Book Title: Mallinatha Purana
Author(s): Sakalkirti Acharya, Gajadharlal Jain
Publisher: Vitrag Vani Trust Registered Tikamgadh MP
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002720/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mallinAtha purANa (AcArya zrI sakalakIrti jI kRta mUla graMtha kA hindI rUpAntaraNa) prakAzaka vItarAga vANI dasTa rajisTarDa muhallA saila sAgara, TIkamagar3ha (ma. pra.)-472001 For Pilvate & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NO****************************** | MITKan :|| zrI mallinAtha purANa (AcArya zrI sakalakIrti jI kRta mUla graMtha kA hindI rUpAntaraNa) hindI TIkA-paM. zrI gajAdharalAla jI nyAyAcArya OsaMi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi 30Hao MOK********************* COVE (4 ) prakAzaka vItarAga vANI TrasTa (rajisTarDa) [ MAT, Ab (T. ) pina- 472001 53******************************Jin Jain Education interational For Privale & Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mallinAtha purANa (zrI sakalakIrti AcArya kRta ) 0 hindI TIkA paM. zrI gajAdharalAla jI nyAyAcArya sampAdana pratiSThAcArya paM. vimalakumAra jaina soMrayA pradhAna sampAdaka- vItarAga vANI 'mAsika' sailasAgara, TIkamagar3ha (ma.pra.) * mahAvIra nirvANa divasa : 2002 0 dvitIyAvRtti 1000 0 mUlya : 45.00 rupae ISBN No. 81-88313-14-9 prakAzaka vItarAga vANI TrasTa (rajisTarDa ) muhallA sailasAgara, TIkamagar3ha (ma.pra.) 472001 0 mudraka paM. barddhamAnakumAra jaina soMrayA arihaMta AphaseTa priMTarsa sailasAgara, TIkamagar3ha (ma.pra.) phona- 07683-42592 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mallinAtha purANa ke mUla racayitA bhagavaMta AcArya zrI sakalakIrti jI kA (saMkSipta jIvana paricaya) vipula sAhitya nirmANa kI dRSTi se AcArya sakalakIrti kA mahattvapUrNa sthAna hai / inhoMne saMskRta evaM prAkRta vAMgamaya ko saMrakSaNa hI nahIM diyA, apitu usakA paryApta pracAra aura prasAra kiyA / AcArya sakalakIrti ne prApta AcArya paramparA kA sarvAdhika rUpa meM poSaNa kiyA hai| tIrthayAtrAe~ kara janasAmAnya meM dharma ke prati jAgarUkatA utpanna kI aura navamaMdiroM kA nirmANa karAkara pratiSThAe~ karAyIM / AcArya sakalakIrti ne apane jIvanakAla meM 14 bimba pratiSThAoM kA saMcAlana kiyA thA / galiyA koTa meM saMghapati mUlarAja ne inhIM ke upadeza se caturviMzati jinabimba kI sthApanA kI thI / nAgadraha jAti ke zrAvaka saMghapati ThAkurasiMha ne bhI kitanI hI vimba pratiSThAoM meM yoga diyA / AbU meM inhoMne eka pratiSThA mahotsava kA saMcAlana kiyA thA, jisameM tIna caubIsI kI eka vizAla pratimA parikara sahita sthApita kI gayI thii| niHsandeha AcArya sakalakIrti kA asAdhAraNa vyaktitva thA / tatkAlIna saMskRta, apabhraMza, rAjasthAnI Adi bhASAoM para apUrva adhikAra thaa| bhaTTAraka sakalabhUSaNa ne apane upadezaralamAlA nAmaka grantha kI prazasti meM sakalakIrti ko aneka purANa granthoM kA racayitA likhA hai| bhaTTAraka zabhacandra ne bhI sakalakIrti ko purANa aura kAvya granthoM kA racayitA batAyA hai| AcArya sakalakIrti kA janma vi.saM. 1443 (I. san 1386) meM huA thaa| isake pitA kA nAma kamasiMha aura mAtA kA nAma zobhA thA / ye hUMvar3a jAti ke the aura aNahilapura paTTana ke rahanevAle the / garbha meM Ane ke samaya mAtA ko svapnadarzana huA thA / pati ne isa svapna kA phala yogya, karmaTha aura yazasvI putra kI prApti honA batalAyA thaa| bAlaka kA nAma mAtA-pitA ne pUrNasiMha yA pUnasiMha rakhA thA / eka paTTAvalI meM inakA nAma 'padArtha' bhI pAyA jAtA hai| inakA varNa rAjahaMsa ke samAna zubha aura zarIra 32 lakSaNoM se yukta thA / pA~ca varSa kI avasthA meM pUrNasiMha kA vidyArambha saMskAra sampanna kiyA gayA / kuzAgrabuddhi hone ke kAraNa alpasamaya meM hI zAsvAbhyAsa pUrNa kara liyaa| mAtA-pitA ne 14 varSa kI avasthA meM hI pUrNasiMha kA vivAha kara diyA / vivAhita ho jAne para bhI inakA mana sAMsArika kAryoM ke bandhana meM baMdha na sakA / putra kI isa sthiti se mAtA-pitA ko cintA utpanna huI aura unhoMne samajhAyA-"apAra sampatti hai, isakA upabhoga yuvAvasthA meM avazya karanA cAhiye / saMyama prApti ke lie to abhI bahuta samaya hai| yaha to jIvana ke cauthe pana meM dhAraNa kiyA jAtA hai| kahA jAtA hai ki mAtA-pitA ke Agraha se ye cAra varSoM taka ghara meM rahe aura 18 veM meM praveza karate hI vi. saM. 1463 (I. san 1406) meM samasta sampatti kA tyAga kara bhaTTAraka padmanandi ke pAsa neNavAM meM cale gaye / bhaTTAraka yazaH kIrti zAstrabhaNDAra kI paTTAvalI ke anusAra ye 26 veM varSa meM neNavAM gaye the / 34 veM varSa meM AcArya padavI dhAraNa kara apane pradeza meM vApasa Aye aura dharmapracAra karane lage / isa samaya ye nagnAvasthA meM the| . AcArya sakalakIrti ne bAgar3a aura gujarAta meM paryApta bhramaNa kiyA thA aura dharmopadeza dekara zrAvakoM meM dharmabhAvanA jAgRta kI thii| una dinoM meM ukta pradezoM meM digambara jaina mandiroM kI saMkhyA bhI bahuta kama thI tathA sAdhu ke na pahuMcane ke kAraNa anuyAyiyoM meM dhArmika zithilatA A gayI thii| ataeva inhoMne gAMva-gAMva meM vihAra kara logoM ke hRdaya meM svAdhyAya aura bhagavadbhakti kI ruci utpanna kii| Jain Education international Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balAtkAragaNa iDara zAkhA kA Arambha bhaTTAraka sakalakIrti se hI hotA hai| ye bahuta hI medhAvI, prabhAvaka, jJAnI aura caritravAna the / bAgar3a deza meM jahA~ kahIM pahale koI bhI prabhAva nahIM thA, vi. saM. 1492 meM galiyAkoTa meM bhaTTAraka gaddI kI sthApanA kI tathA apane Apako sarasvatIgaccha evaM balAtkAragaNa se sambodhita kiyA / ye utkRSTa tapasvI aura ratnAvalI, sarvatobhadra, muktAvalI Adi vratoM kA pAlana karane meM sajaga the| sthiti kAla- bhaTTAraka sakalakIrti dvArA vi. saM. 1490 (I. san 1433) vaizAkha zuklA navamI zanivAra ko eka caubIsI mUrti; vikrama saMvat 1492 (I. san 1435) vaizAkha kRSNa dazamI ko pArzvanAtha mUrti; saM. 1494 (I. san 1437) vaizAkha zuklA trayodazI ko AbU parvata para eka mandira kI pratiSThA karAyI gayI; jisameM tIna caubIsI kI pratimAeM parikara sahita sthApita kI gayI thIM / vi. saM. 1497 (I. san 1440) meM eka AdinAtha svAmI kI mUrti tathA vi. saM. 1499 (I. san 1442) meM sAgabAr3A meM AdinAtha mandira kI pratiSThA kI thii| isI sthAna meM Apane bhaTTAraka dharmakIrti kA paTaTAbhiSeka bhI kiyA thaa| bhaTTAraka sakalakIrti ne apanI kisI bhI racanA meM samaya kA nirdeza nahIM kiyA hai, to bhI murtilekha Adi sAdhanoM ke AdhAra para se unakA nidhana vi. saM. 1499 pauSa mAsa meM mahasAnA (gujarAta) meM honA siddha hotA hai / isa prakAra unakI Ayu 56 varSa kI AtI hai / 'bhaTTAraka sampradAya' grantha meM vidyAdhara joharApurakara ne inakA samaya vi. saM. 1450-1510 taka nirdhArita kiyA hai / para vastuta: inakA sthitikAla vi. saM. 1443-1499 taka AtA hai| racanAe~- AcArya sakalakIrti saMskRta bhASA ke praur3ha paMDita the / inake dvArA likhita nimnalikhita racanAoM kI jAnakArI prApta hotI hai-- 1. zAntinAtha carita 2. varddhamAna carita 3. mallinAtha carita 4. yazodhara carita 5. dhanyakumAra carita 6. sukamAla carita 7. surdazana carita 8, jambUsvAmI carita 9. zrIpAla carita 10. mUlAcAra pradIpa 11. praznottaropAsakAcAra 12. AdipurANa-vRSabhanAtha carita 13. uttara purANa 14. sadbhASitAvalI-sUktimuktAvalI 15. pArzvanAtha purANa 16. siddhAntasAra dIpaka 17. vrata kathAkoSa 18. purANasAra saMgraha 19. karmavipAka 20. tattvArthasAra dIpaka 21. paramAtmarAja stotra 22.AgamasAra 23. sAracaturvizatikA 24. paMcaparameSThI pUjA 25. aSTAhnikA pUjA 26. solahakAraNa pUjA 27. dvAdazAnuprekSA 28, gaNadharavalaya pUjA 29. samAdhimaraNotsAha dIpaka / rAjasthAnI bhASA meM likhita racanAe~- 1. ArAdhanApratibodhasAra 2. nemIzvara-gIta 3. muktAvalI-gIta 4. NamokAra-gIta 5. pArzvanAthASTaka 6. solahakAraNa rAso 7. zikhAmaNirAsa 8. ralatrayarAsa / niHsandeha AcArya sakalakIrti apane yuga ke pratinidhi lekhaka haiM / inhoMne apanI purANa viSayaka kRtiyoM meM AcArya paramparA dvArA pravAhita vicAroM ko hI sthAna diyA hai / caritranirmANa ke sAtha siddhAnta, bhakti evaM karmaviSayaka racanAe~ paramparA ke poSaNa meM vizeSa sahAyaka haiM / siddhAntasAradIpaka, tattvArthasAra, AgamasAra, karmavipAka jaisI racanAoM se jainadharma ke pramukha siddhAntoM kA unhoMne pracAra kiyA hai / munyAcAra aura zrAvakAcAra para racanAe~ likhakara unhoMne muni aura zrAvaka donoM ke jIvana ko maryAdita banAne kI ceSTA kI hai / inakI hindI meM likhita 'sArasIkhAmaNirAsa' aura 'zAntinAthaphAga' acchI racanAe~ haiM / inameM viSaya kA pratipAdana bahuta hI spaSTa rUpa meM huA hai| __ "tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA" (lekhaka sva. DaoN. nemicandra gyotiSAcArya graMtha se sAbhAra) Jain Education international Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prAkkathana Aja se 2600 varSa pUrva isa bhUmaNDala para tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI kA avataraNa huA thA / vaha tana aura mana donoM se adbhuta sundara the / unakA unnata vyaktitva loka kalyANa kI bhAvanA se yukta thA / unhoMne kAmanAoM aura vAsanAoM para vijaya pAkara prANImAtra ke kalyANa ke lie ujjavala mArga prazasta kiyA / vaha karmayoga kI sAdhanA ke zikhara the / unake vyaktitva meM sAhasa sahiSNutA kA apUrva samAveza thA / unhoMne mAnavIya mUlyoM ko sthiratA pradAna karate hue, prANiyoM meM nihita zakti kA udaghATana kara unheM nirbhaya banAyA / tathA ajJAnAMdhakAra ko dUra kara satya aura anekAnta ke Aloka se jana netRtva kiyA / unakA saMvedanazIla hRdaya karuNA se sadA dravita rahatA thA / hiMsA, asatya, zoSaNa, saMcaya aura kuzIla se saMtrasta mAnavatA kI rakSA kI, tathA varvartApUrvaka kie jAne vAle jIvoM ke atyAcAroM ko dUra kara ahiMsA maitrI bhAvanA kA pracAra kiyA / unakI tapaH sAdhanA viveka kI sImA meM samAhita thI / ataH sacce arthoM meM vaha divya tapasvI the / vaha prANImAtra kA udaya cAhate the / tathA unakA siddhAnta thA, ki dUsaroM kA burA cAhakara koI apanA bhalA nahIM kara sakatA hai / kArya, guNa, parizrama, tyAga, saMyama aise guNa haiM jinakI upalabdhi se koI bhI vyakti mahAna bana sakatA hai| unakA jIvana Atma kalyANa aura lokahita ke lie bItA / loka kalyANa hI unakI dRSTi aura lakSya thA / unakA saMgharSa bAhya zatruoM se nahIM antaraMga kAma krodha vAsanAoM se thA / vaha tAtkAlIna samAja kI kAyaratA, kadAcAra, aura pApAcAra ko dUra karane ke lie kaTivaddha rahate the| unake apAra vyaktitva meM svAvalambana kI vRtti tathA svataMtratA kI bhAvanA pUrNataH thii| unhoMne apane hI puruSArtha se karmoM kA nAza kiyA / unakA sandeza thA ki jIvana kA vAstavika vikAsa ahiMsA ke Aloka meM hI hotA hai| yaha kathana apane jIvana meM caritArtha kara sAkAra kiyA / dayA prema aura vinamratA ne mahAvIra kI ahiMsaka sAdhanA ko susaMskRta kiyA / unake krAntikArI vyaktitva se koTi koTi mAnava katArtha ho gae / bhagavAna mahAvIra meM bAhaya aura AbhyAMtara donoM hI prakAra ke vyaktitvoM kA alaukika guNa samAviSTa thA / unake ananta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha aura anaMta vIrya guNoM ke samAveza ne unake Atma teja ko alaukika banA diyA thaa| unake vyaktitva meM ni:svArtha sAdhaka ke samasta guNa samaveta the| ahiMsA hI unakA sAdhanA sUtra thA / anaMta antaraMga guNa unake AbhyAMtara vyaktitva ko Alokita karate the| vaha vizva ke advitIya krAntikArI tatvopadezaka aura jana netA the / unakA vyaktitva Adyanta krAntikArI tyAga tapasyA saMyama ahiMsA Adi se anupramANita rahA / bhagavAna mahAvIra svAmI dvArA prabodhita dvAdazAMga vANI hI jainAgama hai samasta jainAgama ko cAra bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai jinheM cAra anuyoga bhI kahate haiM inase sampUrNa zruta kA jJAna jAnanA cAhie / zruta vibhAjana kI AMzika jAnakArI nimnAnusAra hai:- prathamAnuyoga- isa anuyoga antargata kathAe~, caritra va purANa haiM / yaha samyak jJAna hai / isameM paramArtha viSaya kA athavA, dharma, artha, kAma, mokSa rUpa cAra puruSArthoM kA, tresaTha zalAkA puruSoM ke caritra kA kathana hai / dRSTivAda ke tIsare bheda anuyoga meM pAMca hajAra pada haiM / isake antargata Jain Education international Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAntara bhedoM meM vesaTha zalAkA puruSoM ke caritra kA varNana hai / mithyAdRSTi, avratI, alpajJAnI vyaktiyoM ke upadeza hetu yaha prathamAnuyoga mukhya karaNAnuyoga- karma siddhAnta va loka aloka dimAga ko, yugoM ke parivartana ko tathA cAroM gatiyoM ko darpaNa ke samAna pragaTa karAne vAlA hI samyajJAna hai / isa anuyoga se upayoga lagatA hai / pApavRtti chUTatI hai / dharma kI vRddhi hotI hai tathA tatva jJAna kI prApti zIghra hotI hai| jIva ke kalyANa mArga para calane kelie vizeSa rUpa se yaha karaNAnuyoga hai| caraNAnuyoga- jIva ke AcAra vicAra ko darzAne vAlA samyakjJAna hai / yaha gRhastha aura muniyoM ke caritra kI utpatti, vRddhi, rakSA ke aMgabhUta jJAna ko caraNAnuyoga zAstra ke dvArA vizeSa prakAra se jAnA jAtA hai / jIva tatva kA jJAnI hokara caraNAnuyoga kA abhyAsa karatA hai| caraNAnuyoga ke abhyAsa se jIva kA AcaraNa eka deza yA sarvadeza vItarAga bhAva anusAra AcaraNa meM pravartatA hai| dravyAnuyoga- isa anuyoga meM cetana aura acetana dravyoM kA svarUpa va tatvoM kA nirdeza rUpa kathana hai / isameM jIva, ajIva, sutatvoM ko, puNya, pApa, baMdha, mokSa ko tathA bhAva zruta rUpI prakAza ko vistAra se prastuta kiyA gayA hai / isa anuyoga anrtagata zAstroM meM mukhyataH zuddha-azuddha jIva, padagala, dharma, adharma, AkAza kAla rUpa ajIva dravyoM kA varNana hai| jinako tatva kA jJAna ho gayA hai aisA bhavya jIva dravyAnuyoga kA pravRtti rUpa abhyAsa karatA hai / isake atirikta vastu kA kathana karane meM jina adhikAroM kI AvazyakatA hotI hai / unheM anuyoga dvAra kahate haiM / isa prakAra bhagavAna mahAvIra svAmI kI paramparA meM gaNadhara Adi mahAna puruSoM ne dvAdazAMga rUpa divya vANI kA paribodha ina anuyogoM ke mAdhyama se pratipAdita kiyA hai / paramparAcAryoM kI vANI ke anurAdhaka vidvat janoM dvArA anya anya vidyAoM ke mAdhyama se use prastuta kiyA gayA hai / jana jana ke hitArtha tathA bhavyoM kI AtmA ke kalyANArtha bhagavAna mahAvIra svAmI ke divya 26 sau veM janmotsava ke pAvana prasaMga para vItarAga vANI TrasTa dvArA chavvIsa graMthoM ko prakAzita karate hue apane Apako gauravazAlI anubhava karatA huuN| hama saba ahobhAgyazAlI haiM ki hama saba ke jIvana meM apane ArAdhya paramapitA devAdhideva aMtima tIrtheza bhagavAna mahAvIra svAmI kA san 1973 meM paccIsa sau vAM nirvANa mahotsava manAne kA parama saMyoga milA thaa| aura san 2001 meM chabbIsa sau vAM janmotsava ahiMsA varSa ke rUpa meM manAne kA suyoga sAkAra huaa| isa mahAmAnava ke sammAna meM bhArata sarakAra ne bhI ise vizva stara para ahiMsA varSa ke rUpa meM caritArtha karane kA vizva stara para jo Ayojana sAkAra kiyA hai vaha vizva jana mAnuSa ko avazya ahiMsA, satya ke siddhAnta kA parijJAna to degA hI usakI mahattA ko pratipAdita karane tathA bhagavAna mahAvIra ke pavitra AdarzoM para calane kI preraNAaiM bhI pradAna karegA / jahA~ saMpAdaka ne san 1973 meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke 25 sau veM nirvANa mahotsava para eka sau varSa meM deza meM hue digambara jaina vidvAnoM, sAhityakAroM, kavigaNoM, paNDitoM ke alAvA samasta digambara jaina mahAvratI janoM ke sacitra jIvana vRtta unake unnata kRtitva aura apAra vyaktitva ke sAtha likhakara vidvat abhinaMdana graMtha ke rUpa meM prakAzita kiyA thA / Aja unhIM tIrtheza bhagavAna mahAvIra svAmI ke chabbIsa sau veM janmotsava para unakI pAvana smRti meM bhagavAna mahAvIra svAmI kI paramparA meM janmeM hamAre paramArAdhya paramparAcAryoM tathA unake hI AdhAra para likhita mUrdhanya vidvAnoM dvArA praNIta 26 prakAra ke Agama graMthoM ke mAtra hindI rUpAntara prakAzana ke saMkalpa ko sAkAra kiyA hai| Jain Education international Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane svargIya pitA zrImAn siMghaI paM. gulajArIlAla jI jaina sorayA evaM mA~ sva. zrImatI kAzIvAI jI jaina kI pAvana smRti meM sthApita vItarAga vANI TusTa rajisTarDa TIkamagar3ha (ma.pra.) ke antargata ina graMthoM kA prakAzana sAkAra kiyA gayA hai / bhagavAna mahAvIra svAmI kI paramparA ke mahAnatama Agama AcArya bhagavaMta puSpadantAcArya, zrIsakala kIrti AcArya, zrIvAdIbhasiMha sUri, zrI zubhacandrAcArya, zrIraviSeNAcArya zrI somakIrti AcArya, siddhAnta cakravarti zrI nemicandrAcArya jaise jaina vAMgamaya ke mahAna AcAryoM ke caraNoM meM trikAla namostu kara kRtajJatA jJApita karate haiM jinake dvArA racita prathamAnuyoga ke mUla graMthoM ke AdhAra para hamAre sudhI vidvAnoM ne hindI TIkA karake janasAmAnya ke lie sulabhatA pradAna kI hai / hama una hindI TIkAkAra mahAna vidvAnoM meM- zrI paM. bhUdharadAsa jI, zrI paM. daulatarama jI, zrI paM. paramAnaMda jI mAsTara, zrI paM. naMdalAla jI vizArada, zrI paM. gajAdharalAla jI, zrI paM. lAlArAma jI, zrI paM. zrIlAla jI kAvyatIrtha, zrI pro. DaoN. hIrAlAla jI evaM DaoN. paM. zrI pannAlAla jI sAhityAcArya ke prati kRtajJa haiM jinakI jJAna sAdhanA ke zrama ke phala ko cakhakara aneko bhavyoM ne apanA mokSa mArga prazasta kiyA / aMta meM TrasTa kI graMthamAlA ke sahasampAdaka ke rUpa meM yuvA pratiSThAcArya vidvAna zrI paM. barddhamAnakumAra jaina sorayA, ciM. DaoN. sarvajJadeva jaina sorayA TIkamagar3ha, zrImatI sunItA jaina ema.esa-sI., ema.e. bilAsapura evaM zrImatI rekhA soMgyA sampAdaka vItarAgavANI TIkamagar3ha ko AzIrvAda detA hU~ jinake nirantara athaka zrama se ina graMthoM kA zIghratA se prakAzana sambhava ho sakA / aise alaukika samasta jIvoM ke upakArI tIrthakara mahAvIra svAmI ke 26 sau veM janma varSa kI punIta smRti meM unake hI dvArA upadezita adhyAtma jJAna ke alaukika jJAna puMja 26 graMthoM ke prakAzana kA saMkalpa sAkAra karate hue atyaMta pramoda kA anubhava kara rahA huuN| yaha graMtha avazya bhAvI pIr3hiyoM koM AdhyAtma kA mArga prazasta karate rheNge| AzA hai isase bhAvI bhavya jana apanA nirantara upakAra karate rheNge| sailasAgara, TIkamagar3ha (ma.pra.) pratiSThAcArya paM. vimalakumAra jaina sorayA "bhagavAna mahAvIra nirvANa divasa' adhyakSa-vItarAga vANI TrasTa raji. 4 navambara 2002 pradhAna sampAdaka-vItarAgavANI mAsika Jain Education international Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (viSaya sUcI krama pada prathama pariccheda - dvitIya pariccheda - tRtIya pariccheda - caturtha pariccheda paMcama pariccheda - SaSThaM pariccheda saptama pariccheda - ratnAtraya kA varNana rattAtraya kA varNana ahamindra bhava kA varNana bhagavAna mallinAtha ke garbha janma kA varNana bhagavAna mallinAtha kI vairAgya utpatti varNana bhagavAna mallinAtha kA dIkSAkalyANaka evaM kevalajJAnakalyANaka kA varNana bhagavAna mallinAtha dvArA dharmopadeza evaM nirvANa gamana kA varNana 00000 Jain Education international Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vidhAna saMgraha (prathama bhAga ) 2. vidhAna saMgraha (dvitIya bhAga) 3. vidhAna saMgraha (tRtIya bhAga ) 4. vItarAga pUjAnjali 5. siddhacakra maNDala vidhAna 6. cAritrazuddhi maMDala vidhAna 7. adhyAtma laharI ( II bhAga ) 8. zrI paMcakalyANaka vidhAna paM. barddhamAnakumAra sorayA 65/ 65/75/ " paM. vimalakumAra jI soMrayA 45/mahAkavi zrI santalAla jI 45/paM. choTelAla jI baraiyA 50/zrI surendrasAgara pracaMDiyA 15/bra. zrI sItalaprasAda jI 15/bra. zrI zItalaprasAda jI 15/paM. tArAcandra jI zAstrI 15/sampAdaka DaoN. sarvajJadeva jaina 15/anuvAdaka AcArya zrI candrasAgara jI 10/AcArya zrI candrasAgara jI 30/AcArya zrI candrasAgara jI 30/AcArya zrI candrasAgara jI 25/AcArya zrI somasena jI 15/sampAdaka paM. vimalakumAra jI sorayA 20/kavi zrI kuMaralAla jI 35/zrI dhanyakumAra jI sudheza 40/paM. govindarAya jI zAstrI 50/ 9. zrI yAgamaNDala vidhAna 10. zrI zAntinAtha vidhAna 11. bhaktAmara saMgraha 12. traya chahaDhAlA 13. sahasvASTaka carcA 14. sanmati sanmati do 15. tAsa ke teraha patte 16. zrI bhaktAmara vidhAna 17. zrI vAstu vidhAna 18. zrI samavazaraNa vidhAna 19. parama jyoti mahAvIra ( mahAkAvya) 20. kurala kAvya ( zrI elAcArya kRta) 29. maMdira vedI mAnastaMbha pratiSThA vidhi 22. triSaSThi citraNa dIpikA 23. nandIzvara dvIpa vRhada vidhAna 24. jaina siddhAnta pravezikA vItarAga vANI TrasTa ke lokottara prakAzana ISBN aMtargata rajisTarDa samasta prakAzana " paM. vimalakumAra sorayA 40/pratiSThA. paM. vimalakumAra sorayA 25/ kavivara zrI jinezvaradAsa 40/guruNAMguru zrI gopAladAsa jI varaiyA 15/ 25. ratnakaraNDa zrAvakAcAra DaoN. paM. pannAlAla jI 50/ 26. zrI mahAvIra purANa ( svAmI samantabhadra kRta yA prabhAcandra AcArya kI saMskRta TIkA) AcArya zrI sakalakIrti jI 60/AcArya zrI sakalakIrti jI 75/AcArya zrI sakalakIrti jI 55/mahAkavi zrI puSpadaMtAcArya jI 45/ 27. zrI zAntinAtha purANa 28. zrI koTibhaTa zrIpAla purANa 29. zrI nAgakumAra caritra 30. zrI zreNika caritra 31. zrI pradyumna caritra 32. zrI pArzvanAtha purANa 33. zrI mallinAtha purANa 34. zrI jIvandhara caritra 35. zrI pANDava purANa 36. zrI padamapurANa jI 37. zrI vimala purANa jI 38. zrI cauvIsI purANa jI 39. jJAnArNava AcArya zrI zubhacaMdra jI 70/AcArya zrI somakIrti jI 65/AcArya zrI sakalakIrti jI 65/AcArya zrI sakalakIrti jI 45/ zrI vAdIbhasiMha sUri deva 65/AcArya zrI zubhacaMdra jI 85/AcArya zrI raviSeNa jI 85/zrI paM. kRSNadAsa jI jaina 45/paM. pannAlAla jI sA.A. 75/AcArya zubhacandra deva kRta 85/sampA. paM. javAharalAla si. zAstrI 85/zrI nemicaMdra siddhAntacakravarti 55/hindI TIkA- DaoN. lAlacaMdra jaina 55/gIta samrATa govindAsa pAlIvAle 35/ 40. zrI mokSamArga prakAzaka 41. zrI vRhad dravya saMgraha 42. kArtikeyAnuprekSA 43. vItarAga gItAMjali prApti sthAna : DA. sarvajJadeva jaina, maMtrI vItarAga vANI TrasTa (rajisTarDa ) muhallA sailasAgara, TIkamagar3ha (ma.pra.) 472001 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * svAdhyAya karate samaya ise par3hanA Avazyaka hai / OM namaH siddhebhyaH oMkAra bindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva, oMkArAya namo namaH // 1 // aviralazabdaghanaugha prakSAlitasakalabhUtalakalaMkA / munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritAn // 2 // ajJAnatimirAMdhAnAM jJAnAMjanazalAkayA / cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // zrIparamagurave namaH, paramparAcArya zrIgurave namaH | saMkalakaluSavidhvaMsakaM zreyasAM parivardhakaM dharma saMbaMdhakaM bhavyajIvamanaH pratibodhakArakamidaM zAstraM "zrI mallinAtha purANa" nAmadheyaM, etanmUlagranthakarttAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragraMthakarttAraH zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vaco'nusAramAsAdya zrI sakalakIrti AcAryeNa viracitam / maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAdyo jaina dharmo'stu maMgalam // sarva maMgalya mAMgalyaM sarva kalyANa kArakaM / pradhAnaM sarva dharmANAM jainaM jayatu zAsanam // sarve zrotAraH sAvadhAnatayA zrRNvantu // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A . 