI.' pahelAM ja samaye traNakALa traNalokanA jANavA lAyaka yonA jJAnAkAre pariNamyo hovAthI ".. pachI pararUpe AkArAntararUpe nahIM pariNamato thako.....' anya AkAra- bIjA samaye bIje AkAra thAya ema che nahIM. je pahele samaye che, tevo ja bIje samaye che, tevo ja trIje samaye che.. (peIja naM. 151) [ s ] bhagavAnanA jJAnamAM traNakALa -traNaloka eka sAthe jaNAya tethI te jJAnamAM parivartana nAma AkArAntara (thato nathI) badalAto nathI, Aha.... hA ! evo ja A bhagavAna AtmA che. te sarvajJa svarUpI che. (peIja naM. 152) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 231 [ ] pravacanasA2 33 gAthAno bhAvArtha che. zuM kahe che ? 'bhagavAna samasta padArthone jANe che tethI kAMI teo 'kevaLI' kahevAtA nathI..., AhA... hA ! kevaLI bhagavAna sarva padArthone jANe che mATe teo kevaLI kahevAtA nathI '...paraMtu kevaLa arthAt zuddha AtmAne jANatAM...' bhagavAna AtmA ! zuddha caitanya vastu tene '...jANatA-anubhavatAM hovAthI teo 'kevaLI' kahevAya che'. AhA... hA ! kevaLI sarvajJa 5ramAtmA lokAlokane jANe che, mATe kevaLI kahevAya che-ema nathI. kAraNa ke lokAlokane jANe che ema kahevuM e to vyavahA2 che. potAno bhagavAna AtmA ! anaMta... anaMta... guNano dariyo- sAgara prabhu che tene te jANe che. mATe kevaLI kahevAya che. kevaLa ( arthAt ) ekalo bhagavAna AtmA jJAnamAM jaNAya che mATe tene kevaLI kahevAmAM Ave che. (peIja naM. 169 ) [ ] ahIM kahe che ke- janma maraNathI chUTavuM hoya to prabhu ! tArA bhAvazrutajJAna dvArA tuM trikALI bhagavAnane jo ! ene jANa to tane samakita thaze ane tenAthI janma-maraNano aMta Avaze. AhA... hA ! tArA jJAnanI paryAyamAM tuM 52ne zeya banAve che e to anAdithI banAvyuM, e kAMI tuM nahIM. have jJAnanI paryAyamAM tuM tane trikALa svabhAvane zeya banAva ! AhA.. hA ! A te kaI vAta ! bhagavAnanI vAta che prabhu ! AhA.. hA ! bhagavAna bhagavAna thavAnI vAta kare che. (peIja naM. 168 ) [ ] 'kevaLa (zuddha) AtmAne jANanAra...' have kahe che ke -bhagavAna sarvaza prabhu potAno ekalo pUrNa zuddha AtmA tene jANe che mATe kevaLI kahevAya che. kevaLa ekane jANe mATe kevaLI che. AhA.. hA ! e pramANe '...kevaLa ( zuddha ) AtmAne jANanAra...' arthAt zuddha svarUpa je AtmA ekalA dhruva sAmAnya trikALane jANanAra -anubhavanAra zrutajJAnI paNa 'zrutakevaLI' kahevAya che. (peIja naM. 169 thI 170) [ ] 'vaLI potAthI abhinna evA samasta jJeyAkA2o rUpe,...' ( arthAt ) jJAna je zeyone jANe che ne ! e jJAna zeyAkArarUpe thayuM che, e jJAnAkAra che. samasta zeyAkA2orUpe pariNameluM je jJAna te-rUpe svayaM pariNamanA2ne kAryabhUta samasta zeyAkAronA kA2NabhUta sarva padArtho jJAnavartI ja kathaMcit che. ( arthAt ) A jJAna badhA zeyAkArone jANe che, tethI te zeyAkAra thayeluM jJAna- jANe ke 52nuM jJAna che, ( jANe ke ) 52 emAM AvI gayA ! ema kacit vyavahArathI kahevAmAM Ave che. lokAlokanA jJeyonuM jJAna (thatAM ) e zeyAkA2 jANe zAnAkAramAM AvI gayA ema kathaMcit vyavahA2thI kahevAmAM Ave che. bAkI kharekhara to zeya jJeyamAM che ane jJAna jJAnamAM che. (peIja naM. 202 ) [ ] '(svane 52) evA be bhedane lIdhe' ... be bheda eTale zuM? jANavA lAyaka dravya AtmA ane para 'evA be bhedane lIdhe be prakAranuM che' zeya be prakA2nA che - jANanAra te sva-zeya ane 52 zeya evA be prakAranA zeya che. jJAna svapa2 zAyaka hovAthI zeyanuM evuM dvividhapaNuM mAnavAmAM Ave che. (peIja naM. 209 ) [] AtmAnA jJAnamAM jaNAya te jJAna paNa pariNAmavALuM che ane zeyo je jJAnamAM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jaNAya, e jJeyo paNa pariNamanavALA che, kUTastha nathI. tethI...' eTale bannene pariNamavAvALo -badalavAvALo svabhAva hovAthI... AtmAne, dravyo jenuM avalaMbana che.' dravyo jenuM avalaMbana che teno artha nIce che- jJAnane jJeyabhUta dravyo AlaMbana arthAt nimit che. e zuM kahyuM ? AtmAnuM jJAna kevaLajJAnapaNe pariName temAM zeyo je che te nimitta che. jJAnane jJeyabhUta dravyonuM AlaMbana arthAt nimitta che. jJAna zeyane na jANe to jJAnanuM jJAnatva zuM ? jJAna anaMta anaMta zeyone na jANe to jJAnanuM jJAnatva zuM? (peIja naM. 216) [ ] ... dravyone,.. eTale trikALI vastune, '. jJAnane avalaMbIne,.. eTale jJAnamAM nimitta thAya evI '...... zeyAkArarUpe pariNati. ' eTale ke e zeyane jJAna nimitta thAya che e rIte sAme zeyAkArarUpa pariNati '... abAdhitapaNe tape che - pratApavaMta varte che. AhA... hA ! sAme zeyanuM pariNamana che ane ahIMyA jJAnanuM pariNamana che. e jJAnanA pariNamanamAM zeyanuM pariNamana nimitta che. ane jJeyanA pariNamanamAM jJAnanuM pariNamana nimitta che. e rIte abAdhita pratApa varte che. (peIja naM. 219) [ ] evo je prabhu ! jeNe aMta2mAMthI sarvajJapaNuM pragaTa karyuM che eNe prAptanI prApti karI, evA kevaLajJAnI 5ramAtmA che, anaMta anaMta padArthonI paryAyo vItI gaI ane bhaviSyanI anaMtI paryAyo thaI nathI tene Ama vartamAnavat jANe che. deSTAMta Avaze eka sAdhAraNa bAI che teNe loTanA piMDamAMthI thoDo piMDa kADhayo. tenA khyAlamAM che ke A paryAya che, ane AnI roTalI thaze, te samaye e khyAlamAM AvI jAya che. tema dareka dravyanI paryAyanuM jJAna chadmasthane paNa AvI jAya che. teNe vicAra ke di' Avo karyo che? (peIja naM. 223) [] zrotAH- ekI sAthe khyAlamAM Ave ke krame - krame ? samAdhAnaH- eka sAthe khyAlamAM Ave che. bhale ma paDe paNa Ama eka sAthe khyAlamAM Ave che. ema bhagavAnanA jJAnamAM anaMtA dravyo je che, tenI anaMtI paryAyo je thaI gaI, anaMtI paryAyo bhaviSyamAM thaze - tene Ama vartamAnavat jANe che. A rahI... A rahI ema ! e jJAnanuM sAmarthya che. paryAyanuM hoM! AhAhA ! ane zeyonI paNa evI zakti che ke, ( pote ) jevI jAtanuM jevuM che - te tene arpI de ! arthAt jJAnamAM jaNAya (peIja naM. 223) jAya. [ ] vaLI zAna citrapaTa samAna che, jema citrapaTamAM atIta, anAgata ane vartamAna vastuonA AlekhyAkAro (Alekhya AkAro...) jema pATiyAmAM ke sthaMbhamAM gayA kALanA tIrthaMkaro, vartamAna tIrthaMkaro ane bhaviSyanA tIrthaMkaro Ama cItare to (eno ) eka samayamAM badho khyAla AvI jAya che. (zrI jayasena AcAryadeve ) ( bAhubalIno dAkhalo Apyo che. 'bAhutimattAvi' paNa e bAhubalIne citaryA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 233 hoya (ke) tIrthakarane sthaMbhamAM kotaryA hoya, covIza tIrthakaro-bhUtakALamAM thayA ene vartamAna ane bhaviSyanA (kotaryA hoya) to ahIM eka samayamAM badhA tIrthaMkaro jaNAya che. jaNAya che ke nahIM? bhale chadmasthane thoDo krama lAge, e judI vastu che. paNa eno svabhAva to eka samayamAM jANavAno ja che. (peIja naM. 233) [ 0 ] tethI "..jJAna citrapaTa samAna che. jema citrapaTamAM atIta, eTale gayo kALa, ..anAgata eTale bhaviSya, ane vartamAna vastuonA AlekhyAkAro'(Alekhya AkAro)..." teno nIce artha che- Alekhya-AlekhavA yogya; cItaravA yogya.. sAkSAt eka kSaNe ja bhAse che, tema jJAnarUpI bhIMtamAM (jJAnabhUmimAM, jJAnapaTamAM) paNa atIta anAgata ane vartamAna paryAyonA zeyAkAro sAkSAt eka kSaNe ja bhAse che. (peIja naM.- 234) [ ] jJAna paryAya je thAya che e paNa kramabaddha che. kramabaddhamAM je prakArano rAga Avyo, te che mATe ahIM ( jJAna ) jANe che ema nathI. enA jJAnanA kramamAM svanuM ane paranuM jJAna (karavAvALI) paryAya enA kramamAM AvI eTale emAM e jaNAyuM che. bahu jhINuM bApu! (peIja naM. - 235) [ ] vaLI sarva zeyAkAronuM tAtkALikapaNuM (vartamAnapaNuM sAMpratikapaNuM) aviruddha che. zuM kahe che? jagatanI badhI cIjo- zeya che enA paryAyonA AkAra, (tenuM tAtkALikapaNuM vartamAnapaNuM sAMpratikapaNuM ) aviruddha che. "jema naSTa ane anutpanna vastuonA AlekhyAkAro vartamAna ja che. koI paNa cIjanI paryAya badalI, naSTa ane anutpanna (eTale ) utpanna thaI nathI e vastu. e vastuonA AlekhyAkAro khyAlamAM AvI jAya che. AhA ! vartamAna ja che. (peIja naM.- 236) [ 0 ] ahIM to eTaluM ja kahevuM che ke- thaze, thAya che ane thaI gayuM. ene jANavAno jJAna svabhAva che. bhagavAna AtmAno svabhAva che. bhagavAnano to che ane A AtmAno paNa evo svabhAva che. anumAna dvArA jANI zake che, tadAkAra thaI zake che... jevuM sAme bhUta-bhaviSyanuM svarUpa che te AkAra paNa khyAlamAM AvI zake che. to pachI pUrNa jJAna naSTa ane anutpana paryAyone kema na jANI zake? "citrapaTanI mAphaka jJAnazakti ja evI che. AhAhA ! jJAna svabhAva ja evo che ke ene koI bhUta ane bhaviSyanI vAta na jaNAya evuM nathI.) e to caitanya camatkArI vastu che ! (peIja naM.- 238) [8 ] ". jJAna zakti ja evI che ke te atIta ane anAgata paryAyone paNa... "paNa" kema lIdhuM? kemake vartamAna to jANe che paNa (atIta ane anAgatane).. paNa jANI zake che. vaLI, AlekhyatvazaktinI mAphaka... eTale AlekhelA citra jema dekhAya ke A pUrvabhava hato, A vartamAna che ane A bhaviSyano bhava che. citra Ama mUkene? bhagavAnano pUrve siMhabhava hato, pachI A bhava hato ane atyAre bhagavAna che. ema eka sAthe dekhAya ne Ama! Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 '...A rIte AtmAnI adbhUta jJAna zakti,... AhA..hA ! jANanAro jANanAro... jANanAro...jANanAro...jANe..jANe...jANe ! gaI avasthA, vartamAna ane bhaviSyano jANanA2- evI AtmAnI adbhuta zakti che. 'dravyonI adbhuta jJeyatva zakti..., AhAhA ! e zeyanI paNa je avasthA thaI nathI te ahIM jJAnamAM jaNAya evI zeyanI zakti che. jJAnanI to zakti che paNa zeya paNa evuM che. 'A rIte AtmAnI adbhUta jJAna zakti ane dravyonI adbhUta zeyatvazaktine lIdhe kevaLajJAnamAM samasta dravyonA traNe kALanA paryAyonuM eka ja samaye bhAsavuM aviruddha che. eka samayamAM badhuM bhAse ! ( peIja naM. 238 thI 239 ) [ ] A.. hA.. hA ! bhagavAna ! tuM evo cho ! tAruM aMdara evuM sAmarthya che. kahe che- bhUta ane bhaviSyanI paryAya na hoya chatAM paNa jJAnamAM nirNaya ka2vA jAya to e zrutajJAnanI paryAyamAM paNa e parokSa che. parokSa paNa e pramANa che ne ! kevaLajJAnamAM pratyakSa che. samajAya che? (peIja naM.- 247) 234 [ ] e kevaLajJAnanI paryAyano evo svabhAva che ke, bhaviSyanI paryAya thaI nathI, bhUtanI thaIne naSTa thaI gaI- e apekSAe asadbhUta che. chatAM jJAna pratye nizcita thayelI che. jJAna ene pratyakSa-sadbhUta tarIke jANe che. AhAhA ! jJAnamAM e traNakALanI paryAyo aMdaramAM niyata nizcayathI jaNAya che. evo jJAnano pratyakSa svabhAva che. A tamArA kramabaddhamAM AvI gayuM. (peIja naM. -252) [ ] '5ththaranA staMbhamAM kotarAyelA bhUta...' bhUta eTale gayA kALanA bharata ane bAhubalI'...ane bhAvi zreNika rAjA Adi tIrthaMkaradevonI mAphaka potAnuM svarUpa akaMpapaNe...paththa2mAM kotarAyelA bhUta, bhAvi ane vartamAna pratyakSa dekhAya ema... potAnuM svarUpa akaMpapaNe'...jagatamAM anaMtA jJeyo che ane tenI je bhUta ane bhaviSyanI paryAyo che te badhI...potAnuM svarUpa akaMpapaNe ( jJAnane ) arpatA...arthAt e zeyo je che te jJAnamAM akaMpapaNe varte che. AtmAmAM eka pariNamyapariNAmakatva nAmano guNa che. eTale ke zeyonA samaya samayanA je kAMI pariNAma-AkAra thAya tene jJAna jANe, ane potAnA je jJAnAkAra che te sAmAnA kevaLajJAnAdi paryAyamAM te jJAnAkAra grahaNa thAya. 52nuM prameya kare ane 52nA jJAnamAM te ( pote ) prameya thAya. 15 mo guNa che ne ! pariNamyapariNAmakatva. e pariNamya pariNAmakatva eTale zeyAkA2ne grahaNa kare ane jJAnAkA2ne grahaNa karAve. bIjAnA jJAnamAM jJAnAkAra grahaNa karAve, tene hisAbe eTale bIjA jIvanA hisAbe to ahIM zeyatva che ne ! paNa ahIM jJAnAkAra jevI potAnI dazA che tevuM temAM prameyapaNe thAya-jaNAya. ane 52nuM prameya potAmAM pramANa thAya. ...akaMpapaNe ( jJAnane ) arpatA evA ( te paryAyo )vidhamAna ja che. jJAnanI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 235 paryAyamAM jeTalA zeyo-paryAyo che te badhI eka samayamAM ahIMyA jJAnamAM akaMpapaNe (potAne ) arpe che. jema ke traNakALanuM badhuM ekadama sthira hoya evuM akaMpapaNe ape che. gayA kALanI paryAya, bhaviSyanI paryAya ane vartamAnanI badhI paryAya Ama jANe sthira hoya evI rIte arpe che. AhAhA ! potAno paNa je pUrNa jJAna paryAya che ane anaMtaguNano paryAya che e paNa paranA jJAnamAM zeyapaNe akaMpapaNe varte che. (peIja naM.- 253-254) [ 9 ] paramANunI paNa bhUta ane bhaviSyanI paryAyo vartamAnanI apekSAe, zeyanI apekSAe avidyamAna che; paNa te jJAnanI apekSAe vidyamAna che! A zuM kahe che!! (jJAnane ) zeya arjAI gayuM ( che.) kemake zeyamAM prameyapaNuM che ne! prameyapaNuM kaho ke zeyapaNuM kaho ! jaNAvA yogya eno svabhAva che te jANanAramAM arpAI gayo che- prameya thaI gayo che. (peIja naM.- 258) [ ku ] .e rIte temane potAnA prati niyata na kare (-potAmAM nizcita na kare, pratyakSa na jANe.... to e jJAnanI divyatA zI? e to jJAnanI divyatA! alaukikatA!vismayatA che. "AthI ema kahyuM ke- parAkASTAne pahoMcelA jJAnane A badhuM utpana joIe (yogya) che. "parAkASTAne' (eTale) chellAmAM chellI jJAnanI utkRSTa dazA thaI gaI ene badhuM yogya che. nahIM thayelI ane thaI gayelI ene paNa vartamAna pratyakSa jANe evo ja koI jJAnano svabhAva che- ( ema kahevuM che ). (peIja naM. 263) [ ] "... anutpanna temaja vyatIta paryAyamAtra... zeyapaNAne nahIM atikramatA hovAthI.... (arthAt ) te badhI paryAyo zeyapaNe che, jJAnamAM jaNAya evI che. tethI zeyapaNAne eTale jaNAvA yogyapaNAne nahIM atikramatI hovAthI. gayA kALanI anaMtI avasthAo ane bhaviSyanI anaMtI. anaMtI avasthAo zeyapaNAne choDatI nathI. mATe zeya che. zeya eTale jJAnamAM jaNAvA lAyaka che. (peIja naM. 281) [ ] >> zeyapaNAne nahIM atikramatA hovAthI joya ja che.'paramANunI ane AtmAnI bhale anaMtakALa pachI dazA thAya, paNa e zeya che. zeya che tethI jaNAvA yogyane pAtra che. AhAhA ! prameya che tethI jaNAvAne lAyaka che. are...! are. AvI vAtuM have! (peIja naM. 283) [C ] " prajvalita agni ne,... saLagatI agni che- te aneka prakAranA lAkaDAM, chANAM Adi.. dAhyapaNAne nahIM atikramatuM..." e baLavAne lAyakapaNAne choDatA nathI. badhAM baLavAne lAyaka che. jema bhUtanI-gayAkALanI ane bhaviSyanI paryAya zeyapaNAne atikramatI nathI, tethI te sarvajJa paramAtmAne jJAnamAM jaNAI jAya che. ema aneka prakAranA lAkaDAM dAhyapaNAne eTale baLavAne lAyakane atikramatAM nathI. dAhya chebaLavA lAyaka che tene agni bALe che. ema bhUta ane bhaviSyanI paryAyo zeyapaNAne nahIM choDatI te sarvajJanA jJAnamAM jaNAI jAya che. ahA ! Avo to nyAya Ape che. (peIja naM.- 284) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che. ] AtmA jJAna svarUpa ja che. emAM zeyavastu nathI ane zeyane lakSe je rAga thAya che temAM nathI. eTale je jJAna svarUpa AtmA che e zeyArtha nAma paranA prayojanane mATe arthAt zeyane jANavAnA prayojanamAM jAya to tene rAga thAya. e nyAya AvI gayo che ke'prdvvaado duggaI' sarvajJa prabhu ema kahe che ke- AtmA jJAna svarUpa prabhu che! te para bhagavAnane jANavA jatAM rAga thaze. kAraNake tenA mATe) huM parazeya chuM. mane jANatAM. lakSa tenuM rAga upara gayuM tethI rAgarUpanuM pariNamana te jJAna ja nathI. samyagdaSTine rAga Ave paNa tenuM pariNamana) rAgathI bhinna che. ane tenuM jJAna AtmApaNe pariName che tethI te zeyArthapaNe pariNamatuM nathI paraMtu tenuM je spazeya te rUpe pariName che. "jJAtA jo zeya padArtharUpe pariNamato hoya..." eTale ke ekalo zeyapadArthane jANavApaNe pariNamato hoya to to rAga ja thayo. ane ekalA rAgarUpe pariName te jJAnI nahIM, te jJAna nahIM. zeyArtha pariName e samyajJAna ja nahIM. jayasena AcAryadeve TIkAmAM be-traNa artha karyA che, paNa mULa sAra A che. kemake pote jJAnasvarUpa che te baMdhanuM kAraNa nathI. baMdhanuM kAraNa to parane jANatAM- parane jANavAmAM rokAtAM je rAga thAya te baMdhanuM kAraNa che. eka-eka zeyane bhinna-bhinna jANavA mATe pariName to tene jJAna ja na kahIe. to pachI kSAyika jJAna to zenuM hoya? ahIMyA ema kahe che ke je parazeya arthe pariName che tene samyajJAna nathI. eTale ene sarvajJapada prApta nahIM thAya. paNa je koI sva-jJAtA che tene lakSe jJAnapaNe pariNamaze, nirvikalpa zAMtipaNe pariNamaze tene sarvajJapada prApta thaze. tene rAga hovA chatAM te rAga saMbaMdhInuM jJAna temaja potA saMbaMdhInuM jJAna thAya che. e vAta to samajJAnInI karI. paNa svajJAnane choDIne, paraNeya eTale AtmA sivAya "yamavuM' paraNeyane arthe pariName che te ajJAnI che. ". tene sakaLa karmavananA kSaye pravartatA svabhAvika jANapaNAnuM kAraNa (kSAyikajJAna) nathI;... ' bhagavAna sarvajJa paramezvara lokAlokane jANe che paNa (kharekhara to) svane jANavAnA jJAnanA pariNamanamAM e jaNAya jAya che. kharekhara to potAnI jJAnaparyAya jaNAI jAya che. .kAraNake dareka padArtharUpe pariNati dvArA mRgatRSNAmAM jaLasamUhanI jema jhAMjhavAmAM pANI nathI chatAM mRgalA pANI jANIne doDe che. ahA ! ema parazeyane jANavA (ajJAnI doDe che tene) jJAna nathI. e to paradravyane jANavA jAya che tyAM rAga thAya che. A.... hA... hA! mRgalA jema jhAMjhavAnA pANI dekhIne pANI mATe doDayo jAya che, ema bhagavAna AtmAnuM jJAna, sva-parane jANavAnuM che e sva tarapha DhaLIne jANe to to sva-paranuM yathArthajJAna thAya. paraMtu svane bhUlIne paraNeyane jANavAnA prayojanapaNe to tene jJAna ja nathI. AvI vAta have! cidAnaMda jJAna svarUpa prabhu jJAtA.... "parigama iNeyamavuM khAvA' ! AhA! Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 237 bhagavAna zAtA AtmA, te 52zeyane arthe pariName to svajJeyane arthe pariNamavAnuM tenuM rahI gayuM- e jJAnane mithyA kahe che. AhA ! jANanAro jaNAya che te to jJAnanuM pariNamana che. jANanAro bIjAne jANavA jAya emAM ene rAga thAya- to te jJAna nathI. bhagavAna jinendradeva sarvajJa 5ramezvara trilokanAthe ema kahyuM che ke- je koI amArI sAmuM joze, tene mATe ame 52zeya chIe mATe tane rAga thaze. 5dravya anusArI rAga thaze ane svadravya anusA2I vItarAgatA thaze. jo rAgarUpe pariNamyo to zeyArtha pariNamyo to tAruM zeya rahI gayuM, svajJeya rahI gayuM. ekalo 525dArthane ciMtavavAmAM rokAI gayo ene rAgAdi vikalpa rahita svasaMvedana jJAna ja nathI- ema jinendra devoe kahyuM che. potAnA svabhAvanuM AzrayapaNuM choDIne, 52 padArthano Azraya laIne je rAga thAya, te eka eka 52ne jANatAM... jANatAM... jANatAM e pUrNa nahIM jANI zake. ane eka-ekane jANavA rokAtAM te rAgathI sarvajJapada paNa nahIM thAya. je rAgathI bhinna paDI ane svasaMvedana jJAna ka2ze tene sarvajJapaNuM prApta thaze. sahaja AnaMdamAM lIna rahI sahajapaNe jANyA ka2vuM te ja jJAnanuM svarUpa che; zeya padArthomAM aTakavuM te jJAnanuM svarUpa nathI. ' mULa to A vAta che. potAne jANavAnuM choDI daIne 52ne jANavAmAM rokAI rahevuM... temanA sanmukha vRtti thavI..., eTale 52 sanmukha e jJAnanuM svarUpa nathI. 52zeyomAM bhagavAna paNa 52 che, guru paNa para che ! dharmAstikAya- adharmAstikAya 52 che. strI Adino jIva paNa 52 che. e 52mAM jANavAmAM aTakavuM, temanA sanmukha vRtti thavI- te jJAnanuM svarUpa nathI. AhA ! AvI vAta che! 52mAM jANavAmAM rokAvuM te mithyAtva ajJAna che. mithyAtvamAM anaMtAbhava karavAnI tAkAta che. bhagavAna AtmAnuM jJAna thatAM anaMtu... anaMtu sarvajJanuM jJAna ane zAMti pragaTe evI enAmAM tAkAta che. ( gAthA-42, peIja naM. 289 thI 299 ) [ ] bhagavAna AtmA ! nirmaLAnaMda, sat cidAnaMda prabhu che. zuddha AnaMda kaMda sat cidAnaMda AtmA ! enI zuddhatAmAM paryAyanI koI azuddhatA che nahIM. chatAM enI paryAyamAM azuddhatA che e potAne kA2Ne che. e karmane kA2Ne ane 52ne kA2Ne nahIM. kahyuM nesphaTika nirmaLa che, enI nirmaLatAmAM kALA, lIlA phUla joDayA hoya to kALI, lIlI jhAMya dekhAya che. e kALA, lIlA phUlane laIne nahIM. e potAnI paryAyanI lAyakAtayogyatAne kA2Ne kALI, lIlI paryAya dekhAya che. (peIja naM. 335 ) [ ] e sphaTika jema svacchatAnA svabhAvavALuM hovA chatAM phUlanA saMge potAnI yogyatAthI (temAM ) kALI, lAla jhAMya dekhAya che. ema bhagavAna AtmA nirmaLAnaMda svaccha sphaTika jevo hovA chatAM tenI paryAyamAM karmanA nimittanA saMge potAne kA2Ne te zubhAzubhapaNe pariNamavuM thAya che. (peIja naM. - 337) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ s ] 80 mI gAthAmAM Avaze ne! 'no nAgari garajaMta DhaLatta guNattapanayariM' je arihaMtanA paryAya jANe....! e to haju para thayuM. ene jANIne aMdaramAM potAmAM meLave.. A... hA.... hA..! arthAt vartamAna paryAyane guNamAM bheLave ane guNane abheda kare ane samyagdarzana - anubhava kare tyAre teNe sarvazanI paryAya jANI ema vyavahAre kahevAmAM Ave che. (peIja naM.- 359) have sarvane nahi jANanAra ekane paNa jANato nathI ema nakkI kare che - A... hA... hA ! A adhikAra jarA sUkSma che. aMdara bhagavAna AtmA jJAnasvarUpa ane te badhAne jANavAnA svabhAvavALuM tattva che. je koI badhAne jANanAruM tattva che e badhAne jANato nathI. e potAne paNa jANato nathI kemake jagatamAM jeTalAM zeyo che te badhAne jANavArUpe pariNamavuM evo eno svabhAva che. sarvajJane to pUrNapaNe pratyakSa para zeyAkArarUpe jJAna pariName che. paraMtu nIcenA chadmastha zrutajJAnI dharmI jIvane paNa zrutajJAnamAM badhA zeyonuM parokSarUpe jANavAnuM paryAyamAM pariNamana che. Avo mArga bhAre! je koI sarvane jANe nahIM to; pote sarvano jANanAra evo potAno svabhAva che, tethI te potAne paNa jANato nathI. e vAta kahe che. ahIM to caitanya jyoti jhaLahaLa bhagavAna AtmA! paryAyamAM kevaLajJAnapaNe che te traNakALane traNalokamAM rahelAM dravya, guNa ne paryAyone jo na jANe eTale ke tenA jJAnAkAramAM zeyAkAronuM pariNamana na thAya to e jJAnAkArarUpa paryAyane dharanAruM dravya che, te dravyanI tene khabara nathI. AhA ! bahu jhINuM bApu! (pravacana naM-46 tA. 21-2-79, gAthA-48) [ ku ] e moTapa zenI? jANavA-dekhavAnI ! tArI jANavAnI eTalI moTapa che ke- eka samayamAM traNa kALanA anaMtA dravyo ane anaMtI paryAyane jANe- evuM tAruM svarUpa che. bhale chabasthane jANavAmAM thoDo krama paDe chatAM paNa tArA jJAnamAM kharekhara to eka samayamAM zrutajJAnamAM paNa, anaMtA dravyane paryAyonA samudAyano bhagavAna jANanAro che. e paMDite ema kahyuM ke- parano kartA na mAne to e digambara jaina nathI ! are.. bhagavAna! bApu! tuM tane nukasAna kare che, bhAI ! A... hA.. hA ! karavAnI to vAte nathI paNa e mArA che ema mAnavuM e paNa emAM nathI. zarIranA rajakaNe rajakaNo pudgala che... ane tenI vartamAna thatI avasthA ane bhUta-bhaviSyanI (badhI avasthAo) ane A akSaronI- A pudgalanI (avasthAo), e badhA dravyo ane tenI trikALI paryAyono Akho samudAya eka bAju! prabhu! te zeya tarIke jANavA tarIke che ane tuM teno jANanAra tarIke cho. para zeya ane AtmA jJAtA te paNa vyavahAra saMbaMdha che. ahIM to e siddha karavuM che ne ke je sarvane jANe te ekane jANe. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 239 tyAM 47 zaktimAM to e lIdhuM bhAI ! sarvajJa zakti! sarvane jANavuM eTale ke e AtmajJAna che- AtmajJa che. sarvane jANyuM mATe sarva para AvyA ema nahIM! e je sarvajJa che te AtmajJa che. e paryAya AtmAnI che. sarvajJa sarvadarzi zakti che ne! e ahIM kahe che ke - agni jema dAhyAkAra paryAye pariNameluM dahana te agninuM svarUpa che, evA potArUpe pariName che. e potArUpe pariNamyo che... tema samasta zeyane jANato jJAtA...' jema samasta baLavA yogyane bALato agni agnirUpa che. ".. tema samasta zeyane jANato jJAtA (-AtmA) samasta zeya hetuka..."- arthAt badhA joyo jemAM nimitta che, evo samasta zeyAkAre pariNamelo paryAya, samasta zeyAkAra paryAye pariNameluM sakaLa eka jJAna jeno AkAra che.." sakaLa eTale AkhuM, paripUrNa. te AtmArUpe thayo thako pariName che. ".. evA potArUpe- je cetanapaNAne lIdhe svAnubhava pratyakSa che te- rUpe pariName che. -' e to pote potArUpe svAnubhavapaNe pariNamyo ema kahe che. jema dAhyAkAra baLavA lAyaka je vastu che te rUpe agni thaI che. ema jANavA lAyaka vastu che te jJAnAkArarUpe jJAna pote thayuM che. potArUpe- je cetanapaNAne lIdhe svAnubhava pratyakSa che te- rUpe- pariName che." A.. hA hA ! baLavA lAyaka padArthone bALato agni, agnirUpa che, ema zeyAkAra (-zeyo jemAM )-jJAnAkAramAM nimitta che, evuM zeyAkArarUpe pariNamatuM jJAna te AtmAjJAna che, te cetana che, A.... hA.. hA! te jJAtA bhinna che ane te zeya bhinna che. zuM kahe che? juo! A jagatanI aMdara cha dravya che. cha dravya! ane enA anaMtAguNo! ane enI traNakALanI paryAyo ! e badhAM zeya che. A AtmAmAM, cha dravya je bhinna che ane tenA guNo ane tenI trikALa paryAyo che te badho samudAya zeya che. ane te zeyanuM jANanAra A jJAna che. e jJAnamAM, je trikALI dravya, guNa, paryAyanA zeyAkAro che- te zeyAkAra jemAM hetu che, evuM jJAnAkAre pariNamavuM e jIvano-AtmAno svabhAva che.). A.... hA... hA! ahIMyA to kevaLajJAnanI vAta cAle che paNa zrutajJAnamAM paNa ema che! saravALo to tyAM laI javo che ne! jyAre A jagatanA badhA padArtho, kevaLIo, siddho, guru, deva, zAstro... e badho zeya samudAya che! emAM koI mAro che, evo koI zeyamAM svabhAva nathI, AhA.. hA! tema jJAnamAM te zeya jaNAya che, jenA jJAnanA pariNamanamAM zeyAkAra evA jIvo ane bIjuM) dravyo Adi che e nimitta che. jJAnanuM pariNamana potAthI che. A... hA.. hA ! e joyAkArapaNe jJAnAkAra thAya che e to zeyone jANavAno jJAnano svabhAva che. mATe te zeyAkArarUpa jJAna pariName che. e zeyAkArarUpa jJAna pariName che. e zeyAkAra nathI, kharekhara jJAnAkAra che. bIjI rIte kahIe to- bhAvazrutajJAna je che temAM e vyavahAre dayA, dAna, vrata, bhakti AdinA pariNAmathI mAMDIne (bAkInA badhAM dravyo) zeya samudAya che. bhagavAna AtmA ! potAnA svabhAvanA lakSe potAnA jJAna - bhAva zrutajJAnapaNe je pariName che Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 te zrutajJAnanA pariNAmamAM jJAnIne paNa je rAgAdi thAya che, e rAgathI mAMDIne AkhI duniyA zeya samudAya che, phakata kevaLajJAnamAM pratyakSapaNuM che zrutajJAnamAM parokSapaNuM e paranI apekSA che. svanuM to pratyakSapaNuM che. zuM kahyuM? bhAI ! samajAya che kAMI? bhagavAna ! tattvadeSTi bahu AkarI. AhA ! koI jIvane mArI zakuM ke jIvADI zakuM evuM svarUpa koI zeyamAM nathI, tema tevuM ahIM jJAnamAM nathI. e... AkhI duniyA joya samudAya che. eka bAju rAma ne eka bAju gAma! eTale rAgathI mAMDIne AkhI duniyAno samUTha! paMca parameSThI paNa zeyamAM jJaya che. e paMca parameSThI jJAnamAM zeya che. e zeya, jJAnanI cIja nathI. paNa te zeyAkAra jJAna pote potAthI pariName che. tevuM je jJAna badhAne jANavArUpe pariName e jJAnAkAra jJAna (rUpe thavuM) evo jJAnano svabhAva che. AmAM to e paNa UDI jAya che kevyavahAra hoya to nizcaya thAya, nimittathI thAya e badhI vAta UDI jAya che. kemake e vyavahAra ane nimitta zeya samudAyamAM che. kahe che? baLavA lAyaka je dAhya che, te rUpe agni pote dAhyAkArarUpe pariName che te agni che- te agninuM rUpa che. tema joyAkAro - jagatamAM jeTalAM zeyo che- anaMta siddho, anaMta nigoda ane anaMta skaMdho, anaMta paramANu- e badhA joyo ane tenI traNakALanI paryAyo, e zeyane AkAre jJAna pariName che. kemake enuM jJAna che e badhAne jANanAruM che. e badhAne jANanAruM jJAna jo A rIte na hoya to te ekane paNa jANato nathI. kAraNake eka pote che e badhAne jANavApaNe pariNameluM (jJAna) pote ekarUpa che. jo e badhAne jANavApaNe pariNamato nathI (tene) jANato nathI, to te ekane paNa jANato nathI. bhAI ! A gAthAno viSaya e che ke je badhAne jANato nathI te ekane jANato nathI. ekane jANe te sarvane jANe e have pachInI gAthAmAM kaheze. ema kema kahyuM? kemake je agni dAhya evAM badhAne baLavA lAyakane bALatI agnirUpe na thAya to te agni nathI. ema zeyAkAra-jagatanI anaMtI cIjo zeyAkAra, jJAnanA pariNamanamAM nimitta hetu che. hetu kIdhuM ne? "dAhyahetuka" ".. tema samasta zeyane jANato jJAtA (AtmA) samasta breya hetuka..'jhINI vAta che! jagatanA cha dravyo ane anaMtaguNanI trikALI paryAyo- evI je ati che, e zeya samudAyanI ati che. tene koIpaNa eka jIva jJAtA ne jJAnapaNe - tenA AkArapaNe pariName to tenA jJAna pariNamanamAM te nimitta che. upAdAna to jJAnanuM pariNamana badhAne jANavAno eno svabhAva che. to e badhAne jANavAnA svabhAvarUpe pariNamyuM ane badhAne jANe to pote ekarUpe thayo. badhAne jANavApaNe eka jJAyaka thayo che. "..tema samasta zeyane jANato jJAtA (-AtmA) samasta zeyahetuka. eTale jemAM zeya nimitta che. . samasta joyAkAra paryAye,... (eTale) samasta zeyanA AkAre - svarUpe potAnI paryAya pariName. pariNameluM sakaLa eka jJAna jeno AkAra che. (eTale) sakaLa eka jJAna jenuM svarUpa che. evA potArUpe- je Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 241 cetanapaNAne lIdhe svAnubhava pratyakSa che te rUpe-pariName che. badhAMne jANavApaNe pariName che e caitanyanA potAnArUpe pariName che. 'nimitta' kIdhuM ne ? paNa ahIM upAdAna to SaTkA2kapaNe pariNameluM zrutajJAna paryAya pUrNa che. badhA zeyone jANavAnuM jJAna ahIM pUrNa che. bhale ahIM parokSa che, kevaLIne pratyakSa che, paNa che to pUrNa ! tethI kahyuM ne ke kevaLajJAnI bhagavAna kevaLajJAnathI AtmAnA pUrNa svarUpane jANe che mATe te kevaLI che. ane ame paNa zrutajJAna dvArA AtmAne jANIe chIe, mATe ame paNa zrutakevaLI chIe. AhA... ! gajaba vAta che ! bhAI ! A padhdhati sAMbhaLavI kaThaNa paDe evI che! kahe che ke- kevaLajJAnI 52mAtmA lokAlokane jANe che mATe kevaLI che- ema nahIM. e pUrNa svarUpa bhagavAna AtmA che tene pote jANe che mATe tene kevaLI kahIe chIe. bhale ene AkhuM- pUrNa lokAloka jJAnamAM AvatuM hoya paNa chatAM AtmAne jANe che mATe te kevaLI kahevAya che. kemake lokAlokane jANavuM evI je paryAya, evI anaMtI paryAyono piMDa jJAnaguNa che, evA jJAnaguNanA dharanAra AtmAne ame jANIe chIe... ane bhagavAna paNa ene jANatA hatA. e vAta pahelA AvI gaI che munio ! paMcama ArAnA saMta kahe che ke ame zrutakevaLI chIe !! kema ke ( temaNe ) kevaLa bhagavAna AtmA pUrNAnaMdano nAtha jANyo, tenI paryAyamAM pUrNa jANavuM evo teno svabhAva che. evI- evI anaMtI paryAyano piMDa to dravya che. evA dravyane ame zrutathI jANyuM... ! mATe ame paNa zrutakevaLI chIe. zrutathI jANanArA AtmAne kevaLa jANyo mATe zrutakevaLI chIe. kevaLIe paNa AtmAne jANyo mATe kevaLI che. tema bhagavAna AtmA ! kevaLajJAnapaNe je paryAya thAya che, e lokAloka zeya che- nimitta che, mATe ahIM kevaLajJAna thAya che; evI ene apekSA nathI. e kevaLajJAnanI paryAya SaTkA2kapaNe pote pariName che. eno hetu eTalo ke - jJAnanI paryAyanuM lakSa dravya upara che- eTaluM, paNa e dravya u52 lakSa pote svataMtra kare che. ahIMyA kahe che ke - evA samasta zeyapaNe pariNameluM je jJAna te jo na hoya to te jJAna ja nathI, A.. hA.. hA ! ekavAra ApaNe (42 gAthAmAM ) AvI gayuM chekSAyika jJAna nathI. krame krame jANe te kSAyika jJAna to nathI paNa jJAna ja nathI. tyAM evA be artha lIdhA che. je jJAna potAthI pariNamatuM pariName nahIM ane 52nI apekSA rAkhIne pariName to te jJAna ja nathI. juo ! 42 gAthAmAM che - te jJAnarUpa pariNamana potAthI, potAmAM, (52) zeyanI apekSA vinA thAya che. dravyano svabhAva svapa2 prakAzakapaNe pariNamavAno hovAthI pote pariName che tene ahIM 'jJAna ' kahevAmAM Ave che. samajANuM kAMI ? A to pravacanasAra che ! A jJAna adhikA2mAM jJAnapradhAna kathana che. jhINuM bahu bApu ! ahIMyA to prabhu ema kahe che ke- baLavA lAyaka dAhyane bALatI agni pote potArUpe pariName che te agni che. paNa dAhyAkArarUpe agni pariNamelI nathI. te Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 agni ja pote agni nathI. ema zeyAkArapaNe pariNameluM jJAna che te AtmA che, paNa zeyAkArapaNe nathI pariNameluM jJAna, to te ja jJAna nathI. zeyAkArapaNe pariName che evo potAno svabhAva che, evuM jo nathI to te AtmA nathI. AvI vAtuM che! evA potArUpe- pote cetanapaNAne lIdhe svAnubhava pratyakSa hovA chatAM...' paNa te paranA pUrNa zeyapaNAnA jJAnapaNe pariNamato nathI to te AtmA nathI. potAne paripUrNapaNe anubhavato nathI- jANato nathI'. te AtmA nathI. "A rIte ema phalita thAya che ke je sarvane jANato nathI te potAnA AtmAne jANato nathI. A saravALo ! zuM kahyuM? je sarva zeya che tene ahIMyA potAnA jJAnamAM jANato nathI; to sarvane jANato nathI; to e to pote ja e rUpe che e potAne paNa jANato nathI. samajAya che? nizcaya. nizcaya...nizcaya...! nizcaya eTale tuM... tuM... tuM...tuM prabhu! nizcaya eTale tuM! zeyo nimitta hovA chatAM, joyAkArapaNe AtmA jJAnAkArapaNe thAya che. e nimittanI apekSAthI jJAna pariNamatuM nathI. svapara prakAzakapaNe pariNamavuM e jJAnano potAno svabhAva che. kemake badhAne jANavuM e jJAnanuM jANavuM che. mATe jo badhAnuM jANavuM nathI thatuM to pote evaDo che ene jANato nathI- ( eTale AtmAne jANato nathI). AMdhaLo mANasa sUryanA prakAzamAM prakAzanI cIjane jANato nathI to te AMdhaLo sUryane jANato nathI. darpaNamAM je pratibiMba paDe che e darpaNanI avasthA che. e darpaNanI avasthAmAM paDelI A cIjone je jANato nathI te darpaNane ja jANato nathI. kAraNake je darpaNamAM avasthA che te paraNeyonI nathI. paraMtu enA saMbaMdhInI darpaNanI avasthAmAM e darpaNanI avasthA che. je dIpakanA prakAzamAM rahelA padArthane jANato nathI te dIvAne jANato nathI. darpaNamAM jaNAtA padArthane jANato nathI te darpaNane jANato nathI. te AMdhaLo che ema kahe che. (pravacanasudhA, pravacana naM-47, tA. 22-2-79mAMthI) [ ] ahIMyA kahe che - anaMta paryAyavALuM dravya jeNe jANyuM teNe sarvane jANyuM. jo sarvane na jANe to teNe potAnA AtmAne anAdi anaMta paryAyavALo ja jANyo nathI. "jo anaMta paryAyavALA eka dravyane jANato nathI to te (puruSa) yugapa sarva anaMta dravya samUhane kaI rIte jANI zake? "ekane nahIM jANanAra sarvane jANato nathI' ema ahIMyA siddha karavuM che.... (peIja naM. 399) [ s ] "kharekhara jJAnamaya hovAthI jJAtApaNAne lIdhe jJAna ja che; e jJAna dareka AtmAmAM vartatuM (-raheluM) pratibhAsamaya mahAsAmAnya che. e jJAnamAM jJAna jaNAya- AtmA jaNAya evuM e pratibhAsamaya mahAsAmAnya che. bhagavAna jJAnasvarUpa che, emAM e jJAnasvarUpa pUrNa jANe evuM pratibhAsamaya mahAsAmAnya jJAna che. "te pratibhAsamaya mahAsAmAnya anaMta vizeSomAM vyApanAruM che." je jJAnamAM trikALI sAmAnya che te Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 243 jaNAya che evo je jJAna svabhAva te anaMta vizeSomAM vyApanAruM che. e jJAnano sAmAnya paryAya che emAM anaMta vizeSa eTale jagatanA jeTalA prakAra che e badhAne potAnI vizeSa paryAyane jANe che. e vizeSa enuM svarUpa che. sAmAnya jJAnanuM vizeSa enuM e svarUpa che ke -jemAM traNakALa traNalokanA anaMtA dravya, guNa, paryAyo AvI jAya che...... 'jJAna dareka AtmAmAM vartatuM ( raheluM ) pratibhAsamaya mahAsAmAnya che." have enA vizeSomAM vyApanAruM che. (arthAt ) e jJAna jagatanA anaMtA padArthone potAnI vizeSa paryAyamAM jANe, evuM vizeSapaNe pariNamavuM e eno svabhAva che. (peIja na - 400) [ ] have ahIM to paryAyamAM pUrNa che e batAvavuM che. evuM ja enI paryAyamAM vizeSamAM ( svarUpa che ). AhA... hA ! eka bAju eka ja jJAnanI paryAya lyo ane eka bAju Akho AtmA ne guNa ne lokAloka lyo to eka ja paryAyamAM badhuM AvI jAya che. (peIja naM. - 401 ) [ ] "noLAno vipattijJAnuM vyAptijJAnapeLa chadmasthAnAmapi vidharta" evuM jJAna che, te pUrNa jJAna che, ema aMdaramAM anumAnathI AtmAmAM vyAsi thaI jAya che khyAlamAM AvI jAya che. te bhale pratyakSa na hoya paraMtu parokSarUpathI potAnuM jJAna jANI lye che. zuddha-caitanya svarUpa bhagavAna pUrNAnaMdanA nAthano Azraya laIne je samyaggAna -bhAvazrutajJAna thayuM te bhAvazrutamAM paNa ( A khyAlamAM AvI jAya che ke ) huM parokSarUpathI eTaluM jANuM chuM to pratyakSa jANavAvALo paNa che. A prakAre pratyakSa jANavAvALo che evuM parokSajJAnamAM ( jANavAmAM ) AvI gayuM. eka samayamAM traNakALa-traNalokane jANe evI eka paryAyanI tAkAta che! AtmAnuM dhyAna karIne je kevaLajJAna utpanna thayuM paraMtu eTaluM jJAna nIce (chadmasthadazAmAM ) nathI to te potAnA AtmAnuM dhyAna karIne kevaLajJAnanI utpatti kevI rIte thAya ? kema ke Apa to ema kaho cho ke- sarvane jANe te AtmA ! sarvane jANavuM e nIcenI dazA nathI to zuM AtmA nathI ? ane AtmA nathI to te AtmAnuM dhyAna kevI rIte kare ? chadmasthane paNa zrutajJAnamAM lokAlokane jANuM chuM evuM parokSarUpathI che, parokSa jJAnamAM AtmAne jANe che. (peIja naM. - 414) zAtA [ ] "zAtA ane zeyanuM vasturUpathI anyatva hovA chatAM paNa pratibhAsa ane pratibhAsyamAnanuM potAnI avasthAmAM anyonya milana thavAnA kA2Ne" ... nAma jANavAvALo bhagavAna ane zeya anya (padArtha ), evuM anyatva hovA chatAM paNa pratibhAsa ane pratibhAsyamAna arthAt jANavA lAyaka ane jANyuM e badhuM potAnI paryAyamAM thayuM. zeyanuM jJAna thayuM tenuM jJAnanI sAthe milana thayuM. temAM zeyanuM je jJAna che te jJAna ane potAnuM jJAna te badhuM eka thayuM temAMthI anyanuM jJAna kADhI nAkhe evI e cIja che nahIM. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhagavAna jJAna sAmAnya che tenI avasthA vizeSamAM lokAloka jANavAmAM AvyA che to tenI vizeSa avasthA che. tenI avasthAmAM je lokAloka anya che te jANavAmAM AvyA to e apekSAe bhale anya hoya paraMtu te anya che tenuM ahIM jJAna thayuM che to jJAnamAM anyattva na rahyuM. bhagavAnanI jJAna paryAyamAM lokAloka jyAre jANavAmAM AvyA arthAt (potAnI) pUrNa paryAya jANI. pUrNa jANyuM to emAM e AvyuM ke - je zeya che te temAM AvyA nathI. kemake anaMta zeya bhinna che to paNa jevuM zeyanuM svarUpa che tevuM potAnA jJAnamAM jANavAmAM AvyuM to e jJAnamAM anyatva paNa AvI gayuM. tethI kahe che ke e bannene bhinna karavA azakya che. (peIja naM.- 419-420) [] jJAnamayatAne kAraNe asaMcetaka hovAthI, arthAt potAno potAne anubhava hovAthI.. jJAtA ane zeyanA vasturUpathI anyattva hovA chatAM paNa, jANavAvALuM jJAna ane jANavAmAM AvavAvALuM zeya te prakAre anya hovA chatAM paNa "..pratibhAsa ane pratibhAsyamAna...arthAta pratibhAsa ane pratibhAsyamAna svayaMnI paryAya che. zuM kahyuM e kAMI samajamAM AvyuM? paryAya pratibhAsa ane paryAya pratibhAsavA yogya - pote ja pote badhuM che. parano je kAMI pratibhAsa ahIM jANavAmAM Ave che te potAnI paryAya che ane tene jANavuM e svayaMnI yogyatA che. evuM anyonya milana hovAnA kAraNe; zeyane jANyuM che te to jJAna ja che; tyAM zeya nathI. eTale ke jJAnamAM je parano pratibhAsa thayo paraMtu te pratibhAsa paNa svayaMno thayo ane pratibhAsyamAna paNa svayaM thayo temane bhinna karavA atyaMta azakya hovAthI..." AtmAnI jJAna paryAyamAM pUrNa zeya che te jANavAmAM Ave che to e zeyanuM jJAna AtmAmAMthI bhinna karavuM azakya che. tethI te zeya ja che ( arthAt ) zeyanuM jJAna AtmAthI bhinna karavuM azakya che. tethI te zeya ja che ( arthAt ) zeyanuM jJAna te to potAnuM jJAna che. para zeya hatuM tenuM ahIM jJAna thayuM to, potAnuM zeya thaI gayuM. (peIja naM.420-420) [ 0 ] "temane bhinna karavA atyaMta azakya hovAthI.." arIsAmAM tenAthI bAhya cIja ja che tenuM pratibiMba UThe che. have, te pratibiMba che evuM kahe to tenuM (zeyanuM) pratibiMba che, paraMtu kharekhara to darpaNanI avasthA ja evaDI che. darpaNanI avasthA ja evI che kepratibiMbane potAnI svacchatAmAM jANe che. tema jJAna paryAyamAM anaMtA jJayo ( pratibiMbita thAya) te anya zeyone jJAnanI paryAyanI tAkAtathI jANe che, to je anyanuM jJAna thayuM tene zeyanuM jJAna kahIne potAnuM paNa jJAna ane zeyanuM paNa jJAna te bannene bhinna karavA azakya che... zeyanuM je jJAna che ane (jJAyakanA) jJAnane judA karavA azakya che. zeyanuM jJAna ane AtmAnuM jJAna te banne maLIne jJAna che. temAMthI zeyanuM jJAna bhinna karavuM azakya che. (peIja naM.- 421) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [u] ahIM kahe che ke - "badhuM AtmAmAM nikhAta (praviSTa) thaI gayuM, sarva zeyanuM jJAna thayuM to zeya ja jANe jJAnamAM AvI gayA. "A prakAre pratibhAsita thAya che? juo! paryAyamAM potAnI paryAya pratibhAsita thAya che to e badhA aMdara AvI gayA (tema ) jJAta thAya che. (peIja naM.-422) [ ka ] "AtmA jJAnamaya hovAthI te potAno anubhava kare che-jANe che... ane potAne jANatAM samasta zeya ema jJAta thAya che ke - jANe te jJAnamAM sthita ja hoya." AhAhA ! pratibhAsamAM pote ja pratibhAsIta thayo, arthAt potAnI jJAna paryAya jANe ane jJAna jANavAmAM AvyuM. paryAya jANe ane paryAya jANavAmAM AvI. emAM saMpradAyanI paryAya AvI tethI paryAya levAvALo paNa e ane devAvALo paNa e. zeyanuM je jJAna thayuM te jJAnanI paryAya potAmAM rAkhI ane potAne ja ApI te saMpradAna; paryAyamAM SaTkAraka che ne! kevaLajJAna patkArakarUpa pariName che hoM!! kevaLajJAna kartA, kevaLajJAna karma-kArya, kevaLajJAna karaNa, kevalajJAna saMpradAna, kevaLajJAna apAdAna, kevaLajJAna kevaLajJAnathI thayuM ane kevaLajJAna adhikaraNa -jJAnano AdhAra jJAna che. AhAhA ! bahu sUkSma bApu! tevI rIte je zrutajJAna thayuM te paNa potAnA) SakArakathI thayuM. ahIM paranuM jJAna thayuM te paryAya (potAnA) SaTkArakathI pariNamita thAya che. bhagavAna AtmA! jyAM jANavAmAM Avyo to kahe che ke - teno jANavAno pUrNa svabhAva sAthe AvI gayo... tene bhinna karavo azakya vastu che. pratibhAsa ane pratibhAsamayI paryAya ja potAnI che. pratibhAsa teno thayo ema nathI (paraMtu) pratibhAsa ahIM (jJAnamAM) thayo. (peIja naM.-423) pravacana sudhA bhAga- 3 [ ] >>je indriyAdi anya sAmagrI zoghatuM nathI ane je anaMta zaktinA sabhAvane lIdhe anaMtatAne (behudapaNAne) pAmyuM che evA te pratyakSa jJAnane - jema dAhyAkAro dahanane atikramatA nathI tema joyAkAro jJAnane nahIM atikramatA hovAthI - yathokta prabhAvane anubhavatuM ( uparyukta padArthone jANatuM ) koNa rokI zake? ( arthAt koI na rokI zake.) AthI te ( atIndriya jJAna ) upAdeya che. (peIja naM.- 20) [ ] "jema dAhyAkAro dahanane atikramatA nathI tema joyAkAro jJAnane nahIM atikramatA hovAthI" - zeyAkAro jJAnane oLaMgI zakatA nathI. eka eka paryAyamAM anaMtI SaTaguNI hAnivRddhi evI anaMtI paryAyamAM (SaSNuNa hAnivRddhi ) !eka pragaTa (paryAyamAM) hoM! e badhA yone jJAna oLaMgatuM nathI. e zeyapaNuM che e jJAnane oLaMgatuM nathI. jJAna tene jANI lya che ane zeya che e ( jJAnamAM) jJAnAkAra thaI jaNAya jAya che. (peIja naM.- 31 ) Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [u] pariNamya pariNAmakatva (zakti) Ave che ne! prabhu AtmA kevo che? eka guNa aMdaramAM evo che ke - je zeyo che tene jANavAno svabhAva che. pachI te parameSThI ho ke pachI te rAga ho ke siddha ho ! e paNa jJAnamAM jaNAya jANavA lAyaka che e mAruM svarUpa che. e jJAnIne jJAnamAM jaNAya evuM svarUpa che. paranA svarUpane arthAt joyAkArane huM jANuM chuM evo mAro svabhAva che. ane mArA jJAnAkAra paranA jJAnamAM prameya thaIne jaNAya evo mAro svabhAva che. (peIja naM.- 383, 484) (sAmAnya karatAM vizeSa baLavAna) koI jJAnIne dhAraNA bhale ochI hoya paNa ene prayojanabhUta jJAna to barobara hoya che tethI tene virodhatA na Ave. kadAca ! vizeSa spaSTIkaraNa na karI zake; to paNa tene svabhAvanI apekSA ane paranI upekSA hovAthI samaye samaye jJAnanI vizeSa nirmaLatA thatI jAya che;-"te sAmAnya karatAM vizeSa baLavAna che" ema samajavuM. (dravya dRSTi jinezvara paryAya deSTi jinezvara) zrotA- jJAna svarUpa AtmA to niraMtara che ne? uttara- hA, AtmA to che paNa kone? ke je seve che tene mATe AtmA che. jJAnanI sevA kare che tene mATe AtmA che. rAgane seve che tene AtmAno anubhava nathI. jJAna svarUpa AtmA niraMtara hovA chatAM jene tenI dRSTi nathI, dazA badalANI nathI tene AtmAnI upalabdhi eka samayamAtra paNa nathI. potAnI dazAmAM jJAnanI anubhUti thAya temAM AtmA jevo che tevo anubhavamAM Ave tene AtmAnI upalabdhi che. mAtra vAtothI kAMI AtmAnI upalabdhi nathI. (nATaka samayasAra pravacana bhAga-1, peIja -216) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 247 dhyeyapUrvaka zeya[ ] koI ema samajaze ke jIvavastu jANanAra che ane enAthI cha dravya judAM che, ane te zeya che. jaNAvA yogya te cha dravya che ne jANanAro AtmA te jJAyaka che ema koI kahe to evuM to nathI. kaLazamAM bIjI lITImAM kahyuM che ke "jJayo zeyajJAnamAtraH sa nava" jIvavastu jJAyaka, pudgalathI mAMDIne bhinnarUpa cha dravya zeya che. bhinna eTale anaMtA siddho, anaMtA nigodo e badhAya eka samayanI paryAyamAM zeya tarIke ane (ahIM) jJAna (ema che?) kahenA. mAro jJAnano paryAya ja che. anaMta dravyaguNaparyAyane zeya karanAro chuM; huM ekalA cha dravyone zeya karuM eTalA jJAnarUpa nathI. e cha dravyo to zeya nahIM, paNa enA saMbaMdhI eka samayanA jJAnanuM pariNamana eTaluMya zeya nahIM. vartamAna jJAna paryAya eTaluMya zeya nahIM. zeya to AkhuM dravya-guNa ne paryAya traNeya thaIne zeya che. A to jhINI vAta che. bahu UMcI vAta che eTale ke tenA satanA gharanI vAta che. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-188-189) [ ku ] bhAvArtha A pramANe che ke huM mArA svarUpane vedha-vaidheka rUpathI jANuM chuM. A adhikAramAM kahe che ke zeya, jJAtA ne jJAna te traNeya huM eka ja chuM. huM jANanAra ane cha dravya jaNAya evo huM nathI ane eTaloya huM nathI. ahIM to vastu ekarUpa nirvikalpa abheda che - ema siddha karavuM che. huM jANanAra ne cha dravya jaNAya evo ane eTaluM paNa mAruM zeya nathI, ane eTalA jJAnamAtra paNa huM nathI. izAnamAM A (para) je jaNAya che te jaNAtuM nathI, paNa mAro jJAna paryAya zeya thaIne mane jaNAya che. (zuM kahyuM?) jJAnanA paryAyamAM je zeya jaNAya che, e joya nahIM; (mane jaNAya) e to mAro jJAna paryAya che. e mAro jJAna paryAya; AkhA dravyaguNa paryAya te traNeyane jANe che. ekalA para ne jANe che ema nathI. jANanAre huM, jaNAvA yogyeya huM ane jANanAra jJAna e paNa huM. jANanAra jJAyakabhAveya huM, jANanAra jJAneya huM ane jaNAvA yogya paNa huM. (zrotAH- (para) zeya che ne paNa!) uttara- e zeya enAmAM rahI gayA; ahIM zuM che? ahIM eka samayanI paryAyamAM jaNAyA te to jJAnanI paryAya thaI ane e jJAnaparyAya jeTaloya nahIM. kharekhara e zeyane (parane) jANuM chuM ema paNa nahIM. jonAro huM chuM ane A (para) jaNAya che ema najara karIne ( pariName che!) ahIM to kahe che iThuM jonAra chuM ane e jaNAya che e vAta to bahirabuddhimAM gaI. paraMtu huM jaNAvA lAyaka ane huM mane jJAna dvArA jANuM ane te (be thaIne) jJAyaka-evA traNa prakAra paNa nathI. abheda vastu upara daSTi thatAM AvA traNa prakAranA bheda paNa rahetA nathI. (dhyeyapUrvaka joya, peIja naM.-191-1992) [ 3 ] cha dravyo je zeya che te to eka bahirmukha jJAnanI paryAyanA viSayamAM eTaluM jJAna to AvI jAya che. cha dravyo che, anaMtA siddho che, nigoda che, e to bahirmukha paralakSI eka Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samayanI paryAyamAM eTaluM jJAna to AvI jAya che, huM eTalo nathI. huM to e paryAya sahita AkhuM dravya, guNa ne paryAyano piMDa te mAruM zeya che..... (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-192) [ s ] enI eka samayanI paryAyamAM bahirmukhe lokAloka jaNAya eTaluMya mAruM jJAna nahIM ne eTalo I mAro zeya nahIM- ema kahe che. ahIMyAM zuM kahe che? A jagata cauda brahmAMDa che.. anaMta khAlI bhAga che. khAlI.. khAlI... khAlI.... khAlI....... anaMta... anaMta e mArA zeya ane huM ene jJAnanI avasthAmAM jANuM eTaluM e zeya nahIM ane ene jANavAvALo paryAya eTaluM jJAneya nahIM. huM to mArA anaMtaguNano piMDa Akho jJAyaka tene huM zeya tarIke jJAnamAM jANuM chuM. huM jJAyaka, (huM jJAna, huM zeya) tevA traNa prakAranA bheda paNa mArI cIjamAM nathI. evI vastunI anubhUti thavI enuM nAma samyagdarzana, enuM nAma AtmAno sAkSAtkAra ane enuM nAma muktino upAya che. bhagavAna AtmA anaMta-anaMtaguNamayI che. jenA eka jJAnaguNamAM anaMta kevaLajJAna samAI gayA che. eka sayamamAM lokAlokane jANe; AvuM to mati-zrutajJAnamAMya jaNAya che ne kevaLamAMya jaNAya che. evI evI to anaMtI paryAya jenA eka guNamAM samAI jAya che, evA evA anaMtaguNanuM ekarUpa te mAruM zeya ane tene jANanAruM te mAruM jJAna ane Akho jJAyaka te huM eka chuM. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-194) [] ema kahe che ke -A lAkaDuM nathI jaNAtuM. lAkaDuM (sAme che) tyAre lAkaDuM nathI jaNAtuM paNa jJAnano paryAya e paNe pariNamyo che te jaNAya che. chatAM e zeya che, ane teTaluM ja mAruM zeya che ema nathI. A lAkaDAno dAkhalo Apyo tema lokAlokanuM samajavuM. jaNAvA yogya lokAloka jeTaluM mAruM zeya nathI. mAruM zeya to anaMtaguNano piMDa Akho jJAyaka arthAt dravyaguNaparyAya te mAruM zeya che. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-194) [ ] ... mahA caitanya sAgara bhagavAna AtmA che te anaMta guNano sAgara che. e caitanya ratnAkaranA eka guNamAM AkhA lokAlokane jANe evI anaMtI paryAyo to eka jJAna guNamAM paDI che. evA anaMtaguNano (sAgara) bhagavAna AtmA te mAruM zeya che, lokAloka e zeya nahIM-ema kahe che. ene jANavuM e to mAruM jJAna che ane e badhuM thaIne Akho jJAyaka chuM. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-195) [ ] .... jJAnanI avasthAmAM cha dravya jaNAya evuM je eka samayanI paryAyanuM zeyapaNuM te kharuM zeya nahIM. cha dravya to zeya nahIM, paNa eka samayanI paryAyamAM cha dravya jaNAya e paryAya jeTalo huM zeya nahIM ane eTaluM jJAna nahIM. potAno zeya pote; pote jANanAra, pote jaNAvA yogya, pote jJAtA evA traNa bheda paNa jemAM nahIM. mArI paryAyamAM parazeya jaNAya teTalo huM nahIM, paNa huM AkhI cIja svaphleya eno jANanAra (jJAna) ane jJAtA evA traNa bheda paNa mArAmAM nathI. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM. -197) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 249 [ Gre ] (samayasAra nATaka-sAdhya sAdhaka dvAra 46) zeyanA be prakAraH eka nijarUpa zeya jaNAvA lAyaka ane eka pararUpazeya jaNAvA lAyaka. emAM paNa pararUpa jaNAvA lAyaka zeya eTalo paNa huM nahIM- ema ahIM siddha karavuM che. ohohoho ! cha dravyamAM to anaMtA siddhoya jJAnanI paryAyamAM AvI gayA, anaMtA kevaLI AvI gayA, anaMtA kevaLIo, siddho, chadravya ane tenA guNa paryAyo; ATalA zeyone eka samayamAM jANavAnI paryAya jANe teTalo jJAnamAtra, teTalo zeyamAtra huM nahIM. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-198) [ ] ... kahe che ke AvA parano jANanAra huM jJAyaka ane para mane jaNAya; to kahe-nA, evo to huM nathI. A zarIrano dharma jIva padamAM jaNAya che, lokanA svabhAvo jJAnanI paryAyamAM jaNAya che. to kahe che eTalo ja zeya chuM? ane e cha dravyane jANavAno je mAro vartamAna paryAya eTaluM ja jJAna che? ane eTaluM ja joya che? nA. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-198-199) [] have ahIMyA traNa bolano ( niSedha) kare che. huM jJAnadvArA jANanAro ane chadravya jaNAya mArI jJAna paryAyamAM - eTaloya huM zeya nahIM. jhINI vAta che. jJAnanI avasthAmAM cha dravya jaNAya evI je eka samayanI paryAya te paNa kharuM zeya nahIM. (zuM kahe che?) cha dravya to zeya nahIM, paNa eka samayanI paryAyamAM cha dravya jaNAya- eTalo huM zeyane eTaluM jJAna-te huM nahIM. pote potAnuM zeya che. pote jANanAra, pote jaNAvA yogya, pote jJAtA evA traNa bheda paNa jemAM nahIM. parano jJAtA arthAt mArI paryAyamAM paraNeya jaNAya teTalo huM nahIM, paNa huM svagheya-AkhI cIja te spazeya; eno jANanAra te jJAtA evA traNa bheda paNa mArAmAM nathI. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-197) [ kuM] eka samayanI jJAna paryAyamAM cha dravyo jaNAya; oho ! anaMtA kevaLI jaNAya.... zrutajJAnanI paryAyamAM hoM!! ema chatAM eka samayanI paryAya jeTaluM mAruM jJAna nahIM. zuM kIdhuM? mArA vartamAna zrutajJAna paryAyano aMza je che te anaMtA siddhonuM kevaLajJAna svarUpa je anaMtuM che tene zeya tarIke mAro paryAya jANe che. kahe che ke ATalA badhA anaMtA kevaLIo, anaMtA siddhone enAthI anaMtaguNA nigoda Adi, e badhAnI sarvajJa zaktio, anaMta sarvazanI pragaTa (avasthA) ane sarvajJa zaktivaMta (avyakta dazAvALA) evA anaMta AtmAo ane eka eka paramANuM ane anaMtaguNono piMDa che (skaMdha ) ja jaDa-acetana che tenI paryAyamAM anaMtaguNI dhoLI, lIlI Adi paryAyo e badhAne mArI eka samayanI paryAya zeya tarIke jANe, eka samayano paryAya evaDuM jANe teTalo paryAyamAtra huM nathI. bhAre vAta! samayanI paryAya anaMtA kevaLIone jANe, sarvajJa zaktivaMtane jANe che ne ! te aMza je che teTaluM zeya paNa nahIM ane teTaluM jJAna paNa nahIM- A to lAjikathI vAta cAle che. eka samayanA aMzanI jJAnadazA teTaluM ja zeya? to bAkImAM AkhI vastu je anaMtaguNano piMDa prabhu caitanyapiMDa Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Akho sarvasva rahI jAya che. arthAta joyapaNe Akho rahI jAya che ane jJAnamAM paNa Akho rahI jAya che. AkhuM svarUpa jJAnamAtra caitanya che. samajANuM kAMI? (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-199-200) [ ] jJAnano ekasamayano paryAya, kevaDo moTo ke jemAM cha dravya jaNAI jAya evaDo moTo to huM kharo ke nahIM? cha dravyamAM kyuM zAstranuM bAkI rahI gyuM ? kevaLajJAnIo bAra aMganA bhaNanArA paNa enI jJAnanI paryAyamAM AvI gayA che. AhAhA! manaH paryayajJAnIo, kevaLajJAnIo, caudapUrvanA dharanAra, bAra aMganA dharanAra, alpajJatA dharanAra ne zaktirUpe guNanA pUraNa dharanAra badhAM dravyo jJAnanI eka samayanI paryAyamAM ATaluM AvyuM chatAM, eTalA zeyamAtra huM nahIM hoM ! I parathI to bhinna che ja. paNa paryAya jeTaloya huM nahIM, ema ahIMyAM to siddha karavuM che. AMhIyA to AvI eka samayanI paryAya, jeTaluM zeya nahIM ne eTaluM jJAne nahIM. AkhA dravyanuM jJAna ne dravyanuM AkhuM zeya rahI jAya che ema kahe che. Akho bhagavAna pUrNa akhaMDAnaMda prabhu je zeyarUpa che ane je jJAnarUpa che e AkhuM dravya jJAnanI paryAyamAM (zeyapaNe) na Ave ane eka ja paryAyano aMza ja zeya tarIke jaNAya ne manAya ane eTalo jJAnamAtra AtmA mAne, eNe AtmA jANyo ja nathI, enI paryAyabuddhi, mUDha miththAbuddhi che. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-202) [ ] kahe che: bhinna cha dravyonA samUhanA jANapaNAmAtra huM jJAyaka ane samasta cha dravyo mArAM zeya ema to nathI hoM? to kema che? Ama che - "jJAnaayajJAtRmadurastumAtra: jJeya:" AhAhA ! jJAna arthAt jANapaNArUpa zakti ane zeya (arthAt ) jaNAvAyogya zakti" potAnI hoM potAnuM prameya dravya, guNa ne paryAyamAM vyApeluM che, zeyazakti che te AkhuM dravya, AkhuM guNa ne paryAya traNeya thaIne eka zeya che. cha dravyane jANe tevo eka samayano paryAya te svaya nathI. samajANuM kAMI ? (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-205) [ ] gajaba vAta che ne ! kyAM lAvIne mUkayA che. parazeyathI UThAvI lIdho, potAnA jJAnanI paryAyamAM eTaluM jaNAya-eTaluM zeya tyAMthI UThAvI dIdho, UThI jA tyAMthI. ane jJAna paryAyamAM ATaluM badhuM tuM tArI jJAna paryAyathI jANyuM eTalA jJAnamAtra tuM cho? UThI jA tyAMthI. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM. 208) [ ] paraNeyanuM jJAna enI vAta to ahIMyA che ja nahIM. huM eka jJAyaka ne huM zeya-e kathanamAtranI vyavahAranI paddhati che. bAkI to jJAneya huM, jJAtAya huM ane zeya paNa huM; evo eka huM chuM. evA svabhAva mAtranI dRSTi karavI tene samyagdarzana ane dharmanI utpatti kahe che. AhAhA ! bheda kADhI nAkhyA ! samajANuM !? (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-209) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 251 [ ] ahIM aMda2 52mAtmAmAM utAre che. aMdara tuM jo to cetanA sarvasva svabhAva zeya. AhAhA ! e paryAyathI cha dravya jaNANA, eTalAne na jo ! e zeyane zAyaka saMbaMdha vyavahA2thI che. AtmA jANanAra ne 52 jaNAya evo saMbaMdha vyavahA2thI paryAyanI sAthe che, vastunI sAthe e saMbaMdha che nahIM. kema ke evI to anaMtI paryAya 52nI apekSA rAkhyA vinA potAmAM aMdara paDelI che. cetanA sarvasva evuM je zeya, jJAnajJAyakarUpa sarvasva eno tuM jANanA2 che. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-222) [ ] AhAhA ! bhagavAna AtmAnI je jJAnanI paryAya varte che e 52sanmukha jANavAmAM rokANI che, choDI de- ( enI sanmukhatA ) AhAhA ! e jJAnanI paryAyane svajJeyamAM lAva ! tyAre ene AtmA jevaDo cho pUrNa evaDo jJAnamAM zeyapaNe jaNAya e jJAnane samyagvAna kahIe, e jJAnane samyagdarzana kahIe ane e jJAnamAM TharavuM ene cAritra kahIe. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM. -227) [] ahIM to zeya-jJAyakano vyavahAra saMbaMdha paNa choDAve che. jhINI vAta che bhAI! jANaka svabhAva evo bhagavAna AtmA te zAyaka e jJAyaka-jANavAvALo ane chadravya jJAnamAM zeya-ema nathI. ( cha dravyamAM ) anaMta kevaLI ane siddho paNa AvyA. ahAhA ! kahe che ke-juo, jIva vastu jJAyaka ane pudgalathI mAMDIne -eka paramANuMthI mAMDIne acetana-mahAskaMdha-karma Adi jJeya-ema nathI. ahIM to AtmA jJAyaka che ane vyavahA2 ratnatrayano rAga utpanna thAya te jJeya ane AtmA zAyaka-ema che ja nahIM. ( samayasAra ) bAramI gAthAmAM kahyuM ke- ( rAga ) jANelo prayojanavAna che. tyAM te to jANe che potAnI jJAna paryAyane, te paryAya potAnuM zeya che. rAga-jJeya e to vyavahA2thI kahevAmAM AvyuM che. AhA ! bahuM jhINuM ! (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM. -228) chellA zlokamAM to ekadama bhAre ane AkarI vAtuM che. jJAnanI paryAya AtmA arthAt jJAyaka ane cha dravya kevaLajJAnamAM zeya che ke nahIM ? ( vyavahA2thI ) e vyavahAra che eno artha zuM ? ke ema che nahIM. bhagavAna lokAlokane jANe che- ema che nahIM, - ema kahe che. tyA2e zuM ? lokAlokane jANatA nathI ? AhAhA ! potAnI jJAna paryAyamAM, lokAlokanuM jJAna potAnA kAraNathI thayuM che e paryAya potAnuM zeya che, lokAloka zeya nathI. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM. -229) [] jANapaNArUpa zaktimArI, jANavAyogya zakti paNa mArI. mArI paryAyanA jJAnanuM zeya huM banuM chuM. mArI paryAya jJeya, huM jJAna ane evI be zaktimayI jJAtA, zAtA anaMta zaktie birAjamAna che. jANanazakti eka, zeya zakti arthAt prameya zakti eka aMdara che kemake dravya-guNa-paryAya (traNeya )mAM prameyazaktinuM vyApakapaNuM che. to e prameya nAma zeyarUpa paryAya paNa huM ane anaMta zaktisaMpanna jJAtA paNa huM, AvI zaktimayI jJAtA, bhAI ! tAre 52 sAmuM jovAnuM nathI. bahu sarasa vAta che. A to vItarAganI vANI che. [ ] .... Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhagavAna trilokInAtha samavasaraNamAM birAje che e tAruM chuM ane tuM jJAyaka - ( ema nathI.) tenAthI to tArI jJAnanI paryAya thaI nathI, paNa tene jANe che-ema paNa nathI. te saMbaMdhI potAnI jJAna paryAyamAM je jJAna thayuM e zeyane AtmA jANe che. e zeya paNa potAnuM ane jJAna paNa potAnuM ane anaMta zaktisaMpanna jJAtA paNa pote. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-232) [ ] e (paMca parameSThI) saMbaMdhInuM tane jJAna thayuM e tArI jJAna paryAya zeya thaI tArAmAM. kemake prameya nAmano guNa tArAmAM che. ane tAruM jJAna tenuM pramANa karIne e prameyane jANe che. para prameyane jANe che-ema ahIMyAM che nahIM samajamAM AvyuM? "pariNamya pariNAmakatva" e zakti enAmAM che. paranuM zeya thavuM ne potAnAmAM pramANa thavuMevI eka zakti che. para zeya thAya che e vyavahArathI kahyuM. jJAna svarUpa potAnuM pramANa thavuM ane paranuM jJAnamAM prameya thavuM-ene vyavahAra kahevAmAM Ave che. e zakti che paNa e vyavahAra che. AhAhA ! tAruM prameya paranA jJAnamAM AvyuM-ema che nahIM. paranuM prameya tArA jJAnamAM Ave che- ema che nahIM. (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-234) [ ] AhAhA ! e (loko kahe che) paradravyano kartA na mAne e digambara jaina nathI. ahIM to kahe che ke-parano jANavAvALo mAne e digambara jaina nathI. AhAhA! prabhu!tAro Avo mAraga che!bhagavaMta svarUpa che prabhu tuM!tArI zaktimAM bIjAnI jarUrata nathI. parane jANavA mATe paranI jarUrata nathI. tane jANavAmAM tane tArI zaktinI jarUra che. (AvuM samaje to) have AmAM viSaya ne kaSAyano rasa kyAM rahe! viSaya ne kaSAyanA bhAva e parazeya tarIke che. e (vikArIbhAvo) zeya ane AtmA jJAna-ema che ema che nahIM. AhAha ! A bhagavAna jJAna svarUpI AtmA che ne? ane A viSaya-kaSAyanA pariNAma thayA te tenuM zeyane AtmA jJAnarUpa-(jANanAra)-ema nathI. jJAnamAM to e che nahIM, paNa e pariNAma zeya ane AtmA jJAna-ema paNa che nahIM. AhAha! ekeka zlokamAM, ekeka padamAM zuM gaMbhIratA che!! (dhyeyapUrvaka zeya, peIja naM.