2 // zrI mallinAthAya namaH // zrI mallinAtha purANa bhASAkAra kA maMgalAcaraNa sarvavighna hartA prabhu mallinAtha jinarAja / jina maMgala kAraNa namUM dhAri mAtha pada Aja // 1 // jJAna yoga tapa lIna nita rahita parigraha dhIra / viSaya vAsanA vimukha guru meTo mama bhavapIra // 2 // bandU~ vANI bhagavatI syAdvAdamaya zuddha / jA prasAdateM hota haiM bhavyajIva pratibuddha // 3 // granthAkAra kA maMgalAcaraNa namaH zrImallinAthAya karmamalla vinAzine / anantamahimAptAya trijagatsvAmine'nizam // 1 // zeSAn sarvAn jinAnvande dharmacakrapravartakAn / vizvabhavyahitoyuktAna paMcakalyANanAyakAn // 2 // guNASTakamayAn siddhAstrailokyAgranivAsinaH / dhyeyAn munyAdibhavyaughaiH smarAmi hRdaye sadA // 3 // ArhatI bhAratI pUjyA lokAlokapradIpikA / rajovidhUyane niyaM tanotu vipulaM matiM // 4 // AcAryAn pAThakAn sAdhUn gurunAcAratatparAn / zrutAbdhIna zirasA vande sarvAMzca yogasAdhakAn // 5 // ratnatrayaM namaskRtya karmaghnaM zarmasAgaraM / ratnatrayavidhAna phalasUcanahe tave // 6 // mallinAthajinendrasya caritraM pAvanaM paraM / samAsena pravakSyAmi svAnyayo hitasiddhaye // 7 // jinakA jItanA bar3e kleza se ho sakatA hai, aise jJAnAvaraNa Adi karmarUpI malloM ko jar3a se naSTa karanevAle, anantavijJAna, anantavIrya, anantasaukhya evaM anantadarzana svarUpa ananta catuSTaya mahimA ke dhAraka evaM Jain Education international Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zi tInaloka ke svAmI bhagavAna mallinAtha ko maiM granthakAra (zrI sakalakIrti bhaTTAraka) sadA mastaka jhukAkara namaskAra karatA hU~ / / 1 / / bhagavAna mallinAtha se pUrva jo RSabha Adi tIrthaMkara haiM, unheM bhI maiM grantha ke Adi meM mastaka jhukAkara namaskAra karatA hU~, kyoMki ve samasta tIrthaMkara bhI bhagavAna mallinAtha ke hI sadRza dharmacakra ke pravartaka haiM / mokSAbhilASI | samasta jIvoM ko hitakArI mArga (mokSamArga) meM lagAnevAle haiM evaM garbha, janma, tapa, jJAna evaM nirvANa--ina pA~coM kalyANakoM ke nAyaka haiM / / 2 / / jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa Adi ghAtiyA-aghAtiyA karmoM ke nAza se prApta samyaktva Adi | AThoM guNoM ke svAmI, tIna loka ke agrabhAga meM virAjane vAle evaM mokSAbhilASI bhavya jIva sadA jinakI AnandamayI | mUrti kA dhyAna karate haiM, una siddha bhagavAna kA maiM bhI apane hRdaya meM smaraNa karatA hU~ / / 3 / / loka evaM aloka ko spaSTa rUpa se prakAzita karanevAlI evaM arahanta bhagavAna kI divya-dhvani se prakAzavAna bhagavatI sarasvatI kI bhI maiM grantha kI Adi meM abhivandanA karatA hU~ tathA unase vinayapUrvaka yaha prArthanA karatA hU~ ki vaha vighnoM kA nAza karane meM merI buddhi ko sadA prabala tathA nirmala banAveM / / 4 / / grantha kI Adi meM AcArya, upAdhyAya tathA sarva sAdhuoM ko bhI merA || mastaka jhukAkara namaskAra hai; kyoMki ye pavitrAtmA, jJAnAcAra Adi AcAroM ke AcaraNa karanevAle haiM-Agama ke samudra haiM tathA dhyAna ke dhAraNa meM pravINa haiM / / 5 / / samasta karmoM kA nAza karanevAle tathA aneka prakAra ke kalyANakoM ke samudra usa samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra svarUpa ratnatraya ko bhI maiM praNAma karatA hU~ tathA hRdaya meM yaha tIvra abhilASA rakhatA hU~ ki vaha kalyANakArI ratnatraya mujhe bhI prApta ho / / 6 / / isa prakAra kalyANa ke kartA samasta iSTa devoM ko bhaktipUrvaka namaskAra kara maiM unnIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mallinAtha ke caritra kA saMkSepa meM varNana karatA hU~ jo ki atyanta pavitra hai tathA apanA evaM parAyA hita siddha karanevAlA hai / / 7 / / isI jambUdvIpa ke pUrva videhakSetra meM dharma kA samudra arthAt jahA~ para sadA vAstavika dharma kI pravRtti rahatI hai, aisA kacchakAvatI nAma kA prasiddha deza hai / / 8 / / isa kacchakAvatI deza ke gA~va, kheTa, pattana, pura, maTamba Adi meM || 2 jagaha-jagaha jina-mandira zobhAyamAna haiM evaM mokSAbhilASI dharmAtmA logoM ke nivAsa sthAna bane hue haiM--unase yaha deza atyanta manohara jAna par3atA hai||6|| isI kacchakAvatI deza ke mahAmanohara, avinAzI, U~ce evaM nAnA prakAra ke phaloM se zobhAyamAna udyAnoM evaM vanoM meM jagaha-jagaha munirAja dIkha par3ate haiM jo ki ghora parISahoM ke sahane meM parama dhIra-vIra 44444 OM OM 944 Jain Education international For Privale & Personal use only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM haiM evaM sadA dhyAna meM lavalIna haiM / / 10 / / isI kacchakAvatI deza meM asaMkhyAta bhagavAna jinendra utpanna hote haiM / asaMkhyAta hI cakravartI, nArAyaNa, pratinArAyaNa evaM kAmadeva utpanna hote haiM, jinakA bar3e-bar3e deva pUjA evaM satkAra karate haiM / / 11 / / isa kacchakAvatI deza meM kevala eka jaina-dharma hI kI pravRtti rahatI hai jo sadA dayAsvarUpa hai, yati evaM zrAvakoM kI vidyamAnatA se jo zAzvata hai--sadAkAla vidyamAna rahatA hai evaM sArabhUta hai, kintu jaina-dharma ke sivAya anya kisI dharma kI isa deza meM pravRtti nahIM rahatI / / 12 / / isa kacchakAvatI deza meM mokSAbhilASI jIvoM ko dharma kA upadeza sunAne ke lie sadA, munirAja, gaNadhara evaM kevaliyoM kA vihAra hotA rahatA hai / kuliMgI athavA mithyAtvI / sAdhuoM kA yahA~ para vihAra nahIM hotA / / 13 / / isa deza meM jahA~ dekho vahA~ grAma evaM nagara Adi meM U~ce-U~ce jina-mandira hI dIkha par3ate haiM, mithyAdRSTi devoM ke mandira kahIM bhI dikhalAI nahIM par3ate / / 14 / / isa deza meM bhagavAna jinendra ke dharma meM sadA lavalIna kSatriya, vaizya evaM zUdra--tInoM vargoM kI prajA nivAsa karatI hai, yaha prajA bhagavAna jinendra evaM guruoM meM sadA zraddhAtu hai evaM sadA uttama AcaraNa kI karanevAlI hai / / 15 / / isa deza meM jahA~ suno vahA~ para | bhagavAna jinendra dvArA pratipAdita bAraha aMga evaM caudaha pUrva hI satpuruSoM ke dvArA sunane meM Ate evaM par3he jAte haiM, mithyA zAstroM kA vahA~ para sunanA evaM par3hanA najara nahIM AtA / / 16 / / vizeSa kyA ? isa deza meM utpanna honevAle mahAnubhAva japa, tapa, vrata evaM dAna Adi ke dvArA sulabharUpa se na prApta honevAle svarga evaM mokSa ko bhI prApta kara lete haiM, taba isase adhika usakI kIrti kA kyA varNana ho sakatA hai / / 17 / / / isa prakAra ke uttama varNana ke dhAraka evaM samIcIna dharma evaM uttamottama kuloM ke sthAna usa kacchakAvatI deza meM eka vItazokA nAma kI nagarI hai jo ki apanI zobhA se devapurI--svarga samAna jAna par3atI hai / / 18 / / vistIrNa khAIyA~, manohara U~ce-U~ce parakoTa, sadara daravAje evaM toraNoM (vandanamAlAoM) se vaha nagara atyanta zobhita hotA hai, so aisA jAna par3atA hai mAno vedI evaM samudra se veSTita yaha jambUdvIpa hI hai / / 16 / / uttamottama dhanikoM ko aTAriyoM ke agrabhAga meM lagI huI evaM pavana ke jhakoroM se dolAyamAna jo dhvajAyeM haiM, (unase aisA jAna par3atA thA) mAno ve hI uThe hue hAtha usa nagara kI bhUmi devoM ko yaha jatalA kara bulA rahI hai ki bhAI devoM ! yadi tumheM apane nijasthAna svarga se mokSa kI prApta nahIM hotI hai to tuma yahA~ se use prApta kro| ataeva vaha nagara atyanta zobhAyamAna jAna par3atA thA / / 20 / / Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fb PF usa nagara meM yaha bar3e hI Ananda kI bAta thI ki bahuta se dAnI puruSa AhAra kI velA ke samaya muniyoM ko AhAradAna dene ke lie apane-apane gRhoM ke dvAra dekhate the arthAt dvArAprekSaNa karate the evaM koI-koI munirUpa mahApAtra (uttama pAtra) ko bhaktipUrvaka uttama dAna dete the / / 21 / / kinhIM-kinhIM puNyAtmAoM ke gRha meM isa dAna se arjita puNya se ratnoM kI varSA hotI thI evaM koI-koI puruSa satpAtra ko na pAkara duHkhita ho pazcAtApa bhI karate the / / 22 / / isa vItazokA nagarI meM divyarUpa ke dhAraka strI-puruSoM ke jor3e jisa samaya meM jina-mandiroM meM bhagavAna jinendra kI pUjA meM saMlagna hote the, usa samaya ve deva-deviyoM ke yugala (jor3e) sarIkhe jAna par3ate the / / 23 / / dharma kI khAna ke sadRza usa nagara || kI U~cI-U~cI evaM suvarNamayI jina-mandiroM kI zreNiyA~ apane maNimayI toraNoM se, U~ce-U~ce maNimayI pratibimboM se, daidIpyamAna ratnamayI upakaraNoM se gIta-nRtya-vAdya evaM stavanoM se striyoM evaM uttamottama puruSoM se atyanta zobhAyamAna jAna par3atI thIM / / 24-25 / / vizeSa kyA ? dharma kI khAna svarUpa usa nagara meM mokSa kI prApti ke lie bar3e-bar3e Rddhi ke dhAraka indra bhI janma dhAraNa karane kI abhilASA karate the, isalie usa nagara kA jitanA bhI adhika varNana kiyA jAe--vaha thor3A hai / / 26 / / isa prakAra uttama varNana ke dhAraka evaM dharma ke pradhAna kAraNa usa vItazokA nagarI meM vaizravaNa nAma kA eka rAjA thA jo ki atyanta pratApI hone para bhI dharmAtmA thA / kamanIya rUpa evaM lAvaNya se, mahAmanohara vastra evaM bhUSaNoM se evaM dAnazIlatA evaM vratopAsanA se vaha rAjA atyanta zobhAyamAna thA tathA indra ke sadRza parama nItivAna thaa| pradhAnarUpa se vaha prajAjana ke kalyANa kA karanevAlA thA / vaha sadA nyAyamArga kA anusaraNa karanevAlA thA, mahAn thA / vaha samasta zatruoM kA vijetA evaM catura thA tathA apane rAjya kA sucAru rUpa se pAlana karatA thaa| usa vaizravaNa rAjA ko yaha sadA dhyAna rahatA thA ki dharma se dhana kI prApti hotI hai| dhana se kAma puruSArtha siddha hotA hai evaM krama se mokSa puruSArtha kI siddhi hotI hai, aisA mAnakara vaha sadA dharmadhyAna meM lIna rahatA thaa| vaha zIlavAna narapAla pratidina dAna-pUjA Adi ko karatA thaa| vaha samasta aSTamI evaM caturdazI parvo meM upavAsa rakhatA thA evaM zrAvakoM ke samasta vratoM kA acchI taraha pAlana karatA thA / / 27-31 / / puNya-karma ke udaya se rAjA vaizravaNa ko atyanta sukha denevAlI rAjyalakSmI prApta thI jo ki pavitra kAmoM meM upayukta (vyaya) honevAlI thI, sArabhUta thI evaM dAsI ke sadRza rAjA vaizravaNa Jain Education international Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI sadA AjJAkAriNI thI / / 3 / / kadAcit daidIpyamAna mukuTa se jinakA mastaka camacamA rahA thA, aise rAjA vaizravaNa apanI rAjasabhA meM rAjasiMhAsana para virAjamAna the ki usI samaya puSpoM ko sAtha meM lekara atyanta harSa se bharA vanapAla vahA~ para AyA evaM isa prakAra nivedana karane lgaa--||33|| 'he deva ! mahAmanohara candana vana meM munirAja sugupta Akara virAjamAna haiM / ve munirAja sAdhAraNa munirAja nahIM, zrA samasta muniyoM meM zreSTha haiN| manogupti, vacanagupti evaM kAyagupti--ina tInoM guptiyoM se unakI AtmA vibhUSita hai| ma ve avadhijJAnarUpI netra ke dhAraka haiM, samasta parigraha ke tyAgI haiM, guNarUpa sampatti ke dhAraka haiM / mokSa prApta karanevAle bhavyaprANI samIcIna jJAna prApta kareM, arthAt--saMsAra meM jo padArtha sArabhUta hai usakI ora jhuke, yahI samajhAne ke lie naa| ve vizeSa rUpa se dhyAna evaM adhyayana meM atyanta lIna haiM' / / 34-35 / / vanapAla ke mukha se paramAnanda denevAlA samAcAra | tha|| suna rAjA vaizravaNa kI AtmA mAre Ananda ke gadgad ho gaI / vaha Ananda se pulakita ho zIghra hI rAjasiMhAsana se uThA / jisa pavitra dizA kI ora munirAja sugupta virAjamAna the, vaha sAta paiMr3a usa dizA kI ora gayA evaM bar3I bhakti ke sAtha usa dizA meM sASTAMga namaskAra kiyA / / 36 / / munirAja ke darzanoM kI tIvra utkaNThA se usane zIghra hI || nagara meM Ananda bherI bajavAI / apane sarva kuTumbIjanoM ko ikaTThA kiyA evaM dharmopadeza zravaNa kI abhilASA se | munirAja sugupta ke pUjanArtha vaha tatkAla hI candana vana meM pahu~ca gayA / / 37 / / parama hitakArI mArga ke upadeza denevAle, samasta parigraha ke tyAgI, guNoM ke samudra evaM pUjya munirAja sugupta eka vizAla zilA para virAjamAna the| rAjA vaizravaNa zIghra hI unake samIpa jA pahu~cA, tIna pradakSiNA dIM / apane parivAra ke sAtha uttamottama sAmagrI se munirAja ke caraNa kamaloM kI bhakti pUrvaka pUjA kI evaM pUjA ke anta meM unheM mastaka jhukAkara praNAma kiyA / / 38-36 / / munirAja laukika ziSTAcAra ke vizeSa jJAtA the, isaliye unhoMne yaha AzIrvAda diyA-'he samasta kalyANa ke sthAna rAjan ! mokSalakSmI ko pradAna karanevAlI tumhArI nirantara dharmavRddhi ho / / 40 / / rAjA vaizravaNa ko isa prakAra apane lie dharmavRddhi kA sUcaka munirAja kA vacana suna kara yathArtha dharma ke jAnane kI icchA pragaTa ho gaI, isalie praNAma pUrvaka usane munirAja se yaha nivedana kiyA / / 4 / / Jain Education international Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhagavana ! Apane jo mujhe dharma-vRddhi svarUpa AzIrvAda diyA hai, maiM nahIM samajhatA ki vaha dharma kyA hai, kauna use || prApta kara sakatA hai evaM kyA usakA phala hai ? isaliye Apake hI zrImukha se mujhe usa dharma kI prApti ke upAyoM kI evaM usake phala jAnane kI icchA huI hai / / 42 / / he kRpAnAtha ! jisa prakAra rAtri kA prabala andhakAra binA sUrya ke prakAza ke naSTa nahIM hotA, usI prakAra mere andara bhI dharma ke viSaya meM jo saMzaya yA ajJAna andhakAra hai, vaha bhI Apake vacanarUpI sUrya ke binA miTa nahIM sakatA' / / 43 / / rAjA vaizravaNa kI isa prakAra utkaTa dharma-jijJAsA suna ma|| munirAja ne kahA-'rAjan ! tumhAre abhISTa padArtha kI siddhi ho, isaliye maiM saMkSepa meM dharma kA vyAkhyAna karatA hU~, | tuma citta ko ekAgra kara dhyAnapUrvaka suno-- he rAjan ! yaha saMsAra apAra hai evaM isameM agaNita evaM aneka prakAra kA duHkha hai / isa agaNita saMsAra ke nA|| duHkha se mukta kara jo yogiyoM ko ananta sukha-svarUpa mokSa meM le jAkara rakkhe arthAt paramAnandamaya sukha kA tha|| rasAsvAdana karAve usI ko vAstavika dharma kahA gayA hai / / 44-45 / / isa dharma kI kRpA se jinakI sevA karane se bar3e-bar3e cakravartI Adi bhI sannaddha rahate haiM tathA isI saMsAra meM AzcaryakArI uttamottama sukhoM ko pradAna karate haiM aise | uttamottama bhoga tathA bhA~ti-bhA~ti kI sampadAe~ prApta hotI haiM, parabhava meM jise samasta deva mastaka jhukA kara namaskAra karate haiM tathA jo divyapada mAnA jAtA hai, aisA vaha indrapada bhI dharma kI kRpA se hI prApta hotA hai evaM ahamindra pada || rA bhI, jo atyanta durlabha hai--dUsare upAya se prApta nahIM kiyA jA sakatA--vaha bhI isa pavitra dharma kI kRpA se sulabha rUpa se prApta ho jAtA hai / / 46 / / dharmAtmA loga dharma ke dvArA tInoM loka ke samasta aizvayoM ko upArjita kara kAlakrama se mokSa ko prApta karate haiM, jisameM avinAzI sukha prApti hotA hai| vyavahAra tathA nizcaya ke bheda se samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra do-do prakAra ke haiM / gRhasthoM ke vyavahAra samyagdarzana Adi hote haiM tathA nizcaya samyagdarzana Adi saMyamI muniyoM ke hI hote haiM / jisa dharma kA Upara ullekha kiyA gayA hai, vaha dharma vyavahAra samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra se bhI prApta hotA hai tathA saMyamI puruSoM ko nizcaya samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcaritra se prApta hotA hai arthAt vyavahAra samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra bhI dharma mAnA jAtA hai tathA nizcaya samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakacAritra bhI dharma mAnA jAtA hai / / 48-46 / / vyavahAra samyagdarzanAdi 444444 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42Fs kA svarUpa isa prakAra hai| jIva, ajIva, Asava, bandha, saMvara, nirjarA tathA mokSa--ina sAta tatvoM kA, jinendra bhagavAna kA, unake Agama kA evaM uttama tapa ke bhaMDAra guruoM kA jo yathArtha rUpa se zraddhAna karatA hai, use vyavahAra samyagdarzana mAnA hai| isa samyagdarzana ke niHzaMkitAdi ATha aMga haiM tathA unakA svarUpa yaha hai--zrI jineMdra deva ke vacana meM kisI prakAra kI zaMkA na karanA niHzaMkita aMga hai / bhogoM ke andara AkAMkSA na rakhanA niHkAMkSita aMga hai / muni Adi ke zarIra meM rogAdika ke kAraNa durgandhi utpanna ho jAne para bhI kisI prakAra kI ghRNA na karanA nirvicikitsita aMga hai| || lokAcAra ke andara jo bhI mithyAdRSTiyoM ke sAtha mUr3hatA kA vyavahAra hai, usakA na honA amUr3hadRSTi nAma kA aMga hai| asamartha ajJAnI manuSya bhagavAna jinendra dvArA pratipAdita sanmArga meM yadi kisI prakAra ke doSa lagAveM to una doSoM ko AcchAdita kara denA (DhaMka denA), upagUhana aMga hai / kisI kAraNavaza koI dharmAtmA dharma se calAyamAna ho jAe, to unheM mRduvANI se samajhA-bujhA kara evaM anya kisI upAya se punaH jyoM kA tyoM dharma meM sthira kara denA sthitIkaraNa aMga hai / jaina-dharma ke dhArakoM meM atyanta prema kA rakhanA vAtsalya aMga hai tathA kisI bhI uttama upAya se bhagavAna jinendra ke zAsana kA mAhAtmya pragaTa karanA AThavA~ aMga prabhAvanA kahA jAtA hai / / 50-54|| bhayavAna samantabhadrAcArya ne ina aMgoM kA svarUpa 'ratnakaraNDa zrAvakAcAra' meM isa prakAra kahA hai-- 'bhagavAna jinendra ne vastu kA jo svarUpa kahA hai, vaha vahI hai tathA usI prakAra kA hai, anya nahIM hai tathA na anya prakAra kA hai, isa prakAra nizcala tIkSNa khaDga kI dhArA ke sadRza jo sanmArga (zreSTha mArga) meM saMzaya rahita nizcala rUpa se rUci kA honA hai, vaha samyagdarzana kA pahilA aMga niHzaMkita nAma kA hai| karmoM kI kSA Adi avasthAoM ke AdhIna hone ke kAraNa jo sukha karmAdhIna hai, vinAzIka hai tathA jisakA udaya sadA duHkha se | mizrita hai, aise pApa ke kAraNa sukha meM jo kisI prakAra ke vizvAsa kA na rakhanA hai arthAt aihika viSayavAsanA janita sukha meM jo kisI prakAra lAlasA nahIM rakhanA hai, vaha dUsarA niHkAMkSita aMga hai / rakta, mA~sa Adi nindita dhAtuupadhAtuoM kA sthAna hone se svabhAva se apavitra phira bhI ratnatraya (samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra) se pavitra arthAt svabhAva se nindita para samyagdarzana Adi se pavitra muniyoM ke zarIra meM kisI prakAra kI ghRNA na kara jo unake 44444 Jain Education international Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F guNoM meM prIti karanA hai, vaha tIsarA nirvicikitsita aMga hai| mithyAmArga duHkhoM ko denevAlA hai tathA usake anugAmI kisI prakAra ke uttama mArga para calanevAle nahIM, isaliye jaba kabhI usa mithyAmArga evaM mithyAmArga para calanevAloM kI prazaMsA kA avasara prApta ho usa samaya apanI ora se kisI prakAra se sammati nahIM denA, na sambandha rakhanA evaM na unake cakame meM Akara kisI prakAra kI prazaMsA karanA, cauthA amUDhadRSTi aMga hai / yadyapi bhagavAna jinendra dvArA batalAyA gayA mArga svayaM zuddha hai tathApi atyanta kaThina hone se dhAraNa na kara sakane ke kAraNa yadi koI ajJAnI tathA asamartha puruSa usakI nindA kara baiThe to kisI bhI upAya se usa nindA ko dUra karanA--nindA na hone denA, pA~cavA upagUhana aMga hai / kisI bhI tIvra duHkha Adi kAraNa se dharmAtmA manuSyoM kI pariNati samyagdarzana yA samyakcAritra ke patha se vicalita ho uThI ho evaM ve unase vimukha rahanA cAhate hoM, to jainAgama ke vAstavika jJAniyoM kA karttavya una dharmAtmAoM ko samyagdarzana tathA samyakcAritra ke andara phira se dRr3ha kara denA hai, yaha chaTThA sthitIkaraNa aMga hai| hRdaya meM uttama bhAva rakha kara apane sAdharmI bhrAtAoM kA jo nizcalarUpa se yathAyogya Adara-satkAra karanA hai, vaha sAtavA~ vAtsalya aMga hai tathA saMsAra meM jo bahularUpa se ajJAna andhakAra phaila rahA hai, use yathAyogya kisI na kisI upAya se dUra kara jo bhagavAna jinendra ke zAsana kA mAhAtmya prakaTa karanA hai, vaha prabhAvanA aMga kahA jAtA hai| ina ATha aMgoM ke pAlaka anjana cora Adi mahApuruSoM ne anupama phala prApta kiyA hai evaM ina aMgoM kA mAhAtmya varNana karate-karate yahA~ taka kahA gayA hai ki jisa prakAra eka bhI akSara kI kamI rakhanevAlA mantra viSa kI vedanA ko dUra nahIM kara sakatA, usI prakAra ina ATha aMgoM meM eka bhI aMga se rahita samyagdarzana bhI janma kI santati (saMsAra-cakra) ko naSTa nahIM kara sakatA / granthakAra samyagdarzana kI mahimA dikhalAte hue kahate haiM ki jisa prakAra balavAna rAjA zatruoM ke samUha ko dekhate-dekhate hI titara-bitara kara naSTa kara detA hai, usI prakAra sArabhUta evaM utkRSTa jina ATha aMgoM kA Upara varNana ||8 kiyA gayA hai, unase yukta samyagdarzana jisa samaya bhI balavAna ho jAtA hai, usa samaya vaha kSaNa bhara meM karmarUpa bairiyoM ko jar3a se ukhAr3a kara dUra pheMka detA hai / / 55|bhgvaan jinendra ne samyagjJAna evaM samyakcAritra kA mUla kAraNa samyagdarzana ko hI kahA hai, kyoMki binA samyagdarzana ke ve mithyAjJAna tathA mithyAcAritra mAne jAte haiN| samyagdarzana 446454 Jain Education interational For Privale & Personal use only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JE Fb PF ko hI mokSarUpI anupama mahala kI pahilI sIr3hI evaM dharma kA bIja batalAyA gayA hai / granthakAra samyagdarzana ke lie yahA~ taka apane pavitra bhAva prakaTa karate haiM ki jisa mahAnubhAva puruSa ne samyagdarzana ko prApta kara liyA hai, vahI puruSa mokSamArga meM sthita hai evaM vahI tIna loka kI lakSmI kA bhoganevAlA hai, aisA maiM mAnatA hU~ tathA jisa mahApuruSa ke hRdaya meM amUlya samyagdarzanarUpI ratna virAjamAna hai, vahI mahAnubhAva ihaloka evaM paraloka meM vidvAnoM kI dRSTi meM mahAdhanavAna hai / usase bar3hakara anya koI dhanavAna nahIM / / 56-58 / / dhana to kevala isI loka meM sukha evaM duHkha kA ||zrA denevAlA hai, parantu samyagdarzanarUpI cintAmaNi ratna aisA hai, jisase tInoM loka meM sukha hI sukha milatA hai| samyagdarzana || se zreSTha na to koI saMsAra meM bandhu hai evaM na sadA hita karanevAlA svAmI hai, kyoMki yaha samyagdarzana jIvoM ko svarga evaM mokSa ke sukhoM ko pradAna karanevAlA hai, samasta pApoM kA jar3a se nAza karAnevAlA evaM dharma ko prApta karAnevAlA hai / / 56-60 / / isaliye granthakAra isa bAta para bala dete haiM ki jIvoM ko cAhiye ki aise parama upakArI evaM sarvadA hitakArI samyagdarzana ko sabase pahile prApta kareM, kyoMki isa samyagdarzana kI sAmarthya se muktirUpI lakSmI vaza ho jAtI hai tathA mithyAtva kI santAna ko jar3a se ukhAr3a kara yahI samyagdarzana tIrthaMkara Adi kI anupama vibhUti ko pradAna karatA hai| ___ jisa jJAna ke dvArA jIvAdi padArtha Agama evaM guruoM kA yathArtha rUpa se jAnanA (jJAna) hotA hai tathA yaha deva hai tathA yaha kudeva hai--isa bAta kI bhI acchI taraha pahacAna hotI hai, vaha vyavahAra nAma kA samyagjJAna hai tathA vyaMjanorjita 1, arthasamagra 2, zabdArthopUrNa 3, kAlAdhyayana 4, upAdhyAnasamRddhaka 5, vinaya 6, gurvAdyanapahnava 7 evaM bahumAnasasamRddhaka 8--ye ATha prakAra ke AcAra mAne haiM / jahA~ para zuddha akSaroM kA nirUpaNa hai, vaha 'vyanjanorjita' nAma kA AcAra mAnA hai / jahA~ para zuddha artha kA pratipAdana ho vaha 'arthasamagra' nAma kA AcAra hai, jahA~ para zabda evaM artha donoM kA sUcana ho, vaha 'zabdArthobhayapUrNa' nAma kA AcAra hai / jahA~ para samasta kAla adhyayana kA niSedha ho, arthAt--jahA~ para niyata samaya meM adhyayana kA pratipAdana ho, vaha 'kAlAdhyayana' nAma kA AcAra hai / jahA~ para tapa AcaraNa ke sAtha-sAtha adhyayana kA vidhAna ho, vaha 'upAdhyAnasamRddhaka' nAma kA AcAra hai / jahA~ para vinayapUrvaka pATha kA par3hanA ho, vaha 'vinaya' nAma kA AcAra hai / jahA~ para apane guru Adi kI kIrti kA gAna kiyA 4444444 Jain Education interational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya vaha 'gurvAdyanapahnava' nAma kA AcAra hai evaM jahA~ para guru Adi kI stuti tathA pUjA Adi kA samAroha ho, vaha 'bahumAnasasamRddhaka' nAma kA AThavA~ AcAra bheda hai| vidvAnoM ke dvArA ina ATha prakAra ke AcAroM ke sAtha jo jJAna par3hA jAya, vaha 'jJAnAcAra' kahA jAtA hai| yaha jJAnAcAra samasta saMsAra kA prakAza karanevAlA dIpaka hai evaM mokSa ko pradAna karanevAlA hai / / 62-67 / / isa samyagjJAna ke dvArA hI samasta saMsAra kA jJAna hotA hai| kauna tatva hitakArI hai evaM kauna ahitakArI hai ? yaha patA bhI isI jJAna se lagatA hai / yaha padArtha tyAgane yogya hai evaM yaha padArtha nahIM tyAgane yogya hai, yaha bAta bhI jJAna hI batalAtA hai tathA yaha bandha tatva hai, yaha mokSa tatva hai, yaha dharma hai, yaha pApa || ma hai, yaha kRtya hai, yaha akRtya hai; deva, guru evaM zAstra kA svarUpa yaha hai--samyagjJAna kahA jAtA hai / pAtra ko dAna denA 'dAna' evaM kupAtra ko dAna denA 'kudAna' kahalAtA hai tathA AtmA kA svarUpa caitanya hai, yaha saba bAta bhI samyagjJAna ke dvArA hI pragaTa hotI hai / / 68-66 / / bhagavAna jinendra ne loka evaM aloka ke dekhane meM bAhya antaraMga tatvoM ko parakhane ke lie jJAna ko hI netra kahA hai; jisake yaha jJAnarUpI netra nahIM hai, vaha isa saMsAra meM sarvathA andhA hI hai-- kevala netroM ke rahate vaha sUjhatA nahIM kahA jA sakatA / / 70 / / machaliyoM ke bA~dhane ke lie jisa prakAra jAla rahatA hai, usI prakAra sparzana Adi pA~coM indriyA~ machaliyA~ haiM evaM unake bA~dhane ke lie yaha samyagjJAna jAla hai, arthAta pA~coM indriyoM kA damana sivAya samyagjJAna ke dUsare se nahIM ho sakatA tathA jisa prakAra gajarAjoM ke vighAta karane ke lie siMha samartha hotA hai, usI prakAra kAmarUpI madonmatta gajarAja ko sarvathA naSTa karanevAlA yaha samyagjJAna hI balavAna siMha hai / / 71 / / yaha saMsArI jIvoM kA mana bandara ke sadRza atyanta cancala hai arthAt bandara kI jisa prakAra pratikSaNa kriyA hotI rahatI hai, usI prakAra isa mana kI bhI pratikSaNa kriyA hotI rahatI hai evaM usase nirantara karmabandha hotA rahatA hai, usa manarUpI bandara ko bA~dhane ke lie yaha samyagjJAna pAza hai tathA jisa prakAra sUrya samasta andhakAra ko naSTa kara detA hai, usI prakAra samasta ajJAnarUpa andhakAra ko naSTa karane ke lie bhI yaha samyagjJAna prakhara sUrya hai ||10 / / 72 / / mUla meM zubha evaM azubha ke bheda se karma do prakAra mAnA hai, usake phala kA bhoga jJAnI bhI karate haiM evaM ajJAnI bhI karate haiM; parantu Azcarya isa bAta kA hai ki samAnarUpa se bhoga karane para bhI ajJAnI ke to karmoM kA bandha hotA | hai evaM jJAnI ke karmoM kI nirjarA hotI hai tathA eka anya vilakSaNa bAta yaha hai ki tIvra tapa tapane para bhI jisa karma 444444 Jain Education international For Privale & Personal use only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFF ko ajJAnI jIva karor3oM bhava meM khapA sakatA hai; use manogupti, vacanagupti evaM kAyaguptirUpa tInoM guptiyoM kA dhAraka evaM saMvara se bhUSita jJAnI jIva Adhe hI kSaNa meM mUla se ukhAr3a kara pheMka detA hai / / 73-74 / / granthakAra samyagjJAna kI sarvocca prazaMsA karate hue kahate haiM--yaha samyagjJAna aisA anupama mantra hai ki isake dvArA khiMcI (AkarSita) huI mokSarUpI strI bhI Apa-se-Apa Akara prApta ho jAtI hai, phira anya devAMganAoM kI prApti ho jAnA yaha to atyadhika sulabha kArya hai / isaliye samyagjJAna tatva hamArA parama kalyANakArI hai, aisA acchI taraha jAna kara jo mahAnubhAva mumukSu haiM--mokSa prApta karane kI pUrI-pUrI abhilASA rakhate haiM--unheM cAhiye ki ve niHpramAdarUpa yantra se || arthAt kisI prakAra kA mana meM pramAda na rakha kara bhagavAna jinendra dvArA pratipAdita vinaya Adi rUpI jJAna kA pratidina ArAdhana kareM, kabhI bhI use citta se na bisAreM / / 76 / / mana-vacana-kAya kI kriyAoM ke dvArA jo hiMsAdi samasta pApoM kA tyAga kara denA hai, vaha vyavahAra cAritra kahA | jAtA hai / hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla evaM parigraha --ye pA~ca pApa haiM evaM ina pA~coM pApoM kA tyAga, ahiMsA, Adi 'vrata' kahe jAte haiN| una ahiMsA Adi vratoM kA svarUpa isa prakAra hai-- ____samasta jIvoM kI rakSA karanA ahiMsA mahAvrata kahA jAtA hai / jhUTha Adi kA tyAga karanA satyamahAvrata hai / corI | Adi kA sarvathA tyAga acaurya mahAvrata hai| sva-strI, para-strI Adi samasta striyoM kA sarvathA tyAga kara denA brahmacarya mahAvrata hai tathA bAhya Abhyantara samasta prakAra ke parigraha kA sarvathA nAza kara denA AkiMcanya--niSparigraha mahAvrata hai| gupti kA artha rakSA karanA hai evaM vaha manogupti, vacanagupti evaM kAyagupti ke bheda se tIna prakAra kI hai| kisI bhI padArtha meM acche-bure saMkalpoM kA honA mana kA viSaya hai, jahA~ para samasta saMkalpa-vikalpoM kA tyAga ho, vaha manogupti hai| sadA mauna rakhanA vacanagupti hai, isakA pAlana karane se saMvara kI prApti hotI hai tathA zarIra kI samasta kriyAoM kA abhAva ho jAnA antima kAyagupti hai / / 78-81 / / jUrA pramANa bhUmi ko zodha kara calanA IryAsamiti hai, nirdoSa hitakArI evaM parimita vacana bolanA bhASAsamiti hai / jahA~ para kRta, kArita evaM anumodanA se kie gae AhAra kA tyAga hai, AhAra meM AnevAle antarAyoM kA TAlanA hai tathA udgama Adi chayAlIsa (46) doSoM kA rahitapanA hai, vaha eSaNAsamiti hai / pustaka, pIchI, kamaNDalu Adi ko dayApUrvaka acchI taraha dekha-bhAla kara grahaNa Jain Education international For Privale & Personal use only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA tathA rakhanA AdAna nikSepaNasamiti hai tathA netroM se acchI taraha dekha-bhAla kara bhUmi para mala-mUtra Adi kA kSepaNa karanA pratiSThApana nAma kI samiti hai, isakA dUsarA nAma utsarga bhI hai / pA~ca mahAvrata, tIna gupti tathA pA~ca samiti-isa prakAra yaha teraha prakAra kA cAritra saMsAra ke samasta bhogoM ko pradAna kara anta meM mokSa sukha pradAna karanevAlA hai--parama dharma kA kArya hai tathA nizcaya samyagdarzana, samyakUjJAna tathA samyakacAritra svarUpa ratnatraya kA sAdhaka hai| isa samyakcAritra ke binA samyagdarzana tathA samyagjJAna ke andara yaha sAmarthya nahIM ki ve mokSa kI prApti karA sakeM, isaliye samyakcAritra kI jitanI bhI prazaMsA kI jAe thor3I hai / / 82-87 / / granthakAra samyakcAritra kI | vAstavika prazaMsA karate hue kahate haiM ki samyakcAritra se yukta ho eka muhUrta hI jIvita rahanA acchA hai, parantu usake ||li binA karor3oM varSa paryaMta bhI jIvita rahanA acchA nahIM / arthAt samyakcAritra ke binA jIvana kI saphalatA nahIM ho sakatI, isaliye jIvana meM saphalatA pAne ke lie samyakcAritra sahita muhUrtamAtra bhI jIvana acchA hai, parantu usake || nA binA karor3oM varSa taka bhI jItA rahanA acchA nahIM / / 88 / / jo mahAtmA dRr3havratAtmA haiM arthAt jinakI AtmA | samyakcAritra ke andara dRr3ha hai, una mahAnubhAvoM ko jo karma purAtana hai arthAt pahile se AtmA ke sAtha bandha ko prApta hai, vaha hara eka kSaNa meM naSTa hotA calA jAtA hai evaM usa mahApuruSa kI AtmA ke sAtha navIna karmoM kA || pu bandha bhI nahIM hotA, isaliye dhIre-dhIre samasta karmoM ke naSTa ho jAne se unheM bahuta jaldI mokSalakSmI kA samAgama prApta | ho jAtA hai| jo mahAnubhAva cAritrarUpI siMhAsana para virAjamAna haiM, arthAt dRr3harUpa se samyakcAritra ko pAlatA hai, use bar3e-bar3e indra Adi bhI sevaka kI taraha Akara namaskAra karate haiM; phira isa samyakcAritra kA jitanA bhI varNana kiyA jAya thor3A hai / / 6 / / jo puruSa nizcitarUpa se cAritrarUpI ratna kA dhAraNa karanevAlA hai, vaha isI saMsAra meM sarvaprakAra ke dvandvoM se rahita, apanI AtmA se jAyamAna agaNita sukha kA lAbha karatA hai; Urdhva, madhya tathA pAtAla loka ke ||12 loga Akara use namaskAra karate haiM, usakI pUjA abhyarthanA karate haiM tathA atyanta sammAna kI dRSTi se dekhate haiM tathA usa samyakcAritra ko pAlana karanevAle puruSa ko parabhava meM bhI mahAkalyANa kA kartA svarga-mokSa Adi kA sukha nizcaya se prApta hotA hai / / 61-62 / / isa prakAra bhinna-bhinna rUpa se samyagdarzana Adi kA svarUpa tathA prayojana batalA kara FFF Jain Education international Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakAra aba sAmAnyarUpa se ratnatraya kI prazaMsA karate haiM ki yaha paramapAvana ratnatraya jIvoM ko samasta prakAra ke kalyANarUpI phaloM kA pradAna karanevAlA hai / ananta puNya kI paramparA kA kAraNa hai evaM isa ratnatraya ko pAlana karanevAle puruSoM ko avinAzI sukhasAgara meM magna hone kA avasara prApta hotA hai / isI anupama camatkAra ke dhAraka ratnatraya se jinakI AtmA vibhUSita hai, ve vacana se na kahe jAnevAle sarvArthasiddhi paryanta sukha kA acchI taraha rasAsvAdana kara anta meM aciMtya avinAzI mokSa sukha ko prApta karate haiM; isaliye granthakAra yaha tAtvika upadeza dete haiM ki he mokSAbhilASI jIvoM ! isa prakAra ratnatraya kI sarvocca mahimA jAna kara tumheM cAhiye ki tuma samyagdarzanarUpI || ma hAra ko zIghra hI apane hRdaya meM dhAraNa karo, jJAnarUpI kuNDaloM ko apane donoM kAnoM meM pahino evaM cAritrarUpI mukuTa ko apane mastaka para dhAraNa karo; kyoMki ve samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra rUpa tInoM ratna hI mokSarUpI strI ko vaza karane meM kAraNabhUta haiM, arthAt isI adbhuta ratnatraya kI kRpA se mokSarUpI lakSmI vaza hotI hai, isI ratnatraya kI kRpA se taparUpI lakSmI kA bhI saMcaya hotA hai evaM nAnA prakAra ke karma maloM se malina AtmA kA nirmalapanA bhI isI ratnatraya ke dvArA hotA hai / jisa mahAnubhAva puruSa ke pAsa samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrarUpI nirmala alaMkAra maujUda hai, usI jJAnavAna mahAnubhAva para mokSarUpI strI svayaM Akara rIjhatI hai evaM jisa prakAra koI khAsa strI khAsa puruSa ko varatI hai, usI prakAra muktirUpI strI bhI use svayaM Akara varatI hai| kintu jinake pAsa yaha anupama ratnatraya nahIM, ve kitanA bhI prayatna kareM, mokSarUpI strI unakI ora tAka kara bhI nahIM dekhatI / / 67 / / Ajataka jina mahAnubhAvoM ne mokSarUpI lakSmI ko prApta kiyA hai evaM anAdi ananta saMsAra meM Age jAkara use prApta kareMge, vaha kevala isI ratnarUpI tapa kI ArAdhanA kA phala hai--ratnatrayarUpa tapa ke AcaraNa se.hI mokSalakSmI prApta ho sakatI hai / / 6 / / Azcarya isa bAta kA hai ki jisa prakAra nirbala hone para bhI dhanavAna puruSa para hI strI Asakta ho jAtI hai, jaba ki balavAna hone para bhI nirdhana puruSa para vaha nahIM rIjhatI; usI prakAra koI jIva kitanA bhI nirbala kyoM na ho yadi vaha samyagdarzana Adi ratnatraye se vibhUSita hai--samyagdarzana Adi ratna usake pAsa hai to vaha niyama se kAlakrama meM mokSa ko prApta karatA hai; kintu jo puruSa ukta ratnoM se rahita hai, vaha kitanA bhI pracaNDa balavAna kyoM na ho, mokSa prApta nahIM kara sakatA 66'samaya' zabda kA artha AtmA bhI hai evaM zAstra bhI hai evaM granthakAra ratnatraya 444 13 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE Fb kI prazaMsA karate hue kahate haiM ki yaha ratnatraya hI AtmA yA zAstra kA sarvasva hai, arthAt AtmA kA sArabhAga ratnatraya hI hai; kyoMki karmarahita avasthA meM sva-svarUpa meM lIna hotI huI AtmA ratnatraya ke andara hI Akara lIna hotI hai tathA zAstra kA sArabhAga hI ratnatraya hai; kyoMki jisa zAstra meM ratnatraya kA varNana hai, vahI zAstra su-zAstra hai; kintu jisameM ratnatraya kA varNana nahIM vaha zAstra nahIM, ku-zAstra hai tathA yahI ratnatraya siddhAnta kA prANa hai, kyoMki siddhAnta kA artha zAstra kA nicor3a bhAga hai, jo nicor3a bhAga ratnatraya svarUpa na ho, vaha siddhAnta nahIM ho sakatA tathA yaha ratnatraya hI mokSarUpI vRkSa kA utpanna karanevAlA bIja hai evaM mokSasthAna meM le jAnevAlA ratnatraya hI uttama mArga hai|' isa prakAra vyavahAra ratnatraya kA saMkSepa se svarUpa varNana kara rAjA vaizravaNa se munirAja sugupta ne kahA--'he rAjana! Upara kahI gaI rIti ke anusAra vyavahAra ratnatraya kA svarUpa acchI taraha samajha kara tumheM parama dharma kI siddhi ke lie avazya isa ratnatraya ko dhAraNa karanA cAhie, kyoMki yaha vyavahAra ratnatraya hI saMsAra meM sAra padArtha hai tathA isa vyavahAra ratnatraya kI pUrNatA ke bAda nizcaya ratnatraya dhAraNa karanA cAhie / aba he naranAtha ! maiM nizcaya ratnatraya kA bhI svarUpa varNana karatA hU~, tuma dhyAnapUrvaka suno--kyoMki samyagdarzana Adi nizcaya ratnatraya sAkSAt mokSa kA kAraNa hai, samasta karma Adi ko mUla se ukhAr3a kara naSTa karanevAlA hai evaM parama uttama hai / / 100-102 / / ____ apanI yaha AtmA hI tIna loka kI nAtha hai, ananta avinAzI guNoM kI samudra hai / dhyAna mArga se usakA svarUpa jAnA jAtA hai evaM jisa prakAra samasta karmoM se rahita siddhoM kA svarUpa zuddha hai, usI prakAra hamArI AtmA bhI zuddha hai| isa prakAra apane antaraMga paramAtmA meM jo zraddhAna hotA hai, vaha nizcaya samyagdarzana hai| yaha nizcaya samyagdarzana parama utkRSTa hai evaM mokSalakSmI kA saMgama karAnevAlA hai / / 103-104 / / paramAtmA (utkRSTa AtmA) jJAnasvarUpa hai tathA vaha loka evaM aloka ke samasta padArthoM kA prakAza karanevAlA hai, isa utkRSTa AtmA ko chor3a kara jJAna koI padArtha nahIM; kintu vaha utkRSTa AtmA hI jJAna hai, aisA vicAra kara jo sva-saMvedana svarUpa AtmA kA jJAna karatA hai, vahI | ||14 nizcaya samyagjJAna hai evaM yaha nizcaya samyagjJAna kevalajJAna ko prApta karAnevAlA hai / / 105-106 / / yaha nijAtmA samyakcAritra svarUpa hai| halana-calana Adi kriyA se rahita hone ke kAraNa svabhAva se hI niSkriya hai| karmajanita kAlimA se rahita hone se niraMjana hai evaM karmoM ke AvAgamana se rahita hai| aisA vAstavika rUpa se jAna kara antaraMga Jain Education international Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ma lli nA dhyAna ke dvArA jo svayaM apanA AcaraNa karanA hai, vaha paramAzcaryakArI nizcaya cAritra mAnA gayA hai / / 107 - 108 / / granthakAra ratnatraya kI prazaMsA karate hue kahate haiM ki jisa ratnatraya kA Upara varNana kiyA gayA hai, vaha ratnatraya bAhya kriyAoM kI cintA Adi se rahita hai, arthAt jabataka citta meM bAhya kriyAoM kI cintA kA samAveza rahegA, tabataka kabhI bhI ratnatraya kA pAlana nahIM ho sakatA / samasta prakAra ke rAga Adi bhAvoM se rahita hai evaM jisa bhava meM ratnatraya kI prApti huI, usI bhava meM vaha mokSa pradAna karanevAlA hai / / 106 / / yaha nizcaya ratnatraya ananta kalyANa kA pradAna karanevAlA hai / dhyAna ke dvArA jAnA jAtA hai, mahAn amUlya hai tathA vItarAgI muniyoM ke hI hotA hai, rAgiyoM ke kabhI bhI prApta nahIM ho sakatA / / 110 / / jisa prakAra sUrya ke udaya se pragAr3ha andhakAra bhI kSaNabhara meM titara-bitara hokara naSTa ho jAtA hai, usI prakAra isa saMsAra meM ratnatraya kA ArAdhana karane se yogiyoM ke jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya tathA antarAya nAmaka cAra ghAtiyA karma bhI kSaNamAtra meM naSTa ho jAte haiM || 999 / / jo mahAnubhAva utkRSTa AtmA paramAtmA kA dhyAna dharate haiM, una sabako yaha pavitra ratnatraya prApta hotA hai, isaliye jo puruSa isa parama hitakArI ratnatraya ke vA~chaka haiM, unheM cAhiye ki ve avazya caitanyasvarUpa paramAtmA kA dhyAna kareM, kyoMki jisa prakAra agni kI tIvra jvAlA se apAra kASTha bhI dekhate-dekhate rAkha ho jAtA hai, usI prakAra dhyAnarUpI agni se ananta karmapiNDa bhI dekhate-dekhate bhasma ho jAte haiN| isalie he rAjan ! tumhAre lie yaha upadeza hai ki tuma moharUpI mahAyoddhA ko naSTa kara caitanya svarUpa AtmA ke dhyAna ke sAtha vyavahAra tathA nizcaya ke bheda se jo do prakAra kA ratnatraya Upara batalAyA hai, usakA avazya sevana karo, binA usakA sevana kie kabhI bhI saMsAra se uddhAra nahIM ho sakatA / / 113 - 114 / / tha pu rA Na zrI. ma la nA tha pu rA Na 15 isa prakAra pariccheda ke anta meM granthakAra preraNA karate haiM ki he AryoM ! mokSAbhilASI sajjanoM ! tumheM avazya prayatnapUrvaka ratnatraya kA ArAdhana karanA cAhie ; kyoMki yaha ratnatraya nirUpama padArtha hai, koI bhI padArtha saMsAra meM isakI tulanA nahIM kara sakatA / dharmarUpI manohara udyAna kA utpAdaka kAraNa hai; kyoMki ratnatraya ke sevana se hI dharmarUpI Azraya phalatA-phUlatA hai / jisa prakAra kA andhakAra meTanevAlA sUrya hai, usI prakAra yaha ratnatraya bhI pAparUpI andhakAra ke nAza karane ke lie sUrya samAna hai / dAvAnala ko jisa prakAra megha zAnta kara detA hai, usI prakAra yaha Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya duHkharUpI dAvAnala ko bujhAnevAlA hai / samasta prakAra ke doSoM se rahita nirdoSa hai / mokSAbhilASI bhavyajIva sadA isakI sevA karate haiM evaM asAdhAraNa hai, hara eka ko prApta nahIM ho sakatA / maiM bhagavAna mallinAtha ko mastaka jhukA kara namaskAra karatA hU~, kyoMki bhagavAna mallinAtha samasta prakAra ke anarthoM ko jar3a se ukhAr3a kara pheMkanevAle haiM / utkRSTa prayojana ko pradAna karanevAle haiM, svarga evaM mokSa ko denevAle haiM / utkRSTa haiM, ananta guNoM ke samudra haiM, saMsAra ke samasta bhayoM ko sarvathA naSTa karanevAle haiM / vizvAsa ke pradhAna kAraNa haiM evaM AThoM karmoM ke jItanevAloM meM prathAna haiM tathA bhagavAna mallinAtha ne jisa mArga kA anusaraNa kiyA hai, usI mArga evaM usI svarUpa ko pradAna karanevAle sarvotkRSTa ratnatraya ko maiM bhI mastaka jhukA kara namaskAra karatA hU~; kyoMki yaha ratnatraya hI samasta prakAra ke anarthoM kA sarvathA nAza karanevAlA hai; utkRSTa prayojana kA utpAdaka hai; svarga evaM mokSa ko pradAna karanevAlA hai; utkRSTa hai; ananta guNoM kA bhaNDAra hai; samasta saMsAra ke bhaya ko naSTa karanevAlA hai evaM AsthA kA eka pradhAna kAraNa | hai / / 115-116 / / ___isa prakAra bhaTTAraka sakalakIrti dvArA viracita mallinAtha purANa meM ratnatraya kA varNana karane vAlA pahilA pariccheda samApta huA // // dvitIya pariccheda saMsAra meM mohanIya-karma atyanta balavAna hai / jinhoMne balavAna bairI mohanIya-karmarUpI malla ko sarvathA naSTa kara | diyA hai, jo bhayaMkara zatru kAmadeva evaM indriyoM kA pUrNarUpa se ghAta karanevAle tathA tIrthaMkara haiM, aise zrI mallinAtha svAmI ko unhIM ke tulya samasta zakti prApta karane ke lie maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatA hU~ / / 1 / / samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrarUpI ratnatraya ke svarUpa ko jatalAnevAle vairAgya ke utpAdaka munirAja sugupta ke vacana suna rAjA vaizravaNa ne ukta prakAra ke ratnatraya ke pAlana karane meM apane ko asamartha samajhA, isaliye vinayapUrvaka vaha yaha 16 kahane lagA--'kRpAnAtha ! mujha sarIkhe manuSya sadA ArtadhyAna meM lIna rahanevAle haiM, sadA hama logoM kI buddhiyA~ vinaSTa sarIkhI rahatI haiM / dhana, kuTumba Adi meM sadA mohI rahate haiM / pA~coM indriyoM ke viSayoM kI ora sadA hamArI pariNati jhukI rahatI hai tathA gRhasthI ke kriyAkalApoM meM sadA saMlagna rahate haiM, isalie bhagavana ! jaba vyavahAra ratnatraya ke pAlana Jain Education international For Private & Personal use only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane kI bhI hamArI sAmarthya nahIM haiM, taba hama atyanta kaThina nizcaya ratnatraya kA pAlana to kara hI nahIM sakate; kyoMki yaha eka sunizcita bAta hai ki jisa mahA bhAra ko gajendra uThA sakatA hai, use kitanA bhI prayatna kyoM na kiyA jAe para baila nahIM uThA sktaa| usI prakAra jisa cAritra ke mahA bhAra ko bar3e-bar3e munIndra uThA sakate haiM, use mere samAna asamartha puruSa nahIM uThA sakate / arthAt nizcaya ratnatraya kA pAlana karanA bar3e-bar3e muniyoM kA kAma hai, mujha sarIkhA asamartha puruSa usa nizcaya ratnatraya kA pAlana nahIM kara sakatA / isalie he kRpAnAtha ! mere kalyANa ke nimitta mujhe usa ratnatraya kI prApti hetu kRpA kara aisA upadeza dIjie, jisase pUjA tathA upavAsa Adi ke dvArA mujhe vaha krama se prApta ho jAe; kyoMki mere samAna puruSa pUjana Adi ke dvArA hI bar3I bhaktipUrvaka tathA ThATa-bATa se usa ratnatraya kI upAsanA kara sakatA hai / / 2-7 / / rAjA vaizravaNa ke aise bhakti se gadgad vacana sunakara parama saMyamI munirAja sugupta ne kahA_ "rAjana ! yadi tuma Upara kahe gae vyavahAra tathA nizcaya ratnatraya kA pAlana nahIM kara sakate, to jo AmnAya (paripATI) meM pracalita hai tathA zAstroM ke andara kahA gayA hai, usa ratnatraya kI jo kucha vidhi hai, usa vidhi ko hI tuma karo / suno, usa ratnatraya kI pUjA Adi ke krama kA vidhAna jisa taraha kA hai, maiM use batalAtA huuN| usa || vidhi ke AcaraNa karane se hI tumheM niyama se vratoM kI prApti hogii| vaha vidhi isa prakAra hai-- ___kalyANakArI bhAdoM mAsa meM dharma ke sthAna svarUpa zukla pakSa kI dvAdazI ke pavitra dina se mokSAbhilASI bhavya ko ratnatraya vrata kA pAlana karanA cAhie / jo mahAnubhAva ratnatraya vrata kA AcaraNa kareM, use cAhie ki vaha usa dina pavitra svaccha vastra dhAraNa kare / apane citta meM pratikSaNa bhagavAna zrI jinendra kA hI dhyAna rakkhe evaM pUjA kI mahAmanohara sAmagrI lekara bhaktipUrvaka bhagavAna zrI jinendra ke mandira meM jAe / / 8-11 / / mandira meM jAkara bhagavAna zrI jinendra Agama tathA guruoM ko use bhaktipUrvaka praNAma karanA cAhie tathA pUjA karanI cAhie, vahA~ se apane gRha ||17 Akara muniyoM ke lie nirdoSa prAsuka, zuddha, madhura tathA tRpti pradAna karanevAlA pavitra AhAradAna denA cAhie; usake bAda jo AhAra bace vaha apane prAtA, bandhu Adi kuTumbiyoM ke sAtha sAnanda khAnA cAhie / / 12-13 / / AhAra Adi ke Arambha meM aneka doSoM kA honA sambhava hai; isalie una doSoM ke pratyAkhyAna kI abhilASA se AhAra karane ke Jain Education international For Privale & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAda punaH jina mandira meM jAnA cAhie / vahA~ jAkara acchI prakAra guruoM ko namaskAra karanA cAhie tathA tIna dina rAtri paryanta bar3e harSa ke sAtha anazana vrata kA pAlana karanA caahie| usa rAtri ko use mandira meM hI rahanA cAhie tathA samyagdarzana Adi ratnatraya kA hRdaya meM cintavana karanA caahie| prAtaHkAla uTha kara sAmAyika karanA cAhie tathA phira bhagavAna zrI jinendra Adi kI pUjA ke samAroha meM laga jAnA caahie| jisa samaya bhagavAna zrI jinendra Adi kI pUjana karanA samApta ho cuke usake bAda guru ke pAsa AnA cAhie. tathA bhaktipUrvaka unake sAmane khar3A hokara | vratI ko unase yaha pUchanA cAhie-he bhagavan ! maiM ratnatraya vrata kI pUjA kA AcaraNa karanA cAhatA hU~, Apa AjJA || ma dIjie / ratnatraya vrata kI pUjA ke lie jaba sarvathA hitakArI mArga kA upadeza denevAle guru kI AjJA mila jAe, usa samaya vratI ko cAhie ki vaha bar3e Ananda ke sAtha ratnatraya vrata kI paramotkRSTa pUjA ko Arambha kara de / / 14-17 / / jo mahAnubhAva ratnatraya vrata kI pUjA kA prArambha karanA cAhe unheM cAhie ki ve sabase pahile tIrthaMkara bhagavAna tha| zrI jinendra kI pUjA kA prArambha kareM tathA unhIM ke sAmane bhaktipUrvaka baiTha kara kisI thAla Adi meM yA zilA ke | madhya meM aSTa (ATha) dala (pA~khur3I) kA kamala banAyeM / candana kA drava banA kara suvarNamayI lekhanI se usa kamala kI | kalI ke madhya bhAga meM OM hrIM bIjAkSaroM ke sAtha 'samyagdarzana' zabda likheM tathA usa kamala kI AThoM pAkhur3iyoM meM | | pahile vistAra se kahe gae niHzaMkita Adi AThoM aMgoM ko bIjAkSaroM ke sAtha pUjA ke lie likheN| jisa samaya vaha || rA kamalAkAra yantra taiyAra ho cuke usa samaya OM hrAM hrIM hU~ hrauM hraH aSTAMga-samyagdarzana ! atrAvatara, avatara