-235) ahIMyA "keli kare che ema lIdhuM ne? "paramavanayA" kevaLajJAna sAthe kriDA kare che. AhA! bhagavAna AtmA zuddha caitanya teno jyAM anubhava, dRSTi thaI tyAre jeTalI saMkhyAmAM guNa che teTalI saMkhyAmAM vyakta thaI gayA. je aMza pragaTa thayo te pUrNa aMza sAthe krIDA kare che-temAM pUrNa kaLAne prApta karavAno prayatna che. (kalazAkRta bhAga-3, peIja naM-415)ta Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 253 mokSamArga prakAzaka pravacana bhAga-1 [ ] haju to sarvajJa kathita dharma zuM che! tattva zuM che! te sAMbhaLavAnA dvAra paNa ajJAnIe baMdha karI rAkhyA che. ajJAnI kahe che ke- meM prazaMsA sAMbhaLI, paraMtu teNe potAnI jJAna paryAyane jANI che- e vAta tene besatI nathI. phUla sUMdhyuM temAM te taraphanI pravRtti karato thako rAgane jANyo che. tene potAnA jJAna svabhAvanI khabara nahIM hovAthI te kahe che ke meM phUla sple; paraMtu kharekhara phUlane nathI sUchyuM, rAgane nathI sAMbhaLyo; paraMtu tene potAnI jJAna paryAya je thaI rahI che temAM pravarte che ane mAne che ke meM phUlane cUMthya che. ajJAnInA jJAne te tarapha pravRtti karIne jJAna karyuM che, paraMtu svasammukha pravRtti karIne jJAna karato nathI. meM padArthano sparza karyo, svAda cAkhyo, e prakAre para tarapha pravRtti karI rahyo che. (hindI, peIja naM-211) [ re ] huM anAdi anaMta jJAna svarUpa AtmA chuM--ema aMtarmukha jJAnamAMthI paryAya Ave che ane (paramAM-paryAyamAM) aTake to rAga thAya che. svane jANato thako rAgane jANavo joIe tenA badale ekalA rAgane jANato thako rAganA svAdane lya che ane mAne che ke- meM parano svAda lIdho. ajJAnI mAne che ke meM nRtya dekhuM; paraMtu kharekhara teNe nRtya nathI dekhyuM. nRtya ane jJAnanI vacce atyaMta abhAva che. zuM jJAna paryAya potAnuM kSetra choDIne zeyamAM Ave che? nahIM. jJAna potAnA guNathI pragaTa thAya che. ajJAnI te jJAna paryAyane nahIM dekhato; huM nRtya dekhuM chuM ema mAne che, paraMtu e mAnyatA mithyA che. tene kharekhara nRtya nathI dekhAtuM, paraMtu potAnI svapara prakAzaka svabhAvavALI vartamAna jJAnaparyAya dekhAya che. huM anAdi anaMta jJAna svarUpa AtmA chuM--evI mAnyatA nahIM hovAnA kAraNe; te evuM mAne che ke...meM nRtya joyuM tene dharma nathI thato. kemake tene jJAnanI sthitinI khabara nathI. meM mArI jJAna paryAyane joI che ane te anAdi anaMta svarUpano aMza che- evuM na mAnIne; te ema mAne che ke mArA jJAne strI, nRtya, hAthI, ghoDA dekhyA. evuM mAnavA chatAM teNe jJAnamAM jJAnane dekhyuM che-e vAta na rahetAM ajJAnIne bhrama thaI jAya che. (hindI, peIja naM-ra12) [ re ] jJAnanI rUpara prakAzaka paryAya nRtyanI pAse jatI nathI, te nRtyanI sAme jotI nathI. nRtyanI sAme jovuM eTale zuM? para to paramAM pariName che. have potAnA jJAnamAM prarvatI rahelI paryAya potAne jANe che; ema na mAnIne huM parane dekhuM chuM te mAnyatA mithyA che. ajJAnI mAne che ke meM strI, AMkha, hAtha, ceSTA Adine dekhyA; paraMtu kharekhara to tenI jJAnanI svapara prakAzaka paryAya khIlI che. te paryAya paNa para padArtha che eTale nathI thaI, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paraMtu anAdi anaMta svabhAva che tethI pragaTa thAya che. para che eTale nahIM, parane kAraNe nahIM, para sAme dekhAyuM eTale (paNa) nahIM, paraMtu mArI jJAnaparyAya mArAthI pragaTa thAya che- evuM mAnavuM joIe. (hindI, peIja naM-212, 213) [ ] jema lIMbunI khaTAza, sAkaranI mIThAza, nimakanI khArAza, aphINano kaDavo svabhAva che; tevo ja AtmAno svabhAva caitanya che. jema darpaNano svaccha svabhAva che; tevo ja AtmAno svaccha svabhAva che. temAM para padArtha pratibhAse che, arthAt para-padArtha paramAM che ane AtmA tenAthI bhinna rahIne jANe che. A eka ja sukhI thavAno upAya che. jJAna sivAya anya koI sukhI thavAno upAya nathI. (peIja naM.-149) [ ] dravya trikALI che, tenA guNa paNa trikALI che ane tenI paryAya eka samayanI navI-navI thAya che. teno bheda karyA vinA arthAt bhAga karyA vinA pratibhAsa thAya tene darzana ( upayoga ) kahe che. juo! A svabhAva saMpadAnI vAta kare che. svabhAva Avo hovA chatAM thoDuM dekhe che, thoDuM jANe che. ane A vikAra dazA che te tAruM svarUpa nathI ema kahe che. (peIja naM.- 149) [ ] he AtmA! tArI jJAnanI dazA tArA jJAnaguNano ja aMza che. te aMze guNano anubhava na karatAM A nRtya dekhyuM, ' -evuM mAne che. kharekhara to tane nRtya jANavAmAM nathI AvatuM, paraMtu tAruM jJAna jANavAmAM Ave che. paryAyamAM jJAna jANavAmAM Ave che, to paNa huM nimittane jANuM chuM - ema ajJAnI mAne che. ajJAnI mAne che ke huM parane jANuM chuM, topaNa tene jJAna paryAya sivAya kaMI jANavAmAM nathI AvatuM. jIva potAne jANato parane jANe che- evuM na mAnatAM; huM parane jANuM chuM tema ajJAnI mAne che. jIva kharekhara potAnI svapara prakAzaka jJAna paryAyane jANe che. koI nRtya karatuM hoya ane ApaNo upayoga anyatra hoya to nRtya dekhAtuM nathI. tethI khyAla Ave che ke tuM tArI potAnI jJAna paryAyane jANe che, nRtyane jANato nathI. chatAM paNa mAne che ke A rAgano mITho svara sAMbhaLyo, tyAre te samaye potAnI pragaTa jJAna paryAyamAM pravRtti thaI che; to paNa parane sAMbhaLyuM evuM mAne che te para sanmukhadazA adharma che. sva sanmukha thaIne jJAna karavuM te ja dharma che. (peIja naM-210 thI 211) [ s ] jJAnanI vartamAna paryAya svabhAvamAM pariNati thakI nRtyane sparzatI nathI. te nRtyanI sAme dekhatI nathI. tArI sattAmAM tArA astitvamAM pravarte che. tAruM astitva choDI bahAra gayuM nathI. bhagavAna ! tArA jJAna svabhAva nRtyanA abhAvapaNe vartato thako potAnA bhAvarUpe pariName che. jo rUpI paryAya ahIM AtmAmAM Ave to AtmA rUpI thaI jAya che. paraMtu AtmAnuM jJAna arUpI che. te svanA astitvamAM svanA sAmarthyathI ja jANe che. A vastu sthitinI ajJAnIne khabara nathI. potAnAmAM rahIne potAmAM jJAna paryAya thAya che- ema na mAnatAM, meM A nRtya joyuM tema mAne che- e mithyA Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mAnyatAmAM hiMsA, jUTha, corI, abrahmacarya ane parigraha- e pAMce pApa AvI jAya che. huM anAdi anaMta jJAnavAna chuM- je emAM pravartatI jJAna paryAyanA sAmarthyane nathI mAnato ane huM parane jANuM chuM evuM mAne che te potAnA astitvane uDADe che. A jIva kharekhara nRtyane jANato nathI. jo te kharekhara nRtyane jANe to nRtya jJAnamAM AvI jAya ane to jJAnarUpI thaI jAya. (peIja naM.- 213) [] svara sAMbhaLyo - ema ajJAnI kahe che. svara jaDa che, niMdA ane prazaMsAnA zabda jaDa che; tethI kharekhara rAgane ke svarane sAMbhaLyo nathI, paraMtu te kSaNanI svaparanI sAmarthyarUpa zaktine jANI che. zabdano sparza karyA vinA, zabdanI sanmukha dekhyA vinA potAnA sAmarthyathI sAMbhaLe che. jo te zabda ke rAga jJAnamAM Ave to to jJAna jaDa thaI jAya. ane jJAna svaramAM jAya to jJAna ane svara eka thaI jAya. jo jJAna svarane jANe to jJAnanI haiyAti (astitva) na rahe. sva-para prakAzaka sAmarthya potAnuM che ane te nizcayathI che. jJAna parane jANe che ema kahevuM vyavahAra che. ajJAnI kahe che ke- "meM A niMdA sAMbhaLI, mAro yaza gavAya che tene huM sAMbhaLuM chuM." are bhAI ! te samaye tAruM astitva che ke nahIM? ke enA astitvane tuM sAMbhaLe che? tuM ja tArI jJAna paryAyane jANI rahyo cho anAdi anaMta jJAna svarUpa che tenI jJAna paryAyanuM pravartana thaI rahyuM che- ema na mAnatAM, huM parane jANuM chuM ema mAnavuM adharma che. huM zabdane sAMbhaLuM chuM arthAt parane sAMbhaLuM chuM ke svane? svane choDIne parane sAMbhaLuM chuM, mane nRtya ane rAgamAM majA Ave che. evuM mAnavAvALAne jJAna ane AnaMda bannenA saMbaMdhamAM bhUla che. paMDitajIe kevI zailIthI vAta karI che!! vastu jJAnasvarUpa che. (ajJAnI) svanA sAmarthyane nahIM mAnato thako- "meM phUla sple" ema mAne che. phUla to jaDa che, ajIvamUrtika che. tenI paryAya mUrtika che. AtmAnuM jJAna mUrtine suMghatuM nathI. te mUrti tarapha jaIne jANatuM nathI, paraMtu amUrta tarapha rahIne potAne jANe che. paraMtu ajJAnI potAnA jJAna svabhAvanI sAmarthyane nahIM jANato thako, "huM parane jANuM chuM' - evI mAnyatAne kAraNe paranI rucine choDato nathI. aho! pUrvAcAryoe je kahyuM te anusAra paMDita ToDaramalajI kahe che. huM jJAna svabhAvI AtmA chuM, tema jJAnano anubhava ajJAnIne nathI. ahIM kahe che ke te jJAna gaMdhane nathI jANatuM. paraMtu jJAnane jANe che. sAme ja phUlono gajaro hoya chatAM te prakAranuM jJAna na hoya to te jJAta thatuM nathI, AthI jJAnanuM jJAna thAya che. chatAM paNa padArthanuM jJAna thayuM, puruSanuM jJAnathayuM, phUlanI sugaMdhanuM jJAna thayuM evuM mAnavuM te viparIta mAnyatA che. AtmA sugaMdhane sparzato nathI, jJAna paryAya sugaMdha tarapha gaI nathI paraMtu potAnA jJAnamAM rahI che. jJAnane jANatAM thakA phUlane jANyuM che- ema nahIM mAnIne; ekAnta phUlane jANuM chuM ema mAnavuM viparIta zradhdhA jJAna AcaraNa che. huM jJAna svabhAvI AtmA chuM. ema na mAnatAM, meM para padArthane sparza karyo Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ema mAne che. arUpI AtmA sparzane aDato nathI. A padArtha sohAmaNo che, A padArtha pasaMda che ema ajJAnI mAne che. ajJAnIne potAnA jJAnano anubhava nathI ane te jJAna potAnA sAmarthyathI potAnAmAM pravarte che- ema na mAnatAM, padArthane aDayo- ema mAne che. bhAI ! tAruM astitva, tArI dazA jJAna paryAya che. zuM jJAna sparzane aDe che ? nahIM. jJAna che mATe sparzane AvavuM paDe che ? nahIM. to sparzane kA2Ne jJAna che ? nahIM. jJAna sparzane aDatuM nathI ane sparza jJAnane aDatuM nathI. mATe sparzane jANyuM ema kahevuM upacAra che. ahIM be vAta kare che. viSayomAM svAda nathI paraMtu jIva potAnA rAgano svAda lye che. tene sparzAdika viSayono svAda nathI. tAtparya e che ke jIvamAM sparzodi padArthono abhAva che tethI tuM tene aDato nathI paraMtu tene jANe che- ema kahevuM e paNa upacAra che. potAnA svabhAvathI tuM jJAnane jANe che. jJAnane jANato thako 52ne jANe che; to paNa ekAnta- 'huM 52ne jANuM chuM' ema kahe te jJAnamAM bhUla kare che. jagata bhrama nathI, jagata jagata rUpathI che; paraMtu jJAna jagatane sparzatuM nathI. badhA pota potAnA kA2NathI che. 'meM jagatane dekhyuM' tuM ema mAne che paraMtu zuM tuM jagatarUpa thaI gayo che? te vastuonA kA2Ne jJAna nathI ane na jJAnanA kA2Ne te vastuo che. kharekhara to jJAna te vastuone jANatuM nathI. potAne jANato thako upacArathI jagatane jANe che. ajJAnIne potAnA astitvanI khabara nathI, 52nA astitvanI khabara nathI ane svaparanI bhinnatAnI khabara nathI. A pramANe bhedajJAna vinA tene dharma thato nathI. meM dUdhapAka, zIkhaMDa, rasagullA, gulAbajAMbu ne jANyA- evuM kahevuM te vyavahA2 che. zuM tuM 52mAM pravarte che ? kharekhara teM svAdane jANyo nathI, potAne ane 52ne jANavAno tAro jJAna svabhAva tArAmAM che. 52ne jANe che - ema kahevuM te upacAranuM kathana che. jJAna jJAnanuM che, jJAnamAM potAne jANavAno svabhAva che, chatAM svAdane jANyo ema kahevuM te upacAra che. to paNa ajJAnI upacArane yathArtha mAnI lye che. 52 vastu jJAta thavA samaye, mane mArI jJAna paryAya jaNAya che - evuM na mAnato, 'huM 52ne jANuM chu'- ema mAnIne teM avAstavikatA UbhI karI che. jJAna ane svAdanI vacce moTuM bhAre aMtara che. padArtha najIka athavA dUra te to AkAzanA kSetranI apekSAthI che. jJAna tathA padArthamAM atyaMta abhAva che, banne sadA dUra ja che. tuM tArA jJAna svabhAvanA astitvane 52 pravRttimAM meLavI de che ane 52ne kA2Ne tArI pravRtti che ema tuM mAne che- paraMtu e vAta satya nathI. jo tAruM vartamAna jJAna tA2A kA2Ne na hoya to - 52ne jANyuM e upacAra paNa saMbhavato nathI. (peIja naM. 213 thI 215) [] AtmAe mIThA padArthane nathI jANyo. svane jANato thako 52ne upacArathI jANe che. anAropa vinA Aropa kyAMthI Ave ? mIThAnI paryAyanA abhAvarUpa 2heto Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ane potAnA bhAvamAM raheto thako, huM mane jANuM chuM ema na mAnato; parane jANuM chuM tema ajJAnI mAne che. (peIja naM.- 216) [ 0 ] (ajJAnI) zeyamizrita jJAna kare che paraMtu te zeyamizrita thayo nathI. AvA zeyamizrita jJAnathI viSayonI ja pradhAnatA bhAsita thAya che. mArI jJAna paryAya mArAthI ja pravarte che evuM bhAsita nathI thatuM paraMtu viSayothI jJAna paryAya pravarte che evuM bhAsita thAya che. Ane jANyuM, phUlane cUMththu A rIte parane pradhAnatA Ape che. kalpanAmAM zeya ane jJAnane mizrita kare che. pAMca indriya temaja mananA viSayone potAnAmAM ekameka kare che. A vastu hoya to jANavAmAM Ave, tethI te vastuone meLavavA Icche che. parane meLavavA Icche che, parane jANavA Icche che; paraMtu potAne jANavA Icchato nathI, potAne tenAthI bhinna mAnato nathI. zeya mizrita jJAnathI te vastuonI mukhyatA bhAse che, paraMtu huM jANavA-dekhavAvALo chuM evuM bhAsita thatuM nathI. tethI bhagavAna AtmA pUro rahI jAya che. koI kahe ke- "huM" bAgamAM na hato ane bAgane dekhyo to te khoTo che. tema nRtyane jANavAmAM, sugaMdhane jANavAmAM huM na hato ane meM nRtyane dekhyuM to tenuM A kahevuM khoTuM che. potAnA astitva vinA "A vastu che" tema dekhyuM koNe? tathA ajJAnIne viSayono svAda nahIM AvavA chatAM paNa rAganA svAdane parano svAda mAnIne beTho che. jJAnanI paryAya potAnI che ane kamajorIno rAga paNa potAno che chatAM paNa jJAna paranuM che ane viSayono svAda Ave che evuM ajJAnI mAne che, paraMtu jo ema mAne ke rAgano svAda Ave che ane jJAna mAruM che to te jJAna viSayonI taraphathI khasI ane sva sanmukha thavAno prasaMga Ave ane rAga ghaTIne aMtara sthiratAno prasaMga Ave. kharekhara AtmAe viSayonuM grahaNa nathI karyuM, AtmA viSayono svAda nathI leto; AtmAe kharekhara viSayone jANyA paNa nathI; paraMtu AtmAne ja jAmyo che ane rAgano svAda lIdho che ema nizcita kare to svasammukha thAya. A jIvane viSayonI IcchA eTale thAya che ke tene viSayono svAda Ave che evuM mAne che; tathA tene jANuM chuM evuM te mAne che; e kAraNe svane jANavA ane svano svAda levAnI tarapha te pharato nathI. tene viSayonI ja pradhAnatA bhAse che. A prakAre mohanA nimittathI A jIvane viSayonI IcchA thAya che. (peIja naM.-216-217) [ ku ] kharekhara viSayomAM svAda nathI ane e kAraNe jJAna nahIM hovA chatAM paNa ajJAnane kAraNe traNakALanA padArtho taraphanI IcchA thaI ane potAnI paryAya parane jANavAmAM rokAI gaI te mithyAdRSTi (che). "meM nRtya dekhyuM' e prakAre vartamAna jJAna paramAM rokAyeluM hovAthI te samasta para padArthone sparza karI lauM, sarvano svAda lauM evuM enI mAnyatAmAM rahe che. sarvane suMduM, sarvane sAMbhaLuM ane sarvane jANuM evI tenI tIvra IcchA che. eka padArthano thoDo svAda Avyo evuM mAnyuM tethI sarva padArthono svAda levA Icche che. tethI badhAne dekhuM ane badhAne sAMbhaLuM evI IcchA kare che. pote jJAnasvabhAvI AtmA che tenI tene pratIti Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 nathI. 'badhAne jANuM' evI mAnyatAmAM caitanya svayaM (jANavAno) rahI gayo. samasta padArthone jANuM evI IcchA varte che, ATalI badhI IcchA che. ajJAnIne eTalI badhI vyagratA che ke badhAno svAda laI lauM, paraMtu zakita alpa che. indriyonI sanmukha vartamAna thaI sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdamAMthI koInuM kiMcit jANavuM thAya che athavA smaraNAdika dvArA manathI kiMcit jANavuM thAya che te paNa aneka kAraNo maLyAthI siddha thAya che AvI parAdhInatA hovAthI tenI IcchA koI kALe pUrNa thatI nathI. A badhAno sAra e che ke- tAro parane jANavAno rasto ane paramAM svAda mAnI rAgano svAda levAno rasto zAMtino nathI, tenAthI te duHkhI thaI rahyo che. viSayono svAda nahIM ane viSayonuM jJAna nahIM, paraMtu rAgano svAda che ane jJAnanuM jJAna che. viSaya para che ane rAga kSaNika che, te svabhAvamAM nathI; ane jJAna paryAya jJAna svabhAvavAnanI che- A prakAre rAgarahita nitya jJAna svabhAvInI dRSTi thAya. AvuM samaje to nimittabuddhi ane rAgabuddhi chUTIne svabhAvabuddhi thAya, dharma thAya. AtmA jJAna svabhAvI che, anAdi anaMta che. tenI vartamAna paryAyanI ruci svamAM hoya to parane na jANato te svane jANe che- ema mAne. bIjuM parano svAda na mAnatAM rAgano svAda Ave che ema mAne to tene rAganI adhikatA tUTI jAya che ane aMzI jJAna svabhAvanI sAthe saMdhi hovAthI tene rAganI gauNatA thaI jAya che ane anAkuLa svabhAvanI adhikatA thaI jAya che. AvuM thatAM - huM parane jANuM chuM e vAta rahetI nathI. huM parano svAda lauM chuM e vAta paNa rahetI nathI. jo koI ema kahe ke lokAloka che mATe jJAna paryAya jANe che to potAno svapara prakAzaka svabhAva ja siddha thato nathI. ane jo ema mAne ke - jagatamAM nimitta ja nathI to svapara prakAzaka jJAnanuM sAmarthya potAnuM che - e vAta rahetI nathI to potAno AtmA paNa raheto nathI. pahelAM e nakkI karAve che ke- A bhUla thaI rahI che. sAme para vastu hoya to mArAmAM para prakAzaka sAmarthya che- ema ajJAnI mAne che. zuM lokAloka che e kAraNe paraprakAzaka sAmarthya che? nahIM, ema nathI. jo jJAna ja jANe che to lokAloka rahetuM nathI- evuM koI kahe to tenuM samAdhAnaAtmAnuM svapara prakAzaka sAma nizcaya che. te nizcaya ema kahe che ke- jagatamAM mArAthI anya vastuo anaMta che. A na mAne to potAnI paryAyanuM je svapara prakAzaka sAmarthya nizcaya che te paNa rahetuM nathI. ane AvuM thatAM tene jJAnaguNa ane Atmadravya paNa rahetuM nathI. jema darpaNamAM kerI, nALiyera, jAmbu Adi jANavAmAM Ave che te darpaNanI paryAya che. tyAM darpaNamAM kerI Adi AvI gayA nathI. chatAM paNa darpaNanI sAme kerI Adi che ja nahIM - ema kahe to darpaNanI svapara svacchatva zakti rahetI nathI. kerIne batAvanAruM darpaNanuM sAmarthya to nizcaya che. te mAnavAmAM na Ave to Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 259 sAmevALI vastu tenA potAnA kAraNe che e vAta rahetI nathI. ane tene nahIM mAnavAthI darpaNano je svaccha svapara prakAzaka svabhAva raheto nathI. upAdAna-nimitta te banne vastuo che, paraMtu upAdAnamAM kArya thAya che eTale nimittane AvavuM paDe che ema nathI. ane nimitta che eTale upAdAnamAM kArya thAya cheema paNa nathI. banne pota potAne kAraNe svataMtra che e siddhAMta ahIM paNa Ubho rahe che. darpaNa darpaNane ja batAve che ane anya vastuo svayaM potAne kAraNe che- ema darpaNa batAve che. temaja caitanyabiMba AtmAnI paryAya che teno svapara prakAzaka svabhAva nizcayathI che. te parane jANe che ema kahevuM te asabhUta upacAra che. paraMtu para prakAzaka svabhAva vyavahArathI che ema kaheto paraprakAzaka svabhAva raheto nathI. arthAt svabhAva svapara prakAzaka pUrNapaNe sAbita thato nathI. tethI paraprakAzaka svabhAva AtmAno nizcayathI che. jJAna paryAya ane jANe ane svanA sAmarthyathI parane na jANe to svapara prakAzaka sAmarthya uDI jAya che. ane svapa2 prakAzaka jJAnane kAraNe lokAloka che ema mAne to nimittanI nirapekSatA sAbita thatI nathI. vastu svabhAva dharma che. AtmAno svabhAva mukhyapaNe jJAna che, tenuM yathArtha bhAna thavuM te dharma che. te jJAnamAM apara prakAzaka svabhAvano InkAra kare to potAnA svabhAvano nakAra thAya che. ane anya padArthono nakAra kare to potAnA sAmarthyano nakAra thAya che. anya vastuone kAraNe te svabhAva nathI, paraMtu potAnA ja kAraNathI che. ajJAnI kahe che ke meM ADuM dekhyuM athavA UMcu dekhyuM tethI A padArtha dekhAyo; paraMtu ema che ja nahIM. paryAyamAM svapara prakAzaka sAmarthya che te pUrvanA kAraNe nathI temaja bhaviSyanA kAraNe nathI, te anya guNonA kAraNe nathI, para padArthone kAraNe nathI, paraMtu potAnA ja sAmarthyanA kAraNe che. A pramANe apara prakAzaka svataMtra paryAyano svIkAra kare to svabhAvavAna AtmAno svIkAra thAya che. svAra prakAzaka svabhAva nirapekSa che. ane lokAloka nirapekSa che. banne pota potAnA kAraNe nirapekSa che- ema sAbita karI ane pachI sApekSatA lAgu paDe che, tenA vinA sApekSatA lAgu paDatI nathI. pratyeka AtmA caitanya ratna che. tenI eka paryAyanI hoMzamAM saMsAra che. jJAnanI paryAya svapara prakAzaka sAmarthyavALI che. temAM para padArthanA abhAvanuM potAmAM jJAna ane sva padArthanA sabhAvanuM potAnAmAM jJAna che. paranA abhAvarUpanuM nAstipaNe pariNamana te potAnA kAraNathI che ane svanI astirUpa pariNamana paNa potAnA kAraNathI che. AtmA anaMta para padArthothI nAsirUpa che, evA anaMta padArthonA nAstipaNAno bhAva te potAno bhAva che, te parano bhAva nathI, parane kAraNe nathI - evuM samaje to svasammukha thaIne dharma pragaTa thAya. (peIja naM. 218 thI 222) [ ] prazna - svapara prakAzaka svabhAvamAM bepaNuM AvyuM ke ekapaNuM? uttara - zakti eka che, eka paryAyamAM akhaMDapaNuM che, bepaNuM nathI. svapara prakAzaka Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sAmarthyanuM ekapaNuM che. bheda karIne bepaNuM kahevAya che. ajJAnI mAne che ke huM para padArthane karuM chuM athavA jANuM chuM. ahIM kahe che ke-parane karavArUpa tArI tAkAta nathI. paraMtu para padArtha tenA kAraNe Ave che ane jAya che, tene jANavAM te asadbhuta upacAra che. paramAM tanmaya thayA vinA AtmA sva sAmarthyathI parane jANe che. tema chatAM AtmA parane kare che - ema mAnavuM te to sthULa ajJAna che. AtmAmAM trikALane jANavAno svabhAva che - evI khabara nathI, tethI ajJAnI gulAMTa khAI gayo che. huM badhAne sparza karuM, huM badhAno svAda lauM, huM badhAne sUvuM, badhAne dekhuM ane badhAne sAMbhaLuM tathA badhAne jANe e prakAre parane jANavAnI ane bhogavavAnI IcchA to anaMta che, paraMtu vartamAna zakti to atyaMta alpa che ane te paNa bAhya kAraNonA maLavAthI pragaTa thAya che, tethI tenI IcchA koI kALamAM pUrNa thatI nathI. kAraNake IcchA to kevaLajJAna thavAthI ja pUrNa thAya che. arthAt kevaLajJAna thatAM IcchAno abhAva thaI jAya che... (peIja naM. 222 - 223) [ ] kharekhara jIve A jagatane jANyuM nathI. jo jIva kharekhara jagatane jANe to jagata ane jIva eka thaI jAya. tAruM jJAna jo mAnasthaMbhane jANe to tAruM jJAna temAM cAlyuM jAya, to tuM ane mAnasthaMbha eka thaI jAva. tethI kharekhara jIva potAnI jJAna paryAyane ja jANe che, kharekhara mAnasthaMbha Adi para vastune jJAna jANatuM nathI. (peIja naM. 223) [ ] vartamAna jJAnanI yogyatA ja evI che ke te svane na jANatAM nimittane jANavAnuM kAma kare che, eTale jJAna yathArtha kAma kare che - evI koI dalila kare te vAta paNa khoTI che. bhAI ! te jJAna paryAya svayaM potAne to jANe che ane potAne jANatI thakI indriyo ane nimittane jANI lya che. jJAnanI svaparane jANavAnI tAkAta che ema na mAnatAM; indriyajanita jJAna parane viSaya karIne mithyAdarzananA kAraNe IcchA sahita banIne duHkhanuM kAraNa bane che. Atma vastu trikALa che, teno jJAnasvabhAva paNa trikALa che. tenI vartamAna paryAya navI navI pragaTa thAya che. tenI yogyatA anusAra je jJAna avasthA thaI temAM dravya, guNa, paryAyanuM potAnuM yathAvat jJAna thaI zake che. bhale alpajJa avasthA hoya to paNa svadravyane, guNane tathA potAnI alpajJa paryAyane, rAgane, nimittane tathA indriyone jANavAnI tAkAtavALo che; paraMtu mithyAdarzanane kAraNe svadravya, guNa, paryAyane jANavAne badale jJAnane parano ja jANavAvALo mAnI beTho che. paryAyamAM apara prakAzaka jJAnanI tAkAta hovA chatAM paNa mithyAdarzanane kAraNe jJAnane paramAM- rAgamAM roke che ane indriyone puSTa karavA mAge che, paraMtu potAmAM ekAgra thaIne svane vizeSa jANato thako parane vizeSa prakArathI jANI zake che- ema te nathI mAnato tethI bahAramAM rokAI jAya che. have sAcI samaja karIne viparItatAne TALe to te paryAya mArI che, sva ane parane Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 jANavAnI tAkAtavALI che - evuM jJAna hoya ane svamAM vizeSa lIna hotAM svane jANavAno ughADa vizeSa thaIne 52 padArthane jANavAno ughADa paNa vizeSa ughaDe, rAga ghaTe, Asakti ghaTe ane bAhya viSayone meLavavAnI IcchA paNa ghaTI jAya ane zAMtine prApta kare. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ahIM kahe che ke jJAnano ocho ughADa duHkhanuM kAraNa nathI, paraMtu jJAna 52mAM ane rAgamAM rokAI gayuM ane te jJAna jeTalo 52ne jANavAvALo mAnavo te ja duHkhanuM kA2Na che. svajJeyane pakaDavAthI svapa2 bannene jANavAno ughADa vadhI jAya che. svabhAvane puSTa kare to tenAthI 52ne jANavAno ughADa sahaja vadhI jAya che. AvuM na ka2tAM 52mAM rokAIne bAhya upAya kare che te-mithyA che. potAnI jJAna paryAyane potAmAM rokavAthI svapara prakAzaka jJAna svabhAva khIle che... ane vizeSa lInatA thatAM rAga ghaTI jAya che ane krame krame vItarAga dazA pAmI sarvajJadazA prApta kare che, te ja potAnuM vAstavika gRhapraveza che. ( peIja naM. 231-232 ) [ ] duHkhanuM lakSaNa AkuLatA che ane AkuLatA IcchA thavAthI thAya che. cAra prakAranI IcchAo... eka IcchA to viSaya grahaNanI che tenAthI e dekhavA-jANavA Icche che. jema ke varNa dekhavAnI, rAga sAMbhaLavAnI, avyaktane jANavAnI ityAdi IcchA thAya che. tyAM anya koI pIDA nathI. paraMtu jyAM sudhI dekhato jANato nathI tyAM sudhI te mahAvyAkuLa thAya che. A IcchAnuM nAma viSaya che. ( peIja naM. 316) [ ] he jIva ! "IcchA badhuM khove che, IcchA duHkhanuM mULa che," tAro AtmA svabhAvathI ja jANavA dekhavAvALo che tene jANavAthI badhuM jANavAmAM AvI jAya che. chatAM tuM e svabhAvane nathI jANato ane bahA2nA viSayone jANavAnI AkuLatA kare che- te duHkha che. ( peIja naM. - 318 ) ... [] bhagavAnanA jJAnamAM badhI vastuo pota potAnAM svabhAva sahita pratyakSa bhAsita thAya che. temAM potAne kaMI paNa aniSTa nathI rahetuM- te kAraNe bhagavAnane jugupsA hotI nathI. vaLI AtmAno atIndriya AnaMda pragaTa thaI gayo che. tethI kAma pIDA nathI; te kA2Ne strI-puruSanI sAthe ramavAnI IcchA nathI. arthAt traNa prakA2nA veda nathI. A pramANe bhagavAnane moThanI utpattinA kAraNono abhAva hovAthI tene duHkha nathI. (peIja naM. - 330 ) [ ] ... ahIM prazna che ke - kevaLajJAna vinA sarva padArtha yathArtha bhAsita thatA nathI ane yathArtha bhAsita thayA vinA yathArtha zradhdhAna thatuM nathI, to pachI mithyAdarzanano tyAga kevI rIte bane ? ... have ahIM ziSya prazna kare che- tattva to anaMta che, te badhA padArtho (tattvArtho ) nuM jJAna to kevaLajJAna vinA thatuM nathI ane kevaLajJAna vinA sarva padArthonuM yathArtha svarUpa bhAsyA vinA tenuM yathArtha zradhdhAna paNa kyAMthI thAya ? to Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 mithyAdarzanano tyAga paNa kevI rIte saMbhave? (peIja naM. 338) [ ] AtmAnuM pragaTa jJAna Atma sanmukha jhUke to tene samyaka kahevAya che ane parathI mane nukazAna che, vikArathI mane lAbha che - ema jANIne je jJAna parasammukha jhUke che - te jJAna mithyA che. A rIte mithyAzradhdhAne kAraNe mithyAjJAna kahevAya che ane samyak zradhdhAne kAraNe samyajJAna kahevAya che. (peIja naM.-401) (je kSayopazamajJAna svabhAvano aMza che te audayikabhAva nathI.) [ 8 ] jJAnanA ughADanI apekSAe mithyAdeSTi ke samyagdaSTinA jJAnamAM kaMI bheda nathI. bannenuM kSayopazama jJAna svabhAvano aMza che. te aMza kevalajJAnanuM kAraNa che, te jJAna kevaLajJAnamAM jaI maLe che. abhavyanuM pragaTa jJAna paNa svabhAvano aMza che. bIjA adhikAranA navIna baMdha vicAra prakaraNamAM kahyuM che ke - "A karmonA kSayopazamathI jeTaluM jJAna, darzana, vIrya svabhAva pragaTa che te jIvanA svabhAvano ja aMza che, te karmodayajanya audayika bhAva nahIM.' (peIja naM.-404) (je jJAna prayojanabhUta tatvonuM jJAna karatuM nathI te mithyA jJAna che.) [ ] A prayojanabhUta vAto para viparItarucine kAraNe lakSa jatuM nathI. mithyAjJAnamAM mithyAdarzana nimitta che, paraMtu jJAnanA ughADano doSa e che ke te prayojanabhUta viSayono nirNaya karatuM nathI, tethI e jJAnane mithyAjJAna kahevAmAM Ave che. e kAraNe mithyAjJAna saMsAranuM kAraNa che. eka guNanI paryAyane anya guNanI paryAya upAdAna kAraNa thatI nathI, paraMtu nimitta kAraNa thAya che. jJAna potAnA kAraNathI svataH svasammukha thAya temAM jJAna paryAya upAdAna kAraNa che ane samyagdarzana paryAya jJAnane mATenimitta kAraNa che. e pramANe jJAna potAnA kAraNathI parasanmukha thAya to te mithyAjJAnanuM upAdAna kAraNa jJAna svayaM che ane mithyAdarzana paryAya temAM nimitta che. mithyAjJAna parazeyone viSaya kare che, tethI tene baMdha mArga kahyuM che. jema "samyagdarzana jJAna cAritrANi' mAM jJAnane mokSamArga kahyo che tema "mithyAdarzana jJAna cAritra'mAM mithyAjJAna paNa baMdhanuM kAraNa che. jyAM je apekSAthI jema kahyuM hoya tyAM te apekSAe barobara samajavuM joIe. mithyAjJAnamAM mithyAdarzana nimitta che ane tenA nimittathI jJAna paramAM aTake tathA teNe prayojanabhUta tatvane na jANyAM te jJAnano doSa che- e kAraNe tene baMdhanuM kAraNa kahyuM che. mithyAdarzananA nimittathI jJAna parazeyomAM lAge che, saMsAranA kAryomAM lAge che, paraMtu je navatatva prayojanabhUta che temAM lAgatuM nathI- te jJAnano doSa che. jo jJAnano potAno doSa na hoya to mithyAdarzananuM nimittapaNe paNa temAM saMbhave nahIM. jIva zuddha che teno nirNaya karavAmAM to jJAna nathI lAgatuM ane anya kAryomAM rokAya che, te jJAnano doSa che. jJAna saMskRta, vyAkaraNa Adi jANavAmAM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 263 rokAya che, paraMtu vAstavika tattvanuM jJAna karatuM nathI tene ja mithyAjJAna kahe che. (peIja naM.-404-405) (te mithyAjJAnanuM svarUpa A pramANe che.) (1) jJAna svane viSaya nathI karatuM temaja prayojanabhUta tatvonuM jJAna karatuM nathI- tethI tene mithyAjJAna' kahe che. (2) tattvajJAnano abhAva hovAthI tene "ajJAna" kahe che. (3) huM zAMta svabhAvI chuM, vikAra du:khadAyaka che; potAnA Azraye ja zAMti che e prakAre potAnuM prayojana sAdhIne kalyANa nathI sAdhatuM te te kAraNe tene kuzAna" kahe che. (mokSamArga prakAzaka pravacana, peIja naM.-405) [ ] svabhAvanuM bhAna thayA pachI jJAnI saMsAranA kartA nathI paraMtu saMsAranA jJAtA che. jJAnI dayA-dAnAdirUpa saMsAranA jJAtA che ema kahevuM te paNa upacArathI che. tyAM rAga thAya che mATe jJAna thAya che - ema nathI. rAganI sAthe jJAnanuM tanmayapaNuM nathI. jJAnanuM tanmayapaNuM jJAtAnI sAthe che. (peIja naM.- 411) re sAMbhaLavAthI jJAna thatuM nathI sAMbhaLavuM te to upAdhi che ane temAM je rAga thAya che te upAdhi che. bhAvazruta upayoga sAMbhaLavAthI thato nathI. bhAvazrutajJAna jJAyaka AtmAmAM nirvikalpa thAya che tyAre aMdaramAMthI utpanna thAya che. ahIM to thoDuM jANapaNuM thaI jAya to amane jJAna thayuM- ema thaI jAya che. paraMtu "indriyajJAna jJAna ja nathI"navapUrva ane agiyAra aMga e paNa indriyajJAna che. AcAryadeva kahe che ke- AtmAne jANavAvALuM jJAna ane zarIrane jANavAvALuM jJAna bhinna-bhinna che. banne jJAna ja bhinna che. bhagavAna AtmA indriya (jJAna) thI jANavAmAM Avyo nathI. (davya dRSTi jinezvara-paryAya daSTivinazvara-bola naM-609) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 maMgala zAna darpaNa bhAga-1 samayasAra siddhi bhAga-1 [] "jemAM aneka vastuonA bhAvo pratibhAse che evA eka jJAnanA AkArarUpa te che' AhAhA ! A badhA jIvanA vizeSaNa kahyAM ne? jIvavastune vizeSaNathI oLakhAvI ke Avo jIva che. (gAthA-2, peIja naM. 104) [ ] paranuM kAMI karI zakato to nathI. kemake (pAThamAM) paranA AkAro ema kIdhuM ne! e (AkAro) to pararUpe che ema AvyuM ne? "potAnA ane paradravyonA AkArone'; paradravya to paradravyarUpe che- enAM dravya guNa paryAya. potAmAM potAnA dravyaguNaparyAya che.ene prakAzavAnuM sAmarthya hovAthI pararUpe thaIne nahIM; potAnA jJAnamAMthI khasIne parane jANe che. ema nahIM, AhA! potAnA jJAnanA astitvamAM rahIne, ane paranA AkArone jANavA chatAM ekarUpe rahe che eka no be thAto nathI. (gAthA-2, peIjanaM. 104) [ 0 ] trilokInAtha (paramAtmA) ema kahe che - prabhu tuM jevaDo moTo che evaDo bhagavAna AtmA tArI eka samayanI ajJAna paryAyamAM jaNAya che. kema ke jJAnanI paryAyano svapara prakAzaka svabhAva che. e paryAyamAM sva prakAze to che paNa tArI najara tyAM nathI. tArI najara dayA karI, bhakti karI, vrata pALyA, pUjA karI evA rAga upara che, tethI e najarane laIne rAganI AgaLa; rAgane jANanArI je jJAna paryAya che e ja paryAya ane jANanArI che. (ajJAnInI) najara temAM (svamAM) nahIM hovAthI rAgane, paryAya jaNAya che tethI mithyAbudhdhi che. (gAthA-6, peIja naM. 208) [ 2 ] zeyAkAra thavAthI jJAnasvarUpI prabhu, zeya jaNAvA yogya, padArthano AkAra ahIM AvavAthI, e jANe ke yakRta AkAra che ema nathI. eto jJAnano potAno ja AkAra e rIte pariNamyo che. ekadama samajAya evuM nathI A tethI pharIne. jema baLavAyogyane AkAre agni thavAthI, agnine baLavAyogya padArthanI azuddhatA-parAdhInatA tene nathI. agni pote ja e AkAre thaI che. tevI rIte zeyAkAra jJAnamAM zarIra, vANI, mana, makAna, paisAno Ama dekhAya, tene AkAre ahIM jJAna thayuM mATe te zeyAkAranI apekSAthI thayuM che evA jJAnanA AkArane parAdhInatA nathI. jJAna svayaM pote te rUpe te AkAre thayuM. parane jANavA kALe, paracIja jevI che te AkAre jJAna thayuM paNa te jJAna jANavAlAyaka (parazeya ) che tene kAraNe thayuM che- ema nathI. e jJAna ja pote potAthI svataMtrapaNe te AkAre pariNamyuM che. have jarI sUkSma laie. "zeyAkAra thavAthI', samakitI-jJAnIne paNa rAga thAya che, e rAga jevI ahIM zeyAkAra jJAnanI paryAya paNa thAya che; ethI jJAnanI paryAya rAgane laIne thai che ema nathI. e jJAnanI paryAya potAthI svataMtrapaNe te AkAre pariName Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che. AhAhA ! dharmI jIvane AtmajJAna thayuM che, tene haju rAga Ave che; te AkAre ahIM zAna thAya che. paryAyamAM jevo rAga che tevuM ahIM jJAna thAya paNa tethI te jJAnAkAra rAganA AkAre thayuM mATe te parAdhIna che-ema nathI. e rAganuM jJAna thaIne jJAnAkAra jJAna pote potAthI ja pariNamyuM che. zeya-rAgane laIne nahIM. (gAthA-6 peIja naM. 211-212) [ ] e rAga saMbaMdhInuM jJAna, rAganA AkAre thayeluM e jJAna, potAne AkAre thayuM che. e rAgane kAraNe thayuM nathI, eno svapara prakAzaka svabhAvane kAraNe e para prakAzakapaNe jJAna thayuM che. (gAthA-6, pejanaM. 213) [ ] AMhI to samakitI-jJAnIne trikALa AtmAnuM zuddhajJAna paryAyamAM thayuM che, tethI tene zuddha kahevAmAM Ave che. have, tenI paryAyamAM rAga thAya che ane tenI paryAyamAM A zarIra, makAna Adi jaNAya che. jevuM zeya che te AkAre AMhI jJAna thAya che, mATe te jJAnanI paryAya zeyane kAraNe (thaI ) eTalI parAdhInatA to che? to kahe, nA. e zeyakRta jJAna thayuM nathI. e jJAnano potAno svabhAva ja paraprakAzano te prakArano che te rUpe thayuM che. gahana viSaya che bApu! (gAthA-6, pejanaM. 213) [ ] AhAhA!jeNe trikALI zudhdhane pakaDyo ane jJAnanI paryAyamAM zuddhatA ane AnaMdano svAda Avyo eTale e jJAnanI paryAya svaprakAzaka thaI. ( sAdhaka) ne paNa haju purNa kevaLajJAna nathI ethI tene rAga Ave che, to rAganuM ahIM jJAna thAya che. rAgamaMda hoya to maMdanuM, tIvra hoya to tIvranuM - e rAga che to rAganA AkAre jJAna thayuM che? ke jJAnano potAno jJAnakRta AkAra te prakAre thavAne kAraNe thayuM che? (gAthA-6, peja. 214) [ ] "joyAkAra thayo, e jJAnAkAra potAno che." "to paNa dAhyakRta azuddhatA tene nathI." tevI rIte "zeyAkAra thavAthI", jJAyaka-jANaka svabhAva potAne jANyo. bIjI cIjanA AkAre jJAna pariNamyuM-zeyAkAra thavAthI te bhAvane-te jANakabhAvane jJAyakapaNuM prasiddha che, "jANanAra che evuM ene prasiddha che, to paNa zeyakRta azuddhatA tene nathI.." "jANanAra jaNAvAyogyane AkAre thayuM jJAna, chatAM tene jaNAvAyogyanA kAraNe, e jJAnanI paryAya thaI ema nathI. AhAhA ! enuM potAnuM pariNamana jJAnAkArarUpe ja e jAtanuM che. svane jANavuM ane parane jANavAno paryAya thayo e potAthI thayo che. paravastu rAgAdi che tethI ahIMyAM rAganuM jJAna te paNa thayuM che ema nathI. [ ] ahIM to kahe che ke - rAga ne zarIra je kAMI dekhAya te kALe tene AkAre jJAna thayuM, mATe tene kAraNe thayuM ema nathI. amAro jJAnano svabhAva ja evo che ke svane jANatAM parane jANavAno paryAya mAro potAthI potAmAM thayo che... ene ame jANIe chIe. are ! prabhu enI vANI to juo! saMtonI vANI sAkSAt maLe. gajaba vAtuM che ne ! joyAkAra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 avasthAmAM jJAyakapaNe je jaNAyo, joyuM? zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe jJAnanI paryAyapaNe e jANo che, te paranI paryAya tarIke jaNANo che-ema nathI. .....AhAhA! "zeyakRta azuddhatA tene nathI eTale? rAga ne e vakhate zarIranI kriyA thAya, te rIte jJAna pote pariName che ane jANe chatAM e zeyakRtanI azuddhatA parAdhInatA jJAnanA pariNamanane nathI. e jJAnanuM pariNamana je thayuM te joyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe je jaNAyo, "e jANanAro jaNAyo che" emAM jaNAya evI cIja jaNAI nathI. je jaNAya che e cIja jaNAI nathI. e "jANanAro jaNAyo che" cetana svarUpa ja alaukika che. gUDha vAtuM che bhAI. (gAthA-6, pejanaM. 219) [ 2 ] jeNe anaMtA siddhone potAnI paryAyamAM sthApyAM ene zAyakanuM jJAna thayuM, te jJAna rAgane, zarIrane jANe tethI tene zeyakRta-prameyakRta azuddhatA na thaI, (kema ke) e to jJAyakanI ja paryAya che tene e jANe che e rAgane jANavA kALe rAga AkAre jJAna thayuM, te jJAna rAganA kAraNe te AkAre thayuM che ema nathI. te kALe jJAna ja potAnA AkAre thavAno paryAyano svabhAva che te rIte thayuM che. to te vakhate rAga jaNAyo nathI, jANanArAnI paryAyane teNe jANI che. samajANuM kAMI ? "zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe jaNAyo te svarUpa prakAzananI avasthAmAM paNa pote jaNANo che. zuM kIdhuM I ? jJAyaka prabhu potAne jJAyaka tarIke samyagdarzana-zAnamAM jaNAyo, te vakhate je jJAnamAM, rAgAdi para zeya jaNAya te kALe paNa te rAgane jANyuM che ema nahIM. rAgasaMbaMdhInuM potAnuM jJAna, potAthI thayuM che tene te jANe che. zeyAkAranA kALamAM, paNa potAnI avasthAne jANe che. ane svarUpa-prakAzananI avasthAmAM paNa, be vAta lIdhIne? kIdhuM? "zeyAkAra avasthAmAM jJAyakapaNe je jaNAyo, te "svarUpa prakAzananI avasthAmAM paNa dIvAnI jema, pote jaNANo che" AhAhA ! svarUpaprakAzananI avasthAmAM paNa jema zeyAkAranA jJAna kALe paNa jJAnanI paryAya (paNe) jaNAyo che e paryAya enI "jANanAro je che tenI paryAya jaNANI che ema svarUpa prakAzananI apekSAe paNa,...... (gAthA-6, peIja naM. 219-220) [ ] jJAyaka nAma paNa zeyone jANavAthI ApavAmAM Ave che. kemake jyAre jJAnanI paryAyamAM zeyanuM pratibiMba jhaLake che (tethI jJAyaka kahevAya che.) A vAta paryAyanI cAle che. tenI paryAyamAM rAga jANavAmAM Ave che, A zarIra che ema jANavAmAM Ave che- arthAt jJAnanI paryAyamAM tenI ja jhalaka che te jANavAmAM Ave che. AhA ! zeyanuM pratibiMba jJAnanI paryAyamAM jhalake che; kemake te paryAyanuM sva-para prakAzaka sAmarthya vikasita thayuM che. (e svacchatAmAM) rAga ane zarIrAdi dekhavAmAM jANavAmAM Ave che.. tyAre jJAnamAM evo anubhava thAya che ke huM to jJAnanI paryAya chuM; to paNa tene zeyakRta azuddhatA nathI. (gAthA-6, peIja naM. 239) [ ] "to paNa tene zeyakRta azuddhatA nathI. kemake jevuM zeya jJAnamAM pratibhAsata thayuM; arthAt Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 267 zarIra, rAgAdi ( tyAre ) potAnI paryAyamAM svagneya jANavAmAM AvyuM (tethI zeyakRta azuddhatA nathI.) jyAre jJAna paryAyamAM 52 pratibhAsita thayuM tyAre (jJAyaka paNa pratibhAsita thayo ) te zAyakano anubhava karatAM to te zAyaka ja che. e jANavAnI paryAya pragaTI te to ( abhedanaye ) jJAyaka ja che, e paryAya rAganI nathI. che (gAthA-6, peIja naM.-239 ) [ ] A paryAyanI vAta ke jevuM jJeya jJAnamAM pratibhAsita thayuM tyAre zAyakano anubhava karatAM to te zAyaka ja che. kema ke e jANana paryAya zAyakanI ja che. svanuM jANavuM ane 52nuM jANavuM thayuM e paryAya to jJAyaka ja che. ( athavA bhedathI kahIe to ) te paryAyamAM jJAyaka ja jANavAmAM Ave che, tyAM 52 jANavAmAM AvyuM che ema che nahIM. (gAthA-6, peIja naM. -239-240) samayasAra siddhi bhAga-2 [ ] kSaNika vyaktimAtra nathI eTale avyakta che e to ThIka. vyaktatA ane avyaktatA ekamekapaNe mizritarUpathI pratibhAsita thavA chatAM e vAta ahIM che. vyakta nAma pragaTa paryAya, avyakta nAma dravya; ( te bannenuM ) ekameka ( arthAt ) mizritarUpe jJAna hovA chatAM, be nuM jJAna eka sAthe hovA chatAM te kevaLa vyaktatAne sparza karato nathI. AhAhA ! vyakta nAma paryAya te ekalA dravyane sparza nathI karatI tethI avyakta che. dravya kevaLa vyaktatAne sparza karatuM nathI eTale avyakta che...... ( zloka-9, peIja naM. -136 ) [ ] juo, vizeSa zeyAkAra jJAnanA, zeyAkAra ( arthAt ) je indriyonA viSayonuM zeyAkAra jJAnanuM DhaMkAI javuM ane atIndriya jJAnanuM aMdara utpanna thavuM te jJAnane sAmAnya jJAna kahevAmAM Ave che. bhAvazruta jJAnanI vItarAgI paryAyane sAmAnyajJAna kahevAmAM Ave che, kemake e 52 vastunA indriyanA jJAnanA AkArathI rahita ekAkAra jJAnano AkA2 che. bhagavAna AtmA jJAna svarUpa, jene trikALa pAMca bhAva svarUpa kahyo tenuM ekAkAra ( jJAna ) thayuM. tenA eka dravyanA AkA2e ekAkAra jJAna thayuM. ( e je ) ekAkAra jJAna thayuM tene sAmAnya jJAna kahevAmAM Ave che. (gAthA-15, peIja naM. 228) [ ] aneka prakA2nA zeyonA AkAronI sAthe - (52 )viSayonA lakSe indriyajJAnamAM je jJAnanA zeyAkAra thAya che te jJAnanI paryAya che, te koI 52zeyanI nathI. ( 52nA ) lakSe jJAnanI paryAyamAM A jJAyaka che evuM nathI. 17-18 gAthAmAM kahyuM ke -ajJAnInI jJAnanI paryAyamAM paNa dravya ja (jANavAmAM) Ave che. kemake jJAnanI paryAya pragaTa che, e paryAyano svapa2 prakAzaka svabhAva che, e kA2Ne e jJAnanI paryAyamAM dravyanuM ja jJAna thAya che. paraMtu ajJAnInuM tenI u52 lakSa nathI. tenuM lakSa paryAya ne rAga u52 che, tethI jJAnanI paryAyamAM (sva ) zeya jANavAmAM Ave che tene te jANavAmAM AvatuM nathI. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] jJAnanI paryAyano svabhAva svapara prakAzaka che. pachI te ajJAnInuM jJAna ho to paNa jJAnanI paryAyano svabhAva svapara prakAzaka che ke nahIM? e jJAnanI paryAyamAM je sAmAnya dravya trikALI jJAyaka che tenuM jJAna thAya che te svaprakAzaka che. 52prakAzaka paNa che ane svaprakAzaka paNa che. ajJAnInI jJAna paryAyamAM svaprakAzaka jJAna hovA chatAM paNa tenuM lakSa 52zeya upara che, svajJeya upara che nahIM. kharekhara to zeyAkAra je jJAna che temAM paNa jJAnanI paryAya che to potAnI. e paryAya 52ne jANe che, e jANavAnI paryAya che to potAnI. 52nuM zAyakapaNAthI jJAna thAya che e 52prakAzaka jJAnanI paryAya che to potAnI. paNa temAM sva taraphanuM lakSa nathI to ene-jJAnano zeyAkA25Ne svAda Ave che. ekalA jJAnano svAda Avato nathI. ( gAthA-15, peIja naM.244) [] aneka prakAranA zeyonA AkAronI sAthe mizritarUpathI utpanna ane sAmAnyanA tirobhAvathI ajJAnIne ekalA sAmAnya jJAnano AnaMda Avavo e DhaMkAI gayo ane vizeSano ArvibhAva thayo. zeyAkAra jJAnanA anubhavamAM AvavAvALA vizeSabhAvarUpaanekAkArarUpa jJAna emAM ajJAnI jJeyalubdha che. (dRSTAMtamAM ) zAkano lolupI kahyo to, ahIM (siddhAMtamAM) jJeyalubdha kahyo. potAnA zAyakabhAvanuM lakSa choDIne te zeyalubdha thayo. AhAhA ! potAnI paryAyamAM 52nA lakSe thayuM jJAna e 5Na 52zeya che, kemake temAM potAnuM jJAna AvyuM nahIM. tene ahIM 52jJeyamAM lubdha prANI kahyo..... (gAthA156, peIja naM. 245 ) [] 15mI gAthA, bhAvArtha u52nI cAra lITI che. sUkSma vAta che bhagavAna! alubdha jJAnIone to' arthAt indriyanA jJAnathI je jJAna aneka prakAre thAya che-52 zeyAkA2 jJAna, tenI paNa ruci choDIne; AhAhA ! teno paNa Azraya nAma avalaMbana choDIne, potAnA trikALI jJAyakabhAvamAM je dRSTi lagAve che te alubdha jJAnI che. AhAhA ! paryAyamAM indriyajJAnanA viSayathI anekAkAra jJAnanI paryAya thAya che temAM gRddhipaNuM choDIne. pachI te zAstranuM jJAna ho! je 52 ta2phanA lakSavALuM che te indriyajJAnano viSaya che, temAM paNa jenI lubdhatA nathI. huM jJAnI chuM, mane jJAna thayuM che- ema lubdha nathI. (gAthA-15, peIja naM. 246) [ ] "je zeyonA AkArarUpe khaMDita thatuM nathI" paryAyamAM paNa jJAna thAya che to zeyonA AkA2thI paNa jJAnanI paryAya, jJAnano svAda levAmAM khaMDita thatI nathI. ( zloka naM. -14, peIja naM. 255) [ ] AhAhA ! je vartamAna jJAnanI paryAya (che ) te paryAyano svabhAva ja svapara prakAzaka che. pachI te ajJAna ho ke jJAna ho ! (paraMtu ) e paryAyamAM AtmA ja jANavAmAM Ave che. kemake svapa2 prakAzaka svabhAva hovAthI jJAnanI paryAyamAM sva vastu che te ja Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jANavAmAM ne anubhavamAM Ave che. paryAyamAM dravya ja jANavAmAM Ave che. (peIja naM. 255) [ ] sadA jeno vilAsa udayarUpa che. jeno arthAt je ekarUpa pratibhA samAna che, trikALa ekarUpa che, evuM paryAyamAM bhAsana thAya che. AhAhA ! che to kharA paNa "che" evuM bhAsana kone (thAya?) che to che evo, paraMtu paryAyamAM evo pratibhAsa thAya che keA vastu akhaMDAnaMda paripUrNa che tene pratibhAsa thayo-AvI vAtuM che. (zloka naM-14, peIja naM. 256) | [ ] bhagavAna AtmAnI jJAnanI paryAya bhale ajJAnarUpa ho! paNa e paryAyamAM, paryAyano svabhAva jJAna (hovAthI) teno svapara prakAzaka svabhAva che, tethI paryAyamAM AbALagopALa (saune ) sadA svayaM AtmA ja jANavAmAM Ave che. AvuM hovA chatAM paNa rAganA saMbaMdhanA baMdhanA vaze, e paryAyamAM abaMdha (prabhu ) jANavAmAM Ave che tene jANato nathI ane rAgane jANe che. (gAthA-17-18, peIja naM. 296) [ ] arIsAnI aMdara je jvALA dekhAya che te agninI che, (arIsAnI to svacchatA ja che). tema bhagavAna AtmA jJAyaka arIso che temAM je rAga dekhAya che e to potAnA jJAnanI nirmaLatAnI pradhAnatAthI A rAga che ema dekhAya che, (e rAga) te huM ema nathI. are! kyAM javuM? (gAthA-19, peIja naM. 323) [ ] jANanAranI svacchatA e tArI che. ane parane jANanArI jJAtRtA e tArI che. zarIra, kuTuMba, parivAra, deza e tAruM nahIM. (gAthA-19, peIja naM. 3ra4) [ ] ahIMyA to kahe che svadeza e bhagavAna AtmA che ane rAgAdimAM javuM te paradeza che, te svadhAma nahIM. bhagavAna atIndriya AnaMda dhAma amRtano sAgara che, ane svacchatA tenI che. rAga saMbaMdhI potAnA jJAnanI paryAya ane potAnI paryAya (jaNAya) e svacchatA tenI che. rAga ane para te tenAM che ja nahIM. arere! haju to AvI dRSTi nuM ya ThekANuM nathI. (STAMtamAM) rUpI arIso, (siddhAMtamAM) arUpI AtmAnI potAne ane parane jANavAvALI jJAtRtA ( ja che) basa. (gAthA-19, peIja naM. 324) [ ] . AhAhA ! javALA to agnimAM ja che, (teno) darpaNamAM praveza nathI; darpaNamAM to te dekhAI rahI che. bhagavAna AtmAmAM nokarmano praveza nathI. AtmAnI to jJAna svacchatA ja evI che ke -jemAM zeyanuM pratibiMba dekhAI che. jANavAnI cIja jene jANe che tenuM pratibiMba jJAnamAM Ave che, e cIja AvatI nathI. "evI rIte karma nokarma zeya che." rAga e jJAnanuM parazeya che, svajoya nahIM. dayA-dAna-vrata-bhakti Adino vikalpa UThe che e joya che, parazeya che. eTale e pratibhAsita thAya che. jJAnano svabhAva che svapara-prakAzaka tethI pratibhAsita ho ! (gAthA-19, peIja naM. 329) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ s ] ahIM kahe che- acalita anubhUtine prApta kare che. AhAhA ! jJAnAnaMda prabhu jJAnarUpI svaccha arIso che. rAgathI bhinna thaIne anubhava thAya e anubhava darpaNa jevo che. "te puruSa darpaNanI jema" AhAhA! potAnAmAM pratibiMbita thayelA anaMta bhAvonA svabhAvamAM, niraMtara vikAra rahita rahe che. (zloka-21, peIja naM. 33ra-33) [ ] e ahIM kahe che AtmAnuM bhAna thayuM; huM to vikalpa ane para saMyogathI tadna bhinna evo anubhava thavAthI darpaNanI svacchatAmAM aneka para pratibiMbita dekhAya che, paNa darpaNa vikArI thatuM nathI. tema potAnA jJAnasvarUpamAM jJAtApaNAnuM bhAna thayuM e samakitIdharmIne rAgAdi, zarIrAdi dekhavAmAM Ave che (tyAre) paNa e jJAna kare che. tenuM jJAna karavAthI jJAnamAM vikAra thato nathI.... (zloka-21, peIja naM. 333) [ ka ] (sAdhaka) niraMtara vikAra rahita thayA che. jJAnamAM je zeyonA AkAra pratibiMbita thAya che tenAthI te rAgAdi vikArane prApta thatA nathI. (zloka-21, peIja naM. 333) [ 0 ] ..... AhAhA ! e sphaTikamAM lAla-pILA saMyogane kAraNe (sphaTikamaNi ) lAla-pILo thaI gayo hoya tevo bhAsa thAya che. jANe ke e sphaTikanI dazA che tema mAne che. tema ajJAnI potAnA caitanya jJAyaka svabhAvanI samIpamAM rAgAdi ati nikaTatAthI dekhavAmAM Ave che to tene A mArI cIja che ema mAnI, ajJAnI mUDha rAganuM vedana kare che. te ajIvanuM vedana kare che jIvanuM nahIM- ema kahe che. (gAthA-23thI 25, peIja naM352) [ 9 ] >> jenuM hRdaya svataH svayaMthI vimohita thayuM che tevo apratibaddha zuM kahe che? jema sphaTikamAM, sphaTika nirmaLa hovA chatAM paNa saMyoga AdithI athavA je cIjanI aMdara sphaTikane mUkyuM hoya tenI jhAMya paDe. pIttaLanuM vAsaNa hoya to tenI jhAMya paDe te upAdhi che. tema sphaTika jevo bhagavAna AtmA jJAna ane AnaMda svarUpI che. temAM rAga-puNyapApanA bhAvanI jhAMya dekhAya che te upAdhi che e asvabhAvabhAva che. svasvabhAva rahita tene potAnuM mAnIne ajJAnI (thAya che). asvabhAva bhAvane potAnuM mAnIne vede che. paraMtu potAno AtmAM zuM che? tene (paryAyamAM) rAga che paNa rAgane jANavAvALo AtmA rAgathI bhinna che tenI ajJAnIne khabara nathI..... (gAthA-23thI 25, peIja naM.-355) [ 9 ] jema sphaTika pASANamAM aneka prakAranA raMgonI nikaTatAne lIdhe, aneka raMgarUpa avasthA dekhAI che; (tethI jonArane) sphaTikano nija zveta nirmaLabhAva dekhAto nathI. sphaTikane vAsaNamAM mukyuM hoya to tenI jhAMya dekhAya che. tema ajJAnIne karmanI upAdhithI AtmAno zuddha svabhAva AcchAdita thaI gayo che. AhAhA ! e rAgane asvabhAvabhAvane potAno mAnIne teno zuddha svabhAva AcchAdita thaI rahyo che... (gAthA-23 thI 25, peIja naM.-356) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 8 ] sphaTikane lAla-pILA Adi vAsaNamAM mUkavAthI tenI upAdhi dekhAya che, sphaTikanI aMdarano nirmaLa svabhAva dekhAto nathI. tema ajJAnI potAnA caitanya jJAna svabhAvI prabhu! te rAganI upAdhine potAnI mAnI che tethI tene svacchatAnuM jJAna thatuM nathI... (gAthA-23 thI 25, peIja naM.-356) [ 9 ] >> jema arIsAmAM sAme cIja hoya to tenuM pratibiMba paDe che ne? te pratibiMba te cIjanuM paNa te cIja nathI, te to arIsAnI svacchatA che. e svacchatAmAM jANe para cIja peThI hoya ema dekhAya che. tema bhagavAna AtmAnuM jyAM samyajJAna thayuM to e (jJAna) paryAyamAM AkhuM lokAloka, anaMta kevaLIo, anaMta siddho jemAM aMtarmagna che evuM jJAna thaI gayuM. eka bAju rAma ane eka bAju gAma, te (sarva) aMtarmagna thaI gayuM hoya ema dekhAya che. dhIrAnA kAma che bhAI ! (gAthA-37, peIja naM. 565) [ ] prabhu tArA dravyaguNanI to vAta zuM karavI! AhAhA! bhagavAna jJAyaka svabhAva; teno jJAnaguNa AdinI to zuM vAta karavI prabhu! paraMtu tenuM jJAna thayuM, e jJAnanI paryAyamAM eTalI tAkAta che ke-Akho AtmA to jANavAmAM Ave che, paNa e paryAyathI bhinna anaMta padArtha che temAM anaMta siddho, anaMta nigodanA jIva, jenI saMkhyAno pAra nathI. e badhuM jJAnanI eka samayanI paryAyamAM jANavAmAM AvI gayuM che-koLiyo thaI gayo. jANe lokAloka jJAnamAM aMtarmagna thaI gayA hoya ! samyagdaSTine akhaMDa AnaMda jJAna svarUpanI pratIti AgaLa A badhA padArtho tuccha che. e badhA padArtho jJAnanI paryAyamAM evI rIte jANavAmAM Ave che ke jANe koLiyo thaI gayo hoya ! jANe badhA aMtarmagna thaI gayA hoya.... e rIte (padArtho) jJAnamAM tadAkAra thaIne DUbI rahyA ho ! evI rIte AtmAmAM prakAzamAna che" juo ! tyAM cittizakti kahI hatI ne! paraMtu ahIMyA "prakAzamAna" (e artha) mAM paryAya laI levI. AtmAmAM prakAzamAna dharmAsti, adharmAstikAya che. cauda brahmAMDamAM eka dharmAstikAya dravya che, je jaDa, caitanya gati kare to temAM tene nimitta kahevAmAM Ave che. e dharmAstikAya ahIMyA (jJAnamAM) dhUsI gayuM arthAt ahIM tenuM jJAna AvI gayuM, kema ke te ya che ne! to potAnA jJAnamAM dharmAstikAyanuM jJAna thaI gayuM. ahIM jJAyaka svarUpa AtmAnuM jyAM jJAna thayuM to e jJAnanI paryAyamAM dharmAstikAya zeya che tenuM jJAna thayuM to dharmAstikAya padArtha jANe aMdara AvI gayA hoya, aMtarmagna thaI gayA hoya tema jJAna thayuM. ane e dharmAstikAyamAM paNa anaMta anaMta anaMta guNa e badhA jANe jJAnanI paryAyamAM zeya thaIne AvI gayA. (gAthA -37, peIja naM. 565-566) [ ] potAno jJAyaka bhagavAna caitanya svarUpa prabhu ekalo caitanyaloka che, tenuM jyAM jJAna thayuM e to e jJAnamAM eTalI tAkAta che ke-AkAzanA pradezanA kSetrano aMta nahIM, guNano aMta nahIM. tenuM paNa jJAna thaI gayuM. A to haju mati-zruta jJAnanI paryAyanI vAta cAle che. (zrotA - matidhRtamAM to parokSa jaNAya che ne!) parokSa bhale ho ! paNa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jANavAnI zakti potAthI thaI che. parokSa ane pratyakSamAM eTalo phera che paNa jevuM kevaLI jANe che tevuM ja zrutakevaLI jANe che. (gAthA-37, peIja naM. 566) [ ] jenA dravyaguNano to pAra nahIM, bhagavAna AtmAnI zaktiono pAra nahIM. evA (AtmAne) svaoya banAvIne je samyajJAna thayuM, temAM paraNeyanuM jJAna AvI gayuM. (parazeyo) jANe aMtarmagna thaI gayA hoya tema ( jJAna thayuM) Avo mArga che. (gAthA-37, peIja naM. 567) [ ] ahIMyA to (kahe che) - bhagavAna AtmA jJAyaka svarUpI prabhu ekalo jJAyaka svabhAva dhruva caitanya tenuM jJAna thavAthI ahIM paranI vAta nathI. ahIM to svanuM jJAna hotAM e paryAyamAM paranuM jJAna sahaja thaI jAya che. jhINI vAta che bhAI ! jIva adhikAramAM jJAnanI paryAyanuM (svarUpa). dharma samajyo eTale ke samyagdarzana pAmyo- bhagavAna pUrNAnaMdanA nAthane pratItamAM lIdho. AhAhA ! pUrNAnaMdanA nAtha tenuM (je) jJAna thayuM e jJAnanI paryAyanI vAta cAle che. AhAhA ! anaMtA jIva siddho che, tene prabhu jANe koLiyo karI gayo evA jJAnano paryAya svanA lakSa (thayo). vastunA tattvamAM jJAyakapaNuM bharyuM che, enA Azraya nAma laze je samyajJAna thAya te paryAyamAM anaMtA siddho jaNAya jAya che. tene jANavA mATe upayoga judo mUkavo paDato nathI. svane jANavAno upayoga thayo ema (parazeyone) tene jANavA mATe upayoga judo mUkavo paDato nathI. AhAhA ! juo ! AvA bhagavAna AtmAnA jJAnanI paryAyane samyajJAna kahIe. (gAthA-37, peIja naM.-570) [ 0 ] "evI rIte AtmAmAM prakAzamAna che evAM A dharma, adharma AkAza, kALa, pudgala, anya jIva-e sarva paradravyo mArA saMbaMdhI nathI," mArA jJAnamAM e anaMta anaMta paramANuo, anaMtA jIvo jANavAmAM Ave che, chatAM mAre ne tene kAMI saMbaMdha nathI. (zrotA:- jANavAmAM Ave eTalo saMbaMdha to thayo ne?) jANavAmAM AvyuM che e potAnuM svarUpa che... paNa e (parazeya) jANavAmAM AvyuM tene vyavahAra kahyo. (zrotAHvyavahAra saMbaMdha to kharone?) vyavahAra eTale? nimitta che sAme eTaluM. vyavahAra eTale zuM? jANavAmAM potAthI jANyuM che. jJAnanA svapara prakAzaka svabhAvarUpa sAmarthyathI prakAzamAna dravyo jANyAM, paNa e potAnI svazaktithI jANe che. teNe parane jANyAM ema kahevuM e vyavahAra che. nimitta-nimitta saMbaMdha eTalo batAvyo. chatAM mAro je jJAyaka svabhAva AgaLa AtmA tenI sAthe tene kAMI saMbaMdha nathI..... eka samayanI jJAnanI paryAyanI tAkAta! evI evI anaMtI paryAyamAM eTalI ja badhI tAkAta che. e badhI paryAyono jANanAra mArI paryAya ema jANe che ke, "TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAvapaNAthI paramArthe aMtaraMga tattva to huM chuM" (AvuM) jANe che vartamAna paryAya. e pragaTa paryAya ema jANe che ke -TaMkotkIrNa evo ne evo caitanya svabhAva, eka jJAyaka svabhAva (huM chuM). paryAyo bhale aneka ho, guNa aneka Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 273 che paNa vastu che e to ekarUpa jJAyakabhAva che. eka jJAyaka svabhAvabhAva, svabhAvapaNAthI paramArthe aMtaraMgatattva to huM chuM. e paryAya ema jANe che ke huM aMtaraMga tattva chuM, ane A paryAyamAM je badhuM jaNAya che ene jANanArI mArI paryAyamAM prakAzamAna che. evI paryAya ema jANe che ke huM to TaMkotkIrNa jJAyakabhAva aMtaraMga tattva chuM. e badhA (dravyo) jaNAya che e (paraprakAzana) paryAyamAM, e paryAya jeTaloya huM nathI. AhAhA! bhAI ! vItarAga mArga bahuM sUkSma che. e jJAna paryAya AvA anaMtA dravyone eka samayamAM enA guNone prakAzavAmAM potAthI samartha che. e paryAya ema kahe che ke huM to eka jJAyaka svabhAvapaNAthI, mAro to trikALI jJAyaka svabhAvathI bharelo che, eka samayanI paryAya jeTalo (huM ) nahIM.. (gAthA-37, peIja naM 574) [u] paramArthe aMtaraMgatattva jJAyakabhAva te huM chuM. paramArthe bAhya tattvapaNAne choDavA asamartha che eTale ke mAre jJAna paryAyamAM e bhinna svabhAvavALA prakAze che chatAM e tenuM zeyapaNuM choDatAM nathI. tenuM zeyapaNuM choDIne mArI paryAyamAM AvI jatA nathI. kema ke te potAnA svabhAvano abhAva karIne jJAnamAM pesatA nathI. zuM kahyuM? mArA prabhunI paryAyanA jJAna prakAzamAM A badhA prakAze che, chatAM e prakAzamAM mArI jJAnanI paryAyamAM (para) zeyo AvatA nathI. AhA ! e to enAmAM rahIne mArA jJAnanI paryAyamAM prakAze che. te mArAmAM AvIne prakAze che ema nathI. AhAhAhA! e mArA svabhAvathI bhinna svabhAvavALA ho ! paramArthe tenuM bAhyapaNe rahIne tene mArI paryAyamAM tenuM jANavuM thAya che. tethI te bAhyapaNuM choDIne mArAmAM Ave che ema nathI. (bAhya padArtho) bAhyapaNe rahIne tene mArI paryAya, prakAze che, "kemake te potAnA svabhAvano abhAva karIne jJAnamAM pesatA nathI." (gAthA-37, peIja naM. 576) [ 9 ] >>dharmI ema kahe che ke mArI paryAyamAM anaMtA anaMtA (dravyo) prakAze che, chatAM teno svabhAva te choDatA nathI. ane tene prakAze che teTalI paryAyavALo huM nathI. AhA! huM to aMtaraMgatattva jJAyakabhAva svabhAvavALo chuM ane te mArI paryAyamAM prakAze che, enI sAthe huM anAkuLa AnaMdanA anubhavane anubhavuM chuM. e badhA ( jJAnamAM) prakAze che. mATe tyAM AkuLatA thAya che (ema nathI). jJAnano svabhAva varNavyo tenI sAthe AnaMdane varNave che. jyAM hoya tyAM sAthe jJAna ne AnaMda bena mUke che. mAro prabhu! mArI paryAyamAM anaMtA dravyanA svabhAvane aDyA vinA jANe che, enA svabhAvane choDatA nathI. chatAM huM e paryAya jeTalo nathI, huM to aMtaraMga pUrNAnaMda jJAyakabhAva che. jema prakAzamAM anaMtAne prakAzuM huM mArI paryAyanA baLathI, tema mArA AnaMdanI paryAyathI huM mArA AtmAne anAkuLa anubhavuM chuM. (gAthA-37, peIja naM.577) [ re ] samasta lokamAM rahelA padArtho "mAnavamucchati" kahyuM tuM ne! teno bIjo artha karyo che. samasta lokamAM rahelA padArtho ekI vakhate ja jJAnamAM AvIne jhaLake che. (zrotA:- padArtho emAM AvIne jhaLake che!) eka samayamAM jJAna paNa badhuM thAya Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 traNakALa traNaloka eka samayamAM jhaLake che e paNa vyavahAra che, eTale ke paryAyamAM jANavAmAM Ave che tene sarva loka dekho! (zloka-32, peIja naM 624) samayasAra siddhi bhAga-3 [have ziSya pUche che ke A adhyavasAnAdi bhAvone, bhagavAne jIva na kahyA, zubhabhAva dayA, dAnano thAya ene jIva na kahyo ane anya caitanya svabhAvane jIva kahyo, to A bhAvo paNa caitanya sAthe saMbaMdha rAkhanArA pratibhAse che. e zubhabhAva rAga che. e dayA dAnano vikalpa je rAga che. e caitanyanI sAthe saMbaMdha rAkhanAro dekhAya che. e kAMI paramANuM sAthe saMbaMdha rAkhe che ema dekhAtuM nathI.. (peIja naM-60) [ ] paryAyanuM ya jJAna che, dravyanuM ya jJAna che. ene mizrita kIdhuM, evuM mizrita rUpe tene pratibhAsavA chatAM, jJAnanI paryAyamAM paryAyanuM jJAna ne dravyanuM jJAna ema mizritarUpe bhAsa-pratibhAsa thavA chatAM jJAnamAM dravyano ne paryAyano pratibhAsa hovA chatAM; vartamAna jJAnanI paryAyamAM potAnI paryAyano pratibhAsa ane bIjI paryAyano pratibhAsa ane te paryAyamAM trikALI dravyano pratibhAsa hovA chatAM vastu che e to vastumAM rahI. jema biMba che sAme tema arIsAmAM pratibiMba paDe e pratibiMbapaNe e arIso che e biMbapaNe nathI. ema ahIM vyaktapaNe paryAya che ane avyaktapaNe vastu che, eTale ke A dravya paryAyamAM AvyuM nathI. e benuM eka kSaNe mizrita jJAna hovA chatAM e vyaktane dravya spezatuM nathI. (peIja naM-135) [3] bhagavAna AtmA tenI paryAyamAM lokAlokanuM jJAna thAya ne potAnA dravyanuM paNa jJAna thAya paNa e vAta ahIM na karI. phakta paryAyanuM ne dravyanA jJAnanI vAta karI. paryAyamAM lokAlokanuM jJAna to che, jJAnanI paryAyamAM ene paryAya kahIe. bhale zrutajJAnanI paryAya ho paNa e paryAyano svaparaprakAzaka svabhAva hovAthI te zrutajJAnanI paryAyamAM paNa paraprakAzakapaNuM AvI jAya che, evI je eka samayanI paryAya jenuM jJAna svaparaprakAzaka svabhAve che. 17-18 mI gAthAmAM ema AvyuM ke e paryAya svane jANe ja che paNa enI dRSTi tyAM nathI. zuM kahyuM e? ke kSaNika je jJAnanI paryAya che e paryAyano svabhAva ja svaparaprakAzaka che, ethI e parane prakAze che ema ene jaNAya che paNa te paryAya svane ja prakAze -kemake paryAyano svabhAva svaparaprakAzaka che. ekalo para prakAzaka che ema nahi, tema ekalo svaprakAzaka che ema nahi. e paryAyanuM sAmarthya ja eTaluM che, ke svane ya prakAze ne paraneya prakAze ja che. ajJAnInI paryAya paNa AvI che. paNa tenI najaruM tyAM nathI. vartamAna paryAya trikALane prakAze che, evo paryAyano svabhAva hovAthI te svadravyane prakAze che, paNa paryAyadRSTivaMtanI dRSTi paryAya upara che, aMtarmukhadeSTi upara nathI, mATe tene jaNAtAM chatAM tene jANato nathI. (peIja naM.