svAhA! OM hrAM hrIM hU~ hrauM hraH aSTAMgasamyagdarzana ! atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / isa prakAra Agama meM kahe gae mantroM kA sAnanda uccAraNa kara vipula Ayojana ke sAtha vidhipUrvaka samyagdarzana kI pUjA karanA prArambha kara de / / 18-21 / / isa prakAra samyagdarzana kI pUjA ke bAda vratI ko AThoM dravyoM se bhaktipUrvaka zrutajJAna kI pUjAkA prArambha karanA cAhie / samyagdarzana ke sadRza kisI thAla Adi meM ATha pA~khur3iyoM kA kamala likhanA cAhie / candana kA drava banAkara suvarNa kI kalI ke madhyabhAga meM OM evaM hrIM bIjAkSaroM ke sAtha 'samyagjJAna' zabda likhanA cAhie evaM usakI AThoM pA~khur3iyoM meM bIjAkSara mantroM ke sAtha vyanjanorjita Adi ATha AcAroM ko likhanA caahie| isa prakAra jisa samaya samyagjJAna kA mantra taiyAra ho jAe usa samaya jala se lekara phala paryanta nirmala evaM utkRSTa aSTa dravyoM Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ma tha se vidhipUrvaka usa mantra kI pUjA karanI cAhie / / 22-23 / / jisa samaya samyagjJAna ke yantra kI pUjA samApta ho cuke usa samaya bhaktipUrvaka uttama tapa ke sthAna parama guruoM kI uttamottama pUjA kI sAmagrI se arcanA kara Upara vistAra se batalAe gae teraha prakAra cAritra kA bhaktipUrvaka yantra likhanA cAhie tathA jaba vaha yantra likha kara samApta ho jAe, usa samaya ratnatraya pUjA ke vidhAna meM jo bhI usa samyakcAritra ke yantra kI pUjA kI vidhi kahI gaI hai, usake anusAra bhaktipUrvaka vipula Ayojana ke sAtha usa yantra ko pUjA karanI cAhie / / 24-25 / / isa prakAra ratnatraya vidhAna ke bAda anta meM bhA~ti-bhA~ti ke phala tathA pakva annoM se zobhita ardha-- AratI utAranI cAhie tathA ratnatraya yantroM kI tIna bAra pradakSiNA dekara ratnatraya vidhAna meM jo jApa zAstra meM kahe gae haiM, una jApoM ko japanA cAhie / / 26 / / isa prakAra lli bhaktipUrvaka bar3e samAroha se ratnatraya kI pUjA kara ratnatraya vrata ko dhAraNa karanevAle mahApuruSa ko guru ke samIpa jAnA nA cAhie tathA unake zrImukha se Atma kA kalyANa karanevAlA Agama kA svarUpa AnandapUrvaka sunanA cAhie / isa rIti se jo puruSa ratnatraya vrata ko pAlana karanevAlA hai, use tInoM dina arthAt trayodazI, caturdazI tathA pUrNamAsI ke dina prAtaHkAla, madhyAnhakAla tathA sAyaMkAla ratnatraya yantroM tathA jinendra deva Adi kI bar3e samAroha se zubha tathA utkRSTa pu pUjana karanI cAhie / isa prakAra pUjA ke bAda vratadhAriyoM ko jina mandira ke andara apane saMgha ko sAtha le mahAn utsava ke sAtha mahA abhiSeka bhI karanA cAhie / / 27 - 26 / / ratnatraya vrata dhAraNa karanevAloM kA yaha vizeSa kartavya rA hai ki ve tIna dina taka samasta gRha sambandhI ArambhoM kA tyAga kara lagAtAra jina - mandira ke andara raheM tathA vahA~ pUjA tathA Avazyaka kRtyoM meM dattacitta ho dharmadhyAna se kAla vyatIta kareM ||30|| samasta prANiyoM ko abhayadAna Adi dekara gIta, nRtya Adi karAkara vratI ko isa mahAn parva meM apanI zakti ke anusAra nAnA prakAra kA utsava karanA cAhie / / 31 / / jo puruSa ratnatraya vrata kA AcaraNa karanevAlA hai, use cAhie ki vaha ratnatraya vrapta ke bAda usa ratnatraya ke smaraNa ke lie apane dakSiNa hAtha meM tIna motiyoM ko dhAraNa kare ||32|| isa prakAra ratnatraya ke yantra tathA zrI jinendra Adi kI trayodazI, caturdazI tathA pUrNimA -- ina tIna dina paryanta bhaktipUrvaka pUjA kara pratipadA ke dina bhI paiMtIsa (chattIsa) prakAra ke vyanjanoM se AnandapUrvaka unakI pUjA kare / / 33 / / usake bAda vaha vratI nivAsa gRha Ave tathA uttama, madhyama, jaghanya-- tInoM prakAra ke pAtroM ko yathAyogya dAna dekara prasannatA se prAsuka tathA madhura bhojana se rA Na 19 zrI ma lli nA 555 pu Na Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAraNA kare / usake bAda zuddha ratnatraya kI tIvra bhakti tathA prema se jisakI AtmA gadgad hai, aisA vaha ratnatraya kA vrata kA AcaraNa karanevAlA vratI pAraNA ke dina ke avaziSTa samaya ko tathA samasta rAtri kA jina-mandira meM hI jAkara vyatIta kare / / 34-35 / / isa prakAra he rAjan ! tumhAre sAmane yaha ratnatraya kI pUjA kA vidhAna vistAra se kahA hai| tamhAre se bhinna dasare paruSa ke lie vaha saMkSepa se kahA jA sakatA hai| vaha saMkSepa se kahA jAnevAlA ratnatraya kA vidhAna isa prakAra hai / tuma bhI dhyAna se suno-- jo puruSa ratnatraya vrata kA pAlana karanevAlA hai, use bhagavAna arahanAtha, mallinAtha evaM munisuvratanAtha--ina tInoM tIrthaMkaroM kI pratimAoM kA jisa rUpa se zAstra meM abhiSeka kA vidhAna likhA haA hai. usa vidhAna se bhaktipUrvaka || abhiSeka karanA cAhie tathA ina tInoM pratimAoM ke sAmane pahile ke samAna bhaktipUrvakaratnatraya yantroM ko likha kara rakha denA cAhie evaM eka sAtha sabakA pUjana karanA cAhie / isa rUpa se bhI ratnatraya kA vidhAna saMkSepa se mAnA gayA haiM / ratnatraya kA vidhAna bhAdrapada mAsa meM batalAyA gayA hai / isalie granthakAra bhAdrapada mAsa kI prazaMsA karate hue kahate haiM ki jisa prakAra manuSyoM meM zreSTha rAjA mAnA jAtA hai, usI prakAra samasta mAsoM ke andara bhAdrapada mAsa hI zreSTha | hai; kyoMki vaha aneka prakAra ke vratoM kA sthAna svarUpa hai evaM dharma pradhAna kAraNa hai / / 36-36 / / isalie samasta gRhArambha kA parityAga kara isa bhAdrapada mAsa meM vratI puruSa pUjA, vrata evaM upavAsa Adi ke dvArA tathA dharma ke AcaraNa se pApoM ke nAza meM pravRtta hote haiM / / 40 / / jisa rUpa se bhAdrapada mAsa meM ratnatraya vrata kA vidhAna batalAyA hai, usI vidhi se use mAgha mAsa evaM caita mAsa meM bhI AcaraNa karanA caahie| kyoMki yaha anupama ratnatraya vrata saMsAra ke uttamottama bhoga pradAna kara anta meM mokSasukha ko pradAna karanevAlA hai|||41|| jo mahAnubhAva tIna dina paryaMta upavAsa karane ke lie asamartha haiM; kintu ratnatraya vrata ke pAlana karane meM pUrI-pUrI bhakti evaM zraddhA rakhate haiM, ve zakti ke anusAra eka proSadha Adi se hI ratnatraya vrata ke pAlaka mAne jAte haiM / arthAt unake lie trayodazI, caturdazI evaM ||20 pUrNimA--ina tInoM dina taka upavAsa karane kI koI AvazyakatA nahIM / ve aisA bhI kara sakate haiM ki trayodazI ke dina eka bAra bhojana kara sArA dina evaM rAtri kA samaya mandira meM dhyAna Adi kAryoM meM vyatIta kareM / caturdazI ke dina pUrA upavAsa kareM evaM mandira ke andara hI svAdhyAya Adi meM dattacitta hokara apanA samaya vyatIta kreN| / Na bhI Jain Education international For Privale & Personal use only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ke dina pUjA Adi Avazyaka karmoM ke samApta ho jAne para eka bAra bhojana kareM evaM phira mandira meM hI jAkara dina | kA evaM rAtri kA samasta samaya svAdhyAya Adi meM lagAveM, pratipadA ke dina ghara AyeM tathA jo bhI vidhi Upara kahI gaI hai, use kareM / yahA~ para yaha zaMkA nahIM karanI cAhie ki vrata kI jo pUrI vidhi batalAI hai, usI se abhISTa phala kI siddhi ho sakatI hai tathA nyUnatA hone se vaha phala prApta nahIM ho sakatA; kyoMki zakti ke anusAra kie jAnevAle dAna tathA tapa bhI saMsAra meM aneka abhISTa phaloM ke pradAna karane meM kAraNa mAne gae haiM-unase bhI saMsAra meM aneka prakAra ke abhISTa tathA uttamottama phaloM kI prApti hotI hai / / 42-43 / / jisa ratnatraya vrata kA Upara khulAsA rUpa se varNana kiyA gayA hai, vaha vrata zrAvaka, zrAvikA, muni tathA AryikA saboM ko pAlana karanA cAhie; kyoMki vaha pavitra | vrata pApoM kA sarvathA nAza karanevAlA hai evaM nAnA prakAra ke sukhoM kI isase prApti hotI hai / / 44 / / yaha paramottama ratnatraya vrata tIna varSa paryaMta barAbara pAlanA cAhie, jisa samaya tIna varSa samApta ho jAe tathA vrata bhI pUrA ho jAe, usa samaya jisakI jaisI zakti ho bhaktipUrvaka udyApana karanA cAhie / / 45 / / udyApana kI vidhi isa prakAra hai--khUba U~ce-U~ce vizAla tathA ratnoM kI dIpti se daidIpyAmAna jina caityAlaya banAve tathA unameM arahanAtha, mallinAtha Adi kI pratimAoM kI ThATa-bATa se pratiSThA kara unheM una caityAlaya meM virAjamAna kreN| tatpazcAt zrAvaka zrAvikA evaM || muni tathA AryikA-isa cAra prakAra ke saMgha ko sAtha lekara jina-mandiroM meM saboM ko abhibhUta karanevAlA mahA | abhiSeka karAve tathA bar3e samAroha ke sAtha mahA pUjA Adi kA utsava karanA prArambha kare / ghaNTA, camara, cA~danI, jhAr3I tathA AratI Adi jitane bhI dharma ke aneka prakAra ke upakaraNa haiM, unameM hara eka ko tIna-tIna kara de / / 46-48 / / pakva anna, lADU, ghevara, phenI Adi jo bhI pUjA ke dravya haiM, apanI zakti ke anusAra bhaktipUrvaka unheM pradAna kare tathA mahAmanohara nAriyala, kelA Adi ke uttamottama phaloM ko de / / 46 / / isa prakAra pakva anna tathA nAriyala ke phala Adi pUjA ke kAraNoM ko tathA ghaNTA, camara, cA~danI Adi zobhA ke kAraNoM ko jina-mandira meM pradAna ||21 kara uttamottama vAdya, gIta tathA nRtya Adi ke vipula Ayojana se jina-mandira meM mahAn utsava bhI kare / / 50 / / jo mahAnubhAva ratnatraya vrata se vibhUSita haiM, unheM apanI zakti ke anusAra yathAyogya dharma ke pradhAna kAraNa grantha bhI AcAryoM ko bhaktipUrvaka bheMTa karane cAhie / zrAvaka, zrAvikA tathA muni, AryikA ke bheda se jo Upara cAra prakAra kA saMgha Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA gayA hai, unheM viziSTa sammAna ke sAtha bhaktipUrvaka bulA kara atyanta harSa se AhAra, auSadha Adi dAna denA cAhie / / 51-52 / / prabhAvanA aMga kA svarUpa Upara jahA~, para samyagdarzana ke ATha aMgoM kA svarUpa kahA hai, vahA~ vistAra se kaha diyA hai, isalie jo mahAnubhAva ratnatraya vrata ke pAlaka haiM, unheM bhagavAna jinendra ke zAsana kA mAhAtmya prakaTa kara evaM mandiroM ke andara bhI aneka prakAra ke bahuvidha utsava karA kara samyagdarzana ke pradhAna aMga prabhAvanA kA pAlana karanA cAhie / / 53 / / yaha to huI atyanta vyavasAdhya udyApana kI bAta, kintu jo mahAnubhAva itanA vyaya kara udyApana karane meM asamartha haiM--udyApana ke lie itanA adhika vyaya nahIM uThA sakate, unheM cAhie ki ve apanI zakti ke anusAra bhakti evaM harSa ke sAtha thor3A hI udyApana kareM-unheM utane hI udyApana se abhISTa phala kI prApti hogI; parantu jo mahAnubhAva itane meM bhI asamartha haiM ki thor3A-sA bhI udyApana kA vidhAna nahIM kara sakate, unheM cAhie ki ve ratnatraya vrata kA jo vidhAna batalAyA gayA hai, vizuddha bhAvoM se usakA dUnA vidhAna kareM arthAt tIna varSa kI jagaha ve chaH varSa || taka ratnatraya kA vidhAna lagAtAra kareM, aisA hone se unheM udyApana karane kI phira AvazyakatA nahIM / / 54-55 / / yaha || ratnatraya vrata asIma puNya ke arjana kA kAraNa hai / svarga kA kAraNa hai, saMsAra ke samasta pApoM kA sarvathA nAza karanevAlA hai evaM muktirUpI mahAdurlabha lakSmI ko vaza meM karanevAlA hai / / 56 / / ratnatraya vrata kI prazaMsA karate hue granthakAra kahate haiM ki parama sukha kA sthAna svarUpa evaM samasta vratoM meM sAra isa ratnatraya vrata ko jo mahAnubhAva | dhAraNa karate haiM, ve solahaveM svarga ke sukha kA lAbha karate haiM evaM dhIre-dhIre anukrama se ve avinAzI mokSa sukha kA bhI rasAsvAdana karate haiM / / 57 / / " munirAja sugupta ke mukha se ratnatraya kA mAhAtmya suna kara rAjA vaizravaNa ko paramAnanda prApta huaa| bhaktipUrvaka usane ratnatraya vrata dhAraNa kiyA evaM vinayapUrvaka munirAja ko namaskAra kara vaha apane rAja-mandira meM A gayA / / 58 / / || rAja-mandira meM Akara rAjA vaizravaNa meM parama bhakti evaM zraddhA ke sAtha mokSalakSmI kI prApti ke lie ratnatraya vrata kA | 22 prArambha kiyA evaM vAstavika rIti se use pUrA kiyA / / 56 / / vrata ke anta meM udyApana ke samaya rAjA vaizravaNa ne bhagavAna zrI jinendra ke aneka mandiroM kA nirmANa karAyA tathA mahAn utsava kA samArambha kiyA / / 60 / / taba rAjA vaizravaNa ne anya jina-mandiroM meM tathA rAja-parisara ke jina-mandiroM meM samasta prakAra ke aizvaryoM ko pradAna karanevAlI 4441kha Jain Education interational Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA mahApUjA kA pratidina karanA prArambha kara diyaa| vaha narapAla mokSalakSmI kI pracura lAlasA se pratidina uttama pAtroM ko AhAra, auSadha Adi cAroM prakAra kA dAna dene lagA, kisI bhI dIna avasthA meM jaina-dharma pAlana karanevAloM kA vaha nirIha evaM nirmala vRtti se bar3e harSa se upakAra karane lagA evaM sAdharmI bhrAtAoM meM gAya-bachar3e ke samAna prema darzA kara paripUrNa vAtsalya aMga kA usane pAlana karanA Arambha kara diyA / / 61-62 / / vaha mahAnubhAva rAjA vaizravaNa aSTamI, caturdazI Adi samasta paryoM meM Upara kahI gaI vidhi ke dhAraka proSadha vrata kA AcaraNa karane lagA evaM nirmala bhAvoM se gRha ke kAryoM se sarvathA vimukha ho vaha pavitra AcaraNa kara zubha AcaraNa karanevAle yati ke samAna ho gayA // 63 / / ahiMsA, acaurya, satya, svadArA-santoSa evaM parigraha parimANa--ye pA~ca aNuvrata, digvata, bhogopabhoga parimANavrata evaM anarthadaNDavrata--ye tIna guNavrata evaM dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa tathA vaiyAvRtya--ye cAra zikSAvrata isa prakAra zrAvakoM ke bAraha vrata haiM / rAjA vaizravaNa mana-vacana-kAya kI zuddhipUrvaka pA~coM aNuvrata, tInoM guNavrata tathA cAroM prakAra ke zikSAvratoM kA nirdoSarUpa se bar3e yatna ke sAtha pAlana karane lagA / / 64 / / vaha mahAnubhAva usa dina se ajJAna kI sarvathA nivRtti ke lie tathA jJAna sampAdana karane ke lie bhagavAna ahaMta (jinendra) ke mukha se utpanna jaina zAstroM kA zravaNa tathA manana karane lagA tathA usase mukti prApti kI abhilASA citta meM karane lagA / / 6 / / hitakArI tathA parimita vacanoM kA bolanevAlA vaha vAgmI rAjA vaizravaNa sabhA meM rahanevAle samasta prANiyoMko unakA upakAra ho-- isa pavitra abhilASA se pratidina divya tathA manohara vacanoM meM dharmopadeza dene lgaa||66|| jahA~ se agaNita AtmAoM se mokSa prApta kiyA hai; aise tIrthoM kI yAtrA karanA, jinendra Adi kI pUjA karanA, unheM bhaktipUrvaka praNAma karanA, uttama pAtroM kA AhAra Adi dAna denA tathA bhaktipUrvaka zIlavrata Adi kA pA isa prakAra ke puNya ko utpanna karanevAle pavitra kAryoM se vaha rAjA sadA hI dharma kA AcaraNa karane lagA / / 67 / vaha rAjA citta meM jisa kisI bhI padArtha ke bAre meM vicAra karatA thA, usa samaya kevala dharma kA hI vicAra karatA, 23 dharma ke vicAra ke sivAya anya kisI vicAra ko usake hRdaya meM jagaha nahIM milatI thii| jaba kabhI vaha manuSyoM ke sAmane kucha vacana bolatA thA, usa samaya dharma se sambandha rakhanevAlA hI vacana bolatA thA, usake mukha se sivAya | dharma sambandhI vacana ke anya vacana nahIM nikalatA thA / zarIra se bhI vaha dharma kI kriyAoM kA hI Acara karatA Jain Education interational For Privale & Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zi thA / anya kisI prakAra kI kriyAoM kA usake zarIra se AcaraNa nahIM hotA thA; isalie vaha rAjA sAkSAt dharmasvarUpa thA / / 68 / / vaha rAjA vaizravaNa sarvadA dharma kA AcaraNa karatA thA, isalie yadyapi vaha samasta indriyoM ko tRpta karanevAle bhogoM kA bhoga to karatA thA; parantu dharmAnukUla utkRSTa bhogoM kA hI bhoga karatA thA, dharma viruddha maryAdA se atikrAnta bhogoM kA bhoga nahIM karatA thA / / 66 / / kadAcita varSA Rtu kA pUrNa prArambha ho cukA thA tathA usake nimitta se vana kI vRkSAvalI phala-phUloM se yukta ma harI-bharI zobhita ho rahI thii| usa samaya rAjA vaizravaNa ko vana kI vRkSAvalI dekhane kA kautUhala huA; isalie vaha || ma apane vazavartI aneka rAjAoM ke sAtha vana kI zobhA nirakhane cala diyA / / 70 / / mArga ke samIpa meM hI eka bar3a kA vRkSa thA, jo ki atyanta U~cA thA, mahAmanohara thA, pattoM tathA DAliyoM se AcchAdita thA, golAkAra thA evaM saikar3oM pakSiyoM se bharA thA / / 71 / / mArga meM jAte hue rAjA ne vaha bar3a kA vRkSa dekhA evaM Azcarya se yukta hokara isa prakAra th| kahane lagA--'dekho ! dekho ! yaha vRkSa kitanA caur3A hai, kitanA U~cA hai, isakA mUlabhAga kaisA jakar3A huA hai evaM kaisA sundara evaM saghana hai|' aisA kaha kara evaM sAtha meM rahanevAle logoM ke sAmane usa vRkSa ke viSaya meM atyanta Azcarya pragaTa kara vaha mArga meM aura bhI Age ko cala diyA evaM krama se calatA-calatA vana ke madhya bhAga meM A pahu~cA / / 72-73 / / vana meM jAkara vahA~ rAjA vaizravaNa uttamottama striyoM ke sAtha evaM rAjapUtroM ke sAtha apanI icchA se aneka prakAra kI krIr3A karane lgaa| jaba krIr3A samApta ho gaI evaM nagara ko lauTane lagA to jisa mArga se gayA thA, usI mArga se nagara ko bar3e Ananda se lauTA / mArga meM kyA dekhatA hai ki vaha AzcaryakArI lambAI-caur3AI vAle jisa vaTa-vRkSa ko chor3a gayA thA, vahI kSaNabhara meM vidyuta ke girane se khAka huA par3A hai / / 74-75 / / basa ! kucha hI kSaNoM meM vRkSa kI yaha vismita karanevAlI durdazA dekha kara use saMsAra se ekadama vairAgya ho gayA evaM vaha mana meM isa prakara kI cintA karane lagA / saMsAra meM baddhamUlatA--majabUta jar3a sadA kisI kI bhI nahIM rahatI / na kisI kA vistAra--phalanA-phUlanA sadA rahatA hai evaM na tugaMtva-abhimAna kisI kA sadA sthira rahatA hai | // 76 / / bar3e Azcarya kI bAta hai ki dekho ! kucha dera pahile yaha vRkSa kitanA vizAla evaM vistRta thA, so jaba Adhe hI kSaNa meM aisI vilakSaNa avasthA ko prApta ho gayA, arthAta bhasma meM mila gayA, taba kisI kA jIvana, yauvana, sundaratA Adi sthira raheMge--yaha 24 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 kyA nizcaya hai ? merA to yaha nizcaya hai ki jisa prakAra yaha bar3a vRkSa mUla se lekara zIrSa paryaMta vidyuta kI tIvra || jvAlA se jala kara bhasma ho gayA hai, usI prakAra yamarAjarUpI agni se ye samasta jIva--unake zarIra bhasmIbhUta ho jAyeMge, arthAt kisI jIva kI paryAya sadA kAla sthira nahIM raha sakatI / / 77-78|| jisa rAjya ko pAkara loga mada meM matta ho jAte haiM, vaha rAjya dhUla ke samAna hai, mahA nindya hai, duHkha tathA cintA Adi kA samudra hai / isake nimitta se aneka prakAra ke Arambha karane par3ate haiM evaM unase jAyamAna pApoM kI utpatti hotI hai tathA sadA isake lie nindita dhyAna hI banA rahatA hai; isalie aise nindita rAjya kA koI buddhimAna pAlana nahIM kara sakatA ||76 / / lakSmI kA || ghamaNDa logoM ko pAgala kara detA hai, so yaha lakSmI chAyA ke samAna cancala hai| arthAt jisa prakAra vRkSa kI chAyA kabhI pazcima kI ora to kabhI pUrva kI ora ho jAtI hai, usI prakAra yaha lakSmI Aja kisI kI hai, to kala kisI kI hai tathA yaha samasta cintAoM ko utpanna karanevAlI hai, arthAt lakSmI ke sambandha se hI aneka prakAra kI cintA lagI rahatI hai, nirdhana ko vizeSa cintA nahIM vyApatI tathA yaha lakSmI mahA duSTa hai evaM rAgadveSa, ahaMkAra, tathA unmAda sabako utpanna karanevAlI hai; isalie jo puruSa sajjana haiM, vAstavika rUpa se hita-ahita ke jAnakAra haiM, unheM yaha lakSmI kabhI bhI ranjAyamAna nahIM kara sakatI / / 8 / / moha ke tIvra jAla meM jakar3a kara loga bhrAtA, pitA, putra, strI Adi bA~dhavoM ko apanA mAnate haiM; parantu ve bA~dhava sarvathA bandhana svarUpa hI haiM; kyoMki strI to ber3I ke samAna hai, | arthAt jisa puruSa ke paira meM ber3I par3I huI hai, vaha puruSa jisa prakAra kahIM nahIM jA sakatA evaM jAtA hai, vahA~ bedd'ii| sahita hI jAtA hai, usI prakAra jisa paruSa kI strI maujada hai, vaha paruSa bhI kahIM nahIM jA sakatA tathA jahA~ jAtA hai, vahA~ strI ko bhI sAtha hI rakhanA par3atA hai, isalie dIkSA Adi zubha karmoM meM usakI pravRtti nahIM hotI tathA gale meM jisa prakAra zrRMkhalA (toka) par3I rahatI hai, usake samAna patra haiM evaM samasta kaTamba pAza ke samAna hai| yaha gRhasthAzrama kArAgAra--kaida ke samAna hai, ghora kaSTadAyI hai| nAnA prakAra kI cintAyeM evaM unase jAyamAna duHkha zoka ||25 Adi se vyApta hai, samasta pApoM kA sthAna hai| vAstavika dharma ko jar3a se ukhAr3a kara pheMka denevAlA hai evaM kAma, kadha, tIvra moha, rAgadveSa Adi kA samudra hai / sAtha hI anaMta bhavoM kA pradAna karanevAlA hai, arthAta gRhasthAzrama kA sambandha rahanA anantakAla paryaMta mokSa sukha meM bAdhaka hai; isalie aise mahAduHkhadAyI pApI gRhasthAzrama se koI buddhimAna Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prema nahIM kara sakatA / / 82-83 / / zrI zrI ma jinake jAla meM nirantara yaha jIva pha~sA rahatA hai, aise ye yoga kAle bhujaMga ke samAna haiM, kyoMki jisa prakAra bhujaMga Upara acchA jAna par3atA para bhItara se mahAduSTa hai, usI prakAra ye bhoga bhI bhogate samaya to madhura jAna par3ate haiM, parantu anta meM ye mahAduHkhadAyI hote haiM / bhujaMga jisa prakAra mahAduSTa hotA hai, usI prakAra ye bhoga bhI mahAduSTa haiM / bhujaMga bhI jisa prakAra kATate hI zIghra prANoM kA nAza karanevAlA hai, usI prakAra ye bhoga bhI prANoM kA nAza karanevAle haiM / bhujaMga kA saMyoga jisa prakAra mahAn kaSTapUrvaka hotA hai, usI prakAra viSaya-bhogoM kI prApti bhI aneka prakAra ke duHkhoM ko jhela kara hI hotI hai / bhujaMga kA kATanA jisa prakAra aneka prakAra ke duHkhoM kA kAraNa lli hotA hai, usI prakAra ye viSaya bhoga bhI ananta duHkhoM ke kAraNa haiM / sarpa jisa prakAra atyanta cancala hotA hai, usI prakAra ye bhoga bhI atyanta cancala haiM, kSaNabhara meM Ane-jAnevAle haiM / bhujaMga jisa prakAra kisI ko santoSa pradAna nahIM kara sakatA, usI prakAra ye bhoga bhI kisI prakAra kA santoSa utpanna nahIM kara skte| jitane-jitane adhika bhoga bhoge jAte haiM, utanI-utanI hI azAnti bar3hatI calI jAtI hai / bhujaMga jisa prakAra krUra hotA hai evaM sadA krUra karmoM pu kA karanevAlA hotA hai, usI prakAra ye viSaya-bhoga bhI atyanta krUra haiM evaM inako bhogane se sarvadA mahA krUra karmoM kA pu Anava hotA rahatA hai / bhujaMga jisa prakAra zarIra ke kadarthana se utpanna hote haiM, usI prakAra ye viSaya bhoga bhI zarIra ke kutsita N AcaraNa se paidA hote haiM / inake bhogane se zarIra kA sarvanAza hotA hai; isalie aise mahA duHkhadAyI bhogoM kA buddhimAna kabhI sevana nahIM kara sakatA / / 84-85 / / yaha zarIra rUpI jhopar3A mAtA ke raja tathA puruSa ke vIrya se utpanna huA hai / haDDI, majjA Adi sAta dhAtu svarUpa hai / mahA azubha hai| bhUkha, pyAsa, kAma, vRddhAvasthA, krodha evaM aneka prakAra ke rogoM kA jvAlAoM se vyApta hai tathA viSTAdi mahA apavitra padArthoM kA ghara hai, atyanta nindanIya hai / pIva sarIkhI sar3I isase durgandhi chUTatI rahatI hai, yamarAja kA Azrama hai -- jisa samaya yamarAja kA prakopa hotA hai, tatkAla ise khAka meM mila jAnA hotA hai evaM kSaNabhara meM vinAzIka hai / aise isa zarIrarUpI jhopar3e meM vidvAna kabhI Thaharane kI lAlasA nahIM kara sakatA tathA na vaha zarIra ko hI sarvasva mAna kara itra, tela Adi se usakI sevA kara sakatA hai / / 86-87 / / yaha saMsAra jisakA na Adi hai, na anta hai, aisA vizAla samudra hai; kyoMki jisa prakAra rA rA Na Na lli nA tha Cbs nA tha 26 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FEEFFFF samudra meM bar3avAnala hotI hai, usI prakAra isa saMsAra meM ghora narkarUpI bar3avAnala maujUda hai--narakoM meM jAkara nArakI sadA agni ke bhayAnaka kuNDoM meM jalate-uchalate rahate haiN| ataeva yaha saMsAra samudra ke samAna sambhIra hai tathA jisa prakAra samudra meM athAha jala hotA hai, usI prakAra yaha saMsAra bhI samasta prakAra ke akalyANarUpI jala se bharA huA hai / jisa prakAra samudra meM bar3e-bar3e matsya hote haiM; usI prakAra yaha samudra bhI bhayaMkara rogarUpI matsyoM se khacAkhaca bharA huA hai / jisa prakAra jahAjoM ko lUTane ke lie samudra meM cora-DAkuoM kA jamaghaTa rahatA hai, usI prakAra isa saMsAra meM bhI samasta jIvoM ko lUTanevAle pA~coM indriyarUpI pA~ca cora haiM, inake jAla meM pha~sa kara jIva nirantara Thage jAte haiM / jisa prakAra samudra bhayaMkara pavana se vyApta rahatA hai, usI prakAra yaha saMsAra bhI janma-maraNa evaM vRddhAvasthA rUpI tIvra pavana ke jhakoroM se vyApta hai / samudra jisa prakAra mahAbhayAnaka hotA hai, usI prakAra yaha saMsAra bhI mahAbhayAnaka hai| samudra jisa prakAra mahAcancala, mahAviSama, mahAghora, evaM asAra hotA hai, usI prakAra yaha saMsAra bhI mahAcancala, mahAviSama mahAghora evaM nissAra hai| jisa prakAra samudra kA pAra pAnA kaThina hai,usI prakAra isa saMsAra samudra kA bhI jaldI pAra nahIM pAyA jA sakatA evaM samudra jisa prakAra agamya hai, usI prakAra yaha saMsAra bhI mahA agamya || hai| saMsAra meM rulanevAle jIva kabhI zubhagati ko prApti nahIM kara sakate / aise isa mahAbhayAnaka saMsAra meM dharmarUpI jahAja meM na baiThanevAle ye dIna jIva nirantara DUbate evaM uchalate rahate haiM / / 65-60 / / prAtaHkAla meM darbha-dAbha kI anI para lagI huI osa kI bUMda jisa prakAra cancala hai, thor3I hI dera meM vinaSTa ho jAnevAlI hai, usI prakAra yaha manuSyoM kA jIvana bhI vinAzIka hai, jalda naSTa ho jAnevAlA hai, jisa prakAra vidyuta atyanta cancala padArtha hai, kSaNabhara meM vinaSTa ho jAnevAlA hai, usI prakAra manuSyoM kI sAmarthya zarIra, indriyoM kI kSamatA atyanta cancala hai--dekhate-dekhate vinaSTa ho jAnevAlI hai tathA azubha-karma kA kAraNa hone se yaha azubha hai / / 6 / / samaya Adi kAla ke bhedoM se pratikSaNa manuSyoM kI Ayu kSINa hotI rahatI hai tathA jisa prakAra chidrayukta hAtha meM rakkhA huA jala pratikSaNa giratA rahatA hai, usI prakAra manuSyoM ke yauvana Adi bhI pratikSaNa vinaSTa hote rahate haiM / / 6 / isalie jo puruSa mokSAbhilASI haiM--mokSa ke avinAzI sukha kA anubhava karanA cAhate haiM, unheM jaba taka Ayu kSINa nahIM ho jAe, lagAtAra kArya karane kI sAmarthya bhI rahe, yauvana avasthA bhI zarIra meM jAjvalyamAna rahe, apane-apane viSayoM kA jJAna karAne meM indriyA~ bhI Jain Education interational For Privale & Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFF sabala raheM tathA jaba taka vRddhAvasthA zarIra para apanA prabhAva na DAle usake pahile hI gRharUpI pApa kA sarvathA tyAga | kara denA cAhie evaM parama digambarI jainezvarI dIkSA dhAraNa kara mokSarUpI lakSmI ke citta ko Ananda pradAna karanevAlA ghora tapa tapanA cAhie / / 63-64 / / rAjA vaizravaNa ko vaTavRkSa ke akasmAt jala jAne se saMsAra, zarIra, bhoga tathA gRha Adi se vairAgya to ho hI gayA thA; parantu sUkSma dRSTi se unake svarUpa kA vicAra karane se aba use vairAgya dUnA bhI ho gayA / saMsAra, zarIra zrA Adi padArthoM se usakA sarvathA mamatva chUTa gayA evaM digambarI dIkSA dhAraNa karane ke lie usane pUrNarUpa se citta meM || ma ThAna lI / / 6 / / vaha rAjA apane rAjya Adi se nirAkAMkSa--vimukha ho gayA evaM mukti-lakSmI ko siddha karane ke lie usakI pUrI-pUrI abhilASA ho gii| bar3a ke vRkSa ke samIpa se vaha pratikSaNa anitya, azaraNa Adi bAraha bhAvanAoM kA hI bArambAra cintavana karatA huA rAjamahala taka pahu~cA / / 66 / / rAjamahala meM pahu~ca kara rAjA vaizravaNa ne sajjanoM dvArA sarvathA tyAgane yogya rAjya-zAsana ko apane putra ko pradAna kiyA evaM jIrNa tRNa ke samAna apane samasta aizvarya kA sarvathA parityAga kara vaha zrInAga parvata kI ora cala diyA / zrInAga parvata para samasta kaSAya evaM indriyoM ke bA~dhane meM sarvathA nAgapAza ke samAna arthAt jinake pAsa kaSAya evaM indriyoM ke viSaya kI lolupatA phaTakane taka nahIM pAtI thI, aise zrInAga nAma ke munirAja virAjamAna the| aneka bar3e-bar3e rAjAoM ke sAtha rAjA vaizravaNa unake samIpa gayA evaM bhaktipUrvaka tIna pradakSiNA dekara mastaka jhukA kara namaskAra kiyaa| munirAja ke mukharUpI candramA se jharanevAlA dharmarUpI amRta piyA, jisase usakI moharUpI agni zAnta ho gaI evaM vaha apane ko sukhI anubhava karane lgaa| usI samaya usane mana-vacana-kAya kI zuddhipUrvaka bAhya-abhyantara donoM prakAra ke parigraha kA tyAga kara diyA evaM aneka rAjAoM ke sAtha usane jainezvarI dIkSA dhAraNa kara lI / / 67-100 / / ___ jina munirAja vaizravaNa ne pahile to tIvra puNya ke udaya se samasta uttama sukha ke samudra svarUpa sArabhUta dharma ||28 kAryoM ko kiyA, pIche se "avinAzI anupama mokSa sukha prApta ho jAe" isa abhilASA se samasta sukhoM kI sthAna svarUpa jainezvarI dIkSA dhAraNa kI, ve muniyoM ke ziromaNi munirAja vaizravaNa cirakAla isa saMsAra meM jayavanta ho kara vRddhi ko prApta hoM / / 101 / / jina pavitra bhagavAna mallinAtha ne pahile to 'ratnatraya' nAma kA parama pAvana vrata pAlana 46 FEB Jain Education interational For Private & Personal use only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EF kiyA, taduparAnta rAtri-dina manuSya loka ke uttamottama bhoga bhoge, tIrthaMkara pada prApta kiyA evaM bAlya avasthA meM hI | ghora tapa ke dvArA mokSarUpI ramaNI ko svIkAra kiyA, ve mallinAtha jinendra hameM apanI divya zakti pradAna kareM / / 102 / / bhaTTAraka sakalakIrti kRta saMskRta mallinAtha caritra kI paM. gajAdharajI nyAyatIrtha viracita vacanikA meM ratnatraya kA dUsarA pariccheda sampUrNa huA / / 2 / / tRtIya pariccheda jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya evaM antarAya nAmaka cAra ghAtiyA-karmarUpI bairiyoM ko jar3a se ukhAr3a kara pheMka denevAle, ananta guNoM ke samudra evaM tInoM loka ke jIva bhaktipUrvaka jinakI sevA tathA pUjA karate haiM aise bhagavAna zrImallinAtha ko maiM unake anupama guNoM kI prApti ke lie bhaktipUrvaka namaskAra karatA hU~ / / 9 / / samasta prakAra ke pramAdoM ko tyAga kara vinayapUrvaka munirAja vaizravaNa ne aMgoM kA adhyayana karanA prArambha kara diyA tathA thor3e hI dinoM meM ve munirAja apanI zreSTha buddhi se gyAraha aMga svarUpa siddhAnta samudra ke pAra ko prApta ho gae, arthAt unheM gyAraha aMgoM kA paripUrNa jJAna ho gayA / / 2 / / ve parama dhIra-vIra munirAja apanI sAmarthya ko na chipA kara pratidina bAraha prakAra ke tapoM ko tapane lage, jo tapa nirdoSa the tathA duSkarmarUpI vana ko bhasma karane ke lie dAvAnala ke samAna the / / 3 / / ve munirAja zUnya khaNDaharoM meM, zmazAna bhUmiyoM meM, parvata kI guphAoM meM tathA janazUnya vRkSoM kI koTaroM meM siMha ke samAna nirbhaya hokara nivAsa karate the / / 4 / / sparzana Adi indriyoM para paripUrNa rUpa se vijaya pAnevAle tathA pramAda rahita ve munirAja sadA uttama dhyAna tathA adhyayana meM pravRta rahate the tathA svapna ke daurAna bhI ve rAjakathA Adi vikathAoM kA ullekha nahIM karate the / / 5 / / Arta, raudra, dharma tathA zukla ke bheda se dhyAna ke cAra bheda mAne jAte haiM inameM Adi ke dhyAna nindita haiM; kyoMki unase nindita gatiyoM kI prApti hotI hai tathA anta ke dharmya tathA zukla--ye do dhyAna prazasta haiM; kyoMki unase svarga-mokSa ke sukha prApta hote haiM / ve munirAja vaizravaNa mokSa prApti kI abhilASA se sadA citta ko sthira kara uttama-dhyAna (dharmya-dhyAna tathA zukla-dhyAna) kA hI cintavana karate the; Arta-dhyAna tathA raudra-dhyAnarUpa azubha dhyAnoM kA kabhI bhI apane citta meM vicAra na lAte the / / 6 / / jisa prakAra pavana sarvatra akela vicaratA rahatA hai, usI prakAra ve dhIra buddhi ke dhAraka munirAja grAma, kheTa, maTamba, udyAnoM ke pradeza, parvata tathA vana 444449 pa Jain Education international For Privale & Personal use only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 449 Adi meM akele hI vihAra karate phirate the, apanI nirbhaya vRtti ke kAraNa kisI kA bhI saMga nahIM cAhate the / / 7 / / | 1. darzanavizuddhi, 2. vinayasampannatA, 3. atIcAra rahita zIlavratoM kA pAlanA, 4. sarvadA jJAnAbhyAsa karanA, 5.saMvega rakhanA, 6. zakti ke anusAra dAna karanA, 7. zakti ke anusAra tapa karanA, 8. sAdhusamAdhi, 6. vaiyAvRtya karanA, 10. arhanta bhagavAna kI bhakti karanA, 11. AcArya bhagavAna kI bhakti karanA, 12. zAstroM ke marmajJa (jAnakAra) upAdhyAyoM kI bhakti karanA, 13. pravacana meM bhakti karanA, 14. chaH AvazyakoM kA pAlana karanA, 15. mokSamArga kI prabhAvanA karanA tathA 16. vAtsalya bhAva rakhanA, yaha solaha bhAvanA haiM / ina solaha prakAra kI bhAvanAoM ke bhAne se tIrthaMkara pada kI prApti hotI hai / munirAja vaizravaNa ne bhI isa prakAra solaha bhAvanAoM kA bhAnA prArambha kara | diyaa| munirAja vaizravaNa kA jIvAdi padArthoM kA zraddhAna zaMkA-kAMkSA Adi doSoM se rahita thA evaM niHzaMkita tatva tathA nikAMkSitatva Adi guNoM se vibhUSita thA; isaliye sadA samyagdarzana ke andara vizuddhatA rahane ke kAraNa unake darzanavizuddhi bhAvanA thI / / 8 / / samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra tathA tapa--ina cAroM ArAdhanAoM kA tathA ina | cAroM prakAra kI ArAdhanAoM ko pAlana karanevAloM kI ve acchI taraha vinaya karate the, isaliye unake vinaya bhAvanA kA pAlana thA / / 6 / / kisI prakAra zIlavratoM meM atIcAra nahIM laga jAya, isa rUpa se ve zIlavratoM kA pAlana karate the; isaliye unake atIcAra rahita zIlavratoM kA pAlana rUpa bhAvanA thI, ve zrutajJAna kA nirantara adhyayana karate the tathA dUsaroM ko adhyayana karAte the; isaliye unake sarvadA jJAnAbhyAsa karanA rUpa bhAvanA thI / / 10 / / zarIra bhoga evaM strI-putra Adi samasta saMsAra ke padArthoM se unheM pratikAla saMvega bhAva rahatA thA, isaliye ve saMvega bhAvanA kA pAlana karate the| anya muniyoM ko siddhAnta kA rahasya pradAna karate the, isaliye zakti ke anusAra dAna denA rUpa unake bhAvanA thii| jJAnAvaraNa Adi samasta karmoM ko jar3a se naSTa karane ke liye ve zakti ko na chipA kara samasta tapa tapate the, isaliye unake zakti ke anusAra tapa bhAvanA kA pAlana thA / muniyoM ke tapa meM kisI prakAra kA vighna Akara upasthita ho jAe tathA usase unake Avazyaka karma meM kisI prakAra kI rukAvaTa upasthita ho jAe, to unakA samAdhAna kara denA samAdhi hai / munirAja vaizravaNa acchI taraha sAdhuoM ko samAdhi karAte the; isaliye ve pUrNarUpa se 30 Jain Education international Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu samAdhi nAmaka bhAvanA ke pAlaka the / / 11-12 / / 1.AcArya 2. upAdhyAya 3. tapasvI 4. zaikSya 5. glAna 6. gaNa 7. kula 8. saMga 6. sAdhu tathA 10. manojJa--isa prakAra ye daza bheda sAdhuoM ke hote haiM / ina daza prakAra ke sAdhuoM ko duHkha upasthita hone para usa duHkha ko dUra karane kI icchA se jo Tahala-cAkarI karanI hotI hai, usa vaiyAvRtyakaraNa nAma kI bhAvanA kA bhI unake akhaNDa rUpa se pAlana thA / ve munirAja mana-vacana evaM kAya kI zuddhi rakha kara arhanta tathA AcAryoM kI pUrNa bhakti karate the; isaliye unake arhanta bhagavAnakI bhakti tathA AcArya bhagavAna kI bhakti--ye donoM bhAvanAyeM bhI akhaNDa rUpa se thiiN| ve munirAja zrutajJAna kI prApti ke lie bahuta zAstroM ke jAnakAra upAdhyAyoM kI evaM zAstroM kI bhI mana-vacana-kAya rUpa yogoM kI zaddhatA se mokSarUpa strI kI sakhI svarUpa akhaNDa bhakti karate the, isaliye unake bahuzrutabhakti tathA pravacanabhakti nAma kI bhI donoM bhAvanAoM kA akhaNDarUpa se pAlana thA / / 14 / / 1.sAmAyika 2.caturviMzatistava 3.vandanA 4.pratikramaNa 5.pratyAkhyAna tathA 6. kAyotsarga--ye chaH bheda Avazyaka kriyAoM ke mAne gae haiM / jahA~ para hiMsAdi samasta pApayogoM kI nivRtti hai, vaha sAmAyika nAma kA | Avazyaka hai| caubIsoM tIrthaMkaroM ke guNoM kA kIrtana karanA, caturviMzatistava nAma kA Avazyaka hai| mana-vacana-kAya kI zuddhi rakhanA, donoM prakAra ke AsanoM kA upayoga meM lAnA, cAroM dizAoM meM cAra bAra mastaka kA jhukAnA tathA pratyeka dizA meM tIna-tIna ke bheda se bAraha Avarta karanA vandanA hai, bhUtakAla meM lage hue doSoM kA parihAra karanA | pratikramaNa, bhaviSyata meM laganevAle doSoM kA parihAra karanA pratyAkhyAna evaM kucha parimita kAla kA saMkalpa kara "yaha merA hai" isa rUpa se zarIra se mamatva buddhi kA tyAga kara denA kAyotsarga hai / ve munirAja pramAda ko sarvathA dUra kara jisa Avazyaka kriyA kA jisa samaya meM vidhAna thA, usI samayameM use paripUrNa rUpa se kiyA karate the; kintu kisI Avazyaka kriyA kI hAni ve kabhI nahIM karate the, isa rUpa se chahoM AvazyakoM kA pAlana hone se ve 'chaha AvazyakoM kA niyama se pAlanA' nAma kI bhAvanA ko bhI acchI taraha pAlate the / / 15 / / ve munirAja nAnA prakAra ke ugra tapoM | ko tapa kara bhagavAna zrI jinendra ke zAsana kA mAhAtmya bhI acchI taraha pradarzita karate the; isalie mArga prabhAvanA nAma bhAvanA kA bhI unake acchI taraha pAlana hotA thaa| ve munirAja sAdharmI bhrAtAoM meM gau-bachar3e ke samAna atyanta prema rakhate the; isalie pravacana vAtsalya nAma kI bhAvanA kA bhI unake akhaNDa rUpa se pAlana thA / / 16 / / isa prakAra ve Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki munirAja vaizravaNa 'tIrthaMkara' nAma kI prakRti ke asAdhAraNa kAraNa darzana vizuddhi Adi solaha bhAvanAoM ko | mana-vacana-kAya kI zuddhipUrvaka sadA apane mana meM bhAte rahate the| darzana vizuddhi Adi solaha bhAvanAoM ke bhAne se unake ananta kalyANoM kA karanevAlI evaM tInoM loka ko kampAyamAna kara DAlanevAlI 'tIrthaMkara' prakRti kA bandha ho gayA / / 18 / / sarvathA atIcAroM se rahita samasta mUla-guNoM kA pAlana karanevAle munirAja vaizravaNa ke samyagjJAnapUrvaka uttama tapa tapane se aneka prakAra kI RddhiyoM kA samUha prakaTa ho gayA / dIrgha kAla taka tapa karate-karate munirAja vaizravaNa ko jJAna ho gayA ki unakI Ayu bahuta hI kama raha gaI hai tathA isa prakAra kI uttama Ayu kA pAnA durlabha | hai| ataH unhoMne antakAla meM samAdhi Adi kI siddhi ke lie nirmala pariNAmoM se sanyAsa dhAraNa kara liyA ||16-20|| ____una munirAja ne samasta pApoM ke nAza ke lie sAkSAt mokSa pradAna karanevAlI samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra tathA tapa--ina cAroM ArAdhanAoM kI bhaktipUrvaka bar3e utsAha se bhAvanA bhAI / / 21 / / kSudhA, tRSA, zIta, uSNa Adi samasta parISahoM ko utsAha tathA bala se jItane ke kAraNa yadyapi una munirAja kA zarIra nitAnta kRza ho gayA thA tathApi bhUkha-pyAsa Adi ke kAraNa unake citta meM rancamAtra bhI kleza na thA, paramAtmapada kI prApti kI abhilASA se sadA unakA citta prasanna rahatA thA / / 22 / / manirAja vaizravaNa ke citta se Arta tathA raudradhyAna sarvathA naSTa ho cuke the, sadA dharmadhyAna tathA zukladhyAna kA hI cintavana thA; isalie citta ko sthira kara ve sadA inhIM donoM prazasta dhyAnoM kA cintavana karate rahate the, nindita dhyAna kI ora svapna meM bhI unakI dRSTi nahIM jAtI thI / / 23 / / anitya, azaraNa Adi bAraha bhAvanAoM kA cintavana karanevAle ve munirAja mana kI vizuddhatA ke lie sabase pahile arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya tathA sarva sAdhu--ina pA~coM parameSThiyoM kA dhyAna karate the, tatpazcAt jIva-ajIva Adi tatvoM kA dhyAna karate the / / 24 / / pA~coM parameSThI tathA tatvoM ke cintavana ke bAda ve munirAja mana ko sarvathA | nizcala kara cidAnanda caitanya svarUpa evaM ananta guNoM ke sthAna apanI AtmA kA bhalI prakAra dhyAna karate the / / 25 / / sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, zrota--pA~ca indriyA~; manobala, vacanabala, kAyabala--tIna bala; evaM zvAsocchvAsa tathA Ayu--ye kula milAkara daza prANa haiM / isa prakAra dhyAna karanevAle yogiyoM ke indra sadRza munirAja vaizravaNa ne prasanna 449404 ||32 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFF citta hokara anta meM samAdhi ke dvArA samasta logoM ke hitakArI ina daza prANoM kA parityAga kiyA / / 26 / / samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra tathA tapa ke sambandha se munirAja vaizravaNa ke mahA puNya kA udaya ho cukA thA; isaliye usa tIvra puNya ke udaya se unhoMne vijaya, vaijayanta,jayanta, aparAjita tathA sarvArthasiddhi--ye jo pA~ca anuttara vimAna haiM, unameM cauthe aparAjita vimAna meM janma liyA tathA vahA~ para zilA ke madhyabhAga meM eka atyanta divya komala zaiyyA banI huI hai, jo ki apane mahA ujjvala zveta ratnoM kI prabhA se samasta andhakAra ko naSTa karanevAlI hai, usa komala zaiyyA ||zrA para utpanna hokara ahamindra pada kA lAbha kiyA / / 27-28 / / apanI utpatti kAla ke do ghar3hI bAda usa ahamindra ne drivya anupama tathA mahAna aisI pUrNa divyamAlA, vastra tathA yauvana avasthA ko prApta bhUSaNoM se svayaM ko bhUSita li kiyA / isake bAda mahAna Rddhi kA dhArI vaha ahamindra deva usa anupama zaiyyA se uThA tathA Azcarya se vismita ho usane samasta dizAoM meM tathA ahamindroM ke vimAnoM ko bar3e dhyAna se dekhA / usake bAda use kSaNabhara meM avaSTi jJAna prApta ho gayA evaM "pahile janma meM maiMne ratnatraya vrata tathA uttama tapa kA AcaraNa kiyA thA, usakA yaha phala hai"--aisA avadhijJAna ke bala se jAna liyA, jisase usakA samasta Azcarya dUra ho gayA / / 26-31 / / granthakAra upadeza dete haiM ki vrata kA mAhAtmya bar3A hI AzcaryakArI hai / dekho ! kahA~ to rAjA vaizravaNa kA jIva muni avasthA meM thA || tathA kahA~ jAkara aparAjita nAma ke anuttara vimAna meM mahAn Rddhi kA dhAraka ahamindra ho gayA, isaliye satpuruSoM || ko cAhiye ki ve isa parama AzcaryakArI vrata kA mAhAtmya acchI taraha vicAra kara sadA apanI utkRSTa buddhi ko dharma ke andara hI lagAveM-- kisI bhI avasthA meM dharma ke svarUpa ko na bisAreM / / 3 / / jisa samaya usa ahamindra ko apane svarUpa kA parNarUpa se jJAna ho gayA. taba vaha sabase pahile zrI bhagavAna jinendra ke mandira meM gayA tathA vaha smaraNa karate hI sAmane AnevAle anupama manohara aise jala, candana, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa tathA phala rUpI divya sAmagrI se bar3I-bar3I RddhiyoM ke dhAraka anya ahamindroM ke sAtha bhagavAna zrI jinendra kI bhaktipUrvaka mahApUjA ||33 kI / / 33-34 / / mahApajA ke bAda baDI bhakti se bhagavAnako namaskAra kiyA. lalita zabdoM meM stati kI evaM atyanta Azcarya karanevAlA utsava kiyA, jisase use bahuta prakAra ke puNya kI prApti huI; tatpazcAt vaha apane sthAnasvarUpa vimAna meM A gayA / / 35 / / vaha ahamindra kA jIva nirmala sphaTikamaya rijhAnevAle atyanta sundara, samasta prakAra kI Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni RddhiyoM se vyApta utkRSTa tathA saMkhyAta yojana caur3e apane vimAna meM sthita, uttamottama vana tathA upavana Adi meM, parvatoM meM tathA U~ce-U~ce mahaloM meM ahamindroM ke sAtha manamAnI Ananda krIr3A karatA thA, kabhI-kabhI binA bulAye svayaM Aye hue anya ahamindroM ke sAtha mahAna 'jaina-dharma' para vicAra karane goSThI Ayojita karatA thA 136-38 / / svabhAva se hI sundara ataeva manohara usa vimAna meM jitanA una ahamindroM kA ghaniSTha prema thA, utanA pRthvI ke anya kisI sthAna para unakA prema nahIM thA // 36 / / vahA~ para 'ahamindraH, ahamindraH' arthAt 'maiM indra hU~, maiM indra hU~', mujhase bar3hakara koI bhI indra nahIM, sadA aisA vicAra hRdaya meM uchalatA rahatA hai-- isalie sarvadA aisA mana ke andara vicAra rakhane se ve apanI unnati se utpanna svAdhIna sukha kA bhoga karate haiM / / 40 / / samasta indroM ke bhoga tathA upabhoga samAna rUpa se hote haiM-- rancamAtra kamI-bezI nahIM hotii| unakI divya mUrti bhI samAna hotI hai--jo eka kI mUrti hogI, vahI dUsare kI hogI, rancamAtra bhI usameM bheda nahIM ho sktaa| samasta ahamindroM kA jJAna bhI samAna rahatA hai / kalA, pratApa, kIrti, kalyANa evaM uttama guNa bhI saboM ke samAna hI hote haiM / saboM kA prema bhI samAna hI hotA hai / mahAna RddhioM kA svAmIpana bhI saboM kA eka-sA hai| dharma meM tatparatA bhI saboM kI eka samAna hai| sadA zuddha Azaya rakhanevAle una ahamindroM ke utkRSTa zukla lezyA bhI samAna hai tathA samAna rUpa se cAritra ke pAlane se jAyamAna puNya ke vipAka ke samasta ahamindra atyanta sundara hote haiM, isa rUpa se samasta ahamindra saba bAtoM meM samAna haiM; kisI prakAra kI hInAdhikatA nahIM tathA ve samasta ahamindra mokSagAmI haiM, adhika se adhika do bAra manuSya bhava dhAraNa kara ve niyama se mokSa cale jAte haiM / / 41-43 / / svargoM ke andara jo sukha devarUpa se indroM ko prApta haiM, usa sukha kI apekSA aparAjita vimAnavAsI ahamindroM kA sukha asaMkhyAta guNA adhika hai evaM vaha sukha pravIcAra (maithuna) kI abhilASA se rahita hai, arthAt solaha svarga paryanta devoM kA sukha to pravIcArajanita hai| unameM saudharma evaM aizAna svarga nivAsI deva manuSyoM ke samAna zarIra se maithuna sevana karate haiM, Age ke svargoM ke devoM meM koI-koI apanI devAganAoM ke sparzamAtra se hI tRpta ho jAte haiM, koI-koI rUpa dekha kara, to koI-koI bhUSaNoM kA zabda suna kara evaM koI-ko apanI devAMganAoM kA mana meM smaraNa karane se hI tRpta ho jAte haiM; kintu solaha svargoM ke Age ke devoM meM pravIcAra || kA koI sambandha nahIM. ve pravIcAra rahita haiM; isalie aparAjita vimAnavAsI deva bhI pravIcAra rahita divya sukha ke 464 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zi bhoganevAle haiM / / 44 / / puNya se jAyamAna saMsAra meM jo bhI utkRSTa sukha mAnA gayA hai, vaha samasta zAnti svarUpa evaM antaraMga se jAyamAna sukha ahamindroM meM vartamAna hai / / 45 / / munirAja vaizravaNa ke jIva ahamindra kA zarIra sAkSAt teja kA punja hI ho, aisA thA / svabhAva se hI sundara thA evaM saba prakAra kI mAlA, uttamottama bhUSaNoM evaM vastroM se atyanta suzobhita thA evaM vaha eka hAtha U~cA thA, mahAmanohara thA / apanI anupama kAnti se samasta dizAoM ko jagamagA denevAlA thA, puNya kI sAkSAt mUrti ke samAna atyanta subhaga thA evaM vikriyA se rahita thA / / 46-47 / / usa ahamindra ma | kI Ayu taiMtIsa sAgara kI thii| sadA vaha zubha dhyAna meM lIna rahatA thA evaM usake netra spandana kriyA se rahita nirnimeSa the; isalie vaha aisA jAna par3atA thA, mAno dhyAna kriyA meM tallIna koI sAkSAt muni hai.