-135-136) Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 275 kalazAkRta bhAga-1 [ ] AhAhA!karavA lAyaka chuM ane na karavA lAyaka zuM te TUMkI vAta AmAM che. paryAyamAM AtmA jANavAmAM Ave che to paNa tene choDI dIdho ane paryAyamAM je rAga jANavAmAM Avyo te para prakAzananI ekatvabuddhi karI. paryAyano svabhAva to che sva-para prakAzaka je khudane (potAne) prakAze che ane parane prakAze che. rAga paNa jANavAmAM Ave che ane AtmA paNa jANavAmAM Ave che. e jJAnanI dazAmAM sva jANavAmAM Ave che to paNa te tarapha tenI dRSTi nathI. ane dayA-dAna AdinI je vRtti UThe che te vikAramAM ekatvabuddhine kAraNe svanuM ekatvapaNuM dRSTimAM AvatuM nathI. jJAnano para prakAzaka svabhAva che paNa ekalo para prakAzaka svabhAva nathI; svapara prakAzaka svabhAva che. (peIja naM. 190) [u] dharmIne para cIjanuM jJAna thAya che ke nahIM? ke ekaluM jJAna ja jJAna thAya che? tene svanuM jJAna che ne paranuM jJAna che. pa2 vastu ahIMyA AvatI nathI. para vastunA saMbaMdhapUrvaka potAnA jJAnanI paryAya je para prakAzaka che te potAthI potAmAM thaI che. temAM koI parane jANyuM to vikAra thaI jAya-ema nathI. (peIja naM. 202) [ s ] arIsAmAM cIja dekhavAmAM Ave che tethI cIja arIsAmAM dhUsI jAya che ema nathI. tema jJAna arIso che. caitanyamUrti prabhu! caitanyanA prakAzanA nUranuM pUra prabhu temAM para vastu anaMta jANavAmAM Ave to tenAthI koI vikAra che nahIM. te cIja ahIM AvI nathI. bhASA to ema bolavAmAM Ave che ke te cIjanuM ahIMyA pratibiMba thAya che. pratibiMbano artha e ke-para je cIja che te cIjanuM tevuM ahIMyA jJAna thAya che. tenuM nAma pratibiMba che. e cIja to jaDa che. te saMbaMdhI tenuM ahIM jJAna thAya che.... (peIja naM. 203) [u] bhASA "pratibiMba' lIdhI. pratibiMba eTale je cIja sAmI che tenuM ahIMyA jJAna thAya che te jJAnamAM para vastunuM pratibiMba paDe che ema kahevAmAM Ave che. AtmA to arUpI jJAnasvarUpa che. zuM jaDa (vastu) jJAnamAM AvI jAya che? sAme lImaDo dekhAya che te jaDa che. lImaDAnA pAMdaDA paNa jJAnamAM pratibiMbita thAya che. lImaDAno to moTo AkAra che ane ahIMyA jJAnamAM te saMbaMdhI jJAna thAya che. to jJAnI jJAtAdeSTA rahe che. te cIja mArI che tevuM jJAnI mAnatA nathI ane para cIja jANavAthI vikAra thato nathI. ' are!bhAvazrutajJAnanI paryAyamAM paNa anaMta dravya-guNa paryAya jANavAmAM Ave che. kevaLIne pratyakSa jANavAmAM Ave che ane zrutajJAnIne parokSa jANavAmAM Ave che. pratyakSa ke parokSa be bheda che, jANavAmAM bheda che nahIM. AhA.. hA! A zrutajJAnanI vAta kare che hoM! (peIja naM. 203) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kalazAmRta bhAga-2 [ ] zuM karIne? "vizya vyApya" samasta zeyone pratyakSapaNe pratibiMbita karIne. traNa lokane konA vaDe jANe che? anubhavamAM AnaMdanA svAdane to lIdho, have sAthe jJAnane paNa lya che. jagatanI jeTalI cIjo che te zeya che tene pratyakSapaNe jJAnamAM pragaTa karato. "pratyakSapaNe pratibiMbita karIne" teno artha ja e che ke pratyakSapaNe tenuM jJAna thayuM. eTale joyo ahIM jJAnamAM pratibiMbita thayA. jeTalA zeyo che tenuM ahIMyA jJAna potAthI potA vaDe pragaTa karyuM. AhA. hA! AvI vAta che. kevaLajJAna to traNalokane pratyakSa-badhuM jANe che. paraMtu zrutajJAna paNa lokAlokane (parokSa) jANe che teTalI tenI tAkAta che. (peIja naM.-138) [ 2 ] "sakaLa zeya vastune eka samayamAM pratyakSa jANe che." kevaLajJAnanI apekSAe samasta vastune sAkSAta jANe che, paraMtu zrutajJAnanI apekSAe paNa eka samayamAM badhuM jANe che. te anaMta dravya-guNa-paryAyane jANe che. apara prakAzaka paryAyano evo svabhAva che ke svane to jANe ja che paraMtu parane paNa jANe che. AhAhA ! samyajJAna thayuM to caitanya svarUpa bhagavAna pUrNa AnaMda svarUpa che tevuM bhAna thayuM. e jJAnanI paryAya svane to jANe ja che, paraMtu paryAyano dharma svapara prakAzaka che tethI zrutajJAnI paNa paranelokAlokane jANe che. e svapara prakAzaka jJAna paryAyanI tAkAta eTalI che. te tAkAta dravya-guNane laIne nahIM. dravya-guNa to trikALa che ja paraMtu paryAyamAM trikALa vastune jANavAnI tAkAta pragaTa thaI che. (peIja naM.-149) kalazAkRta bhAga - 3 [ s ] jJAna eTale AtmA vikArarUpa pariNamyo che tevo pratibhAsa thAya che. pratibhAsa thAya che tethI jJAna vikArarUpa thaI gayuM che? e to paryAyamAM vikArarUpa thayuM che ane ajJAnIne ema bhAse che ke -vastu vikArarUpa thaI gaI che. zuddha caitanyadhana AnaMdakaMda prabhu! atIndriya AnaMdano rasakaMda te to anAdi anaMta zuddha ane nirmaLa ja che. ajJAnIne vikArI pariNamanane lIdhe ema pratibhAse che ke - jANe AtmajJAna vikArI thaI gayuM hoya ! kema ke - paryAyanI dRSTi vikAra taraphanI che. (peIja naM.8) [3] ...ajJAnInI vartamAna jJAnanI paryAyamAM paNa svanuM ja jJAna thAya che. kema ke jJAnanI paryAyano svapara prakAzaka svabhAva che. parane prakAze che te eka bAju rAkho. chatAM te paryAyamAM (svapara saMbaMdhI) svajJAna jANavAmAM Ave che. ajJAnIne tenI jJAna paryAyamAM svaoya jANavAmAM AvavA chatAM, ajJAnInI dRSTi tenA para nahIM hovAthI tene svayanuM jJAna thayuM nahIM. (peIja naM. 38) Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 277 [ ] jJAnaguNa ane mithyAtva rAgAdirUpa tenuM ekapaNuM bhAsatuM nathI... arthAt ekapaNuM che nahIM mATe ekapaNuM bhAsatuM nathI. aMtara- dravyadRSTithI dekhavAthI rAga ane jJAna eka nathI. aMdaramAM rAga dekhAto nathI. (peIja naM. 228) [] eka samayanI paryAya svadravyanuM paNa jJAna kare che... ane cha dravyanuM paNa jJAna kare che. eka samayanI paryAya te zrutajJAnanI paryAya bhale alpa hovA chatAM te jJAnanI paryAyamAM svadravyanuM jJAna che. paraMtu svadravya te paryAyamAM nathI AvatuM. e paryAyamAM cha dravya nathI AvatA paraMtu cha dravyanuM jJAna che. eka ja samaye svadravya ane 52dravyanuM jJAna thayuM. eka jJAnaguNanI eka samayanI paryAyamAM ATalI tAkAta che. paraMtu (paryAya ) pratItino viSaya AzrayabhUta dravya teno Azraya karatI nathI, chatAM te paryAyamAM dravya bhAse che. ( cha dravya ) bhAsavA chatAM e paryAyanuM lakSa bhAsavAvALI cIja u52 nathI. (peIja naM. 400) - kalazAmRta bhAga 4 [ 0 ] jema sphaTika che tenI sAme lAla-pILAM phUla hoya to temAM lAla-pILI jhAMya dekhAya che... paNa e sphaTikanI cIja nathI. sphaTika to sapheda-dhoLuM che. tema bhagavAna AtmA ! caitanya sphaTika jevo nirmaLAnaMda che. emAM je puNya-pApanA mithyAtvanA bhAva thAya che tene jaDa darzanamoha kare che, e enI jhAMya che. e jhAMya paryAyamAM che, paNa vastumAM nathI. vastu to anAdi- anaMta nirmaLAnaMda che. ( kaLaza naM. -116, tA. 4/10/77, pravacana naM.-113) [ ] bhUta arthAt gayo kALa, vartamAna ane bhaviSya te badhAya anaMta dravyo ane dareka dravya tenI paryAya sahita che tene jJAna pratyakSa kare che - pratibiMbita kare che. je pratibiMbita thAya che tenuM jJAna ahIMyA thaI jAya che. bhaviSyanI anaMtI paryAya sahita je dravya che tenuM ahIMyA jJAna thaI jAya che. potAnA svabhAvamAM pratibiMbita karato thako. pratyeka cIja jyAM jevI che... evI ahIMyA jANavAmAM Ave che. jevuM biMba che evuM pratibiMba thAya che. e prakAranI paryAya ahIMyA jJAnamAM AvI jAya che... arthAt te prakAranuM jJAna AvI jAya che... te paryAya AvI jatI nathI. "parapata: vyAvRtta" zeyAkA2 pariNamanathI parAGamukha che." zuM kahe che? potAnA nija2sa jJAnaguNathI paripUrNa che. potAnA jJAnamAM je 52vastu jANavAmAM Ave che. dayA-dAna-vrata-bhaktinA vikalpa, zarIra-vANI-mana-AhAra e zeyAkAra ane ahIMyA je jJAna thAya che te 52nA kA2Ne thatuM nathI. ahIMyA svanA jANavApaNe potAnI jJAna pariNati AvI pragaTa thAya che. "zeyAkA2 pariNamanathI" zuM kahe che ? samyagdarzanamAM jJAna svarUpa prabhunuM bhAna thayuM pachI dayA-dAna Adino rAga thAya che te zeyanuM ahIMyA jJAna thAya che. e zeyanA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zeyAkAra thavuM e paNa vyavahAra che. jJAna zeyAkAra thatuM ja nathI jJAna to potAnA AkAre thAya che. "zeyAkAra pariNamanathI parADabhukha che." parathI to parADamukha che ja paNa je bhagavAna jJAnasvarUpa che emAM je A rAga-dayA-dAna-vrata-zarIra-mana-vANI lakSmI (Adi ) zeyonuM ahIMyA jJAna thAya che, te zeyAkAra jJAna thayuM. tene paNa vyavahAra kahevAmAM Ave che. kharekhara zeyarUpa jJAna tyAM thatuM nathI, zeyanA kAraNathI jJAna thatuM nathI, paraMtu potAnA kAraNe potAnAM svaparanuM jJAna thAya che. e jJAnAkAra potAnI cIja che te zeyAkAra che ja nahIM. AhAhA ! potAnA jJAna svarUpamAM potAnuM jJAna ane rAga-zarIra-vANInuM jJAna kahevuM te vyavahAre che. kharekhara svaparanuM jJAna te potAnI paryAyanuM sAmarthya che. AhAhA ! e paryAyanuM sAmarthya zuM che? A to jainadarzanano ekaDo che tenI haju khabara na maLe ! ahIMyA to prabhu ema kahe che - prabhu ! tArI zakti nijarasa... jJAna svarUpa che. jJAnaguNa-jJAna svabhAva... jJAna.... jANavuM... jANavuM... jANavuM tAruM rUpa che - zakti che. emAM je rAgAdi ane parasaMbaMdhInuM jJAna thAya che te joyAkAra jJAna thayuM tema kahevuM te vyavahAra che. kemake zeya jJAnamAM AvatA nathI. rAganuM jJAna thAya che to rAga kAMI jJAnamAM Avato nathI. rAga saMbaMdhI potAnI paryAyamAM potAnuM svapara prakAzaka jJAna Ave che. tArA gharamAM cIjanI keTalI tAkAta che... e tAkAtavALI cIja kaI che tenI tane khabara nathI. ahIMyA kahe che - zarIra, vANI, rAga Adi para (zeyo) potAmAM to AvatA nathI, paraMtu te saMbaMdhI je jJAna thayuM te joyAkAra jJAna thayuM ema paNa nathI, tyAM to potAnA jJAnAkArapaNe jJAna thayuM che. parane jJAna jANe te jJAna potAnA jJAnAkAre thayuM che. jhINI vAtuM che bApu! .... saMvaranA pariNAma te zuddhabhAva-zuddhopayoga che. e zuddha pariNAmamAM rAgAdikanuM ane paranuM jJAna thAya che ema kahevuM te vyavahAra che. potAnuM ane paranuM jJAna potAnAmAM potAthI jJAnAkAra jJAna thAya che. para cIja to temAM AvatI nathI. tethI parane kAraNe jJAna thayuM ema che nahIM. (tA. 16/10/77, pravacana naM.-123, zloka 124-125) [ ku ] "parapata: vyAvRtta" joyAkAra pariNamanathI parADabhukha che." pararUpathI vyAvRttanI vyAkhyA ATalI badhI karI. bhAvArtha Ama che ke- sakaLa zeyavastune jANe che, tadrupa thatI nathI." anaMta kevaLIone paNa jJAnanI paryAya jANe... chatAM paNa jJAna pararUpa thatuM nathI. svarUpamAM svakSetranA svabhAvamAM rahIne parane jANe che... ema kahevuM e paNa vyavahAra che. e to potAnA kSetramAM rahIne potAne pote pUrNa jANe che. tuM koNa cho? aMdara bhagavat svarUpa cho. e jJAnavastu cetanarasa svabhAvI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 prabhu che. te potAnA sivAya para anaMta zeyo tene jANe che ema kahevuM e paNa vyavahAra che. kema ke e cIjane enI paryAya aDatI nathI. tema te zeyo jJAnanI paryAyane aDatA nathI. "sakaLa zeyavastune jANe che, tadrupa thatI nathI" rAga Ave, te rAgane jJAna jANe tema kahevuM te vyavahAra che. rAganI astine pote potAnA svAra prakAzaka jJAnamAM (jANe che). potAnuM jJAna potAnA svapara prakAzakanA sAmarthyathI pragaTa thayuM che, emAM rAga jaNAya che ema kahevuM e vyavahAra che. bAkI to potAnI paryAya ja sva5ra prakAzakapaNe jaNAya che. (tA. 17/10/77,zloka naM.-125, pravacana naM.-124) [ 9 ] . A to kevaLajJAnanA vijJAnanuM vijJAna che. sarvajJa paramezvara jinendradeva jenA jJAnamAM traNakALa-traNaloka jaNAyA ema kahevuM te vyavahAra che. e paryAyano evo ja svabhAva che ke (samasta jaNAya) jema svaccha pANImAM caMdra, karoDo tArAo, graha Adi je che te, pANInI svacchatAne jotAM te jaNAya jAya che. pANInI je avasthA che te kAMI pelI cIja nathI, tema te cIjanI avasthA tyAM nathI. (chatAM svacchatAmAM jaNAya.) tema bhagavAna AtmAnA jJAnaguNamAM pelA lokAloka nathI, tyAM to pANInI svacchatAnuM evuM svarUpa che. (tA. 12-11-77, pravacana naM.-147 mAMthI) [ 0 ] samayasAra 17-18 gAthAmAM kahyuM ne!! jJAnanI paryAyano svabhAva ja svapara prakAzaka che. bhale alpajJAna ho ! paNa.... paryAyano svabhAva svapara prakAzaka che. mATe jJAnanI paryAyamAM A bALa- gopALane, bALakathI mAMDIne vRdhdhane tenA jJAnanI paryAyanuM svarUpa svapara prakAzaka hovAthI jJAnanI paryAyamAM Akho AtmA ja jaNAya che. AtmA ja jaNAya che, chatAM te paryAyamAM AtmA Avato nathI. e paryAyamAM Akho AtmA jaNAya che kemake paryAyanuM svapara prakAzakapaNuM e svarUpa che. AvuM jhINuM !! (zloka naM.-140, pravacana naM.-144 tA. 9/11/77) [ 0 ] dRSTAMta ApyuM ke - jema rasAyaNa pIne taraMga UThe che tema jenI paryAyamAM traNa kALa traNalokanI paryAyo jaNAya jAya che tene jJAnanA taraMgonI sAthe anaMta AnaMdanA taraMga UThe che. rasAyaNa pIne jema mata nAma masta thaI jAya che. tema AtmAnA jJAnanI paryAyamAM pUrNanuM (jANapaNuM thaI jAya che.) pUrNanI vAta che ne! cha dravyo ane tenA anaMta guNo ane tenI paryAyo e badhAnuM (manDana ) eTale samUha. traNakALa traNalokanA dravya, guNa, paryAyanA samUha jenI jJAnanI paryAyamAM magna thaI gayA che eTale jaNAya gayA che. rasAyaNanI auSadhi pIne jema masta thaI jAya tema traNakALa ne traNalokanA paryAyone jANIne e atIndriya AnaMdanI paryAya masta thaI gaI che. atIndriya jJAna to che paNa sAthe atIndriya AnaMdathI masta thaI jAya che. (tA. 13/11/77, pravacana naM.-148). Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kaLazaTIkAnuM pravacana (mokSaadhikAra zloka-13nA pravacanamAMthI) [ 8 ] A deha to jaDa-mATI-dhULa che. je jANanAra che te AtmA che. AtmA parane jANe che-ema asadbhuta vyavahAranayathI kahevAmAM Ave che. kharekhara to potAnI jJAna paryAyamAM potAnuM jJAna thAya che- e nizcaya che. vartamAna jJAna paryAyamAM A je badhuM jaNAya che te kharekhara jaNAtuM nathI, jANavAmAM to potAnI jJAna paryAyanI tAkAta Ave che. eka samayanI potAnI vartamAna dazAmAM A... A... A... jaNAya che ema kahevuM e to vyavahAra che. nizcayathI to potAnI jJAnaparyAya potAthI pragaTa thaI che te potAne ja jANe che. kema ke, jemAM tanmaya thaIne jANe te jANavAne ja nizcaya kahevAmAM Ave che. paranuM jANavuM kAMI paramAM tanmaya thaIne thatuM nathI mATe parane jANavuM te vyavahAra che. para saMbaMdhInuM jJAna potAnI paryAyamAM potAthI thAya che tene jJAna jANe che e nizcaya che. ahIM to AtmAne bhagavAna tarIke ja bolAvIe chIe. ene khabara nathI ke huM bhagavAna chuM paNa e bhagavAna svarUpa ja che. vartamAna jJAnanI paryAya jJAna paryAyane ja jANe che e paNa haju paryAyabuddhi che. jhINI vAta che bhAI ! sarvajJa paramAtmA thayA te kyAMthI thayA? aMdaramAM jevA svarUpe hatAM temAMthI pragaTa thayA che. e sarvajJa paryAya pa2mAM tanmaya nathI mATe te pa2ne jANe che e vyavahAra che. potAmAM tanmaya che mATe potAne jANe che-e nizcaya che. have e eka samayanI paryAya potAne jANe che e paNa paryAyanI vAta thaI. dravya jevuM che tevuM paryAyamAM jANavAmAM Ave tyAre samyagdarzana thAya che. ahIM to e vAta che ke eka samayanI vartamAna paryAyamAM kevaLajJAnI bhagavAna parane jANe che e to asabhUta vyavahAranayanuM kathana che. kemake paramAM jJAna tanmaya nathI. jJAna potAnI paryAyamAM tanmaya che mATe potAne jANe che e nizcaya che. tema jJAnI ke ajJAnI koIpaNa jIva parane tanmaya thaIne jANatA nathI mATe paranuM jANavuM vyavahArathI kahevAya che. para saMbaMdhInA potAnA jJAnane pote tanmaya thaIne jANe che mATe te nizcaya che. have ahIM to ethI paNa AgaLa laI javA che... (Atmadharma aMka 737 peIja naM-2, 3) Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 281 pravacana navanIta bhAga- 1 [ re ] ahIM kahe che keH "vyaktatA' eTale pragaTa nirmaLa paryAyo ane avyakta' eTale dravya. beyano ekarUpa pratibhAsa-paryAyamAM beunuM jJAna hovA chatAM paNa, "avyakta' dravya vyaktatA" ne sparzatuM nathI. AhAhAhA ! trikALa nirAvaraNa akhaMDa jJAyaka ekarUpa svarUpa-enuM dhyAna kare che. dhyAna che paryAya. paNa paryAyanuM dhyeya-dhyAnanuM dhyeya- dhuva' che. e "dhruva dhyAnanuM dhyeya hovA chatAM paNa, jJAnanI paryAyamAM e "dhruva' nuM jJAna Ave che; "dhruva' nathI AvatuM. Ave che ne "pratibhAsita" evuM jJAna hovA chatAM paNa dravya ane paryAyanuM jJAna hovA chatAM paNa dravya paryAyane sparzatuM nathI. akhaMDa-eka-pratyakSa pratibhAsamaya" -e cIjano jJAnamAM pratyakSa pratibhAsa Ave che. jJAnanI paryAyamAM AkhuM dravya jANavAmAM Ave che. dravya jANavAmAM Ave che... hoM! dravya paryAyamAM AvatuM nathI. (eno) pratibhAsa kahyo ne? "pratyakSa pratibhAsa" - paryAyamAM pratyakSa pratibhAsa, eTale jevo che tevo khyAlamAM Avavo. arthAt e AkhA AtmAno kSayopazama jJAnamAM paNa pratyakSa pratibhAsa Avavo. (gAthA-49 peIja naM. 39) pravacana navanIta bhAga- 4 [ ku ] "amUrtika Atma pradezomAM" zuM kahe che? kahe che ke bhagavAna AtmA to amUrtika pradeza che. AtmAnA asaMkhya pradeza che te to amUrti che. AmAM koI varNa, rasa, sparza, gaMdha nathI. "amUrtika Atma pradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArothI mecaka".loka ane alokamAM jaDa paNa AvyuM. te jaDanA varNa, gaMdha, rasa, sparza paNa amUrta Atma pradezomAM jANavAmAM Ave che. te mUrti (divya) ahIM AtmAmAM AvatuM nathI. svacchatva zaktino eTale svabhAva che ke-potAnA Atma pradeza amUrta hovA chatAM paNa mUrta ane amUrta badhI cIjane potAnAmAM, paranI apekSA rAkhyA vinA, svacchatAnA kAraNe svaccha-zuddha pariNamana thAya che. (peIja naM.-148) [ ] ahIM kahe che, bhagavAna to amUrti che ne; to mUrti (dravya) aMdaramAM Ave che aMdaramAM mUrtinI pratichAyA paDe che? lImaDo dekhAya che to jJAnamAM lImaDAno AkAra Ave che? te to jaDano AkAra che. varNa, rasa, gaMdha, lIlo raMga che te ahIMyA Ave che? paraMtu te saMbaMdhI joyAkArarUpa potAnuM jJAna potAnAthI pariNamana kare che te joyAkAra jJAna thayuMtyAM jaDa che tethI ahIM jaDarUpa pariNamana thayuM ema nathI. ane te mUrta che to ahIM mUrtarUpa pariNamana thAya che ema nathI. AtmA amUrta che to mUrta kyAMthI AvyuM. (peIja naM 150) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ 9 ] bhagavAna AtmAnA pradeza amUrta che. "amUrtika Atma pradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArathI". "AkAra' zabdano artha ke te vastu (ahIM) nathI paraMtu te saMbaMdhInuM vizeSajJAna che. svacchatAmAM te saMbaMdhInuM ane potA saMbaMdhInuM vizeSa jJAna thAya che. te jaDano AkAra ahIM Ave che? AkAra to varNa, rasa, sparza, gaMgha, jaDa che. A paththara che teno AkAra aMdara Ave che? paraMtu AkArano artha-sva-para arthanuM jJAna tenuM nAma AkAra kahe che. sva ane para padArthanuM jJAna thAya tenuM nAma AkAra che. vAta-vAtamAM phera lAge paNa mArga Avo che bApu! (peIja naM.-150) [ ] "amUrtika AtmapradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkArathI mecaka (arthAta aneka-AkArarUpa)." svano ane parano AkAra eTale jJAna. svanuM ane paranuM jJAna tenuM nAma ahIM AkAra kahe che. jJAnane sAkAra kahe che ane darzanane nirAkAra kahe che. jJAnane sAkAra kahe che to parano AkAra Ave che, tethI sAkAra kahe che? (ema che nahIM). paraMtu te sva-para prakAzaka pariNamita thayuM tenuM nAma AkAra kahe che. vizeSarUpathI pariNamana thayuM tenuM nAma AkAra che. (peIja naM.-150) [ ] eka to amUrtika Atmapradeza temAM lokAloka prakAzamAna thAya che). loka-alokamAM mUrta ane jaDa badhuM AvI gayuM. ane AkAra eTale vizeSatA te badhAnA vizeSAkAre jJAnamAM jJAnanI pariNati thAya che. jJAnanI zeyAkArarUpa pariNati. zeyAkAra eTale jaDano AkAra ema-nathI. paraMtu joyanuM svarUpa che te rUpe jJAnanuM pariNamana thavuM tene ahIM AkAra kahevAmAM Ave che. ane te paNa mecaka ( arthAt ) anekarUpa thayuM. jJAnanI paryAyamAM ekarUpa na rahyuM. (paraMtu) lokAlokane jANavAmAM jJAnanI paryAya anekarUpa thaI. (peIja naM.151) [ ] "mecaka (arthAt aneka AkArarUpa). ema kahyuM ne ! mecaka eTale aneka. "evo upayoga" arthAt jANavuM. "..evo upayoga jenuM lakSaNa che tevI svacchatvazakti."... aMdaramAM evI koI jJAnanI nirmaLatA che te kahe che. evI svacchatA-nirmaLatA che kelokAloka jemAM mUrti ane amUrta prakAzamAna thAya che. AtmAnA amUrta pradezomAM jJAna thAya che. jema darpaNanI svacchatvazaktithI tenI paryAyamAM ghaTapaTAdi prakAzita thAya che. ghaTa-paTa tyAM jatA nathI paraMtu ghaTapaTa saMbaMdhInI svacchatA tyAM dekhavAmAM Ave che. ahIM agni che ane barapha che to agni Ama-Ama thAya che. te darpaNamAM paNa Ama Ama thAya che. te darpaNamAM ( agni) nathI. te darpaNanI svacchazaktinuM pariNamana che. aMdara agni dekhAya che paraMtu (vAstavika) agni nathI, te to darpaNanI svaccha zakti che. te to darpaNanI paryAya che. tyAM agninI paryAya AvI nathI. agnimAM to hAtha baLe che paNa tyAM darpaNa upara zarIra rAkho to baLe che? te to darpaNanI paryAya che. tema bhagavAna AtmAnI svacchatAnI paryAyamAM lokAloka (prakAzita thAya che). jema ghaTa-paTa darpaNamAM Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 283 dekhAya che to tyAM ghaTa-paTa nathI. tyA to darpaNanI svacchatAnI paryAya che. tema lokAloka jANavAmAM Ave che te svacchatAnI paryAya che. (peIja naM.-152) [ ] bhagavAna to ema kahe che, juo! "ghaTapaTaAdi prakAzita thAya che..." te pramANe AtmAnI svacchatva zaktithI..." svacchatva arthAt te potAnI nirmaLatAnA kAraNathI lokAloka dekhavAmAM Ave che, te lokAloka nathI (dekhAtuM) paraMtu lokAloka saMbaMdhI potAnI svacchatAnI paryAya dekhavAmAM Ave che. (peIja naM.-15ra) [ 0 ] . jema darpaNamAM ghaTa-paTa Adi prakAzita thAya che, te ghaTa-paTa (temAM) nathI paraMtu te darpaNanI paryAya che. darpaNanI sAme ghaTa-paTa agni ke barapha Adi hoya....! (darpaNamAM) barapha pIgaLato hoya tema dekhAya paNa e baraphane ghaTapaTa (te) darpaNamAM nathI. te to darpaNanI svacchatAnI avasthA che. tema bhagavAna AtmA amUrta asaMkhya pradezI cIjamAM lokAlokano bhAsa thAya che (paNa)te lokAloka (AtmAmAM) nathI. ahIM svacchatvanI zaktinI paryAyamAM lokAloka bhAsita thAya che. A svacchatva zaktinuM ja pariNamana che. te lokAlokathI pariNamana che-ema nathI. (peIja naM.-154) [ 0 ] "amUrtika Atma pradezomAM prakAzamAna lokAlokanA AkAra'..AkAra nAma vizeSatA. jagatano jaDano AkAra ahIM Avato nathI paraMtu teno je vizeSa svabhAva che tenuM jJAna ahIM potAthI thAya che. "mecaka (arthAt ) aneka AkArarUpa.." jJAnanI svacchatAnI paryAyamAM je anekarUpatA AvI te potAnI paryAyano svabhAva che. aneka che to anekarUpa pariNamana thayuM ema nathI. (aneka AkArarUpa) evo upayoga jenuM lakSaNa che evI svacchatva zakti." A svacchatvazakti anaMta zaktimAM nimita che ane anaMta zaktimAM svacchatva zaktinuM rUpa paNa che.... (peIja naM-154) svacchatva zaktinA laIne jJAnamAM raudradhyAnanA pariNAma jaNAya tyAM svacchata zaktimAM kAMI azuddhatA AvI jatI nathI. arIsAmAM agni jaNAvavAthI arIsAmAM uSNatA AvI jatI nathI. azuddhatA jaNAtAM jJAna paNa azuddha thaI jatuM nathI te jJAna ne je choDavA mAge che te svacchatva zaktine samajyo nathI. (Atmadharma aMka 729) pU. gurudevazrInA hRdayodgAra (315) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Atma vaibhava [ ] are bhAI ! zuM kahe che tuM? siddhaneya parAdhIna kahIne tAre zuM karavuM che? ahIM tane tArAmAM svAdhInatA bhAsatI nathI eTale tArI parAdhIna dRSTimAM siddha paNa tane parAdhIna dekhAya (zakti -7, peIja naM-100) [ ] ekeka zaktinA varNanamAM AcAryadeve khubI karI che. ahIM sarvadarzitvazakti "lokAlokane dekhavAmayI" ema na kahyuM paNa "lokAlokane dekhanArA evA AtmAne dekhavAmAyI" ema kahyuM, eTale "AtmadarzanamayI" ema kahIne nizcayanI vAta lIdhI. ne sAthe sAthe lokAlokane dekhavAnuM tenuM sAmarthya che te paNa batAvI dIdhuM. lokAlokane dekhatuM hovA chatAM te darzana Atmadarzanamaya che; AtmA pote evA darzana sAmarthyarUpe pariNamyo che; te kAMI parasammukha joI pariNamato nathI paNa Atma darzananI svacchatAmAM ja evuM sAmarthya che ke lokAloka temAM dekhAya jAya che. (zakti-8, peIja naM.-142) [ ku ] jema kAcanA svaccha goLAmAM (hAMDImAM) cArekoranI vastuo saheje jhaLake che tema AtmAnI sarvajJatArUpa caitanya goLAnA prakAzamAM vizvanA padArtho saheje jhaLake che. AvuM vizvaprakAzI ratna AtmAnA nidhAnamAM paDayuM ne evA to anaMtA mahAratnono bhaMDAra AtmA che. (zakti-9, peIja naM-155) [ ] lokAlokanI sAme joyA vinA jenA jJAnamAM lokAloka jhaLake evo bhagavAna AtmA ja lokamAM uttama padArtha che. (zakti-10, peIja naM-163) [ G ] jJAnasvarUpa AtmAmAM evI svacchatA che ke tenA upayogamAM lokAloka jaNAya che. pote arUpI hovA chatAM rUpI arUpI samasta padArtho tenA jJAnamAM jaNAya che. .... jema arIsAnI svacchatAmAM aneka citra-vicitra padArtho jaNAya che. tyAM arIsAmAM jANe keTalAya padArtho hoya evuM mecakapaNuM (anekapaNuM) lAge che, paNa kharekhara kAMI arIsAmAM bIjI vastu nathI, e to arIsAnI svacchatAno ja evo svabhAva che tema arUpI Atma pradezomAM lokA-lokanA samasta padArthonA dravya-guNaparyAyo prakAzamAna thAya che. tyAM jJAnamAM jANe keTalAya padArtho jaNAtA hoya evuM mecakapaNuM (anekapaNuM ) lAge che paNa kharekhara kAMI jJAnamAM bIjI vastu nathI, jJAnanI ja evI svacchatA che ane arIsAnI mAphaka kharekhara jJAnamAM anya vastunuM pratibiMba nathI paDatuM- kemake jJAna to arUpI che temAM pratibiMba na paDe; paNa padArtho jJAnamAM pratibiMbita thayA eno artha ema che ke padArthonuM jevuM svarUpa hatuM tevuM jJAne jANI lIdhuM, jJAnanI svacchatAmAM evI tAkAta che ke sUkSmamAM sUkSma vastune paNa jANI lya. jJAnamAM svacchatA thatAM pote potAne to jANe ne lokAlokane paNa jANI lya evI tenI tAkAta che. eka matijJAna- ke je kevaLajJAnanA anaMtamAM bhAganuM che. tenI svacchatAmAM paNa evI tAkAta che ke pUrvanA keTalAya bhavane jANI lya. to kevaLajJAnanI tAkAtanI zI vAta ? (zakti-11, peIja naM-166) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 285 [ jJAna darpaNamAM to jJAnanI svacchatA ja che ) [] ahA, ekeka zaktimAM to kevA rahasyo bharyA che ? jJAna to darpaNa samAna avikAra che. uSNa javALA agninI che. darpaNanI nahi. darpaNanI to svacchatA ja che, tema jJAnadarpaNamAM to jJAnanI svacchatA ja che. rUpIpaNuM ke rAga e to 52 zeyanA che, te kAMI jJAnanAM nathI; jJAna tevuM thaI gayuM nathI jJAna to svaccha ja rahyuM che. (zakti-11, peIja naM.-167 ) [ ] [ ] bhAI ! lokAloka jenI svacchatAmAM jaNAya evA tArA pavitra AtmAne tAre jANavo hoya to tAruM jJAna svaccha kara. malina darpaNamAM moDhuM na dekhAya, tema malina bhAvamAM AtmAnuM sAcuM svarUpa na dekhAya. mATe jJAnane cokhkhuM kara vikAra vagaranuM kara. (zakti-12, peIja naM.-167) ..... jema rAjAnI AjJA koI lope nahi tema A jJAna-rAjAnI AjJAne jagatamAM koI lopI zakatuM nathI, ekakeya jJeya jJAnanI AjJAthI bahAra rahetuM nathI. jJAnanI pUrI svacchatA khIle ne ekakeya jJeya temAM jaNAyA vagaranuM rahI jAya-ema banatuM nathI. AvI pA2mezva2I zaktivALo pote, paNa potAne potAnuM mAhAtmya na bhAsyuM. (zakti-13, peIja naM.-168) (jJAnaguNanI svacchatAnuM rUpa anaMtaguNamAM ) [ ] AkAzamAM UDatuM paMkhI nirmaLa pANImAM dekhAya, melA pANImAM na dekhAya-- jo ke temAM to banne mUrta che, ahIM amUrta jJAna darpaNamAM mUrta ne amUrta badhuMya dekhAya che; rAga vagaranA nirmaLa jJAnadarpaNamAM lokAloka spaSTa dekhAya che, malina jJAnamAM lokAloka dekhAtA nathI. AtmAnI svacchatAnA sAmarthyane lIdhe lokAloka jaNAya tethI jJAnamAM kAMI malinatA nathI. jJAna to svaccha che ne sAthe anaMtA guNanI svacchatAne bhegI rAkhIne pariName che. evo zAyaka AtmAno svabhAva che. (zakti-14, peIja naM.-169 ) [] je upayoga paryAyamAM sva-52 zeyo yathArtha na bhAse te paryAya svaccha nathI. ahIM to svaccha upayoga rUpe pariNamato AtmA teja kharo AtmA che. (zakti-14, peIja naM.-170 ) [ ] bhAI ! tAro AtmA amUrtika tenI svacchatAnuM evuM sAmarthya che ke tenA upayogamAM samasta padArtho prakAzamAna che. AtmA jaDa athavA AMdhaLo nathI ke padArtho na jANe. ajJAnarUpI malinatAmAM sva-52 padArtho jaNAtA nathI, paraMtu sva-zaktine saMbhALatAM jyAM kevaLajJAna prakAza khIlyo ne svacchatA pragaTI tyAM badhuM ya temAM zeyapaNe jhaLake che. kevaLajJAnano AkAra kevaDo ? ke potAnA dravya-guNa jevaDo ane temAM jaNAya keTaluM ? ke lokAlokanA anaMta padArthonA samasta AkAra temAM jaNAya. --evI tenI asAdhAraNa tAkAta che. (zakti-14, peIja naM.-171 ) Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jAya. maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] upayoganI svacchatAmAM lokAloka jhaLake che tethI tene sAkAra kahyo che paNa sAkArano artha evo nathI ke lImaDo parvata-pratimA vagere paradravyano AkAra jJAnamAM pravezI jAya athavA zeya vastu jeTalI lAMbI-pahoLI-UMcI hoya teTaluM lAMbu-pahoLuM UcuM jJAna thaI (zakti-14, peIja naM-172) [ ] . tema ahIM paNa ekeka zakti anaMtazaktivALA AkhAM AtmAne prasiddha kare che. jJAna-darzana-sukha vagere guNabhedathI varNana karavA chatAM kAMI guNabhedanuM avalaMbana nathI anaMtadharmavALo AtmA ja avalaMbavA jevo che. tenA ja avalaMbane samyagdarzanAdirUpa svacchatA pragaTe che. eka sAthe anaMtAgaNamAM svacchatAnuM pariNamana thavA mAMDe che. tenuM nAma dharma che. anaMta guNathI bharelA AkhA AtmasvabhAvanuM avalaMbana te mULa vastu che te ja samyakadarzananI utpattino upAya che, ne te ja upAya vaDe caitanyadarpaNanI pUrNa svacchatA khIlIne lokAloka sahajapaNe temAM jhaLake che, tethI evA kevaLa jJAnane jagatanuM maMgala darpaNa kahyuM che. (zakti-14, peIja naM.-173-174) [u] pariNAmaka AtmAne pariNAmaka kahyo tethI kAMI sAmAnA jJAnane AtmA pariNamAve che ema nathI; paNa pote zeyapaNe sAmAnA pramANajJAnamAM jhaLake che evo teno svabhAva che tethI AtmAne pariNAmaka kahyo che, evo zeya thavAno AtmAno svabhAva che. (zakti-15, peIja naM.-212) [ 9 ] >> jagatanA jIvone bahAranA padArthomAM vastramAM mIThAImAM ramatagamatamAM strImAM makAnamAM reDIyA moTara ke dhana vageremAM ne rAgamAM sukha bhAse che, te to mUDhatAthI mAtra mAneluM che; kharekhara temAM kyAMya sAcA sukhano aMza paNa nathI. (zakti -21, peIja naM.-277) [ ] ..... azuddha paryAyanI tevI yogyatA hoya te kAMI svabhAvanI cIja nathI; dharmI tene svabhAvathI judApaNe jANe che, eTale svabhAvamAM tenuM kartutva te svIkArato nathI vikAranA kALe ja jJAnamAM tenuM akartApaNuM jene na bhAse teNe vikArathI judA AtmAne jANyo ja nathI. (peIja naM.-289) [ 9 ] >> jene karmanuM jora lAge che ne zuddhAtmAnuM jora nathI bhAsatuM teNe kharekhara potAmAM karmano abhAva dekhyo nathI, ne nirmaLa avasthAnuM vidhamAnapaNuM paNa tene nathI; bhAva zakti tathA abhAvazakti" vALA AtmAne teNe oLakhyo nathI. AvI zaktivALA AtmAne je oLakhe tene paryAyamAM nirmaLatAnI vidyamAnatA thAya, ne temAM vikArano tathA karmano abhAva bhAse. (zakti-33-34, peIja naM-354) Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhAvazrutajJAnamAM arihaMtanA darzana caitanyazaktinuM dhyAna tRpti upajAve che [ ] tattvAnuzAsana 192 mI gAthAmAM kahe che ke arihaMta ane siddhanuM dhyAna karavuM. tyAM prazna UThayo che ke arihaMtapada ke siddhapada atyAre to AtmAmAM nathI, to tenuM dhyAna karavuM e to jUTha-mUTha phogaTa che! tyAre tenuM samAdhAna karatAM kahe che ke he bhAI ! thoDA samaya pachI AtmAmAM je arihaMtapada ane siddhapada pragaTavAnA che te paryAyo sAthe A Atmadravya atyAre saMkaLAyeluM che, AtmAmAM te paryAyo pragaTavAnI tAkAta bharI che; sarvasvabhAva atyAre aMdara zaktipaNe bharelo che, tenuM dhyAna karatAM tRpti-zAMti ne nirAkuLa AnaMda atyAre anubhavAya che. jo asat hoya to tenA dhyAnathI zAMti kema thAya? jema koIne tarasa lAgI hoya ne mRgajaLamAM "A pANI che" evI asat kalpanAthI pANInuM dhyAna kare tethI kAMI tenI tarasa maTe nahi, paraMtu ahIM to amane arhata ane siddhapadanA dhyAnathI AtmasvabhAvamAM sanmukhatA thAya che ne caitanyanA amRtapAnathI azAMti maTIne zAMti thatI pratyakSa vedAya che, mATe te dhyAna asat nathI paNa sat che, sat-svabhAvamAM je sAmarthya paDyuM che tenuM dhyAna jarUra tRpti upajAve che. are, AkhuM svabhAva sAmarthya vartamAna vidhamAna bharyuM che, tene aMtaramAM dekhe to mArga khUlI jAya ne badhA samAdhAna thaI jAya. (Atmadharma aMka-253, peIja naM.-17) dhyeyapUrvaka joya" [ ] tasvAnuzAsana pustaka che. temAM nAgasena munie eka prazna uThAvyo che ke- tame arihaMtanuM dhyAna karo cho; paNa arihaMta to che nahIM, chatAM arihaMtanuM dhyAna karo cho te arihaMtanuM dhyAna nathI (tethI) tamAruM dhyAna khoTuM thayuM - jUThuM thayuM! ' are ! sAMbhaLa to kharo ! arihaMta amArA AtmAmAM paDela che. arihaMta svarUpa amAro AtmA che ane tenuM dhyAna karIe chIe mATe arihaMtanuM dhyAna amAruM barAbara che. kema ke amAruM svarUpa ja arihaMta che- Atma svarUpa ja arihaMta che tethI e arihaMtanA dhyAnathI (kharekhara to ) potAnuM dhyAna thaI rahyuM che. A (nija) arihaMta (pa) te arihaMta nahIM. nAgasena munie prazna uThAvyo ke koI prazna kare ke tame arihaMtanuM dhyAna karo cho, to atyAre arihaMta to che nahIM! to tamAruM dhyAna nirarthaka thayuM. (AcArya kahe che) sAMbhaLa to kharo ! e dhyAna nirarthaka nathI thayuM. arihaMtane paryAya pragaTa thaI tevI anaMtI paryAya amArA dravyamAM paDI che. tethI dravyanuM dhyAna karavAthI arihaMta paryAya pragaTe che. tethI amArA arihaMtanuM dhyAna karIe chIe te niSphaLa nathI. kema niSphaLa nathI? jo arihaMtanuM dhyAna niSphaLa hoya to AnaMda na Ave, paNa amane to AnaMda Ave che. amane atIndriya AnaMda Ave che tethI siddha thAya che ke ame arihaMtanuM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 barAbara dhyAna karIe chIe. pAThamAM lakhyuM che ke- e dhyAna jUTha-mUTha nathI. jo jUTha-mUTha hoya to AnaMda kyAMthI Avyo? samajamAM AvyuM? A to alaukika vAtuM che bhAI ! A to paramezvaranA gharanI paramezvarane pahoMcavAnI vAta che!! bAkI badhI jagatanI vAtuM che! ame bhagavAnanuM dhyAna karIe chIe. ame bhagavAna chIe. amArA bhagavAna amArI pAse che ema paNa nahIM ame ja bhagavAna chIe. kemake evI anaMta kevaLajJAnAdi paryAya ane tevI anaMtI anaMtI kevaLadarzana, kevaLa AnaMdanI paryAya mArA peTamAM mArA garbhamAM paDI che. e garbhanuM ame dhyAna karIe chIe to amane AnaMda Ave che. (dhyeya pUrvakazeya-320 gAthAnA pravacana peIja naM-91-92) paramAtma prakAza pravacana [ ] tattvAnuzAsanamAM eka prazna uThAvyo che- prabhu! Apa AtmAnA arihaMtapadanuM dhyAna karavAnuM kaho che paNa AtmAmAM arihaMta dazA to che nahIM tenuM dhyAna kevI rIte karavuM? tenA uttaramAM zAstrakAra kahe che ke bhAI ! AtmadravyamAM vartamAnamAM arihaMta paryAya paDI che. bhUta-bhaviSyanI paryAyo dravyamAM ja rahe che. arihaMtapada, siddhapada, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu pada e pAMceya AtmAnA ja pada - AtmAnI ja paryAya che. munirAjanuM zarIra ke vikalpa e munipada nathI, aMtaramAM pragaTelI zuddhi te munipada che. ema pAMceya parameSThI pada e AtmAnI paryAya che. A AtmA bhaviSyamAM sarvajJa thavAno che to te bhaviSyanI paryAya A dravyamAM ja paDI che. "sarvadravyeSu sarvA dravyarUpeTInta' eTale sarva dravyamAM- jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kALa A badhA dravyamAM bhUtakALanI ane bhaviSyakALanI (paryAyo) vartamAnamAM ja dravya sAthe tAdAbhyarUpe paDI che. (dravyamAM) na hoya to te pragaTe kyAMthI? jo te jUTha mUTha hoya to zAMti pragaTa kayAMthI thAya? mATe potAnA arihaMtapadanuM dhyAna karavuM te bhrama che ema koI kahe to tenI vAta jUThI che. A bhrama nathI. arihaMta ane siddhapada AtmAmAM vartamAnamAM dravyanikSeparUpe vasturUpa che. jo vasturUpa na hoya to tenuM dhyAna karavAthI zAMti paNa pragaTa na thAya. vartamAnamAM alpajJa paryAya hovA chatAM dravyamAM pUrNa.. pUrNa paryAya vasturUpe bharI paDI che. vartamAna eka samayanI paryAya sivAyanI bhUta ane bhaviSyanI anaMta paryAya dravyamAM paDI che. na hoya to to Ave ja kayAMthI? A bhavya jIvanI vAta cAle che. bhavya lAyaka jIvane bhaviSyamAM arihaMta ane siddha paryAya pragaTa thaze thaze ne thaze ja ane jene dravya svabhAvanI nirvikalpa zraddhA thaI che tene to alpakALamAM ja siddha paryAya pragaTa thaze, thaze ne thaze ja. to e paryAya Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 289 vartamAnamAM kyAM rahe che? ke te dravyarUpe vastumAM ja rahelI che mATe ja tenA dhyAnathI paryAyamAM zAMti Adi sarva guNonI nirmaLatA pragaTa thAya che. jo arihaMtapada aMtaramAM na hoya to huM arihaMta chuM" evuM dhyAna karavAthI kaSAya utpanna thavo joIe; paNa tene to zAMti utpanna thAya che. mATe arihaMtanuM dhyAna jUThuM nathI. utpAda-vyaya-dhruva yuktam sat che. pudgala dravyamAM paNa tenI bhUta, bhaviSyanI paryAyo sarUpe dravyamAM paDI che, ema cha e dravyanI paryAyo te-te dravyamAM rahelI che, paNa ahIM to ApaNe jIvanI nirmaLa paryAyanI vAta cAle che ke- arihaMta ane siddhadazA tArA jIvadravyamAM paDI che. vartamAna paryAyamAM siddhadazA nathI paNa dravyamAM vartamAnamAM ja siddhapaNuM paDayuM che tenI zraddhA ane dhyAna karanArane alpakALamAM ja siddhadazA pragaTa thAya che. zarIranI kriyA, vikalpa ke vyavahAra ratnatrayanA dhyAnathI siddhadazA pragaTa thatI nathI; eka mAtra nizcaya svabhAvanA dhyAnathI ja mokSadazA prApta thAya che. AkAzadravyanI anaMta zreNI-dhArA che temAMthI eka ja zreNImAM traNakALanA samayo samAya jAya che ane traNa kALanA samaya jeTalI ja dareka dravyanA eka eka guNanI paryAya che. e paryAyanI zaktino paNa koI pAra nathI. kSetra nAnuM che paNa eka-eka paryAyanuM bhAva sAmarthya anaMtagaNuM che. AvuM sAmarthya vartamAnamAM ja dravyamAM raheluM che mATe tenA dhyAnathI zAMti pragaTa thAya che. sat hoya temAMthI zAMti Ave, asamAMthI kevI rIte Ave? vartamAnamAM ja tuM siddha samAna sAmarthyavALo che teno vizvAsa kara! bhrAMti choDabhrama na kara. A to paramAtma prakAza che ne! paramAtmAnI jeTalI paryAya pragaTa thavAnI che te badhI dravyamAM rahelI che mATe evA paramAtma svarUpa nija AtmAnuM dhyAna karo. nija bhagavAnanuM sanmAna satkAra karo to kevaLajJAna pragaTa thaI jaze. bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva kahe che ke pAMceya pada AtmAnA che to e pAMceya paryAya vartamAnamAM AtmAmAM na hoya to kayAMthI Ave? vartamAnamAM ja dravyamAM arihaMtAdi pada rahelAM che. dravyamAM Avo pAvara-zakti rahelI che evI zraddhA na Ave tyAM sudhI nirvikalpa dRSTi thatI nathI. nirvikalpa dRSTimAM ja evI tAkAta che ke eka samayamAM huM vartamAnamAM ja pUrNa paramAtmA chuM evI pratIti karI le che. zaMkA choDI de... nizaMka thA ke jevA siddha che tevo ja huM chuM. ame jevA kahIe chIe tevo ja tuM cho emAM zaMkA na lAva. jevo tAro svabhAva che tevI ja tane pratIti karAvIe chIe, svabhAvamAM nathI ane kahIe chIe--ema nathI. are, bhagavAna tArA ghare birAjamAna che ane tuM bahAra kone zodhavA jAya che? tArA dravyamAM anaMta siddha paryAya che che ne che ja. paripUrNa astinI vAta che tyAM nAstinI vAta ja nathI. ohoho ! vartamAnamAM pUrNa ! vartamAnamAM kevaLajJAna, vartamAnamAM Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pUrNa vIrya, vartamAnamAM kevaLadekhA Adi badhuM vartamAnamAM ja che, tenI mahimA lAvI dhyAna lagAva to tane paryAyamAM paramAtmA pragaTa thaze. (paramAtma prakAza bhAga-1, gAthA-ra6-27, peIja naM.-94 thI 96) bhaktAmara stotra para pravacano [ ] ahA, prabho!tArA nakhanI prabhA vaDe indranA mugaTa jhagamage ane tArI jJAna prabhA vaDe to samasta lokAloka jhaLake - tArA mahimAnI zI vAta ! (zloka-1-2, peIja naM.-6) [ ] caMdrane dekhIne rAma kahe che- "mA! mane cAMdaliyo vahAloe mArA gajavAmAM Alo.. 'caMdrane dekhIne bALaka rAmacaMdrajI tene hAthamAM levAnI mAMgaNI kare che tyAre dIvAnajI temanA hAthamAM darpaNa ApIne temAM caMdranuM pratibiMba dekhADe che; te dekhIne rAma prasanna thAya che. bALakane caMdra upara prema che tethI tenA pratibiMbane joIne paNa te khuzI thAya che; tema ahIM sAdhaka kahe che. he nAtha ! amane ApanA upara (-sarvajJatA upara) parama prema che, tethI ApanI gerahAjarImAM parokSapaNe paNa ApanI stuti vaDe amArA mati-zrutajJAnarUpa darpaNamAM ApanuM pratibiMba jhIlIne (eTale ke ApanA jevA amArA jJAnasvabhAvane aMtaramAM dekhIne), ame prasannatA anubhavIe chIe. (zloka-3, peIja naM.-18) [ ] caMdranI jema siddhaprabhu to kAMI uparathI nIce nahi Ave, paNa mArA svaccha jJAnadarpaNamAM temanuM pratibiMba jhIlIne, temanA jevA zuddhAtmAne anubhavamAM laIne huM pote siddha thaIza ne upara jaIza. AvA bhAvathI sAdhaka jIvo sarvajJanI stuti kare che. (zloka-3, peIja naM-22) [ ] ahA, prabhuno AtmA to sarvajJa. temanA divya jJAnatejamAM to traNakALa-traNaloka jhaLake; ane prabhuno deha paNa evo tejasvI-prabhAvALo ke temAMya jonArane potAnA sAta bhava (pUrvanA, ne AgalA hoya to te ) dekhAya. are, prabhune oLakhatAM ne temanA jJAnadarpaNa" mAM jotAM, potAno mokSa paNa temAM dekhAya che. prabho ! ApanI vItarAgI mudrA pAsenuM prabhAmaMDaLa, te kharekhara to amArA mokSane jovAnuM maMgala-darpaNa che; jagatanA te pavitra darpaNamAM amane to amAro mokSa dekhAya che, ApanA jJAnamAM amArA mokSanuM pratibiMba dekhAya che. ane ApanA zuddhAtmAne dekhatAM amAro zuddhAtmA dekhAya che. (zloka-34, peIja naM.-111) Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 kArtikeyAnuMprekSA pravacana bhAga-1 [ ] aho ! jANe atyAre ja sAkSAt bhagavAna pAse beThA hoIe ne divya dhvani sAMbhaLatA hoIe- ema pUrva kALane vartamAna paNe ja lakSamAM levo te naigamanAya che. bhUtakALamAM bhagavAnano sAkSat upadeza sAMbhaLyo hoya, tene jJAnanA baLe vartamAnamAM joDI devo ke aho ! atyAre ja ame bhagavAnanI sanmukha beThA chIe ne bhagavAnanI vANI sAMbhaLI rahyA chIe- A pramANe kALano bheda toDIne bhUtakALanI paryAyane vartamAnapaNe sAdhavI te naigamanAya che. bhUtakALamAM bhagavAna pAse sAkSAt divyadhvani sAMbhaLI hoya, tyAM tene mukhya karIne vartamAnamAM ema kahevuM ke aho ! ame bhagavAna pAse beThA chIe ne bhagavAnanI vANI jhIlI rahyA chIe. gaNadharo, saMto beThA che-ema bhUtane vartamAnapaNe jANavuM te naigamanAya che. AmAM jJAnano puruSArtha che. jJAnIne ja Avo naya hoya che. e ja pramANe bhUtakALamAM gIranAra parvata uparathI neminAtha bhagavAna mokSa padhAryA, tene vartamAnamAM yAda karIne kahevuM ke aho ! bhagavAna atrethI ja mokSa padhAryA! jJAnabaLe bhUtakALane vartamAnapaNe jANe che. aho ! jANe ke mArI sanmukha ja neminAtha bhagavAna gIranAra uparathI Urdhvagamana karI rahyA hoya- ema potAnA jJAnamAM kALabheda kADhI nAkhIne jANavuM te naigamanAya che. sidhdha paryAya che tathA A manuSya paryAya che ema kahe to tyAM saMsAra paryAya to atIta-anAgata-vartamAna traNakALa saMbaMdhI paNa che, siddhapaNuM anAgata ja che tathA manuSyapaNuM vartamAna ja che chatAM A nayanA vacanathI abhiprAyamAM vartamAna-vidhamAnavat saMkalpathI parokSarUpa anubhavamAM laIne kahe che "A dravyamAM mArA jJAnamAM hAla A paryAya bhAse che' evA saMkalpane naigamanayano viSaya kahe che, AmAMthI koIne mukhya tathA koIne gauNarUpa kahe che. jenI sthiti alpabhava rahI hoya te ja jIva jinapratimAne jina samAna jANe che. potAne potAnA svabhAvanI ugratA thaI che, tyAM sAme bhagavAnane paNa sAkSAt ja jANe che. pUrve bhagavAna joyA hoyane vartamAnamAM virahyuM hoya, paNa naigamanayanA baLe jANe vartamAnamAM ja bhagavAna sAkSAt hoya- ema saMkalpa karIne jJAnI te virahane toDI nAkhe che. juo ! tIrthakara janme tyAM indra-indrANI AvIne tAMDavanRtya kare, zarIra vAMkuMcUkuM karIne bhaktithI nAce, indra kSAyika samakitI che, indra-indrANI baMne ekAvatArI che, paNa tIrthakara bhagavAna pratye Avo bhaktibhAva UchaLe che. bALaka janmyA tyArathI ja tene tIrthaMkarapaNe bhALe che! samyagdarzana sahitanA samyajJAnamAM Avo naigamanaya hoya che. bhaktino utsAha AvatAM bhAvi tIrthakarane vartamAnapaNe dekhe, aho nAtha ! Apa tIrthakara cho, ema naigamanayathI jJAnane laMbAvIne kALa bhedane toDI nAkhe che. ityAdi aneka prakAranA naigamanaya jANavA. te dravyArthikanayano eka prakAra che. (peIja naM.-400 thI 405 gAthA-ra71) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 samayasAra nATaka pravacana bhAga-1 [ ] caitanyatA' paNa AtmAnuM lakSaNa che. bhagavAna jJAnanA prakAza vinA sUryanA, caMdranA, dIpakanA prakAzane koNa jANe ? mATe, spaSTa prakAzapaNuM anaMta anaMta koTi dIpaka, maNi, caMdra, sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pratibhAsatI nathI arthAt te sarva pote potAne jaNAvA athavA jANavA yogya nathI. tene je jANanAra che te jIva che. sUryAdinI kAMti jenA vinA- prakAza vinA pragaTavA samartha nathI tene je jANanAra che te jIva che. sUryAdinI kAMti jenA prakAza vinA pragaTavA samartha nathI eTale ke A dIvo che, A maNi che, A sUrya che teno prakAza che tene jANanAra sivAya koNa jANe ? prakAzanA astitvavALA padArthane paNa jenA prakAzamAM jANavAnuM thAya te caitanya cinha jIvanuM lakSaNa che. (peja naM. 54-55) [] jema darpaNanI svacchatA darpaNane batAve che ane agninI jvALA Adine paNa darzAve che. to paNa darpaNamAM dekhAto sva-paranA AkArano pratibhAsa - pratibiMba te darpaNanI svacchatAnI ja avasthA che. te kAMI agninI avasthA nathI, pratibiMba vastunI avasthA nathI. vaLI jevA padArtho darpaNanI sAme hoya tevuM pratibiMba dekhADavuM te darpaNanI svacchatAno svabhAva hovAthI pratibiMbita padArthanA lIdhe pratibiMba paDatuM nathI. paNa darpaNanI svacchatAne lIdhe ja pratibiMba paDe che. tevI rIte jJAtRtA te AtmAnI ja che arthAt svaparane jANanAra jJAna svarUpa AtmA che ane bhAvakarma, dravyakarma ne nokarma pugalanA pariNAma che. jJAna svarUpI jJAyakane jJAnanI paryAyamAM zeya banAvIne tenuM jJAna karavuM tathA parazeyane jJAnanI paryAyamAM zeya banAvIne te saMbaMdhInuM jJAna thavuM te jJAnano svataH siddha svabhAva ja che. paradravyo che mATe tenuM jJAna thayuM evo parataMtra svabhAva ja nathI. (peIja naM. 126) [ ] jema caMdramAmAM pahelAM bIja Uge ane pachI vadhatAM pUnama thAya che tema bhedajJAna e kevaLajJAnarUpI pUnamanI prathama kaLA che. jJAnIne AvI suviveka kaLAno rasa pragaTa thaI gayo che. "bhAva anaMta bhaye pratiliMvita" - AtmA nijadharmane pAme che. rAganI vRttithI bhinna samyajJAna thatAM tenuM jJAna nirmaLa thAya che. temAM jagatanA padArtho jaNAya chatAM te jJAna meluM thatuM nathI. (peIja naM. 177) [ ] jemane evuM jJAna jAgRta thayuM che ke, jemAM darpaNanI peThe lokAlokanA bhAva pratibiMbita thAya che. evuM kevaLajJAna bhagavAnane pragaTa thayuM che. zarIra to rogAdi rahita nirmaLa che paNa AtmAmAM jJAnanI evI zakti pragaTa thaI gaI che ke jemAM koI paNa padArtha jANavAmAM bAkI raheto nathI. jema svaccha arIsAmAM badhI vastu spaSTa jhalake che tema bhagavAnanA jJAnarUpI arIsAmAM badhuM spaSTa jaNAya che. Ama, jJAnathI AtmAnuM svarUpa kahyuM. (peIja naM. 190) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - 293 [ Gre ] vyavahAra ratnatrayano rAga Avyo tene jJAne jANyuM, tyAM jJAna potAnI paryAyane jANe che. rAgane nahIM. jANanAra svane jANatAM parane jANavApaNe pariName che topaNa tene zeyakRta jJAna thayuM che tema nathI paNa tene jJAnakRta jJAna che. samyagdaSTi cakravartIne rAganuM jJAna thayuM te rAganA laIne thayuM nathI paNa svAra prakAzaka zaktine laIne jJAna jJAnane jANe che, zeyane jANe che tema kahevuM e to vyavahAra che. rAgane jANatAM je zeyAkAre jaNAyo te AtmA jaNAyo che, rAga jaNAyo nathI. kema ke tene zeyakRta azuddhatA nathI. (peIja naM. 226) prazna- chastha jIva kevaLajJAnanuM svarUpa kyAMthI samajI zake? uttara- chadmastha jJAnI paNa kevaLajJAnanuM svarUpa barAbara nakkI karI zake che. eNe jJAnane svasammukha karIne sarvajJatAnA akhaMDa sAmarthyanI bharapUra evA potAnA jJAnasvabhAvano je nirNaya karyo che temAM kevaLajJAnanuM svarUpa paNa spaSTa bhAsI gayuM che. jo kevaLajJAnane ja na samaje to mokSatattvane paNa na samaje, mokSatattvane je na samaje te mokSamArgane paNa na samaje, ne mokSamArgane je na samaje tene dharma kyAMthI thAya? jema koI sajjana pAse eka rUpIo sAco hoya, bhale ajaba rUpIA tenI pAse na hoya, tethI zuM abaja rUpIAne te jANI na zake? jevo mArI pAse rUpIo che tevI ja jAtanA abaja rUpIA hoya, ema te barAbara jANI zake che, tema samakitI mati-zrutajJAnI saMta pAse kevaLajJAna bhale pragaTa na hoya, paraMtu zuddhAtmAnI zraddhAnA baLe jJAnasvabhAvano paNa nirNaya karIne, kevaLajJAna kevuM e teNe barAbara jANI lIdhuM che, ne kevaLajJAnanI jAtanuM ja mAruM A samyajJAna che-ema te niHzaMka jANe che, hajAra pAMkhaDIvALA kamaLanI je kaLI pahelAM thoDI khIlI te ja vadhIne pUrI khIle che, tema anaMta pAMkhaDIvALuM je caitanyakamaLa temAM samyagdarzana thatAM je matidhRtarUpa thoDI jJAnakalA khIlI te ja kaLA svarUpamAM ekAgratA vaDe vadhatAM vadhatAM kevaLajJAnarUpa pUrNakalA khIlI jaze. A rIte samyajJAnanI apekSAe mati-zruta ne kevaLanI jAti eka ja che. AciThThimAM ja AgaLa jatAM aSTasahastrIno AdhAra ApIne kahyuM che ke kevaLajJAnanI jema zrutajJAna paNa sarva tattvane prakAzanAra che, mAtra pratyakSa ane parokSano ja temAM bheda che paraMtu vastusvarUpe teo ekabIjAthI anya nathI. (Atmadharma aMka-259, peIja naM.-58) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paramAtma prakAza pravacana bhAga-1 [ ] siddha bhagavAnanI paryAya lokAlokane jANe che paNa temAM tanmaya nathI. mATe tene vyavahAra kahyo che. potAnI paryAyane pote sIdhI jANe che - tanmaya thaIne jANe che mATe tene nizcaya kahyo che. (peIja naM.- 20) [] keTalAkane ema prazna thAya che ke siddha thayA pachI paNa lokAlokanuM jJAna hoya to to keTalI upAdhi rahe ! ahIM be-pAMca gha2nuM dhyAna rAkhIe chIe tyAM kaMTALI jaIe chIe to siddhane keTalI upAdhi ? are bhAI ! siddhane upAdhi nathI. jJAnano je svabhAva che te paryAyamAM pUrNa pragaTa thaI gayo che te kone na jANe ! ane temAM paNa bhagavAnane kAMI upayoga bahAra mUkavo paDato nathI. potAnI paryAyamAM pUruM sAmarthya pragaTa thayuM temAM upayoga mUkayA vinA lokAloka jaNAya che. evuM ja pUrNa paryAyanuM svarUpa che, temAMthI koI viruddha mAne to te AtmAne samajatA nathI... ane siddha ne paNa samajatA nathI, pAMca padane samajatA nathI ane bhagavAnanI AjJAne paNa samajatA nathI. (peIja naM. -20) [ ] bhagavAna jo 52 padArthane tanmaya thaIne jANe to to 52nA sukha duHkhano bhogavaTo bhagavAnane thAya; to to nArakIne jANatAM bhagavAnane duHkha thAya, agnine jANatAM dAjhI jAya, ema dareka padArthano bhogavaTo thAya paNa ema banatuM nathI. kema ke bhagavAna 52 vastumAM ekameka thayA vagara potAmAM tanmaya rahIne 52nuM jJAna kare che. - ( thAya che ). (peIja naM. -21) [ ] eka samayanI jJAnanI paryAyamAM cha dravyano nirNaya karavAnI tAkAta che, paNa e paryAya jevaDuM ja dravya nathI. cha dravyanuM paNa yathArtha jJAna kyAre kahevAya ? ke jyAre pote jIvadravya potAnA jJAnathI jJAnanuM svasaMvedana kare tyAre tenA svapara prakAzaka jJAnamAM cha dravya saheje jaNAya che tyAre tene jANyA kahevAya. svanA jJAna vinA paranuM jJAna paNa yathArtha nathI. (peIja naM. - 80) [] jagatanA prapaMcone tuM jANe che ane potAnA svabhAvane jANato nathI? jANavAvALAne jANato nathI ? tuM tene kema jANato nathI ? jANavAvALAne jANyA vagara duniyAnA prapaMcamAM kema paDayo che ? potAnA dravya sivAya 52dravyanuM jJAna ka2vuM e paNa prapaMca che. je dekhavAnI cIja che tene kema dekhato nathI ? je jANavAnI cIja che tene kema jANato nathI ? jemAM TharavA jevuM che temAM kema Tharato nathI ? pUrNAnaMda prabhu ja dekhavAnI, jANavAnI ane TharavAnI cIja che. A eka nija svarUpa ja upAdeya che. (peIja naM. - 98 ) [ ] jeno koI aMta nathI evA anaMta AkAzamAM eka nakSatranuM kSetra to bahu nAnuM che. tema mukta jIvanA kevaLajJAnamAM AkhuM lokAloka eka nakSatra samAna bhAse che eTale A Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAna kevaDuM moTuM ane mahAna che ke jemAM traNaloka eka nakSatra jevA nAnA bhAse che! Avo A jJAna svabhAva jIvamAM anAdithI rahelo che. (peIja naM.- 139) [ ] vastu mukta svarUpa che to tene baMdha sAthe saMbaMdha kema thAya che? kahe che-mukta svarUpa vastu che evo tene svIkAra nathI, tethI vastune je baMdha sAthe saMbaMdha che te ajJAnInA ajJAnanuM mAhabhya che. zeya-jJAyaka saMbaMdha paNa paryAya sAthe che, dhruvane to zeyajJAyaka saMbaMdha paNa nathI. (peIja naM.- 144) [ 9 ] AtmAnA jJAna prakAzamAM jANe AkhuM jagata aMdara AvI gayuM hoya tema pratibhAse che ane AkhA jagatamAM pote vyApI gayo che chatAM AtmA jagatanI koI cIjane ke rAgAdine kadI aDato nathI. AtmA jJAtA che ane jagata joya che eTale zuM? jJAna svarUpa caitanya goLo pote jANanAra che ane vikalpathI mAMDIne AkhuM jagata zeya che. eTale jANavAnI apekSAe AkhuM jagata jJAnamAM vase che ane pote jagatamAM vase che chatAM jagatane bilakula aDato nathI. (peIja naM.- 149) [ ] A to paramAtma prakAza chene!paramAtmAmAMthI pragaTelA prakAzathI paramAtmA jaNAya che. Indriyo ane indriyo taraphanA pragaTelA jJAnanA prakAzathI te jaNAya tevo nathI. eTale ke bahirmukhanI lAgaNIthI ke paralakSI pariNatithI te pakaDAI tevo nathI. te to aMtarmukhanA lakSe ja lakSamAM AvI zake tevo che. (peIja naM.- 164) [ re ] je mahAmahA..mahA... jJAna svabhAva temAMthI nIkaLatI eka samayanI kevaLajJAna paryAyanI zaktinI koI hada nathI ke ATaluM ja jANe! to tenA aMtara svabhAvanI zaktinuM zuM kahevuM! AhA... hA ! A to tArA svabhAvanI alaukikatAnuM varNana thAya che. tArA eka jJAna guNanI eka samayanI jJAna paryAyamAM lokAlokane jANe che eTaluM ja jJAna sAmarthya che- ema nathI. zeya khUTe che paNa jJAna khUTatuM nathI. are, vartamAna zrutajJAnanI paNa keTalI tAkAta che ke AkhA lokAlokane jANe che, mAtra pratyakSa ane parokSano ja bheda che. AvI to zrutajJAnanI paryAyanI behadatA che to jyAM kevaLajJAnanI paryAya pragaTa thaI gaI tenuM zuM kahevuM! zeya khUTayAM paNa jJAna khUTatuM nathI. zeya khUTayAM tyAM jJAna kAma nathI karatuM ema nathI kahetAM. (peIja naM.- 172) [ ] bhagavAna paramAtmAnA eka samayanA kevaLajJAna paryAyanI eTalI tAkAta che ke, temAM potAnA trikALI dravya-paryAya sahita traNalokanA sarva padArthonA dravya-paryAya eka sAthe jaNAya che. jJAna sarvanuM aMtaryAmi che, jJAnanI pariNati sarpAkAra che eTale ke temAM potAno trikALI svabhAva, paryAya svabhAva ane jagatanA dareka padArtho-tenI traNakALanI paryAya sahita eka so jaNAya che. AvuM jJAnanuM svarUpa jANI jJAnanuM ArAdhana karo. (peIja naM.- 175) Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [u] A rIte sarva vyApaka jJAna arthAt sarvane pahoMcI vaLatuM nirvANI jJAna- kevaLajJAna ke jemAM sarva padArtha jhalake che evo jeno pragaTarUpa svabhAva che te jJAna jenuM che evo zuddha bhagavAna AtmA upAdeya che. e ja dRSTimAM aMgIkAra karavAlAyaka che. (peIja naM.- 176 ) | (vedAMta matArthInuM khaMDana karavA mATeno siddhAMta-) [ ] A AtmA vyavahAranayathI loka-alokane jANe che. tene vyavahAra kema kahyo? lokAlokane jANavA chatAM jJAna temAM ekameka thatuM nathI. ekameka thayA vagara jANavuM tene vyavahAra kahevAmAM Ave che. atyAre paNa zarIrane jANatuM jJAna zarIra sAthe tanmaya thaIne zarIrane jANatuM nathI. rAgane jANatuM jJAna rAgamAM eka thaIne rAgane jANatuM nathI. ajJAnI bhale ema mAne ke rAgamAM huM tanmaya chuM paNa jJAna temAM tanmaya nathI. rAgathI bhinna rahIne rAgane jANe che. tanmaya thatuM nathI mATe rAgane jANe che ema kahevuM te vyavahAra che. te ja rIte kevaLajJAnanI paryAyamAM lokAloka jaNAya che te vyavahAra che kemake, jJAnanI paryAya lokAlokamAM tanmaya thatI nathI. jo tanmaya thaI hoya to to lokAlokanA sukha-duHkha paNa vedanamAM AvavA joIe paNa ema to banatuM nathI. lokAlokane kevaLajJAna vyavahArathI jANe che teno artha e ke tanmaya thaIne nathI jANatuM. paNa jANavuM ja nathI thatuM ema nathI. kema ke tanmaya thavAno to eno svabhAva nathI paNa svAra prakAzakapaNe pUrNa jANavAno to eno svabhAva che. nizcayathI to jJAna jJAnane ja jANe che. kevaLajJAnano paryAya jJAnane jANe che, pote potAne jANe che. caitanya prabhu AtmA jJAnano sUrya che. e sUrya prakAzI rahyo che teno prakAza parane ane rAgane prakAze che te vyavahAra che. svamAM tanmaya thaIne jJAna jJAnane prakAze tenuM nAma nizcaya che. "svAzrita te nizcaya ane parAzrita te vyavahAra jJAnamaya caitanyanI je ati temAM prakAzanuM jJAna zarIra ane rAgAdine jANe ke A che paNa jJAna potAnA kSetramAM athavA bhAvamAM rahIne jANe che. jJAna, zarIra ke rAgarUpa thaIne tene jANatuM nathI. chatAM e rAgAdi bhAvonuM jJAna nathI- ema nathI. jJAna to thAya che paNa te vyavahAra che ane jJAnane jJAnanuM jANavuM te nizcaya che. potAne pote jANavuM te nizcaya che. (peIja naM.- 192) | (vedAMta matArthInuM khaMDana). [ 8 ] jJAna jema potAne jANe che tema ja parane jANe che, jANavAmAM kAMI phera nathI. mAtra paramAM tanmaya thato nathI mATe tene vyavahArathI jANe che ema kahevAya che paNa lokAloka saMbaMdhInA jJAnano ja abhAva che ema kahyuM nathI. (peIja naM.-194) [ kuM] jagatanA aneka padArtha che te kadI eka thatA nathI. anekane jJAna anekapaNe jANe che paNa jJAna anekapaNe thatuM nathI. potAne jANatAM jJAna potAmAM tanmaya che. paNa parane jANatAM jJAna paramAM tanmaya nathI. paraMtu potAmAM ja tanmaya che. jevuM svanuM spaSTa Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 297 jJAna thAya che tevuM 52 saMbaMdhInuM jJAna thAya che. 52mAM jJAna tanmaya thatuM nathI. mATe 52nA jJAnano ja abhAva che-ema nathI. Avo bhagavAnanA jJAnano sva52 prakAzaka sAmarthya-svabhAva che. Ama barobara jANe ane nakkI kare to AtmAnI sanmukha thaI ane samyagdarzananI pratIta thAya. (peIja naM.-197) [ ] bhagavAna arihaMta paramAtmA che... temanA jJAnamAM AkhuM lokAloka tanmaya thayA vinA jaNAya che. jo tanmaya thatuM hoya to to nA2kI Adi duHkhI jIvone jANatAM bhagavAnane paNa du:kha thAya, sukhI jIvone jANatAM temanuM paNa vedana thavuM joIe. rAgI-dveSI jIvone jANatAM bhagavAnane paNa rAga-dveSa thaI jAya-paNa ema banatuM nathI. kemake bhagavAna tene tanmaya thaIne jANatAM nathI. (peIja naM.-199-200) [ ] tanmaya eTale 'te-maya'. eka samayamAM bhagavAnane jJAna paNa pUruM che ane AnaMda paNa pUro che. e banne tanmaya che, judAM nathI. jJAna ane AnaMda eka samaya mATe paNa bhinna na hoI zake. traNakALa traNalokamAM to duHkha paNa ghaNuM che paNa tene jANatuM jJAna temAM tanmaya thatuM nathI. jJAna to potAnA AnaMdamAM tanmaya 2he tevI zakti che. 52ne jANatAM jJAna temAM tanmaya nathI mATe ja to 52nA jJAnane upacAra kahyuM che e vAta ahIM siddha karI che. Ama 52thI bhinna ane potAnA AnaMdathI abhinna evuM jJAna ja upAdeya che- evo abhiprAya jANavo. (peIja naM.- 201 ) [] zrI 52mAtma prakAzanI 53 mI gAthAmAM yogIndudeve- eka apekSAthI AtmAne paNa jaDa kahevAya che, te kevI rIte ? te A gAthAmAM kahe che. je jJAna 52 ane vikAranuM lakSa karatuM hatuM te ekAnta 52prakAzaka mithyAjJAna hatuM. indriyonA nimitte thatuM ekaluM 52sanmukha jJAna hatuM. e zAna indriyo ane 52nuM lakSa choDI jJAna svarUpa AtmAmAM Thare tevA jIvone indriyajJAna nAza thaI jAya che. jANavAnA astitvavALuM A jJAna, indriya, rAga ane 52ne ja jANatuM hatuM tyAM sudhI e ekAnta 52prakAzaka mithyAjJAna hatuM. kema ke temAM jenuM jJAna che e pote to jJAnamAM Avyo na hato. e ja vartamAna jJAnanI dazA, dazAvAnamAM arthAt jJAnavAnamAM Thare to e vakhate indriyajJAna rahetuM nathI- e vakhate AtmA indriyanA jJAnathI AMdhaLo thaI jAya che, e apekSAe nirvikalpa zAMti ane jJAnanA kALe, jJAnI indriyajJAnathI rahita evo 'jaDa' kahevAmAM Ave che. paNa jJAnano abhAva thaI jAya che-ema nathI. bIjI rIte kahIe to jIva jyAre 52ne jANavAmAM sAvadhAnI rAkhe che tyAre e indriya, rAga ane 52 saMbaMdhInuM jJAna che, e jJAna jyAre svane jANavAnI sAvadhAnImAM hoya che tyAre bahAramAM nagArA vAgatAM hoya to paNa ene khabara na hoya eTalI 52nA jJAnamAM asAvadhAnI varte che..... e apekSAe e vakhate indriyajJAnathI rahita te jJAnane jaDa kahevAya che. kevaLIne to svapa2nuM pUruM jJAna thaI gayuM che, paraMtu sAdhakadazAmAM to jJAna pUruM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 nathI eTale je jJAna 52 padArthane jANatuM hatuM, e ja Ama potA tarapha vaLatAM potAmAM evuM ekAkAra thaI jAya che ke bahA2mAM nagArA vAge, za2I2 u52 koI pANI chAMTe ke cArekora dhUpa lagAvyo hoya tenI tene khabara na hoya. are ! dhyAnanA kALe zarIra AkhuM pANImAM taNAya jAya to paNa tene khabara na hoya. jema 52mAM tallIna thayo che tene svanI kAMI khabara rahetI nathI, tema svamAM tallIna thAya che tene 52nI kAMI khaba2 2hetI nathI mATe kahyuM ke-he yogI ! A kA2NathI tuM jJAna ne (peIja naM.-204) jaDa paNa jANa. [ ] bhAvArtha:- mahAmunione vItarAga nirvikalpa samAdhinA samayamAM svasaMvedana jJAna hovAthI indriyajJAna hotuM nathI. munirAja zItaLa....... zItaLa AnaMdamUrtimAM jAmI gayA hoya tyAre te jJAna AnaMdanA pratyakSa vedana kALamAM pAMca indriyanuM jJAna hotuM nathI. pachI vikalpamAM Ave tyAre indriyajJAna thAya che, vAdha Adi khAtA hoya te tarata jaNAya che paNa svavaMvedanakALe to e jJAnathI jaDa thaI gayA hoya che. ane je pAMca indriyanA jJAnamAM lIna che evA ajJAnIne atIndriya AtmAnuM jarAya bhAna thatuM nathI. za2I2, indriya, sparza, 2sa, gaMgha, Adi ane mana ta2phanA jJAnavALAne AtmA gamya nathI ane AtmAnA jJAnamAM lIna che tene 525dArtho gamya nathI. A svasaMvedana jJAnanA kALanI vAta che hoM ! te sivAyanA kALamAM to munine paNa indriyonuM jJAna thAya che. temAM doSa nathI paNa atIndriya jJAnanA kALe IndriyanuM jJAna thatuM nathI ema kahevuM che. kevaLIone to koIpaNa samaye indriyajJAna hotuM ja nathI. temane ekaluM atIndriyajJAna ja che. mATe indriyajJAnanA abhAvanI apekSAe (temane ) jaDa paNa kahI zakAya che. (peIja naM.