||48|| jisa samaya tIsa hajAra varSa vyatIta ho jAte the, usa samaya vaha mana se saMkalpita divya AhAra grahaNa karatA thA, jo ki atyanta sukha | pradAna karanevAlA hotA thA / / 46 / / vaha puNyAtmA ahamindra jaba taiMtIsa pakSa bIta jAte the, taba thor3A-sA ucchvAsa letA thA evaM vaha itanA utkaTa sugandhita hotA thA ki usakI sugandhi se samasta dizAe~ bhI mahaka jAtI thIM--samasta dizAoM meM sugandha hI sugandha phaila jAtI thI / / 50 / / tInasau taiMtAlIsa yojana ghanAkAra loka nAr3I ke andara jitane sthAvara jaMgama mUrtika padArtha bhare hue haiM, unake andara kA aisA koI bhI mUrtika padArtha bAkI nahIM bacA thA, jise vaha mahApratApI ahamindra apane divya avadhijJAna rUpa netra se sampUrNa prakAra se bhalIbhA~ti nahIM jAnatA ho / / 5 / / usa ahamindra ke avadhijJAna kA viSaya lokanAr3I batalAyA gayA hai| isalie jitanA kSetra usake avadhijJAna kA viSaya hai, utane kSetra taka vaha apanI vikriyA Rddhi ke bala se gagana-Agamana Adi samasta kriyAoM ko karane meM samartha thA, tathApi vaha svabhAva se hI sthira citta kA dhAraka thA, samasta kArya Adi se rahita thA, use koI bhI kArya karanA nahIM thA; isalie kabhI bhI vikriyA zakti ko vaha kAma meM nahIM lAtA thA evaM kahIM bhI jAne-Ane kI usakI icchA nahIM hotI thI; isalie vaha kahIM para bhI jAnA-AnA nahIM karatA thA, apane nijI sthAna meM hI aneka prakAra kI krIr3AoM ko karatA huA ||35 Ananda se rahatA thA / / 52-53 / / apane sthAna para raha kara kevala krIr3A-kautUhaloM meM hI vaha dina nahIM bitAtA thA; kintu apane avadhijJAna ke bala se kRtrima, akRtrima caityAlayoM ko sampUrNa prakAra se jAna kara unameM virAjamAna bhagavAna zrI jinendra ke pratibimboM ko sadA bhaktipUrvaka namaskAra karatA thA / / 54 / / jisa samaya tIrthaMkaroM ke FF Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha-janma-tapa-jJAna nirvANarUpa pA~coM kalyANakoM kA samAroha hotA thA, usa samaya vaha puNyAtmA ahamindra bhI dharma kI prApti kI abhilASA se tIrthaMkaroM ko bhaktipUrvaka namaskAra karatA thA evaM apane citta ke andara unake guNoM ke prati bar3I vinaya karatA thA / / 55 / / jisa samaya use avadhijJAna ke bala se sAmAnya muniyoM ke jJAna - kalyANaka kA bhI lagatA thA, usa samaya unheM bhI vaha zakti ke bhAra se namrIbhUta hokara sadA mastaka jhukA kara namaskAra karatA thA / / 56 / / isa prakAra aneka prakAra se dharma kI ArAdhanA karatA huA vaha mahAn Rddhi kA dhArI ahamindra kalyANa ke samudra svarUpa usa ahamindra pada ke sukha meM sadA nimagna rahatA thA evaM usa samaya use kisI prakAra kI cintA nahIM karanI par3atI thI--vaha vahA~ nizcita hokara sukha se apanA kAla vyatIta karatA thA / / 57 / / zrI ma lli rA Na aneka mahApuruSoM ke sthAna - svarUpa isI bharata kSetra meM atyanta manohara eka baMga (baMgAla) deza hai, jo ki pRthvI para atyanta vikhyAta hai, dharma kA parama sthAna hai evaM dhana-dhAnya Adi se samRddha hone ke kAraNa atyanta mahAn hai|| 58 / / usa samaya usa deza ke pattana, kheTa, pura evaM grAma Adi meM dharmAtmA loga nivAsa karate the / jagaha-jagaha para bhagavAna zrI jinendra ke mandira jagamagAte the; isaliye yaha pradeza usa samaya dharma kI khAni sarIkhA jAna par3atA puthA / isa baMga deza ke svabhAvasiddha vana muniyoM ke AcAra sarIkhe jAna par3ate the; kyoMki jisa prakAra muniyoM ke AcAra manohara Ananda ko pradAna karanevAle hote haiM, usI prakAra ye vana bhI atyanta manohara the / jisa prakAra muniyoM ke rA AcAra phala viziSTa hote haiM, svarga-mokSa Adi phaloM ke pradAna karanevAle hote haiM, usI prakAra ve vana bhI phala viziSTa the--nAraMgI, santarA, anAra, aMgUra Adi uttamottama phaloM se sadA lade rahate the evaM jisa prakAra muniyoM ke AcAra tuMga (ucca) hote haiM, usI prakAra ve vana bhI bar3e U~ce-U~ce evaM vizAla the / / 60 / / usa baMga deza kI vApiyA~ bhI munirAja ke cittoM ke samAna pavitra thIM; kyoMki jisa prakAra muniyoM ke citta tRSNA evaM usase jAyamAna kleza se rahita haiM, usI prakAra ve vApiyA~ bhI tRSNA evaM usase jAyamAna kleza se rahita thIM, arthAt unheM dekhate hI logoM kI tRSNA evaM usase jAyamAna kleza dUra bhAga jAtA thA / jisa prakAra muniyoM ke citta parama zItala evaM nija svarUpa meM lIna rahate haiM, usI prakAra ve vApiyA~ parama zItala evaM apane parimita svarUpa meM virAjamAna thIM / / 61 / / saMsAra meM vAstavika dharma kI pravRtti ho, isa abhilASA se mokSAbhilASI bhavyoM para upakAra vRddhi se prerita ho sadA vahA~ apane saMgha ke sAtha zrI ma li nA tha nA 5555 tha pu Na 36 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m|| davA kA 44 munigaNa vihAra karate the / / 62 / / vahA~ koI-koI pavitra tIrthoM kI yAtrA kI taiyAriyA~ karate the| to koI-koI dharma kI prabhAvanA karanevAle kArya karate the evaM koI-koI bhagavAna zrI jinendra kI pUjA Adi kA bar3e ThATa-bATa se samAroha karate the; isalie usa deza meM tIrtha-yAtrA, dharma-prabhAvanA evaM bhagavAna zrI jinenda kI pUjA Adi kA utsava sadA hotA rahatA thA / / 63 / / usa baMga deza meM utpanna honevAle koI-koI vidvAna puruSa ghora tapoM ko tapa kara mokSa prApta karate evaM koI vAstavika rUpa se gRhastha-dharma ke pAlana karanevAle puruSa usa gRhasthadharma kI kRpA se, jahA~ para laukAntika || devoM kA nivAsa sthAna hai, aise pA~caveM svarga meM jAkara janma dhAraNa karate the / / 64 / / koI-koI mahAnubhAva uttama pAtroM meM AhAra Adi dAnoM ke dene se sadA sukhasvarUpa bhogabhUmi ke sukha kA rasAsvAdana karate the evaM koI-koI puNyAtmA || bhaktipUrvaka bhagavAna zrI jinendra Adi kI pUjA kara divya indrapada prApta karate the / / 6 / / baMga deza meM usa samaya jainadharma kA hI sarvatra pracAra thA evaM usake dvArA loga sadA svarga evaM mokSa padoM ko prApta karate the; isalie parama dharma ke sthAna evaM svarga-mokSa ke kAraNa usa deza meM sadA amRta pAna karanevAle devagaNa bhI janma dhAraNa karane kI abhilASA karate the / / 66 / / __isa prakAra uttama varNana ke dhAraka baMga deza meM eka mithilA nAma kI nagarI hai, jo ki manuSya ke zarIra meM nAbhi || (TuMDI) ke samAna ThIka usa deza ke madhya bhAga meM hai / apanI anupama zobhA se svargapurI ke samAna hai evaM sarvatra dharmAtmA logoM se bharI rahane ke kAraNa atyanta zobhAyamAna jAna par3atI hai / / 67 / / jisa prakAra U~ce-U~ce parakoTe, vistIrNa vIthiyA~ (galiyA~) evaM gaharI khAIyoM se bhUSita ayodhyA kI zobhA zAstra meM varNita hai, usI prakAra mithilApurI meM bhI usa samaya bar3e U~ce-U~ce parakoTe the| vistIrNa vIthayA~ thIM evaM cAroM ora gaharI khAI thI; isalie vaha sAkSAt ayodhyA sarIkhI jAna par3atI thI taba usameM ayodhyA ke samAna bar3e-bar3e vIra puruSoM kA nivAsa sthAna thA; isalie vaha zatraoM ke lie agamya thI, koI bhI zatra usa samaya usakI ora netra uThA kara bhI nahIM dekha sakatA thA / / 6 / / usa mithilApurI ke bar3e-bar3e mahaloM ke agrabhAgoM meM raMga-biraMgI aneka dhvajAe~ lagI huI thIM jinake vastra pavana ke jhakoroM se pharaharA rahe the, usase aisA jAna par3atA thA ki aneka prakAra kI RddhiyoM se zobhAyamAna mithilApurI apanI RddhiyoM kA bhoga karAne ke lie devoM ko bulA rahI ho / / 66 / / bar3e-bar3e U~ce toraNoM se bhUSita evaM aTAriyoM se Jain Education international Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma zobhAyamAna bhagavAna zrI jinendra ke mandiroM kI paMktiyA~ aisI jAna par3atI thIM mAno ve sAkSAt dharma kI samudra haiM--koI || bhI Akara unameM dharmalAbha kara sakatA hai; isalie jina-mandiroM kI paMktiyA~ se vaha mithilApurI usa samaya atyanta zobhAyamAna thii| mithilApurI ke jina-mandiroM meM suvarNamaya evaM ratnamaya jinabimba virAjamAna the| unameM sadA gIta, nRtya evaM stavana Adi huA karate the| chatra, camara Adi divya upakaraNa bhI jagaha-jagaha mandiroM kI zobhA bar3hAte the| naubata (bAje) phirA karatI thI evaM dharmAtmA logoM kA sadA AvAgamana banA rahatA thA; isalie ve mandira bar3e zrA ramaNIka jAna par3ate the / / 70-71 / / . ____ usa samaya mithilApurI meM uttama pAtroM ko dAna dene se tIvra puNya kA bandha hotA thA; isalie usake phalasvarUpa || ratna, puSpa evaM gandhodaka Adi kI varSA hotI rahatI thI tathA anya bhI nAnA prakAra ke mAMgalika kArya huA karate the; isalie vaha mithilApurI aneka mahotsavoM se sadA jagamagAtI rahatI thI / / 72 / / usa mithilApurI ke rahanevAle puruSa | zrI jinendra bhagavAna evaM jaina muniyoM ke parama bhakta the; aneka prakAra evaM jJAna-vijJAna ke kalA-kauzaloM meM pravINa the| ||tha sadA AhAra Adi dAnoM ke dene se ve parama dAnI the, dharmAtmA evaM zIlavAna the| uttamottama vratoM ke AcaraNa karanevAle the| jo mArga puNya prApti karAnevAlA thA, usI ke anuyAyI the, pApavardhaka mArga kA kabhI anugamana nahIM karate the; || pu parama samyagdRSTi the, jaina-dharma ke parama zraddhAnI the; atyanta vinayI evaM sadA zuddhacitta ke dhAraka the, dharmAnukUla bhogoM | ko bhoganevAle the, dharma ko hI saba kucha mAnanevAle the, zUravIra the evaM acche-bure vicAroM kI mImAMsA karane meM atyanta pravINa the| jisa prakAra puruSoM ke andara guNa the, usI prakAra striyoM ke andara bhI guNa the, arthAt ve bhI puruSoM ke hI samAna zrI bhagavAna jinendra evaM nigraMtha guruoM kI bhakta thIM evaM aneka prakAra ke kalA-kauzaloM meM siddhahasta thiiN| isa prakAra pahile janma meM kamAe gae puNya ke udaya se mahAn kuloM meM utpanna ve strI-puruSa usa mithilApurI ke U~ce-U~ce mahaloM meM bar3e Ananda se nivAsa karate the / / 73-75 / / isa prakAra uttama varNanoM se suprasiddha usa mithilApurI kA rAjA kumbha thA, jo ki aneka rAjAoM kA ziromaNi thA, pRthvI para prasiddha thA evaM atyanta puNyavAna thA / / 76 / / vaha rAjA kumbha mati, zruti, avadhi--ina tInoM jJAnoM kA dhAraka thaa| hitakArI evaM parimita vacanoM ke bolane ke kAraNa vAgmI thaa| ikSvAku vaMzarUpI AkAza ke lie daidIpyamAna Jain Education international For Private & Personal use only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya thA / sadA nyAya-mArga kA anusaraNa karanevAlA thA evaM kAzyapa gotra kA tilaka svarUpa thA / / 77 / / samasta loka ke AbhUSaNa, divya evaM manohara vastra, mAlA, tejasvitA evaM manoharatA se usakA zarIra zobhAyamAna thA / vaha atyanta dharmAtmA thA, uttama AcaraNa kA pAlanevAlA evaM padArthoM ke svarUpa kA bhalI prakAra jAnakAra thA / / 78 / / uttamottama pAtroM ko AhAra Adi dAna dene ke kAraNa dAtA thaa| dharmAnakala bhogoM kA bhoganevAlA hone ke kAraNa bhoktA thA / rAja-kArya meM atyanta pravINa thA / ahiMsAdi pA~ca aNuvrata evaM tIna guNavrata evaM cAra zikSAvrata--isa prakAra sAta prakAra kA zIlavrata evaM anyAnya vratoM kA bhI ThIka prakAra AcaraNa karanevAlA thaa| zrI bhagavAna jinendra kA parama bhakta thA, vivekI evaM samyagdRSTi thaa| samasta loka kA pyArA thA evaM mahAna thA / / 76 / vaha mahAnubhAva kumbha nAma kA rAjA cakravartI ke samAna thA, kyoMki cakravartI jisa taraha samasta prakAra kI RddhiyoM se vibhUSita rahatA hai, usI prakAra yaha rAjA bhI aneka prakArakI Rddhi-vibhUtiyoM se vibhUSita thA / cakravartI kA jisa prakAra saba loga Adara-satkAra karate haiM, usI prakAra rAjA kumbha kA bhI saba loga Adara-satkAra karate the evaM unheM mAnate the / cakravartI jisa prakAra nIti-mArga se prajA kI rakSA karatA hai, usI prakAra rAjA kumbha bhI nIti-mArga se prajA kA pAlana karatA thA / sAtha hI vaha rAjA cakravartI ke samAna atyanta puNyavAna thA evaM mahAn jaina-dharma kA saMsAra meM sarvatra pravartana karanevAlA thA // 8 // ____ mahAnubhAva, rAjA kumbha kI prANoM se bhI atizaya pyArI prajAvatI nAma kI paTarAnI thI, jo ki samasta zubha-lakSaNoM ke kAraNa zarIra se zubha thI evaM daidIpyamAna prabhA ke dhAraka aneka prakAra ke AbhUSaNoM se bhUSita thI / mahAdevI prajAvatI ke dazoM nakharUpI candramA kI kiraNoM se zobhita evaM divya donoM caraNa-kamala the| kelA ke khambhoM ke samAna atyanta manohara donoM jaMghAe~ thIM / / 81-82 / / mahAmanohara karadhanI evaM sArabhUta kiraNoM se usakA kaTibhAga atyanta jAjvalyamAna thaa| usakA udara atyanta saMkIrNa hone se vaha kazodarI thii| usakI nAbhi bhItara meM cakkaradAra evaM gola thI evaM donoM uroja atyanta manohara the / / 8 / / usakA udara va vRkSaHsthala mahAmUlyavAna hIroM se yukta hone ke kAraNa jagamagAtA thA evaM usake atyanta komala mahA-manohara donoM hAtha mudrikA evaM kar3oM se atyanta zobhAyamAna jAna par3ate the / / 14 / / saMsAra ke samasta uttamottama AbhUSaNoM kI kAnti se usakA sArA aMga atyanta daidIpyamAna thaa| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNTha (svara) atyanta manohara thA; isalie usakA uccAraNa bahuta hI karNapriya evaM manohara thA / usakA mahAmanohara mukha tejomayI lAvaNya se daidIpyamAna thA evaM kAnti ke kapoloM se bhUSita thA / / 8 / / usake netrarUpI kamala mahA srota-manohara the, U~cI nAsikA thI, sundara bhRkuTiyA~ thIM, usake donoM kAna AbhUSaNoM se jAjvalyamAna the, bhauroM ke samAna kAle keza the evaM sundara lalATa se vaha zobhAyamAna thii||16|| vaha mahArAnI prajAvatI mahA-manohara vastroM kI pozAka pahinatI thii| mAlA Adi kA maNDana karatI thI, samasta divya guNoM se paripUrNa thI; ataeva mahArUpavatI evaM samasta loka meM vandanIya thI / / 17 / / aneka prakAra kI kalAe~, vijJAna, jJAna evaM saubhAgya se vaha zobhAyamAna thii| bhagavAna zrI jinendra ke guNoM meM vaha atyanta bhakti karatI thI, sadAcAra kA AcaraNa karatI thI, atyanta vinaya karanevAlI evaM mahAsatI thii| puNya ke udaya se use bhA~ti-bhA~ti ke divya bhoga evaM upabhoga Adi prApta the; isalie usake samasta manorathoM kI siddhi ho jAtI thii| vaha mahArAnI prajAvatI samasta pavitra kAryoM ko karanevAlI thI, hara eka bAta meM atyanta catura thI evaM vrata-zIla Adi kA samyak prakAra pAlana karanevAlI thI / / 88-86 / jisa prakAra sarasvatI devI kA saba loga Adara-satkAra karate haiM evaM use mAnate haiM, ThIka usI prakAra mahArAnI prajAvatI ko bhI saba loga bar3e Adara kI dRSTi se dekhate the / vaha rUpa, lAvaNya, saubhAgya evaM sukharUpI samudra ke pAra ko prApta thI arthAt parama rUpavatI thI, parama lAvaNyavatI thI evaM parama sukha ko bhoganevAlI thI / / 60 / / isa prakAra uttamottama guNoM kI sthAna usa mahArAnI prajAvatI ke sAtha vaha rAjA kumbha tRpti ke denevAle evaM nija puNya se arjita nAnA prakAra ke bhogoM ko yathAkAla bar3e sneha ke sAtha nirantara bhogane lagA / / 6 / / rAjA vaizravaNa kA jIva aparAjita vimAna meM jAkara ahamindra huA thA, jaba usakI Ayu kI samApti meM kevala cha:mAsa kA samaya zeSa raha gayA--usa ke uparAnta vaha zrI mallinAtha tIrthaMkara honevAlA thaa| tIrthaMkara bhagavAna ke janma se pandraha mAsa pahile unakI janma-bhUmi meM kubera dvArA ratnoM kI varSA hone lagatI hai / yaha niyama hai; isalie indra ne mithilApurI jAne ke lie kubera ko AjJA dI evaM indra kI AjJAnusAra vaha zIghra hI mithilApurI Akara upasthita ho gayA / / 62 / / mithilApurI meM Akara usane hastI ke sUMr3a kI AkAra meM puSpa evaM jalakaNoM se vyApta aneka prakAra ya ratnoM kI moTI-moTI dhArAyeM barasAnI prArambha kara dI, jinameM barasanevAlI maNiyoM kI prabhA se samasta 844 Jain Education international Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhakAra naSTa ho jAtA thA / isa prakAra usa dina se vaha kubera rAjA evaM rAnI ke manohara mahala meM bar3e Ananda se ratnoM kI varSA karane lagA / / 63-64 / / usa samaya rAjA kumbha ke samasta A~gana ko ratna evaM suvarNa Adi se paripUrNa dekha kara manuSyoM ne use sAkSAt dharma kA prasAda samajhA evaM usa dina se unhoMne dharma ke andara vizeSa rUpa se citta lagAyA / / 65| vaha kubera puNya phala kI prApti kI abhilASA se pratidina ratna-vRSTi karatA thA; isalie chaH mAsa paryaMta vaha rAjA kumbha ke mahala ko suvarNa evaM ratnoM se pratidina bhara diyA karatA thA / / 6 / / kadAcita mahArAnI prajAvatI apane zayanAgAra meM atyanta komala manohara zaiyyA para so rahI thI ki akasmAta jaba rAtri kA kucha hI aMza zeSa raha gayA, taba usa samaya usane mahA manohara solaha svapna dekhe| sabase pahile svapna meM usane indra kA airAvata gajarAja (1) dekhA jo ki mahAmanohara va atyanta vizAla thaa| usake bAda baDA U~cA baila (2) dekhA jo ki atyanta zveta kAMti kA dhAraka thaa| usake bAda atyanta parAkramI siMha (3) dekhA jo ki candramA kI kAMti ke samAna teja kA dhAraka thaa| usake bAda lakSmI (4) dekhI jo ki mahAmanohara siMhAsana para dugdha ke ghar3oM ke snAna karAI jA rahI thii| usake bAda do puSpa mAlAe~ (5) dekhIM, jinakI sugaMdhi se samasta dizAe~ sugaMdhita ho rahI thiiN| phira AkAza meM mahAmanohara akhaNDa caMdramA (6) dekhA, jo ki apane parikara tArAoM ke samUha se vibhUSita thA / usake bAda atyanta daidIpyamAna sUrya (7) dekhA, jisakI prabhA se samasta andhakAra vinaSTa ho rahA thaa| usake bAda do suvarNamayI ghaTa (8) dekhe, jinakA ki mukha kamaloM se DhaMkA huA thaa| usake bAda kamaloM se paripUrNa sarovara meM kilola karatA huA mInoM kA jor3A (E) dekhA, tatpazcAt vizAla sthira sarovara (10) dekhA, jo ki sarvatra kamaloM se vibhUSita thaa| usake bAda uphanatA huA samudra (11) dekhA, jisakA jala tIra se bhI Upara bahatA thaa| usake bAda eka suvarNamaya mahAmanohara siMhAsana (12) dekhA, usake bAda devoM kA sthAna svarga (13) dekhA, jo ki apanI jagamagAtI huI kAMti se atyanta zobhAyamAna thA, usake bAda nAgendra kA bhavana (14) dekhA, jo ki kAMti se jagamagAtA huA atyanta vizAla thA, usake bAda jagamagAtI huI ratnoM kI rAzi (15) dekhI, jinakI ugra prabhA se andhakAra taka dIkha nahIM par3atA thA, usake bAda jalatI huI agni kI zikhA (16) dekhI, jisameM dhuvA~ kA nAmonizAna taka bhI na thA / / 67-10 / / jisa samaya vaha mahAdevI uparyukta solaha svapna dekha cukI, usa samaya anta meM usane kyA dekhA ki eka Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyaMta sundara zarIra se zobhAyamAna vizAla gajarAja usake mukha-kamala meM praveza kara rahA hai / rAnI prajAvatI ke tIvra puNya ke udaya se pahile to ratna-suvarNa Adi padArthoM kI varSA huI, jisase usake kuTumbIjana, anya manuSya, bar3e-bar3e deva usakA Adara-satkAra karane lage evaM unhoMne samasta saubhAgya kA sAra prApta kiyaa| usake bAda usa mahArAnI prajAvatI ne bhagavAna jinendra kI utpatti ko sUcita karanevAle uparyukta solaha svapna dekhe, jisase ranivAsa ke andara aneka rAniyoM ke rahate hue bhI unakI ziromaNi paTarAnI vahI huI / / 103 / / svarga || evaM mokSa ko pradAna karanevAle samasta vighnoM ke nAzaka, mokSalakSmI ke abhilASI jIvoM ko dharma-mArga para le calanevAle, jJAnAvaraNa Adi samasta karmarUpI bairiyoM ko mUla se naSTa karanevAle, akhaNDa jJAna ke vidhAtA evaM jayazIla bhagavAna zrI mallinAtha hamAre lie siddhi pradAna kareM / / 104 / / isa prakAra bhaTTAraka sakalakIrti dvArA kRta saMskRta bhASA meM bhI mallinAtha caritra kI paM. gajAdharalAlajI nyAyatIrtha viracita hindI vacanikA meM ahamindra bhava kA varNana karanevAlA tIsarA pariccheda samApta huA / / 3 / / caturtha pariccheda jinake zarIra kI kAMti indranIla maNi ke raMga ke samAna mahAmanohara hai, jo mokSarUpI lakSmI ke parama priya haiM, tInoM loka ke svAmI haiM evaM samasta jagat kA hita karanevAle haiM, aise zrI pArzvanAtha bhagavAna ko maiM mastaka jhukA kara namaskAra karatA hU~ / / 1 / / yaha prAcIna prathA hai ki mahArAja evaM mahArAniyoM kA jo samaya jAgane kA hotA hai. usa samaya madhura zabda karanevAle vAdya bajAe jAte haiM evaM baMdIgaNa stuti gAna karate haiM, unake zabda se mahArAja evaM mahArAnI kI nidrA bhaMga hotI hai evaM usa samaya ve uTha kara apanI prAtaHkAla kI nitya kriyA meM pravRtta hote haiM / prAtaHkAla meM jisa samaya mahArAnI prajAvatI ke uThane kA samaya upasthita huA, usa samaya use jagAnevAle utkRSTa evaM mahAmanohara zabda ||42 karanevAle tUrya jAti ke vAdya bajane lage tathA baMdIgaNoM ke dvArA atyanta maNDala ko sUcita karanevAlI mahAmanohara aneka prakAra kI stutiyA~ kI jAne lgiiN| mahArAnI prajAvatI usa samaya sUkSma nidrA meM nidrita paryaka para leTI huI thiiN| jyoM hI prAtaHkAla meM usane mahAmanohara bherI kA zabda sunA, samasta jagata kA maMgala karanevAlI vaha devI paryaka Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F42FFFF se uTha kara baiTha gaI / / 2-3 / / kucha samaya bAda zAMtipUrvaka usane zaiyyA kA parityAga kiyA evaM vaha devI samasta jagat ke maMgala siddhi kI kAmanA se sAmAyika Adi kriyAoM ke dvArA dharmadhyAna kA AcaraNa karane lagI / / 4 / / sAmAyika Adi nitya kriyAoM ke bAda usane prasanna citta se snAna kiyA / uttamottama AbhUSaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kiyA evaM kacha viziSTa sevakoM ke sAtha hRdaya meM atyanta pramoda dhara kara vaha rAjasabhA kI ora cala dI / / 5 / / isa prakAra ThATa-bATa se rAjasabhA meM AnevAlI apanI parama priya mahArAnI prajAvatI ko dekha kara rAjA kumbha bar3A prasanna huaa| mahAmanohara ziSTAcArapUrNa vacanoM ke dvArA use parama santuSTa kiyA evaM bar3e Ananda se AdhA siMhAsana usake baiThane ke lie pradAna kiyaa| apane svAmI rAjA kumbha dvArA isa prakAra kA sammAna pAkara rAnI prajAvatI kA mukha Ananda se pulakita ho uThA, vaha sukhapUrvaka Asana para baiTha gaI evaM usa divya Asana se kucha uTha kara apanI divya nA|| vANI se Ananda se gadagada hokara apane svAmI se nivedana karane lagI--'he deva ! Aja prAtaHkAla jaba ki rAtri kA kacha hI aMza zeSa raha gayA thA. usa samaya maiM paryaMka para sukhapUrvaka so rahI thI, taba acAnaka hI atyanta zabha phala ke pradAna karanevAle gajendra Adi ke solaha svapna mujhe dIkha par3e / svAmina ! una pavitra svapnoM kA phala kyA hai ? kRpA kara una samasta saMketoM ko mujhe batalAie-- mujhe unake bAre meM jAnane kI bar3I bhArI abhilASA evaM utkaNThA hai|' svapna-phaloM ko jAnane ke lie rAnI ko isa prakAra utkaNThita dekhakara rAjA kumbha bar3A prasanna huA evaM priya vacanoM se vaha isa prakAra kahane lagA--'he prANipriye ! tama citta ko sthira kara suno-- maiM una svapnoM kA vistAra se phala kahatA hU~ / / 7-6 / / devi ! svapna meM jo tumane vizAla gajarAja dekhA hai; usakA phala yaha hai ki tumhAre eka mahAna putra hogA, jise bar3e-bar3e RddhidhArI deva jAkara pUjeMge evaM apane ko dhanya smjheNge| vizAla baila ke dekhane kA yaha phala hai ki tumhArA putra jyeSTha hogA-- samasta loka use bar3A mAnegA evaM usakI AjJA kA pAlana karegA evaM vaha dharma kI dhurA kA dhAraNa ||43 karanevAlA arthAt dharma kA svAmI hogA / svapna meM jo siMha dekhA hai, usakA phala yaha hai ki vaha putra, jisa prakAra siMha balazAlI hotA hai, usI prakAra ananta bala kA dhAraka hogA; do mAlAe~ jo dekhI haiM, unakA phala yaha hai, vaha dharma-tIrtha kA pravartaka hogA / dugdha ke ghar3oM ke snAna karatI huI jo lakSmI dekhI hai, usakA phala yaha hai ki bar3e-bar3e 44444 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 deva Akara tumhAre putra ko meru parvata ke zikhara para le jAkara abhiSeka karAveMge / svapna meM jo pUrNa candra dekhA hai, usakA phala yaha hai ki jisa prakAra candramA jIvoM ko Ananda pradAna karanevAlA hai evaM andhakAra kA nAzaka hai, usI prakAra tumhArA putra bhI saMsAra ko Ananda kA pradAna karanevAlA evaM moharUpI andhakAra kA sarvathA nAza karanevAlA hogA / sUrya jo dekhA hai, usakA phala yaha hai ki jisa prakAra sUrya andhakAra kA nAzaka hai arthAt usake udaya hote hI saMsAra ke ghaTa-paTa Adi padArtha spaSTa rUpa se dIkha par3ate haiM evaM sarvatra usakI kAMti daidIpyamAna rahatI hai, usI prakAra m|| tumhArA putra bhI samasta ajJAnarUpI andhakAra kA nAza karanevAlA hogA evaM sarvatra saMsAra meM usakA pratApa phailegaa| do suvarNamaya ghaTa jo dekhe haiM, usakA phala yaha hai ki tumhArA putra nidhiyoM kA svAmI hogA / kilola karatI do mIna dekhI hai, usakA phala yaha hai ki vaha putra parama sukha kA sthAna hogaa| jala se labAlaba bharA huA jo sarovara dekhA haiM, usakA phala yaha hai ki vaha putra paramasamasta manohara lakSaNoM se pUrNa hogA / tIra ko bheda kara bahanevAle jala se yukta jo samudra dekhA hai, usakA phala yaha hai ki tumhArA putra lokAloka ko prakAzita karanevAle 'kevalajJAna' kA svAmI hogA / siMhAsana ke dekhane kA phala yaha hai ki vaha sAmrAjya pada ke yogya hogA evaM samasta jagat use namaskAra kregaa| svapna meM jo vimAna dekhA hai, usakA phala yaha hogA ki vaha kalpAtIta vimAna se tumhAre garbha meM AvegA / jagamagAtA huA jo nAgendra kA bhavana dekhA hai, usakA phala yaha hogA ki vaha avadhijJAnarUpI netra kA dhAraka hogA; ratnarAzi ke dekhane kA yaha phala hai ki vaha akhaNDa samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra kA khajAnA hogA / jAjvalyamAna nighUma agni jo dekhI hai, usakA phala yaha hai, samasta jagat kA svAmI tumhArA putra zukladhyAnarUpI tIvra agni se karmarUpI kASTha ko bhasma kara DAlegA tathA solaha svapnoM ke anta meM mukha meM praveza karatA huA jo gajendra dekhA hai, usakA phala yaha hai ki tumhAre nirmala garbha meM unnIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mallinAtha jinendra svayaM avatIrNa hokara nizcaya se janma dhAraNa kareMge / / 10-17 / / rAjA kumbha avadhijJAna ke dhAraka the, isalie unake mukha se svapnoM kA isa prakAra uttama phala suna kara mahArAnI prajAvatI ko paramAnanda huA evaM mAre Ananda ke usako usa samaya yaha mAlUma par3ane lagA mAno sAkSAt putra hI prApta kara liyA ho / / 118 / / ___ athAnantara mAtA prajAvatI kI sevA ke lie saudharma svarga ke indra kI AjJA se zrI, hI, dhRti kIrti, buddhi evaM 4449 OM Jain Education international For Privale & Personal use only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42FFFF lakSmI--ye cha: deviyA~ bar3I bhakti se zIghra hI mithilApurI A giiN| ye samasta deviyA~ bharatakSetra ke padma Adi sarovaroM ke kamaloM meM rahanevAlI haiM evaM parama dharma kA sadA sevana karanevAlI haiM / / 16 / / mithilApurI meM Akara una deviyoM ne atyanta nirmala padArthoM se mAtA prajAvatI ke garbha kA saMzodhana kiyA evaM jisa samaya meM jisa kArya ke karane kI AvazyakatA hotI thI, use bhaktipUrvaka kara ve mAtA kI sevA evaM AjJA kA pAlana karatI thIM / / 20 / / zrI devI mAtA ke zarIra ke andara aneka prakAra kI zobhA utpanna karatI thIM, hI devI kI sevA se mAtA ke hRdaya ke andara vizeSa rUpa se lajjA kA sancAra hotA thA, dhRti devI kI kRpA se dhIratA-vIratA utpanna ho gaI thI, kIrti devI kI sevA se || ma yaha guNa pragaTa huA thA ki sarvatra unakI kIrti phaila gaI thI; isalie saba loga bar3I bhakti se unakI stuti karate | the| buddhi devI kI sevA se mAtA ke samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra ke andara vizeSa nirmalatA hone lagI thI evaM lakSmI devI kI sevA se mAtA ko aneka prakAra ke aizvayoM kA lAbha huA thA tathApi vaha mAtA prajAvatI apanI tIvra puNya ke udaya se vyavahAra se hI sundara thI, tathA svabhAva se nirmala bhI / maNi para jisa prakAra saMskAra (zodhana) kara dene se kaI guNA adhika camaka A jAtI hai, usI prakAra zrI Adi deviyoM ke dvArA zobhA Adi guNoM se saMskAra yukta kI gaI vaha mAtA bhI aba vizeSa rUpa se sundara pratIta hone lagI / / 21-22 / / / kadAcit caitra mAsa ke zukla pakSa kI pratipadA ke dina jaba ki zubha lagna thA, azvinI nAma kA zubha nakSatra thA evaM yoga Adi zubha the, vaha ahamindra (bhagavAna zrI mallinAtha kA jIva) aparAjita nAma ke vimAna se cayakara mati, zruti evaM avadhirUpa tIna jJAnoM ko dhAre hue mokSamArga ko pragaTa karane ke lie atyanta svaccha sphaTika pASANa ke samAna mAtA prajAvatI ke garbha meM Akara avatIrNa ho gayA ||23-24 / / bhagavAna zrImallinAtha ke garbha meM Ate hI bhavanavAsI Adi cAroM nikAyoM ke devoM ke gharoM meM ghaNTA Adi bajane lage evaM siMhAsana Adi ka~pa gae / ghaNTA Adi kA bajanA evaM siMhAsana kA ka~panA Adi zubha lakSaNoM se unheM bhagavAna zrI mallinAtha ke garbha meM Ane kA nizcaya ||45 ho gayA / ve apane-apane nikAyoM ke indra evaM apanI-apanI devAMganAoM ke sAtha zIghra hI apane-apane vAhanoM para savAra ho gae evaM apanI daidIpyamAna prabhA se samasta AkAza ko prakAzamAna karate hue ve mokSa prApti kI abhilASA se zIghra hI mithilApurI Akara upasthita ho gae / / 25-26 / / garbhAvatAra nAmaka pahile kalyANa meM Aye hue saudharma For Privale & Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarga ke indra ne samasta devoM ke sAtha dharma kI prApti kI abhilASA se garbha meM Aye hue bhagavAna zrI jinendra ke guNoM kA bhaktibhAva se smaraNa kiyA evaM garbhavatI mAtA prajAvatI ke donoM caraNa kamaloM ko maNimayI mukuToM se camacamAte hue apane mastakoM se harSapUrvaka namaskAra kiyA / / 27-28 / / usake bAda indra Adi devoM ne bhagavAna zrI mallinAtha ke mAtA-pitA donoM kI pUjA kI; divya bhUSaNa Adi pradAna kara sammAna kiyA evaM isa prakAra pavitra kArya ko pUrA kara ve samasta deva apane-apane sthAnoM para cale gae / / 26 / / usa dina se chappana dikkumAriyA~ indra kI AjJA se sadA ma|| mAtA ke pAsa rahane lagI evaM jise jo kArya karane ke lie sauMpA jAtA thA, use AnandapUrvaka pUrA kara apane ko kalyANa kI prApti ho, isa abhilASA se ve mAtA prajAvatI kI bar3I bhakti se sevA karane lagIM / / 30 / / unameM bahuta-sI kumAriyA~ mAtA ke citta ko prasanna karane ke lie mAMgalika padArtha hAtha meM lekara khar3I rahatI thIM / bahuta sI mAtA ko bhA~ti-bhA~ti ke bhUSaNa pahinAtI thiiN| koI-koI unheM vastra pahinAtI thIM evaM mAlAe~ pradAna karatI thIM, bahuta-sI | mAtA kA zrRMgAra karatI thiiN| koI-koI ubaTana Adi lagA kara mAtA ke lie snAna kI taiyAriyA~ karatI thIM / bahuta-sI || kumAriyA~ unake zarIra kI rakSA karatI thIM / bahuta-sI kumAriyA~ 'mAtA ko sukha mile' aise upAyoM ko racA karatI thIM / koI-koI devAMganA mAtA ke rahane ke mahala ko jhAr3a-buhAra kara sApha karatI thIM, bahuta-sI kumAriyA~ mAtA kI icchAnusAra bar3I svAdiSTa rasoI karatI thIM / koI-koI devAMganAe~ mAtA ke mahala meM maNimayI dIpaka jalAtI thiiN| koI-koI bAlaka ke janmakAla meM jo gIta gAe jAte haiM, una gItoM ko gAtI thiiN| koI-koI mahAmanohara zabda | karanevAle vAdya bajAtI thiiN| koI-koI mahAmanohara nRtya karatI thIM evaM koI-koI kumAriyA~ nAnA prakAra kI krIr3Ae~ evaM mana ko prasanna karanevAlI kathAe~ kahatI thIM / isa prakAra ve samasta kumAriyA~ bhA~ti-bhA~ti kI manohara kriyAyeM kara mAtA kA citta atyanta prasanna rakhatI thIM / / 31-34 / / bhagavAna zrI malniAtha ke garbha meM Ate hI kubera ko bhI paramAnanda huA thaa| isalie nau mAsa paryanta bar3I Rddhi ke sAtha vaha nirantara pratidina unake mahala meM suvarNa evaM ||46 bhA~ti-bhA~ti ke ratnoM kI varSA karatA rahatA thaa||35| ATha mahInoM ke bIta jAne para jaba navameM mAsa kA Arambha huA, usa samaya garbhavatI mAtA prajAvatI ke samIpa meM baiTha kara ve devAMganAe~ gUDhArthaka arthAt jinakA artha gUr3ha hotA thA, hara eka nahIM samajha sakatA thA, aise zlokoM se evaM nAnA prakAra ke uttamottama praznoM se mAtA ke mana ko rijhAtI thIM Jain Education interational . Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42FFFF / / 36 / / koI-koI kahatI thI, "acchA mAtA ! isa pahelI kA artha batAo-- aisA tri netra--tIna netroM kA dhAraNa karanevAlA saMsAra ke andara mahAdeva kauna hai ? jo 'nityakAntAviraktaH' arthAt sadA striyoM se virakta ho athavA nityakAMtA--mokSarUpI strI meM vizeSa rUpa se anurakta ho / prArambha meM kAma sahita ho, parantu pIche se sarvathA kAma kA vijaya karanevAlA ho, bar3A mahAna ho tathA prArambha meM kucha parigraha se AkAMkSA rakhanevAlA ho; parantu pIche se jo sarvathA unakI AkAMkSA se vimukha ho gayA ho / yadi kahA jAegA ki saMsAra ke || andara jo mahAdeva prasiddha haiM, vahI ina guNoM kA dhAraka mahAdeva ho sakatA hai, so ThIka nahIM; kyoMki vaha pArvatI nAma | ma kI strI ko apanA AdhA aMga banAe hue hai; isalie strI meM atyanta rata rahane ke kAraNa vaha sadA striyoM se virakta / nahIM mAnA jA sakatA tathA atyanta viSayalolupI hone ke kAraNa vaha mokSarUpI strI meM bhI vizeSa rUpa se rata nahIM ho | sakatA; kyoMki isa prakAra kI viSayavAsanA meM lipta puruSoM se mokSa-strI sadaiva dUra rahatI hai tathA vaha Adi meM kAma sahita ho, pIche se kAma kA jItanevAlA ho, yaha bhI bAta usake andara nahIM bana sktii| kyoMki jo kAma ke atyanta vazIbhUta hokara pArvatI nAma kI strI ko sadA pArzva meM rakhatA hai, vaha kabhI kAma jItanevAlA nahIM kahA jA sakatA / isalie saMsAra meM jo prasiddha mahAdeva ko kAma kA bairI mAnA jAtA hai, vaha sarvathA mithyA hai tathA vaha pahile || parigrahoM se AkAMkSA rakhanevAlA ho tathA pIche se unakI AkAMkSA se vimukha ho, yaha bhI bAta nahIM; kyoMki vaha strI rA rUpa parigraha ko eka kSaNa bhI apane se dUra nahIM rakha sakatA / pratyuta unameM aisA lipta hai ki strI ko hI apanA AdhA aMga mAnatA hai tathA usI meM apanI zobhA samajhatA hai / " mAtA prajAvatI isa prazna kA uttara detI thI ki aisA mahAdeva tIrthaMkara bhagavAna hI ho sakate haiM; kyoMki tIrthaMkara bhagavAna hI bhAvoM kI apekSA se sadA striyoM se virakta rahate haiM athavA sadA vidyamAna rahanevAle mokSastrI meM ve hI atyanta anurakta rahate haiN| prArambha meM kAmadeva ke jAla meM phaMsa jAne para bhI anta meM ve kAmadeva ko sarvathA naSTa karanevAle hote haiN| prArambha meM parigraha meM kucha AkAMkSA rakhane para || 47 bhI pIche ve usase sarvathA rahita ho jAte haiM evaM janmate hI niyama se mati, zruti evaM avadhi ina tIna jJAnarUpI netroM ke dhAraka hote haiM / / 37 / / " koI-koI jisameM kriyA gupta hai, aisA zloka kaha kara isa prakAra mAtA kI prazaMsA karatI thI-- 444 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___"he devI ! maMgalamayI mAtA ! tumhAre garbha meM bhagavAna zrI mallinAtha ne janma dhAraNa kiyA hai, isalie usa viziSTa | garbha ke dvArA 'AdiharyAdInAM manaH ahAri' arthAt prathama svarga ke indra Adi ko lekara samasta devoM kA mana harA gayA hai--ve bhI tumhAre sevaka ho gae haiM, ataH tuma manuSya loka ke uttamottama padArthoM ke bhoga ke sAtha svargaloka ke samasta mAMgalika--uttamottama padArthoM kA bhI bhoga kro| yahA~ para "ahAri" yaha kriyA pada gupta hai / koI-koI devAMganA jinake uccAraNa karane meM oMTha Apasa meM na lageM, aise akSaroM kA zloka banA kara isa prakAra mAtA kI prazaMsA karane | 'lagI-'he sakhI ! ananta guNoM kA dhAraNakaranevAlA tInoM loka kA nAtha, sakala saMsAra kA guru evaM nitya-strI arthAt || zivarUpI strI ke guNoM meM sadA anurAga rakhanevAlA terA putra cirakAla taka jayavanta ho|" isa zloka meM oSTha sthAnIya arthAt jisakA uccAraNa oThoM kI sahAyatA se ho, aisA koI bhI varNa nahIM hai / / 38-36 / / bahuta-sI devAMganAe~ mAtA ke samIpa baiTha kara aneka prakAra ke uttamottama prazna karatI thIM tathA mAtA prajAvatI buddhipUrvaka unakA spaSTa uttara detI thiiN| unameM kucha praznottara isa prakAra ke the| prazna--mAtA ! isa saMsAra meM tumhAre samAna parama saubhAgyazAlI anya kauna strI ho sakatI hai ? uttara- jo strI dharma ke svAmI tIrthaMkaroM ko utpanna karanevAlI ho / prazna--saMsAra ke andara ajJAna ko dUra karanevAlA uttama guru kauna ho sakatA hai ? uttara--jo guru vAstavika rUpa se tatvoM kA jAnakAra ho, bAhya-Abhyantara donoM prakAra ke parigrahoM se rahita ho evaM apane ko tathA saMsAra-samudra meM DUbate hue prANiyoM ke pApoM ko tAranevAlA ho| prazna--saMsAra meM kuguru (mithyA guru) kauna hai ? uttara-- jo sparzana, rasanA Adi pA~coM indriyoM ke viSaya meM Asakta ho, bAhya-Abhyantara donoM prakAra ke parigraha meM mamatva rakhanevAlA ho evaM krodhI-mAnI Adi hone se atyanta pramAdI ho / prazna--saMsAra meM samasta puruSoM meM uttama puruSa kauna hai ? uttara--jo moha se rahita hoM evaM mokSa ke lie sadA prayatna karanevAle hoM / / 40-41 / / prazna--saMsAra ke andara sabase nIca puruSa kauna hai ? uttara--jo aneka prakAra ||48 ke tapoM kA AcaraNa karanevAlA to ho, parantu indriyarUpI zatruoM ke ghAtane meM asamartha ho arthAt viSayoM kA lampaTI hone ke kAraNa indriyoM ko vaza meM karanevAlA na ho / prazna--saMsAra meM vidvAna puruSa kauna hai ? uttara--jo hara eka padArtha kA vAstavika rUpa se vicAra karanevAlA ho, yaha padArtha tyAgane yogya hai evaM yaha padArtha grahaNa karane yogya hai| F5 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra kA acchI taraha jAnakAra ho tathA Agama kA bhI jAnakAra ho / / 42 / / prazna-- saMsAra ke andara mUrkha kauna hai ? uttara--jo aneka prakAra ke zAstroM ko jAna kara bhI atyanta ahaMkArI ho evaM sadA pApoM kA AcaraNa karanevAlA ho / prazna--saMsAra meM manuSyoM ko kyA kArya zIghra karanA cAhie ? uttara--svarga evaM mokSa kA sAdhana / / 43 / / prazna--isa saMsAra meM pathya-hitakArI padArtha kyA hai ? uttara--tapa, dAna, vratoM kA pAlana evaM samyagdarzana Adi kA dhAraNa / prazna--saMsAra meM sabase balavAna padArtha kyA hai ? uttara--uttama tapa evaM dAna Adi ke dvArA prApta kiyA huA utkRSTa dharma / prazna--saMsAra meM kaisA vacana bolanA acchA mAnA jAtA hai ? uttara--hitakArI, satya, parimita evaM zubha / prazna--saMsAra meM jAganevAlA kauna hai ? uttara-- jo mahApuruSa sadA apanI AtmA ke svarUpa kA cintavana karanevAlA ho evaM moha tathA nidrA se rahita ho / prazna--saMsAra meM uttama kArya kyA mAnA jAtA hai ? uttara--jo puruSa atyanta durbala hai, tapa evaM dAna karane meM asamartha hai, unake dvArA kiyA gayA tapa evaM dAna / prazna--saMsAra meM sAmAnya rUpa se jIvoM ke bairI kauna haiM ? uttara--krodha, mAna, mAyA, lobha--ye cArakaSAya, nindita dhyAna tathA indriyoM ke viSaya / / 44-46 / / prazna--saMsAra meM vaha puruSa kauna hai, jo mitra ho ? uttara--jo dharma kA pAlana karanevAlA, caritra kA AcaraNa karanevAlA tathA pUjA Adi uttama kAryoM meM sahAyatA karanevAlA ho / prazna--zatru puruSa kauna hai ? uttara--jo dharma karanevAle ko na tapa kA upadeza detA hai tathA na dAna Adi detA hai / / 47 / / prazna--saMsAra meM amRta ke samAna pIne yogya padArtha kyA hai ? uttara-bhagavAna zrIjinendra kA vacanarUpI amRta / prazna--saMsAra meM sukhI puruSa kauna hai ? uttara--jo santoSa rakhanevAlA hai / prazna--saMsAra meM duHkhI puruSa kauna hai ? uttara--jo sparzana Adi pA~coM indriyoM ke viSaya meM lampaTa hai / / 48|| prazna--saMsAra meM atyanta dhanavAna puruSa kauna mAnA jAtA hai / uttara--dhana to jisake pAsa kama ho; parantu dAna Adi uttama kAryoM ko adhikatA se karanevAlA ho / prazna--saMsAra meM nirdhana puruSa kauna hai? uttara--jo atyanta dhanavAna hone para bhI dhana kI AzA se paradezoM meM ghUmatA-phiratA ho evaM dAna Adi uttama kAryoM || 49 meM dhana kharca karanevAlA na ho / / 46 / / prazna--saMsAra meM sabase utkRSTa puruSa kauna hai ? uttara--jinake garbha-janma Adi pA~coM kalyANaka hoM / prazna--isa saMsAra meM aisA puruSa kauna hai, jisake sevaka bar3e-bar3e devendra bhI hote haiM ? uttara--mere putra ke arthAt tIrthaMkara bhagavAna ke devendra Adi sevaka rahate haiM / ve anya kisI ke sevaka nahIM ho skte||50|| 84494 Jain Education international Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna--saMsAra meM uttama kArya kyA mAnA jAtA hai ? uttara--jisake karane se sarvatra yaza vistare, dharma kA lAbha ho tathA samasta prakAra ke sukhoM kI prApti ho / prazna--saMsAra meM akArya yA nindita kArya kyA hai ? uttara--jisase pApa kI utpatti ho / sarvatra nindA phaile evaM aneka prakAra ke duHkhoM kI prApti ho ||5|bhgvaan zrImallinAtha kI mAtA prajAvatI ke prati deviyoM ne Upara kahe gae praznoM Adi ko lekara anya bhI aneka atyanta kaThina-kaThina prazna kie, jinakA ki uttara denA sAdhAraNa kArya nahIM thA tathApi usa mAtA ke garbha meM tIna jJAnarUpI netroM ke dhAraka svayaM tIrthaMkara virAjamAna the; isalie deviyoM ke praznoM kA uttara unake prabhAva se mAtA ne bar3I yukti evaM gambhIratA ke sAtha spaSTa rUpa se diyA thaa| garbha meM virAjamAna zrI tIrthaMkara bhagavAnake mAhAtmya se aisA koI bhI deviyoM kA prazna nahIM bacA thA, jisakA uttara mAtA se nahIM bana par3A ho / / 52-53 / / yadyapi ve tIna loka ke nAtha bhagavAna zrI mallinAtha garbha ke andara virAjamAna the, garbha se bAhira unakA koI bhI zarIra kA avayava prakaTa nahIM thA tathApi jisa prakAra ratnoM kI prabhA se daidIpyamAna khAnoM kI dhAraka pRthvI atyanta zobhAyamAna jAna par3atI hai, usI prakAra usa mAtA ke zarIra meM bhI alaukika zobhA kI chaTA pragaTa hone lagI thii||54|| yadyapi tIrthaMkara bhagavAna zrI mallinAtha apanI mAtA prajAvatI ke udara meM virAjamAna the tathApi jisa prakAra sIpa ke madhya bhAga meM motI rahatA hai--para vaha rancamAtra bhI sIpa ko kleza kA denevAlA nahIM hotA, usI prakAra mAtA prajAvatI ko bhI unake garbha meM rahane para kisI prakAra kA || kleza nahIM thA, arthAt garbha ke bhAra se jaisA anya striyoM ko kleza uThAnA par3atA hai, vaisA bhagavAna zrImallinAtha ko garbha meM dhAraNa karane se mAtA prajAvatI ko rancamAtra bhI kleza nahIM thaa||55|| garbha se pahile mAtA prajAvatI kA udara trivalI se zobhAyamAna thA / bhagavAna zrImallinAtha ke garbha meM Ane para trivalI naSTa hokara udara ko bar3hanA cAhie thA; parantu una zrIjinendra ke anupama prabhAva se vaha trivalI jaisI thI, vaisI kI vaisI hI vidyamAna rahI, rancamAtra bhI udara ke andara kisI prakAra kA vikAra nahIM huA / parantu aisA hone para bhI garbha--garbha ke andara bAlaka bhagavAna ||50 kA zarIra nirantara bar3ha hI rahA thA arthAt udara ke nahIM bar3hane se garbha nahIM bar3hatA thA, yaha bAta nahIM thii||6|| jaba ThIka navamA mAsa pUrNa ho gayA, usa samaya agahana mAsa ke zukla pakSa kI ekAdazI ke dina jaba ki azvinI nAma kA zubha nakSatra thA, lagna bhI atyanta sundara thA, yoga bhI zubha thA, mAtA prajAvatI ne mati-zruti 944 Jain Education international Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha avadhi rUpa tIna jJAna ke dhAraka evaM tIna loka ke svAmI putra--bhagavAna zrImallinAtha ko janma diyA / / 57-58 / / parama pAvana bhagavAna zrI mallinAtha ke janma ke mAhAtmya se AkAza se devoM ke dvArA kalpavRkSa ke puSpoM kI vipula varSA hone lgii| manda-manda zItala sugandhita pavana bahane lagI, binA bajAye evaM gambhIra zabda karanevAle devoM ke vAdya bajane lage / akasmAt hI devoM ke Asana kampAyamAna ho gae / unake mukuTa namrIbhUta ho gae evaM ghaNToM kA gambhIra zabda hone lgaa| isalie ina zubha cinhoM se devoM ko spaSTa rUpa se mAlUma par3a gayA ki bhagavAna zrImallinAtha kA janma ho gayA hai||56-61|| usa samaya bhagavAna zrI mallinAtha ke janmakAla meM jyotiSI devoM ke gharoM meM apane-Apa siMhanAda nAma kA vAdya yaMtra tumUla zabda ke sAtha bajA / bhavanavAsI devoM ke bhavanoM meM atyanta gambhIra zaMkha kA zabda hone lagA thA / vyantara devoM ke gharoM meM bherI nagAr3e kA zabda hone lagA thaa| vaimAnika devoM ke Asana kampAyamAna ho gaye / inake atirikta bhagavAna zrImallinAtha ke janmakAla meM anya bhI aneka prakAra ke Azcarya hone lage the, jisase hara eka nikAya ke indroM ne unake janma-kalyANaka meM sammilita hue the / / 62-63 / / usake bAda saikar3oM prakAra ke mahotsavoM ke karane meM lAlAyita saudharma svarga ke indra ko sAtha lekara cAroM nikAyoM ke samasta indroM ne apanI-apanI Avazyaka vastue~ apane-apane sAtha le lIM / apane-apane vAhanoM para ve savAra ho gaye / " he stuti karane yogya bhagavAna ! Apa sadA jayavaMta raheM evaM sudIrghakAla jIveM / he pUjya ! Apa phale-phUleM, vRddhi ko prApta hoM"--isa prakAra usa samaya bar3e jora se kolAhala hone lgaa| apane-apane zarIroM ke uttamottama bhUSaNoM kI kiraNoM se unhoMne samasta dizAe~ evaM AkAza jagamagA diyaa| saikar3oM prakAra ke vAdyoM ke zabdoM se evaM manohara gIta, nRtya evaM utsAha se paripUrNa kAryoM dvArA samasta dizAe~ tathA AkAza pUra diyA / isa prakAra apane-apane AjJAkArI deva evaM apanI-apanI devAMganAoM ke sAtha ve bhagavAna zrImallinAtha kA janma-kalyANaka manAne ke lie vizAla vibhUti evaM harSa ke sAtha mithilApurI Akara upasthita ho gaye / / 64-67 / / jisa samaya saudharma Adi indra evaM devagaNa mithilApurI meM A gae, | usa samaya rAjA kumbha ke mahala kA A~gana, samasta mithilApurI mArga, vanaprAMta Adi meM jahA~ dekho vahA~ devAMganA, deva evaM vAhana Adi kI senA hI sarvatra najara AtI thiiN| isalie usa samaya mithilApurI meM svargaloka kA dRzya dIkha par3atA thA--mithilApurI hI logoM kI dRSTi meM svargabhUmi jAna par3atI thI // 68 / / jisa mahala ke andara bhagavAna my h Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImallinAtha kA janma huA thA, vaha mahala svayaM apanI prabhA se jagamagA rahA thA / rAjamahala ke A~gana meM devoM ke pahu~cate hI saudharma svarga ke indra kI indrANI ne zIghra hI usa manohara mahala ke andara praveza kiyA evaM vahA~ para zizu bhagavAna zrImallinAtha ke sAtha atyanta komala zaiyyA para zayana karatI huI mAtA prajAvatI ko bar3e harSa ke sAtha nirakhA / / 66 / / Ananda se pulakita ho indrANI ne tIna loka ke guru bhagavAna zrI mallinAtha jinendra kI bArambAra pradakSiNA dI / tatpazcAt atyanta bhakti sahita namaskAra kiyA / vaha zrI jinendra bhagavAna kI mAtA ke sAmane vinayapUrvaka baiTha gaI evaM manohara zabdoM meM isa prakAra unakI stuti karane lagI- zrI ma la nA tha pu rA Na he mAtA ! tInoM lokoM ke guru bhagavAna zrI mallinAtha ko tumane janma diyA hai; isalie tuma samasta loka kI mAtA ho / tumhIM ne devoM ke deva mahAdeva putra ko utpanna kiyA hai; isalie he mAtA ! tumhIM saMsAra ke andara mahAdevI ho / / 70-71 / / mAtA ! tumhAre samAna tInoM loka ke andara anya koI bhAgyavatI strI nahIM; isalie tumhI tInoM loka kI striyoM kI ziromaNi ho / tumhIM samasta jagat meM utkRSTa ho / tumhI tInoM loka kI svAminI ho evaM tumhIM kalyANarUpiNI evaM maMgalamayI ho / / 72 / / isa prakAra mahAmanohara zabdoM se stuti kara indrANI ne apanI mAyA mAtA prajAvatI ko sukha nidrA meM nidrita kara diyA / ThIka bhagavAna ke hI AkAra-prakAra ke eka mAyAmayI putra kA nirmANa kara use mAtA kI goda meM sulA diyaa| tIna loka ke guru bhagavAna zrI mallinAtha jinendra ko mAtA kI zaiyyA se apane hAthoM se uThA kara bar3e Azcarya se unake mahAmanohara rUpa evaM sauMdarya ko dekha kara mAre Ananda ke vaha gadgad ho gaI / / 73-74 / / jahA~ para saudharma svarga kA indra khar3A huA thA, zrI jinendra bhagavAna ko lekara indrANI usI ora calI / samasta jagat ke maMgala ke kartA bhagavAna zrI mallinAtha ke Age-Age jinake hAthoM meM chatra, camara Adi lage hue haiM, aise mAMgalika dravyoM ko dhAraNa karanevAlI dikkumAriyA~ calane lagIM / / 75 / / pAsa meM Akara indrANI ne saudharma svarga ke indra ke zubha hAthoM meM bhagavAna zrI mallinAtha jinendra ko sauMpa diyA / vaha bhI zrI jinendra bhagavAna kA advitIya rUpa dekha kara atyanta prasanna huA evaM Ananda se gadgad hokara isa prakAra bhaktipUrvaka stuti karane lagA- he bhagavan ! he bAlacandra ! hama logoM ko paramAnanda pradAna karane ke lie saMsAra meM ApakA udaya huA hai, kyoMki zrI ma lli nA tha pu rA Na 52 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 meM candramA ke udaya se logoM kA harSa hotA hai| yaha pratyakSa siddha hai tathA jisa prakAra candramA andhakAra kA nAza karanevAlA hotA hai, usI prakAra moharUpI gAr3ha andhakAra ke Apa niyama se nAza karanevAlI bhI hoMge / / 76 / / jisa prakAra sUrya ke udaya hone kA sthAna udayAcala hai, usI prakAra he nAtha ! kevalajJAnarUpI sUrya ke udaya hone ke lie Apa udayAcala ho tathA he bhagavan ! vidvAna loga Apako hI mithyAjJAna evaM nidrArUpI andhakAra kA nAza karanevAlA mAnate haiN||77-78|| he bhagavan ! saMsAra ke samasta prANI