-205 ) [ ] trIjo bola- AtmA zrutajJAnarUpa vyApti jJAnathI AkhA lokAlokane jANe che. mATe, AtmAnuM jJAna thatAM badhuM jANavAmAM AvI gayuM che. bhAvazrutajJAna vaDe jema AtmAne jANyo tema e jJAnanI vyAsi dvArA eTale ke e zrutajJAna vaDe parokSapaNe Akho lokAloka jaNAya jAya evo e jJAnano svabhAva che. AtmAne jANanAra bhAvazrutajJAnamAM lokAlokane paNa jANavAthI badhuM jaNAya che. cotho bola- vItarAga nirvikalpa samAdhinA baLathI kevaLajJAna utpanna karIne jema darpaNamAM ghaTa-paTa Adi padArtha jhalake che tema jJAnarUpI darpaNamAM Akho loka-aloka bhAse che-jaNAya che. AmAM kevaLajJAna kevI rIte thAya e vAta paNa AvI gaI. koI paMcamahAvratanA pariNAma ke kriyAkAMDathI kevaLajJAna pragaTa thatuM nathI paNa vItarAgI dRSTi, jJAna, sthiratAnI zAMti dvA2A ane temAM paNa nirvikalpa samAdhi dhyAnanA baLathI kevaLajJAna pragaTa thAya che. temAM AtmAnuM to pUruM pratyakSa jJAna thAya che sAthe lokAlokanuM paNa pUruM ane pratyakSa jJAna thAya che. jema arIsAmAM sarva padArtho jhalake che tema Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 299 kevaLajJAna rUpI darpaNamAM loka-aloka jevA che tevA bhAse che. mATe, kahyuM ke AtmAne jANavAthI badhuM jaNAya che. Ama cAra bolathI "AtmAne jANatAM sarva jaNAya che' e spaSTa karyuM. temAM sArAMza e Avyo ke A cAreya vyAkhyAnonuM rahasya jANIne, bAhya-abhyatara badho parigraha choDIne sarvaprakAre potAnA zuddhAtmAnI bhAvanA karavI joIe. bhAvanA to utkRSTa rAkhIne prayatna karavo joIe. cAra vyAkhyAna thayA te samajAyA? (1) eka to jANatA A AtmAnA zuddha cidAnaMda svarUpane aMtaradRSTi ane jJAnathI jANatAM badhuM jaNAya jAya. mATe ekane jANatA sarva jANyuM. (2) bIjuM-AtmAne nirvikalpa AnaMdanA svAda dvArA jANatAM, A AnaMda te AtmA, bAkI rAgAdi je duHkharUpa bhAvo ane zarIrAdi te huM nahIM ema, AtmAne jANatAM tenAthI bhinna evA sarvabhedone jANI le che. (3) trIjuM - bhAvazrutajJAna -vikalpa vinAnI jJAnadRSTi vaDe jANatAM, AtmA jaNAya te jJAnamAM lokAlokane paNa jANavAnI tAkAta che. lokAlokamAM Ama ja hovuM joIe tema barAbara jaNAya che. (4) cothuM-nirvikalpa dRSTi, jJAna ne sthiratA dvArA kevaLajJAna thatAM AtmA ane lokAloka pratyakSa jaNAya che. mATe AtmAne jANatAM sarva jaNAya che e siddha thayuM. (peIja naM.-434) [8 ] "eka AtmAne jANo teNe sarva jANyuM' e pravacanasAranI 48, 49 gAthAmAM paNa Ave che. zrImamAM paNa Ave che, -aho ! jeNe eka samayamAM anaMtA guNo ane eka guNanA aMzo trikALa rahe evI anaMta paryAyo sahita AtmAne jANyo teNe badhuM jANyuM. eka jJAnamAM badhuM samAya che. ene bAra aMga jaNAya jaze, badhA bhedo jaNAya jaze, kevaLajJAnamAM badhuM pratyakSa thaI jaze. jeNe pahelAM AtmAne zraddhA, jJAnamAM lIdho tene kevaLajJAnamAM anaMtaguNo pratyakSa thaI jaze. mATe, eka jANyuM teNe badhu jANuM" ema atyAre paNa kahevAmAM Ave che. (peIja naM-439 ) [ 2 ] artha:- jema tArAono samUha nirmaLa jaLamAM pratibiMbita thato pratyakSa dekhAya che tema, mithyAtva rAgAdi vikalpothI rahita svaccha AtmAmAM samasta loka-aloka bhAse che. eka caMdra ane eka sUryanI sAthe chAsaTha hajAra navaso paMcotera kroDA-doDI tArA hoya che. te teno eka parivAra kahevAya che. eka caMdranI sAthe eka sUrya, 28 nakSatra, 88 graha ane 66975 kroDA-doDI tArA hoya che. te eka parivAra thayo. evA to asaMkhya caMdra ane asaMkhya sUrya hoya che. aDhI dvIpanI bahAra paNa caMdra, sUrya to che. kevaLajJAnamAM A badhuM jaNAya che. tene kAMI gaNavuM paDatuM nathI. jema che tema sahaja jaNAya che. anaMta dravya, anaMtakSetra, anaMtakALa, anaMtabhAva eka samayamAM jaNAya tyAM bAkI zuM rahe! evo Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3OO maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vastuno svabhAva che. temAM saMdeha na kara! hAthamAM rAkhelA AMbaLAnI jema kevaLajJAnamAM badhuM pratyakSa jaNAya che. eka dravyanA eka jJAnaguNanI eka samayanI paryAyano Avo svabhAva che to te guNa ane dravyanuM zuM kahevuM!! anaMtane jANe evI evI anaMta paryAyano puMja aMdaramAM paDyo che. anaMtane paNa anaMtathI guNo eTalI anaMtA-anaMta paryAyanI yogyatA aMdaramAM rahelI che. e tArA svabhAvamAM ekAgra thA!tenuM vedana kara! to kevaLajJAna thaI jaze. jema rAtre jaLamAM najara karIe to badhA tArA temAM dekhAya che, tArA sAme najara karavI paDatI nathI. tema jJAnanI eka samayanI kevaLajJAna paryAyamAM lokAloka jaNAya jAya che. lokAlokanI sAme najara karavI paDatI nathI. evo tArI jJAna paryAyano svabhAva che. zrotA- A bhavamAM evuM kevaLajJAna kyAM thaI zake tema che? pUjya gurudevazrI- A bhavamAM thAya che, thayeluM che ane thaze... kevaLajJAnane pragaTa karanAruM svasaMvedana jJAna to thaI zake che ne! zraddhAmAM to kevaLajJAna Ave che. icchAmAM kevaLajJAna che ane mukhyanayanI apekSAe to kevaLajJAna varte che ema paNa kahevAya che. (peIja naM.-444-445) zrotAsamAdhAna zrotAsamAdhAna kevaLI ane sarvajJa vacce kAMI phera kharo? sarvajJa kaho ke kevaLI kaho (banne e kArya che.) sarvajJa eTale AtmajJa. sarvajJa sarvane jANe...! nahIM, e nahIM.. nahIM.. sarvajJano artha ja AtmajJa che. 47 zaktimAM A rIte che. sarvajJa eTale? sarva eTale paripUrNa bhagavAna (AtmAnuM) AtmajJAna che- mATe ja AtmajJa che. tene jANavuM e to eka samayanI paryAyamAM potAnA sAmarthyathI jANe che. evA je potAnA potAthI thayelA vizeSo dvArA AtmAne jANe che. "kevaLa AtmAne" e zabda TIkAmAM che. tenI upara vajana che hoM! vizeSa che e paryAya che. kevaLI bhagavAna eka samayanI vizeSarUpa pariNamatI paryAya dvArA eka samayamAM kevaLa ekalA bhagavAna AtmAne jANe che. (pravacana sudhA bhAga-2, peIja naM-172-173) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 301 - 52mAgamasAra - [ sAM ] jJAnanI dazAmAM anubhUtisvarUpa bhagavAna jaNAya che, chatAM tene tuM kema jANato nathI. arere !! jJAnanI dazAmAM bhagavAna jaNAvA chatAM anAdithI vikalpane tAbe thaIne rahyo hovAthI bhagavAna jaNAto nathI. jJAnarUpI arIsAnI svacchatAmAM bhagavAna AtmA jaNAvA chatAM potAne khabara kema paDatI nathI? te rAganA vikalpane vaza thayo hovAthI tenI najaramAM rAga Ave che tethI bhagavAna jaNAvA chatAM jaNAto nathI. ajJAnI anAdithI dayAdAna Adi vikalpane tAbe thaI gayo hovAthI jJAnanI vartamAna dazAmAM anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA jaNAya che to paNa tene jANato nathI. (bola naM-82) [ re ] prazna- mithyA zraddhAnA kAraNe jJAna viparIta kahevAya che? uttara:- mithyA zraddhAnA kAraNe jJAnane viparIta kahevuM e to nimittathI kathana thayuM. jJAna svaprakAzaka hovA chatAM svane prakAzatuM nathI te jJAnano potAno doSa che. (bola naM-185) [ re ] prazna- jJAna vibhAvarUpa pariName che? uttara- jJAnamAM vibhAvarUpa pariNamana nathI. jJAna svaparaprakAzaka svabhAvI che paNa je jJAna svane prakAze nahi ne ekalA parane prakAze te jJAnano doSa che. (bola naM-184) [ ] paramAtmA pharamAve che ke prabhu! tArA jJAnanI paryAyamAM sadAya svayaM AtmA pote ja anubhavamAM Ave che. jJAnanI pragaTa dazAmAM sarvane bhagavAna AtmA anubhavamAM Ave che. anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA anubhavamAM AvavA chatAM paNa tuM tene dekhato nathI. kema?-ke paryAyabuddhine vaza thaI javAthI paradravyonI sAthe ekatvabuddhithI svadravyane dekhI zakato nathI. (bola naM-352) [ ] jJAnanI paryAyamAM vastu jevI che tevI pratyakSapratibhAsamaya prathama Ave. pachI AtmA jevo jANo te huM chuM ema pratItirUpa zraddhAna thAya ane pachI temAM potAnAmAM sthira thAya tyAre sAdhya AtmAnI siddhi thAya che. (bola naM-354) [ 9 ] prazna- zeyane jANavAthI rAga-dveSa thAya ke iSTa-aniSTa buddhi karavAthI rAga-dveSa thAya? uttara- parazeyane jANavA gayo ( paranI sanmukha thavuM) te ja rAga che. kharekhara paraNeyane jANavA javuM paDatuM nathI. (bola naM-484) [ ] zeyonI AkRtinuM smaraNa thatAM AvuM na joIe ema zeyano tiraskAra karatAM potAnA jJAna paryAyasvabhAvano ane jJAnavAna AtmAno niSedha thaI jAya che tenI ajJAnIne khabara paDatI nathI. (bola naM-632) Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ka ] bhagavAna AtmA sadA aMtarmukha che. ati apUrva, niraMjana ane nijabodhanA AdhArabhUta evo kAraNa paramAtmA che, tene sarvathA aMtarmukha sahaja avalokana vaDe je munio avaloke che tene bhagavAna saMvara ane AlocanA kahe che. (bola naM-635) [ 0 ] caitanya caitanyamAM ekAgra thatAM bhedapaNuM rahetuM nathI. A eka ja zlokamAM (278 mA kaLazamAM ) anAdinuM ajJAna che te ane teno abhAva kema thAya te vAta karI che. dorAno phALako gUMcavANo hoya ane gAMTha paDI gaI hoya. paNa te gUMca kADhatAM gAMTha rahetI nathI tema AtmAnI paryAyamAM ajJAnarUpI gUMca UbhI thaI hatI te jJAnathI ukelI nAkhI pachI te kAMI che ja nahi. aMdabuddhimAM rAga dveSa ajJAna vagere bhAsatA hatA. paNa svabhAva buddhi thatAM te kAMI bhAsatuM nathI. AmAM mokSamArga samAvI dIdho che. hajAro zAstrono A sAra che. (bola naM-651) [ 2 ] jJAnanuM vIrya jJAnamAM kAma karI jJAnamAM rame te mAruM svarUpa che. AtmAnuM lakSaNa jJAna che. tene choDI rAgAdimAM rokAya to te baMdhanuM lakSaNa che. (bola naM-660) [ ] prazna- jJAna heya upAdeya kare che ne? samAdhAnaH- cAritranI apekSAe e upacAra Ave che. jJAna to mAtra badhAne jANe che. parane jANavuM ema kahevuM te vyavahAra che. kAraNake paramAM tanmaya thayA vinA jANe che. (bola naM-706) [] jJAnadvAramAM svarUpa zaktine jANavI. lakSaNa jJAna, ane lakSya AtmA potAnA jJAnamAM bhAse che. tyAre sahaja AnaMdadhArA vahe che te anubhava che. (bola naM-710) [ ku ] AtmA svabhAvane pakaDIne temAM je ekAgra thayuM te jJAnano ja mahimA che. adhUrA jJAnano evo ja khaMDakhaMDarUpa svabhAva che ke jeTalo ughADa hoya teTalo pUrepUro upayoga kadI thAya nahi! kevaLajJAna paripUrNa che, temAM labdha ne upayoga evA bheda nathI. (bola naM-773) [u] UMdhI mAnyatAmAM hiMsA, jUThuM, corI, abrahmacarya, parigraha e pAMce pApa AvI jAya che. huM anAdi anaMta jJAnavAna chuM. emAMthI pravartatI jJAnaparyAyanAM sAmarthyane je mAnato nathI ne parane jANuM chuM ema mAne che te potAnI haiyAtI uDADe che. (bola naM-862) [ ] prazna - jJAna jJAnane ja jANe che to jagatanI bIjI cIjanI zI jarUrIyAta che? samAdhAnaH- jJAnamAM bIjI cIjo nimitta nathI ema kahe to sva-para prakAzaka sAmarthya eTaluM rahetuM nathI. nimittane lIdhe nahIM paNa potAnA kAraNe ja jJAna sva-para prakAzaka sAmarthyavALuM che. vartamAna ughADa aMza dekhAya che. te AkhI cIjano aMza che. ema nahi mAnatA te aMza nimittane ja athavA rAgane ja tanmaya thaIne jANato hoya ne parano svAda leto hoya ema mAne che te nimittabuddhi ne paryAyabuddhivALo mithyAdeSTi jIva che. (bola naM-866) Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 303 [ 2 ] caitanyabiMba AtmAnI paryAya -para prakAzaka svabhAva nizcayathI che. te parane jANe che ema kahevuM te asadbhUta upacAra che. paNa para prakAzaka svabhAva vyavahArathI che ema koI kahe to para-prakAzaka svabhAva raheto nathI. ane svabhAva Akho sva-para prakAzaka sAbita thato nathI. mATe para-prakAzaka svabhAva AtmAno nizcayathI che. (bola naM-868) [phera ] sva-paranuM jANavuM te upAdhi nathI, ane vikAranuM kAraNa paNa nathI. ajJAnI kahe che ke amane paradravya jANatAM rAgAdi thAya che mATe koI paradravyanuM lakSa karavuM nathI. to te sva-para prakAzaka jJAnanI svacchatAne jANato nathI. jJAnI to jene jANe tene samyajJAnanI svacchatA jANe che. temAM rAgano abhiprAya nathI. tethI tenuM jeTaluM jJAtAbhAvathI jANavuM che, teTalI vItarAgatA ja che. (bola naM-991) dravyadRSTi jinezvara paryAya draSTi vinazvara [ ] AbALa-gopALa sau kharekhara jANanArane ja jANe che, paNa ene jANanAranuM jora dekhAtuM nathI tethI A rAga che, A pustaka che, A vANI che mATe jJAna thAya che ema enuM jora paramAM ja jAya che. enI zraddhAmAM potAnA sAmarthyano vizvAsa ja Avato nathI. tethI jANanArane ja jANe che e besatuM nathI. (bola naM- 27) [ ] jJAnanI paryAyamAM jANanAra jaNAya che chatAM tene jANato nathI ne paraNeyo jaNAya che tene potAnA mAne che ke rAga te huM chuM, evI ekatvabuddhi kare che te bhUla che, te mahAaparAdha che. anaMta jJAna AnaMda Adino darabAra che tene jANato nathI ane puNyapApanA rAgAdine potAnA jANe che te mahA-aparAdha che, te nAno gunhegAra nathI paNa mahA-gunhegAra che. (bola naM-97) [ ] bhUta ne bhaviSyanI badhI paryAyo avidhamAna che chatAM jJAnamAM vidyamAna ja che. jJAnamAM to teo vidhamAna ja che evo ja jJAnano svabhAva che. prabhu!tAro svabhAva sarvajJasvarUpI che. e sarvajJasvarUpI paryAya pragaTe temAM traNa kALanA paryAyo sthirabiMba paDayA che. AhAhA! A vAta jene jJAnamAM yathArtha beThI tene bhavano aMta AvI gayo ! ene kevaLajJAna thaye ja chUTako, enA kramamAM kevaLajJAna Avaze ja ane e kevaLajJAna atyAre bIjAnA kevaLajJAnamAM akaMpapaNe arpAI ja gayuM che. (bola naM-99) [ 1 ] jene nija AtmajJAna vinA paralakSI jJAnano vizeSa kSayopazama hoya tene vikArarUpa pariNamavuM ja bhAse che. parasattAvalaMbI jJAnanA premamAM svabhAva pratye dveSa che. trikALInAthano Adara karyA vinA vikArapaNe pariName che tene zubhAzubhabhAve pariNamavuM bhAse che paNa caitanyapaNe pariNamavuM bhAsatuM nathI. (bola naM-104) [ uche ] bALakathI mAMDIne vRddhane sarvane eTale ke ajJAnIne sadA svayaM anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA ja anubhavamAM Ave che. vartamAna jJAnanI je vartamAna avasthA che, ajJAnIne Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paNa vikAsarUpa je bhAvendriyanI khaMDakhaMDa jJAnarUpa paryAya che temAM AtmA ja anubhavamAM Ave che, kema ke te paryAyamAM svaparaprakAzaka tAkAta che, tethI temAM svaoya ja jANavAmAM Ave che. bALakathI mAMDIne vRddha ne sarvane, jJAnanI vartamAna paryAyano svabhAva svaparaprakAzaka hovAthI, ajJAnIne paNa tenI jJAnanI paryAyamAM AtmA ja anubhavamAM Ave che. anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA AbALagopALa sarvane sadAkALa svayaM anubhavamAM Ave che. paryAyamAM AtmA ja khyAlamAM Ave che. paramAtmA pharamAve che ke prabhu! tArA jJAnanI paryAyamAM sadAya svayaM AtmA pote ja anubhavamAM Ave che. jJAnanI pragaTa dazAmAM sarvane bhagavAna AtmA anubhavamAM Ave che. (bola naM-105) [ ku ] bhUtakALanI anaMtI paryAyo ane bhaviSyakALanI anaMtI paryAyo ke je thaI gaI che ane je haju thaI nathI te paryAyo kharekhara pragaTa nathI, vidhamAna nathI, avidyamAna che, chatAM kevaLajJAna tene pratyakSa jANatuM hovAthI te paryAyo vidyamAna che, bhUtArtha che ema jANe che. AhAhA ! bhUta-bhAvi paryAyo avidhamAna hovA chatAM jJAnamAM sIdhI jaNAtI hovAthI jJAnamAM vidyamAna che, bhUtArtha ja che ema jANe che-e jJAnanI divyatA che! e jJAnasvabhAvanI aciMtyatA che! je paryAyo vidhamAna nathI chatAM jJAna tene vidhamAnapaNe jANe che to caitanya mahAprabhu to vidyamAna ja che, bhUtArtha ja che, tene jJAna vidhamAnarUpe kema na jANe? vastu sat che ne! vidhamAna che ne! to e mahAprabhune tuM vidhamAnarUpe jANa ne! AhAhA ! jenI hayAtI nathI tenI hayAtI jANe to pUrNAnaMdano nAtha prabhu vartamAna vidhamAna ja che, hayAta ja che tene jANa ne! bhAI ! tArI najaranI ALase vidhamAna prabhune dekhavo rahI gayo. jemAM jJAna AnaMda Adi guNonI anaMtatAno aMta nathI evo saccidAnaMda prabhu vidhamAna ja che tene jANa ! (bola naM-119). [ ] sva-parane jANavAnI yogyatA paryAyanI potAnI che tethI tene jANe tyAre joya temAM jaNAyA ema nikaTapaNAne lIdhe kahevAmAM Ave che. jJAnanI eka samayanI paryAya anaMtA dravyone jANe che ne paryAyamAM anaMtA dravyo jaNAvA lAyaka che tema kahevuM te paNa vyavahAra che. kharekhara to jJAnanI eka samayanI paryAya ajJeyane bhagavAna AtmAne jANe tyAM anaMtA parazeyo temAM jaNAya jAya evI te paryAyanI zakti che. (bola naM-149) [ ] svabhAvathI ja huM jJAyaka hovAne lIdhe samasta vizva sAthe mAre zeyajJAyakalakSaNa saMbaMdha che, paraMtu A zeya ISTa-aniSTa che ke zeyanA laIne jJAna thAya che ke A zeya mAruM ne huM teno svAmI evo koI paNa prakArano saMbaMdha nathI. zAyakano sarva zeyone jANavAno svabhAva hovAthI lokAloka jANe ke jJAyakamAM kotarAI gayA hoya ema eka kSaNamAM ja jANI le che. AvA zeyajJAyakalakSaNa saMbaMdhane lIdhe ekIsAthe anaMtA zeyone anaMtapaNe jANavA chatAM jJAyaka to sadAya jJAyakapaNe ja-ekarUpapaNe ja rahyo che. anAdithI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 305 jJAyaka to jJAyakabhAve ja rahyo che, paNa mithyAtvane laIne anyathA manAI rahyo che, tethI e mithyAtvane mULathI ukheDIne svabhAvathI ja jJAyaka evA AtmatatvanA jJAnapUrvaka zuddhAtmAmAM pravartavA sivAya anya kAMI karavA yogya nathI. (bola naM-174) [ uo ] tattvAnuzAsanamAM 162 zlokamAM lakhyuM che ke "sva-para pratibhAsasvarUpa tAro svabhAva che." sva ane parane jANavAno AtmAno svabhAva che. potAne Avo aciMtya svabhAvavALo na mAnatAM huM rogI, huM kALo, huM rUpALo, huM paisAvALo ema parapadArthamAM ane vibhAvamAM potAnI ati mAnavI te AtmAne kalaMka che. (bola naM-222) [ 2 ] jema darpaNanI svacchatA darpaNane batAve che ane agninI jvALA Adine paNa darzAve che. topaNa darpaNamAM dekhAto sva-paranA AkArano pratibhAsa-pratibiMba te darpaNanI svacchatAnI ja avasthA che. te kAMI agninI avasthA nathI, pratibiMbita vastunI avasthA nathI. vaLI jevA padArtho darpaNanI sAme hoya tevuM pratibiMba dekhADavuM te darpaNanI svacchatAno svabhAva hovAthI pratibiMbita padArthanA lIdhe pratibiMba paDatuM nathI paNa darpaNanI svacchatAne lIdhe ja pratibiMba paDe che. tevI rIte jJAtRtA te AtmAnI ja che arthAt sva-parane jANanAra jJAnasvarUpa AtmA che ane bhAvakarma, dravyakarma ne nokarma pudgalanA pariNAma che. jJAnasvarUpI jJAyakane jJAnanI paryAyamAM zeya banAvIne tenuM jJAna karavuM tathA paraNeyone jJAnanI paryAyamAM zeya banAvIne te saMbaMdhInuM jJAna thavuM te jJAnano svataHsiddha svabhAva ja che. paradravyo che mATe tenuM jJAna thayuM evo parataMtra svabhAva ja nathI. (bola naM-231) [] bhUta-bhaviSyanI paryAya vartamAnamAM nathI mATe e paryAyanI apekSAe to avidhamAna ja che, paNa jJAne tene vartamAnavat pratyakSa karI mATe bhUtArtha kahyuM che, to A bhagavAna AtmA to vartamAna bhUtArtha che, sakaLa nirAvaraNa akhaMDa ekarUpa pratyakSa-pratibhAsamaya vartamAnamAM bhUtArtha che, to e bhagavAna AtmA vartamAnamAM pratyakSa kema na thAya? vartamAnamAM che ane teno svabhAva pratyakSa thavAno che to e vartamAnamAM jJAnamAM pratyakSa kema na thAya? jarUra thAya. (bola naM-266) [ ] zarIranA nAmathI paNa evo raMgAI gayo che ke ghora niMdrAmAM paNa enuM nAma lyo tyAM beTho thaI jAya ! tema AtmAmAM evo raMgAI jAya ke caitanya jJAyakajyota chuM ema svapnamAM paNa e ja vAta Ave. jene jenI laganI lAgI hoya tene svapnA paNa e ja Ave. ame AnaMda ne zuddha caitanya chIe, puNya ne pApa te ame nahIM, (bola naM-284) [ s ] prabhu! tuM sarvane jANanAra dekhanAra svarUpe pUro cho ne! paNa tArA pUrNa svarUpane nahi jANatAM ekalA joyane jANavA-dekhavA rokAI gayo te tAro aparAdha che. puNya-pApanA bhAvane karavA ane jANavA dekhavAnA svabhAvane bhUlI gayo te tAro aparAdha che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 puNya-pApa e ja ane eTaluM ja mAruM zeya che ema mAnIne tene ja jANavAmAM rokAI gayo ne potAnA pUraNa jANavAnA svabhAvane bhUlI gayo e tAro aparAdha che. karmanA kAraNe tArA pUraNa svabhAvane jANato nathI ema nathI, paNa e tAro potAno ja aparAdha che. (bola naM-332) [ 9 ] vartamAna vartamAna vartatI cAlu kALanI jJAnaparyAya te trikALI jJAyakano ja eka aMza che. tene aMtaramAM vALatAM "caitanya hIro" jJAnamAM Ave che. avayava dvArA avayavI khyAlamAM Ave che. jJAnanI paryAyane aMtaramAM vALIne jo to tAro caitanyasUrya tane khyAlamAM Avaze, teno prakAza tane dekhAze. (bola naM-336) [ ] pariNAmane pariNAma vaDe dekha ema nahIM paNa pariNAma vaDe dhruvane dekha. paryAyathI parane to na dekha, paryAyane paNa na dekha paNa bhagavAna pUrNAnaMdano nAtha prabhu tene paryAyathI dekha. tene tuM jo. tArI dRSTi tyAM lagAva. cha mahinA Avo abhyAsa kara. aMtarmukha tattvane aMtarmukhanA pariNAma vaDe dekha. aMtaramAM prabhu paramezvara pote birAje che tene ekavAra cha mAsa (mahinA) to tapAsa ke A zuM che? bIjI capaLAI ne caMcaLAI choDI daI aMdara bhagavAna pUrNAnaMdano nAtha siddhasadeza prabhu che tene cha mAsa (mahinA) tapAsa. (bola naM-341) [ 8 ] jIva kayAreya trikALI svabhAvanI sanmukha thayo nathI, teNe kayAreya bhUtArtha svabhAvanI dRSTi karI nathI. kharekhara to ajJAnIne paNa eka samayanI ajJAnanI paryAyamAM paNa jJAyaka jaNAya che paNa jJAyakanI dRSTi nahIM hovAthI, paryAyaSTi hovAthI mAtra paryAyanerAgane jANavAvALo rahe che tethI te mithyASTi che. paryAyamAM AkhI vastu jANavAmAM Ave che, kema ke sva-paraprakAzaka svabhAva che; chatAM ajJAnInI dRSTi sva tarapha nahIM hovAthI tenI dRSTimAM ekalI paryAya ja Ave che. deSTi trikALI tarapha jhUkelI nathI ne paryAya tarapha jhUkelI che, paNa jyAM dRSTi aMtarmukha vaLe che tyAM dravyanI zraddhA AvI. joke zraddhAne khabara nathI ke "A dravya che. paraMtu zraddhAnI sAthe je anubhUti che-jJAna che temAM khyAla Ave che ke "A dravya che." (bola naM-380) [ ] jJAnanI paryAyamAM spazeya jaNAya che paNa tenA tarapha te dRSTi karI nathI, tyAM deSTi karIne tane jANa to tane sukha thaze. para taraphanA valaNavALA jJAnathI duHkha thaze kema ke te paranA lakSe thAya che. svaprakAzaka jJAna thayA pachI jJAna parane jANe to te duHkharUpa nathI, kema ke e to potAnI paryAya che te paranA lIdhe paraprakAzaka nathI. jene svasattAnuM avalaMbana AvyuM che tene paraprakAzakazAna e potAnA jJAnanI paryAyanuM sAmarthya che ema jANe che tethI tene te duHkharUpa nathI. (bola naM-420) bhagavAna AtmA dravya-apekSAe vartamAnamAM atyAre ja muktasvarUpa che, karmathI ne vibhAvathI bhinna nirlepa cIja che. ema na hoya to paryAyamAM nirlepatA Avaze kayAMthI? jema sphaTikamAM raMganI jhAMya dekhAvA chatAM sphaTika te ja vakhate svabhAve nirmaLa Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 307 che, tema jIvanI paryAyamAM vibhAvo jaNAvA chatAM jIva te ja vakhate svabhAve nirmaLa che, nirlepa che. 'A badhA je zubhAzubha vibhAvo jaNAya che te jJeyo che. huM to tadna chUTo jJAyaka chuM' ema oLakhe-pariNamana kare to paryAyamAM pragaTa nirlepatA thAya che... (bola naM-510) [] rAga hovA chatAM jJAnanI paryAya rAganI sanmukhatAthI khasIne aMdara zAyaka sanmukha DhaLe eTale basa ! paryAye trikALIno svIkAra karyo. pahelAM paryAya paryAyano svIkAra karatI hatI tyAM sudhI mithyArdaSTi hato ne paryAye dravyano svIkAra karyo eTale samyagdaSTi thayo. A to aMdarathI AvelI vastu che. duniyA game tema kahe paNa vastu che te phare tema nathI. vastu to vasturUpe ja raheze. (bola naM-568) [ ] AhAhA ! jAtismaraNajJAnamAM sAmAno pUrvadeha jaNAto nathI, AtmA jaNAto nathI, chatAM, nirNaya karI lye ke A AtmA ja saMbaMdhamAM hato ! ATalI to jAtisma2NanI tAkAta! to kevaLajJAnanI keTalI tAkAta hoya!! matijJAnanI paryAya paNa ATaluM nirAlaMbanapaNe kAma kare to kevaLajJAnanA nirAlaMbanapaNAnI zuM vAta !! ( bola naM-600) [ ] tuM paramAtmAsvarUpa cho mATe jANavA-dekhavAnuM ja tAruM svarUpa che. sarvajJasarvadarzI svabhAvavALo cho, paNa tene na jotAM rAgane jANavAmAM aTakayo cho tethI sarvane jANanA2 evA tane jANato nathI. rAgamAM rokAyo cho-baMdhamAM aTakayo cho, mATe sarvane sarvaprakAre jANanAra evA potAne jANato nathI. sarvane jANato nathI ema nathI kahyuM paraMtu sarvane jANanAra evA potAne jANato nathI tema kahyuM che. (bola naM-685 ) [] AtmAdhIna sukha kema pragaTe ? -ke AtmAne jANavAthI pragaTe. potAne jANavAnuM choDIne bahA2nA jANapaNAmAM jAya che tyAM dAha thAya che. prabhu ! tane jANavAthI sukha thaze, 52ne jANavAthI du:kha thaze. jenuM jJAna che tene jANavAthI sukha thaze. tArA jJAnanI paryAyano svabhAva sva-52prakAzaka che tethI tArI paryAyamAM AtmA trikALI bhagavAna vastu jaNAya che, paNa tyAM joto nathI ne 52zeya jaNAya che ema jove che mATe paryAyanA dharmathI viparIta te jANyuM eTale tane AtmA jaNAto nathI. (bola naM-686) [ ] svabhAvanuM sAmarthya tane naja2mAM AvyuM nathI ne daridrapaNuM tane naja2mAM AvyuM che. zAstranuM game teTaluM jANapaNuM ka2vAthI paNa AtmAnuM sukha nahIM thAya. AtmA koNa che te jANavAthI tane sukha thaze, kAraNake temAM sukha che. 52mAM sukha nathI tethI 52ne jANavAthI duHkha thaze, rAgathI to duHkha thaze paNa 52nA jANavAthI paNa duHkha thaze. kema ke 52prakAzaka jJAna kayAre sAcuM thayuM kahevAya ? -ke svaprakAzaka jJAna pragaTe tyAre. svaprakAzaka vinAnA ekalA 52prakAzaka jJAnathI duHkha thaze. rAga to baMdhanuM kA2Na che paNa dharmI 52prakAzaka jJAnane paNa mokSamArga mAnatA nathI. ( bola naM-687) Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] sarvane jANavuM-dekhavuM evo jeno svabhAva che evA potAnA AtmAne ja te dekhato nathI. kema ke baMdha-avasthAmAM potAnA aparAdhathI rAgamAM rokAI gayo che. sarvane jANanAra evA potAne tuM jANato nathI ne bIjAne jANavAmAM tuM rokAI gayo te tAro potAno ja aparAdha che. (bola naM-717) [ ka ] jema arIsAnA yogathI dUra evA caMdra sUrya paNa najIka bhAse che tema he prabhu!ratnatrayarUpa arIsAmAM Apa kALa dUra chatAM najIka bhAso cho. siddha kAMI nIce UtaratAM nathI. paNa sAdhaka jIva kahe che ke he siddha bhagavAna ! Apa kAMI nIce AvatAM nathI. tethI huM jJAna-darpaNamAM ekAgra thaIne Apane mArA jJAna-darpaNamAM nIce UtAruM chuM. (bola naM-840) [ 0 ] ene jhAjhA zeyonI sAmuM jovAnI Teva paDI gaI che eTale ene eka breya tarapha AvavuM kaThaNa lAge che. jhAjhA bahAranA zeya sAmuM jotA tene bhareluM bhareluM lAge che ane eka zeyamAM ene khAlI khAlI lAge che. kharekhara to jhAjhA yomAM khAlIkhama che ane A eka ya bhareluM che. anaMtA zeya tarapha vaLatAM ekanuM jJAna sAcuM thatuM nathI ane ekane jANatAM anaMtAnuM jJAna sAcuM thaI jAya che. A eka zeyamAM ja mahAnatA che. jemAMthI anaMtI anaMtI kevaLajJAnanI paryAyo pragaTa thAya che e ja mahAna zeya che. (bola naM-965) zrotA- prabhu! A dariyo to dekhAto nathI? uttara- are bApA! e ja dekhAya che. jyAM hoya tyAM A dekhAya che. A Ama che ema nakkI koNa kare? potAnI haiyAti vagara jANe koNa? A zarIra che, A rAga che e jANyuM koNe? jJAna-bhUmi sivAya kaI bhUmikAmAM jANavAnuM kArya thAya? A jJAna che te ja AtmA che, jyAM juo tyAM AtmA ja jaNAya che paNa tenI sAme najara nahIM ane para sAme ja najara che, tethI caitanya ratnAkara dekhAto nathI-ema tene lAge che. (nATaka samayasAra pravacana bhAga-1 peIja naM-11) jJAna bhale alpa ho! paNa e jJAnanI paryAyanuM sAmarthya keTaluM che? svapara prakAzaka eTale sva-pArane jANavuM. nATaka samayasAramAM kahe che- sva-para prakAzaka zakti hamArI, tAteM vacana bheda bhrama bhArI; zeya zakti duvidhA prakAzI, nijarUpA-parUpA bhAsI" paryAyamAM sva-parane prakAzanArI amArI zakti che. sva-para emAM be ya AvyA. azeya arthAt svane ane parazeya arthAt parane have sau prathama to paryAyamAM svajoya jANavAmAM Ave che. (kalazAmRta-bhAga-3, peIja naM-400) Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 309 pravacana ratno bhAga-2 [ ] AhA.. hA ! ( e ) 52ne jANe che emeya nathI, 52ne jANavA mATe (jJAnanI ) paryAya 52mAM jAya che-emeya nathI. AhA.. hA ! e to potAnI paryAyano svabhAva sva52 prakAzaka 5otAnI paryAyathI ja e vastu che. jo e paryAya nathI to vastu nathI. kema ke kArya paryAyamAM thAya che ane e jo 52thI thAya ane 52ne ka2vA jAya to potAnuM kArya rahetuM nathI ane 52nuM kArya ka2vA jAya to enuM kArya 2hetuM nathIAvuM che. siddhAMta to A bahu alaukika mUkyo -" jenuM je che te te ja che. (peIja naM.-27) [ ] siddhAMta 'jenuM je hoya te... te ja hoya. ' te te ja hoya, te bIjuM nahIM. 52ne jANavA kALe, jJAna jJAnanuM che arthAt jJAna AtmAnuM che; 52nuM nahIM jJeyanuM nahIM. ( AtmA ) 52nA karavApaNe to nahIM, AtmA hAtha-paga halAve ke moDhethI bole ke e to traNakALamAM che nahIM, paraMtu e ene jANe che e TANe (samaye ) paNa pote potAnA jANavAnA astitvamAM 2hIne, 52mAM praveza karyA vinA, 52 ane sva vacce atyaMta abhAva rAkhIne, potAnI svapara prakAzaka paryAya potAthI thAya che tethI te ( jJAna ) te AtmA che.... (peIja naM. 27-28) [] kartAbuddhithI karavuM e to mitthayAtva che, paNa tene jANavuM eya vyavahA2 che; nizcaya nahIM. 52ne jANavAmAM - emAM e bhaLato nathI. bhinna rahIne ene jANe che eTale nizcayathI to e jANato nathI. nizcayathI potAne jANe che. have potAne jANe che I jANanAra jANanArane jANe che-Avo je bheda e paNa vyavahA2 che, 'jJAyaka ja che' e to che e che. zabda AvI gayo che ne ! 'jenuM je hoya te te ja hoya'- emAM moTo siddhAMta che. (peIja naM. 33-34) ,, [ ] AtmA lokAlokane jANe e potAnI paryAya che. lokAlokane laIne lokAlokanI nahIM. lokAloka che mATe 52ne jANavAnI e paryAya thaI che ema nathI. lokAloka che to lokAloka enA ghare ( enAmAM ) rahyAM. bhagavAna jANanAra che te jANanA2mAM 2hyo. e jANanAra lokAlokamAM kyAM gyo che ane lokAlokanuM jJAna ahIM kyAM thayuM che ? e to enuM potAnuM jJAna ene thayuM che. "je jenuM hoya te te ja hoya " A mahAsiddhAMta. (peIja naM. 36) [] ema A jJAna paNa 52ne jANavA kALe, 52ne laIne thAya to jJAna je che teno uccheda thaIjAya. AhA... hA ! 'paraMtu dravyano uccheda to thato nathI, kAraNake eka dravyano anya dravyarUpe saMkramaNa javAno to pUrve ja niSedha karyo che. kyAM karyo che? samayasAra 103 gAthAmAM, ( AcAryadeva kahe che- ) pahelethI ja niSedha karatA AvIe chIe. (peIja naM. 38 ) Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] raMgane dekhatAM dekhanAra dekhanAramAM rahIne dekhe che-ema kahevuM e paNa vyavahAra che. pote potAne dekhe che- eya vyavahAra che. emAM ya jarI bheda che. pote potAne dekhe che e paNa svasvAmI aMza vyavahAra eTale sadbhuta vyavahAra che.. (peIja naM. 42) [ ] AhAhA ! vastu je aMdara che e to jJAna, darzana, cAritra (svarUpa che). cAritra eTale? paranA tyAganA abhAva svabhAva svarUpa che e to enI potAnI "abhAva' zakti che. abhAva nAmanI e zakti che te para ane rAgAdinA abhAvarUpe e pote che. e "che' eTale emAM parano abhAva thayo-e to nimittamAtra kahevAmAM Ave che. bhAre jhINI vAtuM che bhAI ! jaina dharma bahu sUkSma che! jema jANavAmAM e cIja jaNAya che ethI e cIjane jANavAmAM nimitta kahevAya, ane jANanAra ene jANe che ethI jANanArane nimitta kahevAya. (paraMtu) eka bIjA, eka bIjAne aDatA nathI. eka bIjA ekabIjAne nizcayathI to jANatA nathI. AhA... he! parane jANatA nathI, parane dekhatA nathI, parane zraddhatA nathI, parane choDatA nathI.... (peIja naM. 85) [ ga ] zrotA-parane koNa jANe che? uttara- jANe AtmA potAne, AtmA parane jANato ja nathI. potAne jANatAM svapara jANavAnI tAkAta potAnI potAmAM che. lokAloka jANavAnI tAkAta lokAloka vinA potAnI ja che. lokAlokanI asti che mATe tene jANavAnI ahIM (AtmAmAM) zakti che ema nathI.......... (peIja naM. 92 ) [ s ] AhAhA ! paradravyano kAMI kartA, dayA pALa paranI, paranI hiMsA kare evuM to enAmAM che ja nahIM. kartApaNuM to e cIjamAM nathI. paNa, parane jANavuM evo je saMbaMdha "zeyajJAyaka" te paNa kahI zakAto nathI. mATe "jANanAra" to potAno svabhAva che, potAnA svabhAvamAM rUparamAM rahIne potAne jANe che" e to parane aDayAya nathI. ene to jANanAra jaNAya che. (peIja naM. 93) [ ] jANanAra, dekhanAra, zraddhanAra ane tyAga karanAra e cAreya bola (AtmAne) lAgu paDatAM nathI. kAraNake paradravyane ane AtmAne nizcayathI kAMI paNa saMbaMdha nathI. kharekhara paradravya ane AtmAne koI jAtano kAMI saMbaMdha nathI. "e zeyajJAyaka saMbaMdha paNa vyavahAra che. bAkI to pote ja zeya-jJAyaka che'! (peIja naM. 93-94) [ 9 ] siddha bhagavAna joI-jANI rahyAM che. jainadharamanA vADAmAM game te virodha thAya ke game te thAya che ane vikalpa ? ( zrotA:-) amane to badhuMya jaNAya che ( uttara-) eno artha e thayo ke AtmAno svabhAva ja e che. pote jANavuM dekhavuM potAne basa ! e svabhAva che. parane jANavuM dekhavuM to nahIM, ane paranuM karavuM te to bilakula nahIM. (peIja naM. 97) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 311 [u ] e ahIM kahyuM: "jJAnamAM anya dravyo pratibhAse che" jagatane bhrama Ama paDe che ke jJAnasvarUpano svabhAva evo che ke svapara prakAzaka svabhAva che. te jJAnamAM bIjA joyo jaNAya che, ethI ajJAnI ema jANe bIjA zeyo mArA jJAnamAM AvyA mATe meM jANyAe mithyAbhrama che. AhA.... hA! kevaLajJAnano potAno svabhAva, parane aDyA vinA-paramAM praveza karyA vinA-parane sparyA vinA potAnuM ane paranuM jJAna potAthI, potAmAM (thAya che). paranI apekSA vinA thAya che. (peIja naM. 104) [ 2 ] jJAnamAM anya dravyo pratibhAse che. jJAnamAM zarIra jaNAya, karama jaNAya, vANI jaNAya, rAga jaNAya, strI -kuTuMba-parivAra, paiso, makAna jaNAya. e jaNAvAM chatAM (jJAnamAM malinatA thatI nathI, kemake te to jJAnanI svacchatAno svabhAva che. parane jANavuM e to potAnA svacchatAnA svabhAvane laIne che. parane laIne parane jANe cheema nathI. (peIja naM. 105) [ ka ] caitanyasvarUpa jJAna svarUpI bhagavAna AtmA ! e paracIjane jANatAM, paracIjamAM mAruM jJAna praveza karatuM nathI, ane paracIja jJAnamAM praveza karatI nathI, phakta jJAnano svabhAva svacchatAno che tethI potAne ane parane potAmAM rahIne jANe che. pote pararUpe thaIne parane jANe che ema nathI. svarUpe rahIne sva ne parane jANe che. (peIja naM. 106) [ ] prabhu kahe che: prabhu, e to zeya che ne! e to tArA jJAnamAM jJAnanI svacchatAne laIne jaNAya che ne ! e cIja tArAmAM AvI nathI. tArAmAM AvyA vinA tArI kyAMthI thaI gaI? AhAhA ! bhAre AkaruM kAma! AkhI duniyAthI ulTI vAta che! Akho di' kAma karIe, paranA karI ene, Ama karI laIe, Ama karI dhe! kahe cheH je kAma thAya che te jJAnanI svacchatAne laIne te jJAnamAM jaNAya che paNa jJAna evo bhagavAna AtmA te kAmamAM praveza karato nathI, te kAma tArAmAM praveza karatuM nathI. (peIja naM. 106) [ 0 ] jJAnamAM anya dravyo pratibhAse che te to A jJAnanI svacchatAno svabhAva che kAMI jJAna temane sparzatuM nathI. A prakAzane jJAna jANe che to jJAna kAMI prakAzane sparzatuMaDatuM nathI. AhAhA ! aMdhArAne jJAna jANe che paNa e jJAna aMdhArAne sparzatuM nathI, tema te jJAna aMdhArAmAM praveza karatuM nathI. AhA.... hA ! A vAta kaI rIte mAne! AkhI duniyAthI UMdhuM, pelAmAM to A karone (te karo). ahIM kahe che tuM je karavAnuM kahe che e to tArA jJAnanuM zeya che. AhA! ane te paNa zeya jJAnamAM rahIne, tArI svacchatAnA svabhAvane laIne te zeya ane tAruM jJAna tAre laIne tArAmAM thAya! gajaba vAta che. AkhI duniyAthI ulTI vAta che! (peIja naM. 107) [ ] kramabaddha paryAyamAM je Ave che emAM svaparanuM jANavuM Ave che, e parane laIne nahIM. e svapara jANavAno svabhAva potAnI svacchatAno che. nirmaLatAno svabhAva che mATe Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tuM ane pa2 jaNAya che tArAmAM tAre laIne. e parane laIne tuM jaNAya che, ne parane tuM jANe che ema nathI. bhAre AkaruM kAma!... (peIja naM. 107) [ ] e cIja potAnI sattA choDIne, tArA jJAna svarUpI AtmAnI sattAmAM e AvatI nathI. ane tAro bhagavAna AtmA potAnI jJAna sattA choDIne paramAM praveza karato nathI. AhA ! AkaruM kAma ! zuM kahe che? jJAna kAMI temane sparzatuM nathI, teo jJAnane sparzatA nathI. banne jJAnamAM jaNAya paNa (jJAna) tene sparzatuM nathI. jaNAya che te cIja jJAnane sparzatI nathI. AhA. hA! A zabda jJAnamAM jaNAya che e zabda nathI jaNAtA. zabda saMbaMdhInuM potAnuM jJAna che e AMhI jaNAya che. e jJAnanI svacchatAno sva ane parane jANavAno potAno svataH svataMtra svabhAva che- ethI pote svaparane jANe che. parane arthAt A zabdone jANe che-ema che nahIM. zabdo to zeya che, jJAnamAM jaNAvA lAyaka che ane AtmA jANanAra che.--e jANanAramAM zeyano praveza nathI. zrotA-chadmasthane jJAna aDyA vagara kevI rIte thAya? uttaraH- parane aDyA vinA ja jANe che, te potAnA svacchatAnA svabhAvane laIne (jANe che). jJAnano apara prakAzaka svataH paranI apekSA vinA, nirapekSapaNe jANavAno svabhAva che. (peIja naM. 108) [ ] kAMI jJAna temane sparzatu nathI ke teo jJAnane sparzatA nathI. Ama hovA chatAM, jJAnamAM anya dravyono pratibhAsa dekhIne jJAnamAM te te samaye je jANavAnI yogyatA hoya te te padArtha jaNAya. e padArtha jaNAya ema kahevuM vyavahAra che. e saMbaMdhInuM potAnA jJAnanuM jANavuM thAya tenuM nAma nizcaya che. (peIja naM. 113) [8 ] zrotA:- jJAnano svAra prakAzaka svabhAva nizcaya che ke vyavahAra? uttara- svapara prakAzaka svabhAva nizcaya che. paraMtu parane jANavuM e nahIM. svapara prakAzaka e sva pote che. paraprakAzaka che mATe para che ema nahIM. e 47 zaktimAM AvI gayuM. | sarvajJa, sarvane jANe mATe sarvajJa che? to kahenA, e AtmajJa che. sarvajJapaNuM te AtmapaNuM che. AhA... hA! sarvajJa, eka samayamAM traNa kALa-traNalokane jANe mATe e sarvajJa che? ke nA, e to AtmajJa ja che. AhA.... hA ! e jJAnamAM svAra prakAzaka potAnA sAmarthyathI potAne potA vaDe pote jaNAya che. (peIja naM. 120) [ ] AhA! pRthvI cAMdanInI jarApaNa thatI nathI tema jJAna zeyane jANe che paraMtu joya jJAnanuM jarApaNa thatuM nathI. AhA... hA! AtmAno jJAna svabhAva hovAthI tenI svacchatAmAM zeya svayameva jhaLake che. jhaLake che e enI apekSAe samajAvyuM che.-e to potAnI svacchatAno svabhAva che. e to jJAna pote potArUpe pariName che emAM e zeyanuM jJAna paNa pote Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 313 potArUpe pariName che tene A zeya jhaLake che-ema kahevAmAM Ave che. (peIja naM. 122) [ ] ... jJAnamAM A para cIja jaNAya che e cIja jaNAtI nathI (paNa) jJAna jaNAya che jJAnanI paryAya jaNAya che. A je para jaNAya che, temAM enI sAthe enuM jJAna che kyAM? jJAnanI paryAya A para sAthe tanmaya kyAM che? potAnI paryAya potA sAthe tanmaya che, para sAthe to atanmaya che. (peIja naM. 125) [ ] zrotA- A lADavA ne mesuba ne cAkhe nahIM paNa ene jANe kharo ke nahIM? uttara- jANe che ema kahevuM e paNa vyavahAra che. sAMbhaLo ! je A bIjI cIja che tene AtmA jANe che ema kahevuM e vyavahAra che. kema? ke AtmA temAM tanmaya thayA vinA jANe? bhAI ! A duniyAthI judI jAta che. e rasa che ke lADavo che tene jANatoya nathI. kharekhara to sva arthAt pote potAne jANe che. kAraNake lADavAmAM AtmA tanmaya thato nathI. ekameka thayA vinA tene jANe kyAMthI !! AhA... hA ! are ! AvI vAtuM ! cAkhato to nathI paNa tene jANe che ke nahIM ? ema bhAI pUche che !! zrotA- jANyA vagara e mITho che tenI zI khabara paDe ? uttara- jANe che e potAne jANe che. potAne e saMbaMdhInuM jJAna potAne thAya che tene jANe che. e saMbaMdhInuM potAnuM jJAna potAmAM thAya che tene jANe che. eka akSara paNa ocho-adhika thaze to UMdhuM paDaze. kerIno rasa che, atyAre kerInI mosama che ne! kerInA kaTakA karyA hoya, Ama khAto hoyane! ohoho ! A zuM che prabhu! tane thayuM che! e cIjane AtmA cAkhavA to jato nathI, paNa kharekhara tuM ene jANe che ema kahevuM e vyavahAra che. kema ? jene jANe che emAM e tanmaya nathI, phakta ene jANavAnuM je jJAna potAnuM che emAM e tanmaya che. kharekhara to pote potAne jANe che. paNa evo kyAM vicAra? ne vakhata kyAM? agnine jANe che ema kahevuM e vyavahAra che. jJAnano potAno svabhAva che ke pote potAne jANe, ane paranI apekSA vinA parane potAmAM jANe. parane aDyA vinA, parane sparyA vinA, paranI hasti che. mATe tene jANe che ema nahIM, jANavAnA astitvano evo svabhAva che e pote potAne jANe che. (peIja naM. 138) [ ] AlocanA eTale zuM? AlocanAno artha ja jovuM-jANavuM... basa! e jove jANe, teja tenuM svarUpa che. e paNa pote potAne jove ne jANe ! parane jove-jANe te (paNa) emAM tanmaya thayA vinA jANe e jANyuM nahIM. e to asabUta vyavahAranayanuM kathana che. (peIja naM. 149) [ ] kahe che e to akhaMDa che. akhaMDa kema kahyo? AtmAnA jJAnamAM joya jANavAmAM Ave che to jJAna khaMDa thaI jAya che evuM che nahIM. AhA...! zuM kahyuM? A AtmA jJAnamAtra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che paNa e jJAna akhaMDa che. aneka zeyAkArothI ( jJAna khaMDita thatuM nathI.) AhA... hA! potAnA jJAna svabhAva sivAya rAga, dayA, dAna, bhaktithI mAMDIne paMca parameSThI ane AkhI duniyA tenuM jJayAkAra jJAna thAya che paNa e zeyAkAra jJAna parAdhIna nathI. e jJAnAkAra zeyAkAra che. (peIja naM. 16-168) [ 0 ] prabhu (AtmA) to jJAnamAtra che ane jJAna parane jANe che e kAraNe jJAnamAM zeya jANavAmAM AvyA evuM che nahIM. e jJAna, jJAnAkAre zeyAkAra thayuM che! jJAna, jJAna ja rahyuM che ane jJAna, jJAnapaNe pariNamyuM che, e zeyane jANe che to zeyAkAra thayuM ja nathI. AhA.. hA ! jJAna akhaMDa che, akhaMDa zabdano artha thAya che. ke prabhu (AtmA) jJAna svarUpa caitanya che e sarvane jANe che to kharo ! ahIMyA anaMtane jANe che to te para zeyAkAra khaMDa khaMDa thAya che? jJAna jANe che anaMtane to anaMtane jANavAthI, jJAnamAM anaMtatAnA khaMDa-khaMDa-bhaMga-bhaMga thaI jAya che? evuM che nahIM. (peIja naM. 168) [u] prabhu tuM jJAna cho ne! tuM bIjI koI cIja -zarIra, vANI, karma, rAga-dayA, dAna, bhagavAnanI bhakti e tuM nathI. e to bIjuM tattva che, tyAre tuM to jJAnamAtra cho to (tArA) jANavAno svabhAva che ke nahIM!parane (jANatAM) pararUpe tuM na thA, paNa pararUpanuM tArAmAM jJAna thAya che to parazeyAkAranuM jJAna (thayuM) to eTaluM to jJAna parAdhIna thaI jAya che ke nahIM?ke nA.I zeyAkAranuM jJAnAkAra potAnuM thAya che. potAnA jJAnAkAramAM jANavAmAM Ave che. (peIja naM. 170) [ ] kahe che-acaLa che. e jJAnarUpathI caLatuM nathI. zeyane potAnA jJAnamAM, potAnA sivAya bIjA sarvane jANe che chatAM e zeya-rUpe thato nathI! AhA... hA! arIsAmAM agni ane barapha Ama dekhAya, je bahAra agnine barapha hoya te agnine barapha aMdara nathI. barapha ogaLato hoya to emAM (e rIte ja) arIsAmAM dekhAya che. agninI (lAla lAla jvALA) tyAM dekhAya e arIsAnI avasthA che. agni ane baraphanA kAraNathI (e avasthA) thaI nathI. e to arIsAnI avasthA che. evI rIte bhagavAna AtmA ! jJAna arIso che, (te) lokAloka (ne) jANe, e to potAnI paryAyanuM svarUpa che. AhA... hA ! pararUpane jANavAthI, pararUpa evI agni kAMI ( jJAnamAM) dhusI gaI nathI. arIso che temAM agni ne barapha dhusI gayA nathI. tema jJAnamAM A zeya jANavAmAM Ave che, kharekhara to bahu jhINI vAta che prabhu! A (parazeya) jANavAmAM nathI AvatuM. A prakAranI sthiti potAnA jJAnamAM che. parazeyane, potAmAM-potAnI jANavAnI tAkAtathI- jANe che. (peIja naM. 172) [ ] zeyarUpa thayo nathI. tyAre kevo che? parane jANe che enuM svarUpa zuM? potAne jANe che.parane jANe che e to svapara prakAzaka zakti potAnI svasaMvedha che. juo! svasaMvedha che-potAthI ja jJAna thavA yogya che, potAthI jJAta thavA yogya che. ahA! jJAna svarUpa bhagavAna (AtmA) paraNeyane jANe che tethI paranuM vedana Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 315 thaI gayuM? evuM che nahIM. e "svasaMvedha che. potAnuM ne paranuM jJAna, e potAnuM svarUpa che. e potAnA svarUpanuM vedana kare che. bahu jhINI vAta! prabhu tuM jJAna svarUpa cho, to emAM para to jANavAmAM Ave che; to zuM aMdaramAM para jANavAmAM AvyA? kahenA. para saMbaMdhI potAnuM jJAna che e jANavAmAM AvyuM che. -je potAno svabhAva svapara prakAzaka che. e parane prakAze che mATe para prakAzaka che evuM che nahIM. (peIja naM. 173) [ ] e cIja che mATe tene tenA saMbaMdhI jJAna thayuM che-e paNa bhrama che. e cIja che to I cIjanI apekSAthI mane enuM jJAna thayuM e paNa bhrama che. mArA jJAnamAM svArane jANavAnI tAkAta mArAmAM ja che! ane te kAraNe huM to svasaMvedha chuM. svasaMvedha, potAnAthI ja jJAta thavA yogya che. (arthAt potAthI ja pote jaNAya che) svasaMvedha, svanAma pote vedhanAma vedana, potAnuM potAthI ja vedana karavAvALo (AtmA) che, e paranuM vedana nahIM. para zeyAkAra thayo paNa e to jJAnAkAra che, enuM vedana che. paratuM vadana ene che nahIM. (peIja naM. 173) [ 9 ] "svasaMvedya che (tethI) paranuM jANavuM e paNa pote potAthI ja jANe che. potAmAM rahIne, potAne jANe che emAM e (zeya) jANavAmAM Ave che. potAmAM pote rahIne potAne jANe che emAM paranuM jJAna AvI jAya che. e to potAnuM ja vedana che, paranuM vedana che nahIM. jJAnamAM para jANavAmAM AvyA te kAraNe paranuM vedana che kAMI ? "svasaMvedana' che te potAthI ja che. "ja" e nizcaya che. jJAta thavA yogya che te koI paranA kAraNathI, bhagavAnanA kAraNathI, paMca parameSThInA kAraNathI, are ! bhagavAnanI vANInA kAraNathI AtmajJAna thAya che? nA. te to potAthI ja jJAta thavA yogya che. (peIja naM. 173-174) (sAmAnya jevuM ja vizeSa) AtmA vItarAga svarUpa che- evI dRSTipUrvaka rAgano abhAva karavAno che. huM svabhAvathI zuddha chuM, avikArI chuM--evuM jANavuM te jJAnanI vizeSatA che. AtmAnA bhAna vinA agiyAra aMga bhaNavA chatAM paNa jJAnanI vizeSatA AvatI nathI. jJAnapaNe to sAmAnya rIte badhA jIva samAna che. nigodanA jIvane jJAnano ughADa che tene vizeSa nathI kahyuM ane mithyAdeSTinA agiyAra aMganA jJAnane paNa vizeSa nathI kahyuM. paraMtu huM jJAna svabhAvI chuM, nimitta pRthaka che, rAga svabhAvamAM nathI- evuM jANavAvALA jJAnane vizeSa jJAna kahe che. ekalA para prakAzaka jJAnane vizeSajJAna kahetA nathI. cidAnaMda svabhAvane pakaDIne je svapara prakAzaka jJAna pragaTa thayuM te vizeSa jJAna pUjya che. (mokSamArga prakAzaka pravacana bhAga-1(hindI) peIja naM-30) 0 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zrI niyamasAranA pravacanamAMthI [ ] "ati Asannabhavya jIvone-A 52mabhAva sadA niraMjanapaNAne lIdhe ( arthAt ) sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe ) saphaLa thayo che;" niraMjanapaNAne lIdhe eno arthaH sadA niraMjanapaNe ene pratibhAsyo hovAne lIdhe. bhale (svabhAvathI ) niraMjanapaNe che, paNa 'che' ema pratibhAsyA vinA e kyAMthI AvyuM ? e zuM kahyuM? bhagavAna AtmA niraMjana che zuddha caitanyamUrti che. paNa e bhAsyA vinA- jJAnamAM bhAsyA vinA A 52ma niraMjana che ema kyAMthI AvyuM ? bhAsyuM tyAre jANyuM ke A parama niraMjana che. AhAhA! emAM 5Na 52ma niraMjana nAtha bhAsyo che, e 'che' eTaluM ema nahIM- 52ma svabhAvabhAva niraMjana che. ema nahIM; paNa e 'che' evo bhAsyo che mATe 'che'. bhAsyA vinA 'che' ema ene Ave kyAMthI ? (na Ave.) AhA.. hA! samajANuM kAI ? sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe-pratibhAsyo eTale jJAnanI paryAyamAM bhAsyo hovAne lIdhe... saphaLa thayo che. pratibhAsa thAya nahIM ke A che I saphaLa kyAMthI? zuM kIdhuM ? sadA niraMjana che bhagavAna AtmA, paNa bhAsyA vinAjJAnamAM bhAsyA vinA- pratibhAsa vinA sadA niraMjana che ema jANe koNa ? e pratibhAsyo che ema eNe jANyuM che. kahe che ke- ene sadA niraMjanabhAva bhAsyo che tethI tene sadA niraMjanabhAva saphaLa thayo che. saune niraMjanabhAva che to kharo ! paNa... Asannabhavya jIvane saphaLa thayo che. AhAhA! paryAyamAM dRSTimAM bhAsyo che ethI ene (niraMjanapaNe ) jevo che tevo bhAsyo che tethI tene te saphaLa thayo che. 'che' tevuM tene bhAna thaI gayuM che. 'che' nI pratIti ne jJAnamAM zeya tarIke AvI gayuM che. Akho ( pUrNa ) 52mAtmA jJAnanI paryAyamAM Avyo che eTale khyAlamAM Avyo che. paryAyamAM dravya AvatuM nathI paNa pratibhAsa.... che. Akho niraMjana nirAkAra bhagavAna AtmA pratibhAsyo che tethI te saphaLa thayo che. niraMjana (nirAkAra svarUpa) sadA che; paNa jene pratibhAsyo che mATe saphaLa thayo che. pratibhAsa vinA A 'che' eTale zuM? AhAhA ! juo ! A evI vAta che. kahe che-sadA niraMjanapaNAne lIdhe saphaLa thayo che. saphaLa thayo che eno artha karyo keemAM sadA niraMjanapaNuM evuM bhAsyuM che tethI saphaLa thayuM che. samajAya che kAMI ? trilokanAtha..... sarvajJa svabhAvI prabhu! niraMjana nirAkAra hovA chatAM pratibhAsyo tyAre tene hovApaNuM che ema beThuM; tethI tene saphaLa thayuM che. pratibhAsyo che tethI tene saphaLa thayo che. jene pratibhAsyo nathI tene saphaLa kyAMthI thAya ? (na Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 317 thAya) AhAhA! tenA jJAnamAM pUrNa svarUpa che evo bhAsa thayo eTale bhavana thayuM che. ene sadA niraMjanapaNuM saphaLa che... kemake enuM phaLa tene AvyuM. jene e mAnavAmAM AvyuM nathI eTale ke anubhavamAM AvyuM nathI-daSTimAM AvyuM nathI, zeya tarIke te jJAnamAM jaNAtuM nathI, tene saphaLa nathI. paNa jevuM ya che evuM jJAnamAM AvyuM che tethI tene te sadA niraMjanapaNuM saphaLa thayuM che. gajaba vAta karI che ne! (have kahe che ) jethI, A parama paMcamabhAva vaDe ati-Asannabhavya jIvane nizcaya-parama AlocanAnA bhedarUpe utpanna thatuM "AluMchana' nAma siddha thAya che. AtmA pratibhAsyo che mATe AluMchana siddha thAya che. AhA.. hA.. hA ! - trikALI niraMjana jJAnamAM sadA pratibhAsyo che eTale jJAnamAM-paryAyamAM bhAsyo che-pratibhAsyo che tevo pratibhAsa thayo che jethI tenuM saphaLapaNuM thayuM che. tethI (Asanna bhavya jIvane ) nizcaya-parama AlocanAnA bhedarUpe utpanna thatuM AluMchana" nAma siddha thAya che. e saphaLapaNuM thayuM eja AluMchana che. (niyamasAra gAthA-110nA pravacanamAMthI) [ ] pelA cakravartIe to cha khaMDane sAdhyA che, jyAre A cakravartI to lokAlokane jANe che. ene jANavAmAM upayoga para upara mUkavo paDe tema nahIM. svamAM upayoga (ekAgra che, temAM e badhuM jANavAmAM AvI jAya che. AvI tAkAta bhagavAna AtmAnI deha diTha birAje che. (ni. sAra,zloka-278, pravacana naM. 193 tA. 26-7-80 mAMthI) [ ] AtmA ekAnta para prakAzaka che- e vAtanuM khaMDana kare che. anekAnta to para prakAzaka che....! jJAna ekaluM parane jANe che to ema nathI eTale ahIM sidhdha karavuM che. jJAna parane jANe che tema svane paNa jANe che, paNa teno artha evo nathI kejJAna parane jANe che mATe te nizcaya che!! kemake jJAna to jJAnane ja jANe che. jJAnanI te samayanI parane jANavA saMbaMdhInI potAnI tAkAta potAne laIne khIlelI che. (ni. sAra zloka-278 pravacana naM. 193 tA. ra6-7-80mAMthI) [ ka ] zloka 269 "nijarUpamAM potAnI zaktithI sthita rahIne, moha kSINa hotAM ame lokane sadA tRNavat avalokIe chIe." prabhune avalokatAM jagatane tRNavat avalokIe chIe- ema kahe che. te be nI sarakhAmaNI karatAM Ama che. prabhu! pUrNAnaMdanA nAthano upayoga jyAM (aMdara) jatAM AkhI duniyA tRNavat dekhAya che (e to) jJAnamAM sva-para jaNAya e apekSAe; bAkI to aMdara parapaNe pote ja jaNAya che. (ni. sAra zloka 269, pravacana naM. 182, tA. 15/7/80) [ 9 ] ekAnta jJAna parane ja jANe ane svane na jANe te jUThI vAta che. to (pachI) anekAntathI jANe ema AvyuM!? e (paNa) vyavahAra che. jJAna parane jANe te Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vyavahAra che. zuM thAya! ! vyavahAranI kathanI evI Ave! e kathanImAMthI nizcaya tAravI levo ( joIe). bhagavAnanuM svarUpa ekaluM juduM che tene jANavA ( sudhI pahoMcavuM paDe) (niyamasAra 163 gAthA pravacana naM. 193, tA. ra6-7-80 mAMthI) sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo tene paramabhAva saphaLa thayo. [ 9 ] ati Asannabhavya jIvana eTale ke jemAM ajaMpAno jApa nathI cAlato paNa jaMpAjApa thaI gayo che, muktino jApa thaI gayo che evA Asannabhavya jIvane A paramabhAvatrikALI parama svabhAva tattva sadA niraMjanapaNAne lIdhe, jene aMjana-mela che ja nahIM evA niraMjanapaNAne lIdhe eTale ke sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe saphaLa thayo che A paramabhAva sadA niraMjanapaNAne lIdhe eTale ke jemAM aMjana nathI, rAganI gaMdha nathI, udayane sparze nathI evo je parama paramAtmA paDyo che te paramAtmA thavAne lAyaka che, thavAne lAyaka nathI e vAta sAMbhaLavA jevI nathI. ati Asannabhavya jIvone A paramabhAva sadA niraMjanapaNAne lIdhe eTale ke che tevo bhAsyo hovAne lIdhe saphaLa thayo che. jJAnamAM A che evuM eTale ke jJAnamAM "A sadA niraMjanapaNe che' -ema bhAsyuM hovAne lIdhe saphaLapaNuM thayuM che. ati Asannabhavya jIvane niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe A paramabhAva saphaLa thayo che. jJAnamAM bhAsyA vinA A paramabhAva che-ema kayAMthI AvyuM? paNa jJAnamAM paramabhAva che evo bhAsyo che tyAre tene sadA niraMjanapaNe che. jJAnamAM niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe paramabhAva saphaLa thayo che. sadA niraMjanapaNe to che paNa jJAnamAM pratibhAsyA vinA saphaLapaNuM kayAMthI AvyuM? jJAnamAM sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo che tyAre te Asanna bhavyone niraMjanabhAva saphaLa thayo che. che tevI pratIti ane jJAnamAM Avyo tethI te saphaLa thayo che. niraMjanapaNe sadA che paNa jJAnamAM pratibhAsyo che mATe saphaLa thayo che. jevo che tevo pratibhAsyo che tene te saphaLa thayo che. jene jJAnamAM pratibhAsyo nathI tene saphaLapaNuM AvyuM nathI paNa jenA jJAnamAM jevuM pUraNa svarUpa che evuM bhAsyuM che ene enuM phaLa AvyuM che mATe tene te saphaLa che. (Atmadharma aMka -438, peIja naM.-38-39), [G ] jJAna parane jANe che temAM (jJAnanI) nirmaLatA, zobhA, mahimA batAve che. sva para prakAzaka sAmarthyamAM parane jANavA chatAM para tarapha lakSa nathI. kevaLI bhagavAna parane jANe temAM temano upayoga para tarapha nathI. upayogato pote potAmAM ja che. (ni.sAra-pra.naM.187, zloka 272, tA. 207-80) [ ] .. ajoga svarUpathI bharelo prabhu che temAM kaMpana che ja nahIM. te trikALa nirAvaraNa che. trikALa pratyakSa pratibhAsa thAya tevo che. e paryAyamAM jaNAya evo e che-paryAyamAM pratibhAse evo che. 320 gAthAmAM e zabda che- "trikALa nirAvaraNa. pratyakSa pratibhAsa." mArA jJAnamAM pratyakSa pratibhAsa thAya evo che. e (vastu) tyAM rahe chatAM pratibhAsa thAya. pratibiMba kahevAya che ne enuM! sAme biMba bahAra hoya ane arIsAmAM Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 319 enuM pratibiMba dekhAya. jevI cIja che evI tyAM pratibiMbita thAya. ema mArI paryAyamAM e AkhI cIja pUrNa pratyakSa dekhAya che, pratyakSa jaNAya che. (zrI niyamasArajI gAthA-103, pravacana naM.-113, tA. 21/12/79) [G] sahaja zuddha jJAna cetanAne atIndriyapaNe bhogavato thako" svAbhAvika zuddha jJAna cetanA-jJAna svarUpa je AtmA che. jJAna svarUpa eTale? A zAstranuM jJAna che e nahIM, aMdara caitanya jJAna svarUpa ja che. jenI sattAmAM A jaNAya... A.. che. A... che... A che... e jJAna sattA che. A (para) cIja jaNAtI nathI. kharekhara to e jJAna jaNAya che. jenAM astitvamAM jenI haiyAtimAM A jaNAya che ema kahevuM e paNa vyavahAra che. jenI haiyAtimAM je jANe che e to jJAna jANe che. jJAna jJAnamAM rahI jJAnane jANe che. ( zrI niyamasAra 102 gAthA, tA. 20/12/79, pravacana naM.-112) [ 5 ] jJAna parane jANe che temAM (jJAnanI) nirmaLatA, zobhA, mahimA batAve che. svapara prakAzaka sAmarthyamAM parane jANavA chatAM para tarapha lakSa nathI. kevaLI bhagavAna parane jANe temAM temano upayoga para tarapha nathI. upayoga to pote potAmAM ja che. (niyama sAra pravacana naM. 187, zloka 272 tA. 20/7/80) [ ] A badhuM jaNAya che - e vAta ema nathI. kemake jenI sAthe tanmaya nathI ene jANe che ema kahevuM e to asabhUta vyavahAranuM kathana thayuM. AhAhAhA! zuM kahyuM che? A je jaNAya che.. A... A... A.... paNa e jaNAya che to jJAnanI paryAya; jJAnanI paryAya (para padArthamAM) emAM jatI nathI. e padArtha je che-zarIra, vANI e badhuM che te kAMI jJAnamAM AvatuM nathI. jJAna jJAnamAM rahIne; ane paranAM sAmarthyavAnuM svapara prakAzaka potAthI ja prakAze che, parane laIne e prakAzatuM nathI. nizcaya to jJAtA paNa AtmA, zeya paNa AtmA ne jJAna paNa AtmA che. para zeyane ahIM jJAna te badhA kathana vyavahAra che. jenI sattAmAM jaNAya che (te to jJAna che) ane je jaNAya che enI sattAmAM jJAna nathI; kema ke jJAna to ahIM (svamAM) che. jJAnanI sattA ahIM che, enI sattAmAM jaNAya che A... A.... A.... e enI paryAya che. jJAnanI paryAyamAM e jaNAya che; e (para) jaNAya che ema kahevuM e paNa vyavahAra che. AvI vAta! be cAra ghaDI nivRtti levI hoya to maLe nahIM; (zrI niyamasAra zloka-140-141, tA. 23/5/79, pravacana naM.-115) Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnazakti adbhuta che "sarvajJa bhagavAna paripUrNajJAnarUpe pariNamI gayA che." [] sarvajJa 52mAtmA kevo hoya ? temanI kevaLajJAna paryAya kevaDI moTI hoya ? sarvajJa bhagavAnane bhAva temaja dravya dhAtikarmo kSaya pAmyA hovAthI, svayameva paripUrNa jJAnarUpe pariNamI gayA che. teo chadmastha jIvonI mAphaka kramathI jANatA nathI paraMtu vizvanA sarva dravya, kSetra, kALa, bhAvane eka sAthe pUrNapaNe jANe che. kevaLI 52mAtmA potAne -potAnA dravyaguNaparyAyane svadravya-kSetra-kALa-bhAvane tathA potAnA sarvaguNonA traNekALanA paryAyone -saMpUrNapaNe pratyakSa jANe che. "sAthe sAthe teo svakSetramAM rahIne, 52samIpa gayA vinA, 52 sanmukha thayA vinA, nirALA rahIne lokAlokanA sarva padArthone atIndriyapaNe pratyakSa jANe che." jJAnano svabhAva svapa2 prakAzaka che. kevaLajJAnarUpe pariNamelo AtmA potAnA sarvaguNonA bhUta-vartamAna-bhAvI paryAyonA avibhAga praticchedo sahita vizvanA samasta padArthone, svakSetramAM rahIne, jJeyarUpa 52 padArthanI samIpa gayA vinA, pariNatine 52 sanmukha karyA vinA, tadna nirALo rahIne atIndriyapaNe pratyakSa jANe che. "52ne jANavA mATe teo 52sanmukha thatA nathI." vItarAga sarvajJa 52mAtmA eka samayamAM saMpUrNa lokAlokane -svapara samastane -ekasAthe jANe che, lokAlokane jANavA mATe teo lokAloka sanmukha thatA nathI. "nathI e zeyomAM tuja pariNati sanmukha jarA," aMze paNa 52sanmukha thayA vinA svayaM svataH jANe che. "52sanmukha thavAthI to zAna dabAI jAya che-rokAI jAya che, khIlatuM nathI." jJAna pUrNa svasanmukha thatAM paryAyamAM pUrNa jJAnapaNe pariName che; vastu dravya svabhAve jevI kRtakRtya che tevI, paryAyamAM kRtakRtya thaI jAya che. kRtakRtya thavAthI navuM karavAnuM kAMI 2hyuM nathI. jJAna svasanmukha na thatAM jo 52sanmukha thAya to te dabAI jAya che- DhaMkAI jAya che, khIlatuM nathI. svasanmukha thavAthI jJAna khIle che, 52sanmukha thavAthI jJAna rokAI jAya che, biDAI jAya che. jJAnaguNanI zakti to svabhAve adbhUta che ja, paNa tenI paripUrNa khIlelI paryAyanI zakti paNa adbhUta che. jJAnanA pUrNa pariNamanano evo sahaja svabhAva che ke-potAnA ane 52nA bhUta-vartamAna-bhaviSyanA badhA bhAvone eka samayamAM sahajapaNe pratyakSathI jANe. sarvajJapaNe pariNamelI paryAya jo badhAne yugapad pratyakSa na jANe to te jJAnanI divyatA zI ? anaMta mahimAvaMta kevaLajJAnanI to e divyatA che ke te anaMta dravyonA samasta paryAyone-bhUta ane bhAvi paryAyone paNa saMpUrNapaNe eka ja samaye pratyakSa jANe che. kharekhara pariNamelI vyakta thayelI jJAna zakti paNa adbhUta che. (saMvata-2045-aMka naM-554, peIja naM.-TAITala peIja temaja 24 u52) Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 dharmInI jJAnacetanA anaMtaguNanA vaibhavasahita pragaTI che. 321 [ ] jJAnazaktirUpa guNa AtmAmAM sadAya che, paNa jJAnacetanA sadAya nathI hotI, te to navI pragaTe che, -jyAre jJAnAdi anaMta zaktisaMpanna potAno anubhava karIne jJAna pariNamyuM tyAre jIvane jJAnacetanA pragaTI. te jJAnacetanA anaMta guNonuM vedana sAthe laIne pragaTI che. [ ] praznaH- tyAra pahelAM zuM jJAnanI paryAya na hatI ? utta2:-hatI to kharI, paNa te paryAya mithyAtvasahita ajJAnarUpa hatI, rAgathI bhinna caitanyasvAdanuM vedana temAM na hatuM tethI tene jJAnacetanA kahetA nathI. ekalA 52sanmukhI iMdriyajJAnamAM AtmAnI prasiddhi nathI tethI te iMdriyajJAnane AtmAnuM lakSaNa paNa kharekhara kahetA nathI; iMdriyajJAnavaDe AtmAnuM grahaNa thatuM nathI. atIndriya thaIne AtmAne pakaDanAruM jJAna, AtmAnA anaMtadharmo sahita pariNamI rahyuM che. -A rIte AtmAnuM jJAna anekAntasvarUpe vilasI rahyuM che. (Atmadharma aMka - 363, peIja naM.-12 ) AtmAmA abheda thAya te ja kharuM jJAna che. [] zAstro ane vANI to jaDa che. te to jJAna nathI ja, paNa maMda kaSAyane lIdhe ekalA zAstranA lakSe thato jJAnano ughADa te paNa kharuM jJAna nathI. jinendra bhagavAne kahelA dravya-guNa-paryAya, nizcaya-vyavahAra, upAdAna nimitta, navatattvo vagere saMbaMdhI jJAnano ughADa mAtra zAstronA lakSe thAya ane svabhAvanuM lakSa na kare to te jJAnanA ughADane paNa dravyazrutamAM gaNIne acetana kahyo che. zAstra vagere 52dravyo, tenA lakSe thato maMdakaSAya ane tenA lakSe kArya karato vartamAna pUrato zAnano ughADa te badhAno Azraya choDIne, tenI sAthenI ekatA choDIne, trikALI Atma svabhAvano Azraya karIne AtmAmAM je jJAna abheda thAya te ja kharuM jJAna che. (Atmadharma aMka-63-64, poSa-mahA, peIja naM.-62 ) zAna [ ] AtmA jJAnasvarUpa che; jagatanA koI paNa prasaMgane ke koI paNa padArthane jANatI vakhate, tene jANanAruM potAnuM jJAna tyAM vartI ja rahyuM che; paraMtu tyAM 'A jJAna che te huM chuM' - evA jJAnasvarUpano svIkAra na karatAM, ekalA jJeyono ja svIkAra kare che te jIva ajJAnabhAvane lIdhe, 52dravya sAthe ekatAbuddhirUpa moThathI, AtmAne sAdhI zakato nathI. sarva prasaMge mAruM jJAna sarva 52zeyothI pRthakapaNe vartI rahyuM che, ne e jJAnasvarUpa huM chuM, -52ne jANatAM huM pararUpa thaI jato nathI, -Ama jJAnasvarUpe potAnA AtmAne anubhavatAM bhagavAna AtmAnI prasiddhi thAya che. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zeyone jANatAM, ajJAnIne ekaluM paraNeya ja dekhAya che; paNa te zeyone jANanAruM potAnuM jJAna tyAM vartI rahyuM che te tene dekhAtuM nathI, eTale jJAnasvarUpa AtmAne te sAdhI zakato nathI, dekhI zakato nathI. zeyone jANatI vakhate paNa AmAM je jANanAra che te ja huM chuM arthAt jJAnasvarUpa ja huM chuM ema jANato thako dharmAjIva niHzaMkapaNe sadA potAne jJAnasvarUpe ja anubhave che. eTale jJAnasvarUpa AtmAnI tene siddha thAya che. mATe AtmAne sadA jJAnasvarUpe sevavo. anAdithI AtmAne rAgarUpe mAnIne rAganuM ja sevana karyuM che, paNa rAgathI bhinna jJAnasvarUpe AtmAne oLakhIne tenuM sevana pUrve kadI kSaNamAtra paNa karyuM nathI. jo AtmAne jJAnasvarUpe oLakhIne eka kSaNa paNa tenuM sevana (zraddhA-jJAna-ramaNatA) kare to tenA sevanathI jIva avazya mukti pAme che. (Atmadharma aMka-209, peIja naM. 3) vikasatuM jJAna paradravyane rAgadveSanuM nimitta banAvatuM nathI [u] jJAna-darzana-cAritranI je nirmaLa paryAya khIlI temAM vyavahAra kevo hoya te ahIM batAve che. para sAtheno saMbaMdha toDI aMtarmukha svabhAvamAM tanmayapaNe pariNamatuM jJAna vikalpathI juduM paDyuM tyAM have te vikalpa sAthe tene kartAkarmapaNuM to na rahyuM, paraMtu UchuM te vikalpa zeyapaNe jJAnamAM nimitta thayo. pratikULa saMyoga AvatAM zuM jJAnamAM pratikULatA AvI gaI ? to kahe che ke nA, e to mArA jJAnanuM nimitta che; e mane vaiSanuM nimitta nathI paNa jJAnanuM ja nimitta che. e ja rIte anukULa saMyoga Ave tyAM paNa jJAnI to nijabhAvathI jJAnarUpa ja pariNamato thako tene jJAnanuM ja nimitta banAve che. jJAnI jJAnarUpapaNAne choDIne anyabhAvarUpe pariNamato ja nathI. jJAna pote koI saMyogarUpe pariNamatuM nathI ne saMyogane potArUpe pariNamAvatuM nathI. AvuM jJAna te nijasvarUpa che. zeyo jJAnamAM jaNAya te to jJAnanA vikAsanI prasiddhi kare che. vikasatA jJAnamAM pratibhAsatA zeyo kAMI rAgadveSanuM kAraNa thatA nathI. (Atmadharma aMka-253, peIja naM. 15-16) jJAna mahimA (he jIva! jJAnamAM Thara to ja zeyono pAra pAmIza) [ 8 ] ghaNAne prazna UThe che ke AkAza anaMta che to te jJAnamAM kaI rIte jaNAya?-kALa anAdi anaMta che te jJAnamAM kaI rIte jaNAya? jaNAya to to teno cheDo AvI jAya! tenuM samAdhAna: prathama to AkAza ane kALanI anaMtatA karatAMya jJAnasAmarthyanI anaMtatA vadhAre che e vAta lakSamAM levI joIe. vaLI, koIpaNa vastu jJAnamAM prameya Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 thAya tethI te maryAdita thaI jAya evo kAMI niyama nathI. zeyanI anaMtatA jJAnamAM jaNAya tethI kAMI tenI anaMtatA maTIne zAMta banI jatI nathI. amaryAdita vastu amaryAdapaNe rahIne paNa jJAnamAM pUrI prameya thAya che; jJAnamAM prameya thavAthI kAMI amaryAdita vastu maryAdita nathI banI jatI; amaryAdita jJAna sAmarthya enA karatAM paNa vadhu che. e amaryAdita jJAna sAmarthyanI divyatA lakSamAM Ave to ja (anaMta AkAza, anAdi anaMtakALa vagere) amaryAdita vastunuM prameyapaNuM jJAnamAM kayA prakAre che te khyAlamAM Ave. jyAM sudhI jJAnano divya mahimA na bhAse tyAM sudhI e vAta bese nahiM. AkAzanI anaMtatA karatAM jJAna sAmarthyanI anaMtatA vizALa che, e sAmarthyano mahimA bhAsavo joIe. -svasammukhatAthI ja te bhAse. eTale AkAzanuM prameyatva nakkI karavA pahelAM to AtmA tarapha vaLIne tene prameya karavo joIe. bhAI, tane AkAzanI anaMtatAno mahimA Ave che, to te anaMtatAne anaMtapaNe potAmAM zeyapaNe samAvI denArA (jANI lenArA) jJAnasAmarthyanI anaMtatAno mahimA kema nathI Avato? jJAnanA divya apAra sAmarthyano tane khyAla nathI eTale jANe jJAna karatAM zeyo ghaNA moTA hoya ne jJAna nAnuM hoya ema tane lAge che, eTale jJAna karatAM zeyono mahimA tane vadhI jAya che. tethI tuM jJAnasvabhAva tarapha nathI DhaLato. jo AkAza tenA kSetra sAmarthyathI anaMta che to AtmA potAnA jJAna sAmarthyathI amApa che. AkAzanA anaMtakSetranA avibhAga pradezo karatAM AtmAnA anaMta jJAnasAmarthyanA avibhAga aMzo anaMtaguNA che. AkAza kSetranI anaMtatA karatAM jJAnasAmarthyanI anaMtatA ghaNI moTI mahimAvaMta che. tethI (jJAnane) AkAzamAM laMbAvavA karatAM jJAnamAM Thara (to joyonoya pAra pamAze.) (Atmadharma aMka-253, peIja naM.39 rAtrI carcAmAMthI) [ G ] caitanya tejathI jhabakato jJAnadIvaDo tenA prakAzamAM vaLI vikAranAM aMdhArA kema hoya? caitanyanA AnaMdanA vedanamAM vaLI karmanuM phaLa kyAMthI ghUsI gayuM? jJAnamAM vaLI bIjuM koNa ghUsI jAya? jJAnamAM to jJAnanuM ja vadana hoya; jJAnamAM vikAranuM ke jaDanuM vedana kema hoya? agavaDatAno prasaMga ho ke sagavaDatAno prasaMga ho, tenuM vedanA jJAnamAM nathI; bahAranI agavaDatA jJAnamAM kAMI duHkhanuM vedana karAvI hai, bahAranI sagavaDatA jJAnamAM kAMI sukhanuM vedana karAvI dhe, ema nathI, kema ke jJAnane bahAranA padArthanuM vedana ja nathI. AhA ! AvA jJAnane pratItamAM laIne dharmI jIva caitanyanA AnaMdane ja bhogave che. (Atmadharma aMka-254, peIja naM. 23) aho, sarvotkRSTa caitanyaratna ! (1) A AtmA che te sarvotkRSTa caitanyaratna che. (2) samasta zrutasamudranuM maMthana karI karIne saMtoe A sarvotkRSTa ratna prApta karyuM che. (3) AkAza kSetrasvabhAvathI anaMta che, chatAMya te to acetana-jaDa che. jyAre Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra4 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAna to bhAva sAmarthyathI anaMta che, ne te caitanyamUrti jANanAra che. (4) anaMta AkAza te nathI to potAne jANatuM ke nathI parane jANatuM. anaMta jJAnasvabhAvI AtmA te potAne jANe che ne paraneya jANe che. (5) anaMta AkAzaneya potAnA sAmarthyathI mApI lenAruM jJAna, tenI anaMtatA AkAzanI anaMtatA karatAMya vadhAre che. keTalI vadhAre? ke anaMtaguNI. (6) to evA anaMtaguNA jJAna sAmarthyano anaMtaguNo mahimA lAvIne he jIva! te jJAnamAM ja ekAgra thA... jyAM tuM jJAnamAM ekAgra thayo tyAM lokAloka to tArA jJAnamAM jhUkelAM che. jema IndronA mugaTa tIrthakaranA caraNamAM jhUkI paDe che tema lokAloka kevaLajJAnamAM jhUkI paDe che. te kevaLajJAnanI AjJA jagatamAM koI lopI zake nahi. tenA zeyapaNAthI koI bahAramAM rahI zake nahiM. ahA, kevuM divya jJAna sAmarthya!! kevo aciMtya eno mahimA ! (7) are, tArA mati-zrutajJAnanIya evI tAkAta che ke AvA kevaLajJAna-sAmarthyano potAmAM nirNaya karI lya-paNa kyAre? -ke jyAre te svasammukha thAya tyAre. (8) caitanya ciMtAmaNinA aciMtya mahimAnuM UMDuM ciMtana karatAM, vikalpa ane jJAnanI ekatA tUTI jAya che, ne jJAna jJAnamAM ja ekAgra thAya che. -eTale AtmA samyakatvAdi bhAvarUpe khIlI UThe che. A rIte AtmArthI jIvane A sarvotkRSTa caitanyacintAmaNi uttama Icchita phaLano (mokSano) dAtAra che. (9) kevaLajJAnanA divya kiraNothI jhalakatA sarvotkRSTa caitanyahIrAnI kiMmata je AMke te jIva uttama samyakatvaratnane pAmIne pachI sarvottama kevaLajJAnaratnane pAmaze. (Atmadharma aMka-255, peIja .-2 TAITala) jJAna svabhAva [ ka ] sAme lokAloka che to ahIM sarvajJatA che ema nathI. sarvajJatA che te potAthI che ane te AtmajJAnamayI che; Atmasanmukha rahIne te lokAlokane jANe che. sarvajJasvabhAvI AtmAnA jJAnamAM sarvajJatA khIlI jAya che; AtmasanmukhatAthI sarvajJatA khIle che, parasammukhatAthI sarvajJatA khIlatI nathI. vaLI jJAnamAM kAMI evA be bhAga nathI ke eka bhAga ane jANe ne bIjo bhAga para jANe. (svapara prakAzaka zakti akhaMDa che) parane jANe ane svane jANe paNa baMnene jANanAra jJAna to eka ja che, kAMI be jJAna judA nathI. eka ja jJAnanuM evuM sAmarthya khIlI gayuM che ke svasammukha rahIne sva-parane jANe che. svamAM tanmaya rahIne jJAna sva-parane badhAne jANe che. jJAna svapaNe rahIne parane jANe che, parane jANatAM kAMI te pararUpa thaI jatuM nathI. paranuM jJAna te kAMI pAra nathI jJAna to sva che. eno nirNaya karIne svasammukha pariNamatAM jJAnano vikAsa sarvajJatArUpe khIlI jAya che. (Atmadharma aMka-257, peIja naM.-4) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 325 jJAnano vizvAsa (muMjhavaNathI chUTavA zuM karavuM?-jJAnano vizvAsa karavo.). [ ] eka bhAI pratikULatAthI muMjhAIne kahe ke sAheba ! A pratikULatA AvI tenAthI muMjhavaNa thAya che. A muMjhavaNathI chUTavA zuM karavuM? gurudeva kahe: bhAI, jJAnano vizvAsa rAkhavo. jJAna jANe ke jJAna kheda kare? AtmA jJAnasvarUpa che teno vizvAsa karavo ke huM to jJAna chuM jJAnamAM pratikULatA kevI ? ne jJAnamAM kheda kevo? jJAnamAM to jANapaNuM hoya, AvA jJAnano vizvAsa rAkhe tene pratikULatAmAMya muMjhavaNa thAya nahIM; kemake pratikULatA jJAnamAM pravezatI nathI, e to jJAnathI bahAra ja rahe che. jJAnamAM bhavaduHkhane paNa maTADavAnI tAkAta che tyAM bIjA roganI zI vAta? roga Avyo, to zuM te jJAnamAM pravezI gayo che?--nA; te bahAra rahIne jJAnamAM jaNAya che; mATe pratikULatA jJAnamAM nathI. AvA jJAnano vizvAsa rAkhavo; te jJAna svayaM samAdhAnarUpa-sukharUpa che. jJAnamAM pratikULatA ne duHkha nathI. jJAnamAM samAdhAna ne zAMti che. AvA jJAnanI bhAvanA te ja muMjhavaNa TALavAno mArga che. "jyAre saMsAramAM hajAro prakAranI pratikULatA kyAreka eka sAmaTI AvI paDe, kyAMya upAya na sUjhe, te prasaMge mArga zuM? eka ja mArga............... "jJAnabhAvanA" jJAnabhAvanA" kSaNamAtramAM badhI muMjhavaNane khaMkherI nAkhIne hitamArga sujhADe che, ne koI alaukika vairya tathA aciMtya tAkAta Ape che. jJAna bhAvanA e sarva duHkhonI parama auSadhi che. (Atmadharma aMka-259, peIja naM.-8) jJAna svabhAvanI virAdhanAnuM phaLa nigoda[ ] puNyathI ke jaDanI kriyAthI AtmAno dharma mAnaze te jIva mithyAtvane lIdhe nigodamAM jaze ema kahyuM te-vAta kAMI bIvarAvavA mATe karI nathI, paNa yathArtha svarUpa samajAvyuM che jeNe AtmAnA jJAnane svabhAvathI choDAvI ne saMyoga sAthe joDavyu che tenA jJAnanuM pariNamana anaMta hINuM thaI jaze, tenuM ja nAma nigoda dazA che; tenI jJAna zakti atyaMta haNAI gaI hovAthI bAhya nimittarUpe paNa mAtra eka sparzendriya sivAya bIjI koI indriyo hotI nathI. (Atmadharma aMka-71, peIja naM.-202 chelluM TAITala peIja) jJA... na... ma. himA [ 0 ] jJAnanI aciMtya mahimA lakSamAM AvavAthI pariNati aMtarmukha thAya che ane saMsArano rasa chUTI jAya che. jJAna svabhAvanuM aciMtya sAmarthya che; tenI jene dhUna lAge tene tenuM dhyAna thaI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra6 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jAya, ane bIjI badhI cIjanuM mahAbhya chUTI jAya; pariNati aMtarmukha thaI jAya. potAnA jJAnapadano nirNaya jIve kyAreya karyo nathI. jJAna svabhAvanI mahinAmAM jenuM mana lAgyuM tene saMsAranI upAdhi aDI zakatI nathI. paryAyane jJAna svabhAvamAM ekAgra karyA vinA jJAna sAmarthyanI pratIta thaI zakatI nathI. jJAna svabhAvano jene nirNaya karavAnI dhUna lAgI tene rAga tarapha jhUkAva na rahyo, rAgathI judI paDIne jJAna pariNati aMtaramAM vaLI, te jJAna bhale alpa hoya topaNa kevaLajJAnanuM aciMtya sAmarthya teNe lakSamAM laI lIdhuM che. AhA ! ATaluM joradAra kevaLajJAna che-ema pratIta karanAruM jJAna aMtarmukha thaIne te pratIta kare che; rAgamAM rahIne (svabhAva) nI pratIta na thAya. ahA ! AvA jJAnano mahimAno vicAra paNa saMsAranI sarva upAdhine bhUlAvI de che. jJAnamAM saMsAra nathI; jJAnamAM vibhAva nathI. AtmAno mahimA aciMtya che, tenuM jJAna sAmarthya aciMtya che. zeyomAM saikAlika sAmarthya vartamAnamAM che to jJAnamAM paNa saikAlika jANavAnuM sAmarthya vartamAna che. zeya padArtha jema trikALI paryAyanA sAmarthya sahita eka samayamAM pUro che tema jJAna sAmarthya paNa eka samayamAM traNakALane jANavAnA sAmarthya sahita pUruM che. ne te sAmarthyane pratItamAM lenAruM zrutajJAna potAnA pUrNa sAmarthyane pratyakSabhUta karatuM pragaTe che. te jJAna paryAya niHsaMdeha che. pUruM jJAnane pUruM zeyateno nirNaya karyo te jJAna have pote pUruM pariNamyA vagara raheze nahIM, eTale alpakALamAM zrutajJAnamAMthI kevaLajJAna thaze. aho! kevaLajJAnanA aciMtya sAmarthyane pratItamAM lenAra zrutajJAnanuM paNa keTaluM sAmarthya che!! te zrutajJAnamAM kevaLajJAnane pratItamAM levAnuM sAmarthya vartamAnamAM che. te zrutajJAna kevaLajJAna sAthe keli karanAruM che, eTale bhava karavA ke vikAra karavo evuM te jJAnamAM rahetuM nathI. juo, A jJAnanuM divya sAmarthya! AvA divya sAmAAne kaI rIte nakkI karaze? zuM indriyomAM ke rAgamAM te nakkI karavAnI tAkAta che? -nA; zuM alpa paryAya sAme joye te sAmarthya pratItamAM Avaze? -nA; jJAnaparyAyane aMtaramAM vALIne divya svabhAva sanmukha karavAthI ja AvA jJAnasAmarthyanI pratIta thAya che; A ja samyagdarzananI rIta che. basa, lakSane pheravIne aMtaramAM laI jA. bIjuM kAMI karavAnuM nathI. svabhAvanuM mAhAbhya Ave temAM kyAMya jhagaDo nathI, jhaMjhaTa nathI. cidAnaMda vastune bheTatAM jJAnaparyAya UghaDe che, rAgane bheTatAM jJAna paryAya UghaDatI nathI. nija jJAnasvabhAvano mahimA lAvIne jJAnane aMtarmukha pariNamAvavuM e ja muktino upAya che. (Atmadharma aMka-237, peIja naM.-19) Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 327 [ ] atIndriya jJAnanuM sAmarthya evuM aciMtya che ke pote potAmAM sthira rahIne samasta padArthone potAmAM jANI lya che. pUrNa jJAnazakti khIlI temAM badhA joyo potAnI traNakALanI paryAyo sahita sIdhA vartamAna-pratyakSa eka sAthe jaNAya che. jJAna ane zeya baMnenuM sAmarthya vartamAnamAM pUruM che. badhA zeyone eka samayamAM pUruM nimitta thavAnI jJAnanI tAkAta che, paNa jIva potAnI tAkAtano vizvAsa karato nathI. jyAM AvuM jJAna jJAnamAM karyuM tyAM tenI pUrI tAkAta evI UghaDI ke badhA padArtho zeyapaNe temAM arjAI jAya che. jyAM AvuM jJAna hoya tyAM ja pUruM sukha hoya tethI AcAryadeve pharIpharIne A jJAnano aciMtya mahimA ane prazaMsA karIne tene upAya batAvyuM che. (Atmadharma aMka-238, peIja naM.-17) jJAnanI sevA vaDe zuddhAtmAnI siddhi [ 2 ] koIpaNa padArthane jANatAM temAM potAnuM jJAna to mukhya che ja; jJAnanA astitva vagara zeyanuM astitva jANI zakAya ja nahIM. jJAna vagara zeya zemAM jaNAya? Ama jJAnanI haiyAtImAM ja zeyanuM astitva jaNAtuM hovA chatAM, ajJAnI te jJAnane ja bhUlI jAya che. -are bhAI, yone jANatAM jJAnasvarUpe tAruM astitva che tene tuM kema bhUlI jAya che! are, jANanAre parane jANyAM paNa pote potAne ja bhUlyo ! zrImad rAjacaMdrajI eka patramAM jJAnanI mukhyatA batAvatAM lakhe che ke - koIpaNa jANanAra, kyAre paNa, koIpaNa padArthane potAnA avidhamAnapaNe jANe ema banavAyogya nathI; prathama potAnuM vidyamAnapaNuM ghaTe che... sarvathI prathama rahenAro je padArtha, te jIva che; tene gauNa karIne eTale tenA vinA koI kaMI paNa jANavA Icche, to te banavAyogya nathI; mAtra te ja mukhya hoya to ja bIjuM kAMI jANI zakAya." A rIte jIvanuM UrdhvapaNuM che, mukhyapaNuM che, tenA astitvamAM sarva padArtho jANI zakAya che. badhAne jANanAro pote, chatAM pote potAne bhUlI rahyo che! ghaTapaTa Adi jANa tuM tethI tene mAna; (paNa) jANanArane mAna nahi, kahie kevuM jJAna ! huM jJAnasvarUpa nathI ane padArtho mane jaNAya che e vAta kevI? padArtho jaNAya che, to pahelAM tene jANanAro tuM jJAnasvarUpe sat ko-ema tAruM astitva jANa. ahA, dareka jIvane paryAye paryAye jJAna to prakAzI ja rahyuM che; paNa jJAnane jJAnapaNe na oLakhatAM rAgapaNe ne jaDa zeyopaNe kalpI lya che, huM jJAnasvarUpa chuM ema nathI anubhavato paNa rAgAdipaNe ja potAne anubhave che. A rIte "anubhUtirUpa je jJAna che te ja huM chuM" -evuM AtmajJAna nahIM hovAthI te ajJAnIne jJAnasvarUpamAM ekAgratArUpa mokSamArga siddha thato nathI, te to rAgAdimAM ja ekAgrapaNe ajJAnabhAvathI saMsAramAM rakhaDe che. jJAna vagarano kyo jIva hoya? koI jIva jJAna vagarano hoya nahIM, te jJAnapaNe Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pote potAne na oLakhatAM anya bhAvapaNe ja potAne mAnavo te anAtmajJAna chemithyAtva che, apratibaddhapaNuM che. te kema TaLe tenI A vAta che. jJAnasvarUpa anubhava te ja huM chuM ema zuddhAtmAnA sevana vaDe ajJAna TaLIne samyagdarzana-jJAna-cAritra thAya che. A zeyapaNe jaNAtAM aneka bhAvomAM je jJAnanI racanA karanAra che te ja huM chuM; rAganI racanA karanAro huM nahi, jaDanI-bhASAnIzarIranI racanA karanAro huM nahi tene jANanAruM je jJAna, te jJAnane racanAro jJAnasvarUpa huM chuM ema parabhAvothI pRthakkaraNa karIne jJAnasvarUpe pote potAne anubhavamAM levo tenuM nAma jJAnanuM sevana che, te jIvarAjAnI sevA che, ne te ja mokSamArga che. paryAya aMtaramAM jJAnasvabhAva tarapha jhUkIne tanmaya thavAne badale rAgAdi parabhAvonA ja vedanamAM tanmayapaNe varte che to te paryAya svayaM vikArarUpa-ajJAnarUpa che, temAM jJAnasevananI kriyA nathI paNa ajJAnanuM sevana che. jJAnanuM sevana to tyAre ja thAya ke jyAre jJAnIno yathArtha upadeza pAmIne jIva puruSArtha vaDe pratibaddha thAya ne rAgathI atyaMta bhinna jJAnasvarUpe ja potAne jANIne anubhava kare. Avo anubhava te jJAnanI kriyA che, te mokSamArga che, te apUrva jJAnakriyA navI pragaTe che. jyAre paryAyamAM Avo jJAnabhAva pragaTayo tyAre ja "mArA dravya-guNa paNa AvA jJAnasvarUpa ja che' ema kharI oLakhANa thaI. dravya-guNa zuddha che-ema oLakhe tyAM paryAya paNa temAM tadrupa thaIne zuddha thAya ja. aMtaramAM tadrupa thaIne paryAyamAM zuddhatA thayA vagara dravya-guNanI zuddhatAne oLakhI koNe? oLakhavArUpa kAma to paryAyamAM thAya che. A rIte dravya-guNa-paryAya traNe ekarUpa thaIne zuddha jJAnabhAvarUpe pariNamyA tyAre AtmA "zuddha thayo, tyAre jJAnanI sevA thaI, tyAre ja jJAnanI paramArtha upAsanA thaI, tyAre dharmanI kriyA thaI ne mokSamArga thayo. A rIte jJAnanI sevA vaDe zuddhaAtmAnI siddhi thAya che. (Atmadharma aMka-302, peIja naM. 3thI 6 mAMthI) jJAnacetanAno mahimA [ ] jagatamAM prazaMsAnA zabdo pariName, te jJAnamAM jaNAya, tethI rAga kare evo jJAnano svabhAva nathI, temaja jagatamAM niMdAnA zabdo pariName, te jJAnamAM jaNAya, tethI kare evo jJAnano svabhAva nathI, temaja te prazaMsA ke niMdAnA zabdo jIvane ema nathI kahetAM ke tuM amArI sAme joIne rAga-dveSa kara. jIvano jJAnasvabhAva paNa evo nathI ke zeyonI sanmukha thaIne tene jANe ke rAga-dveSa kare. bAhya padArtho pratye udAsIna rahIne, eTale ke nijasvarUpamAM acala rahIne jANavAno jJAnano svabhAva che. AvuM jJAna te ja AtmAno mahimA che. AvA potAnA jJAnamahimAne je nathI jANato te ja ajJAnathI rAga-dveSa kare che, ane para padArtho mane rAga-dveSa karAve che ema ajJAnathI mAne che. vastusvabhAvanI sAcI sthitine te jANato nathI. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 329 [u] siddha bhagavAna ke arihaMta bhagavAna A AtmAnA joya che, tene jANatAM jJAna rAga kare evo AtmAno svabhAva nathI ne siddhabhagavAna paNa kAMI rAga karAvatA nathI. ane nigodano ke narakano jIva te paNa zeya che, tene jANatAM dveSa kare evo AtmAno svabhAva nathI, ne te jIvo paNa dveSa karAvatA nathI. jJAna upayogano svabhAva para tarapha jhUkavAno nathI paNa nijasvarUpamAM ja sthira rahevAno teno svabhAva che. potAnA jJAnasvarUpamAM ja upayoganI tanmayatA thaI tyAM rAga-dveSa rahetA nathI. kevaLajJAnamAM traNakALa traNaloka samasya jJayo jaNAtA hovA chatAM jarApaNa rAga-dveSa thatAM nathI. AvI jJAnanI vIratA che. (Atmadharma aMka-3ra3, peIja naM.-24-25 mAMthI) jJAna sattAno svIkAra [ [ ] svasattA pUrvaka parane jANanAruM jJAna te pramANa che. eTale jANanAro jANanAranA potAnA jJAnapUrvaka parane sAcuM jANe che. jANanAro jJAnazakitavALo padArtha te kartA, jJAnavaDe jANe che te jJAna tenuM sAdhana, jANavArUpa pariNati kare che te tenI kriyA A rIte kartA karaNakriyA e traNeya AtmAmAM samAya che. have jANanAra pote kartA thaIne, potAnA jJAna sAdhana vaDe ane potAnI jJAnakriyA vaDe paraNeyane jANe che, -tyAM te parazeyanI ja sattAne svIkAre ne jANanAranI potAnI sattA na svIkAre to te jJAna kevuM? tene pramANa koNa kahe? ghaTa-paTa Adi jANa tuM tethI tene mAna; paNa jANanArane mAna nahIM, kahIe kevuM jJAna? e jJAna nathI, e to ajJAna che. jemAM jJAna svarUpa potAnI sattAno svIkAra mukhya hoya te ja sAcuM jJAna che. padArthone huM mArA jJAna vaDe jANuM chuM - ema koI kahe ane mane padArtho pratyakSa gocara thAya che. paNa mAruM jJAna pratyakSa gocara thatuM nathI--ema kahe to te svasattAno asvIkAra karavA jevuM che. dIvAnA prakAzamAM padArtho pratyakSa jaNAya che ne dIvAno prakAza nathI jaNAto ema kema bane? tema padArtho jaNAya che. paNa jemAM padArtho jaNAya che te jJAna nathI jaNAtuM-ema kema bane? aho ! caitanya sparzI nyAyothI saMtoe to jJAnanuM svasaMvedana karAvyuM che. are jIva ! sarvatra pahelAM tuM tArA jJAnane jo. svonmukhI thaIne jJAnasvarUpa potAne pratyakSa jANyA vagara eka paNa padArthanuM jJAna tAruM sAcuM nahIM thAya. svanA jJAna sahita paranuM jJAna te ja sAcuM jJAna che. (Atmadharma aMka 346, peIja naM 11-12) Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33). maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AtmajJAnanI bhAvanA na karI[ ] A saMsArI jIva anAdikALathI AtmajJAnanI bhAvanAthI rahita che. rAganuM jJAna karyuM, paryAyanuM jJAna anaMtavAra karyuM, paNa AtmAnuM jJAna na karyuM. anaMtavAra saMyogI cIjanuM jJAna karyuM, anaMtIvAra rAganuM ne paryAyanuM jJAna karyuM paraMtu ekavAra paNa nija zuddhAtmAnuM jJAna na karyuM. AtmajJAnanI bhAvanA na karI eTale ke-svabhAvanI sanmukhatA karI nahIM ne svabhAvanI vimukha thaIne paryAyanuM jJAna karIne anaMtakALa saMsAramAM rakhaDyo che. 31 sAgaranI sthitie svargamAM anaMtavAra rahyo paNa AtmajJAna na karyuM, tethI AtmajJAna vinA marIne tiryaMca ne narakamAM jato rahyo. (Atmadharma aMka-399, peIja naM-26) * sugama dRSTAMta dvArA gahana siddhAMtanI samajUtI * [ re ] eka suMdara majAno arIso che. tenA upara kAdava copaDIne koI potAnuM mukha jue to arIsAmAM potAnuM mukha dekhAze nahIM. arIsA upara kAdavane badale koI caMdana ne uttama samajI teno lepa lagADIne potAnuM mukha jue to te caMdananA lepavALA arIsAmAM paNa potAnuM mukha nahIM dekhAya. kAdava ke caMdana baMne lepa che-arIsAnI svacchatAnA bAdhaka che; tema samajIne baMne lepathI rahita svaccha arIsAmAM jue to ja potAnuM mukha barAbara dekhAya che. tema ApaNo A AtmA sva-paraprakAzaka svaccha caitanya arIso che. paNa tenA upara pApano kAdava copaDIne koI jue to tene potAnuM svarUpa nahIM dekhAya. kadAca pA5nA kAdavane badale puNyarUpa lepa lagADIne potAnuM svarUpa jovA jaze to paNa potAnuM svarUpa nahIM dekhAya. caitanya svaccha svabhAvavALA arIsAne mATe pApa ane puNyabhAva baMne lepa che, AvaraNa che, caitanya arIsAnI svacchatAnA bAdhaka che. tethI te zubhAzubha rAgarUpI lepane dUra karIne jue to jJAna-arIsAmAM potAnuM aciMtya svarUpa ke je teNe bhUtakALamAM kadApi joyuM nathI tenA darzana thAya. arIsAnI mAphaka bhagavAna AtmA lokAloka prakAzaka divya arIso che, ke je caitanya arIsAmAM traNa-kALa traNa lokanA padArtho eka ja samayamAM yugapa pratibiMbita thAya che. (Atmadharma aMka 388 peIja naM-ra6) Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 331 sAdhakanA jJAnanuM svarUpa [ 1 ] praznaH- samyagdaSTino upayoga paramAM hoya tyAre svaprakAzaka che? uttara- samyagdaSTino upayoga paramAM hoya tyAre paNa (jJAna) svaprakAzaka che paNa upayogarUpa paraprakAzaka vakhate upayogarUpa svaprakAzaka na hoya ane upayogarUpa svaprakAzaka hoya tyAre upayogarUpa para prakAzaka na hoya paNa jJAnano svabhAva to svaparaprakAzaka (paramAgamasAra bola naM-158, peIja naM.47) [ pa ] prazna- samyagdaSTine khaMDajJAna ane akhaMDajJAna ane eka sAthe hoya? uttaraH- samyagdaSTine akhaMDanI dRSTi che tema khaMDa khaMDa jJAna zeya rUpa che, eka jJAnaparyAyamAM be bhAga che, jeTaluM svalakSIjJAna che te sukharUpa che. jeTaluM paralakSI parasattAvalaMbI jJAna che te du:kharUpa che. para taraphanuM zrutanuM jJAna indriyajJAna che, parazeya che, paradravya che. AhAhA! deva-guru to paradravya che paNa indriyajJAna paNa paradravya che. AtmAnuM jJAna te ja vAstavika jJAna che. (paramAgamasAra, bola naM-481) aMtara maMthana karavA yogya adbhata rahasya [ 8 ] nizcaya ane vyavahAra judA che eTale nizcaya tarapha DhaLatuM jJAna; te vyavahAra tarapha DhaLatA jJAnathI juduM che. nizcaya ane vyavahAra bannenuM jJAna sAdhaka jIvane hoya che.. paraMtu svabhAvanA Azraye kSaNe kSaNe nizcayanaya vadhato jAya che ne vyavahAranaya TaLato jAya che eTale ke svabhAvanI ekatA tarapha jJAnanuM valaNa vadhatuM jAya che, ne para taraphanuM jJAnanuM valaNa TaLaNuM jAya che. A rIte krame krame svabhAvamAM saMpUrNa ekatA thatAM, vyavahAra saMpUrNa TaLI jAya che ane kevaLajJAna thAya che. svabhAva tarapha DhaLeluM jJAna te ja AtmA che, te jJAna ja samyakatva che, te ja cAritra che, te ja sukha che. jJAna AtmAmAM abheda thatAM dravya -paryAyano bheda na rahyo eTale te jJAna ja AtmAnuM sarvasva che. aho ! AcArya bhagavAne AtmAnA aMtara svabhAvanuM parama adbhata rahasya batAvyuM che. A rahasya samajIne aMtaramAM maMthana karavA jevuM che. mAtra upara uparathI sAMbhaLI levuM na joIe paNa barAbara dhAraNa karI ne aMtaramAM jAte vicArIne nirNaya karavo joIe. (Atmadharma aMka-65, peIja naM.-95) [ ] prazna- jJAnInuM jJAna svane sva ane parane para jANe che, chatAM teno jJAnaupayoga svamAM TakI zakato nathI ne para tarapha jJAnano upayoga jAya che to te jJAnano doSa kharo ke nahi? Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 uttara- paramAM upayoga vakhateya jJAnIne jJAnanuM samyakapaNuM to khasatuM nathI, ne mithyApaNuM thatuM nathI tethI te apekSAe tenA jJAnamAM doSa nathI; paNa jJAna hajI kevaLajJAnarUpa nathI pariNamatuM te jJAnano doSa che; jJAnano svabhAva kevaLajJAnarUpa thavAno che, jyAM sudhI kevaLajJAnarUpe na pariName tyAMsudhI jJAna sadoSa che-AvaraNavALuM che- mithyA nathI chatAM doSita to che. upayoga bhale svamAM ho tyAre paNa pUruM kevaLajJAnabhAve nathI pariNamyuM te teno doSa che. Ama chatAM, te vakhate je rAga che te kAMI jJAnakRta nathI, rAga to cAritrano doSa che. (aMka-ra61, julAI-1965, peIja naM.-30) -jJAna AtmA sAthe abheda thAya che[ ] aho!AcAryadeva kahe che ke-trikALa caitanya svabhAvamAM DhaLatA jJAnane ane paralakSa tarapha DhaLatA jJAnane judAI che, banne jJAnadhArA judI che. je jJAna parano vicAra choDIne svabhAva taraphanI ekatA kare te jJAna AtmA sAthe abheda che, te samyajJAna che, te jJAnane ahIM AtmA ja kahyo che. evuM samyajJAna pragaTayA pachI paNa jJAnano ja aMza para tarapha vaLe che tene ane svabhAva tarapha DhaLatA jJAnane vyatireka che- bhinnatA che. je dharmAtmAne AvuM samyajJAna pragaTa thayuM che tene samaye samaye sva taraphanI jJAnadhArA vadhatI jAya che ne para taraphanI jJAnadhArA ghaTatI jAya che; jyAre karmane jANatA hoya tyAre paNa temane svabhAvamAM jJAnanI ekatA vadhatI jAya che ane parataraphanuM valaNa ghaTatuM jAya che. (bhedavijJAnasAra, peIja naM. 124-125) [ ] akhaMDa trikAlI jJAna svabhAvane zeya banAvI ne te Azraye ekAgra thayelA jJAna pariNAma, vibhAva aMzathI bhinna raheto thako, vibhAvane parazeyanI jema jANe dekhe cheA ja bhedajJAna che. sAdhakane eka ja samayamAM, eka ja pariNAmamAM banne prakAranA bhinna-bhinna anubhava thAya che te anAkuLa jJAnabhAvano Akulita vibhAvaaMzathI pRthak svAdano pratyakSa aMtara bhAsita thAya che. [pU. sogAnIjI, AdhyAtmika patrAMka naM.-37] [ re ] tattvadRSTie svabhAvamAM AvavuM-javuM agara na AvavuM javuM, judA jJAnamAM sahaja hI mohabhAva pratibhAsita thAya che; A mohabhAva trikALamAM (traNekALamAM) paudagalika ja che, to tenI pakaDa kema? te amArA che ja nahIM tenAthI bhinna anubhavamAtra amAruM lakSa thaI javuM joIe. [pU. sogAnIjInA patrAMkanaM-41 mAMthI] [ ] prazna- dharmIne jJAna cetanA kyAre hoya? uttara- niraMtara hoya. upayogarUpa jJAna cetanA bhale kyAreka thAya, paraMtu rAga ane jJAnanI bhinnatAnA vedanarUpa jJAna cetanA to tenA aMtaramAM niraMtara pariNamI ja rahI che. (Atmadharma aMka naM-362 peIja naM-25) Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 333 nizcaya ane vyavahAranuM sAcuM jJAna kyAre thAya ? [uM ] mati-zrutajJAnane svabhAvamAM vALIne dravyamAM ekatA kare te nizcaya che, ane svabhAvanI ekatApUrvaka sAcA deva-guru-zAstranI pratIti te vyavahAra che. vyavahArane jANatAM je jJAna vyavahAramAM ja aTakI rahe te jJAna vyavahArathI juduM paDyuM nathI eTale ke teNe nizcaya ane vyavahArane judA jANyA nathI, tethI tyAM vyavahAra paNa sAco hoto nathI. jJAna vyavahArane jANe kharuM, paNa vyavahAra-jJAna jeTalo ja AtmA nathI ema samajI, vyavahArathI juduM paDI, akhaMDa svabhAva tarapha vaLe tyAre zrutajJAna pramANa thAya che ane tyAre ja nizcaya tathA vyavahAra bannenuM jJAna sAcuM hoya che. jIvanuM je zrutajJAna sAcA deva-gu--zAstrane jANe te zrutajJAna jeTalo ja AtmAne je svIkAre ane tenA upara ja valaNa rAkhyA kare paNa trikALI jJAna svabhAva tarapha na vaLe to te zrutajJAna mithyA che, tene nizcaya ane vyavahAra judA na rahyAM, paNa kSaNikane ja trikALIrUpa mAnI lIdhuM eTale ke vyavahArane ja nizcaya mAnI lIdho; tene nizcaya - vyavahAranuM sAcuM jJAna nathI. trikALI svabhAvano Azraya karIne je jJAna ema svIkAre ke "A deva-guru-zAstrathI huM judo ane tene jANanAra kSaNika jJAna che teTalo paNa huM nathI" - to te samyajJAna che. tene trikALI svabhAvanuM temaja vartamAna paryAyanuM eTale ke nizcaya-vyavahAranuM sAcuM jJAna che. (bheda vijJAnasAra, peIja naM. 126-127) [ ku ] he bhavya, A rIte matidhRtAdi jJAna paryAyanuM svarUpa kahyuM ane te jJAnamAM samyakatA paNa pravartatI rahI. te samyakatA be prakAre che te darzAvavAmAM Ave che : A samyagdaSTinI indriyamanasaMjJAdhArI upayogapariNAmabhAvanI je samyatA te savikalparUpa che. vaLI tene tuM dekha-varNa, rasa, gaMdha, sparza, zabdarUpa zeyone dekhavA jANavArUpe eka upayoga pariNAma pariName te jANavA dekhavA e eka indriyasaMjJAdhArI, tene have bhinna-bhinna indriyonA nAmathI kahevAmAM Ave che. A samyagdaSTinA indriya nAmanA je upayoga pariNAma te pariNAmathI jyAre jyAre je je zeyone dekhuM-jANe tyAre tyAre te upayoga pariNAma svavastunuM yathArtha bhAna rAkhe che. (sAtho sAtha zeyathI bhinna svavastuno-AtmAno yathArtha lakSakhyAla rAkhe che. ) vaLI ciMtA, vicAra, smaraNarUpa viSayabhoga, saMyoga-viyoga, sneha, sukha-duHkha kaSAyAdi azuddha pariNatinA dravyaguNaparyAyane, svanA-paranA bheda-abheda AdirUpa sarva zAstrone, sarva vikathAnA zAstrone, sarva svaparanI atIta, anAgata, vartamAna avasthAnI ciMtA, vicAra, smaraNa, kallolarUpa vikalpane jANavA dekhavAne upayoganA je pariNAma pariName che te pariNAmanA dekhavA-jANavA e manasaMjJA dhAraNa karI. tethI have emane mana nAmathI kahevAmAM Ave che. A samyagdaSTinA mana nAmanA te upayoga pariNAma te pariNAma vaDe jyAre jyAre je je smaraNarUpa ciMtAne, vicArane dekhe jANe tyAre tyAre te kAle ja te upayoga pariNAma svavastunuM Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 (AtmAnuM) yathArtha bhAna (lakSa) rAkhe che. dekho, evI rIte indriyasaMjJA pariNAma ane manasaMjJA pariNAmamAM upayoganI je samyakatA te savikalparUpa che. [Atmaavalokana, peIja naM. 131-132] [u] artha:- samyagdaSTi jIvane samyabudhadhArA niraMtara hoya che; sva-parane bhinna jANavAthI te samyaka prakAre bhinna jJAyaka rahe che. artha:- jyAM sudhI upayoganA bheda bhinna-bhinna zeyasthAnonuM sAdhana kare che tyAM sudhI ja mana indriyabhAva che ane jyAre sarva upayoga eka svarUpanuM sAdhana kare che tyAre tenuM mana indriyarUpa rahetuM nathI. artha- eka padanuM abheda sAdhana karyuM tyAre mana indriyano khela na rahyo tethI mana indriya bheda padanAM nAma che; atIndriya eka abheda pariNAma che. svAnubhavanA samayamAM badhA buddhi pariNAmo ekAgra thAya che tethI chadmastha jIvane atIndriya sva-anubhava AnaMdaprada hoya che. artha-A (bheda) vidhithI manaindriya thAya che, te (abheda) vidhithI temano abhAva thAya che. tyAre te pariNAmone manaindriyanuM pada rahyuM ja kyAM? batAvo. [ Atmaavalokana, dohA 9 thI 13no artha, peIja naM. 159-160] [ ku ] have vaLI pUche che ke jJAnaguNanuM pariNamana baMdhanuM kAraNa kaI rIte che? tenA uttaranI gAthA kahe che :gAthArtha-kAraNa ke jJAnaguNa, jaghanya jJAnaguNane lIdhe pharIne paNa anyapaNe pariName che, tethI te (jJAnaguNa ) karmano baMdhaka kahevAmAM Avyo che. TIkA- jJAnaguNano jyAM sudhI jaghanyabhAva che (kSAyopazamika bhAva che) tyAM sudhI te (jJAnaguNa) aMtarmuhUrtamAM vipariNAma pAmato hovAthI pharIpharIne tenuM anyapaNe pariNamana thAya che. te ( jJAnaguNanuM jaghanyabhAve pariNamana ), yathAkhyAta cAritra-avasthAnI nIce avayaMbhAvI rAgano sadbhAva hovAthI, baMdhanuM kAraNa ja che. (samayasAra-171no gAthArtha temaja TIkA) [ 9 ] bhagavAnanI vANI sAMbhaLIne je jJAna thayuM te indriyajJAna che, vizeSajJAna che, te AtmAnuM jJAna-atIndriyajJAna-sAmAnyajJAna nathI. jJAnIne AtmAnuM jJAna thayuM che te sAmAnya jJAnane potAnuM jJAna jANe che ane parane jANatuM indriyajJAna je anekAkArarUpa para sattAvalaMbI jJAna thAya che tene potAnuM jJAna mAnato nathI. jema parazeyane potAnA mAnato nathI tema paranA jJAnane potAnuM jJAna mAnato nathI. jemAM AnaMdano svAda Ave che tene potAnuM jJAna mAne che. (Atmadharma aMka 423- peIja naM-28) Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 335 upayogamAM krama zA kA2Ne che? [ ] Izvastha jIvone jJAnopayoga ane darzanaupayogamAM krama paDe che ane eka upayoga aMtarmuhUrta karatAM vadhAre kALa sthi2 2heto nathI paNa badalI jAya che. A rIte upayoga badalavAnuM ane tenA krama paDavAnuM kAraNa zuM che? kevaLajJAnIne zAna-darzana banne upayoga sAthe ja hoya che... ane temano upayoga eka zeyathI bIjA jJeya u52 badalato nathI. jyAre chadmasthane upayoga badale che ane krama paDe che tenuM kA2Na rAga nathI paraMtu jJAna-darzanano paryAya ja kSayopazamabhAve che tethI temAM krama paDe che ane upayoga badale che. bA2mA guNasthAne vItarAgatA che,tyAM rAga na hovA chatAM upayogamAM krama to paDe che ane upayoga badale paNa che. tethI, rAga hoya to ja upayoga badaleema nathI, paNa jJAna darzananAM pariNamananI apUrNatAne kA2Ne upayoga badale che. sAtamAthI bA2mAM guNasthAna sudhImAM paNa upayoga badalAya che, zrutajJAnanuM avalaMbana che ane vacce upayoga badalatAM darzana upayoga paNa AvI jAya che. (pU. gurudevazrInI rAjakoTa carcAtA. 23/11/44, Atmadharma aMka-55 peIja naM-128 ) eka samaye eka ja upayoga [ ] sAdhaka dazAmAM jJAnanA upayogamAM be prakAra che. (1) jJAnadhArA (2) karmadhArA jJAnadhArA svata2phano upayoga. karmadhArA 52 ta2phano upayoga. sAtamA guNasthAne pradhAnapaNe to svata2phano upayoga (jJAnadhArA ) hoya che, chatAM gauNapaNe karmadhArA paNa varte che, kema ke kevaLajJAna nathI eTale hajI saMpUrNapaNe sva ta2phano upayoga nathI. jo upayoga saMpUrNa paNe svamAM TharI jAya to kevaLajJAna hoya paNa sAtame kevaLajJAna nathI eTale adhUrAza che ane adhUrAza che tyAM karmadhArA sUkSmapaNe che. prazna- eka sva taraphano upayoga ane bIjo 52 ta2phano upayoga ema be upayoga eka sAthe hoI zake? uttara- upayoga eka samaye eka ja che, paraMtu te upayoga mizrarUpa che; eTale sva taraphano upayoga hajI pUrNa nathI; tethI amuka 52 ta2pha paNa che. 52 taraphano tadna gauNapaNe che, tethI sva taraphanA upayoganI mukhyatAthI tyAM sva taraphano ja upayoga kahevAya che. kharI rIte sAdhakadazAmAM mizra upayoga hoya che. mizra upayoga kAM to kevaLIne na hoya ane kAM to ajJAnIne na hoya. kevaLIne saMpUrNapaNe sva ta2phano upayoga hoya ane ajJAnIne ekalo 52 ta2phano upayoga hoya, paNa sAdhakane to mizraupayoga hoya che. na Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 11-12 mA guNasthAne upayogamAM jo ke kaSAyano vikalpa nathI chatAM tyAM bhAvamanano sadbhAva che te pUrato tyAM dravyamana sAthe saMbaMdha che. bAramA guNasthAne paNa kaSAyano abhAva hovA chatAM kSayopazamajJAna varte che ane kSayopazamazAnamAM mananuM nimitta abuddhipUrvaka che, tethI tyAM paNa mizra upayoga che. ( Atmadharma aMka 25, peIja naM-10) [ ] jIva dravyamAM zraddhA-jJAnAdi anaMtaguNo che, temAM kathaMcit guNabheda che. jo guNabheda na ja hoya to zraddhA nirmaLa thaI te ja samaye kevaLajJAna thaI jAya-paNa tema bane ja nahIM. vacce sAdhakadazA to Ave ja. samyakzraddhA thayA pachI eka samayamAM koIne kevaLajJAna thaI jAya nahIM. kema ke dravyanA dareka guNa kathaMcit judA che. vastu apekSAe guNo abheda che, tethI sabhyazraddhA vakhate dRSTi guNabhedano vikalpa chUTI gayo che; paNa te ja vakhate jJAnamAM abuddhipUrvaka sUkSma guNabhedano vikalpa che. ( abuddhipUrvaka vikalpa eTale jJAnanuM mana sAthenuM sUkSma joDANa. ) jo vastumAM guNa sarvathA abheda ja hoya to eka guNa nirmaLa thatAM badhA ja guNo pUrNa nirmaLa thaI javA joIe. paraMtu zraddhA ane jJAnanI pUrNatAmAM aMtara paDe ja che kema ke guNabheda che. guNabheda che mATe guNasthAna bheda paDe ja che; ane dravyadRSTie vastumAM guNo abheda che tethI eka guNanI nirmaLatA UghaDatAM badhA guNonI nirmaLatA aMze ughaDe ja che. (saMvata 2472, kArataka mAsa, Atmadharma aMka 25, peIja naM-9 ) [ ] prazna-52dravyane jANavA tarapha pariNati jAya eTale ke upayoga bahAramAM bhame, ane te vakhate vItarAgatA rahe ema bane ? 336 uttara- svAzraye jeTalI vItarAga pariNati thaI che teTalI vItarAgatA to 52zeya tarapha lakSa vakhateya sAdhakane TakI ja rahe che. paNa sAdhakane 52zeya ta2pha upayoga vakhate pUrI vItarAgatA nathI, eTale rAga ane vikalpa che. 52jJeya ta2pha upayoga jAya ne saMpUrNa vItarAgatA hoya ema na bane, tyAM rAgano avazya sadbhAva che. paNa te bhUmikAmAM jeTalI vItarAgatA thaI che teTalI to tyAre paNa TakI rahe che; jemake cothA guNasthAne 52lakSa vakhate eka kaSAya to thato ja nathI eTalI vItarAgatA TakI rahe che. kevaLI bhagavAna 52neya jANe che paNa temane upayoga 52mAM mUkavo paDato nathI, svamAM ja upayoga lIna che. ( 1965-julAI, Atmadharma aMka-261, peIja naM-26 ) samyagdarzana thayuM te samaye cetanAno darzana upayoga hoya che ke jJAnopayoga ? uttara- sabhyazraddhA vakhate sva taraphano jJAna upayoga hoya che. jyAre samyagdarzana pragaTe te samaye darzana upayoga hoto nathI... paNa sva taraphano je jJAna upayoga hoya che te darzana upayoga pUrvaka hoya che. sabhyazraddhA vakhate sva tarapha vaLelA jJAnane indriyanuM avalaMbana nathI, buddhi pUrvakanA vikalpo tyAM nathI. (je jJAna che) te kevaLajJAnano aMza che. matijJAna potAnA viSayane abhedapaNe grahaNa kare che. jo ke samyagdarzana vakhate jJAna mananA avalaMbanathI chUTayuM [ ] prazna Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 337 che eTale ke tyAM buddhipUrvakanA vikalpo nathI paNa abuddhipUrvaka sUkSma vikalpa varte che. jo sarvathA mananuM avalaMbana chUTI jAya to kevaLajJAna thAya. paraMtu sabhyazraddhA thatAM turata ja kevaLajJAna thaI jAya nahIM, vacce guNasthAna bheda Ave ja. (2472 kArataka-Atmadharma aMka 25, peIja naM-8/9 ) samakitIne svanA upayoga sivAya jeTalo (upayoga ) 52 upa2 jAya te parAlaMbI ( upayoga ) che; tene mokSamArga kahetA nathI. ( pravacana navanIta bhAga-3, peIja naM-56) AhAhA ! 52sattAvalaMbI jJAna samakitIne paNa hoya; paNa te svano upayoga nahIM- te AtmAno upayoga nahIM. je upayogamAM nimittanuM avalaMbana ane Azraya Ave te upayoga AtmAno nahIM. (pravacana navanIta bhAga-3, peIja naM-50) samyagdaSTine viSayabhogAdi bhAvo vikArarUpa judA ja pratibiMbe che ane temAM cetanAsvabhAvabhAva judo pravarte che. eka ja kAlamAM samyaggAnamAM judA judA pratyakSa thAya che. A kAraNathI te cAritrazaktimAM buddhirUpa rAgadveSamoharUpa vikAra ghUsato nathI. e rIte samyagdaSTi buddhirUpa vikalparUpa pariNatithI paNa bAramA guNasthAna sudhI sarvathA nirAsrava nirbaMdha pravarte che. vaLI te samyagdaSTinI cetanA viSaya, kaSAya, bhoga, hiMsA, rati, arati Adi ( mAM ) abuddhirUpa pariName che te, samyagmati, sabhyazrutarUpa jaghanya-jJAnagocara thatA nathI, ajJAnane lIdhe che tethI zaktimAM abuddhirUpe rAga, dveSa, moha vidhamAna che. tethI abuddhirUpe cothAthI mAMDI dazamA guNasthAna sudhI kiMcitmAtra AstravabaMdhabhAva Upaje che. vyavahA2pariNati, azuddhapariNati, jIvanA abuddhi ane buddhirUpa pariNatirUpa jJAnAdiguNa dazamA bA2mA guNasthAna sudhI pariName (AtmAvalokana peIja naM-100) che. iti mizradharmavAda e rIte, koI bhavya jIvane kAlalabdhi pAmIne samyaktvaguNa, jJAna - darzana - svacAritra - paramAnaMdabhogasvabhAva-vIryaguNanI keTalIka zakti svabhAvarUpe pragaTa thaIne pravartI. te jIvanA asaMkhyAta pradezomAM, jJAna, darzana, cAritra, 52mAnaMdAdi guNanI zakti buddhirUpa zuddha, abuddharUpa (abudharUpa) citvikA2 thaI azuddha pravarte che. to e rIte svarUparUpa, vikArarUpa banne dhArA bA2mA guNasthAna sudhI rahe che, te kA2Ne A jIvane eTalA kAla sudhI mizradharmapariNati kahevAmAM Ave che. kA2Na ke svabhAva to pragaTa thayo che paraMtu guNavikAra paNa pravarte che. tethI teTalA kAla sudhI te jIvadravyane mizradharmI kahevAmAM Ave che, vaLI je kAle manaindriyanI budhazakti sarvathA svabhAvarUpa thaI raheze tyAre jJAnaguNanI anaMtazakti svabhAvarUpa thaze tyAM sarvathA svabhAvarUpa guNa kahevAmAM Avaze. iti mizradharma aMtarAtmApariNatikathana samAsam. (AtmAvalokana peIja naM-57) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 sarvajJasvabhAvI AtmA [ ] divya jJAnasvabhAvI AtmA te jainazAsananuM mahAna ratna che. te jeNe jANI lIdhuM teNe samasta jainazAsanane jANI lIdhuM upayogasvarUpI AtmA, sarvane jANanAra evo sarvajJasvabhAvI che; AvA potAnA sarvajJasvabhAvane je na jANe, na anubhave te sarva padArthone paNa jANI zakato nathI. AtmA sarvajJasvabhAvI che ema je svasaMvedanathI jANe che te jIva badhAya jIvone jJAnasvarUpI jANe che. jJAnaapekSAe badhAya jIvo sAdharmI-samAnadharmI che. 'sarva jIva che jJAnamaya, evo je samabhAva te sAmAyika jANavuM, bhAkhe jinava22Aya' je jJAna sAmAnya che te potAnA anaMtajJAna vizeSomAM vyApanAruM che; jJAna sAmAnya pote anaMta vizeSorUpe pariName che. kevaLajJAna anaMta vizeSorUpa mahAna jJAna che, temAM jJAnasvabhAva vyApe che. jo ke mati-zrutajJAnamAM paNa anaMta vizeSo che, paNa kevaLajJAna sarvotkRSTa che; samasta padArthono pratibhAsa jemAM ekasAthe bharyo che evuM adbhuta anaMta vizeSosvarUpa kevaLajJAna, temAM sarvajJasvabhAvI mahAsAmAnya zAna vyApeluM che; ne te AtmAno svabhAva ja che. -AvA AtmAne je svAnubhavapratyakSa nathI karato tene sarvajJapaNuM hotuM nathI. juo, 80 mI gAthAmAM kahyA pramANe arihaMtadevanA caitanyarUpa dravya-guNaparyAyane jANe temAM AvA sarvajJasvabhAvI AtmAnuM jJAna bheguM AvI ja jAya che. are, sarvajJatAnI tAkAtanI zI vAta ! rAga jene jhIlI zake nahIM ne rAgano kaNa jemAM samAya nahi evA sarvajJasvabhAvane to svasanmukha atIndriyajJAna ja jhIlI zake che. are, sarvajJa arihaMtane potAnA jJAnamAM samADavA-e te kAMI sAdhAraNa vAta che! bhAI, tA2I jJAnaparyAyamAM tArA jJAnasvabhAvane ja vyApelo dekha. tArI jJAnaparyAyamAM 52vastune ke rAgane vyApelo na dekha. ahA ! Avo jJAnasvabhAva nakkI kare tyAM to 52thI ne rAgathI jJAna chUTuM paDI jAya, bhedajJAna thaIne mokSamArga UghaDI jAya. bhAI, jANavArUpe tAruM jJAna che, te jJAnamAM koNa vyApyuM che ? jJAnamAM jaNAtAM zarIrAdi bAhya padArtho kAMI jJAnamAM vyApatA nathI, te to jJAnathI bahA2 ja che. jo acetana padArtho jJAnamAM vyApIne tanmaya thAya to jJAna paNa acetana thaI jAya. rAga-dveSAdi bhAvo-ke jeo jJAnamAM anyazeyapaNe jaNAya che, te rAgadveSabhAvo paNa jJAnamAM vyApelA nathI. jo jJAnamAM rAga-dveSa vyApelA hoya to, te rAga-dveSa chUTI jatAM jJAna paNa chUTI jAya, rAga-dveSa vagara jJAnanuM astitva rahI na zake. paraMtu rAgadveSanA abhAvamAMya jJAna to potAnA sarvajJasvarUpe zobhI rahe che. mATe jJAnamAM rAgadveSa vyApelA nathI. pachI pUjA-bhaktino zubharAga ho ke viSaya-kaSAyano pApa-rAga ho Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 339 te jJAnanuM svarUpa nathI. have trIjI vAta- pUrvanI je jJAnaparyAya che te vyaya thAya che ne pachInI jJAnaparyAya utpanna thAya che, tyAM pUrvanI paryAya te pachInI paryAyamAM vyApatI nathI; mati- zrutajJAna chUTIne kevaLajJAna thayuM tyAM te kevaLajJAnamAM mati-zrutajJAnaparyAya vyApatI nathI, eTale paryAyanA khaMDakhaMDa sAme jovAnuM rahetuM nathI. be samayanI paryAyo kadI eka thatI nathI. to have koNa bAkI rahyuM ke je AtmAnI vizeSa jJAnaparyAyamAM vyApe che! ane te vizeSa jJAnaparyAya jene avalaMbIne pravarte che! vizeSa vakhate ja AtmAno jJAna sAmAnyarUpa mahAna svabhAva che te ja vizeSomAM vyApe che. jyAre juo tyAre te potAmAM vidyamAna ja che. anAdianaMtakALanI je vizeSa jJAnaparyAyo ( jemAM bhaviSyanI anaMta-kevaLajJAnaparyAyo paNa AvI jAya che te samasta paryAyo) mAM vyApe evo eka jJAnasvabhAvI AtmA huM chuM ema dharmAjIva svasaMvedanapratyakSa vaDe potAnA AtmAne jANe che. potAnA sAmAnya ane vizeSa baMnemAM tene jJAna ja dekhAya che. ' are, potAnI paryAyanI aMdara vyApelA potAnA jJAnasvabhAvane paNa je na jANe, te potAnI paryAyathI bahAra evA paradravyane kayAMthI jANe? (pravacanasAra 49 gAthAnA pravacanamAMthI, Atmadharma aMka-375, peIja naM-3thI 5) AtmAnI sevAnuM phaLa mukti-rAganI sevAnuM phaLa baMdhana [ ] iSTopadeza 23mI gAthA pUrI thaI. have ziSya pUche che ke adhyAtmalIna jJAnIne zuM phaLa maLe che? adhyAtmalIna eTale AtmAmAM lIna thaI gayA che jAmI gayA che evA yogInI apekSAe svAtmadhyAnanuM phaLa zuM che? te praznano pUjyapAda svAmI gAthArUpe javAba Ape che. "AtmadhyAnanA yogathI, pariSaho na vedAya, zIgha sasaMvara nirjarA, Asava rodhana thAya." dharmAjIva potAnA jJAna svarUpa AtmAnA dhyAnamAM jeTalo lIna thayo che teTaluM tenuM pariSaho tarapha lakSa nathI, tene pariSahonuM vedana thatuM nathI, pratikULatA taraphanuM lakSa na rahevAthI teno anubhava thato nathI. dharma paNa rokaDiyo che ane zubhAzubha bhAvanuM phaLa paNa rokaDiyuM che. je samaye zubhAzubhabhAva thAya che te ja samaye AkuLatA che te tenuM phaLa che. ane AtmAnA svarUpanA dhyAnarUpa dharmanuM phaLa zAMtinuM vadana te te samaye ja thAya che. bhagavAna AtmA jyAM aMtara svarUpanA dhyAnamAM lIna thAya che tyAre zarIramAM sudhA-tRSAnuM duHkha che tenA tarapha tenuM dhyAna ja nathI tethI tenuM vedana paNa nathI. sarpa karaDe, vIMchI karaDe, to paNa tenuM smaraNa tene thatuM nathI. jJAna jyAM svagheyamAM jAme che tyAM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paraNeyanuM smaraNa dharmIne thatuM nathI. jyAM lInatA che tyAM ja tenuM jJAna che. A AtmA anaMta jJAna-darzana-AnaMdanA astitva-sattAvALuM tattva che tene smaraNamAM letAM bIjuM vismaraNa thaI jAya che. tyAre bahAra zarIramAM pariSahyuM che ke nahIM? kSudhA tRSA che ke nahIM? pratikULatA upasarga Adi che ke nahIM teno khyAla e vakhate dharmIne hoto nathI. ahIM kahevAno Azaya e che ke jJAnIne pariSaha AdinuM kaSTa ja nathI. bahArathI jotAM lokone ema lAge ke bahu pariSahu -upasarga Adi kaSTa sahana kare tyAre dharma thAya-paNa ema nathI. jJAnInuM jJAna jyAre svarUpamAM ekAkAra thAya che tyAre bahAramAM zuM, pariSaha-upasarga Adi pratikULatA che tenuM lakSa paNa jJAnIne nathI. mATe jJAnIne bahu pariSaha sahana karavA paDe che evuM nathI. munirAja dhyAnamAM ekAkAra hoya che tyAre bahAra zarIrane siMha phADI khAto hoya teno munine khyAla paNa nathI. muni to potAnA dhyAnamAM masta che. je dhyAtA dhyAna ane dhyeyane ekAkAra kare che tene pariSahAdinuM dhyAna ja nathI, tenuM vijJAna ja nathI; eTale ke tenuM tene bhAna ja nathI. te vakhate jJAna ja nathI. lokone ema lAge che ke-oho ! A to keTaluM kaSTa sahana kare che paNa lokone kyAM khabara che ke e kaSTa sahana karatA nathI paraMtu potAnA dhyAnamAM lIna che. svarUpa taraphanA valaNamAM AnaMdamAM lIna che. zarIramAM roga che ke nahIM? agnimAM zarIra baLI rahyuM ke nahIM? siMha- vAdha ke ziyALa zarIrane khAya che ke nahIM? koI deva ke manuSya upasarga kare che ke nahIM tenuM temane smaraNa ja nathI. te taraphano vikalpa to nathI paNa smaraNa paNa thatuM nathI. bhagavAna AtmAne zeya banAvI-dhyeya banAvIne je tenA dhyAnamAM lIna thAya che tene te pariSahanI smRti paNa thatI nathI. A che AtmAnA dhyAnanuM phaLa! ke pariSAditaraphano vikalpa to nathI paNa smaraNeya nathI. ekaluM AnaMdanuM vedana che. Ama, jJAnI jyAM zuddha svarUpamAM lIna thAya che tyAM karmonuM Agamana paNa aTakI jAya che. ane jUnA karmo chUTatA jAya che tenI nirjarA thaI jAya che. A to vyavahArathI kathana che hoM ! kharekhara to jJAnIne pAradravya sAthe saMbaMdha hato ja kyAre to chUTe? bahu jhINI vAta che paNa khyAlamAM levA jevI vAta che. saMsAranA koI kAryanA UMDA vicAramAM jIva paDayo hoya tyAre pAsethI sarpa cAlyo jAya tenuM paNa dhyAna rahetuM nathI. eka bhAI kahetAM hatAM ke huM ozIkA upara copaDo laIne nAmuM lakhato hato ne ozIkA nIcenA polANamAMthI sarpa nIkaLyo paNa mane khabara na paDI. pachI koIe joIne kIdhuM tyAre khabara paDI. alyA saMsAranA kAmanA dhyAnamAM paNa bahAranuM dhyAna nathI rahetuM to AtmAnA dhyAna vakhate bahAranuM dhyAna kyAMthI rahe? (Atmadharma aMka -499, peIja naM. 13-14) Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 341 [ ] aho ! jJAnasvabhAvanuM mAhAbhya keTaluM che! sAmarthya kevuM che! enuM jagatane bhAna nathI. AkAzanA anaMtA pradezo che temAM ahIMthI tenI gaNatarI karatAM AkAzano chello pradeza kayo? teno aMta che ja nahi. kALanA anaMta samayo che temAM vartamAna samayathI gaNatAM kALano chello samaya kayo? teno aMta che ja nahi. tema dravyo anaMtA che tenI gaNatarI karatAM chelluM dravya kayuM? teno aMta che ja nahi. tema eka jIva dravyanA jJAna-darzanAdi guNa AkAzanA pradeza karatAM paNa anaMtaguNA che, temAM chello guNa kayo? teno aMta che ja nahi. AhAhA ! gajaba vAta che, jJAnano paryAya zeyapramANa che ne zeya lokAloka che, jeno pAra nathI evA apAra anaMtAnaMta dravya-kSetra-kALa-bhAvane zeya banAvanArI eka samayanI jJAnaparyAyanuM sAmarthya keTaluM? tenI tAkAta keTalI? e eka samayanI paryAyamAM anaMtAnaMta zeya-pramANa jJAnanI paryAyanA avibhAgapraticcheda keTalA? eno chello praticcheda kayo? AhAhA ! gajaba vAta che. siddha thAya tenI Adi gaNAya paNa aMta nathI. siddha thayA tenA bhavano aMta-cheDo to AvI gayo paNa teno pahelo bhava kayo? anAdi che, tenI zarUAta che ja kyAM? aMta vinAnA dravyo che teno aMta Ave kema? aMta vinAnuM kSetra che teno aMta Ave kema? aMta vinAno kALa che teno aMta Ave kema? aMta vinAnA bhAva che teno aMta Ave kema? AhAhA ! ATalA ATalA anaMtA zeyo che ene jANanAra jJAna zaiya pramANa che. AvA anaMta padArthone zrutajJAnamAM zeya banAvyA enI paryAyamAM viSayono rasa rahI zake nahi. rAga rahe paNa rAgano rasa rahI zake nahi. AhAhA ! Atmavastu ja koI evI adbhuta camatkArika che ke enuM zuM kahevuM bhAI ! (Atmadharma aMka naM-417, peIja naM.-31) [] AtmAne kevaLajJAna thatAM temAM lokAloka eka sAthe jaNAya che ne sadAya te jJAnamAM lokAloka jaNAyA ja kare che. eTale tyAM zeya-jJAyakano nimitta-naimittika saMbaMdha eka sarakho rahyA kare che. ahIM kevaLajJAnanI ekarUpa dhArA che ane ene zeyapaNe lokAloka sadAya rahyA kare che. paNa chamane jJAna paryAya kSaNe-kSaNe bIjA bIjA zeyane jANavArUpe palaTI jAya che. navI-navI paryAya palaTe che. te paryAya te kALanA jJAnane ane te te kALanA zeyane jANe che, eTale te jJAna ane zeyano nimitta-naimittika saMbaMdha eka sarakho raheto nathI. svabhAvanA Azraye pUrNa kevaLajJAna pragaTe te sadA evuM ne evuM TakI rahe che. nIcalI dazAmAM jJAna paryAya pragaTI te paNa potAthI ja che. te jJAna zeyane lIdhe nathI, te rAgane lIdhe paNa nathI. mAruM jJAna mATe laIne ane paranI paryAya parane laIne evuM bhAna hovAthI dharmIne paryAyanA pheraphAre harSa-zoka thatA nathI paNa svabhAvanI bhAvanA karatA ekAgratA ane saMvara vadhato jAya che. ajJAnIne para saMyogane lIdhe harSa-zokanI mAnyatAne lIdhe Asrava vadhato jAya che. (Atmadharma aMka naM.-477, peIja naM.-11) [ ] mithyASTi ke jene dharmanI khabara nathI tene jANe rAga AtmAmAM pesI gayo hoya evuM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 lAge che. dayA-dAna Adino vikalpa che te rAga che, te AtmAmAM pesI gayo hoya ema je mAne che te mithyASTi ajJAnI che. paraMtu rAgathI bhinna paDIne bheda vijJAna kare che, samyagdarzana kare che tyAre arIsAmAM jema bIjI cIja dekhAya tema jJAnamAM rAga bhinnapaNe jaNAya che. dharmI jIvane atIndriya jJAnanuM jJAna hovAthI tenI paryAyanI nirmaLatA evI hoya che ke arIsAmAM jema agni jaNAya tema jJAnamAM rAga jaNAya che paNa rAganuM jJAna nathI, rAga saMbaMdhI jJAnanuM jJAna che. deva-gurunI zraddhA, paMca mahAvratAdino rAga che te aMdara peThA nathI paNa arIsAmAM jema para cIja pratibiMba tarIke jaNAya che tema jJAnamAM rAga pratibiMba tarIke jaNAya che. bhagavAna caitanya arIso che ne temAM rAga pratibiMba tarIke che. arIsAmAM agni dekhAya che paNa e agni nathI, te arIsAnI avasthA che. tema rAga che e duHkha che ane tenuM jJAna thatAM e jJAna rAganuM nathI paNa anAkuLa AnaMdanuM jJAna che, rAganuM jJAna nathI. caitanyasvarUpa bhagavAna pUrNAnaMda svarUpa rAgathI bhinna che, temAM rAga jaNAyo paNa te rAga svarUpamAM nathI, to rAga jaNAyo ne? kahe che e to pratibiMbarUpe jhalakatuM jJAna thayuM. ..rAga kSaNika kRtrima ne svabhAva trikALI akRtrima ema bhedajJAna karatAM rAgAdi jJAnaarIsAmAM pratibiMbasvarUpa che. jema arIsAmAM agni pratibiMbarUpa che tema bhedajJAna karatAM caitanyanA prakAzarUpI arIsAmAM rAga pratibiMbarUpa jaNAya che. joke rAga jaNAya che tema kahevuM te paNa vyavahAra che. kharekhara to rAga saMbaMdhInuM potAnuM jJAna che e jJAna jaNAya che. rAgane bhinna pADIne AtmAnuM jJAna karyuM te jJAnamAM rAga saMbaMdhI potAnuM jJAna jaNAya che, e jJAna rAgane laIne thayuM nathI. - ajJAnI parAdhInatAthI AkuLatAmAM pIlAI gayo che. AnaMdasvarUpa hovA chatAM puNya-pApanI AkuLatAmAM gherAI gayo che, bahArathI paisAvALo Adi bhale dekhAya paNa aMdaramAM te duHkhI che. ahIM kahe che ke rAgathI bhinna paDIne AtmAne jANatAM e jJAnanI svacchatAne laIne temAM rAga jaNAya che, jema arIsAmAM bIjI vastu jaNAya che tema. (Atmadharma aMka-421, peIja naM.-22-23) [ ] eka dravyanI aMdara koIpaNa anya dravya raheluM bilakula bhAsatuM nathI. jJAna zeyane jANe che e to jJAnanI jANavAnI svacchatAnuM sAmarthya che, topaNa jJAnane anya dravyanI sAthe sparza hovAnI mAnyatAthI jagata Akulita thAya che. jJAnamAM vIMchIno DaMkha-karaDa bhAse tyAM vIMchI mane karaDayo tema mAnI duHkhI thAya che. jJAna rAgane jANatAM rAgamayapaNe potAne mAnI Akulita thAya che. jJAna rAgane ke anya dravyone aDatuM-sparzatuM nathI. jJAna zeyane jANe e to jJAnanI svacchatAnuM sAmarthya che. (Atmadharma aMka 410, peIja naM-22, jJAnagoSThI) Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 343 zrI pravacanasAra gAthA - 200 nA pravacanamAMthI [ ] svabhAvathI ja huM jJAyaka hovAne lIdhe samasta vizva sAthe mAre zeyajJAyaka lakSaNa saMbaMdha che. paraMtu A zeya iSTa-aniSTa che ke zeyanA laIne jJAna thAya che ke A zeya mAruM ne huM teno svAmI evo koI paNa prakArano saMbaMdha nathI. jJAyakano sarva zeyone jANavAno svabhAva hovAthI lokAloka jANe che ke jJAnamAM kotarAI gayA hoya ema eka kSaNamAM ja jANI lya che. AvA zeya jJAyaka lakSaNa saMbaMdhane lIdhe ekI sAthe anaMtA joyone anaMtapaNe jANavA chatAM jJAyaka to sadAya jJAyakapaNe ja ekarUpapaNe ja rahyo che. anAdithI to jJAyaka to jJAyakabhAve ja rahyo che, paNa mithyAtvane laIne anyathA manAI rahyo che. tethI e mithyAtvane mULathI ukheDIne svabhAvathI ja jJAyaka evA AtmatattvanA jJAnapUrvaka zuddhAtmAmAM pravartavA sivAya anya kAMI karavA yogya nathI. mAre ne parane svasvAmI saMbaMdha nathI. huM kartA chuM ne paradravyanI paryAya mAruM karma che evuM nathI, paradravya kartA ane mArA pariNAma karma che evuM nathI. mAtra zeya-jJAyaka saMbaMdha che. pariNAma-pariNAmI saMbaMdha che nahIM. vikAra mArA pariNAmane huM pariNAmI evo saMbaMdha nathI, vikAra joya ne huM jJAyaka evo saMbaMdha che. huM zraddhA karanAro ne bhagavAna zraddhA karavA lAyaka evo zraddhA-zraddheya saMbaMdha paNa nathI, prameya pramANa eTalo vyavahAra saMbaMdha che. paravastu prameya jANavA lAyaka ne huM jANanAra pramANa eTalo upacarita vyavahAra saMbaMdha che. nizcayathI to jJAtA huM, jJAna huM, ne zeya huM. huM jANanAro ne bhagavAna zeya e upacarita vyavahAra che. jJAyaka svabhAvano sarva zeyone jANavAno svabhAva hovAthI, krame pravartatA anaMta arthAt anaMta dravyonI krame krame pravartatI anaMta, bhUta, vartamAna bhAvi; "vicitra paryAya samUTha" eTale ke kSaNamAM haraNane phADavAnI paryAyane kSaNamAM samyagdarzana paryAya, evI vicitra paryAyovALA agAdha svabhAva ane gaMbhIra evA samasta dravyamAtrane eka kSaNamAM ja zuddhAtmA pratyakSa kare chekevI rIte jANe che?-ke jANe ke te dravyo jJAyakamAM kotarAI gayA hoya, lokAloka jANe ke jJAyakamAM cItarAI gayA hoya, eka samayanI jANavAnI paryAyamAM traNakALa, traNalokanA paryAyo jANe khoDAI gayA hoya, DUbI gayA hoya, jJAnamAM jANe ke samAI gayA hoya e rIte jANe che.) lokAloka jANe ke jJAnamAM pratibiMbita thayA hoya ema eka kSaNamAM ja zuddha AtmA pratyakSa kare che. bhaviSyanI paryAya thaI nathI tene paNa jJAnamAM pratyakSa kare che. AhAhA ! jJAnano koI adbhUta mahimA che. zeya-jJAyaka saMbaMdhanI anivAryatAne lIdhe zeya-jJAyakane bhinna pADavA azakya hovAthI (eTale ke ) joyo-jJAyakamAM na jaNAya ema karavuM azakya hovAthI samasta vizvane jANavA chatAM jJAyaka che te ekarUpatAne choDato nathI. (Atmadharma aMka-pa28, peIja naM.-12-13-14 mAMthI) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [] juo, svaccha arIsAmAM kerIne jAMbuDA, sonuM ne kolaso, agnine barapha, mo2ne kAgaDo tathA vastra evI nava cIjonuM pratibiMba dekhAya che, tyAM bahAranI nave cIjo to arIsAthI judI ja che, ne arIsAmAM nava pratibiMba dekhAtAM arIso kAMI nava prakAre khaMDa-khaMDarUpa thaI gayo nathI, paNa arIso to potAnI ekarUpa svacchatArUpe ja che, tenA svaccha svabhAvanuM ja tevuM pariNamana che. A pramANe oLakhe to arIsAnA svabhAvane jANyo kahevAya. tema jIva, ajIva, puNya-pApa, Asava, baMdha, saMvara, nirjarA ne mokSa evA navatattvo teo AtmAnA jJAnanI paryAyamAM jaNAya che. tyAM jJAnamAM navatattvo jaNAtAM jJAna kAMI nava prakAre khaMDa-khaMDarUpa thaI gayuM nathI, paNa ekarUpa jJAnanI svacchaMdazAnuM tevuM pariNamana che. navatattvane jANatAM jJAna te navatattvanA vikalpa rUpe pariNamI jatuM nathI, paNa vikalpathI juduM rahe che. A pramANe navatattvanA bhedanA vikalpathI bhinna evA jJAnane aMtarmukha karIne ekarUpa bhUtArtha jJAnAnaMda sthira svabhAvane anubhavamAM pakaDavo tenuM nAma samyagdarzana che, te dharmanI pahelI bhUmikA che. dharmI jANe che ke mAro AtmA svapa2 prakAzaka jJAna svarUpa che. bahAranA padArtho jaNAya te mArA svapara prakAzaka jJAnanuM ja sAmarthya che tethI jaNAya che. (Atmadharma -148, peIja naM. -60-61 ) have baMdhanuM lakSaNa kahe che. [] zubha ne azubha rAga baMdhanuM lakSaNa che, AtmAnuM lakSaNa nathI. puNya-pApanA bhAva AtmAnI sAthe sadA bhAsatA nathI. jema jJAna AnaMda AdinI paryAya AtmA sAthe rahe che tema puNya-pApanA bhAva AtmA sAthe sadA bhAsatA nathI eTale ke jyAM jyAM rAga tyAM tyAM AtmA ema pratibhAsatuM nathI. puNya-pApanA bhAva ke je baMdhanuM lakSaNa che te caitanya camatkAramAM bhinnapaNe jANavAmAM Ave che paNa caitanya camatkArarUpa teo jANavAmAM AvatA nathI. vaLI rAga vinA paNa caitanya hoya che, siddha bhagavAnane rAgAdi nathI. jo rAgAdi AtmAnA hoya to jyAM jyAM AtmA hoya tyAM tyAM rAgAdi hoya, paNa tema pratibhAsatuM nathI, mATe rAgAdi AtmAnA nathI paNa teo baMdhanuM lakSaNa che. caitanya jANanarUpI AMkha rAgane jANe che paNa caitanya ne rAga ekarUpa jatAM nathI che paraMtu jJAna ane rAganuM ekasAtha UpajavuM thatuM hovAthI ati nikaTatAne kA2Ne ajJAnIne eka jevA lAge che paNa te eka padArtha nathI. arIsAmAM mora dekhAya che te arIsAnI svaccha avasthA che paNa mora ne arIso eka nathI. tema jJAnanI svacchatAmAM rAga jaNAya che paNa jJAna ne rAga eka nathI. bhagavAna AtmA jANanA2 che ane te rAgAdine jANe che paraMtu rAgAdi AtmAmAM AvI jatA nathI. ( Atmadharma aMka 405, peIja naM-10) Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 345 je sarvane jANato nathI te eka AtmAne paNa jANato nathI[ ] anaMtA dravyono samudAya te joyo che ne AtmA jJAtA che. strI-putra Adi jJAnamAM jaNAya evA zeya tarIke che paNa strI-putra Adi mArA tarIke che ema nathI. anaMtA dravyo ne paryAyono samudAya zeya che ne A AtmA jJAtAdravya che arthAta bIjA jIvane mArI zake ke rAkhI zake evo tuM nathI paNa bIjA jIvane jANanAro jJAtAdravya cho. prabhu! tArI moTa: kevI ? tArA zrutajJAnamAM anaMtA dravyo ne paryAyone jANanAro tuM cho. paNa evo huM jJAtA chuM ema na mAnatA, huM paranuM kAMI karI dauM evuM mAnIne te jJAtAne mArI nAkhyo che. traNakALanI paryAyo sahita jagatanA badhA padArtho zeya che ne AtmA jJAtA che. paraMtu evuM koI zeya nathI ke AtmAnuM sukha temAM hoya. para zeya ne AtmA jJAtA eTalo mAtra zeya jJAyakano vyavahAra saMbaMdha che. badhA joyo che te jJAnamAM nimitta che ne jJAna te badhAne jANavA AkAre pariName evo jJAnano svabhAva che. badhAne jANavArUpa pariNamavuM e jJAnano svabhAva che. tethI jo e samasta zeyane na jANe to jANavArUpa ekarUpa svarUpa che tene paNa te jANato nathI. badhAne jANavArUpa pariName che e caitanyarUpe pariName che, potAnA svAnubhava pratyakSapaNe pariName che. je koI sarvane jANe nahIM te sarvane jANavAno jeno svabhAva che evA potAne jANe nahIM-ema ahIM kahe che. jANe nahIM yugapadatrikALikatribhuvanastha padArthane, tene saparyaya eka paNa nahi dravya jANavuM zakya che." 48. gAthArtha - je ekI sAthe traNa kALanA ane traNalokanA padArthone jANato nathI, tene paryAya sahita eka dravya paNa jANavuM zakya nathI. prabhu! tArI moTapa kevI? -ke tArA zrutajJAnamAM anaMtA dravyone paryAyone jANanAro tuM cho paNa evo huM jJAtA chuM ema na mAnatA huM paranuM kAMI karI dauM--evuM mAnIne jJAtAne te mArI nAkhyo che. ahIM to kevaLajJAnanI vAta cAle che paNa zrutajJAnamAM paNa ema che. jagatanA badhA padArtho joya che paNa koI zeya mArA che ema nathI. e joyo jJAnamAM jaNAya che. e jANavArUpa pariNamana potAnuM che ne zeyo temAM nimitta che. bhAvazrutajJAnamAM vyavahAra ratnatrayathI mAMDIne badhoya samudAya zeyamAM jAya che. bhagavAna AtmA svabhAvanA lakSe zrutajJAnapaNe pariName che e bhAvazrutajJAnamAM rAgathI mAMDIne AkhI duniyA zeya samudAya che, phakta zrutajJAnamAM e joyo parokSa che ne kevaLajJAnamAM e zeyo pratyakSa che. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 koI jIvane mA2I ke jIvADI zakuM evuM zeyamAM paNa nathI ne jJAnamAM paNa nathI. paMcaparameSThI paNa jJAnanA zeyamAM jAya che ne zeya che te jJAnanI cIja nathI. zeyAkAre jJAna pote pariName evo jJAnano svabhAva che. vyavahA2 ratnatraya zeya samudAyamAM jAya che ne bhagavAna AtmA jJAtA che. paMca 52meSThIthI mAMDIne duniyA AkhI 52 zeya che. e 52 zeyomAM bhAga pADe ke A mArAne A tArA e mithyASTi che, kemake e vastunI sthitithI viparIta mAnyatA che. AhAhA ! A badhoya samudAya te jJeya che ne huM jJAtA chuM. zarIranA A 2jakaNone tenI bhUta-bhaviSyanI paryAyo zeya ne huM jJAtA chuM paNa A zarIra mAruM che--ema e mArA tarIke nathI, e to zeya tarIke ja che. 52 zeyane AtmA jJAtA eTalo mAtra zeya jJAyakano vyavahAra saMbaMdha che. jagatamAM anaMta anaMta padArthone tenI paryAyo che tenA AkAre--AyAkAre jJAna pariName che. jo badhAne jANavA AkAre pariNamato nathI to te ekane paNa jANato nathI. kemake je baLavA yogya badhA padArthone na bALe te agni na kahevAya tema jANavA yogya samasta jJeya samudAyane jANavArUpa pariNamato nathI te ekane jANavArUpa pariNamato nathI. badhA zeyo che te jJAnamAM nimitta che ne jJAna te badhAne jANavA AkA pariName evo jJAnano svabhAva che. jagatanA cha dravyo ne tenI trikALika paryAyo te zeya che ne te jJAnamAM nimitta che ne badhAne jANavArUpa pariNamavuM e jJAnano svabhAva che ne jJAnamAM nimitta thavuM e zeyano svabhAva che. tethI jo e samasta zeyane na jANe to jANavArUpa ekarUpa svarUpa che tene paNa te jANato nathI. badhAne jANavArUpe pariName che e caitanyarUpe pariName che, potAnA svAnubhava pratyakSapaNe pariName che. paNa evuM jo pariNamavuM thatu nathI to e AtmA nathI. samasta zeyanA purNa jJAnapaNe pariNamyo nathI e AtmA nathI. (pravacanasAra gAthA-48 u52nA pravacanamAMthI ) [ ] nyAlabhAIe dAkhalo Apyo che- arIsAno arIso che enI paryAyamAM A badhuM bhAse che. enuM daLa je rahe che e paryAyamAM AvatuM nathI. AhA... hA ! e paryAya je che emAM bhAse ne ? sarpa, kolasA, agni, barapha che to enI paryAya, e pote nahIM paNa e paryAyamAM bhAse che, paNa e paryAyamAM AkhuM caitanyadaLa AvyuM nathI. kA2Nake A to palaTatI dazA che ane pelI to ekarUpa vastu che. AhAhA ! e paryAyamAM daLa nathI, daLa to daLamAM che. enuM jene bhedajJAna nathI e baMdhANA che ema kahe che. ( zrI samAdhitaMtra-zloka-78, tA18/7/75, pravacana naM.-93 ) vibhAva 5riNAma vakhate paNa huM to sadAya nirmaLa ja chuM- [] arIsAmAM jema pratibiMba paDe che eTale ke jevuM sAme biMba che tevuM arIsAmAM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pratibiMba paDe che. paraMtu e vakhate ja arIso to nirmaLa ja che, arIso kAMI barapha ke agnirUpa pratibiMbapaNe thato nathI. arIsAnA be prakAra:- eka trikALI daLa ane eka arIsAnI svaccha paryAya je kAMI pratibiMba paDe te arIsAnI svaccha paryAyamAM jaNAya che, arIsAnA daLamAM pratibiMba paDatuM nathI. tema vibhAva pariNAma vakhate ja eTale ke vikalpa UThe te kALe ja tArAmAM nirmaLatA bharelI paDI che, baraphanA pratibiMba vakhate arIso baraphamAM gayo nathI ne barapha arIsAmAM Avyo nathI. tema vibhAva pariNAma svabhAvamAM AvatA nathI ne svabhAvamAM vibhAva Avato nathI. bhagavAna AtmA zAyakanI jhaLahaLa jyoti, caitanya arIso, nirmaLAnaMda prabhu che. te vibhAva vakhate paNa nirmaLa ja che. vibhAvane jANe e vakhate vibhAvane jANatuM nathI paNa vibhAva saMbaMdhI je potAnuM jJAna tene te jANe che. vibhAvanA jJAna kALe paNa prabhu to nirmaLa ja che paNa tene dRSTimAM nirmaLa prabhu Avato nathI. kemake tenI dRSTi vibhAva upara che. vibhAvanI bhUmikAnI sthiti vakhate paNa tene jANanAra nirmaLAnaMda ja che. (Atmadharma aMka 428, peIja naM-29) agAdha ane gaMbhIra Atma svabhAva" [ u ] anaMtI paryAyamAM chellI paryAya nahIM, evI jJAnanI eka paryAya zeya pramANe. zeya keTalA? -anaMtA AtmAo ane anaMtA paramANuo e zeya. jJAna zeya pramANe, e zeya keTalA? -ke lokAloka pramANe. eka samayanI paryAyamAM prameya lokAloka. jenA bhAvano aMta nathI evA anaMtA AtmAonA ne paramANunA guNo ne tenI paryAyo eka samayanI zrutajJAnanI paryAyamAM jaNAya jAya to kevaLajJAnanI to vAta zuM karavI ! evI eka samayanI paryAyamAM paNa anaMtA avibhAgapraticcheda ! [u ] anaMtA dravyo ne tenA anaMtA guNo ke jeno pAra nahIM ne eka eka guNanI paryAya ke jeno pAra nahIM eno pAra zrutajJAnanI paryAye jANI lIdho. e jJAnanI eka samayanI paryAye AvA anaMtA padArthavALA lokAlokane jANyA to eTalA bhAga e paryAyamAM paDI gayA, aMzo paDI gayA, keTalA aMzo? -ke aMzono cheDo nahIM. (Atmadharma aMka-418, peIja naM-6) svapara prakAzaka jJAnasvabhAva [ ] ziSyanA praznanA javAbamAM munirAja mULa gUMjInI vAta kare che. bhagavAna! tuM to paripUrNa guNathI bharyo cho ne! tArI paryAya vartamAnamAM ekAnta paralakSI ane ekAnta parane jANavAvALI thaI che te tAro svabhAva nathI. parane potAnA mAnavA ke teno kartA thavuM e to tArA svabhAvamAM che ja nahIM paNa svane jANyA vinA ekalA parane jANavuM e paNa tArI paryAyano vAstavika svabhAva nathI. sva-para bannene Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jANavAno tAro svabhAva che. svabhAva tarapha dRSTi karatAM ja paryAyamAM sva-parane jANavAno svabhAva pragaTa thAya che. "sva-para prakAzaka zakti hamArI, tAMte vacana bhedabhrama bhArI, zeya zakti dvividhA prakAzI, nijarUpA para rUpA bhAsI." bhagavAna ema pharamAve che ke-jIvanI sva-para prakAzaka zakti te teno svabhAva che, tethI sva-para prakAzaka paryAya pragaTa karavAmAM tene koI rAga ke nimittanA sAdhananI jarUra nathI. jo tane bhagavAnanI zraddhA hoya to bhagavAna to Ama kahe che-teno tuM samajIne svIkAra kara! atIndriya AnaMda svarUpa nija AtmAmAM ekAgratA karavAvALo jIva svataH potAmAM ekAgratA kare che; sevA kare che. temAM tene anya dravyonI madadanI jarUra nathI. anya dravyo jJAnamAM jaNAya to bhale jaNAya paNa te mane jarAya hitakAraka nathI. Avo pahelAM nirNaya joIze, nirNayanI yathArtha bhUmikA thayA vinA hitano paMtha hAtha Ave tema nathI. mATe prathama yathArtha nirNaya karo...! (Atmadharma aMka-494, peIja naM. 18-19) [u] prazna- vagara prayatna jaNAya che? uttara- eno jANavAno svabhAva ja che. jJAnaguNanI vartamAna pragaTa paryAya che teno sva-parane jANavAno svabhAva hovAthI svane jANe ja che. prabhu! tArI dazA bhale alpajJa ho! paNa te paryAyamAM trikALI jJAyaka jaNAya che, kone? AbALagopALa saune sadAkALa jaNAya che, sarvajJadeva ema kahe che ke prabhu! tArI vartamAna dazAmAM sadAkALa tuM pote ja jaNAya che. paryAyamAM Akho AtmA jaNAya evo eno svabhAva che. jJAnanI je avasthA che teno svabhAva ja evo che ke jJAnanI paryAyamAM Akho pUraNa bhagavAna jaNAyaja che. bhagavAna trilokanAthanuM pharamAna che ke prabhu! tArI vartamAna dazA che te pUraNa bhagavAna AtmAne jANe evo ja teno svabhAva che. Ama hovA chatAM paNa anAdithI rAganI sAthe ekatAnA kAraNe rAgane vaza thaIne jJAyaka jaNAvA chatAM, rAgane jANe che. arere! jJAna-arIsAmAM tuM tane jANe ja cho.... chatAM anAdithI baMdhanA vize tArI najaramAM rAga Ave che tethI tArI najara rAgamAM rokAI gaI che mATe jJAyaka tane jaNAto nathI. jJAnanI paryAyamAM svacchatAno svabhAva hovAthI bhagavAna AtmA jaNAya che ja chatAM ajJAnIne te jaNAto nathI. (Atmadharma aMka 417, peIja naM-12) [ ] ....e AkAzano eka pradeza che kevaDo? eka paramANu rahe eTalA mApavALo che. chatAM temAM anaMtane avagAhana ApavAnuM amApa sAmarthya che. e vAta kahIne kahevuM che to e ke e badhAne jANanAra jIvanI eka samayanI jJAna paryAyanuM sAmarthya keTaluM? eka Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 349 samayanI jJAna paryAya anaMtA anaMtA padArthone bhUta-bhaviSyanI paryAya sahita jANI lya che. e jANavAnA svabhAvanI amaryAditatA -amApatA keTalI? are! jaDa evA AkAzano eka pradeza anaMta rajakaNone avagAhana ApI zake to tenA jANanAra jIvanA jANavAnA svabhAvanuM sAmarthya keTaluM? AhAhA ! jANanAra jIvanA svabhAvanI amaryAditatA, amApatA, aparimitatA, anaMtatAnuM kahevuM zuM? gajaba vAta che? A to potAnuM hita karavA mATe vAta che. bIjAne samajAvI devA mATe nathI paNa potAnA jJAnanuM sAmarthya keTaluM che te pote samajI, vizvAsamAM laIne aMdara samAvA mATe che. zrImad kahe che ne! ke- samajyA te samAI gayA, kahevA rokAyA nahIM. AhAhA !! AvA svabhAvanuM mahAtmaya Ave e paryAya aMdara gayA vinA rahe ja nahIM, bhagavAnane bheTe ja. (Atmadharma aMka-422, peIja naM.-29) [ G ] arasanA pAMcamAM bolamAM kahe che ke sakala viSayonA vizeSomAM sAmAnya ekarUpa svasaMvedana pariNAmarUpa jANavAno teno svabhAva hovAthI te kevaLa eka rasavedanA pariNAmane pAmIne rasane cAkhato nathI mATe arasa che. jema arIsAmAM kolaso, agni, barapha Adi aneka vastu ekIsAthe dekhAya che temAM kolasAnuM ekanuM ja pratibiMba paDe ne bIjAnuM na paDe tema banatuM nathI, tema ekI sAthe badhA zeyone jANavAno AtmAno svabhAva che. temAM eka ja rasane jANavuM tevo teno svabhAva na hovAthI ekalA rasanuM saMvedana karato nathI mATe AtmA arasa che. ..... judA judA AkArarUpe pariNamelI samasta vastu ema kahIne ema paNa kahyuM ke A lADavA roTalI AdinA AkArarUpe thayela pudgalo svayaM pariName che. pariNamelI zabda upara vajana che, eTale pudgalo svayaM pariName che ane bIjo koI pariNamAvato nathI, paNa samasta vastuo svayaM pariName che. tenA AkAre jJAna jANavArUpe pariName che, to paNa sAmI zeya vastunA kAraNe jJAna pariNamyuM nathI paNa potAthI ja jANavArUpe pariNamyuM che. samasta zeya vastunA AkAre jJAna pariNamavA chatAM zeyanA saMbaMdhathI rahita hovAthI jIva anirdiSTasaMsthAnavALo che. (Atmadharma aMka-390, peIja naM.-36-37) [ ] jema AkAzamAM tArAo che te pANImAM pratibiMbita thatAM pANIne dekhatAM tArA dekhAya che. pANImAM e tArA nathI paNa pANInI svaccha paryAya che. tema kevaLajJAnanI paryAya potAne jANatAM te paryAyamAM lokAloka pratibiMbapaNe jaNAya jAya che. lokAlokane jANavA javuM paDatuM nathI paNa potAne jANatAM ja jaNAya jAya che. (Atmadharma aMka-390, peIja naM.-4) [ ] avyaktano pAMcamo bola- vyaktapaNuM tathA avyaktapaNuM mizritarUpe pratibhAsavA chatAM paNa te vyaktapaNAne sparzato nathI mATe avyakta che. vyaktapaNuM eTale pragaTa paryAya, avyaktapaNuM eTale trikALI dhruva dravya, te banne eka samayamAM bhegA pratibhAsavA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 chatAM, vyaktapaNAne sparzato nathI. bhagavAna AtmA dhruva che te vyakta paryAyane sparzato nathI aDato nathI, mATe avyakta che. vartamAna paryAyamAM kSaNikanuM ane dhruva vastunuM jJAna thAya che topaNa dhruva vastu kSaNika paryAyane sparzatI nathI. jo kSaNika paryAyamAM dhruva AvI jAya to dhruvavastuno nAza thaI jAya. vyaktane tathA avyaktane jJAnanI vyakta paryAya jANe che. vyakta paryAya potAne ane dhruvadravyane jANe, topaNa dhruva AtmA vyakta paryAyane sparzato nathI mATe avyakta che. ( Atmadharma aMka-390, peIja naM.-41 ) [] rAmacaMdrajI te bhave mokSa pAmavAnA hatA, temanA bALapaNanI eka vAta Ave che ke, ekavAra AkAzamAM caMdrane dekhIne nAnakaDA rAmane bhAvanA jAgI ke A cAMdaliyo nIce utArIne mArA gajavAmAM rAkhuM. eTale caMdra ta2pha hAtha lAMbA karIne tene nIce utA2vAnI ceSTA karavA lAgyA. aMte svaccha darpaNamAM caMdranuM pratibiMba dekhIne samAdhAna karyuM. tema AtamarAma evA sAdhaka dharmAtmA caMdra jevA potAnA siddhapadane pragaTa karavA cAhe che; paNa siddha kAMI uparathI nIce na Ave. eTale sAdhaka potAnA svaccha jJAnadarpaNamAM 350 siddhanA pratibiMbarUpa potAnA zuddhaAtmAne dekhIne, tenA zraddhA-jJAna-anubhava vaDesiddhapadane sAdhe che. siddhapaNuM potAnA AtmAmAM ja dekhe che. ( Atmadharma aMka-319, peIja naM. 32 ) [] prabhu! tArI prabhutA samaye samaye tArI paryAyamAM ja bharI che. tArI paryAyanuM svaparaprakAzakapaNAnuM sAmarthya che te sAmarthya na mAnatAM jJeya sAthe ekatvabuddhi mAne che te baMdhamArga che. zeyane kA2Ne nukazAna mAnyuM to teM tArA sAmarthyane mAnyuM nathI. zeyane kAraNe rAga-dveSa mAnyAM tene rAga-dveSa thayA vinA raheze nahIM. jevI mAnyatA tene anusarIne ja vartana thAya che. mArA jJAnanI svAdhIna paryAyane koI rokavA samartha nathI, 'bhagavAna sarvajJa che temane bhava nathI, rAga-vikAra nathI. ' ema sarvajJanA svarUpano je zAne nirNaya karyo, tene mArAmAM bhava che ke rAga-dveSa che, ema AvyuM kyAMthI ? 'sarvajJane bhavano abhAva che, rAga-dveSano abhAva che. traNakALa-traNalokane eka samayamAM jANe che' ane mAruM svarUpa paNa sarvajJa samAna ja che, ema mArA jJAnanI paryAyamAM nirNaya karyo to temAM bhava paNa nathI, rAga-dveSa nathI; evo mAro svabhAva che ema potAnA jJAnanI pratIta na AvatAM je zeya u52 DhALI de che, tene potAnA svapara prakAzaka svabhAvanI pratIta nathI. ( Atmadharma aMka 10-11, peIja naM.-184) [] samakitI-dharmAtmA laDAImAM duzmana sAme bANa u52 bANa choDatA hoya tyAre paNa teno AtmA kharekhara krodharUpe thato nathI paNa jJAnarUpe ja thAya che; te vakhateya AtmA krodharUpe thato pratibhAsato nathI paNa jJAnarUpe ja thato pratibhAse che. -A rIte baMnnene bhinna-bhinna jANato thako te vakhate te jJAnapaNe ja thAya che, krodhapaNe thato nathI; Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhedajJAna eka kSaNa paNa khasatuM nathI, jJAna ane krodhanI ekatA jarA paNa thatI nathI. are bhAI ! eka vAra AvuM bhedajJAna to kara.... to tane khabara paDe ke dharma zuM cIja che! vibhAvothI bhinnapaNe tArA jJAnasvabhAvanuM aMdaramAM lakSa karatAM tane tAruM jJAna krodhAdithI juduM anubhavAze. aMtarmukha anubhavamAM "huM jJAna chuM" ema pratibhAse che, paNa "huM krodha chuM' ema pratibhAsatuM nathI; kemake jJAnamAM krodha nathI. ajJAnIne rAga vakhate AtmA te rAgarUpe ja pratibhAse che, te rAgathI juduM jJAna tene pratibhAsatuM nathI, tethI ajJAnabhAve te rAgAdinA kartApaNe ja pariName che. bhedajJAnIne satata jJAnabhavana che, ajJAnIne sadA krodhAdinuM bhavana che; krodha vakhate tenAthI judo koI AtmA ajJAnIne pratibhAsato nathI eTale te to krodharUpe ja pariName che. jJAnIne krodha vakhateya potAno jJAna svabhAvI AtmA tenAthI judo pratibhAse che, tethI te krodha vakhateya jJAnarUpe ja pariNamatA thakA te jJAnI ja che. (Atmadharma aMka 193, peIja naM.-6) vItarAga vijJAnamAM jaNAto-vizvanA Seya padArthono svabhAva [ ] juo, A zeya adhikAra che. badhAya zeyo sat che, ne tene jANanAruM jJAna che. badhAya zeyo jema che tema eka sAthe jJAnamAM jaNAya che. ahIM AtmA jJAnano sAgara che ane sAme sva-para samasta zeyono sAgara paDayo che. basa, AmAM ekalI vItarAgatA ja AvI. zeyamAM "A Ama kema" evo rAga-dveSa ke pheraphAra karavAnuM na rahyuM. aho! AcAryadeve gAthAe gAthAe vItarAgI sukhaDInA thara nAkhyA che, ekeka gAthAmAMthI vItarAgatAnAM cosalAM nIkaLe che. (Atmadharma aMka-87, varSa-4, aMka-3) [ G) ] ahIM jJAna pradhAna kathana che tethI, badhA dravyo pariNamana svabhAvamAM rahelA che ema kahIne pUrNa jJAna ane pUrNa zeya batAvyA che, evA sarva zeyonA svabhAvanI ane tene jANanArA jJAna svabhAvanI zradhdhA karavI te samyagdarzana che. (Atmadharma aMka-87, varSa-4, aMka-3) [8 ] A, jJAnamAM jaNAvA yogya zeya padArthonuM varNana che. koI kahe ke- AvI sUkSma vAta kema jaNAya? paNa bhAI ! e badhA zeyo che mATe jarUra jaNAya tevA che, ane tAro jJAna svabhAva badhA zeyone jANe tevo che. AtmA jJAtA che ane pote spazeya paNa che. tathA anya jIva, pugalAdi te para zeyo che. te jJAna ane zeyane kevA pratItimAM levAthI samyakatva thAya tenI A vAta che. (Atmadharma saLaMga aMka-87, peIja naM. 44, mAMthI, varSa-4, aMka-3) [ ] A zeya adhikAramAM ekalA paraprakAzakanI vAta nathI, paNa svasammukha svaprakAzaka sahita paraprakAzakanI vAta che. jyAM potAnA dhruva svabhAvanI sanmukhatAthI svaprakAzaka thayo tyAM AkhA jagatanA badhA padArtho paNa AvA ja che evuM para Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa2 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 prakAzakapaNuM paNa jJAnamAM khIlI ja jAya che. dravya paNa utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka che. te utpAda-vyaya-dhruva kyAre nakkI thAya? jJAyaka caitanya dravyanI yathArtha ruci ane te tarapha valaNa thatAM badhuM nakkI thaI jAya che. jema svanA jJAna sahita ja paranuM sAcuM jJAna thAya che, tema dhruvanI draSTithI ja utpAda-vyayanuM sAcuM jJAna thAya che. (Atmadharma aMka-87, peIja naM.-68) [ ku ] jo ke AtmA pote potAnuM svazeya paNa che. paNa te spazeya kyAre thAya? jyAre aMtaramAM jJAyaka svabhAva tarapha vaLe tyAre ja pote potAnuM svaya thAya che. eka samayanI vyakta paryAyamAM trikALI tattva AkhuM AvI jatuM nathI, paNa eka samayanI paryAyamAM trikALI tattva jaNAya che kharuM. AkhuM tattva jJAnamAM jaNAya jAya che. e apekSAe vyakta kahI zakAya, paNa eka samayanI vyakti paryAyamAM te AkhuM tattva pragaTI jatuM nathI mATe bhagavAna AtmA avyakta che. eka samayanI vyakti paryAyanI pratIta karavAthI Akho AtmA pratItamAM Avato nathI mATe AtmA avyakta che- AvA AtmAnI pratIta karavI te samyagdarzana che. (Atmadharma aMka-90, peIja naM. 129) [ ] AtmA dehathI bhinna jJAna svarUpa che, tenuM jJAna sAmarthya evuM mahAna che ke eka kSaNamAM traNakALa-traNaloka temAM jaNAI jAya che, AvuM aciMtya jJAna sAmarthya hovAne lIdhe AtmA sthULa che, ane indriyothI ke rAgathI AtmA jaNAto nathI. paNa jJAnanA sva saMvedanathI jaNAya che, tethI AtmA sUkSma che. A rIte AtmA sthULa paNa che ane sUkSma paNa che. (Atmadharma aMka-125, peIja naM.90) [ 5 ] zuddha jJAnaprakAzaka evo AtmA, tenI nirvikalpa zAMtinuM vedana karavuM, temAM zuddha jJAnavaDe je zudhdhAtmA jhaLake che, te ja tAraNahAra tIrtha che. medazikhara vagere kSetra te vyavahArathI tIrtha che, tenI yAtrA-pUjA-bhaktimAM zubhabhAva che. -evI yAtrA vagereno vyavahAra dharmIneya hoya che, teno kAMI niSedha nathI. paNa tenI maryAdA keTalI? zubharAga ane puNya baMdhAya teTalI tenI maryAdA che. bhavathI taravAnuM ane mokSa pAmavAnuM sAdhana to jJAnane jJAnamAM joDavuM te ja che; ane te ja kharuM prayojana che. jJAna aMtarmukha thaIne AtmasvabhAvamAM joDAya tyAM jJAnanI vRddhi thatI jAya che, te vadhatAM vadhatAM kevaLajJAna ane mokSane sAdhe che. (Atmadharma aMka-253, peIja naM.-20) [ 2 ] jema sarvajJanA jJAnamAM rAgadveSa nathI, sarvajJanuM jJAna sarva zeyone jANavA chatAM sarvatra udAsIna che, kyAMya paNa Asakta nathI, tema dareka AtmAno jJAnasvabhAva rAgadveSa vagarano che, parathI udAsIna che; jJAnanI svacchatAmAM paraNeya jaNAo bhale, paNa tethI kAMI te jJAnamAM rAgadveSa utpanna karatA nathI. ahA ! kevuM svataMtra jJAna!! e jJAnane paramAM kyAMya rAgadveSa karIne aTakavApaNuM nathI. jJAna to potAnA svarUpathI jANanAra ja che. rAgane jANanAro rAgarUpe nathI pariNamato, rAgane jANanAro jJAnarUpe ja pariName che. (Atmadharma aMka-254, peIja naM.-10) Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 353 [] A pahelo kaLaza e samayasAranI TIkAnuM apUrva mAMgaLika che. AtmAno zuddha asti svabhAva zuM che, tenuM alaukika varNana che. AtmAno sarvajJa svabhAva agAdha sAmarthyathI bharelo che, tenI atIndriya svacchatAmAM lokAloka saheje jaNAI jAya che. jema agAdha AkAzamAM aneka nakSatro-tArAo jhaLake che, tema svaccha caitanyaAkAzamAM lokAloka zeyapaNe (AkAzamAM eka nakSatranI mAphaka) jhaLake che. caitanyanI svacchatAne jotAM samasta zeyo saheje jaNAI jAya che. kAMI zeyone jANavA mATe bahirlakSa karavuM nathI paDatuM. Avo jJAnasvarUpa je zuddhaAtmA te 'samayasAra' che, tenuM AmAM varNana che. tene je ahIM sArabhUta gaNIne mAMgaLikamAM namaskAra karyA che. ( Atmadharma aMka-257, peIja naM. 5 e ) [] zuddhAtmAne namaskAra eTale zuM? zuddhaAtmA, jJAna ne sukhasvabhAvathI bharelo che tene oLakhIne zraddhAjJAnamAM levo ne pariNAmane temAM vALavA-DhALavA-lIna karavA te zuddhaAtmAne namaskAra che; ne A rIte samyaktraddhA-jJAna-cAritra vaDe zuddhaAtmA ta2pha namanAro je bhAva che te mAMgalika che. AvA AtmAne jANe ne atIndriyasukhanuM vedana na thAya ema bane nahIM, 52sanmukha thaIne 52ne jANatAM to sukha nathI, potAnI azuddhatAne jANatAM paNa jANanArane sukha nathI, jANanA2ne sukha kyAre thAya ? ke jANanAro jyAre pote potAne jANe tyAre tene sukha thAya. ne je sukhane lAve tene ja mAMgalika kahevAya. A rIte zuddhAtmAne namaskArarUpa mAMgalika karyuM. ( Atmadharma aMka-257, peIja naM. 7-8 e ) zrutanA saMskA2thI buddhimAM atizaya prApta thAya che [] jema AMkha bahA2 dekhI zakAtA padArthone ja dekhe che, potAnA mukhane dekhI zakatI nathI paNa darpaNanA nimitte tene paNa dekhI zake che; tema mati eTale ke indriya ane mana dvArA thatuM jJAna te jo ke dRSTa indriya ane mananA viSayarUpa padArthone ja jANanA2 che topaNa zAstra arthAt AsabhagavAnanA vacanarUpI darpaNa vaDe utpanna deSTa-adRSTa padArthasaMbaMdhI jJAnathI atizayane pAmIne te indriya ane mananA aviSayabhUta evA adRSTa atIndriya padArthane paNa prakAzita kare che. (anAgAradharma. pR. 42, Atmadharma aMka-258, peIja naM. -23) [ ] praznaH- sva-52prakAzaka jJAnane pramANa kahyuM che, te kaI rIte ? chadmasthane to kAMI sva52no eka sAthe upayoga hoto nathI. utta2:- pramANane svaparaprakAzaka kahyuM che tyAM kAMI sva ane 52 baMnemAM eka sAthe upayoga hovAnI vAta nathI, paNa je zAne svane svapaNe ne 52ne 525Ne jANyuM che te samyajJAna pramANa che ema tenuM sva-52prakAzakapaNuM samajavuM. avadhi, mana:paryayano upayoga to 52mAM ja hoya che, chatAM te paNa svane svapaNe ne 52ne 525Ne jANe che, Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 354 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tethI pramANa che. chadmasthane upayoga to svamAM hoya tyAre paramAM na hoya, ne paramAM hoya tyAre svamAM na hoya, chatAM pramANarUpa samyajJAna to jJAnIne sadaiva varte che parane jANatI vakhateya "huM jJAna chuM' evuM AtmabhAna khasatuM nathI, e ja jJAnanI pramANatA (Atmadharma aMka-261, julAI-1965, peIja naM.-29) [u] eka samayanI avasthAne jANavA jJAna laMbAtA te jJAna trikALI dravya-guNamAM abheda thAya che ne dravyanI pratIti thAya che, ane te dravyanA Azraye jJAna sUkSma thatAM kevaLajJAna thAya che. e rIte saMpUrNa svapara prakAzaka svabhAva khIlI jatAM jJAnanA sAmarthyamAM svapara badhuM eka sAthe eka samayamAM jaNAya jAya che, evo jJAnano svabhAva che. parane jANavA mATe te jJAna paranuM lakSa karavuM paDatuM nathI. (Atmadharma -70, peIja naM.-172) jeNe A sAthe joDI, teNe para sAthe toDI. [ 9 ] je AtmAne saMsAra baMdhanano trAsa lAgyo hoya ne je potAnA AtmAne te baMdhanathI choDAvavA mAMgato hoya tenI A vAta che. je jIva AtmA sAthe saMbaMdha joDIne jagata sAtheno saMbaMdha toDe che te A pramANe huM jJAyaka svabhAvI AtmA, jagatanA padArthothI huM atyaMta judo; kone huM rAjI karuM? ke konAthI huM rAjI thAuM? duniyA duniyAmAM, ne huM mArAmAM huM jJAna ne, padArtho zeya; zeyo zeya paNe temanA utpAda-vyaya-dhruvamAM pariNamI rahyA che, huM mArA jJAna svabhAvamAM ja svakIya utpAda-vyaya-dhruvarUpe pariNamuM ! Ama nirNaya karIne dharmI jIva jJAna svabhAvane Azrita ja nirmaLabhAve pariName che. A rIte jJAna svabhAvamAM upayogane joDatA para sAtheno saMbaMdha tUTI jAya che. ane ekatva svabhAvanI bhAvanAmAM lIna evo te AtmA para sAtheno saMbaMdha atyaMta toDIne siddhapadane pAme che. (pravacanasAra-101 gAthAnA pravacanamAMthI, Atmadharma aMka-183, chelluM peIja) [ ] .... jema arisAnI svacchatAmAM agni, barapha, viSTA suvarNa puSpAdi dekhAya chatAM arIsAne tenAthI kAMI vikRti thatI nathI aneka cIjo anekapaNe dekhAya te tenI svacchatA che. upAdhI nathI; tema mArA jJAna darpaNanI svacchatAmAM para padArtha jaNAya paNa te AtmAmAM guNa-doSa karAvavA samartha nathI. (Atmadharma aMka naM-228) (AtmAnuM svarUpa oLakhAvavA mATe siddhaprabhu pratibiMba samAna) [ re ] AvA siddha bhagavAnanuM svarUpa oLakhIne temanA dhyAna vaDe bhavya-jIvone sva-paranuM temaja svabhAva ane vibhAvanuM bhedavijJAna thAya che. A AtmAnuM paramArtha svarUpa paNa siddha bhagavAna jevuM, parathI ne vibhAvathI bhinna che-evI oLakhANa vaDe potAne siddha samAna thavAnuM sAdhana thAya che. A rIte, sAdhavA yogya evuM je potAnuM zuddha svarUpa tene darzAvavA mATe siddha bhagavAna pratibiMba samAna che. jema svaccha darpaNamAM jotAM potAnuM mukha dekhAya che, tema siddha bhagavAnane jotAM Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 355 potAnA AtmAnuM vAstavika svarUpa jaNAya che. svaccha darpaNamAM pratibiMba jotA khyAla Ave che ke - mAruM rUpa AvuM che, tema siddha bhagavAna A AtmAnuM zuddha svarUpa jovA mATe siddha bhagavAna svaccha darpaNa samAna che, temane oLakhatAM potAnuM svarUpa oLakhAya che. (Atmadharma aMka 136, peIja naM.-115-116) [] pratibiMba paDe te kALe ja darpaNa svaccha ane nirmaLa che te dRSTAMta pramANe vibhAva pariNAmanA samaye ja tArAmAM aMda2 nirmaLatA bharelI che. nirmaLa caitanyamUrti u52 dRSTi de to (paryAyamAM nirmaLatA pragaTe.) jyAM rAgAdinuM pratibiMba dekhAya che tyAM, te ja samaye nirmaLatA bharI che te paNa dekhAya che. pariNAmamAM puNya pApanA vibhAva thAya che te ja vakhate aMdara AtmA to nirmaLAnaMda che. potAne nirmaLajJAna ne nirmaLa AnaMdathI bharapUra jANe ane rAgAdi vibhAvane 52bhAva jANe to janma-ma2NathI rahita thavAya. janma-ma2NathI rahita thavAnI A rIta koI alaukika che. (Atmadharma aMka-562, peIja naM. -3 bola naM. 3) [] AtmAnI je jJAna paryAya vartamAna che e paryAya zeyapadArthane jANe che. svabhAva bAju juo to trikALI zAyakane jANe che ane paryAya bAju juo to rAga vagere thAya tene jANe che; kA2Nake zAyaka prabhu to jANanAra.... jANanAra.... jANanAranuM kAma kare che. jJAnamAM pratibiMbita kahyuM, tyAM zeya cIjo jJAnamAM AvI jatI nathI; paNa jevuM sAme rAgAdi jJeya che tevuM ahIM jJAna thAya che. rAganI apekSA rAkhyA vinA, jJAnanI paryAya svapara prakAzakapaNAnA sAmarthyavALI hovAthI, jJAna pote potAnI jhaLakamAM rAgAdi zeyane jANe che. zeyane jANe che - ema kahevuM te kathanamAM zeyanI eTale 52nI apekSA AvatI hovAthI vyavahAra che. bahu AkaruM kAma bhAI ! ( Atmadharma aMka naM. -562, peIja naM. -9, bola naM. -27) [] AtmAnA jJAna prakAzamAM jANe AkhuM jagata aMdara AvI gayuM hoya tema pratibhAse che ane AkhA jagatamAM pote vyApI gayo che chatAM AtmA jagatanI koI cIjane ke rAgAdine kadI aDato nathI. AtmA jJAtA che ane jagata zeya che eTale zuM ? jJAna svarUpa caitanyagoLo pote jANanAra che ane vikalpathI mAMDIne AkhuM jagata zeya che. eTale jANavAnI apekSAe AkhuM jagata jJAnamAM vase che ane pote jagatamAM vase che chatAM jagatane bilakula aDato nathI. (Atmadharma aMka-566, peIja naM. 5 ) [] jJAnanuM vartamAna pUratuM hovApaNuM je jANavAmAM Ave che te paryAyanuM astitva to che. te aMza addharathI thayo che ema nathI; te koI aMdara trikALI cIjane jaNAve che. jeno e aMza che te- tenA trikALI tattvane jaNAve che. te tattva potAne - svayaMne trikALa sat jaNAvI rahyuM che, paNa tuM tenI mAtra 'vartamAna asti' mAne cheH ( Atmadharma aMka -569, peIja naM. -4, bola naM.-10) Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 * prabhutAno aMtarathI vizvAsa kara * [ ] are bhAI ! tuM rAgAdithI nirlepa svarUpa prabhu cho ! kaSAya Ave tene jANavo te tArI prabhutA che. kaSAyane mArA mAnavA te tArI prabhutA nathI. tuM nirlepa vastu cho. tane kaSAyano lepa lAgyo ja nathI. AtmA to sadAya kaSAyothI nirlepa tarato ne tarato ja che. jema sphaTikamaNimAM paranuM pratibiMba paDe che tema kaSAyabhAvo-vibhAvo jJAnamAM jaNAya che, te tArAmAM peThA nathI. tuM nirlepa cho. vratAdinA vikalpo Ave te saMyogIbhAva jJAyakathI bhinna che. jJAyakanI jAtanA nathI tethI kajAta che- parajAta che, parazeya che, svajAta-svajoya nathI.. (Atmadharma aMka -471, peIja naM.-12) [ ] zrotA- A prayoga 24 kalAkamAM keTalI vAra thaI zake ? uttara- jJAna nitya che, anAdithI jJAyaka ja rahyo che; chatAM ajJAnathI mithyArUpe bhAse che. dRSTimAM mAne che ke huM deha, rAgarUpe chuM, icchAthI paranuM karI zakAya che, parathI mArAmAM pheraphAra thAya che ema ajJAnathI mithyArUpe pratibhAse che. te bhUlane jANIne jJAnamAtra chuM ema svamAM DhaLIne jJAnamAM ekatAnI dRSTi karI te covIse kalAkano prayoga che. (Atmadharma aMka -543, peIja naM.-15) [ s ] Avo anubhUti svarUpa bhagavAna AtmA A bALa gopALa saune pote ja anubhavamAM Ave che. anAdino AtmA jJAnanI paryAyathI jaNAya che evo che enuM jJAna ja jaNAya che. kone? A bALa gopALa saune eTale bALakathI mAMDIne vRddha sudhInA badhAne sadAkALa-viraha paDayA vinA pote ja anubhavamAM AvI rahyo che. bhale zarIra, rAgAdine jANe paNa kharekhara to jJAna ja jANavAmAM Ave che. jANanAranuM jJAna ja jANavAmAM Ave che - jJAna ja anubhavamAM Ave che. chatAM anAdi baMdhanA vize para (dravyo ) sAthe ekapaNAnA nizcayathI mUDha evA ajJAnI jIvone "A anubhUti che te ja huM chuM' - evuM AtmajJAna udaya thatuM nathI. (Atmadharma aMka naM.-545, peIja naM.-14) [ 2 ] bhagavAna AtmAmAM be aMza che. eka sAmAnya trikALI dhruva aMza ane bIjo vizeSa-paryAya aMza che, temAM vartamAna paryAya aMzamAM rAga che tene ja jo mukhya kare to trikALI sAmAnya aMza deSTimAMthI ojhala thaI jAya che ane jo sAmAnya trikALI paramAnaMda svabhAva- aMzane mukhya karIne tenI dRSTi jJAna ane sthiratA kare to paryAya aMza ane paradravya badhuM deSTimAMthI ojhala thaI jAya che. tyAre zarIranI vizeSa avasthAno to khyAla nathI raheto paNa potAnI vizeSa avasthAno paNa khyAla raheto nathI. kemake paryAya pote ja svabhAva tarapha DhaLelI che. (Atmadharma aMka-pa37, peIja naM.-8-10) [8 ] zrotA:- paNa bahu sUkSma vAta che prabhu! uttaraH- sUkSma paNa yathArtha che ne! A eka ja mArga che. bIjo koI mArga nathI. sUkSmane sUkSma jANanAro che, tene sUkSma kyAM rahyuM? tene to mArga khullo thaI jAya che. sUkSma che Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paNa anubhavamAM barAbara Ave tevo che. jenI dRSTi ja para padArtha ane zubhAzubha vikArI bhAvo upara che tene to bhagavAna AtmA dRSTimAM ojhala che paNa jeNe Atma svabhAvane ja dRSTimAM lIdho tene pachI zuM bAkI rahe? jJAnamAM sAmAnya dravya svabhAvane zeya banAvyo tene Akho svabhAva jaNAya jAya che. (Atmadharma aMka-pa37, peIja naM.-10) paradravyane ne AtmAne kAMI paNa saMbaMdha nathI. [ ] prabhu! tuM to jJAnasvarUpI cho ne! nimitta-naimittika saMbaMdha bolAya paNa eka cIjane bIjI cIja vacce abhAva che. A zarIra to jaDa che, jaDa ne AtmAne kAMI saMbaMdha nathI. jJAtA-zeyano saMbaMdha che te to vyavahAra che. nizcayathI to pote ja jJAtA, zeya ne jJAna che. parane jANavA kALe potAnI jJAnanI paryAyane jANe che. jJAnanI paryAyanA sAmarthyavaDe svane para jaNAya che. parane laIne jANe che ema paNa nathI. (Atmadharma aMka-493, peIja naM. 28) [ ] eka dravyanI aMdara koI paNa anya dravya raheluM bilakula bhAsatuM nathI. jJAna zeyane jANe che e to jJAnanI jANavAnI svacchatAnuM sAmarthya che. to paNa jJAnane anya dravyanI sAthe sparza hovAnI mAnyatAthI jagata Akulita thAya che. jJAnamAM vIMchIno DaMkha-karaDa bhAse tyAM vIMchI mane karaDayo tema mAnI duHkhI thAya che. jJAna rAgane jANatAM potAne rAgamayapaNe mAnI ne Akulita thAya che. jJAna rAgane ke anya dravyone aDatuM-sparzatuM nathI. jJAna zeyane jANe che e to jJAnanI svacchatAnuM sAmarthya che. (Atmadharma aMka-497, peIja naM.9-10) [u] have, je jIva dravyazruta dvArA lokAlokanA paraNeyone jANe che, anya padArthanAM dravya-guNa paryAyAdine jANe che te jIvane vyavahArathI zrutakevaLI kahe che. parasaMbaMdhI je jJAna thayuM te jJAnanI paryAyane zeyo sAthe saMbaMdha nathI paNa AtmA sAthe saMbaMdha che. jema arIsAmAM kolasAnuM, agninuM, baraphanuM pratibiMba paDe che, tene kolasA sAthe jo saMbaMdha hoya to arIso kALo thaI javo joIe, agni sAthe saMbaMdha hoya to arIso garama thaI javo joIe. paraMtu tema thatuM nathI, kAraNake pratibiMbane arIsA sAthe saMbaMdha che, para padArtho sAthe saMbaMdha nathI. (Atmadharma aMka naM-388 peIja naM-14) [ ] gAthArtha - he jineza! he prabho! nirmaLa samAdhinA prabhAvathI cAra ghAtikarmono nAza thavAthI ApanA samyajJAnarUpI darpaNamAM A loka tathA aloka pratibimbita thAya che. (padmanaMdI paMcaviMzatino RSabhastotra-13mo adhikAra) [] prabhu! Ape AtmAnA AnaMdanA svAdamAM mazagUla thaIne nirmaLa samAdhi vaDe cAra ghAtikarmono nAza karIne kevaLajJAna pragaTa karyuM hovAthI ApanA jJAnadarpaNamAM lokAloka pratibiMbita thAya che, ema kahIne kevaLajJAnanI prAptinI vidhi nirmaLa samAdhi che paNa Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paMcamahAvratAdi zubhabhAva nathI tema darzAvyuM che. (Atmadharma aMka 389 peIja naM-17) [ ] ane pUrNa jANe ane lokAlokane pUrNa evA jANavAnA sAmarthyavALo AtmA pote che, paNa tenI ajJAnIne khabara nathI. tethI je kAMI para zeya jaNAya te para-zeyarUpa potAne mAnI le che. para zeyane jANanAra jJAnanI dazA te huM chuM, tenAthI paraNeya bhinna che ema na mAnatAM; potAne parazeyarUpa ja mAne che. svapara prakAzaka jJAnazakti te huM chuM ne zubharAgAdi jaNAya te mArAthI bhinna che tema mAnatAM dharma pragaTe che. (Atmadharma aMka 389, peIja naM-21) [ 0 ] have, je Atma svarUpanA bhAna vinA ajJAnabhAvane lIdhe, jJAnanA pariNamanarUpa jJAtA-deNAnI avasthAno tyAga kare che eTale ke rAgarUpe na thavuM joIe ane jJAtA-daSTApaNe thavuM joIe tene badale rAgarUpe thAya che tethI jJAtA-daSTApaNAne choDI de che. arthAt svAbhAvika kriyAno tyAga karIne rAgarUpe pariNamato pratibhAse che te AtmA rAgano kartA che. AtmA vikArano kartA kema? ke jJAtA-deSTAnI avasthA choDIne ajJAnapaNe rAgAdirUpa pariNamato pratibhAse che tethI te AtmA vikArano kartA che. tathA jJAna pariNatithI judA evA rAgAdine potA vaDe karAtA pratibhAse che te ajJAnInuM karma arthAt kArya che. ajJAnInuM kArya dehAdinI kriyA nathI, ajJAnabhAve paNa ajJAnI dehAdinI kriyAno kartA nathI. ajJAnabhAve ajJAnI mAtra vikArIbhAvano kartA che. (Atmadharma aMka 395, peIja naM-8) [u] kharekhara to ajJAnIne paNa eka samayanI ajJAnanI paryAyamAM paNa jJAyaka jaNAya che. paNa jJAyakanI dRSTi nahIM hovAthI, paryAyaSTi hovAthI mAtra paryAyane-rAgane jANavAvALo rahe che tethI te mithyASTi che. paryAyamAM AkhI vastu jANavAmAM Ave che, kema ke svapara prakAzaka svabhAva che; chatAM ajJAnInI dRSTi sva tarapha nahIM hovAthI tenI dRSTimAM ekalI paryAya ja Ave che. deSTi trikALI tarapha jhUkelI nathI ne paryAya tarapha jhUkelI che, paNa dRSTi jyAM aMtarmukha vaLe che tyAM dravyanI zraddhA AvI. jo ke zraddhAne khabara nathI ke A dravya che paraMtu zraddhAnI sAthe je anubhUti che-jJAna che temAM khyAla Ave che ke A dravya che." (Atmadharma aMka 395, peIja naM-14-15) [ ] e rIte pragaTa thato AtmA kevo che?ke che.. che. cheevI anAdi anaMta vastu che. je hoya tenI Adi zuM ne aMta zuM? te to anAdi anaMta zAzvata che. anAkuLa AnaMda svarUpa che, kevaLa ekarUpa che. sarva jagata ane lokAlokathI bhinna raheto thako vikalpathI mAMDIne AkhAya jagatathI bhinna jANe sArAye vizva upara tarato hoya tema akhaMDa pratibhAsamaya jaNAya che. eTale ke jJAnanI paryAyamAM trikALI dravya AvatuM nathI paNa akhaMDa dravyano pratibhAsa jJAnanI paryAyamAM Ave che. vartamAna jJAnanI paryAyamAM pUrNa Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 359 vastuno pratibhAsa thAya che, vastu jevI che tevI jJAnamAM pratibhAse che. 52 ta2phathI valaNa chUTIne sva tarapha jhUke che tyAM e jJAna paryAyamAM eTalI tAkAta che ke--sArIye vastuno akhaMDa pratibhAsa paryAyamAM AvI jAya che. vaLI kevI che vastu ? anaMta che, vijJAnaghana che ke jemAM vikalpano paNa praveza nathI. 52mAtmasvarUpa che evo je samayasAra teno AtmA jyAre anubhava kare che eTale ke AtmA AtmAno anubhava kare che tyAre te samaye ja AtmA samyapaNe dekhAya che ane jaNAya che. jyAre AtmA potAnA 52mAtmAno paryAyamAM anubhava kare che te kALe AtmAnI sabhyazraddhA thAya che. jyAre paryAyamAM akhaMDano pratibhAsa thAya che tyAre AtmAnI samyak zraddhA thAya che. trikALI paripUrNa vastu, vijJAnaghana jene bhAvabaMdha ne bhAvamokSanI paNa apekSA nathI evI akhaMDa vastuno potAnA puruSArthathI jyAre AtmA anubhava kare che te kALe AtmA samyak prakAre zraddhAya che. ema ne ema sAMbhaLe tema nahIM, paNa jyAre anubhava kare che tyAre AtmA zradvAya che. ( Atmadharma aMka 397 peIja naM-12 ) [ ] bhagavAna 5ramAtmAnA eka samayanA kevaLajJAna paryAyanI eTalI tAkAta che ke, temAM potAnA trikALI dravya-paryAya sahita traNalokanA sarva padArthonA dravya-paryAya eka sAthe jaNAya che. jJAna sarvanuM aMtaryAmi che. jJAnanI pariNati sarvAkAra che eTale ke temAM potAno trikALI svabhAva, paryAya svabhAva ane jagatanA dareka padArtho--tenI traNakALanI paryAya sahita eka sAthe jaNAya che. AvuM jJAnanuM svarUpa jANI jJAnanuM ArAdhana karo. (Atmadharma aMka 573, peIja naM-9 ) [ ] A rIte, sarva vyApaka jJAna arthAt sarvane pahoMcI vaLatuM nirvANI jJAna-kevaLajJAna ke jemAM sarva padArtha jhalake che evo jeno pragaTarUpa svabhAva che te jJAna jenuM che evo zuddha bhagavAna AtmA upAdeya che. e ja dRSTimAM aMgIkAra karavA lAyaka che. ( Atmadharma aMka 573, peIja naM-10) [ ] keTalAkane ema prazna thAya che ke- siddha thayA pachI paNa lokAlokanuM jJAna hoya to to keTalI upAdhi rahe ! ahIM be-pAMca gha2nuM dhyAna rAkhIe chIe tyAM kaMTALI jaIe chIe to siddhane keTalI upAdhi ? are bhAI ! siddhane upAdhi nathI. jJAnano je svabhAva che te paryAyamAM pUrNa pragaTa thaI gayo che te kone na jANe ! ane te paNa bhagavAnane kAMI upayoga bahAra mUkavo paDato nathI. potAnI paryAyamAM pUruM sAmarthya pragaTa thayuM, temAM upayoga mUkayA vagara lokAloka jaNAya che. evuM ja pUrNa paryAyanuM svarUpa che tenAthI koI viruddha mAne to te AtmAne samajatA nathI ane siddhane paNa samajatA nathI. pAMca padane samajatA nathI ane bhagavAnanI AjJAne paNa samajatA nathI. e mATe ja AcAryadeva A vAtane siddha kare che. eka eka gAthA prayojana sahita hoya che. ( Atmadharma aMka 523, peIja naM-7) Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ ] jJAyakatattvane jANanAra-anubhavanAra jJAnI, rAgane jANe tyAM kAMI tenA jJAnamAM rAganI upAdhi nathI, jJAna rAganuM nathI, jJAna to jJAna ja che. jJAnapaNe ja jJAna prakAze che, kAMI rAgapaNe te prakAzatuM nathI. caitanyanuM sva-paraprakAzakapaNuM khIlyuM, te sva-zeyane prakAzatAM paNa jJAyaka ja che. jJAnIno jJAnabhAva che te rAgathI judo ne judo rahe che. (Atmadharma aMka-343 peIja naM.4) [u] jJAyakaAtmA jyAre aMtarmukha thaIne pote potAnA svarUpane ja svasaMvedanapaNe prakAze che tyAre pote ja jJAtA ne pote ja zeya, e rIte jJAtArUpa kartAne zeyarUpa karma e baMnenuM ekapaNuM che, jJAyaka pote ja potAne prakAze che, temAM vacce rAganI apekSA nathI. rAgane jANatI vakhate paNa kAMI rAgane kAraNe jJAyakapaNuM na hatuM, jJAyaka pote potAthI ja jJAyaka hato. jema ane prakAzatI vakhate rAga vagara pote potAthI ja jJAyaka che, tema rAgAdi paraNeyane prakAzavAnA kALe paNa pote to rAgathI judo jJAyakabhAvapaNe ja prakAze che, rAgakRta azuddhatA kAMI jJAnamAM nathI. rAga pote azuddha che, paNa rAgane jANanAruM jJAna kAMI azuddha nathI, e to jJAnanuM svaparaprakAzaka sAmarthya ja prakAze che. (Atmadharma aMka naM-343 peIja naM-35-36) [ ] prazna- jJAnano svabhAva jANavAno ja che to pote potAne kema nathI jANato? uttara- jJAna potAne jANe che, eno svabhAva potAne jANavAno che paNa ajJAnInI dRSTi para upara che eTale pote jaNAto nathI, paramAM kyAMka kyAMka adhikatA paDI che eTale bIjAne adhika mAnato hovAthI pote jaNAto nathI. adhikapaNAnuM enuM baLa paramAM jAya che. tethI pote jaNAto nathI. (Atmadharma aMka 410 peIja naM-26) [ ] jJAyaka pote to jANanAra -dekhanAra che. jANavuM-dekhavuM e to potAno trikALI svabhAva che. jANanAra to tarato ne tarato eTale rAgAdithI adhika nAma judo che. anaMtaguNanA pAsAvALo caitanya hIralo che. jANanAra che te tarato ne tarato eTale ke rAgathI judo che. jema sphaTikamAM pratibiMbo dekhAvA chatAM sphaTika to svaccha nirmaLa che, tema rAgAdi dekhAvA chatAM zAkabhAva to tenAthI bhinna nirlepa vastu che. (Atmadharma aMka -422, peIja naM-25) [ 2 ] prazna- AtmA parokSa che to kema jaNAya? uttara- AtmA pratyakSa ja che. paryAya aMtarmukha thAya to AtmA pratyakSa che tema jaNAya che. bahirmukha paryAyavALAne AtmA pratyakSa lAgato nathI- pratyakSa dekhAto nathI paNa AtmA pratyakSa ja che, enI sanmukha DhaLIne dekhe to jaNAya che. (Atmadharma aMka-423, peIja naM.-28) [us ] dhruva che tyAM eka najara kara, jarUra tane dhruvanI prApti thaze. samyagdarzanamAM dhruvanI najara kare tyAre samyagdarzana thAya che. jema dhruvanA tArAnA lakSe vahANa cAle tema A dhuvanA Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 lakSe samyagdarzana thAya. samyagdarzana kema pamAya? tenI rIta ne vidhi zuM che? tenI A vAta che. caitanyanI jAgRta jyotavALo dhruva che tyAM jA to e jarUra prApta thaze. jJAnanI paryAyano svabhAva svapara prakAzaka che paNa te ekalA parane prakAzI rahyo che tethI e jJAnanI paryAya mithyA thaI. e jJAnanI paryAya jenI che dhruvanI che tene prakAze tyAre te samyaka kahevAya. (Atmadharma aMka-424, peIja naM.-22) [ ] have, je jIva dravyazrata dvArA lokAlokanA parayone jANe che, anya padArthanA dravya-guNa paryAyAdine jANe che te jIvane vyavahArathI zrutakevaLI kahe che. para saMbaMdhI je jJAna thayuM te jJAnanI paryAyane joyo sAthe saMbaMdha nathI paNa AtmA sAthe saMbaMdha che. jema arIsAmAM kolasAnuM, agninuM, baraphanuM pratibiMba paDe che, tene kolasA sAthe jo saMbaMdha hoya to arIso kALo thaI javo joIe, agni sAthe saMbaMdha hoya to arIso garama thaI javo joIe. paraMtu tema thatuM nathI, kAraNake pratibiMbane arIsA sAthe saMbaMdha che, para padArtho sAthe saMbaMdha nathI. (Atmadharma aMka-388, peIja naM.-13) [ ] arIsAnI vartamAna avasthAmAM jaLa kolasA barapha agni sarpa Adi jaNAya che, te avasthA jeTalo ja je mAne che te avasthA badalAtA tenI pAchaLa daLa rahI jAya che tene mAnato nathI. tema eka samayanI avasthA jeTalo ja AtmAne mAnanAra zeya badalAtA jJAnanI avasthA badalI jAya che, tyAM huM nAza thaI gayo tema mAne che; paNa te jJAna paryAya badalAvA chatAM jJAnasvabhAvadaLa tenI pAchaLa jevuM ne tevuM paDyuM ja che tene ajJAnI mAnato nathI. (Atmadharma aMka-390, bola naM.-37) I mokSamArga prakAzakamAM e lIdhuM che ke- mithyAtva te to baMdhanuM kAraNa che ane tenI sAthe che te mithyAtvane laIne viparIta jJAna che; mATe jJAna te mithyAtvanuM baMdhanuM kAraNa che-ema nathI. jJAna pote ajJAnarUpe pariName che. teNe svane viSaya karavo joIe tene badale jJAna paranA viSayamAM rokAI gayuM che e jJAnano potAno doSa che. mithyAtva che te to nimitta che, upAdAnarUpa ajJAnapaNuM (te paryAyanuM) che. arthAt ekalA parane jANavuM e eno mithyAjJAnano potAno svabhAva che. (pravacana sudhA bhAga-2, peIja naM-444) have zuM kahe che? potAne jANavA lAyaka breya huM, jANavAvALuM jJAna huM, ane anaMtazaktirUpa jJAtA-ema traNa nAma bheda che; vastu bheda nathI. zeya koI judI cIja che ema nathI. potAnI cIja potAnuM zeya che. jJAna judI cIja che ane jJAtA judo che-ema nathI. e ne e zeya e ne e jJAna, e ne e jJAtA..! A vastunI svataMtratAnI paripUrNatAnI parAkASTA che. (dhyeya pUrvaka zeya, peIja naM-236)ka Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariziSTa vibhAga-1 mahAna zAstra zrI jayadhavalAnA gaMbhIra Azaya rahelA che; te viSaya upara pU. gurudeve karela spaSTatA. [9 ] "jo ema kahevAmAM Ave ke kevaLajJAna asiddha che" to tema paNa nathI, kema ke svasaMvedana pratyakSa dvArA kevaLajJAnanA aMzarUpa jJAnanI nibaMdhapaNe upalabdhi thAya che, arthAt matijJAnAdika kevaLajJAnanA aMzarUpa che ane tenI upalabdhi svasaMvedana pratyakSathI sarvene thAya che, tethI kevaLajJAnanA aMzarUpa avayava pratyakSa che, mATe kevaLajJAna avayavIne parokSa kahevuM yukta nathI. [ ] jIvanuM svarUpa kevaLajJAna che.matijJAnamAM kevaLajJAna pratyakSa che-tenA nyAyo. jIvanuM svarUpa kevaLajJAna che. te kevaLajJAna sarva prakAranA AvaraNano nAza thatAM pragaTa thAya che; tathA te kevaLajJAna upara jeTale aMze AvaraNa Ave te anusAra karmane matijJAnAvaraNa zrutajJAnAvaraNa ema bheda pADI nAma apAya che, tathA te vakhate (AvaraNa vakhate) kevaLajJAnano jeTalo aMza pragaTa rahyo che eTale ke jeTalA bhAga upara AvaraNa nathI te bhAgane kSayopazama anusAra matijJAna zrutajJAna vagere nAma ApavAmAM Ave che; kevaLajJAna kadI saMpUrNapaNe avarAtuM nathI, kema ke jJAna jo saMpUrNapaNe avarAya arthAt jJAnano abhAva thAya to jIvane jaDatvano prasaMga Ave; paNa tema banavuM azakya che- eTale ke kevaLajJAnano amuka bhAga (aMza) to jIvanI game te avasthA vakhate paNa khullo hoya ja che. (ahIM kevaLajJAna eTale kevaLa paryAya nahIM paNa jJAna -e artha che.) mumukSuo pratye sagurudevano prazna - "kevaLajJAna" pratyakSa che ke parokSa? mumukSuono uttara- kevaLajJAnano viSaya pratyakSa che. zrI sadgurudeva:- meM kevaLajJAnanA viSayanuM nathI pUchayuM paNa matijJAnamAM kevaLajJAna pratyakSa ke parokSa? ema pUchyuM che. zrI jayadhavalamAM A bAbata AvI che, sAMbhaLo:matijJAnamAM kevaLajJAna pratyakSa che tenA nyAyo (1) kevaLajJAna te pUrNa svarUpa che arthAt aMzI (AkhI vastu) che, ane matijJAna te adhUruMjJAna eTale ke kevaLajJAnano aMza (bhAga ) che, jeno eka aMza pratyakSa che jeno eka aMza pratyakSa ja che. eka aMza pratyakSa hoya ane aMzI pratyakSa na hoya tema bane nahIM, A rIte matijJAna te kevaLajJAnano aMza hovAthI "aMza pratyakSa che tyAM aMzI paNa pratyakSa ja che" - e nyAye matijJAnamAM kevaLajJAna pratyakSa ja che. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 363 (2) aMzI ane aMza arthAt vastu ane vastuno bhAva banne judA-judA nathI paNa abheda che, tethI ekanA pratyakSa hovAthI bannenuM pratyakSa hovApaNuM siddha thAya che. "aMza" nAma paNa aMzInI apekSA rAkhIne che. (3) have te dRSTAMtathI siddha kare che - jema ke eka thAMbhalo ( ghaMbha) hoya, tene joIne loko kahe che ke "Akho staMbha najare dekhAya che - Ama bolavAno vyavahAra jagata prasiddha che; tyAM sthaMbha jovAmAM to indriyano sthULa viSaya che, chatAM temAM aMza jovA chatAM AkhI vastu joyAno svIkAra kare che, to A kevaLajJAna to atIndriya che ane teno aMza matijJAna pratyakSa che to matijJAnamAM kevaLajJAna paNa pratyakSa ja che. lokone para vastumAM vyavahAranI barAbara khabara paDe paNa potAnI vastumAM bharoso besato nathI; potAnA sAmarthyano svIkAra ja karatA nathI tethI tenI dRSTi bahAramAM para upara jAya che. AMkhanA viSayamAM vastuno eka bhAga jaNAtAM AkhI vastu joI ema kahe che, to sva-apekSAe potAnI paryAyano je aMza ughaDyo te AkhuM dravya pratyakSa che" ema na kaheto koNa kahe? samavasaraNamAM jAya ane tyAM bhagavAnanA zarIranI bahArano amuka bhAga ja najare dekhAya chatAM bahAra AvIne kahe ke "meM to bhagavAnanA pratyakSa darzana karyA tyAM (AMkhanA viSayamAM) pratyakSa mAne tema svamAM nizcayano aMza ughaDyo temAM AkhI vastu pratyakSa ja che; saMpUrNa jJAnanA Azraye je jJAnano aMza ughaDyo te jJAnano aMza AkhAne pratyakSa na kare to koNa kare? eka prazna:- jo kevaLajJAna pratyakSa che to pachI kevaLajJAnano viSaya paNa pratyakSa hovo joIe ne? uttara- hA, kevaLajJAnano viSaya paNa pratyakSa ja che. traNakALa traNalokane jANavAnI je vyAkhyA che te to lokonI bAhya deSTi che, ane teo bahAranA mahAbhyane jue che mATe kahyuM che. paNa ahIM kevaLajJAnano viSaya e rIte pragaTa che ke- jagatanA chae dravyonA (cha dravyomAM pote paNa sAthe AvI jAya che) svarUpane jema che tema yathArtha jANe che, koI dravyanA svarUpathI ajANa nathI tethI jagatanA badhA dravyonuM svarUpa jANe che mATe kevaLajJAnano viSaya paNa pratyakSa che. (ahIM je matijJAnane kevaLajJAnanA aMza tarIke levAmAM AvyuM che te samyamati jJAna che.). eka pudgala paramANunuM yathArtha svarUpa jANyuM to jagatamAM jeTalA pudgalo che te badhAnuM svarUpa paNa te ja pramANe jaNAya gayuM che te ja rIte badhA jIvonuM svarUpa sarakhuM ja che e paNa jaNAya gayuM che mATe kevaLajJAnano viSaya pratyakSa che. matijJAnamAM kevaLajJAna pratyakSa che. matijJAnamAM kevaLajJAnane pratyakSa jANyA vinA "A matijJAna kevaLajJAnano aMza che" ema lAvyA kyAMthI? kevaLajJAnane joyA vinA "A aMza kevaLajJAnano che" ema nakkI zI rIte karyuM? kevaLajJAnane jANyA vinA te nakkI thaI zake nahIM, tethI jyAM aMza-avayava (matijJAna) pratyakSa che tyAM aMzI Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 avayavI ( -kevaLajJAna ) pratyakSa ja che. loko paNa vastuno aMza jovA chatAM AkhI vastune pratyakSa joI ema kahe che. jema koI baMda2 u52 moTo dariyo UchaLato jue, punamanI bharatInAM mojAM uchaLatA jue, tyAre bIjo koI tene pUche ke bhAI ! keTalo dariyo joyo ? tyAre tarata ja kahe che ke-meM to Akhe Akho dariyo joyo. tyAre pUchanA2 kahe ke dariyAnAM moTA mAchalAMmagaramaccha vagere badhuM najare joyuM ? to kahe ke -"mane to evo vikalpa paNa nahoto UThayo, Akho ja najare joyo emAM zaMkA ja nahotI UThI, AkhA ane aMza vacceno bheda ja nathI." ema aMza jovA chatAM paNa AkhAne joyuM emAM zaMkA karato nathI. tyAM e nizaMkatA kyAMthI AvI ? tema caitanya AtmA Akho anaMta guNothI bharacaka paDayo che, teno eka aMza pratyakSa joyo tyAM pUrNa vastunI zaMkA ja nathI. 52ne joyuM temAM AkhA ane UNAno bheda ja pADato nathI to sva dravyamAM AkhI vastuno eka aMza UdhaDayo tyAM paripUrNa ane aMza evA bheda ja koNa jANe che! akhaMDa paripUrNa ja che temAM zaMkA ja nathI ne ! traNalokano nAtha, caitanyagaMja AnaMdano sAgara chuM, tenI pratIta thaI temAM vaLI aMza UghaDayo ke Akho tenA bheda ja kyAM che ? avasthA dvArA eka ja sAmAnyanuM lakSa che. ahoho ! jayadhavalA ! jayadhavalA ! gajaba karI che. jyAM hAthamAM AvyuM ane A viSaya najare paDayo tyAM thayuM ke -AhAhA ! ochI vastu joI (dekhI ) evuM che ja kyAM ? pUrNano ja svIkA2 che. bahA2nI vastumAM paNa aMza jue chatAM AkhAno svIkAra karI lye che. eka lAkha rUpiyAnI lonano kAgaLiyo hAthamAM Ave, tyAM to mAtra eka kAgaLano kaTako ja pratyakSa jue chatAM kahe che ke "A lonamAMthI lAkha rUpiyA maLaze, jyAre joIe tyAre A lonanA lAkha rUpiyAnI sa2kA2 nA na pADe," ema rUpiyA lAvyA pahelAM ja nakkI kare che; tema AtmAmAM paNa aMza pratyakSa che tyAM AkhI vastu pratyakSa ja che, temAM UNA adhurAnuM lakSa karato ja nathI. abheda dRSTinA jJAnanA pratyakSanA jore nirmaLadazA sahaja thAya che. aho ! kevaLInAM mukhamAM rahasyano pokAra A jayadhavalAmAM karyo che. kevaLInI ja vAta mUkI che. "huM ane tuM sa2khA" bola ! A vAta bese che ? jo kahe 'hA' to hAlyo Ava ! jJAnanA pratyakSanA jore dvetapaNuM che- eTale paripUrNa vastune jANe che ane vartamAna paryAyane paNa jANe che, chatAM je darzananuM sAmAnya jora che temAMthI pokA2 UThe che ke "nahIM re nahIM, bheda nahIM. avasthAnA aMzamAM AkhI vastu ja AvI gaI che. AkhI vastu pratyakSa na hoya to vastuno aMza pratyakSa che' ema kahevuM paNa khoTuM Thare che, kemake vastu joyA vinA 'A aMza vastuno che' ema nakkI zI rIte karyuM ? tethI aMzamA AkhI vastu pratyakSa che. hA pADa ane hAlyo Ava ! hA ja pADa" . baMdhANI jyAre kasuMbo pIe tyAre koI " Avyo, Avyo" ema kahe to ja tene nazo caDe; tema ahIM svabhAvamAMthI jora caDe che ke -"pUrNa chuM pUrNa chuM" paripUrNa ja chuM" Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 tenI hA pADI to pUrNatA ja pragaTI jaze. aMtarathI pUrNa svabhAvanuM jora caDe ke-hA paripUrNa ja chuM, mArI avasthA UNI hoI zake ja nahIM; ema jo hA pADato hAlyo Ava siddhamAM, ane nA pADato jA nigodamAM. pote jJAnasvarUpa ja che, trikALa paripUrNa jJAna svarUpa ja cho; ekavAra paripUrNa svarUpano aMtarathI sAco hoMkAro Ape te pUrNa jJAnasvarUpe pragaTa thaI ja jAya. aho ! saMtoe mArga sahelA karI dIdhAM che. AtmatattvanA sAcA bhAna vinA tuM zuM karIza bhAI? anAdi kALamAM AtmatattvanA bhAna vinA puNya paNa anaMtavAra karI cUkyo, paNa bhAI ! jenAthI janma maraNanA aMta nA Ave ane AtmatattvanI svAdhInatA na khIle ene te kAMI AcaraNa kahevAya ? tenAthI AtmAne zuM lAbha! basa! je bhAve janma maraNa TaLe e ja lAva! e ja lAva! (jayedhavalA 20,21,22,23kalamamAMthI, Atmadharma aMka 19, peIja naM.-110) zrI samayasAra 92 gAthA uparanuM pU. gurudevanuM pravacana [ ] rAga-dveSa, sukha-duHkha Adi avasthA pudgalakarmanA udayano svAda hovAthI AtmAthI atyaMta bhinna che. paraMtu ajJAnane lIdhe tenuM bhedajJAna nahIM hovAthI ajJAnI jIva "huM rAgI chuM' - ityAdi prakAre rAgAdi karmano kartA pratibhAse che ema ahIM samajAve che. A AtmA potAnA zuddha AnaMdaghana svarUpanA ajJAnathI bhagavAna AtmA AnaMda svarUpa ane rAga-dveSa-karma-nokarmarUpa para e benA bhedane nahIM jANato thako, rAga-dveSa-nokarma mArA che- ema pararUpa potAne karato thako, pote ajJAnI rAgAdino kartA pratibhAse che. kahe che ke sukha-duHkhanI kalpanA thAya che te nizcayathI pudgalanI che ane tenuM ahIM jJAna thayuM e jJAnane sukha-duHkhanI kalpanA -e benuM bhedajJAna nahIM hovAthI, anAdinA ekatvanA adhyAyane laIne "huM rAgI chuM' Adi prakAre rAgano kartA pratibhAse che. vratatapa-upavAsa Adino bhAva e rAga ne tenuM jJAna-e benA bhedane je jANato nathI te, jema zItauSNa rUpe AtmAnuM pariNamavuM azakya che. -kyAreya ThaMDo garama AtmA thato nathI tema, rAga-dveSa, sukha-duHkhanI kalpanAnA bhAvarUpe AtmA vaDe pariNamavuM azakya che. evA rAga-dveSa-sukha-duHkha AdirUpa ajJAnAtmA vaDe "huM rAgAdipaNe pariNamyo' - ema mAne che. "huM rAgAdirUpa thauM chuM' - ema ajJAnI mAne che paNa vastu rAgarUpe pariNamatI nathI. bhagavAna AtmA to jJAnasvarUpa che paNa jJAnapaNe pragaTavuM choDIne ajJAnatva pragaTa karato pote svayaM ajJAnamaya thayo thako "huM A rAgano kartA chuM' - Adi vidhithI rAgAdino kartA ajJAnI pratibhAsita thAya che. AtmAnI paryAyamAM je rAgAdi dekhAya che, rAga-dveSa-sukha-duHkhanI kalpanA dekhAya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ss maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 che te pudgalanI dazA che. bhagavAna AtmA AnaMda ane jJAna svarUpa che. AnaMda ne zAMtinI e dazA tenI che. rati-arati Adi utpanna thAya che te pugala karmanA udayano svAda che. jJAnamAM te svAda jaNAya che. chatAM te svAda che te mAro che evI mithyAdeSTinI mAnyatA che. jema zIta-uSNa e pudagalanI avasthA che tethI te pugala sAthe abhinna che, tema sukha-duHkha Adi kalpanA e pudgalanI avasthA che, pudgala karmanA udayano e svAda che, e tArA jJAnamAM bhAse che e tAro svAda che. bhagavAna AtmA atIndriya AnaMdanI mUrti che ne atIndriya AnaMdano svAda e tAro svAda che paNa ajJAnI rAgavaiSane sukha-duHkhanI kalpanAne mArI mAnI rahyo che ke je jaDanI avasthA che. - rAga-dveSa-sukha-duHkhanI kalpanA e to pudgalanI avasthA che. pudgalathI abhinna che ne AtmAthI atyaMta bhinna che. prabhu! ekavAra sAMbhaLato kharo ! tArAmAM anaMta caitanya ratnAkara bharyA che, enI dRSTi karatA je dazA pragaTa thAya e tArI dazA che. paraMtu ajJAnane lIdhe AnaMdano nAtha prabhu ane rAga-dveSa Adi jaDanI dazA e benuM bhedajJAna nahIM hovAthI ema mAne che ke rAga-dveSa-sukha-duHkhAdi avasthA mArI che, e mAro ja svAda che ema ajJAnI ajJAnane lIdhe mAne che. kAraNa ke jJAna che te svaccha che tethI jema zIta-uSNa jJAnamAM jaNAya ema rAgAdi jJAnanI svacchatAne lIdhe jaNAya che tyAM ajJAnIne jANe che ke jJAna ja rAgAdirUpe thaI gayuM hoya tema ajJAnathI bhAse che. jJAnanI svacchatAmAM rAgAdi jaNAya che, jhaLake che, pratibiMbita thAya che, tyAM ajJAnI tene jANatA ema mAnI le che ke e mArA ja che. kemake rAgAdithI bhinna svarUpanI ene khabara nathI. tethI ajJAnI ema mAne che ke- "huM rAgI chuM, huM draSI chuM, ' ityAdi. -A rIte ajJAnI rAga dveSAdino kartA thAya che. (Atmadharma aMka - 429, peIja naM.-4 thI 6) puruSArtha siddhi upAya gAthA-14nAM pravacanamAMthI [ ] zrI puruSArtha siddhi upAyanI A 14 mI gAthA che. temAM saMsAranuM mULa kAraNa zuM che te batAve che. pUrNAnaMdano nAtha prabhu-bhagavAna caitanya samAdhi sahita che te vikArI pariNAma ane zarIrAdithI rahita svabhAvika tattva che. chatAM ajJAnI jIvone mithyASTimAM huM rAgathI ane zarIrathI sahita chuM ema bhAse che. ajJAnI jIva varNa, gaMdha, sparza, putra, mitra, dhana, dhAnya AdithI huM sahita chuM ema mAne che te mithyAtvabhAva saMsAramAM rakhaDavAnuM bIja che. vAnizAnAM eTale ajJAnI potAnI jAtano ajANa ane kajAtane potAnI jAtamAM bheLavanAra mUrkha ajJAnI che. tene azubha ane zubha vikArI bhAvomAM potApaNuM bhAse che te pratibhAsa ja kharekhara saMsAranuM bIja che. are ! bhagavAnanI bhakti, stuti Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ane bhagavAnanuM smaraNa e paNa nijabhAva nathI, vikArI bhAva che temAM ekatvabuddhi te saMsAranuM bIja che. caitanyadeva rAgathI rahita che chatAM ajJAnIne rAgarahita bhAse che, e pratibhAsa ja nizcayathI saMsAranA bIjarUpa che. cAhe to e rAga bhale duniyAnuM bhaluM karI devAno ho, paropakAra karavAno ke dAna devAno hoya paNa te nijabhAva nathI. dAnanA bhAva ane dAna yogya vastu baMnethI AtmA rahita che. chatAM tenAthI sahita mAnavo te pratibhAsa saMsAranuM bIja che. bahu TUMkA zabdomAM dharmanI ane adharmanI vyAkhyA ahIM ApI dIdhI che paNa jIvane gaLe UtaravI kaThaNa paDe che. caitanyabiMba prabhu tuM to jagatacakSu cho. tuM pote jagatarUpa nathI. AkhI duniyA ane rAga ane jagatarUpa che tenAthI te sahita nathI, rahita cho. chatAM tane tuM karyajanita bhAvothI saMyukta bhAse che- melavALo bhAse che, e pratibhAsa ja tArA bhavanuM kAraNa che. A davAnuM jJAna, vakIlAtanuM jJAna, zAstranuM jJAna e badhAthI AtmA rahita che. jo e AtmAnuM jJAna hoya to tenAthI AtmAne AnaMda Avavo joIe paNa e AtmAnuM jJAna nathI, AtmA tenAthI rahita che; chatAM sahita mAnavo te corAzInA avatAramAM rakhaDavAnuM bIja che. mANeka jema lAla raMganuM che tema sphaTika lAla raMganuM nathI paNa ratananA aparIkSakane lAla jhAMyane kAraNe sphaTika ja lAla che ema bhAse che. tevI rIte karmanA nimitte AtmA rAgAdirUpe pariName che te rAgAdi AtmAnA nijabhAva nathI. tIrthakaragotrane yogya bhAva thAya to paNa nijabhAva nathI. ahiMsA, satya, Adi bhAvo paNa jIvanA nijabhAva nathI ema dharmI to barobara jANe che paNa ajJAnI aparIkSaka jIva tene nijabhAva mAne che. je bhAvathI pote rahita che tenAthI potAne sahita mAnIne ajJAnI caitanyanA nirmaLAnaMda svarUpane kalaMka lagADe che. jema lAla phUlanA saMge sphaTikamAM lAla jhAMya dekhAya che paNa te lAlAza sphaTikamaNinI nirmaLatAmAM pesI gaI nathI. tema karmanA nimitte thatAM zubhAzubha vikalpa AtmAnI zuddhatAmAM pesI jatA nathI. AvA nija svabhAvane oLakhe tene dharma thAya che. A paramAtmAno mAraga che. rAgAdi AtmAnA svarUpamAM peThA vagara upara upara jhalakarUpe dekhAya che. caitanyabiMbamAM rAga pesI zakto nathI. te rAga bhale devazAstra-gurunI zraddhAno ho ! paMcamahAvratano ho! ke zAstra bhaNatarano ho! e badho rAga upara upara tare che, svabhAvamAM pesato nathI. AvA svabhAvanI dRSTi karIne anubhava karavo te dharma che. (Atmadharma aMka-149, peIja naM.-3thI 8 mAMthI) Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 IbdopadezanA gAthA-50 nA pravacanamAMthI - [ 0 ] bhagavAna AtmA jJAna, AnaMda Adi anaMtaguNa saMpanna satya vastu che. te rAgAdi pudgalathI bhinna che ane rAgAdi pudgala AtmAthI bhinna che. eTaluM kahevAmAM satyArtha AtmAnuM grahaNa, jJAna, nirNaya ane anubhava thaI jAya che. kemake zarIra, rAgAdi ane bhUtArtha bhagavAna AtmAno bheda bhAsatA jJAnamAM AtmA zeya thaI jAya che. anaMtaguNomAM eka prameyatvaguNa che te prameyatvaguNanA kAraNe anaMta guNasvarUpa AtmA jJAnamAM prameya thaI jAya che. AtmAmAM paramezvara thavAno guNa che. eka prabhutvaguNanA kAraNe anaMtaguNomAM paramezvaratA vyApelI che. bhedajJAna thatAM AtmA paramezvara svarUpa che ema daSTimAM bhAna thaI jAya che. anaMtakALathI jene jANato na hato tene jJAnamAM zeya banAvI -pramANajJAnamAM prameya banAvI jJAnamAM teno nirNaya ane grahaNa karI le che. bahu jhINI paNa bahu TUMkI ane ghaNI sarasa vAta AvI che. anaMtakALamAM jIve kadI svane prameya banAvyo nathI tene prameya banAvavAnI A vAta che. ajJAnI jagatanA padArtha jovA maLe che, rAga jovA maLe che, zarIrane jovA maLe che paNa e badhA padArtho to AtmAthI judA che. e badhAthI judA evA AtmAne jovA mATe kadI maMthana karyuM che? vakIlAtanuM jJAna, DokaTaranuM jJAna, mazInonuM jJAna evuM badhuM jJAna karyuM. badhAne prameya banAvyA paNa potAne prameya na banAvyo. have, hajI paNa ATaluM sAMbhaLIne bhedajJAna kare to thAya evuM che. - vartamAna jJAna potAnA pUrNa zeya tarapha DhaLatAM-anaMtaguNarUpa eka AtmA tenA jJAnanuM prameya thatAM-sAcuM pramANajJAna thAya che. rAgAdi AtmAthI judAM che ane AtmA rAgAdithI judo che evuM sAMbhaLI bhUtArtha, satyArtha bhagavAna AtmA tarapha lakSa karatAM jJAnamAM Akho AtmA prahaNa thaI jAya che- nirNayamAM AvI jAya che. sarvane jonAra, jANanAra evA AtmAne jANyA vagara bIjA koIne vyavahArathI paNa jIva jANI zakato nathI. mATe prathama AtmAne jANavAno che. rAgAdithI AtmA judo che ema jANIne nicoDa zuM kADhavo? grahaNa zuM karavuM? tAravavuM zuM? ke vartamAna jJAnamAM jJAna-svarUpa AtmAne zeya banAvavo-jethI AkhA zAyakano nirNaya thaI jaze. AtmA deSTimAM AvI jaze pachI temAM ja TharavA lAyaka che, ramavA lAyaka che ema lAgaze. rAgAdimAM ramavA jevuM nahIM lAge. bhAI! tuM kyAM cho? tuM kevaDo cho? kevo cho? e badhA praznono javAba jJAyaka upara dRSTi mUkatAM ja tane maLI jaze. koI ema kahe ke amane AtmA jaNAto nathI teNe AtmAno ja niSedha karyo che. na jaNAya evA koI guNa ja AtmAmAM nathI. dareka guNa jaNAya tevo prameyatva guNa tenAmAM paDyo che. teno niSedha karyo teNe AtmA ja nathI ema AtmAno niSedha karyo Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 369 che. kemake prameyatvaguNa AkhA AtmAmAM vyApelo che. mATe prameyatvaguNano niSedha karatAM AtmAno niSedha thaI jAya che. kAcanA kaTakAnI vacce hIro paDyo hoya paNa te hIro ane kAcanA kaTakA judAM che. tema paradravya ane vibhAvanI vacce rahelo AtmA tenAthI judo che. te caitanya hIro jANavA lAyaka- jovA lAyaka che. nizcayathI AtmAne jANe tyAre pudgala vibhAva Adine jANavA te vyavahAra che. AtmAne jANyA vagara parane jANavuM te vyavahAreya nathI. ahA ! vastunuM svarUpa ja koI evuM che ke cAre bAjuthI satya ubhuM thAya che. prabhu! tuM prabhutArUpe pariNamI jA evI tArAmAM tAkAta che. tuM pAmaratArUpe pariNama evI tArAmAM tAkAta nathI. AtmA zarIrapaNe che ke vikArapaNe che ema jJAnamAM prameya thAya ema to banatuM ja nathI paNa AtmA alpajJapaNe che ema paNa jJAnamAM prameya thatuM nathI. AtmA to jJAnamUrti, AnaMdamUrti, anaMtabaLa svarUpa, svacchasvarUpa- evA svabhAvarUpa svasaMvedanamAM pratyakSa thAya evo AtmA che. AtmAne jANyo kyAre kahevAya? ke jyAre tenA guNonuM abheda svarUpa deSTimAM AvI jAya tyAre AtmAne jANyo kahevAya. anaMtaguNano lAbha zuM che te jJAnamAM AvI jAya che. anAdithI ajJAnI bahAra dRSTi karI-karIne marI gayo che. potAnAthI judAM evA badhAne jovA jatAM pote jovAno Akho rahI jAya che... tenI tene khabara paNa nathI. anaMtakALamAM kadI eNe svarUpanuM maMthana karyuM ja nathI. kharekhara potAne jANyA vagara parane paNa jIva jANI zakato nathI. nizcaya vagara vyavahAra hoto nathI. A badhI vAto jIvane agama-nigama jevI lAge che. paNa bApA! tuM to agama nigamano nAtha cho ! (Atmadharma aMka-151, saMvata 2045, peIja naM.-34-5-mAMthI) prabhunI prabhutA [ ] A navA varSanuM prabhAta che, temAM mAMgalika tarIke AtmAnI prabhutAnI apUrvavAta nIkaLI che. jene AtmAnI prabhutAno vizvAsa Avyo tenA AtmAmAM samyagdarzanarUpI paroDhiyuM thayuM- aMze suprabhAta zarU thayuM, have alpakALamAM suprabhAta thaze ane jhaLahaLato kevaLajJAna sUrya Ugaze. AcAryadeva kahe che ke evo caitanya camatkAra jayavaMta varte che. AtmAmAM prabhutva svabhAva che. AtmAno ekeka paryAya paNa sat ahetuka svataMtra pratApathI zobhe che. AtmAnA prabhutva svabhAvanuM bhAna ane ekAgratA karatAM je kevaLajJAna pragaTayuM te kevaLajJAnanI prabhutA pAse lokAloka paNa alpa thaI gayA. svabhAvanA Azraye jJAnanI behadatA khIlI nIkaLI tyAM lokAlokanI hada AvI gaI, jJAna lokAlokane pAra pAmI gayuM. AvA jJAna svabhAvanA bhAnamAM mAMgalika ja che, svabhAva tarapha vALIne ekAgra thayo tyAM amAMgalika kAMI rahe ja nahIM. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AtmAmAM ja prabhutA che, koI bIjAnI sahAya vagara pote potAthI pUro che, paNa jene potAnA AtmAnI prabhutAno vizvAsa nathI te jIva bahAranI vastuothI potAnI moTAI ke sukha mAne che, ane tethI bahAranI vastuo meLavavAnI bhAvanA kare che. Aje besatA varasanA prabhAte ajJAnI loko lakSmI, bAyaDI-chokarAM, zarIranI nirogatA, vastra vagere bahAranI vastuone meLavavA mAge che. paNa AcArya bhagavAna kahe che ke bhAI ! tuM jJAna cho, tArI prabhutA tArAmAM che tArA jJAnamAM evI prabhutA che ke badhAne jANe, paNa tArA jJAnamAM tuM lakSmI vagere para vastune meLavavAnuM mAne te ajJAna che. jJAna kadI para vastune meLavI zakatuM nathI, ane para vastu kadI jJAnamAM AvatI nathI. A lokamAM to anaMtA anaMta para padArtho che, temAMthI te lakSmI vagere thoDA padArtho meLavavA mAgIza to tAruM jJAna te thoDA padArthonA lakSe vikAramAM aTakI jaze; ane te aTakeluM jJAna eka padArthane paNa yathArtha jANI nahIM zake. mATe tuM thoDIka paravastune meLavavAnI (je bhAvanA kare che) te bhAvanAne choDIne; jJAna svabhAvanA lakSe ekAgra thaIne tArA jJAnamAM traNakALa-traNalokane zeya tarIke meLava to koI AtmAmAM kAMI para padArtho pravezI jatA nathI, mAtra jJAnamAM jaNAya che. potAnA jJAnasvabhAvanA vizvAse jene kevaLajJAna khIlyuM tene AkhA lokanA padArtho ya tarIke maLyA. kevaLa-jJAna thatAM eka paNa padArtha jJAnamAM jaNAyA sivAya na rahe. ajJAnI ekeka vastune meLavavAnI bhAvanAmAM aTake che tene badale ahIM to jJAnamAM zeya tarIke eka sAthe traNakALa-traNalokanA padArtho maLI jAya- evI vAta karI. AnuM nAma suprabhAta mAMgalika ! jJAnIo AvA kevaLajJAna suprabhAtanI bhAvanA kare che. lakSmI vagere bahAranI vastuo to "dhULadhamAhA' che tenI bhAvanA jJAnI karatA nathI. kharekhara koI jIva para vastune meLavato ke bhogavato nathI. ajJAnI para vastune meLavavAnI ke bhogavavAnI bhAvanA kare che; paNa te ajJAnInA AtmAmAM kAMI para vastu AvI jatI nathI. ajJAnI paNa kharekhara to tene jANe ja che, paNa parane jANatAM A mAruM, AnuM huM karuM, Ane huM bhogavuM' - ema moha bhAva sahita jANe che. paraMtu te kAMI parane pakaDato ke bhogavato nathI. to saMpUrNajJAnI (che te) rAga-dveSa-moha vagara eka sAthe traNakALa-traNalokane jANe ja che. ahIM to AtmAne kevaLajJAna thAya ane traNakALa-traNalokanA sarva padArtho tene zeya tarIke eka sAthe maLe ane sadAya ema ne ema rahyA ja kare-evI vAta karI. parane meLavavAnI bhAvanA karaze tene eka paNa padArthanuM jJAna yathArtha nahIM thAya, eTale tenA jJAnamAM eka paNa padArtha nahIM maLe. ane potAnA paripUrNa jJAna svabhAvanI bhAvanA karIne temAM ekAgra thatAM eka sAthe sarva padArtho jJAnamAM nimagna thaI jAya che. -zeya tarIke maLe che. have, paranI bhAvanA jIva kyAre na kare? jo potAnA AtmAmAM pUrepUrI prabhutA che te jANe to te svabhAvanI ja bhAvanA kare ane paranI bhAvanA na kare. paNa jo svabhAvanI prabhutAne jANe nahIM ne apUrNatA ke vikArane potAnuM svarUpa mAne to te Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 371 jIva kadI 52ne meLavavAnI bhAvanA choDe nahIM, ne tenA jJAnamAM traNakALa-traNaloka kadI zeya tarIke maLe nahIM. jema nadImAM pANIno pravAha cAlyo jato hoya tyAM, kAMThe ubhelo mANasa 'A mAruM pANI che' ema mAnIne tene rokI rAkhavA mAge to te mUrkha che, pANI to tenA pravAhamAM vahyuM ja jAya che; tema A jagatanA badhA padArtho potAnA paryAyarUpI pravAhaLavuM cAlyA ja jAya che, - dareka padArtha kSaNe kSaNe potAnA paryAyamAM pariNamyA ja kare che. tene jANavAno jIvano svabhAva che; tene jANatAM ajJAnI jIva 'A mAruM che', huM teno kartA chuM" ema mAnIne 52ne pakaDI rAkhavA mAge che, paraMtu te jIva eka paNa padArthane pakaDI rAkhI nahIM zake. paNa te pakaDa choDIne svabhAvanI ekAgratAthI jo jANe to eka sAthe badhAya padArthone jANI zakaze ! jIvano svabhAva jANavAno che ne padArthono svabhAva jJAnamAM jaNAvavAno che. ajJAnI jIva potAnA jJAna svabhAvane bhUlIne 52 vastumAM sukha mAne che ne 52 vastuno saMyoga meLavavA mAge che, paNa ahIM to AcArya bhagavAna zAnamAM eka sAthe badhAya padArtho zeyapaNe maLe evI vAta kare che. badhA padArthone jANavArUpe jJAna pariNamI gayuM tyAM AkuLatA na rahI, te ja sukha che. koI 52 vastumAM sukha nathI. zuM lADavAmAM sukha che ? jo lADavAmAM sukha hoya to covIse kalAka lADavA khAdhA ja kare ! lugaDAmAM sukha hoya to uparA uparI lUgaDA paheryA ja kare ! viSayomAM sukha hoya to covIse kalAka viSaya bhogavyA ja kare ! e badhAmAM kyAMya sukha nathI, tethI tenA lakSe kaMTALo AvI jAya che. mATe AcAryadeva kahe che ke bhAI ! tArA jJAnanI pratIta to kara. tArA jJAna svabhAvamAM tA2I prabhutA bharI che teno vizvAsa kara. 'aho, mArA jJAnamAM eka samayamAM traNakALa-traNaloka zeya tarIke samAI jAya-evI mArI prabhutAno akhaMDa pratApa che' - ema potAnI prabhutAno evo dRDha vizvAsa kara ke pharIthI kadI koI anukULa ke pratikULa saMyogomAM sukha ke duHkhanI kalpanA na thAyaH ane akhaMDa pratApavALuM kevaLajJAna levAmAM vacce vidyu na Ave. aho jIvo ! pratIta to karo ! svabhAvanI pratIta to karo. Atma svabhAvamAM akhaMDa prabhutA che te prabhutAnI pratIta to karo. AtmA eka samayanA vikAra jeTalo tuccha -pAmara nathI paNa trikALI anaMta zaktiono ghaNI prabhu che. te prabhutAnI pratIta karatAM paryAyamAMthI eka samayano vikA2 TaLI ne prabhutA pragaTe che, ne kevaLajJAna paryAyanA akhaMDa pratApathI AtmA zobhe che. AtmAnA eka kevaLajJAna paryAyamAM eka sAthe lokAlokanA samasta padArtho jaNAya che to paNa te paryAyamAM khaMDa paDatA nathI. eka paryAyamAM aneka padArtho jaNAya che to paNa tenI ekatA khaMDita thatI nathI, evo paryAyano pratApa akhaMDa che. jema eka arIsAmAM eka sAthe lAkho vastu jaNAya che chatAM arIsAnA kAMI lAkha TukaDA thaI jatA nathI, arIso to akhaMDita eka ja rahe che, tema AtmAnI eka Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 svaccha paryAyamAM eka sAthe anaMta padArtho jaNAya che chatAM paryAyamAM anekatA thatI nathI, vikAra thato nathI; evuM kevaLajJAna te caitanyano camatkAra che. AcArya bhagavAna mAMgalika karatAM kahe che ke- evA kevaLajJAnarUpI caitanya camatkAra jayavaMta varte che ! AtmAmAM kevaLajJAna dazA pragaTI te jayavaMta varte che. juo ! Aje suprabhAta maMgaLa che. gaIkAle paroDhiye zrI mahAvIra prabhu mukti pAmyA ne sAMje zrI gautamasvAmI kevaLajJAna pAmyA, tenAM A gANAM che. AtmAmAM evI kevaLajJAna ane siddha dazA pragaTe te suprabhAta che. jANavuM te ja caitanayano camatkAra che. jJAna ghaNuM jANe to paNa tenI ekatA tUTatI nathI. jJAna Atma svabhAvamAM ja ekatArUpe pariNamI gayuM che, have te ekatAmAM khaMDa paDato nathI. ghaNA lADavAno Dhagalo paDyo hoya te badhA lADavA khAI na zakAya, paNa eka sAthe jANI zakAya. ghaNA lADavA eka sAthe khAya to peTa phATe paNa lADavAno moTo Dhagalo hoya tene jJAna jANe to jJAna kAMI phATatuM nathI, jJAnamAM khaMDa paDatA nathI. ghaNA roTalI-keLAM hoya, tyAM amuka khavAya, badhA eka sAthe khAI na zakAya, paNa jJAna eka sAthe tene jANe to ya jJAnamAM bhAra paDe nahIM, anaMta padArthone eka sAthe jANe chatAM jJAna paryAya eka maTI ne be na thaI jAya. jJAnanA eka paryAyamAM anaMta avibhAga praticcheda aMzo hovA chatAM paryAyanI ekatA che, anaMta avibhAga praticchedone lIdhe eka paryAyanA anaMta khaMDa paDI jatA nathI; paNa akhaMDatA ja rahe che. AvuM svAbhAvika kevaLajJAna pragaTayuM te ja besatuM varSa che. jenA AtmAmAM evuM kevaLajJAna pragaTayuM tene pharIthI avatAra nathI. jeNe evA kevaLajJAnanI pratIta karI-zraddhA karI teNe potAnA AtmAmAM kevaLajJAna levAnAM pagaraNa mAMDayAM che, kevaLajJAna mATe prasthAnuM mUkyuM che. kevaLajJAna jayavaMta varte che" ema jeNe pUrNajJAnanI pratIta ane Adara karyo te jIva apUrNatAne ke vikArane Adare nahIM, nimittano Azraya mAne nahIM, paNa potAnA pUrNa jJAna svabhAvano Adara tathA Azraya karIne samyagdarzana-jJAnacAritra pAmIne vItarAgatA ne kevaLajJAna pragaTa kare che. kevaLajJAnamAM lokAlokanA sarva padArtho nimagna thAya che athavA jhaLake che ema A kaLazamAM kahyuM che te jJAnanuM sAmarthya batAvavA kahyuM che, jJAnamAM lokAlokane jANavAnuM sAmarthya pragaTI gayuM che te batAvavA mATe ema kahyuM che. kharekhara kAMI paravastuo jJAnamAM pravezI jatI nathI, athavA arIsAnI jema jJAnamAM kaMI paravastunuM pratibiMba jhaLakatuM nathI. jJAna to arUpI che. temAM para vastu kaI rIte jhaLake? mAtra jJAnamAM badhuM jANavAnuM sAmarthya pragaTI gayuM che ane badhA padArtho jJAnamAM jaNAya jAya che te apekSAe kathana che. (Atmadharma-62, peIja naM.-43-44-45) Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 svabhAvane avalaMbanA jJAnanI agAdha tAkAta [ ] nijasvabhAvane avalaMbatA jJAnamAM paraNeyane jANavAnI AkuLatA rahetI nathI. mAro AtmA sarvajJasvabhAvI vastu che-evo nirNaya karIne jeNe aMtarmukha jJAnamAM potAnA AtmAne spazeya banAvyo te sAdhakajIvanI rAgathI judI paDelI jJAnaparyAyamAM keTaluM agAdha sAmarthya che!keTalI agAdha zAMti che!tene oLakhatAM paNa AtmAmAM sAdhakabhAvanI dhArA ullasI jAya! - sAdhakanI vartamAna paryAyamAM traNakALanA dravya-guNa-paryAyane jANavAnI tAkAta che. dharmIne jema potAnI vartamAna-paryAyanI tAkAtano vizvAsa che, tema bhaviSyanI paryAyanI tAkAtano paNa vizvAsa che... eTale bhaviSyane mATe atyAre dhAraNA karI lauM- ema dhAraNA upara tenuM jora jatuM nathI. bhaviSyamAM mArI je paryAya thaze tyAre te paryAya potAnA te vakhatanA vikAsanA baLe bhUta-bhaviSyane jANI ja leze. eTale bhaviSyanI paryAya mATe atyAre dhAraNA karI lauM ke bahArano kSayopazama vadhArI lauM ema dharmInuM lakSa nathI; te-te vakhatanI bhaviSyanI paryAya atIndriyasvabhAvanA avalaMbananA baLe jANavAnuM kArya karaze. aho, AtmAnI anubhUtimAM jJAna ekAgra thayuM tyAM dharmIne bIjuM kAMI jANavAnI AkuLatA nathI. jyAM jJAyakasvabhAva Akhoya anubhUtimAM sAkSAt varte che tyAM thoDA thoDA paraNeyone jANavAnI AkuLatA koNa kare? e vAta pravacanasAranI 33 mI gAthAmAM karI che. - "vizeSa AkAMkSAthI kSobhathI basa thAo; svarUpa-nizaLa ja rahIe chIe." svabhAvane avalaMbIne je jJAna kAma kare tenI mahattA pAse zAstranA avalaMbanarUpa dhAraNAnI mahattA rahetI nathI. jene bIjA jANapaNAmAM mahattA bhAse che te jIva nijasvabhAvane jANavA taraphanuM jora kayAMthI lAvaze? ene mahattA to bAranA jANapaNAmAM varte che. vartamAna jJAna aMdara jJAnasvabhAvamAM UtarI jAya tenI kharI kiMmata che; te paryAyamAM anaMta camatkArIka tAkAta che. te rAgathI sarvathA judI paDIne caitanyanA anaMtaguNanI gUphAmAM ghUsI gaI che. te paryAya vartamAna potAnI agAdha tAkAtane jANe che, temaja bhaviSyanI te-te paryAyamAM svabhAvanA avalaMbane je agAdha tAkAta che teno paNa vizvAsa atyAre tene AvI gayo che. bhale amuka kSetramAM ne amuka samayamAM kevaLajJAnAdi thaze-ema juduM pADIne te na jANe, paNa svabhAvanA avalaMbane tene pratIta thaI gaI che ke jema atyAre mArI svasammukha paryAya rAgathI judI rahIne atIndriya svabhAvanA avalaMbane mahAna AnaMdamaya kAma karI rahI che, tema bhaviSyamAM paNa mArI paryAyo mArA atIndriya svabhAvane ja avalaMbIne aciMtya camatkArika tAkAtathI kevaLajJAnAdi kArya karaze. AvA svabhAvanuM avalaMbana mane varte ja che pachI "vadhAre jANuM" evI AkuLatAnuM zuM kAma che? sarvane jANavAnA sAmarthyavALo je sarvajJasvabhAva, tenuM ja avalaMbana Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 laIne paryAya jJAnarUpe pariNamI rahI che, tyAM lokAlokane jANavAnI AkuLatA rahetI nathI; svasammukhI jJAnamAM 52ma dhI2ja che, AnaMdanI lIlAlahera che. ghaNA aMga-pUrva jANI lauM to mane AnaMda vadhAre thAya-ema vizeSa jANavA u52 jJAnInuM jora nathI, paraMtu mAro jJAnasvabhAva che temAM TharuM teTalI mane zAMti che. aho, jJAna to kAMI AkuLatA kare ? nA; jJAna to nirvikalpa thaIne aMdara Thare. aMtaramAM svasaMvedanajJAna khIlyuM tyAM potAne tenuM vedana thayuM, pachI tene bIjA jANe ke na jANe tenI kAMI jJAnIne apekSA nathI. jema sugaMdhI-phUla khIle che tenI sugaMdha bIjA koI lye ke na lye, tenI apekSA phUlane nathI, te to pote potAmAM ja sugaMdhathI khIlyuM che. tema dharmAtmAne potAnuM AnaMdamaya svasaMvedana thayuM che te koI bIjAne dekhADavA mATe nathI; bIjA jANe to potAne zAMti thAya evuM kAMI dharmIne nathI; e to aMdara ekalo-ekalo potAnA ekatvamAM AnaMdarUpe pariNamI ja rahyo che. bauddho AtmAne sarvathA kSaNika ( vartamAna paryAya jeTalo ja ) mAnanArA kSaNikavAdI kahevAya che. paraMtu kharekhara to dravyasvabhAvanI tAkAtane jANyA vagara tenI eka paryAyanuM paNa sAcuM jJAna thatuM nathI. kemake eka zuddha paryAyamAM paNa eTalI tAkAta che ke anAdianaMta dravyane, tenA anaMtaguNone temaja traNekALanI paryAyone jANI lye che. have eka paryAyanI ATalI tAkAtano svIkAra karavA jAya temAM to trikALI dravya-guNa-paryAyano paNa svIkA2 AvI ja jAya che. enA vagara zuddha paryAyanI tAkAtano paNa svIkAra thato nathI. are, jJAnInI jJAnaparyAyamAM paNa keTalI tAkAta che tenI jagatane khabara nathI. paryAyanI agAdha tAkAtano nirNaya ka2vA jAya to tyAM paNa jJAna rAgathI chUTuM paDIne aMdara svabhAvamAM ghUsI jAya. paryAye-paryAye jJAnInuM jJAna rAgathI chUTuM ja kArya kare che. ahA ! traNakALane vartamAnamAM jANI lye AvI jJAnaparyAyanI tAkAta jenA vizvAsamAM AvI gaI, tene bahA2no kSayopazama vadhAravAnI AkuLatA rahetI nathI, tenI jJAnaparyAya rAgathI chUTI paDIne, akhaMDa jJAnasvabhAvanA Azraye kAma kare che, ne e ja rIte bhaviSyamAM paNa te te kALanI paryAyamAM svabhAvanA Azraye traNakALane jANavAnI tAkAta khIlaze, teno bharoso atyAre svasanmukha thayelI vartamAna paryAyamAM AvI gayo che. trikALI dravya-guNa tathA traNakALanI paryAyo te badhA zeyone svIkAryA vagara, te zeyone jANavAnA sAmarthyavALI jJAnaparyAyano paNa svIkAra thaI zake nahIM eTale jJAnanI eka zuddha paryAyano paNa jo kharo svIkAra karavA jAya to te paryAyanA zeyarUpa samasta dravya-guNa-paryAyano paNa svIkAra thaI jAya to te paryAyanA zeyarUpa samasta dravya guNa paryAyano paNa svIkAra thaI jAya che. dravyanA asvIkA2pUrvaka anityaparyAyanuM paNa sAcuM jJAna thaI zakatuM nathI. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 are bhAI, tArI eka paryAyanI pUrI tAkAtano svIkAra kare to tenA apAra sAmarthyamAM traNakALanI samasta paryAyo ane dravya guNo zeyapaNe samAyelA che, tene svIkAra karanAruM jJAna rAgathI chUTuM paDIne kAma kare che pachI parasanmukhI jJAnanA jANapaNAne vadhAravAno mahimA tene raheto nathI. enuM jJAna to svasammukha ekAgra thaIne potAnuM kAma kare che, ne AnaMdanuM vedana karatuM-karatuM mokSane sAdhe che. eka vartamAna paryAya traNakALane jANe tethI kAMI tene upAdhi lAgI jatI nathI, ke temAM azuddhatA thaI jatI nathI. temaja AtmA trikALa Take tethI kAMI tene kALanI upAdhi ke azuddhatA thaI jatI nathI, nityapaNuM to sahaja svabhAva che. jema anityapaNuM che tema nityapaNuM paNa che-e baMne svabhAvavALo AtmA che. vartamAnamAM je AtmA che te bhUtakALamAM hato ne bhaviSyakALamAM raheze ema vastu svarUpa che, traNekALane sparzanArI vastu che, tene kAMI trikALa TakavAmAM bojo ke azuddhatA nathI. AvA dravya svabhAvanA svIkArapUrvaka temAM ekAgra thaIne atIndriyabhAvarUpe pariNamelI paryAya rAgathI juduM kArya kare che, ane te ja svabhAvanA Azraye kevaLajJAna thAya tyAre te paryAya ekeka samayane judo pADIne pakaDI zake. eka samayane pakaDavAnuM kAma chadmasthano dhULa upayoga karI zake nahIM, teno upayoga asaMkhya samaye kArya kare evo sthULa che. boddha jevA bhale AtmAne sarvathA kSaNika eka samayano ja mAne, paraMtu tenuM jJAna kAMI ekeka samayanI paryAyane pakaDI zakatuM nathI, te paNa asaMkhya samayanI dhULa paryAyane ja jANI zake che. dravya zuM, paryAya zuM, paryAyanI tAkAta keTalI?-te ekya vAtano nirNaya ajJAnIne hoto nathI. te game te vastune game te prakAre aMdhAdhuMdha AMdhaLAnI jema mAnI lya che. are, dravya-guNa-paryAya emAMthI ekapaNa vastuno sAco nirNaya karavA jAya to te jJAnamAM samasta dravya-guNa-paryAyano, traNakALa-traNalokano nirNaya samAI jAya, ne te jJAna rAgathI juduM paDIne aMdaranA svabhAva tarapha vaLI jAya; temAM to anaMtaguNonA sukhano rasa bharyo che. ahA, dharmInI eka jJAnaparyAyamAM kevI aciMtya tAkAta bharI che ne temAM kevo adbhuta Atmavaibhava pragaTyo che, tenI jagatane khabara nathI. jagatane to khabara paDe ke na paDe paNa te jJAnI pote potAmAM to potAnA camatkArIka vaibhavane anubhavI ja rahyA che. (Atmadharma aMka-359, peIja naM. 5 thI 8mAMthI) mArI caitanyajAtamAM pUrvanI anaMta paryAyo thaI ne bhaviSyamAM anaMta paryAyo thaze-te traNekALanI caitanyajAtine dharmI jIva jANI lya che, te paramArtharUpa jAtismaraNa che. AvA svajAtinA smaraNa vagara samyagdarzana thAya nahIM. bhavasaMbaMdhI jAtismaraNa te judI jAta che, ne A caitanyanI svajAtanuM smaraNa te apUrva samyakatvAdirUpa mahA zAMtithI bhareluM che. dravyanI sanmukha thaIne tene jANatAM, te dravyanI svajAtanI traNekALanI paryAyanuM Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 paNa jJAna temAM AvI gayuM; traNekALane eka kALamAM te kaLI lya che. pUrvabhavanuM smaraNa atyAre thAya che, to te tAkAta to vartamAnaparyAyanI che ne! vartamAnaparyAyamAM paNa keTalI gaMbhIra tAkAta che!-ke traNekALanI paryAyasahita dravyano te nirNaya karI lya che. dravya-guNanI trikALI apAra zaktinuM mApa svasammukha vartamAnaparyAye karI lIdhuM che. -AvI svasammukha paryAya te vikalpathI pAra che, samarasathI bharelI che, te ja parama yogabhakti che;- AvI yogabhakti ati Asanabhavya dharmAtmAone hoya che. bhaviSyanI kevaLajJAnAdi paryAya te-te kALe mArA A svadravyanA avalaMbane ja thaze, - ema svadravyane vartamAna paryAye aMtarmukha thaIne kabaje karI lIdhuM tyAM kevaLajJAnano nirNaya temAM AvI gayo. are!vartamAna paryAya AvaDI moTI tAkAtavALI, to akhaMDa svabhAvanA tArA mahimAnI zI vAta! Avo traNakALano nirNaya karavAnI zuM rAgamAM tAkAta che? zuM vikalpamAM Avo nirNaya karavAnI tAkAta che? nA. A to caitanyamAM svasammukha thayelI jJAnaparyAyanI tAkAta che. are prabhu!tArI eka jJAnaparyAyamAM paNa kevI apAra samRddhi che!--jenI paryAyanI tAkAta traNakALano nirNaya karI lya, Avo jJAnasvabhAva jene aMtaramAM bese tene vikalpa tUTayA vagara rahe ja nahIM. aMtaranA caitanyanA avalaMbane vikalpa tUTIne potAnA AnaMdano apUrva vilAsa tene pragaTe che. (Atmadharma aMka-359, peIja naM. rara-ra3 bola naM. 49 thI 54) Ibdopadeza gAthA-50 nA pravacanamAthI tA. 3/6/66 [ 0 ] AtmA pote parathI bhinna ne e AtmAthI bhinna ema aMtaramAM najare paDatA arthAt aMtaramAM juduM bhAsatA; bhUtArtha bhagavAna AtmA je zeya thavAne lAyaka che je jJAnamAM prameya thavAne lAyaka che, te thaI jAya che. zrotA- e eTale koNa? uttara- AtmA. AtmAmAM prameya nAmano guNa che. te guNano e guNa che. zrotA- guNane vaLI guNa hoya? uttara- guNano nAtha AtmA.. enAmAM prameyatva nAmano eka guNa che. kahe che ke- A AtmA parathI bhinna ane zarIrAdi te AtmAthI judAM ema kahetA, AtmA bhUtArtha che tenuM grahaNa thAya che. anaMta anaMta guNomAM prameyatva nAmano guNa che te guNane grahaNa karatAM; e prameyatva guNane laIne anaMtaguNa tenA jJAnamAM prameya thaI jAya che. AtmA jaNAya ke nahIM? ahIMyA to kahe che ke grahaNa thaI zake che. prameyatva nAmano guNa che to jaNAya ja ne !! pUjyapAda svAmI kahe che ke... ahIM ame AtmAne jyAM pudgalathI judo kahyo Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 377 ane pudgalane AtmAthI judAM kahyAM eTalAmAM ja AtmA bhUtArtha trikALa jJAyaka svabhAva che te tenA jJAnamAM grahaNa thaI zake evI enI tAkAta che. AtmA na jaNAya ema nathI. rAga dveSathI, vikalpathI ane e badhA pudgalathI judo kahyo ane AtmAthI tene judAM kahyAM eTaluM kahetAM satyArtha bhUtArthanuM (jJAnamAM grahaNa thaI jAya che.) AcArya mahArAje bahu ja saMkSepamAM sAra kahyo che. "tattva saMgraha" arthAt bhagavAna AtmAne puNya-pApa zarIrAdithI judo kahetAM ane AtmAthI te pudgalane juduM kahetAM-bhagavAna je bhUtArtha satyArtha che e dRSTimAM, nirNayamAM AvI gayo. AtmAnuM parathI bhinnapaNuM ane AtmAthI enuM bhinnapaNuM aMtaramAM bhAsatA tattvano saMgraha thaI gayo. jJAyakabhAvanuM jJAna thatAM temAM AnaMda che te paNa tenA jJAnamAM AvI gayo, kemake temAM prameyatva che mATe jJAnamAM prameyapaNuM bhAsI gayuM. AtmAmAM akArya kAraNa nAmano guNa che mATe te guNamAM ema bhAsyuM ke- AtmAnuM koI kArya nathI ane AtmA koInuM kAraNa nathI AtmAno e guNa che. AtmAmAM paramezvara nAmano guNa paDayo che-e prabhutA guNa che e prameya thavAne lAyaka che. bhagavAna AtmA paramezvara pUrNa Izvara che. anaMtaguNanI IzvaratA saMpanna prabhu AtmA che. AtmAmAM eka prabhutA nAmano guNa che tethI anaMtAguNamAM paramezvaratA vyApI che. evA paramezvara svarUpa bhagavAnane (puNya-pApAdithI) bhinna kahetAM; tenA jJAnamAM AtmAno nirNaya AvI gayo. ke- oho! A AtmA! anaMta anaMta prabhutA, prameyatve Adi guNothI bharelo padArtha che, tema bhUtArthanuM dRSTimAM bhAna thaI jAya che. je anaMtakALamAM nahotuM thayuM te svane zeya banAvI ne prameya banAvI pramANa jJAnamAM A prameya paNa che-ema eno nirNaya ne grahaNa thaI jAya che. jhINuM bahu paNa TUkuM.. ane ghaNuM sarasa. eNe koI divasa svane prameya banAvyo nathI. samajAya che kAMI ? A jagatanA padArtha jovA maLe che ke nahIM! to kahe che ke e padArtha to tArAthI judA che. A rAgane jovA maLe che to rAga to tArAthI judo che. zarIrane jovA maLe che to e zarIra to tArAthI juduM che. ane enAthI judo tuM cho e (AtmAne) jovAnuM kadI maMthana karyuM nathI. A saMcAnA jJAna ne dhULanA jJAna ne vakIlAtanA jJAna ne DokaTaranA jJAna ne.. e badhAne prameya banAvyA paNa, potAnAmAM prameya nAmano guNa che tene koI di' prameya banAvyo nathI. ATaluM kahetAM to tene bheda (judAI ) thaI jAya. Ane bhedajJAna kahyuM. bhagavAna AtmA che te rAgAdithI judo che. eTale tenuM vartamAna jJAna tenA pUrNa zeya tarapha DhaLatA tenA anaMtaguNarUpa eka AtmA tenA jJAnamAM prameya thaIne sAcuM pramANajJAna thAya che. AtmAmAM AnaMda che--e rAgathI bhinna ane potAthI e rAgAdi bhinna ema jyAM kahyuM tyAM eno artha e thayo ke- (teno nirNaya thayo.) bhagavAna bhUtArtha AnaMda svarUpathI bharelo che. atIndriya AnaMdathI bharelo bhagavAna saccidAnaMda prabhu che. AtmAnuM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 satyArtha bhUtArtha satya svarUpa che enA tarapha lakSa karatAM, parathI juduM potA taraphanA lakSamAM jatAM e bhagavAna Akho jJAnamAM grahaNa ane nirNaya thaI jAya che. pAThamAM "grahaNa ane nirNaya" A banne zabdo lIdhA che. grahaNano artha karyo che--jANavuM ne nirNaya beya thaI jAya che. A AtmAthI rAgAdi bhinna che eTale tene jovAnuM na rahyuM. enAthI bhinna AtmAne ene jovAnuM rahyuM. AtmAne jotAM enAthI bhinna evA rAga, vikalpa, zarIra enuM lakSa choDIne enAthI A bhinna ane AnAthI e bhinna to pachI Ane (parane) jovAnuM na rahyuM. kAraNa ke jonArane jANyA vinA A bhinna zuM cIja che tene vyavahArathI paNa jANI zakAya nahIM. zuM kahyuM? samajANuM kAMI AmAM? zuM kahyuM? satyArtha AtmAno nirNaya te eka ja lIdhuM che. (eka bhUtArtha) tyAMthI lIdhuM che. be kahyAM teno hetu zuM che? bemAM ema jANyuM ke A AnAthI bhinna ane enAthI A' bhinna e to ThIka paNa e bhinna che enAthI A (sva) judo-eTalI vAta. have emAMthI tAravavuM zuM? ahIMyA emAMthI kADhavuM zuM? eno nicoDa zuM? "huM AtmA" enAthI A juduM juduM eTale koNa? kahe-AtmA. je bhUtArtha jJAyaka anaMtaguNa saMpanna che, je vartamAna che tenuM jJAna karatAM te prameya thaIne AkhuM dravya tenA jJAnamAM jaNAya che. AkhA dravyano tene nirNaya thaI jAya che. zuM kahe che? e jJAyaka upara najara jatAM, vikArane parathI judo ema najara jatAM jJAyakamAM evI tAkAta che ke tenI zraddhAmAM jJAnamAM (joya thaI ) AvI zake, teno AnaMda prameya thaI zake, paramAM tenuM kartApaNuM nathI evuM jJAnamAM AvI zake, potAnA guNanI dazAnuM kArya karI zake evA guNane prameya karI zake evo eka AtmA che. A rIte bhagavAna AtmA je bhUtArtha che teno nirNaya ane grahaNa karI zake che. koI ema kahe ke- AtmA jaNAto nathI. to ahIM kahe che ke - jaNAto nathI evo enAmAM guNa nathI. "jaNAto nathI' ema kahenAra (vastumAM) prameya thavAno guNa che teno niSedha kare che. AtmAno guNa prameya thavAne lAyaka che teno niSedha kare cheeTale ke AtmA nathI ema eno niSedha kare che. huM mane na jaNAuM ema kahetAM bhagavAna AtmAno niSedha thaI jAya che. nyAya samajAya che kAMI? AcAryadeva bahu ja TUMkAmAM samajAve che ke- parathI judo ema tuM tane jaNAvavAne lAyaka cho ane tArAthI rAgAdi judA ema tArA jANavAmAM jaNAvavAne lAyaka cho. "huM bhagavAna AtmA! huM mane na jaNAuM" to to "huM' evI sattA te sattA mane na jaNAya-eno artha ema ke hovApaNAnI sAthe prameyaguNa vyApelo che; tethI hovApaNAno bhAva na jaNAya ema kahenAra potAnA hovApaNAno niSedha kare che. kahe che ke bhagavAna AtmA Ama nirALo karyo. A kAcanA kaTakA ane A hIro. e hIro kAcanA kaTakAthI judo che ane hIrAthI kAcanA kaTakA judA che. have judA thayA to najara kyAM gaI? je jANanAra che tenA para najara gaI A jANanAra ahIM che. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 379 puNya-pApa, zarIra, vANI e kAMI jANanAra nathI. paNa e to jaNAvA lAyaka che. e paNa kyAre? ke- sva jaNAvA lAyaka che evI dRSTi thaI tyAre. A AtmA jaNAvAne lAyaka che, AtmA zraddhavAne lAyaka che, AtmA TharavAne lAyaka che, pUrNAnaMdanI mUrti; AnaMda pragaTa karI zake evI AtmAmAM lAyakAta che. evo je AtmA tenA upara najara paDI ke A kAcanA kaTakA hIro nahIM ane hIro te e kAcanA kaTakA nahIM. ema bhagavAna caitanya hIro te vikArane pudgala nahIM. kema ke vikAra pulamAM jAya che. e vikAra pugala te AtmA nahIM. to najara kyAM gaI ? (jANanArane) jovAmAM gaI. vikAra kyAM AtmAmAM che, rAgAdi to vyavahAre jovA lAyaka che. e kayAre? ke- AtmA jJAyaka svarUpa cidAnaMda prabhu AnaMdakaMda che ema tene prameya banAvIne jJAna thayuM tyAre rAgAdi vyavahAre jANavA lAyaka thayA. rAgAdi vyavahAre jANelA prayojanavAna.. ema AvyuM ke nahIM ! vastunA svarUpanI zailI koI evI ja che. cAre bAjuthI satya ubhuM thAya che. tAro bhagavAna mahimAvALuM tattva padArtha che. e prabhunI prabhutA prameya thaI zake evI tArAmAM tAkAta che. pAmaratA prameya thAya evI tArAmAM tAkAta che nahIM- ema kahe che. AtmA rAgapaNe che evuM prameya thAya evuM to tArAmAM nathI, AtmA zarIrapaNe jJAnamAM jaNAya prameya thAya evo to nathI. paNa AtmA alpajJa che ema jaNAya evo e AtmA nathI. ahIMyA "bhUtArtha saMgraha" eTale jJAnamUrti sarvajJamUrti AtmA che. sarvajJa svarUpa AtmA che, anaMta AnaMda svarUpa AtmA che, anaMta baLa svarUpa AtmA che, anaMta anaMta svacchatA svarUpa che, te sva saMvedanamAM pratyakSa thAya che. (prakAzazaktine kAraNe ) pratyakSa thavAne ja lAyaka che, e parokSa rahevAne lAyaka che nahIM- ema kahe che. AhAhA! AtmA mAnyo kyAre kahevAya? parathI bhinna ema pahelAM enuM jJAna karavuM nathI. A svataH parathI judo, AnAthI judo ema jyAM AtmAnA anaMtaguNanuM ekarUpa jJAna thatAM tenA dareka guNanuM svarUpa abheda dRSTimAM AvI gayuM. zrotA- eTale prameya guNanA guNavALo che teno lAbha zuM? uttara- AtmAnI zraddhA thatAM e paNa AvI gayuM. A prameyaguNano lAbha ke te jJAnamAM jaNAya ja, prameyaguNano lAbha ke eno AnaMda che e jJAnamAM jaNAya. enA prabhutvaguNano lAbha ke-enuM prabhutva-paramezvara che te tenA jJAnamAM jaNAya. lyo! vaLI A bIjI rIte AvyuM. caitanyanuM mULa kyAM che enuM kadI maMthana karyuM nathI. marI gayo badhuM karI...karIne ! Ama joIne! enAthI judo tane jo ne!! tArAthI judA che tene jovA jA tyAM A (sva) rahI jAya che. tArAthI judAne jovA jatAM, tuM jovAno rahI jAya che. e judAne jovAthI AtmA emAM nahIM jaNAya. potAne sAco Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 joyA vinA para vyavahAra sAcA paNa jovAze nahIM. A zuM haze? AvI vAta ! are ! bApA agama nigamanI vAta che. tuM agama nigamano dharanAra cho. TUMkamAM sAra kahetAM bhagavAna AtmAnI aMtara judAIthI parathI bhinna pADIne jotAM AtmAnuM sAcuM bhUtArtha badhA guNa sahitanuM svarUpa tenA jJAnamAM nirNaya ne jJAna thaI jAya che. eTale huM prameya na thaI zakuM e vAta ene rahetI nathI. prameya eTale jaNAvA yogya huM na thAuM ema bane nahIM. huM to trikALa jaNAvA yogya ja chuM. huM mane na jaNAuM ema jJAnIne eTale ke AtmAnA bhAnavALAne rahetuM nathI. huM mane na zradhdha, mArI zraddhA thaI ke nahIM? e mane jaNAya ke nahIM? e vAta AtmAne jANatAM rahetI nathI. AtmAne jANatAM mane bhava haze ke nahIM? bhagavAnanA jJAnamAM bhava bhALyA haze? ema AtmAne jANatAM tene te bhAva raheto nathI. AhAhA ! alpakALamAM mArI pUrNa saMpadAvALI lakSmI paryAyamAM prApta thaze evo ja enAmAM guNa che. evA guNavALA (AtmA) nI pratIta karI che tethI alpakALamAM mukti ne kevaLajJAnane pAmIza. samastaguNanA kAryamAM A guNanuM kArya paNa AvI gayuM che. Aja savAre chokarAMvane prameyanuM pUchyuM hatuM. pUchayuM ke- AtmA prameya che? to kahe- hA, pachI chelle bhUlI gayone kahyuM ke- AtmA na jaNAya. kahyuM ke- tane AtmA na jaNAya emAM zuM doSa Ave? eno uttara na bolI zakyo. AtmA jaNAya e prameyathI ( jaNAya che) na jaNAya to prameya nathI ema (prameyatva guNano svIkAra na karyo.) chokarAMva paNa aMdara to bhagavAna che ne!! A hAMDakAne na dekha, kALA-dhoLAne na dekha! nAnA-moTAne na dekha! AtmA aMdara akhaMDAnaMda prabhu che tene jo ! bhagavAna AtmA eka sayamamAM pudgalathI judo eTaluM kahetA mAtramAM enuM anaMtaguNa sahitanuM AtmAnuM AkhuM rUpa tenAM nirNayamAM ne jJAnamAM AvI jAya che. tene have ema na thAya ke A badhA AtmAo sarvajJa svarUpe haze ke nahIM? badhA AtmA sarvajJa svarUpe che. huM sarvajJa svarUpe chuM ema nirNaya thatAM alpakALamAM mArI dazA vyakta sarvajJanI thaze ema nisaMdeha AvI jAya che. AtmAne jANatAM enAM jJAnamAM enuM rUpa AvI jAya che. koI kahe ke-ema AtmAne khabara paDe? to kahe che ke tuM AtmAne jANato nathI. e zI rIte jaNAya? sarvajJapada thaze? vaLI thaze eTale zuM? samastarUpamAM sarvajJapada to zraddhAmAM AvI gayuM che. AtmAmAM sarvajJapada che ema zraddhAmAM AvI gayuM che, prameya thaIne jJAnamAM AvI gayuM che I ema pokAra kare che ke amane alpakALamAM sarvajJapada pUrNa thaI thaze. huM paDIza ne, pachI rakhaDIza ne e zAstramAM AvelI vAta ene rahetI nathI. AtmAmAM beThA tene kyAM paDavuM che? paDavuM che eTale AtmAno abhAva karavo che? Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 '' 'A jIva jyAre AsavonuM tema nija AtmA taNuM jANe vizeSAMtara, tadA baMdhana nahIM tene thatuM ,, 381 52nI dayAno bhAva che te rAga che ne rAga che te nija svarUpanI hiMsA che. 52ne bacAvavAno bhAva Ave kharo hoM !- paNa te rAga che ne rAga che te svarUpanI hiMsA che. prabhu ! ekavAra sAMbhaLa to kharo ! dehane na jo, aMdara je karma che tene na jo, puNya - pApanA vikalpa thAya tene tuM na jo. puNya - pApanA vikAramAM pravartato potAne bhAse te mUDha che. bhagavAna AtmA nityAnaMda prabhu che tenAthI viruddha je puNya - pApanA bhAvano jene prema che tene AtmAnA trikALI bhAvano dveSa che, tethI pu ya- pApanA bhAvane krodhAdi kahyA che. svabhAvano prema nathI ne puNya - pApanA pariNAmano prema che tene svabhAvano dveSa che. caitanyano prema choDIne je vikA2nA pariNAmano premI thayo tene svabhAva bhAsato nathI, vikA2 bhAse che, krodha bhAse che. arere bApu ! teM vicAra nathI karyo bhAI ! lasaNa- DuMgaLInI rAya jeTalI kaNImAM asaMkhya audArika zarI2 hoya che ne eka za2I2mAM anaMta jIva hoya che evA to teM anaMta bhava karyA. e kema karyA ? - ke AtmA 'za' svabhAvI vastu che, AtmA jevI vastu che tevI te rIte na bhAsI ne tenAthI viruddha bhAva te paNe huM chuM, puNya - pApanA vikA25Ne huM chuM ema mAnIne tenA phaLamAM evA anaMta bhava karyA che. bhagavAna AnaMdano nAtha saccidAnaMda prabhu che, enI dRSTi anaMtakALamAM thaI nathI. dayA dAnano zubharAga vikAra che, tenA 52 dRSTi hovAthI AtmAnuM je jJAnAnaMda svarUpa che tenuM pariNamana thatuM nathI. vartamAna avasthAmAM puNya-pApanuM thayuM ne bhAsavuM te AtmA nathI, jJAna ne AnaMda svarUpa prabhunuM te rUpe dazAmAM thavuM thAya tyAre te prabhu che. ajJAnIne vikA2 bhAse che AtmA bhAsato nathI. enI dazAmAM svarUpanI khabara nathI ne enAthI viparIta bhAva te tene bhAse che. bhagavat svarUpa prabhu tene na jotAM vikArI bhAvapaNe pote bhAse che te AtmA nathI... vartamAnamAM jJAnanuM thavuM bhAse, zAtinuM thavuM bhAse tyAre krodhAdinuM thavuM bhAsatuM nathI. eka myAnamAM be talavAra rahI zake nahIM. bApu ! A to sarvajJa 52mAtmAnA mArganI vAta che, temAM bahu dhIruM thavuM paDe che. jene aMta2mAM jJAnAnaMda svarUpa AtmAnI ruci bhAse che tene krodhAdinuM thavuM bhAsatuM nathI. jene jJAnanuM thavuM bhAse che tene krodhAdinuM thavuM bhAsatuM nathI. svabhAvanA premane badale tuM je tArA svabhAvamAM nathI evA vikA2ne kSaNe kSaNe navo utpanna karI tenA premamAM phasyo che tethI tuM duHkhI cho. AtmA pote zuddha pariNamanapaNe thAya tene vikA25Ne pariNamavuM thAya tevuM nathI. jANagasvabhAva, prajJA svarUpI prabhunI dazAmAM jJAnanuM thavuM ne vikAranA premanuM paNa thavuM te mithyAtva che... Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jene maMdakaSAyanA rAganI ruci che tene vikAranuM thavuM ja bhAse che, bhagavAnanuM thavuM bhAsatuM nathI. jene vepAramAM AtmAnuM poSANa thayuM tene rAganuM poSANa thatuM nathI, rAga thAya paNa rAganuM poSANa thavuM - prema thavo te hotuM nathI. dazAvAnanI sanmukha thaIne dazAmAM dazAvAnanuM thavuM thayuM tene puNya pApanA premanuM thavuM bhAsatuM nathI. dharmanI jene ruci ne prema thayo che, dharmadazA thaI che tene vikAranuM thavuM bhAsatuM nathI. vikAranuM jJAna thAya che paNa vikAranA premarUpa thavuM bhAsatuM nathI. vastu je jJAnAnaMda sahajAnaMda prabhu enuM jene jJAna thayuM tene AtmA bhAse che, tene rAganuM thavuM bhAsatuM nathI eTale ke rAga mAro che tema tene bhAsatuM nathI, rAga saMbaMdhI je potAnuM jJAna te jJAnanuM thavuM bhAse che, potAnuM jJAna ne rAganuM jJAna te jJAnapaNe bhAse che paNa vikArapaNe bhAsatuM nathI. jene puNya-pApano prema chUTI aMdara paramAtmasvarUpano prema thaI gayo che tene AtmA bhAse che paNa vikAra bhAsato nathI. vikAra hoya che tenuM jJAna thAya che paraMtu rAganuM thavuM bhAsatuM nathI eTale ke rAga mAro ema bhAsatuM nathI. jene aMdaramAM puNya - pApanI hoMza che tene to puNya - pApa ane vikAra ja bhAse che, jene paryAyamAM krodhAdi bhAse che te mithyAdeSTi che. vikArI pariNamananA premamAM vikAra ja bhAse che tethI tene jJAnanuM thavuM AtmAnA premanuM thavuM bhAsatuM nathI. vikAranuM thavuM jene bhAsyuM tene jJAnanuM thavuM bhAsatuM nathI. kema ke tene AtmAnA jJAnanuM pariNamana che ja nahIM mATe bhAsatuM nathI, jene rAganuM pariNamana bhAse che tene AtmA nathI, AtmA che to kharo paNa tene bhAsato nathI mATe tene AtmA nathI. vikAranA premamAM vikAra bhAse che tene AtmAnA AnaMdanuM - jJAnanuM pariNamana hotuM nathI mATe jJAnanuM pariNamana bhAsatuM nathI. huM rAgapaNe chuM ema jene bhAse che tene AtmA AtmApaNe bhAsato nathI. mahAprabhu AnaMdano nAtha teno tane bharoso nahIM, tenA hovApaNAno tane bharoso nahIM ne puNya - pApanA hovApaNAno tane bharoso ne prema che; bhAI ! tuM puNyanA premane paMthe caDhIne tArA gharano mArga bhUlI gayo che bApu! puNyanA pariNAma baMdhatattva che ne mArI cIja abaMdhasvarUpa che tema bhedavijJAna thatAM ajJAnathI je karmanA rajakaNano navo baMdha thato hato te baMdha jJAnIne thato nathI. mukhya to mithyAtvano baMdha te ja baMdha che, jJAnI thatAM te mithyAtvanA baMdhano nirodha thaI jAya che eTale ke jJAnamAtra thatAM baMdha thato nathI. rAgathI bhinna thayo ne AtmAnuM jJAna thayuM tyAM ajJAnamAM je rAga bhAsato hato te have jJAnI thatAM jJAna bhAse che tyAre ajJAnathI thato baMdha TaLI jAya che. Ama AtmA ane rAgAdinuM bhedajJAna thatAM ajJAna maTe che. ajJAna maTavAthI ajJAnathI thato baMdha paNa aTake che, e rIte jJAnamAtrathI ja baMdhano nirodha thAya che. (Atmadharma aMka 403 peIja naM-18 thI 23 mAMthI) Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 zeya-jJAyaka saMbaMdhanI parAkASTA [ 2 ] ahIM kahe che ke zeyajJAyaka saMbaMdhI bahu bhrAnti cAle che. AtmA jJAyaka che ne cha dravyo zeya che ema nathI. zeya - jJAyakano vyavahAra saMbaMdha paNa ahIM choDAve che. jANana svabhAvavALo jJAyaka AtmA ane cha dravyo, anaMtA kevaLIo zeya che ema nathI. AtmA jJAyaka che ane vyavahAra ratnatrayano rAga te zeya che ema nathI. zarIramAM roga Avyo ke zarIra - putra Adi zeya ne AtmA jJAyaka che ema nathI. cha dravyo jANavA lAyaka prameya che ane AtmA jANanAra pramANa che ema nathI. ahIM to parathI potAne saMkelI levAnI vAta che. cha - dravyo che te zeya che ema nathI, kema ke cha dravyone laIne tene jANavAnI paryAya thaI nathI. paNa potAnA jJAnathI jJAnanI paryAya thaI che mATe jJAnanI paryAya zeya che paraMtu cha - dravyo zeya nathI. lokAlokanuM jJAna potAnI jJAnaparyAyamAM AvyuM te paryAya zeya che, lokAloka zeya nathI. cha dravyanA jANapaNAmAtra huM nathI. huM to mArI jJAna-paryAyane zeya banAvIne tene jANanAra chuM. vyavahArathI nizcaya thAya e vAta to kayAMya rahI, paNa vyavahAra te zeya che ne AtmA jJAyaka che ema paNa nathI. huM cetana sarvasva chuM emAM paranuM zeyapaNuM AvatuM nathI. zAstra zeya che ne tenAthI jJAna thayuM ema to nathI paNa zAstra zeya che ne huM teno jANanAra chuM ema paNa nathI. paranA jJAnamAtra evo zeya huM nathI. cha dravyanuM jJAna thayuM e che - dravyanA kAraNe thayuM nathI, potAnA ja jJAnathI jJAnanI paryAya thaI che. sva-paraprakAzaka paryAya utpanna thaI te paryAya ja zeya che. potAnA dravyathI bhinna che- dravyonA samUhanA jANapaNAmAtra huM nathI arthAt huM jANanAra ne paramezvara paramAtmA zeya che ema nathI. paramezvaranuM jJAna thayuM te tenAthI nathI thayuM, potAnA sAmarthyathI potAnI paryAyamAM jJAna thayuM che. karma mArAmAM to nathI, mArA nathI paNa karma joya ne huM jJAyaka chuM tema paNa nathI. jANapaNArUpa zakti paNa mArI che te jANavArUpa zakti paNa mArI che arthAt huM pote ja zeya chuM huM pote ja jJAna ne huM pote ja jJAtA chuM. zeya paNa huM, jJAna paNa huM ne jJAtA paNa huM chuM - e traNe mArA bheda che. para prameyane jANe che ema nathI paraMtu te saMbaMdhI potAnI jJAnaparyAya prameya che ne pote jJAtA che. zeya-jJAna-jJAtA evA traNa-bhedarUpa eka vastumAtra huM chuM. jANavA lAyaka paNa huM jANanAra paNa huM ne anaMta zaktirUpa jJAtA paNa huM chuM, traNe thaIne vastu to eka che. parano kartA to kayAMya rahyo, paNa parano jANanAra paNa nathI. pote ja zeya che, pote ja jJAna che ne pote ja jJAtA che. viSaya - kaSAyanA pariNAma te parazeya che ne AtmA jJAtA che ema paNa nathI. huM mArA svarUpane vedhavedakarUpe jANuM chuM mATe huM jJAna, mArA vaDe jANavA lAyaka Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 chuM mATe huM zeya tathA evI anaMtazaktirUpa hovAthI huM pote jJAtA chuM. huM para dvArA jANavA yogya chuM ema nathI paNa mArA dravya - guNa - paryAya mArA dvArA jANavA lAyaka che mATe huM zeya chuM. jJAnazakti ane zeyazakti paNa huM chuM ne evI aneka zaktirUpa paNa huM chuM. tethI jJAtA paNa huM chuM. zeya-jJAna ne jJAtA evA nAmabhede huM chuM paNa vastumAM bheda nathI. ahIM vastunI svataMtratAnI paripUrNatAnI parAkASTA batAvI che. jIva pote zeya, pote ja jJAna ne pote jJAtA evo vacanabheda che, kathanamAM bheda che paNa vastumAM to AvA traNa bheda paNa nathI. para mAruM ne huM teno e to nathI, para zeya ne huM jJAyaka ema paNa nathI paraMtu huM zeya ne huM jJAyaka evo bheda paNa nathI. vastumAM zeya -jJAyaka ne jJAtA evA traNa bheda che ja nahIM, dRSTimAM traNa bheda ja nathI. jIva jJeya che, jIva jJAna che ne jIva jJAtA che - e to vacananA bheda che, vastumAM bheda nathI, vastu to abheda vastu ja che. (Atmadharma aMka 409, peIja naM-11-12) nizcayanayanuM maMtavya: [ ] potAnA ja pariNAmano kartA-bhoktA pratibhAsato AtmA. potAnA pariNAmane karato-bhogavato evo jIva karmanA pariNAmane paNa kare ke bhogave che-ema nathI. mithyAtva dazAmAM ke siddhadazAmAM karmano udaya ke karmano abhAva nimitta hovA chatAM, jema samudra potAnI taraMga ke nitaraMga dazAmAM aMtarthApaka thaIne tene kare che paNa pavananuM vAvuM ke na vAvuM e kAryane samudra karato nathI, tema jIva potAnA mithyAtva pariNAmane ke siddhadazAnA pariNAmane karato pratibhAse che paNa karmanA udayane ke karmanA abhAvane karato pratibhAsato nathI. samudra potAnI avasthAone kare che paNa pavanane lAvavAnuM kArya karato nathI. pavananuM nimittapaNuM hovA chatAM samudra pote ja potAnI uttaraMga ane nistaraMga avasthAne kare che paNa pavanane lAvavo e samudranuM kArya pratibhAsatuM nathI. pavana samudranI avasthAne karato nathI paNa samudra taraMganI avasthAne karato hovA chatAM pavanane lAvavAnuM kArya samudra karato nathI. rAgane karavAmAM ne rAganA abhAvane karavAmAM jIva ja pote pratibhAso paNa te karmane kare ema na pratibhAso. rAgane karato ne rAganA abhAvane karato jIva pratibhAso paNa jIva karmane bAMdhe ne karmane choDe ema na pratibhAso. vaLI tevI rIte karma bhAvaka ne jIva vikArI bhAvano bhokattA eTale ke karma bhAvaka ne AtmAnA sukha-duHkhanI kalpanAnA bhAva te bhAvya evA bhAvakabhAvya bhAvano abhAva che, tethI karmanuM AtmA vaDe anubhavavAvuM azakya hovAthI eTale ke jIva rAgane Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhogavato pratibhAso paNa parane anubhavato na pratibhAso saMsAra dazAmAM duHkhane ne mokSadazAmAM AnaMdane anubhavato pratibhAso paNa karmane ke zarIrane AtmA anubhavato na pratibhAso. e rIte jIva potAnA ja pariNAmano kartA-bhoktA che paNa karmanA ke zarIrAdi paradravyano kartA-bhoktA nathI. (Atmadharma aMka 428 peIja naM 613mAMthI) have avyaktano pAMcamo prakAra samajAve che vyaktapaNuM tathA avyaktapaNuM bheLAM mizritarUpe tene pratibhAsavA chatAM paNa te kevaLa vyaktapaNAne sparzato nathI mATe avyakta che. vartamAna vyakta paryAya te kArya che, ane dhruva avyakta te kAraNa che, e kAraNa ane kArya bane vartamAnamAM eka sAthe che, temane kALabheda nathI ane te bannenA jJAnano paNa kALabheda nathI. dravya-paryAya bane eka sAthe che ane jJAnamAM te banne eka sAthe pratibhAse che. banne eka sAthe jaNAvA chatAM ekalI paryAyane ja jANato nathI mATe AtmA avyakta che. vastumAM vyaktapaNuM ane avyaktapaNuM ane eka sAthe che, ane jJAna paryAyamAM dravya-paryAya bannene eka sAthe jANavAnuM sAmarthya che. eka paryAyanA sAmarthyane jANatAM dravya-paryAya bannenuM jJAna paNa bheguM AvI jatuM hovA chatAM, ekalI paryAyane ja jANato nathI. paNa dravyanA jJAna sahita paryAyanuM jJAna kare che. juo! samyak zradhdhA jJAna e paryAya che ane te AkhA dravyane kabule che, eTale te paryAyane jANatAM tenA viSayarUpa AkhA dravyanuM jJAna paNa temAM AvI jAya che paraMtu tethI jJAna ekalI vyakta paryAyane ja jANe che ane avyakta dravyane nathI jANatuM' - ema nathI. jJAna to avyakta evA dravyane ane vyakta paryAyane baMnene jANe che. jJAnamAM dravya-paryAya baMne eka sAthe jaNAtAM hovA chatAM, te jJAna avyakta dravyanI tarapha vaLIne te dravyanA jJAna sahita paryAyane jANe che. ekalI vyakta paryAyane jANatAM paramArtha AtmA jaNAto nathI paNa avyakta dravyanA jJAna sahita paryAyane jANanArA jJAnamAM ja AtmA jaNAya che. tethI te avyakta che. jema kevaLajJAnane jANatAM lokAlokanA zeyonuM jJAna paNa thaI jAya che tema eka paryAyanA sAmarthyane jANatAM temAM dravya-paryAya bannenuM jJAna AvI jatuM hovA chatAM, ekalI paryAyane ja AtmA nathI jANato mATe te avyakta che. ekalI paryAyane jANatAM bhagavAna AtmAnuM svarUpa jaNAtuM nathI, paNa dravyanA jJAna sahita paryAyane jANe to bhagavAna AtmAnuM svarUpa jaNAya che. e rIte avyaktanA pAMca bola kahyAM, have chello bola kahe che. pote potAthI ja bAhya-atyaMtara spaSTa anubhavAI rahyo hovA chatAM paNa Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vyaktapaNA prati udAsInapaNe protamAna ( prakAzamAna) che mATe avyakta che. koIne ema thAya ke - parane jANatAM te para sanmukha thaIne jANato haze! to kahe che ke nA, parane jANato hovA chatAM AtmA para pratye udAsInapaNe rahIne ane svasammukha rahIne parane jANe che. svane jANatAM paranuM paNa jJAna thaI jAya che. svanuM ne paranuM pratyakSa jJAna thAya che, chatAM pote svadravya tarapha ja niyatapaNe varte che ane vyakta evA parazeyo pratye udAsInapaNe varte che, zeyonA abhAvapaNe pote varte che mATe AtmA avyakta che. eka samayanA pratyakSa jJAnamAM to AkhI vastu jaNAya jAya che, paNa eka samayanI paryAyamAM AkhuM dravya pragaTI jatuM nathI, e apekSAe bhagavAna AtmA vyakta che. avyakta hovA chatAM jJAnamAM pratyakSa che. (Atmadharma aMka-90, peIja naM. 133-134mAMthI) UNA ane pUrA vacce keTalo viraha? pUrNa svabhAvano svIkAra ane apUrNatAno nakAra-evI samapratItinA jore zuddhopayoga thAya che ane e zuddhopayoganA jore kevaLajJAna thAya che. koI kahe che ke atyAre to pUrNatA nathI; UNA ane pUrA vacce keTalo viraha che? teno javAba are bhAI, viraha kevA ! UNuM pote jyAM pUrA svabhAvamAM lIna thaI gayuM tyAM UNA ane pUrA vacce AMtaro ja nathI. pahelA jyAre UNuM jJAna paryAyadeSTimAM ja aTakatuM tyAre UNA ane pUrA vacce aMtara hatuM, paNa have apUrNatAno ja niSedha karatuM, paryAyaSTi choDatuM te pUrA svabhAvamAM ja ekAgra thaI gayuM tyAM UNuM ane pUruM abheda thaI gayA, viraha tUTI gayo. paryAyadeSTithI pUrNatA bhAsatI na hatI, paNa svabhAvamAM ekAgra thaIne dravyadRSTithI joyuM tyAM svabhAva ja bhAse che, apUrNatA bhAsatI nathI. adhUrIdazA ne pUrIdazA evo bheda to paryAya apekSAe che, paNa vyasvabhAvanI apekSAe juo to dareka samaye pUrNatA ja che. AvA svabhAva taraphanA valaNamAM kevaLajJAna sAthenA viraha che ja kyAM? dravya svabhAva kevaLa jJAnathI bharelo che. jo dravya svabhAvanA viraha hoya to kevaLajJAnanA viraha hoya. koI paNa jIva potAnA AtmasvabhAvanuM bhAna karIne ekAvatArI thAya ane savArthasiddhi devalokamAM jAya. ane tyAM potAnA jJAnamAM ema jANe ke kevaLajJAna thavAne 33 sAgaropamanI vAra che. to tyAM teNe kharekhara paripUrNa svabhAvamAM rahIne 33 sAgara kALanI sthitine jANI che. eTale potAnA nirmaLajJAnane kevaLajJAna tarapha laMbAvIne viraha toDI nAkhyo che. kALabhedane toDI bhaviSyanA kevaLajJAnane vartamAnamAM ja jANe che. e kharekhara svabhAvanA Azraye jJAna sAmarthya ja laMbANuM che ane vacalA 33 sAgaranI badhI dazAono jJAtA thaI gayo che. jene potAnI pUrNazaktinI pratIta thaI che te jIva vartamAna pUrNa svabhAva upara ja jora Ape che, paNa Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - 387 33 sAgaranA kALa upara tenuM jora jatuM nathI. pUrNa svabhAva uparanuM jora pragaTa karyuM te suprabhAta che. (Atmadharma -para, peIja naM.-6061, saM-2474 mAha) [ ku ] prazna- jJAnano svabhAva jANavAno ja che to pote potAne kema nathI jANato? uttara- jJAna potAne jANe che, eno svabhAva potAne jANavAno che paNa ajJAnInI dRSTi para upara che eTale pote jaNAto nathI, paramAM kyAMka kyAMka adhikatA paDI che eTale bIjAne adhika mAnato hovAthI pote jaNAto nathI. adhikapaNAnuM enuM baLa paramAM jAya che. tethI pote jaNAto nathI. (Atmadharma aMka 410 peIja naM-ra6) prameyatvaguNanI samajaNa [ 3 ] astitva, vastutva ane dravyatva e traNa sAmAnya guNonI samajaNa apAI gaI che. cotho sAmAnya guNa "prameyatva" che. A sAmAnya guNa jIvamAM paNa hoya che ane ajIvamAM paNa hoya che. jema jIvano svabhAva jANavAno che tema jagatanA badhA dravyomAM jaNAvavAno svabhAva che. "na jaNAya" evA svabhAvavALuM koI dravya nathI. jema svaccha arIsAnI sAme koI vastu rAkho to arIsAmAM tenuM pratibiMba dekhAya che tema AtmAnA jJAnamAM che e dravyo dekhAya evo dareka dravyano svabhAva che. Ane "prameyatvaguNa" kahevAya che. jANavAno svabhAva to ekalA jIvamAM ja che, paNa prameya thavAno ( jaNAvavAno ) svabhAva che e dravyomAM che. jIvanuM jJAna pUruM thAya tyAre tenA jJAnamAM koI paNa padArtha jANavAno bAkI raheto nathI. badhA ja padArtho ekI sAthe eka ja samaye jaNAya che. koI jIva ema icche ke, kevaLI bhagavAnanA jJAnathI huM chUpo rahI jAuM to tema banI zake nahIM. kema ke te jIvamAM prameyatvaguNa che, tethI te jJAnamAM jaNAyA vagara rahI zake nahIM. ghaNA ajJAnI loko ema mAne che ke -AtmA to arUpI che tethI tene jANI zakAya nahIM. temanI vAta paNa khoTI che. AtmAmAM prameyatvaguNa rahelo che tethI te koIne koI jJAnamAM jarUra jaNAya che. eTaluM kharuM che ke AtmA arUpI hovAthI AMkha vagere indriyothI jaNAto nathI paNa sAcA jJAnathI to AtmA jarUra jaNAya che. AtmA koI rIte jANI na zakAya" ema je mAne che te AtmAnA prameyatvaguNane jANato nathI temaja AtmAnA jJAnaguNane paNa jANato nathI. AtmAmAM jJAna ane prameyatva e banne guNa hovAthI AtmA pote potAne jANI zake che. AtmAno jJAnaguNa te vizeSaguNa che ne prameyatvaguNa te sAmAnyaguNa che. jagatanA koI padArtho potAnuM svarUpa jaNAvavAnI nA pADatA nathI, chatAM jIva pote tene jANato nathI te potAnA jJAnano ja doSa che. potAnA jJAnano svabhAva badhAyane jANavAno che ema samajIne- potAnA pUrA jJAnano vizvAsa kare to jIvanuM jJAna vikAsa pAme ane tenA jJAnamAM badhAya padArtho jaNAya eTale tene AkuLatA TaLIne zAMti thAya, ne teno mokSa thAya. (Atmadharma naM. -56, peIja naM.-146) Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 [ [ ] juone, tIrthakaronuM zarIra vastra vagara ja kevuM zobhe che!!evuM pavitra zarIra ke jonArane temAM potAnA sAta bhava (AgalA-pAchalA) dekhAya. to A caitanyadarpaNanuM divya caitanya teja-jemAM jagatanA samasta padArtho eka sAthe jhaLake ne je atIndraya AnaMdanI svAnubhUtimAM ja magna rahe. evA caitanya samayasAra- zuddhaAtmAnI zobhAnI zI vAta! mATe Avo cetanyapadArtha AtmA ja sarva padArthomAM zreSTha-sArabhUta che. juo, jagatamAM cha dravyo; temAM pAMca to ajIva che. te ajIva padArthomAM jJAna nathI, sukha paNa nathI, te ajIvane jANatAM jANanArane paNa sukha nathI. sukha to svAnubhUtimAM che. ekalA paraprakAzakapaNAmAM sukha nathI. zuddha jIva pote sukha che, jJAnarUpa che, ane tene jANatAM jANanArane paNa atIndriya sukhano svAnubhava thAya che, mATe tene ja sArapaNuM che. AvA sArabhUta jIvane oLakhIne ahIM maMgalAcaraNamAM tene namaskAra karyA che. A namaskAra apUrva che. AvA namaskArano bhAva jIve pUrve kadI pragaTa karyo na hato; jyAM caitanyasvabhAvamAM svasammukha thaIne tene jANyo tyAM atIndriyasukha svAnubhavamAM AvyuM te apUrva maMgala che. A mAMgalikamAM apUrva svasammukhatA che. svasammukha bhAvamAM ja atIndriya sukha ne jJAna che tethI te sArabhUta maMgaLa che. svasvabhAvanI sanmukhatA vinA jJAna nahi, ne svasvabhAvanI sanmukhatA vinA sukha nahi. jene jANavAthI sukha na maLe, jene jANavAthI samyajJAna na thAyaevA padArthone sAra' koNa kahe ? sAra to tene kahevAya ke jene jANatAM sukha ane jJAna thAya. evo sArabhUta padArtha to zuddhaAtmA ja che. tethI tene namaskAra karIne mAMgalika karyuM. (Atmadharma aMka-257, peIja naM. 7-8) [ 9 ] jema mIThAnI pUtaLI pANImAM nAkhatA veMta ja samAI (ogaLI) jAya che tema Akho lokAloka kevaLajJAnamAM samAI jAya che arthAt kevaLajJAnanI eka samayanI paryAyamAM sarva padArtho jaNAI jAya che badhA zeyo samaye samaye temAM samAtA jAya che. sphaTika jema aMdara-bahAra tenA AkhA daLamAM pUrNa svaccha che tema bhagavAna AtmA asaMkhya pradeza pUrNa pavitra che. zarIranA je bhAgomAM azuci che te sthAne rahelA Atmapradezo paNa azucimaya hotA nathI paraMtu pavitra ja hoya che. paganA bhAgamAM rahelA Atmapradezo ochA pavitra ne mastaka ke je uttamAMga kahevAya tyAM rahelA Atmapradezo vizeSa pavitra evuM nathI. te to sarvAge pUrNa pavitra ja che. svaccha manuSya jema azucivALA sthAnamAM jarA vAra paNa rahevA icchato nathI paNa jaladIthI bahAra nIkaLI javA icche che tema Asavo-puNya pApanA vikArI bhAvo ke je azuciya che tene Atmazuddhino icchaka puruSa jarAvAra paNa rAkhavA icchato nathI paNa tene jaladIthI choDI daIne pUrNa pavitra banavA icche che. (Atmadharma-38, peIja naM.-22) [ ] pUjyapAda svAmI kahe che ke AtmA svasaMvedana pramANathI barobara jANI zakAya che. AtmA jJAtA thaIne potAne ja zeya banAvI ne jJAnamAM barAbara potAnuM svarUpa jANI Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 - 389 zake che. puNya-pApanA rAganuM, saMyoganuM joDANa choDI daIne -lakSa choDI daIne zuddha, caitanyaghana, anAkuLa AnaMda svarUpamAM jeNe joDANa karyuM che evA dharmI jIvane potAthI potAnuM vadana thAya che. pote ja jJAtA thaIne potAne ja zeya banAve tyAre jJAna thAya che. AtmA pote ja potAthI jaNAvA lAyaka che. jANanAro paNa AtmA ane jaNAvA yogya paNa AtmA pote che mATe AtmA pramANa siddha che. eka sekanDanA asaMkhyamAM bhAgamAM lokAlokane jANanAro, zarIra pramANa, nitya sukha svarUpa evo AtmA potAnA pramANa jJAnamAM prameya thAya che. svajoyane jJAnamAM laIne jJAtA thavAno AtmAno vAstavika svabhAva che tathA lokAlokane jANavAno paNa AtmAmAM svataH svabhAva che. lokAloka che mATe jaNAya che ema nathI. jANavAno AtmAno svataH svabhAva che. lokAlokanA svarUpane jANanAruM AtmAnuM jJAna sAmarthya na hota to A lokAloka che ema koNa kahI zake. jema lokAloka eka sattA che tema tene jANavAno svataH svabhAva dharanArI jJAna-AnaMdarUpa vastu e paNa eka sattA che. AhAhA ! gajaba vAta che. ahIM to ema kahe che ke-kevaLa parane ja zeya karavuM nathI ane kevaLa paranuM ja jANanAra thavuM nathI, paNa pote ja potAne zeya banAvI pote ja jJAtA thaIne aMtara svabhAvamAM samAI javuM che. svabhAvane oLakhIne svabhAvamAM TharI javuM che. hIro joyA vagara tenA vakhANa karavA khoTA che paNa joIne vakhANa kare te sAcA che, tema AcAryadeva caitanya hIro joIne pramANajJAnathI siddha karIne tenA guNagAna kare che. lokAloka eka mahAsattA che paNa jJAnano lokAlokane aDayA vinA, tenuM lakSa karyA vinA, lokAlokanI sattAnI hAjarI che mATe nahIM. paNa potAnI sattAnA sAmarthyathI lokAlokane eka samayamAM jANI le che. evuM ja tenuM koI aciMtya sAmarthya che. padravya-parabhAvanA sahArA vinA AtmA svataH svabhAvathI pramANa siddha che. .... potAnA ja pramANathI potAnuM svarUpa siddha thAya che. tyAM bIjAnA pramANanI jarUra nathI, potAthI potAnuM jJAna thayuM te ja saMvedana che. tene sva saMvedana kaho- anubhava kaho, samyagdarzana kaho ke je kaho te e ja che. jenuM je sva.... rUpa che, svabhAva che, sattva che tene bIjAnA pramANathI mAnavAnuM kyAM rahyuM? te potAthI ja svarUpa siddha che. pote ja potAno jJAtA thavAne lAyaka che ane jIva pote ja potAne zeya banAvavAne lAyaka che. tethI pote ja potAne zeya banAvIne jJAtA paNe jANI zake che A teno sahaja svabhAva che. huM ja zeya ane huM ja jJAyaka eTale ke huM ja jaNAvA yogya ane huM ja jANanAra chuM ema vikalpa rahita thaIne je svasaMvedana kare che te pramANa che. kuMdakuMdAcArye samayasAramAM kahyuM ke- "na ivAyejha pramANa' jo huM dekhADuM to pramANa karaje. Ama je kahyuM che te A svasaMvedana pramANanI vAta che. AtmAnuM svarUpa jevuM huM darzAvuM chuM tevuM te anubhava karIne pramANa karaje. tArA aMtaranA pramANa mATe tAre bIjA koInI sahAyanI jarUra nahIM paDe. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 AkAzanuM kSetra che... che. che teno aMta kyAMya nahIM Ave. tema kALa che... che... che teno kyAreya aMta nahIM Ave to tenA jANanAra jJAnamAM paNa kSetrano ke kALano aMta nahIM jaNAya. asti ja jaNAze. AtmAmAM potAnA jJAnano bhAva, AnaMdano bhAva, svacchatAno bhAva, zuddhatAno bhAva, zAMti nAma cAritrano bhAva, vIryano bhAva Adi dareka guNonA bhAva amApa che, chatAM tene paNa AtmA-pote potAne zeya banAvIne jJAyakapaNe eka samayamAM jANI lye che. potAnA pramANa jJAnamAM potAnA amApa bhAvonuM jJAna thaI jAya che. badhA pramANamAM A svasaMvedana pramANa ja mukhya che. are... prabhu ! tAruM svarUpa tArA jJAnamAM na Ave ane dharma thaI jAya e kema bane ! potAthI ja potAnuM pramANa thAya evuM jIvanuM svarUpa che. tenAthI ochuM, adhika ke viparIta svarUpa mAne to e tattvathI ja viparIta che. ( Atmadharma aMka-492, peIja naM. 11 thI 14) [ ] jJAnanI vartamAna paryAyamAM akhaMDa-eka-pratibhAsamaya vastu che te jaNAya che, bhale mati-zrutajJAna ho paNa temAM akhaMDa-eka-pratibhAsamaya AtmA pratyakSa jaNAya che. pratyakSa bhagavAna zuddha caitanyaghana AnaMdakaMda vastu che te paryAyamAM jaNAya jAya che. evo je AtmA che te avinazvara che-koI di' nAza thato nathI. paryAya che te badale che paNa vastu che te trikALa nijAnaMda dhruva vastu che. zuddha-pAriNAmika 52mabhAva jenuM lakSaNa che, trikALI zuddha svabhAvabhAva jenuM lakSaNa che, evuM nija pa2mAtmadravya te ja huM chuM - ema dhyAtA puruSa dhyAve che ughaDelI paryAya te huM chuM ema nahIM paNa ughaDelI paryAya ema kahe che ke A trikALI dravya che te huM chuM. paraMtu kSayopazama jJAna pragaTayuM che te huM chuM ema dhyAtA puruSa bhAvato nathI. samyagdarzana ne AnaMda sahita jJAnanI paryAya pragaTelI che tenuM dhyAtA puruSa dhyAna nathI karato; huM khaMDa jJAnarUpa chuM ema sabhyaSTi nathI bhAvato, paNa pratyakSa pratibhAsamaya nijapa2mAtmadravya huM chuM - ema jJAnI puruSa dhyAve che. ( Atmadharma aMka 406, peIja naM-27) [ ] .... samyagdarzana kema pamAya ? tenI rIta ne vidhi zuM che ? tenI A vAta che. caitanyanI jAgRta jyotavALo dhruva che tyAM jA to e jarUra prApta thaze. jJAnanI paryAyano svabhAva svapara prakAzaka che paNa te ekalA pa2ne prakAzI rahyo che tethI e jJAnanI paryAya mithyA thaI. e jJAnanI paryAya jenI che dhruvanI che tene prakAze tyAre samyak kahevAya. ( Atmadharma aMka-490, peIja naM. 27) Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 391 svacchatva zakti [ ] anaMta zaktiovALA AtmAnA AdhAre dharma thAya che, tethI tenI zaktio vaDe tene oLakhavA mATe A varNana cAle che. AtmAnA upayogamAM lokAloka jaNAya evo teno svaccha svabhAva che. bahAramAM za2I2ne dhovAthI AtmAnI svacchatA thAya-ema nathI; svacchatA to AtmAno ja guNa che; te kyAMya bahA2thI AvatI nathI. ajJAnIo caitanyanA svaccha svabhAvane bhUlIne zarIranI svacchatAmAM dharma mAne che, ne za2I2nI azuci thatAM jANe ke potAnA AtmAmAM malinatA lAgI gaI ema te mAne che; paNa AtmA to svayaM svaccha che, tenA upayogamAM lokAloka jaNAya chatAM tene malinatA na lAge evo teno svaccha svabhAva trikALa che. he jIva ! tArI svacchatA evI che ke temAM jagatano koI padArtha jaNAyA vagara rahe nahIM. jema arIsAnI svacchatAmAM badhuM dekhAya che tema svacchatva zaktine lIdhe AtmAnA upayogamAM lokAloka jaNAya che. za2I2 to jaDa che tenAmAM koIne jANavAnI tAkAta nathI, rAgAdi bhAvomAM paNa evI svacchatA nathI ke te koIne jANI zake, te to AMdhaLA che, AtmAmAM ja evI svacchatA che ke tenA upayogamAM badhuMya jaNAya che. svacchatAne lIdhe AtmAno upayoga ja lokAlokanA jJAnapaNe pariNamI jAya che. zarIra svaccha hoya to AtmAnA bhAva nirmaLa thAya ema nathI. jagatanA badhA padArtho mA2A upayogamAM jaNAya bhale, paNa te koI padArtha mArI svacchatAne bagADavA samartha nathI. bahAranA padArtho kAMI jJAnamAM AvI jatA nathI, paNa jJAnanA upayogano evo mecaka svabhAva che ke samasta padArthonA jJAnapaNe te pariName che, chatAM pote svacchatAne choDato nathI. jeNe potAnA AvA pavitra upayoga svabhAvanI pratIta karI te jIva sva sanmukhatAthI paryAya-paryAye pavitratAne pragaTa karato kevaLajJAnanI sanmukha thato jAya che. lokAlokane dekhavA mATe jIvane kyAMya bahAra jovuM nathI paDatuM, paNa jyAM jJAnano upayoga svarUpamAM lIna thaIne svacchapaNe pariNamyo tyAM tenI svacchatAmAM lokAloka Apo Apa AvIne jhaLake che. vastupALa tejapALanA saMbaMdhamAM ema vAta Ave che ke- ekavAra coranA bhayathI ghareNAM vagere milkata dATavA mATe jamInamAM khADo khodatA hatA, tyAM te khADAmAMthI ja sonAmahoronA nidhAna nIkaLI paDayA. te joIne temanI strIo kahe che ke are ! ApaNe te kAMI jamInamAM dATavAnuM hoya ? jyAM pagale pagale nidhAna nIkaLe che tyAM dATavAnuM zuM hoya ? mATe A lakSmIne evI rIte vAparo ke je koI corI na zake. - A u52thI pachI teoe maMdiro baMdhAvyA. tema ahIM caitanyamAM evI upayoga lakSmIno bhaMDAra bharyo che ke aMtarmukha UMDA UtarIne tene khodatAM kevaLajJAnanAM nidhAna pragaTe che, ne lokAloka AvIne temAM jhaLake che. te upayoganI svacchatAne koI corI jaI zakatuM nathI. jenA svabhAvamAM AvAnidhAna bharyA tene vaLI koI 52no Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 Azraya kema hoya ? svabhAvanA Azraye paryAye paryAye pUrA nidhAna pragaTe che. AtmAmAM ja evI svacchatA bharI che ke koI 52 vastunA ke maMdakaSAyanA Azraya vagara ja teno upayoga lokAlokane jANavApaNe pariName che. svaccha arIsAnI sAme mora hoya tyAM arIsAmAM evuM spaSTa pratibiMba dekhAya, - jANe ke mo2 arIsAmAM pesI gayo hoya ! tyAM kharekhara arIsAmAM mo2 nathI dekhAto paNa tevuM arIsAnI svacchatAnuM ja pariNamana che. tema caitanyamUrti AtmAno upayoga te AkhA jagatano maMgala arIso che; tenI svacchatAmAM lokAloka evA spaSTapaNe jaNAya che ke jANe lokAloka temAM pravezI gayA hoya ! kharekhara kAMI lokAloka AtmAnA upayogamAM pesI jatA nathI, lokAloka to bahA2 ja che, AtmAno svaccha upayoga ja tevA svarUpe pariNamyo che. AvI svacchatvazakti AtmAmAM trikALa che. kAMI bahA2nA lakSe upayoganI svacchatA thatI nathI paNa trikALI svaccha upayoga svabhAvanI sanmukha thatAM upayoganI svacchatA pragaTe che. A rIte svacchatva zakti dravya-guNa-paryAya traNeyamAM vyApelI che. eka samayanA jagatanA aneka padArthone jANe tevA AkArarUpe upayoganuM pariNamana thavA chatAM tenAmAM khaMDakhaMDa ke malinatA thaI jatI nathI-evo svacchatA zaktino pratApa che. 52nI sAme joye ke zubhAgane laIne upayoganuM svacchatva nathI thatuM, zubharAga to pote malinatA che. AtmAno trikALI svaccha svabhAva che tenI pratIta karIne pariNamatAM lokAlokane prakAze evo svaccha upayoga pragaTe che. te upayoga paranI sAme joyA vinA pote potAmAM lIna rahIne potAnI svacchatAmAM badhAne jANI le che. jema koI vA2 svayaMvara vageremAM kanyAne 2AjakumAro sAmuM jovuM na paDe te mATe eka svaccha moTo arIso rAkhe che, te arIsAnI sAme jotAM kanyA temAM rAjakumA2nuM moDhuM dekhI le che, kanyAne sAme jovuM nathI paDatuM; tema AtmAmAM evI svacchatA che ke 52 lokAlokanI sAme joyA vinA, pote potAnA svabhAvanI sAme jotAM nirmaLa upayoga bhUmimAM lokAlokane dekhI le che. jema satI strIo 52 puruSanI sAme AMkha UMcI karatI nathI tema pavitramUrti AtmA 52nI sAme joyA vagara ja lokAlokane prakAzavArUpe pariNamavAnI tAkAtavALo che. draupadI, sItAjI vagere mahAna satIo hatI, eka pati sivAya bIjA koIne svapneya Icche nahIM. draupadI satIne eka ja pati hato, svayaMvaramAM teNe pAMca pAMDavone varamALA nAkhI nathI, paNa ekalA arjunane te varI che; pUrvanA prArabdhayoge evI khoTI lokavAyakA UDI gaI ke draupadIne pAMca pati hatA. aho ! yudhiSThira ane bhIma e jeTha to pitA tulya hatA ne nakuLa-sadeva e diyara to tenA dikarA tulya hatA, AvI pavitra satIne pAMca pati mAnanArA mUDha che. satIne svapneya tevuM na hoya. satI sItA, draupadI, rAjimatI vage2e to jagatanI hIralAo hatI, temane AtmAnuM bhAna hatuM, aMda2mAM brahma nAma AnaMdano rasa cAkhyo hato tethI viSayo nirasa lAgatA hatA. teo Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 393 viSayamAM kiMcit sukha mAnatA na hatA. evI pavitra satIo bIjA sAme jue nahIM. ahIM satIono dAkhalo ApIne ema samajAvavuM che ke - jema pavitra satIo bIjA puruSanI sAme jotI nathI tema bhagavAna AtmAno evo svaccha-pavitra svabhAva che ke koI bIjAnI sAme joyA vinA, pote potAnA svabhAvathI ja lokAlokane jANavArUpe pariNamI jAya che, indriyonA AlaMbanathI ke paraNeyonI sanmukhatAthI te nathI jANato. A dravyadRSTinI vAta che; vartamAna paryAyamAM kacAsa hovA chatAM, svasammukha svabhAvanI pratIta karavAnI A vAta che. jeTaluM bahirmukha valaNa jAya te mAruM svarUpa nathI, mAro Akho svabhAva aMtarmukha che. mArA svabhAvanI svacchatA evI che ke tenI sAme jotAM badhuMya jaNAI jAya che. bahAramAM jovA jatAM to vikalpa UThe che ne pUruM jaNAtuM nathI; lokAlokane jANavA mATe bahAramAM lakSa laMbAvavuM paDatuM nathI paNa aMtaramAM ekAgra thavuM paDe che; anaMtuM alokakSetra, anaMto kALane lokanA anaMtA padArtho te badhuMya svabhAvanI sAme jotAM jaNAya jAya che. lokAlokanI sAme joIne koI jIva lokAlokane pAra na pAmI zake, paNa jJAna aMdaramAM TharatAM lokAlokane pAra pAmI jAya che. Ama dharmIne potAnA aMtarmukha svabhAvanI pratita che. AcAryadeva kahe che ke are bhAI ! tuM parane jANavAnI AkuLatA choDIne tArAmAM Thara. parane jANavAnI AkuLatA karavAthI to sAruM jJAna UlaTuM rokAI jaze ne pUruM jANI nahIM zake. paNa jo svarUpamAM sthira thA to tArA jJAnano evo vikAsa pragaTI jaze ke lokAloka temAM sahajapaNe jaNAze. mATe svabhAva sanmukha thaIne tArI svacchatAnA sAmarthyanI pratIta kara ane temAM Thara. juo ! A lokAlokane jANavAno upAya. amUrtika AtmapradezomAM ja lokAloka jhaLake che. lokamAM mUrtika padArtho che teo paNa amUrtikajJAnamAM jaNAya che. mUrtika padArthone jANatAM jJAna kAMI mUrtika thaI jatuM nathI, kemake mUrtika padArthonuM jJAna to amUrtika ja che. jagatamAM AtmA che, temAM jJAnaguNa che, tenA upayoganuM pariNamana che, tenuM pUrNa svaccha pariNamana thatAM temAM lokAloka jaNAya che, sAme lokAloka zeyapaNe che, paNa lokAlokane jANanAruM jJAna tenAthI juduM che, lokAlokanuM jJAna to AtmapradezomAM ja samAya jAya che. -eka svacchatva zaktine mAnatAM temAM A badhuMya AvI jAya che. je A badhuM na svIkAre tene AtmAnA svacchatva svabhAvanI pratIta nathI. arIsAnI svacchatAne lIdhe temAM mayUra vagere svayaM prakAzita thAya che. jinamaMdiramAM banne bAjunA arIsAmAM aneka jinapratimAnI hAra hoya tevuM dekhAya che, tyAM arIsAmAM kAMI jina pratimA nathI, te to arIsAnI svacchatAnuM tevuM pariNamana che. aneka prakAranA raMga ane AkRtio arIsAmAM dekhAya che te kAMI bahAranI upAdhi nathI paNa arIsAnI svacchatAnI ja avasthA che. tema AtmAno evo svaccha svabhAva che ke tenA upayoganA pariNamanamAM lokAlokanuM pratibiMba jhaLakI rahyuM che, anaMta siddha Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhagavaMto jJAnamAM eka sAthe jhaLakI rahyAM che tyAM jJAnamAM kAMI para dravyo nathI paNa jJAnanI svacchatAnuM ja pariNamana che. jJAnamAM lokAlokanI upAdhi nathI. aho ! AvA svaccha jJAna svabhAvamAM kyAMya paranuM avalaMbana, vikAra ke adhUrAza che ja kyAM ? jema bajAramAM dukAnamAM arIso TAMgyo hoya temAM bajAramAM cAlyA jatA hAthI ghoDA moTara sAyakala mANaso strIo kolasA ke viSTA vagere vicitra padArtho jhaLake che paNa te arIsAne koI upara rAga ke dveSa thato nathI; arIso pote sthira rahe che ne padArtho temAM svayameva jhaLake che. tema AtmAnA caitanya arIsAmAM vizvanA samasta citra-vicitra padArtho jhaLake che evo teno svabhAva che paNa temAM koI upara rAgadveSa karavAno teno svabhAva nathI; siddha upara rAga ane abhavya upara deSa kare evuM temAM nathI, te to nija svarUpamAM sthira rahIne vItarAgapaNe vizvanA pratibiMbane potAmAM jhaLakAvI rahyo che. arIsAnuM dRSTAMta ApyuM te arIso to jaDa che, tene paranI ke potAnA svabhAvanI khabara nathI, AtmA to lokAloka-prakAzaka caitanya arIso che, te pote potAnA arIsAmAM jue to temAM potAnuM zuddha svarUpa dekhAya, ne lokAlokanuM paNa jJAna thaI jAya. juo, ahIM AcArya bhagavAna kahe che ke nija svarUpane jANatAM paranuM jJAna thaI jAya che. svabhAvane jANyA vagara ekalA parane ja jANavA jAya to te mithyAjJAna che, temAM paranuM paNa yathArtha jJAna thatuM nathI. jyAM svaprakAzakatArUpa nizcaya hoya tyAM ja para prakAzakatArUpa vyavahAra hoya che. jagatamAM sva ane para banne vastuo che, ane te bannene jANavAnuM jJAnanuM sAmarthya che; paNa svamAM parano abhAva che ne paramAM svano abhAva che- Ama jANavuM te anekAnta che. ane te ja satya svarUpa che. AvuM satya svarUpa jANyA vagara kharekhara koI satyavAdI hoI na zake. ekAntavAdI je kAMI bole te badhuM mithyA che- asatya che. syAdvAda te ja kharo satyavAda che. dareka vastu potapotAnA svabhAva sAmarthyathI paripUrNa che ne parathI chUTI che ema anekAnta vaDe satya vastu svarUpane oLakhyA vagara vItarAgI satyanI jAherAta thaI zake nahIM. AtmAnI svaccha zaktimAM vikAra nathI ane te svaccha zaktimAM abheda thaIne pariNamatA paryAyamAM paNa malinatA rahI zakatI nathI. jema AMkhamAM eka rajakaNa paNa rahI zake nahIM, tema AtmAnA svaccha upayogamAM vikArano aMza paNa rahI zake nahIM. (Atmadharma-108, peIja naM.-241 thI 244) Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariziSTa vibhAga-2 pU. gurudevazrInuM nirvANadinanuM mAMgalika pravacana -vI. saM. 2471 Asovada amAsa 0)) (1) zrI mahAvIra svAmI Aje nirvANa padhAryA siddha thayA ane zrI gautamasvAmIne kevaLajJAna pragaTayuM - A pramANe jJAnamAM laIne jIvo nirvANa kalyANaka mahotsava ujave che. mahAvIra prabhujI to 2471 varSa pahelAM nirvANadazAne pAmyA hatA chatAM Aje ja prabhujI nirvANa pAmyA' ema zA mATe kahe che? kharI rIte koI jIva kevaLajJAnI ne ke siddha bhagavAnane jANatA nathI, paNa potAnI pUrNatAne jANe che, potAnI paryAyanuM sAmarthya paNa tevuM ja che tene vartamAna karIne jANe che. kevaLajJAna ane siddhadazAnA sAmarthyane nakkI karanAra jJAna pote vartamAnarUpa che ane te vartamAnathI ja jANe che tethI sAmA zeyane paNa vartamAnarUpa karIne ja jANe che siddha bhagavaMto gayA kALe thaI gayA, ema nahIM paNa vartamAna ja che ema, vaccenA kALane kADhI nAkhIne zeyarUpa siddha bhagavAnane paNa vartamAna ja karyA. dravya ane guNa to dareka paryAya sAthe ja vartamAna akhaMDa che, mArA dravya-guNa ane tenI jANavArUpa paryAya e traNe vartamAnamAM ja rahe ane sAmA zeyamAM dravya-guNa paryAyanA khaMDa paDI jAya ema bane ja nahIM. arthAt zeyarUpa siddha bhagavAnanI paryAya vartamAna ane dravya-guNa bhUtakALamAM -ema hoya nahIM. paraMtu ahIM jema jJAna vartamAna rUpa ja che tema sAme zeya paNa vartamAna rUpe ja che. jJAna AkhA joya dravyane vartamAna karIne jANe che eTale ke paryAyanA bhUta-bhaviSya evA bhedane choDIne, badhI paryAyothI abhedarUpa AkhuM ja dravya vartamAna che ema jJAna jANe che; "bhUtakALamAM mahAvIra bhagavAna siddha thayA" ema jJAna jANatuM nathI paNa "vartamAna ja siddha thayA" ema jANe che temAM jJAna ane zeya banne dravyanI akhaMDatAne lakSamAM lIdhI che. bhUta ke bhaviSyanI avasthAthI jJAna jANatuM nathI paraMtu vartamAna avasthAthI ja jANavAnuM kAma kare che ane dravya-guNa to vartamAnarUpa ja che e rIte dravya guNa paryAyathI akhaMDa vastu vartamAnarUpa che ane jo sAme zeya vastu AkhI vartamAna na hoya to upAdAna-nimittano (jJAna-zeyano) meLa ja thato nathI. bhUta-bhaviSyakALanI paryAyo che kharI, tenI nA nathI, paraMtu ahIM to bIjo nyAya kahevo che. A (vAta) kaI zailIthI Ave che te dhyAna rAkhajo ! khyAla karanAra vartamAnathI khyAla kare che ke bhUtabhaviSyanI paryAyathI khyAla kare che? sAmA zeyano khyAlato vartamAnamAM ja kare che ne ! jema ahIM jJAna vartamAna ja che tema sAmA zeyano khyAla to vartamAnamAM ja kare che ne ! jema ahIM jJAna vartamAna ja che tema sAmA zeya paNa bhUtabhaviSyane bhUlI jA (bhUta-bhaviSya paryAyanA bhedane choDIne sarva paryAyothI akhaMDarUpa vastu ne vartamAna zeyarUpa karIne jANa !) ahIM upAdAnamAM eka samayamAM akhaMDa jJAna sAmarthya che ane sAme nimittarUpa lokAloka paNa eka samayamAM pUrA che. ahIM jJAna Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 vartamAnarUpa pUruM hoya ane sAme zeya vartamAnarUpa pUrAM na hoya ema bane ja nahIM. "eka samaya te sau samaya' eTale zuM? ke eka samayamAM ja vastu pUrI che, bIjA samayanI pUrNatA bIje samaye che ane trIjA samayanI trIjA samaye che, ema dareka samaye vastu pUrI che, paNa ghaNA samaya bhegA thayA pachI vastunI pUrNatA thAya che ema nathI. vartamAna jJAna vartamAna zeyane akhaMDa karIne jANe che eTale kharekhara to pote eka samayamAM Akho vartamAna che tenI kabulAta che. zuM zeya vastuno koI bhAga bhUta bhaviSyamAM varte che ke vartamAna ja ApyuM che? vartamAna ja ApyuM che tethI jJAnamAM AkhuM zeya AvI jAya che. kALanuM laMbANa karIne bhUta-bhaviSya paryAyanA bhedane lakSamAM levA te vyavahAra che. paramArthathI guNa-paryAyo sahita eka ja samayamAM AkhuM dravya vartamAna che. samaye samaye thatI paryAya ne akhaMDa guNa dravyane ekeka samayamAM vartamAnarUpa TakAvI rAkhe che. jema koI vastunI paryAyane jotAM ja jJAnamAM akhaMDa ne pratItamAM laIne kahe che ke AkhI vastu dekhAya che; ema jenuM jenuM jJAna kare che tene vartamAna AkhuM banAve che, bhUta-bhaviSya bAkI rahI jatA nathI; Avo jJAna svabhAva che tethI, mahAvIra prabhujI pUrve siddhadazA pAmyA ema bhUtathI khyAla nahIM karatAM, prabhujI Aje ja siddhadazA pAmyA ema vartamAna khyAla kare che. aho siddhadazAmAM AtmA paripUrNa jJAna-AnaMda dazArUpe pariNamI gayo; siddhadazAmAM paNa AtmAne utpAda-vyaya-dhrauvyapaNuM hoya che. tyAM paripUrNa jJAna-darzanasukha-vIryAdi avasthApaNe dareka samaye Upaje che, jUnI avasthAno vyaya thAya che. ane sAdi anaMta siddha dazAmAM AtmA dhruvapaNe TakI rahe che. siddha bhagavAna rAgAdi vikAra rahita ane zarIrAdi saMyoga rahita pUrNa jJAna-sukha vagere svabhAvarUpe pariName che ema je jIve potAnA jJAnamAM jANyuM te jJAnamAM anaMta sAmarthya che; "eka samayamAM siddha bhagavAna pUrNa che' ema je jJAna nakkI kare che te jJAna "huM paNa eka samayamAM siddhasamAna pUrNasvarUpI chuM ema pratIta kare che. (5) puNya-pApathI rahita ane jJAnAdi anaMta guNonA piMDarUpa ekalo Atma svabhAva tenI eka zuddha paryAyanA paripUrNa sAmarthyane jeNe pratitamAM lIdhuM teNe, vartamAna paryAyamAM bhagavAna taraphanA vikalpano rAga hovA chatAM potAnA jJAnane tenAthI adhika rAkhIne (jJAnane rAgathI juduM pADIne), potAnI paryAyanA anaMta sAmarthyanuM jJAna karyu. Aje prabhAte prabhuzrIno AtmA parama pavitra muktadazAne pAmyo- bhagavAna taraphanA lakSano Avo je vikalpa che to rAga che paraMtu siddha svabhAvanI eka samayanI paryAyanuM sAmarthya potAnI asaMkhya samayanA upayogavALI paryAyamAM svIkAranAruM jIvanuM jJAna ane te jJAnanA sAmarthyanI eka samayamAM pratIta te vikalpathI adhika thayAM che; jJAna ane pratItarUpa te paryAye svabhAva tarapha ekatA karI che ane vikArathI adhikatA ( bhinnatA) karI che. (6) te adhika thayelA jJAne zarIrAdi sarve para dravyono to potAmAM abhAva ja banAvyo che Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 397 arthAt e koI 52vastune to potAnuM svarUpa mAnatuM ja nathI ane svabhAvanA jore ne vikA2ne tUccha banAvyA che arthAt asthiratAmAM vikalpa thAya chatAM 'A mane lAbhadAyaka che ja nahIM' evI pratItathI te taraphanuM jora toDI nAkhyuM che. A rIte 52thI chUTuM ane vikA2thI adhika thayeluM jenuM jJAna che evo jIva alpakALamAM vikArano saMbaMdha sarvathA toDIne siddha thayA ja -emAM phera paDe nahIM ja. potAnI paryAyanA jJAna sArmathyanA jore vikalpathI adhika thaIne je jJAna AgaLa vadhyuM te vikalpane toDIne siddha thaI ja jAya che. vikalpa ane rAgano dRSTimAM to pahelethI abhAva che ja, paNa asthiratAmAM ya vikArane tUccha karyo. vikA2no vastumAM abhAva ane avasthAmAM tUcchatA jene pahelethI che te jIva sthiratA dvArA avasthAmAM paNa vikA2no abhAva karIne siddha thaI jAya che. jenA jJAnamAM siddha bhagavAnanA anaMta jJAna sArmathyanI kabulAta AvI tene Atma svabhAvanI kabulAta AvI che, ane jene AtmasvabhAvanI kabulAta AvI tene potAnI siddha dazAnI kabulAta AvI che; kahyuM che ke jIva te jinava2 ane jinavara te jIva. AtmAno svabhAva jANavArUpa che, jema che tema AtmA jANe, jANanAra che te badhAne jANe che. caitanya copaDAmAM 'na jANavuM' evuM cihna ja nathI. ekaluM jANavuM temAM vikalpa kyAM rahyo ? jANavAmAM vikalpa karIne aTakavAnuM caitanyanuM svarUpa nathI; Ama vikalpane tUccha karIne potAnA jJAna sAmarthyane jeNe adhika karyuM teNe siddhadazAnA pUrA sAmarthyano khyAla karyo. (7) siddha bhagavAna kharekha2 52ne jANatA nathI paNa potAnA jJAnanI avasthAmAM jANavAnI pUrNa zakti pragaTI gaI che te potAnA jJAna sAmarthyane ja jANe che. tevI ja rIte, siddha bhagavAnanI pavitratAnA sAmarthyano jeNe khyAla karyo te jIva paNa kharekhara to siddhabhagavAnanA anaMta sAmarthyane nakkI karanAra potAnI nirmaLa paryAyanA sAmarthyane ja' jANe che. potAnI nirmaLa dazAne vartamAnarUpa karIne jANatAM sAme nimittarUpa zeya tarIke anaMta siddha bhagavaMto ane tIrthaMkara bhagavaMtone tema ja saMto-munione vartamAnarUpa hAja2 ka2Ine jANe che. sAmuM jJeya vartamAna thayA vagara vartamAna jJAnaparyAya tene jANe zI rIte ? ( 8 ) juo to kharA A nirvANa kalyANakano mahimA !bhagavAna mahAvIra vage2e bhUtakALamAM siddha thayA ema huM nathI jANato paNa vartamAna ja thayA ema jANuM chuM eTale ke jANe - atyAre ja sAkSAt potAnI sanmukhapaNe ja teozrI siddha thatA hoya- evI zailIthI kathana karyuM che. prabhuzrI Aja mokSa padhAryA -evA vikalpamAM jo ke 52 sanmukha valaNa che paraMtu jo te valaNane toDIne jJAna sAmarthya AgaLa vadhatuM jAya to ja te jJAne siddha paryAyane joI che ane pratItamAM lIdhI che. siddhadazAne nakkI ka2nA2 jIva kharI rIte potAnI paryAyanA sAmarthyane ja jue che. siddhano AtmA paripUrNa zuddha zaktipaNe utpAda ane vyayathI TakI rahyo che, teno nirNaya ka2nA2 koNa che ? jo sUkSmatAthI joIe Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 to jeNe siddhano nirNaya karyo che teNe potAnI siddhadazAno ja nirNaya karyo che ane te siddha thavAno ja.... (9) zrI pravacanasAra zAstranI zarUAtamAM zrI kuMdakuMda bhagavAna mAMgalikarUpe namaskAra karatAM kahe che ke"te sarvane sAthe tathAM pratyekane, vaMdu vaLI huM manuSyakSetre vartatA ahaMtane." A mArI mokSalakSmInA svayaMvara samAna parama nirgathatAnI dIkSAno mahotsava che, te svayaMvara maMDapamAM anaMta siddho -arihaMto- AcAryo Adi paMca parameSThIne vartamAnarUpa karuM chuM, eTale ke adhUrI ane pUrI dazA vaccenuM aMtara kADhI nAkhIne huM temane praNamuM chuM. ahA! keTaluM apUrva jora che. jANe ke paMca parameSThI bhagavaMto sAme sAkSAt birAje che ane pote temanI hAjarImAM mokSadazAne pAme che evA bhAvo UtAryA che. (10) pUrve thaI gayA te sarvene vartamAna hAjara karuM chuM emAM kharekhara to paryAya ane dravya vacceno AMtaro kADhI nAkhIne sAmAnya-vizeSane eka karyA che emAM svabhAvika dRSTinuM jora che; bhUtamAM thayA te siddhone vartamAna karuM chuM emAM paNa kharekhara paranA sAmarthyane jANatA nathI paNa potAnI paryAyanA pUrNa sAmarthyane vartamAnarUpa karIne pratItimAM le che. mahAvIra bhagavaMtane pAriNAmika svabhAvabhAva ta zuddhadazA (mukta) kyAMya bahAramAM thaI na hatI paraMtu AtmAmAM ja thaI hatI. "pAvApurImAM bhagavAna nirvANa pAmyA ane urdhva zreNI karIne mokSamAM gayA" e to bahAranuM vyavahAra kathana che, UMcA kSetre gayA pachI AtmAnI mukti thaI ema nathI. paraMtu AtmA pote ja mukta dazA-svarUpa thaI gayo che. (11) A, AtmAnI siddhadazAnA sAmarthyano mahimA thAya che, paraMtu te dazAnA sAmarthyane koNa kabule che? koNa tenI pratIta kare che? puNya-pApa rahita, krama rahita, ekeka, samayamAM paripUrNa jJAna svabhAvarUpe anaMtAnaMta kALa sudhI utpAda thayA kare evI je siddhadazA tenI je AtmAe pratIti ane mahimA karyo te AtmA potAnA nirmaLa svabhAva jJAna sivAya kono Adara karaze? kone mAnaze? jo potAnA siddha samAna svabhAva sAmarthyano vizvAsa kare to ja tene siddha bhagavAnane jotAM AvaDyuM che. siddha bhagavAnane jonAra ane teno mahimA karanAra kharekhara potAnA siddha bhagavAnanA sAmarthyane jANavArUpaparyAyanA sAmarthyane ja jue che ane teno ja mahimA kare che. paramArthe koI jIva parane jANato nathI ke parano mahimA karato nathI. (12) "dhyAna rAkhajo !! AjanuM ghUMTaNa judI ja jAtanuM Ave che. A bhAvone vicArIne tenuM khUba dholana karavA jevuM che, Aje viSaya sAro AvI gayo che, aMdaranuM ghUMTaNa bahAra Ave che. A divALInA maMgaLika gavAya che." (13) svakALane (potAnI avasthAne) svatarapha vALavo te ja sAcI divALI che. "di' =divasa-kALa; tene potAnA svabhAva sanmukha vALe tyAre sAcI divALI kahevAya, Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 399 eTale ke potAnI avasthAne svabhAva tarapha vALIne kevaLajJAnarUpI suprabhAta pragaTayuM te ja mahA mahotsava che. bhagavAna zrI mokSapadhAryA temAM A AtmAne zuM? tema ja devoe ratna dIpako vagerethI moTA mahotsava karyA temAM A AtmAne zuM? paranA kAraNe A AtmAne lAbha nathI; paraMtu siddha bhagavAnanA sAmarthyane pratItamAM laIne jeNe teno ja aMtarathI mahimA karyo te "siddhano ladhunaMdana" thaI gayo te alpakALamAM siddha thAya ja. (14) jeNe potAnA jJAnamAM siddha bhagavAnano nirNaya karyo tene siddha dazAnA nirNaya ane te rUpa sthiratA vacce (zraddhA ane cAritra vacce) bhale AMtaro to paDe che; ane te AMtarAne, ekadama svabhAva sanmukha thatuM jJAna kabula paNa kare che paraMtu pote je nirNaya karyo che te nirNaya- "kabulAta" ane "sthiratA' evA be avasthAbhedane bhUlInevartamAna pUrNa dravyane ja pratItamAM le che. dravya svabhAvanI kabulAtano nirNaya te bedazA vaccenA aMtarane ke UNapane svIkArato nathI, - "bhaviSyamAM siddha paryAya pragaTa thaze" ema bhUta bhaviSyane yAda karato nathI paNa dRSTinA jorathI paryAyane dravya sAthe abheda karIne (bhUta-bhaviSyanI paryAyane dravyamAM vartamAna samAvIne) siddhadazAne vartamAnarUpa ja kare che. (15) A apUrvabhAvo kahevAyA che, A bhAvone AtmA sAthe pariNAvavA jevA che, AtmAnA bhAva sAthe A bhAvone goThavI devA. jene siddha bhagavAnanI badhA bhaviSyakALanI paryAyanA sAmarthyanI kabulAta AvI tene svaparyAyanA svasammukhapaNA vaDe vikalpa tUTayA vagara rahe nahIM. mahotsava karatAM prathama svabhAvano mahimA Avavo joIe. svabhAvane bhUlIne ekalo bahArano mahimA kare te AtmAne lAbhanuM kAraNa nathI. paNa svabhAvanA mahimA sahita bahAramAM paNa mahotsava Ujave emAM to upAdAna-nimittano meLa che. potAnA svabhAvano mahimA kare tyAM bahAramAM paNa bhagavAnanA nirvANa kalyANaka mahotsava vagere nimitto hoya che. eka potAnA siddha svabhAvane kabulatAM anaMta siddhonI kabulAta temAM AvI gaI che; A sAmarthya jJAnanI kaLAnuM che, bahAranA ThATha-mAThanuM nathI. ( 16 ) lAkho-karoDo manuSyo AjanA divasano mahimA kare che, ane "aho ! A ja prabhujI mukta thayA" ema ghaNAMne parano mahimA Ave che, paraMtu te sarvene jANanAra evA potAnA jJAna sAmarthyanuM mahAbhya AvatuM nathI. potAnuM jJAna sAmarthya potAnA khyAlamAM to Ave che paraMtu aMtaramAM pote teno vizvAsa ke rUci karato nathI, pariNatine sva sAmarthya tarapha vALato nathI paNa parano mahimA karavAmAM aTake che tethI ja kevaLajJAnadazA pragaTatI nathI. (17) kharI rIte dareka vakhate jJAnanI ja kriyA thAya che. jyAM jyAM mana-vacana-kAyAnI kriyA thAya che, tyAM tyAM sarvatra jJAnanI kriyA thAya che. mana-vacana-kAyA to jaDa che. bhagavAna pratye manathI-vikalpathI, vacanathI stuti ke zarIrathI vaMdana thAya che temAM kyA TANe Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 jJAnanuM kArya nathI ? dareka vakhate jJAna to sarva Atmapradeze potAnuM ja kArya kare che, jJAna sarva vyApaka che, vikalpa vakhate paNa tenAthI juduM rahIne te potAnuM kArya kare che. bhagavAna taraphanA lakSa vakhate jJAna kharekhara to bhagavAnane jANatuM nathI paNa bhagavAnano nirNaya karanAra je jJAna sAmarthya che te jJAna sAmarthyane ja pote jANe che. je jJAnanA khyAlamAM bhagavAnanuM sAmarthya AvyuM te jJAnanA sAmarthyanuM jene mahAtmaya na Ave te aMtara sanmukhatA karIne bhagavAna zI rIte thAya? svarUpa sanmukha thaIne jue to dareka vakhate potAnuM jJAnanuM ja pote mahAtmaya kare che, kyAreya paranuM mahAbhya karato nathI. potAnA jJAnamAM siddha paryAyanI pratIta karIne tene ja je dhanya mAne te bIjA koIne paNa dhanya kema mAne? jeNe siddhadazA ane kevaLajJAnane dhanya mAnyA te indranI sAmagrIne ratananA dIpakone, puNyanA vikalpa vagere koIne paNa dhanya mAne nahIM. (18) Aja to pUrNAnaMdI svarUpa prasanna thaIne kevaLajJAna pragaTe te dhanya che, puNyathI svabhAvanI moTapa nathI. zuM dharmanuM phaLa puNya hoya ? jema cha khaMDano ghaNI cakravartI rAjA rIjhe ane prasanna thaIne kahe ke mArA sarakhuM koI kAma batAva! mAga, jeTaluM joIe teTaluM mAMga ! tuM je mAga te huM ApavA samartha chuM mATe mArI pAsethI mAMgavuM hoya te mAga. Ama cakravartI rAjA prasanna thAya ane mAgavAnuM kahe tyAre tene kahe ke "A mArA AMgaNAnuM vAsIMdu kADhI nAkha" - e te kaMI mAMgyuM kahevAya? are bhAI !te zuM mAgyuM? vAsIdA kADhavAnA kAma te zuM cakravartI rAjA pAsethI levAtA haze? tema ahIM Akho Atma svabhAva prasanna thAya che; kone prasanna thAya che? je jIve siddha bhagavAnano nirNaya karyo ane potAnA tevA paripUrNa svabhAvano nirNaya karyo te jIvane svabhAva prasanna thAya che. jyAM svabhAvane nirNayamAM lIdho tyAM pUrNa svabhAva prasanna thaIne kahe che ke, mAga! mAga ! je dazA joIe te ApavA taiyAra chuM tArAthI thavAya eTalo thA, jeTalI hade thavuM hoya teTalI hade thA, pUruM siddhapada mAga ! huM Aja kSaNe te tane daUM... A rIte je paryAyarUpe pote thavA mAge te paryAya svabhAvamAMthI pragaTI zake che. jyAM Akho svabhAva rIjhayo che tyAM kevaLajJAna ane siddhapada rUpe thavAne badale "mAre to puNyarUpe thavuM che" ema je kahe che tene mAgatA ja nathI AvaDyuM. cakravatIne vAsIdAnuM kahe tema pUrNa jJAna svabhAva pAsethI te vikAranA photarAnI mAgaNI karI ! bhAI re! te zuM mAgyuM? pUrNa svabhAvane jeNe nathI jANyo te puNyanI mAgaNI kare che, pUrva svabhAvamAM to eka samayamAM kevaLajJAna ane siddhapadapaNe thavAnI tAkAta che, tArAthI thavAya teTalo thA, puNyapaNe thavuM che ema na mAga, siddhapaNe thavAnI bhAvanA kara, ane jeTalo thaI zake teTalo thA, asthiratA rahI jAya tene jANa, paNa te rUpe thavAnI bhAvanA na kara...! (19) paryAyanuM sAmarthya behuda che te ahIM batAvavuM che. dravya-guNato pUrA che ja paraMtu tenI pUrNatAne svIkAranAra koNa che? dravya-guNa pUrA ane vartamAna paryAya paNa pUrI che te paryAyanuM je anaMta sAmarthya che te sAmarthya ne to jJAnanI paryAya ja jANe che. jo ke jANanAra jJAnano upayoga to asaMkhya samayano che paraMtu "asaMkhya samayamAM pUruM Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 401 sAmarthya che" ema te nathI jANatuM, paNa "ekeka samayanI avasthAmAM pUrepUruM sAmarthya che" ema te jANe che ane tenI eka samayamAM pratIti kare che. pUrNane jJAnamAM letAM asaMkhya samaya lAge che paraMtu tenI pratIta to eka samayamAM ja thAya che. (20) bhagavAnane pUrNadazA pragaTI gaI, te eka samayamAM ja thAya che. AnaMda sAmarthya eka samayamAM che Ama je paryAye kabulyuM tenuM paNa anaMta mahAbhya che, to pachI dravya-guNanAM to zuM mahAtmaya karavAM !! je jIve potAnI paryAyamAM siddhanI kabulAta karI teNe sUkSmatAthI to potAnA AtmA sAthe siddhadazAnI ekatA karI che, tenAmAM ane mahAvIramAM kyAMya AMtaro rahe nahIM. (21) A vAtanI koNa hA pADe che? konuM jJAna Ano svIkAra kare che? A vAtane pratItamAM lenAra koNa che? jene potAnA samAM A vAta beThI tene paranI oziyALI rahetI nathI. aho ! bhavarahita thaI gayelA bhagavAnane jeNe potAnA nirNayamAM besADyA tene bhavarahita bhAvano keTalo porahuM ane keTalo utsAha! ene te have bhava hoya? jo siddha bhagavAnane bhava hoya tene (bhavarahita bhagavAnane jeNe kabulyA tene) bhava hoya? eTale ke tene bhava hoya ja nahIM. siddhadazAne vAra lAge e ahIM pAlave tema nathI. potAnI paryAyamAM siddhane samAyA ane have potAnI siddhadazAne vAra lAge e kema cAle? bhANAM taiyAra karyA, bhANe jamavA besADyA ane have khAlI bhANA khaDakhaDa khakhaDe arthAta pIrasatAM vAra lAge te pAlave nahIM tema potAnI paryAyamAM siddha bhagavAnane svIkAryA, potAnI paryAyarUpI bhANuM taiyAra karyuM ane have siddhadazArUpI pakavAna pIrasatAM vAra lAge te pAlavatuM nathI. aho ! juo to kharA ! AmAM to nirNaya ane kevaLajJAna vaccenA AMtarAne toDI nAkhe eTaluM jora che. (22) jenA jJAnamAM kevaLajJAnanuM paripUrNa sAmarthya jaNAyuM ane teno ja mahimA thayo tene nirNayarUpe kevaLajJAna pragaTI gayuM che. kevaLajJAna phare to teno nirNaya phare! bhale haju vartamAna udhADa kevaLajJAna jeTalo nathI chatAM paNa vartamAna nirNayamAM to AkhuMya kevaLajJAna AvI gayuM che, tethI kahyuM ke- nirNayarUpe kevaLajJAna pragaTI gayuM che." vicAra dazAe kevaLajJAna thayuM che, icchA dazAe kevaLajJAna thayuM che." ema jyAM kahyuM che tyAM paNa A ja Azaya che. kevaLajJAnano nirNaya karyo tenuM kevaLajJAna pAchuM phare ja nahIM- evI apratihatabhAvanI vAta che. A to potAnA ja aMdaranA bhAvo dhoLAya che, parano koI mahimA karatuM nathI, sau potAnA ja bhAvone ghoLI rahyA che. ' (23) A sukhI kema thavAya tenI vAta cAle che. jeo siddha thaI gayA che temanA mATe A vAta nathI, paraMtu jeo siddha thavAnA che temane siddha thavA mATenI A vAta che. siddhadazAmAM bhagavAnane aguruladhuguNanA kAraNe utpAda -vyaya thAya che, temane to dareka samaye pUrNa AnaMda che, chatAM paryAya to badalyA ja kare che eTale ke pahelI paryAyamAM je AnaMda che te bIjI paryAyamAM nathI, paraMtu tenA jevo ja bIjI paryAyano bIjo AnaMda che. A rIte Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 siddhadazAmAM AnaMdanI jAta badalatI nathI paraMtu kALa badalI jAya che. (24) ahIM koIne ema thAya ke siddha bhagavAnane AnaMda che temAM A AtmAne zuM? tene kahe che ke bhAI ? siddhane AnaMda che ema nakkI koNa kare che? nakkI karanAra pote che ke bIjo? nakkI karanAre potAnA jJAnano ja mahimA karyo che ane temAM siddha ane kevaLajJAnI e to badhA nimitta tarIke AvyA che. (25) konA jJAnamAM A vAta samajAya che? konuM jJAna A vAta kabule che? bhagavAnanuM jJAna kabule che ke potAnuM jJAna kabule che? potAnuM ja jJAna kabule che. puNya-pApanA bhAvamAM aTakanAruM jJAna A A kabulatuM nathI paraMtu puNya-pApa rahita siddhadazA tarapha vaLeluM jJAna A kabule che. arUpI caitanya tejanA mahAbhya pAse jagatamAM koInuM mahAbhya nathI. AtmAnuM caitanya teja kevaLajJAnarUpe pariName che tyAre to cAra kSAyopathamika jJAnonuM mahAbhya paNa rahetuM nathI; Avo caitanya svarUpI bhagavAna AtmA pote ja svataMtrapaNe paripUrNa jJAna ane sukharUpe thAya che tethI te ja "svayaMbhU che. "svayaMbhU' eTale svataMtrapaNe AtmAnuM jJAna-saukhyarUpanuM pariNamana te ja mahimAvaMta mAMgalika che. (26) jeNe eka AtmAnI paripUrNadazA jJAnamAM kabulI teNe potAnA jJAnamAM anaMtA siddha AtmAono svIkAra karyo ane potAnuM paNa tevuM ja svarUpa che ema kabulyuM eTale teNe bhaMga-bhedano nakAra karyo. "jevI mArA jJAnamAM jaNANI che tevI tevI ja siddhadazA svarUpe pariNamavuM te ja mAro svabhAva che, UNI dazA ke bhaMga-bhedarUpe pariNamavuM te mAruM svarUpa nathI; siddhone huM jANuM chuM ema bolAya che paNa kharekhara to huM mArI ja paryAyane jANuM chuM temAM teo jaNAya jAya che. evuM mAruM sAmarthya che" Ama svanuM bahumAna AvavuM joIe. (27) dareka jIva jo ke potAnI ja paryAyanA sAmarthyane jANe che paraMtu tene potAnA jJAnano bharoso Avato nathI tethI te paranuM bahumAna karavAmAM rokAya che ane svane bhUlI jAya che; paraMtu "huM mArA jJAna sAmarthyane jANuM chuM, parane kharekhara huM jANato nathI, ane mAruM jJAna sAmarthya to paripUrNa che" ema svano mahimA Ave to koI parano mahimA Ave nahIM. AtmA pote asaMkhya pradeza anaMtaguNono piMDa che, tene saMbhAratA te Akho piMDa paryAyamAM AvI jAya che. eka samayanI avasthAmAM anaMtaguNono piMDa vartamAnarUpa AvI jAya che. ane teno eka samayamAM khyAla karanAra mArI paryAya che. A rIte jJAnanI potAnI avasthAnA sAmarthyanA gANAM gavANAM che. (28) aho ! Aja to apUrva bhAvo AvyA che, AtmAmAM A bhAvone ogALavA jevA che, poNI kalAka ekadhArI apUrva vyAkhyA AvI che, AvI sarasa vAta koI vakhate thaI nathI. Aje to koI judI ja jAtathI ghUMTANuM che....... alaukika amRta nIkaLyuM che. A rIte apUrva mAMgalika thayuM. (Atmadharma aMka 26, peIja naM.-pa2 thI 57) Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 pariziSTa vibhAga-3 jJAna svabhAva lekhaka zrI yugalakizorajI. "yugala" ema. e. sAhityaratna koTAjJAna AtmAno sArvakAlika svabhAva che, te AtmAnI eka asAdhAraNa zakti tathA lakSaNa paNa che. anaMta jaDa-cetana - tattvonA samudAya svarUpa evA A vizvamAM jJAnathI ja cetananI bhinna oLakhANa thAya che. te AtmAno eka mukhya guNa che je vizvanuM savizeSa sArvakAlika pratibhAsana kare che. AtmAnA anaMta guNa tathA dharma paNa jJAnamAM ja pratibiMbita thAya che, jANe ke jJAnamAM ja AtmAnuM sarvasva samAI rahyuM hoya. zrI samayasAra paramAgamamAM AtmAne jJAna mAtra ja kahyo che. lokamAM paNa koI eka evI vizeSatAnI apekSAe koI vyaktine saMbodhita karavAnI paddhati che ke je tenuM saMpUrNa pratinidhitva karI zake. jema koi vyaktine nyAyadhIzanA nAmathI saMbodhavAmAM Ave che. nyAyadhIzapaNuM tenI eka evI vizeSatA che ke jethI te badhA manuSyothI bhinna oLakhAI Ave che. jo ke tenAmAM anya sAmAnya manuSyo jevI tathA vyaktigata potAnI aneka vizeSatAo paNa che. te kevaLa nyAyAdhIza ja nathI paraMtu nyAyAdhIza saMjJAmAM tenuM saMpUrNa sAmAnya - vizeSa vyaktitva garbhitapaNe AvI jAya che. tethI nyAyadhIza zabda tenuM saMpUrNa pratinidhitva kare che. arthAt te vyakti je kAMI che te badhuM nyAyAdhIzapaNAmAM samAI gayuM che. e ja rIte jJAna AtmAnA anaMta guNa dharmo samAna jo ke AtmAno eka vizeSa guNa ja che. paraMtu tenA vinA AtmA oLakhAto ja nathI. jJAnano vyApAra pragaTa anubhavamAM Ave che. anya zaktiomAM e vizeSatA nathI. tethI "upayogo salAma' nI chAyAmAM anaMta padArthonA samudAyarUpa evA A mizrita vizvamAM jJAnathI ja AtmAnuM svataMtra astitva ane vyaktitva siddha thAya che. kevaLa AtmAnA ja nahi paraMtu jagatanA astitvanI siddhi paNa jJAna ja kare che. jJAna jagatanA nigUDhatama rahasyonuM udghATana kare che. tethI jJAna ja AtmAnuM sarvasva che ane tenA vinA vizvamAM AtmA saMjJAvALA koI cetanatattvanI kalpanA ja vyartha che. jJAnano svabhAva hRdayaMgama karI letAM saMpUrNa AtmasvabhAvanI samajaNa ja sulabha thaI jAya che. tethI prajJAvaMta AcArya kuMdakuMde potAnA samayasAra paramAgamamAM jJAna mAtra ja kahyo che. jJAna-mAtra kahevAmAM AtmAnA mAtra jJAna-guNanI ja nahIM, paraMtu anaMta guNa dharmonA samudAyarUpa eka akhaMDa jJAyaka AtmAnI ja pratIti thAya che. jJAnanI smRti - mAtramAM ja akhaMDa cetanatattva potAnI anaMta vibhUtio sAthe deSTimAM Ave che. jJAnanA eka samayanA pariNamanane juo!temAM AtmAnuM sarvasva ja pariNameluM che, tethI AtmA jANe ke jJAna ja che, anya kAMI nahi. A rIte guNa-guNInI abhedadaSTimAM jJAna AtmA ja che. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A jJAna AtmAno saikAlika svabhAva che. je svabhAva saikAlika hoya che teno vastuthI kadI abhAva nathI thato. ane vastunI jema te sadA pUrNa, akhaMDa ane zuddha hoya che. vastu te svabhAvanI ja banelI hoya che. tethI svabhAva kadI tenAthI judo karI zakAto nathI. jema uSNatA agnino svabhAva che. uSNatA rahita agni koI vastu ja nathI, tethI uSNatA agninuM sarvasva ja che. - jJAnano svabhAva jANavuM arthAt vastunA sarvAganuM pratibhAsana karavuM che. kema ke svabhAva asahAya, akRtrima ane nirapekSa hoya che. tethI jJAna paNa jagatathI pUrNa nirapekSa ane asahAya rahIne potAno anAdi anaMta jANavAno vyApAra karyA kare che. potAnA jANavAnA kAryanuM saMpAdana karavA mATe jJAnane jagatathI kAMI paNa AdAna - pradAna nathI karavuM paDatuM. darpaNa samAna jJAnanI vastune jANavAnI rIta e che ke te sadA potAnA ekarUpa akhaMDa svarUpane surakSita rAkhIne zeyAkAre pariNamyA kare che. zeyAkAra pariNati jJAnano vizeSa bhAva che ane te zeyAkAra pariNatimAM jJAnatvano anvaya teno sAmAnya bhAva che. jema darpaNa potAnA svaccha svabhAvathI vastuone potAnAmAM pratibiMbita kare che. darpaNamAM vastuonA aneka AkAra racAyA-bhuMsAyA kare che paraMtu darpaNa pratyeka parivartanamAM akSuNNa rahe che. vastuonA aneka AkAra - prakAranA saMgaThana ane vidhAna (racanA) mAM darpaNanI ekarUpatA aprabhAvita rahe che. sAthosAtha te AkAra - prakArothI darpaNanI svacchatAne AMca AvatI nathI. jema darpaNamAM agni pratibiMbita thAya che paraMtu darpaNamAM agnimAM pratibiMbathI na to darpaNa tUTe che ke na garama thAya che. kema ke darpaNamAM je agni dekhAya che, te sAkSAt agni nathI paraMtu te to darpaNanI potAnI agni che. te darpaNanI potAnI paryAya che. tethI vAstavamAM te darpaNa ja che. darpaNamAM pratibiMbita agninI racanAnuM niyAmaka upAdAna darpaNanuM potAnuM svataMtra che. potAnI agninI racanAmAM darpaNe bahAranI agnithI kAMI paNa sahyoga lIdho nathI. A agni darpaNanI potAnI svataMtra sRSTi ane saMpatti che. darpaNanI agnino AkAra bahAranI agni jevo hovA chatAM paNa bahAranI agni temAM paMcamAtra kAraNa nathI. tathA bahAra agni baLI rahI che tethI darpaNamAM agni pratibiMbita thaI rahI che e paNa nitAMta asatya che. jo ema mAnI levAmAM Ave to vastuone pratibiMbita karavAno darpaNano svabhAva nahIM rahe. agnino svabhAva agni sApekSa hoIne "svabhAva" evI saMjJA ja khoI besaze. vAstavamAM darpaNanA svaccha svabhAvamAM jo agniAkAranA pariNamananI zakti ane yogyatA na hoya to AkhuM vizva ekatra thaIne paNa tene agninA AkAre karI zake nahiM. ane jo svayaM darpaNamAM agni-AkAre thavAnI zakti ane yogyatA che to pachI tene agninI zI apekSA che? je zakti zUnya che tene zakti ApI zakAtI nathI ane je zaktimayI che tene potAnI zaktinA prayogamAM koI bIjAnI apekSA hotI nathI. jagatanI koI paNa vastu para sApekSa rahIne potAnuM astitva rAkhI zakatI nathI. jo darpaNamAM pratibiMbita agninuM kAraNa bahAranI agni Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 hoya to pASANamAM paNa agni pratibiMbita thavI joIe, paraMtu ema thatuM nathI. tethI potAnI agninI racanAnI saMpUrNa sAmagrI darpaNanA potAnA akSayakoSamAM ja paDI che, tene koI pAsethI kAMI udhAra nathI levuM paDatuM. A carcAmAM evo tarka paNa rajU karavAmAM Ave che ke jo bahAranI agni darpaNanI agninuM kAraNa na hoya ane darpaNamAM te samaye agni-AkAra pariNamananI svataMtra yogyatA che to pachI jyAre agni na hoya tyAre paNa darpaNanA agni - AkAra pariNAma thavA joIe athavA agni sAme hovA chatAM paNa darpaNamAM agni pratibhAsita na thatAM bIjuM kAMIka pratibhAsana thavuM joIe. vicitra tarka che - je darpaNanA svabhAvanI svataMtratA upara eka sIdho prahAra che. jo darpaNanI samakSa agni hoya ane te tevI ne tevI darpaNamAM pratibiMbita na thAya to pachI ApaNe darpaNa kaI vastune kahIzuM? vastu jevI hoya tevI ja tene pratibiMbita kare tene ja to darpaNa kahe che. vaLI jo agninA abhAvamAM paNa darpaNamAM agni pratibiMbita thAya to athavA agninI samakSatAmAM darpaNamAM agninA sthAne ghaTa pratibiMbita thAya to darpaNanI prAmANikatA ja zuM kahevAze? tethI agninuM paNa hovuM ane darpaNamAM paNa sAMgopAMga te ja pratibiMbita thavuM e ja vastu sthiti che ane e ja vastu svabhAvagata anAdinidhana niyama paNa che. emAM pArasparika kAraNa- kArya bhAvathI utpanna koI parataMtratA athavA sApekSatAne mATe raMcamAtra avakAza nathI. A rIte darpaNa ane teno agni - AkAra agnithI sarvathA judo tathA nirlipta ja rahI jAya che. darpaNanI jema jJAna paNa zeyathI atyaMta nirapekSa rahIne potAnA zeyAkAranA utpAda- vyaya kare che. jJAnanA A zeyAkArane jJAnano atat svabhAva kahe che. bIjA aneka zeyonA AkAre pariNamIne paNa pratyeka zeyAkAramAM jJAnatvanI dhArAvAhikatAno kadI bhaMga thato nathI. arthAt jJAnano pratyeka zeyAkAra pariNAma jJAna - sAmAnyano anvaye akhaMDa tathA aparivartita che. jJAnanA pratyeka zeyAkAramAM jJAna ja pratidhvanita thAya che, tene AgamamAM jJAnano 'ta" svabhAva kahyo che. potAmAM anaMta lokAlokarUpa citra - vicitra zeyAkAra niyata samayamAM utpanna karavAmAM jJAna atyaMta svataMtra che. AmAM tene lokAlokanI koI apekSA nathI. na tene lokamAMthI kAMI levuM paDe che ke na kAMI devuM paDe che. jJAnamAM je lokAloka pratibiMbita thAya che, jJAnanA te zeyAkAranI racanA jJAnanI upAdAna sAmagrIthI thAya che, lokAlokarUpa nimittanuM temAM jarAya kAraNapaNuM nathI. tethI jJAna lokAlokane jANe che e kathana vyavahAra ja che. vAstavamAM jJAna zeyonmukha na hotAM svataMtrarUpe potAnA zeyAkArone ja jANe che. jema ApaNe koI mahelanI kalpanA karIe chIe. mahela to pASANano banelo hoya che paraMtu ApaNI kalpanAno mahela to ApaNI kalpanAthI ja banelo che, pASANathI nahi. e ja rIte jJAnanA zeyAkAra sarva jJAnanI ja sRSTi che ane te zeyathI atyaMta bhinna ja rahe che tathA jagatamAM zeya che tethI jJAnamAM pratibiMbita thAya che e tarka ja Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 bhramamUlaka che. je jJAnanI apratihata zaktinI avahelanA karIne jJAnanA napuMsakapaNAnI ghoSaNA kare che. zeya jevo AkAra jJAnamAM jANavAno evo artha to kadApi thaI zakato nathI ke jJAnanuM te kArya zeyanI kRpAthI niSpanna thayuM che. e to jJAnanI svacchatA tathA pramANikatAnuM ja pratIka che. jagatamAM sadeza kArya to aneka thAya che paraMtu koInI kRpAnI temAM koI apekSA nathI hotI. jema ke ApaNA pADozIne ghera bhAta banAvavAmAM Ave ane ApaNe tyAM paNa bhAta banAvavAmAM Ave to ApaNe pADozInuM anukaraNa karIne athavA pADozI pAsethI kAMI laIne to ApaNA bhAta banAvyA nathI, ApaNA bhAta svataMtrarUpe potAnA niyata samaye ApaNI saMpattithI banyA che ane e ja rIte pADozInA paNa bannemAM koI saMbaMdha ja banato nathI. hA, sAdezya to bannemAM che, paraMtu saMbaMdha kAMI paNa nathI. e ja rIte jJAnamAM koI zeya athavA ghaTa pratibiMbita thAya che to jJAnano ghaTAkAra to jJAnanI potAnI zaktithI potAnA niyata samaye utpanna thayo che, mATInA ghaTanA kAraNe nahi; kAraNa ke mATIno ghaTa to pahelAM paNa vidhamAna hato paraMtu jJAnano ghaTa pahelAM na hato. jJAne potAnA kramabaddha pravAhamAM potAno ghaTa have banAvyo che ane te ghaTAkAranI racanAmAM jJAne mATImaya ghaTanuM anukaraNa nathI karyuM paNa jJAnano ghaTAkAra mATImAM ghaTAkArathI nitAMta pRthaka jJAnano potAnA samayano svataMtra nirapekSa utpAda che. jJAnamAM ghaTAkAranI racanA, jJAnanA anAdi anaMta pravAhakramamAM niyata kSaNamAM ja thaI che. enI eka kSaNa paNa AgaLa pAchaLanI kalpanA ekAMta mithyA che. "jJAnanI sAme ghaDo che' tethI ghaDo ja pratibiMbita thayo - e vAta tarka ane siddhAMtanI kasoTIe paNa siddha nathI. jo ene siddhAMtathI svIkArI levAmAM Ave to pachI lokAloka to sadAya vidhamAna che, kevaLajJAna kema nathI thatuM? vaLI jo padArtha jJAnanuM kAraNa hoya to pachI chIpane jotAM cAMdInI bhrAMti kema thaI jAya che? athavA vastu na hovA chatAM paNa vALa maccharAdinuM jJAna kevI rIte utpanna thaI jAya che? tathA bhUta ane bhAvI paryAyo to vartamAnamAM vidyamAna nathI temanuM jJAna kevI rIte thaI jAya che? tethI zeyathI jJAnanI sarvAgI nirapekSatA nirvivAda che. A lokamAM jJAnano evo adbhuta svabhAva che. ane A nirapekSa, nirlipta, nirAvaraNa jJAnasvabhAvanI pratIti ane anubhUti bhava-vinAzinI che. jJAnI jANe che ke je samaye je zeya mArA jJAnamAM pratibiMbita dekhAya che te badho jJAnano ja AkAra che. te badhuM huM ja chuM ane te pratibiMba mAro ja svabhAva che. jJAnano te AkAra zeyathI taddana khAlI che. temAM zeyano eka avibhAga pratiSNada paNa pravezelo nathI. ane te AkAra mArA jJAnanA niyata svakALe mArA jJAnathI ja utpanna thayo che ane te ja utpanna thavA yogya paNa che. anya pariNAmane te samaye mArA jJAnanA pravAhamAM utpanna thavAno avakAza ane adhikAra nathI. AmAM "A kema" AvyuM ane anya kema nahIM" e prazna ja raheto nathI. jJAnamAM pratibiMbita joyAkAranA saMbaMdhamAM jene Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 'kema ' evo vizvamabhAva utpanna thAya che te vAstavamAM jJAnanA zeyAkAra, jJAnasvabhAva ane AtmAno ja abhAva cAhe che. jJAna -svabhAvanI A pratIti nirbhayatA ane niHzaMkatAne janma Ape che. jJAnI A pratItimAM sadAya nizcata ja che ke mArI jJAnaparidhimAM jagatano praveza ja niSidha che. tethI anekAkAra thaIne paNa jJAna nirmaLa ja rahe che ane te anekAkAra paNa jJAnanA ja vizeSo hovAne kA2Ne jJAna ja che. jJAnanA maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 A vizeSo koI vyavasthAnI vastu nathI paraMtu sahaja ja potAnA niyata samaye jJAnasAmAnyamAMthI utpanna thayA kare che tethI jJAnI A vizeSono paNa tirobhAva karIne jJAnasAmAnya 52 ja potAnI dRSTi kendrita kare che AthI niraMtara zuddha jJAna je tenI anubhUtimAM avatare che. AnAthI viparIta ajJAnI sadAya jJAnamAM zeyAkAronA pravezanI bhrAMtithI Akulita 2he che. tene evuM lAge che ke A indriyonA viSaya mArI aMdara ja AvI rahyA che. vAstavamAM to indriyaviSaya jJAnamAM pratibiMbita mAtra thAya che. jJAnanA pratibiMbane ajJAnI sAkSAt jJeya ja samaje che. tethI tene sadA zeyamizrita jJAnanI azuddha anubhUti ja thAya che. zrI samayasAra paramAgamanI 15 mI gAthAnI TIkAmAM AcArya zrI amRtacaMdra enuM atyaMta mArmika vivecana kare che: 'aneka prakA2nA zeyonA AkAro sAthe mizrarUpapaNAthI Upajela sAmAnyanA tirobhAva ane vizeSanA AvirbhAvathI anubhavamAM AvatuM (vizeSabhAvarUpa, bhedarUpa, anekAkArarUpa ) jJAna te ajJAnI, zeyalubdha jIvone svAdamAM Ave che paraMtu anya zeyAkA2nA saMyoga rahitapaNAthI Upajela sAmAnyanA AvirbhAva ane vizeSanA tirobhAvathI anubhavamAM AvatuM ekAkA2 abhedarUpa jJAna te svAdamAM AvatuM nathI; vaLI 5ramArthathI vicArIe to - to, je jJAna vizeSanA AvirbhAvathI anubhavamAM Ave che te ja jJAna sAmAnyanA AvirbhAvathI anubhavamAM Ave che. alabdha jJAnIone to, jema saiMdhavanI gAMgaDI, anya dravyanA saMyogano vyavaccheda karIne kevaLa saiMdhavano ja anubhava ka2vAmAM AvatAM, sarvataH eka kSA22sapaNAne lIdhe kSA25Ne svAdamAM Ave che temAM AtmA paNa, 52dravyanA saMyogano vyavaccheda karIne kevaLa AtmAno ja anubhava karavAmAM AvatAM, sarvataH eka vijJAnaghanapaNAne lIdhe jJAnapaNe svAdamAM Ave che. ' 2 vAstavamAM jJAnasAmAnyanI vismRti karI devAthI jJAnanA anekAkA2nI sRSTi na banatAM jJeyanI sRSTi banI jAya che ane zAka tathA lavaNanA mizraNanI jema, ajJAnIne sadAya 'A deha huM ja chuM, A java2 mane ja che, ' evo mizra svAda Ave che; paraMtu jJAnIne to sadAya jJAnasAmAnyanI ja smRti che. 'mAruM jJAna ja javara tathA dehAdAra pariNamavA chatAM paNa huM deha tathA jvarathI bhinna jJAna ja chuM. jJAnane deha nathI ane jJAnane kadI jvara caDato ja nathI' tethI jJAnanA javarAkAra ane dehAkA2 pariNAma paNa jJAnIne dekhAtA nathI. AmAM e tarka paNa apekSita nathI ke jo niraMtara jJAnasAmAnyanI Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 ja daSTi rahe to pachI jJAnanA vizeSonuM zuM che? vAstavamAM jJAna to sahaja ja zeya - nirapekSa rahIne anekAkAra pariNamyA kare che koIpaNa prabaMdha vinA ja te anekAkAra jJAnamAM thayA kare che. jema ApaNA gharamAM jhUlatA darpaNamAM pADozInAM makAna, manuSya Adi sahaja maunabhAve pratibiMbita thayA kare che, ApaNe temanI vyavasthA nathI karatA ane darpaNanA te khaMDabhAva ( pratibiMba ) ApaNA prayojananI vastu paNa nathI. jo ke te ApaNA jANavAmAM avazya Ave che paraMtu ApaNI avirala deSTi to ApaNA akhaMDa darpaNa para ja kendrita rahe che. jo ApaNI dRSTi te khaMDabhAvo ane pratibiMbo upara kendrita thaI jAya ane ApaNe darpaNanI akhaMDatAne vistRta karI daIe to ApaNane lAgaze ke ApaNA darpaNamAM to koI manuSya athavA makAna pravezI gayuM, ane tethI ApaNe vihaLa thaI jaIzuM; paraMtu A anekAkAromAM paNa darpaNa to jemanuM tema vidhamAna che. A dRSTi ane pratIta nirAkuLatAne janma de che. ajJAnI mAne che ke "mane dhana maLyuM. paraMtu vAstavamAM ajJAnInA jJAnane paNa dhanano eka AkAra mAtra maLyo che, dhana to maLyuM nathI ja. ajJAnI dhana maLavAnI kalpanAthI ja harSita thayA kare che. e ja rIte agninA saMyogamAM ajJAnI mAne che ke huM baLI rahyo chuM, paraMtu vAstavamAM agninI jvALA jJAnamAM biMbita mAtra thaI rahI che, jJAna to baLI rahyuM nathI. jo agnithI jJAna baLavA mAMDe to agninI uSNatAne koNa jANaze? paraMtu ajJAnI "huM baLI rahyo chuM." A kalpanAthI ja vihaLa thaI jAya che. vAstavamAM jJAnane zeya pAsethI to kAMIpaNa maLatuM nathI, te to potAnA te zeyAkAromAM paNa eTaluM ne eTaluM rahe che. ApaNA darpaNamAM pratibiMbita koI mahelathI ApaNe ApaNane lAbha maLyo hovAnuM mAnatA nathI ane te mahela darpaNamAMthI adezya thaI jatAM ApaNe zokAtura paNa kayAM thaIe chIe? A paristhitimAM harSa ke zoka to koI bALaka (ajJAnI) nuM ja kArya hoI zake, paraMtu A dRSTi to ApaNane niraMtara ja varte che. ApaNA gharamAM svaccha darpaNa jhUlI rahyuM che ane ApaNe e paNa jANIe chIe ke te darpaNamAM jagatanA aneka padArtha paNa pratibiMbita thAya che. paraMtu ApaNA darpaNamAM zuM zuM pratibiMbita thAya che e ApaNI dRSTino viSaya nathI hoto. paraMtu te pratibiMbo pratye sadA ApaNo udAsIna bhAva ja pravarte che. je kAMI pratibiMbita thatuM hoya, te darpaNano svabhAva ja che. darpaNanA svaccha svabhAvano vizvAsa ApaNane e vikalpa paNa UThavA deto nathI ke temAM zuM zuM pratibiMbita thAya che? kema ke te ApaNA vikalpa athavA vyavasthAno viSaya na hotAM darpaNano akRtrima svabhAva ja che. temAM je kAMI pratibiMbita thAya che te badhuM vyavasthita ja che, vyavasthA yogya nathI. tathA te pratibiMba mamatA karavA yogya paNa nathI, kAraNake te pratibiMbonI mamatA kalezakAriNI che. darpaNamAM te pratibiMbonA AgamanathI jevA ApaNe harSita thaIzuM, tevA ja temano darpaNamAMthI vilaya ApaNane zoka-sAgaramAM DUbADI deze. tethI darpaNa vizeSanI dRSTithI utpanna kalpita harSa - zokano aMta darpaNa- sAmAnyanI Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 409 dRSTithI ja saMbhava che, anya koI rasto nathI. A ja pramANe jJAnamAM pratibiMbita aneka zeyAkArarUpa jJAnanA vizeSomAM jo ke jJAna-sAmAnyanI ja vyAti che, zeyanI vyAti nathI; paraMtu jJAnanA te vizeSa vAstavamAM AtmAne mATe jANavA mAtra sivAya, anya koIpaNa prayojananI vastu nathI. jJAnamAM te svataH sahaja bhAve nirmita thayA kare che. jema ke jJAnamAM je ghaDo pariNamyo te ghaTAkAra svayaM jJAna ja che paraMtu AtmA te ghaTAkAra jJAnanuM zuM kare? tethI niraMtara "huM to jJAna ja chuM, ghaTa nathI ' -A sAmAnyanI dRSTi ane anubhUti ja zAMti ApanAra che. jJAna svabhAvanI pratIti anaMta prazno, agaNita ghaTanA - cakro tathA asaMkhya paristhitionuM eka mAtra samAdhAna che. te dRSTimAM zuddha akhaMDa ekarUpa jJAna sivAya AtmAmAM kAMI bhAsatuM ja nathI. "huM to jJAnano dhruva tAro chuM. ' AmAM AtmAnI sAthe deha, karma ane rAgano saMbaMdha paNa kayAM rahyo? rAga to AtmA ane karmanI saMyogI dRSTimAM bhAsita thAya che. jema jaLa ne kAdava sahita dekhatAM malinapaNuM anubhavamAM Ave che paraMtu zuddha jaLa svabhAvanI samIpa jaIne joIe to jaLamAM kAdava kayAM che? jaLa to kAdava sAthe paNa jaLa ja che. A rIte karma ane AtmAnI saMyogI dRSTimAM AtmAmAM rAga-dveSa, puNya-pApa dRSTigocara thAya che paraMtu zuddha jJAnasvabhAvanI samIpatAmAM jJAnamAM na rAga che, na Sa che, na puNya che, na pApa che, na devuM che ke na mana vANI che. karma ane dehanA vividha aNadhAryA (-apratyAzita) pariNAma jJAnano sparza paNa karI zakatA nathI. pralayakALanA bhayaMkara vinAza vacce jJAnI to anubhava kare che ke mArA jJAnamAM pralaya thayo nathI. huM to pralayano paNa jJAtA chuM, pralayanAM dravya jJAnamAM pratibiMbita thAya che paraMtu jJAna pralayAkAra hovA chatAM paNa jJAnamAM pralayano praveza thato nathI. jema sAgarane samarpaNa karAyelo puSpa-hAra athavA prahAra sAgaranI chAtI upara citrita mAtra thaIne rahI jAya che ane sAgara roSa athavA toSanI viSama anubhUtiothI zUnya ekarUpa ja rahe che. e ja rIte vizvanuM sarvasva jJAnamAM pratibiMbita thavA chatAM paNa jJAnI te saMpUrNa vizeSono tirobhAva karIne huM trikALa jJAna ja chuM; vizva nathI" A zuddha jJAnanuM ja ciraMtana saMcetana kare che. jagatanI bhayaMkara pratikULatAo ane sAtamI narakanI yAtanAomAM paNa jJAnIne zuddha jJAnanuM A saMcetana abAdhita rahe che. jyAM jJAnane deha ja nathI tyAM pratikULatAnuM astitva jJAnInI duniyAmAM kayAM rahyuM? pratikULatA ane narakanI yAtanAno jJAnamAM praveza ja nathI, to pratikULatA ane yAtanA jJAnane kevI? A rIte jJAnanA vaja kapATonuM bhedana karIne koI (padArtha) jJAnasvabhAvamAM pravezI ja nathI zakato. tethI jJAna trikALa zuddha, ekarUpa ja rahe che. A ja jJAnanA zuddha ekatvamAM pratiSThita thaIne jJAnI zuddha anubhUtinA baLathI vikAra ane karmono kSaya karato thako muktinA pAvana patha para AgaLa vadhato jAya che ane aMte mukti tene varI le che. vAstavamAM jJAnIne muktinI paNa cAha nathI. jJAna to trikALa mukta ja che. tene Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 maMgala jJAna darpaNa bhAga-1 navI mukti athavA siddhadazAnI paNa apekSA nathI. jJAna to jagatanAM dravya - kSetranA sva bhAvathI sadAyamukta paDyuM che. jJAna to narakamAM paNa mukta ja che. te sadA jJAyaka ja to che. tenA sivAya anya koIpaNa kalpanA tenA pratye karavI vyartha che. tene Asrava ane baMdha paNa nathI, pariNAme saMvara, nirjarA ane mokSa paNa tene nathI; kAraNake je pahelAM baMdhAyo hoya, tene ja to chUTavAno prasaMga banI zake che. je kadI baMdhAyo ja nathI, tenI muktinI vAta ja vyartha che. jJAnane bAMdhavAno prayAsa karanAra svayaM jJAnasAgaramAM DUbI jAya che te avilaMba jJAnamAM pragaTa thAya che (- jaNAya che) paNa jJAna to saMpUrNapaNe aprabhAvita ja rahe che. lokanI dareka paristhitimAM "huM to jJAna ja chuM' e dRSTi tathA jJAnanuM A zuddha saMcetana bhavanA dvAronuM bhedana karIne muktinA pAvana dvAranuM udghATana kare che. A ja dRSTi lokamAMgalyanI adhiSThAtrI che jemAM paryAyadeSTinAM saMpUrNa kalezano aMta AvI jAya che. viSamatama paristhitimAM paNa AnaMdanA motI verato, bhavathI utpanna thayela cira-dAridrayano aMta karIne, zAMtino khajAno kholI denArI zuddha jJAnanI A pratIti ane anubhUti cira jayavaMta vartA, cira jayavaMta vartA! sAco nirNaya jJAnavaDe jJAnasvabhAvanA nirNayathI samyagdarzana thAya che. vikalpathI nirNaya te sAco nirNaya nathI; jJAnamAM vastu AvIne je nirNaya thAya - te nirNaya sAco che. te nirNaya kyAre thAya? kahe che jJAnaparyAya rAgathI judI thaIne eTale ke aMtarmukha thaIne potAnA svabhAvane akhaMDasvarUpe lakSamAM le, tyAre ja AtmasvarUpano sAco nirNaya thAya; AvA nirNayapUrvaka jJAnano jhukAva zuddhAtmA tarapha vaLe tene "zuddhanayano apUrva pakSa "kahevAya che; ne te jIvane mokSano mArga khule che. (Atmadharma aMka naM-345, peIja naM-18) pahelAMne jANavA jatAM pachI bIjAne jANavA jatA; tyAM pahelAMnuM jANavuM naSTa thaI gayuM. jJAna trIjuM jANavA gayuM to pahelAMnuM (jJAna) naSTa thayuM; tethI e jJAna nitya na rahyuM paNa anitya thayuM. zrotA- gaIkAle je vAta karI hatI te amane yAda che !! samAdhAna- yAda che, paNa tyAM vartamAna upayoga kyAM che? e yAda to dhAraNAmAM che, upayogamAM nathI. upayogamAM ekaThuM thayuM nathI paraMtu ughADamAM ekaThuM thayuM che. upayoga krame thAya che ne e ahIM kahevuM che. (pravacana sudhA bhAga-2, peIja naM-432)la Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patraka peIja naMbara lITI naMbara azuddhi 2 | sUkSma vyavahAranaya che O zuddhi sthULa vyavahAranaya che ane temAM aTakyo che. anAdinuM sUkSma pakSa che tene rahelA che. Yit pratibhAsa thAya che kahyuM che; A lokamAM anAdinuM pakSa rahelo che. Y't pratibhAsa thAya che. kahyuM che A lokamAM 19. 23. 14 24 3 24. 24/25 | 25 26 26. 19 26 na rahetAM, "sva-para prakAzaka' huM parane jANuM chuM, jANe che, pramANa che, jAya che, 27 na rahetAM "sva-para prakAzaka huM parane jANuM chuM. jANe che pramANa che jAya che | thato anubhave che 13. 27. 26 28 28 11 thatuM 28. 24 29. 29 29 anubhave che. tevo guNasatuM vistAra che." upacarit sadbhuta zeya che" jANe che, jJAna." 30. 24 guNasa" 24/25 | vistAra che upacarit | 8 | zeya che 28 | jANe che 25 | jJAna" 28 31 31 | 32 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zuddhi rahelI che. viSaya nA nimittanI 24 14 karavA, 1 1 peIja naMbara lITI naMbara | azuddhi 33 | 7 | rahelI che 35 | viSaya 38 nimittanI 38 karavA 39 thayelo che | nahIM tevo 39. 21 A to 40. 12 lakSaNa che.? 40. 15 jJAna 40. 17. thAya | tevuM 39. 12 thayelo che, nahIM, tevo AtmA to lakSaNa che. jJAna thAya. 41 tenuM 42 huMchuM. 71 zuddhana ya 74 10. | 7 jJAnamahelamAM 87 1 7. mApa 95 31 100 102 11) parthAt advaitarUpa 25 | anaMtAnaMtta teja | cAdanImAM koTezanamAM 6ThThI evI samajAya vyavahArane zuddhanaya jJAnamahelamAM mAtra arthAt advaitarUpa anaMtAnaMta te ja cAMdanImAM ethI samajAya to vyavahArane parane pratyakSa jANavA | 139 144 148 22 15O 155. 1 2 pratyakSa 167 | 6 mANavA Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 joIe, 240 vedaka peIja naMbara lITI naMbara | azuddhi | zuddhi 169 | | 24 | AvavA jaNAvavA 180 | 10 | papugalanI | gugalanI 203 juo! A baMdha svarUpane sidhdha kare che. e 209 | (jJAnanA (jJAnano 217 joIe 233 - sAMprakitapaNuM) - sAMpratikapaNuM) paMcaparameSThI paNa paMcaparameSThI paNa zeyamAM jJaya che. zeyamAM jAya che. 247 vaidhaka 249 lAjikathI lojikathI 251 ane AtmA jJAyaka 255 5 jJAnarUpI jJAna rUpI 264 parane jANe che. parane jANe che. ema nahIM, ema nahIM. 295 so sAthe 297 chellI 299 jANatA 310 3) zrotA:- amane zrotA- emane 311 svarUpe sva rUpe 329 samasyA samasta 33) 13 caMdana ne 331 16 arIta e rIte 331 16 TaLaNuM 332 | 12 33ra | 25 | paudagalika paugalika 8 16 caMdanane TaLatuM Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peIja naMbara lITI naMbara | azuddhi | | zuddhi samyakatA 334 samyakatA 334 tenuM 335. 348 | Iba0 jANavAnA dvatapaNuM | pravAhULaruM chadmastha jANavAno dvatapaNuM pravAhamAM 364. 371 396 jJo jJAna 404 | 13 18 | | agnimAM aninA Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: vAMcakonI noMdha mATe :