moharUpI andhakAra se paripUrNa kUpa meM par3e hue haiM, unako dharmarUpI | hAtha kA avalambana dekara Apa hI uddhAra kareMge, dUsare kisI vyakti meM sAmarthya nahIM, jo uddhAra kara sake / isalie || saMsAra meM binA prayojana ke yadi bandhu haiM to Apa hI haiM, anya koI Apake samAna niSprayojana bandhu nahIM ho sakatA ||76|| __isalie he nAtha ! Apa samasta loka ko Ananda pradAna karanevAle haiM, ataH Apake lie namaskAra hai| Apa saMsAra meM sabako prasanna karanevAle bAlacandramA haiM / isalie Apake lie namaskAra hai| Apa AzcaryakArI mUrti ke dhAraka ho; isalie Apake lie namaskAra hai| he prabho ! mokSarUpI strI ke citta ko haraNa karanevAle Apa hI ho evaM Apa hI sukha-svarUpa ho; isalie Apako namaskAra hai / he deva ! Apa hI samasta loka ke svAmI ho evaM Apa hI | pu samasta prakAra ke kalyANakoM ko prApta karanevAle ho; isalie Apake lie bhaktipUrvaka namaskAra hai / / 80-81 / / isa prakAra bhaktipUrvaka manohara zabdoM meM stuti kara indra ne bhagavAna zrI mallinAtha ko airAvata hAthI para baiThe hI baiThe apanI | goda meM le liyA evaM unakA abhiSeka karane ke lie aneka devoM se veSTita vaha meru parvata kI ora cala diyA / / 2 / / bhagavAna zrImallinAtha ko indra kI goda meM virAjamAna dekha kara samasta deva mAre Ananda ke pulakita ho gae evaM mana ke andara apAra pramoda dhAraNa kara ve "he svAmI ! Apa cirakAla taka jIvo, nAdo, virado" isa prakAra gambhIra zabdoM meM pracaNDa kolAhala karane lage / / 83 / / tIna jagat ke guru bhagavAna zrI mallinAtha ko saudharma indra kI godI meM | virAjamAna dekhakara aizAna svarga ke indra ko bar3A bhArI santoSa huA / Ananda se gadgad hokara bar3e Adara se usane bhagavAna para chatra lagA diyA / / 4 / / sanatkumAra evaM mAhendra svargoM ke indra bhI dharma ke cakravartI bhagavAna zrImallinAtha para camara Dhorane lage, jo (camara) kSIra samudra kI taraMgoM ke samAna mahAmanohara evaM zveta the / / 85 / / bhagavAna ke pA~coM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANakoM meM samasta deva samyagdRSTI hI AveM yaha niyama nahIM, bahuta se mithyAdRSTi deva bhI Ate haiM; kyoMki ve indra ke AjJAkArI hote haiM; isalie indra kI AjJAnusAra avazya unheM vahA~ para AnA par3atA hai / bhagavAna zrImallinAtha ke janmakAla meM jo bhI mithyAdRSTi deva Aye the, ve bhI yaha nizcaya kara ki "jaba svayaM saudharma svarga kA svAmI bhagavAna zrImallinAtha kI sevA meM bhaktipUrvaka lagA huA hai, taba yahI ThIka jAna par3atA hai ki samasta matoM meM jaina mata hI pavitra evaM kalyANa pradAna karanevAlA hai, anya mata nahIM", unakA jaina-dharma para pragAr3ha zraddhAna ho gayA / / 16 / / usa samaya meru parvata para jAne kA avasara thA, isalie samasta deva apane-apane indroM ke saMga apane-apane vAhanoM para savAra the; bhagavAna zrI jinendra ke nAnA prakAra ke mahotsavoM ke karane meM ve vyagra the / vINA, mRdar3a, bA~surI sahasroM prakAra ke vAdya baja rahe the| bhagavAna zrI jinendra ke utsava kA gAna gandharva jAti ke deva evaM kinnara jAti kI devAMganAe~ mahAmanohara lalita zabdoM meM karatI huI cala rahI thIM / usa samaya apsarAe~ netroM ko paramAnanda pradAna karanevAlA mahAmanohara nRtya karatI calI jAtI thiiN| dhvajA evaM chatra Adi upakaraNoM kI bharamAra se usa samaya sArA AkAra DhaMkA sarIkhA jAna par3atA thaa| isa prakAra utkRSTa evaM vipula vibhUti se usa samaya sArA AkAza vyApta thA / / 87-86 / / jo apane pIche evaM Age calanevAle asaMkhyAta devoM se vyApta thA evaM parama dharmAtmA thA, aisA saudharma svarga kA indra usa samaya meru parvata para AyA, bhaktibhAva se usakI tIna pradakSiNAe~ dI evaM atyanta harSa ke sAtha tIna loka ke svAmI bhagavAna zrI mallinAtha ko meru parvata para le AyA / / 10 / / meru parvata ke mastaka para IzAna koNa meM eka pAMDuka nAma kI zilA hai evaM usake madhya bhAga meM siMhAsana vidyamAna hai / indrANI evaM aneka indra Adi se veSTita saudharma svarga kA indra usa sthAna para AyA evaM tIrthaMkara bhagavAna zrI mallinAtha kA janmAbhiSeka karane kI utkaSTa abhilASA se unheM vahA~ para virAjamAna kara diyA / / 6 / / jisa pAMDuka zilA para le jAkara indra ne bhagavAna zrI mallinAtha ko virAjamAna kiyA thA, usa zilA kI prazaMsA ||54 karate hue granthakAra kahate haiM ki vaha pAMDuka zilA atyanta zuddha sphaTikamayI pASANa kI hai evaM usa sphaTika maNi se nikalanevAlI ratnoM kI kiraNoM se vyApta hai / usa zilA para ananta tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jA cukA hai; isalie kSIra samudra ke vipula jala se vaha aneka bAra prakSAlita kI jA cukI hai; arthAt jaba-jaba tIrthaMkaroM kA abhiSeka huA Jain Education international For Private & Personal use only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FbFF // hai, taba-taba kSIra samudra ke vipula jala se hI huA hai; isalie usa pAMDukazilA para jina-jina mahApuruSa tIrthaMkaroM kA abhiSeka huA hai, unake abhiSekoM ke sAtha usa zilA kA bhI aneka bAra abhiSeka ho cukA hai; ataeva pavitratA se vaha siddha zilA ke samAna mahApavitra evaM uttama hai| vaha nirmala zilA sau yojana lambI hai, ATha yojana pramANa U~cI hai evaM pacAsa yojana pramANa usakI caur3AI hai / sadA usake Upara chatra, candove Adi mAMgalika dravya taiyAra rahate haiM; isalie unakI prabhA se sadA jagamagAtI huI vaha atyanta zobhAyamAna jAna par3atI hai||6|| usa mahAmanohara zilA ke || madhyabhAga meM eka mahAmanojJa siMhAsana hai, jo agaNita uttamottama ratnoM se vyApta hai evaM suvarNamaya hai| bhagavAna zrI || jinendra ko usa para le jAkara virAjamAna kara diyA gayA / usa samaya bhagavAna ke divya zarIra kI prabhA se samasta dizAe~ zobhAyamAna thI evaM indra Adi devoM se cAroM ora se veSTita ve bhagavAna zrI mallinAtha usa samaya mahAmanohara jAna par3ate the; isalie aise tInoM loka ke jIvoM ko tAranevAle bhagavAna ko maiM unakI guNa-sampadA kI prApti kI abhilASA se bhaktipUrvaka namaskAra karatA hU~ evaM unakA guNAnuvAda karatA huuN||63||| isa prakAra bhaTTAraka sakalakIrti dvArA kRta saMskRta bhASA meM zrI mallinAtha caritra kI paM. gajAdharalAlajI nyAyatIrtha viracita hindI vacanikA meM unake garbha aura janma ina do kalyANakoM kA varNana karanevAlA cauthA pariccheda samApta huA ||4|| paMcama pariccheda jo bhagavAna tInoM lokoM ke jIvoM ko Ananda pradAna karanevAle haiM tathA jo samyagjJAnarUpI sUrya svarUpa bhI haiM evaM mahAmoharUpI andhakAra ko naSTa karanevAle candramA svarUpa bhI haiM; arthAt jo candramA hai, vaha sUrya nahIM ho sakatA evaM jo sUrya hai, vaha candramA nahIM ho sakatA kyoMki donoM kA svarUpa paraspara virodhI evaM bhinna hai; isalie eka hI zrI jinendra bhagavAna sarya evaM candramA donoM svarUpa meM nahIM ho sakate, parantu aisA hone para bhI sarya ke samAna apane jJAna se padArthoM ko prakAzita karanevAle hone ke kAraNa jo sUrya svarUpa bhI haiM evaM candramA jisa prakAra andhakAra kA nAzaka hai. usI prakAra jo mahAmoharUpI andhakAra ko nAza karanevAle haiM, isalie candramA svarUpa bhI haiM. aisI adabhata gati ke dhAraka bhagavAna zrI jinendra ko maiM bhaktipUrvaka namaskAra karatA huuN|| 1 / / jisa pAMDuka zilA kA varNana Upara kiyA 9449 OM Jain Education international Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM jA cukA hai, bhagavAna zrI jinendra ke abhiSeka kA utsava dekhane ke lie devagaNa cAroM ora se use ghera kara baiTha gae tathA dizAoM kI rakSA karanevAle dikpAla deva bhI utsava kA ThATa-bATa dekhane ke lie yathAyogya apanI-apanI dizAoM meM sannaddha ho ge| pAMDuka zilA para devoM ne zrI jinendra bhagavAna ke abhiSeka ke samaya eka vizAla maNDapa kA nirmANa kiyA thA / deviyoM ne mahAmanohara gIta, uttamottama vAdya ke zabda evaM nRtyoM ke sAtha bhagavAna zrIjinendra ke abhiSeka kA mahAna utsava karanA prArambha kara diyA ||3||bhgvaan ke abhiSeka ke samaya devagaNa suvarNamayI kumbhoM meM kSIrodadhi samudra kA atyanta svaccha evaM pavitra jala lAte haiM, usase bhagavAna kA abhiSeka kiyA jAtA hai / jina || savarNamayI kalazoM meM bhagavAna ke abhiSeka kA jala lAyA gayA thA, una kalazoM kA mukha eka-eka yojana caur3A thA, ATha yojana pramANa ve gahare the, motiyoM kI mAlA Adi se bhUSita the evaM aneka arthAt saMkhyA meM eka hajAra ATha the| kSIra samudra se jala lAte samaya devoM ke citta Ananda se gadgad the; isalie ve phaila kara usa samaya lar3Ibaddha |nA khar3e the||4-5|| bhagavAna zrI mallinAtha ke abhiSeka ke samaya saudharma svarga ke indra ke harSa kA pArAvAra nahIM thA / abhiSeka ke samaya use do bhujAoM se bhagavAna zrI jinendra kA abhiSaka karanA pasanda nahIM AyA; isalie zIghra hI // usane aneka divya AbhUSaNoM se maNDita hajAra bhujAe~ banA liiN||6|| saudharma svarga ke indra ne "he bhagavAna jayavanta raho" aisA bhaktipUrvaka uccAraNa kara jinameM suvarNamayI kalaza vidyamAna haiM, aise apane manohara hAthoM se sabase pahile jala-dhArA bhagavAna ke mastaka para chodd'ii| usa prathama jaladhArA ke dete hI vahA~ para vidyamAna asaMkhyAta sura evaM asuroM ko paramAnanda huA; isalie unakA tumula kolAhala hone lagA evaM usake bAda samasta indroM ne mila kara bhagavAna zrI jinendra ke mastaka para agaNita jala-dhArAe~ chor3I ||7-c| jisa samaya indragaNa unake mastaka para jala-dhArA chor3ate the, usa samaya ve dhArAe~ mahAna nadiyoM ke samAna unake mastaka para giratI thIM; pa sa prakAra vizAla parvata para par3anevAlI nadiyoM kI dhArAoM se vaha rancamAtra bhI hilatA-DulatA nahIM thA, usI prakAra aciMtya zakti ke dhAraka bhagavAna zrImallinAtha bhI apane anupama prabhAva se unheM krIDApUrvaka jhelate the, ghabar3A kara jarA bhI ve hilate-Dulate nahIM the / / 6 / / usa samaya raMga-biraMgI ratnoM kI bhUmiyoM para par3ane ke kAraNa raMga-biraMgI jala kI bUMdoM se vyApta AkAza indradhanuSa kI zobhA se vyApta jAna par3atA thaa| pAMDuka vana meM sarvatra kSIra samudra kA jala hI jala DolatA najara AtA thA; isalie 844 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFFF pAMDuka vana usa samaya sAkSAt kSIra samudra sarIkhA jAna par3atA thA / / 10 / / isa prakAra jinameM aneka prakAra ke gIta evaM nRtya Adi kArya ho rahe haiM, aneka prakAra ke karor3oM vAdya baja rahe haiM, jinakA Ayojana aneka devI-devoM ke dvArA kie gae haiM, aise saikar3oM mahAna utsavoM ke sAtha kSIra samudra ke jala se jaba bhagavAna kA abhiSeka samApta ho cukA; to usake bAda dhArA girate samaya jinase 'jaya jaya' zabda nikalatA hai, aise sugandhita jala se bhare kalazoM se devendra ne bhaktipUrvaka bar3e ThATa-bATa se bhagavAna zrI jinendra ke abhiSeka kA Ayojana kiyA / nAnA prakAra ke mahAmanohara sugandhita dravyoM se mizrita sugandhita jala ke bhare hue kalaze rakkhe gae evaM unase samasta prakAra ke vidhAnoM ke jAnakAra indra ne tIna jagat ke jIvoM ko mokSa-mArga kA vidhAna sujhAnevAle tIrthaMkara kA bhaktipUrvaka abhiSeka kiyA / / 11-12 / / tIrthaMkara kA zarIra svabhAva se hI atyanta sugandhita thA; isalie unake zarIra para giratI huI vaha sugandhita jala kI | dhArA amRta kI dhArA ke samAna mahA zobhAyamAna jAna par3atI thI / / 14 / / isa prakAra saikar3oM utsavoM ke sAtha saboM ko Azcarya utpanna karanevAlA vaha sugandhita jala se kiyA gayA abhiSeka bhI samApta ho gayA evaM bhaktipUrvaka abhiSeka kara una devoM ne mahAna puNya kA sancaya kara apane ko pavitra banAyA / / 15 / / gaMdhodaka ke sugaMdhita jala se usa samaya samasta dizAe~ vyApta thIM tathA vaha gaMdhodaka kI dhArA mahApavitra sajjanoM ke paNyoM kI dhArA sarIkhI jA "vaha pavitra dhArA hameM bhI pavitra kareM" aisA uccAraNa kara devoM ne apanI-apanI vizuddhi kI kAmanA se svarga kI || paiDiyoM svarUpa vaha gaMdhodaka kA pavitra jala apane-apane mastakoM se lagAyA, pIche samasta zarIra meM lagA DAlA / / 16-17 / / sugaMdhita jala se jisa samaya bhagavAna kA abhiSeka samApta ho gayA, usa samaya aneka prakAra ke mahotsavoM ke sAtha devoM ne agara-tagara Adi ke uttamottama sagaMdhita carNoM se evaM sagaMdhita jaloM se tIrthaMkara ke zarIra kA ubaTana kiyaa||18|| jaba abhiSeka kA kArya evaM ubaTana kA samasta kArya samApta ho cukA, usa samaya divya evaM sugaMdhita uttama pajana kI sAmagrI se tIrthaMkara ko cAroM ora se veSTita kara devoM ne baDI bhakti se unakI pajA kI / / 16 / / isa prakAra 57 devoM ne pUjA. zAntividhAna evaM paSTividhAna kA kArya samApta kara tInoM loka ke garu bhagavAna zrI mallinAtha kI tIna pradakSiNA dI evaM mastaka jhakA kara unheM bhaktiparvaka namaskAra kiyA tathA abhiSeka Adi kAryoM ke samApta ho jAne para unakI parama dhIratA-vIratA dekhakara Azcarya se utsuka hokara indrANI ne zrRMgAra ke lie Ayojana karanA prArambha kara 44444 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyA / / 20-21 / / jala se prakSAlita zarIra ke dhAraka evaM svabhAva se hI sandara bhagavAna ke zarIra para jo jala kI ba~deM || vidyamAna thIM, indrANI ne sUkSma evaM nirmala vastroM se unheM poMcha kara sApha kara diyA / / 22 / / jisakI upamA kisI bhI zarIra se nahIM dI jA sakatI. aisA bhagavAna kA zarIra yadyapi svabhAva se hI mahA sagaMdhita thA, isali sugaMdhita dravyoM se usakA lepa karanA nirarthaka thA; tathApi apanI bhakti pragaTa karane ke lie indrANI ne atyaMta sugaMdhita dravyoM kA unake aMga para lepa kiyA thA / / 23 / / tIna jagat ke svAmI tIrthaMkara kA lalATa samasta aMgoM meM tilakasvarUpa thA athavA saMsAra meM jitane bhI lalATadhArI puruSa haiM, una saboM ke lalAToM meM tilakabhUta thA; isalie usa lalATa para indrANI ne tilaka lagAyA tathA mastaka para mandAra jAti ke kalpavRkSa kI mAlA se zobhAyamAna mukuTa pahinAyA / / 24 / / netroM meM jo anjana lagAyA jAtA hai, vaha netroMkI dIpti bar3hAne ke lie lagAyA jAtA hai| bhagavAna zrImallinAtha samasta loka ke jJAtA the evaM jJAnarUpI netra ke svAmI the; isalie unake netroM meM anjana lagAne kI koI AvazyakatA nahIM thI, tathApi unake uttama netroM meM indrANI ne jo anjana lagAyA thA, vaha kevala ziSTAcAra pradarzana karane ke lie hI thA; arthAt usane apanA kartavya karma pUrA kiyA thA / / 25 / / bedhe na jAne para bhI svabhAva se hI uttama chidroM se zobhita bhagavAna zrI mallinAtha ke donoM kAnoM ko indrANI ne manohara kuNDaloM se bhUSita kiyA evaM maNimaya mahAmanohara hAra pahinA kara unakA kaNTha zobhAyamAna kiyA thA / / 26 / / unakI donoM bhujAoM meM mahAmanojJa |rA ananta mudrikA evaM kar3e pahinAe the kaTibhAga para mahAmanohara maNimayI karadhanI bA~dhI thI, donoM pairoM meM maNimayI ghughurU pahinAe the, jo ki anupama the evaM 'ghununu-ghununu' zabda karanevAle the, so aise jAna par3ate the mAno sAkSAt sarasvatI devI una donoM ghughuruoM kI sevA kara rahI haiM / / 27-28|| uttamottama vastra, bhUSaNa evaM mAlA Adi se sajAe gae evaM apane zarIra kI manohara kAnti se daidIpyamAna ve bhagavAna zrI mallinAtha aise jAna par3ate the mAno sAkSAta parama brahmasvarUpa haiM athavA udaya ko prApta sAkSAt jJAna kI mUrti haiM vA atyanta sundara hone ke kAraNa sAkSAt ratnAkara--samudrasvarUpa haiM vA sAkSAt dharma kI mUrti haiM athavA lakSmI ke punja-svarUpa haiM, vA tejoM ke adbhuta khajAne haiM athavA yazoM kI rAzi haiM vA saMsAra ke andara jitane bhI puNya paramANu haiM, unake sarvotkRSTa sthAna haiM athavA saMsAra meM jitane guNa mAne jAte haiM evaM kahe jAte haiM, una sabake AdhAra ye hI haiM / isarUpa se bhagavAna zrI mallinAtha kI For Privale & Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa samaya kI zobhA aparimita thI / / 26-31 / / bhagavAna zrI mallinAtha kI usa samaya kI alaukika zobhA dekhakara saudharma svarga ke indra ko tRpti nahIM ho sakI; isalie unake mahAmanojJa rUpa ko dekhane kI utkaTa lAlasA se usI samaya usane hajAra netra banA lie evaM hajAra netroM se unakA svarUpa nirakhane lagA / / 32 / / bhagavAna ke usa samaya ke anupama rUpa ko sura-asura evaM unakI deviyA~ apane palaka-rahita divya netroM se TakaTakI lagA kara dekhane lage evaM | unake usa prakAra ke alaukika rUpa ko dekha kara atyanta Azcarya karane lage / / 33 / / tathA tIrthaMkara bhagavAna zrImallinAtha kA mAhAtmya pragaTa kara unake guNoM kI prApti kI abhilASA se indragaNa atyanta santoSa ke sAtha unakI || isa prakAra stuti karane lage-- jisa prakAra bAla candramA ke udaya se logoM ko Ananda hotA hai evaM samudra vRddhi ko prApta hotA hai, usI prakAra he bhagavan ! hama logoM ko paramAnanda pradAna karane ke lie evaM dharmarUpI vizAla samudra kI vRddhi hetu bAla candramA ke samAna ApakA udaya huA hai / / 34-35 / / ratauMdha Adi ke dvArA andha kUpa meM par3A huA prANI thor3A-sA sahArA pAkara | hI Upara A jAtA hai / he deva ! moha se mUr3ha ye prANI saMsAra ke andara mithyAjJAnarUpI aMdhere ku~e meM par3e hue haiN| isa samaya inheM usa ku~e se nikAlane ke lie koI bhI samartha nahIM hai / he karuNAsAgara bhagavAna ! Apa hI dayA se | gadgad ho apane hAtha kA sahArA de unheM nikAleMge evaM unakA uddhAra kareMge / / 36 / / he nAtha ! Apa samasta jagat ke bhartA--poSaNa karanevAle ho / aciMtya evaM anupama zakti ke dhAraka Apa hI ho / he deva mokSarUpI kanyA Apako apanA vara banAne kI icchA rakhatI hai| he tIna loka ke nAtha ! Apa hI dharmasvarUpa ho evaM Apa hI dharma-tIrtha kI pravRtti ke karanevAle ho / / 37 / / he bhagavAna ! snAna nahIM kie jAne para bhI Apa pavitra zarIra ke dhAraka ho evaM sajjanoM ko pavitra karanevale ho / he nAtha ! Apa hI samasta loka ke alaukika bhUSaNa ho evaM jisa para kabhI bhI AvaraNa nahIM A sakatA, Apa hI aise daidIpyamAna sUrya ho // 38 / / he prabho ! saMsAra meM tInoM loka ke nAtha Apa hI haiN| samasta jIvoM ke hita evaM kalyANa ke kartA bhI Apa hI haiM; kyoMki he bhagavan ! bAlaka avasthA meM hI samasta mokSAbhilASI jIvoM ke moharUpI pAza ko naSTa karanevAle Apa hI hoMge / / 36 / / he samasta guNoM ke samudra bhagavAna ! samyagdarzana Adi jitane bhI saMsAra ke andara anupama evaM prazasta guNa haiM, ApakI kRpA se hI ve vRddhi ko prApta Jain Education international Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nA tha hoMge--arthAt Apa apane anupama jJAna se unakA svarUpa samajhAveMge, taba sajjana puruSa unheM akhaNDarUpa se prApta karane kI abhilASA kareMge tathA saMsAra meM DubAnevAle jo rAga Adi doSa sajjanoM ke haiM, ve ApakI kRpA se hI naSTa hoMge / / 40 / / he deva ! saMsAra meM na to koI Apake samAna jagat kA bandhu hai; na Apake samAna koI samasta jagat kA guru hai; apanA evaM parAyA hita karanevAlA bhI Apake samAna anya koI nahIM / he nAtha ! Apake samAna pavitra AtmA kA dhAraka bhI koI saMsAra ke andara dRSTigocara nahIM hotA / / 41 / / he bhagavAna ! ApakA zarIra sveda ( paseva) rahita hai; isalie paseva rahita uttama zarIra ke dhAraka Apake lie namaskAra hai / ApakA zarIra mala-mUtra rahita --nirmala hai; lli isalie Apake lie namaskAra hai / Apake zarIra ke andara nindita rakta nahIM; kiMtu mahAmanohara kSIra ke jala samudra ke samAna mahAsvaccha rakta hai; isalie kSIra samudra ke jala ke samAna rakta se paripUrNa aMga ke dhAraka Apake lie namaskAra hai / he nAtha ! Apa samacaturasra saMsthAna ke dhAraka haiM; isalie Apake lie namaskAra hai / he bhagavAna ! Apa Adi saMhanana vajravRSabhanArAca saMhanana ke dhAraka haiM evaM ApakA divya rUpa hai; isalie Apake lie namaskAra hai / ApakA zarIra atyanta sugandhi kA dhAraka hai evaM 1008 zubha lakSaNoM se zobhAyamAna hai; isalie Apake lie namaskAra hai / / 42-43 / / deva ! jisakA kisI prakAra kA anumAna nahIM kiyA jA sakatA, aise anupama parAkrama ke Apa dhAraka haiM evaM sarvadA hitakArI mArga sujhAnevAle haiM, isalie Apake lie namaskAra hai / he prabho ! Apa parimita evaM samIcIna bolanevAle haiM, isa prakAra sAtha-sAtha hI utpanna honevAle daza atizayoM se atyanta zobhAyamAna haiM, arthAt janma ke samaya Apake jo daza atizaya hote haiM, ve anya kisI ke nahIM ho sakate; isalie Apake lie namaskAra hai / / 44 / / he bhagavAna ! Upara jitane guNoM kA ullekha kiyA , unase bhinna bhI aparimita guNoM ke Apa bhaNDAra haiM evaM mahAdIptimAna jJAnarUpI netra ke dhAraka haiM; isalie Apake lie namaskAra hai / he prabho ! Apa samasta jagat ko alaukika Ananda pradAna karanevAle haiM evaM atyanta durlabha mokSarUpI lakSmI ke pyAre Apa hI haiM; isalie Apake lie namaskAra hai / / 45 / / he jagannAtha ! ApakI stuti kara hama Apase yaha prArthanA karanA nahIM cAhate ki Apa hameM samasta jagat kI lakSmI pradAna kareM; parantu prabho ! prArthanA yahI hai ki jisa alaukika aizvarya ko Apane prApta kiyA hai, jisake sAmane sArI saMsAra kI vibhUtiyA~ tuccha haiM, kRpA kara usa paramottama aizvarya ko hameM bhI pradAna kiijie|| 46 / / Na va zrI ma lli nA 5 5 5 5 tha pu rA Na 60 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra tIna jagat ke nAtha bhagavAna zrI mallinAtha kI stuti kara paramAnaMda se gadgad hokara iMdroM ne apane AjJAkArI deva evaM devAMganAoM ke sAtha unheM mastaka jhukA kara bhaktipUrvaka namaskAra kiyA / / 47 / / karma Adi zatruoM ke jItanevAle bhagavAna zrI mallinAtha mallikA puSpa kI sugandhi se bhI utkaTa sugandhivAle divya zarIra ke dhAraka the; isalie devoM ne unakA anvartha nAma zrImallinAtha rakkhA thA / / 48 / / devagaNa meru parvata para jisa samaya samasta kArya samApta kara cuke, usa samaya jo kucha unake janma-kalyANaka sambaMdhI kArya zeSa bacA thA, use pUrA karane ke lie ve tIna jagata ke guru bhagavAna zrImallinAtha ko lekara pahile ke hI samAna bar3e ThATa-bATa se punaH mithilApurI lauTa Aye / / 46 / / rAjA kumbha ke A~gana meM eka mahAmanohara vizAla siMhAsana vidyamAna thA / samasta aMgoM meM pahine hue bhUSaNoM se bhUSita bhagavAna zrImallinAtha ko indra ne bar3e Ananda se usa para virAjamAna kiyA / / 50 / / indrANI bhagavAna ke garbha gRha meM gaI evaM mAtA ko jagAyA tathA bandhu-bAMdhavoM ke sAtha rAjA kumbha kI mAyAmayI nidrA dUra kI / jahA~ para bhagavAna zrImallinAtha ko virAjamAna kiyA thA, vahA~ para ve Aye evaM Ananda se gadgad hokara udaya se prApta tejapunja || ke samAna apane putra ko dekhaa||5|| meru parvata para jo bhI abhiSeka ke samaya kArya kiyA gayA thA, vaha saba bhagavAna ke mAtA-pitA se indra ne AnandapUrvaka nivedana kiyA / uttamottama vastra, AbhUSaNa evaM mAlA Adi se samasta devoM ke | sAtha bhaktipUrvaka unakI pUjA kI tathA "Apa samasta loka meM dhanya haiM, pUjya haiM, utkRSTa haiM, mAnya haiM, stuti karane yogya || haiM, saubhAgya ke pAra ko prApta haiM / arthAt Apase bar3hakara koI bhAgyavAna nahIM hai / vizeSa kyA ? jaba Apa svayaM tIrthaMkara bhagavAna ke mAtA-pitA haiM, taba samasta loka ke Apa mAtA-pitA haiN|" isa prakAra manohara zabdoM meM bhaktipUrvaka indra ne unakI stuti kI / / 52-53 / / tatpazcAt indra ke kahe anusAra bhagavAna zrI mallinAtha ke pitA rAjA kumbha ne puravAsI evaM apane bandha-bAMdhavoM ke sAtha zrI jinendra bhagavAna ke maMdira meM mahApUjA evaM abhiSeka Adi kA mahAna utsava kiyA / / 54 / / mahotsava ke bAda aneka prakAra kI bandanavAreM, dhvajAe~ evaM gIta, nRtya tathA vAdya Adi se ||61 mithilAparI meM bhI bar3A utsava manAyA gayA / / 55 / / bhagavAna ke pitA rAjA kumbha ne aneka prakAra ke dAna dekara aneka bandhuoM, dIna, anAtha tathA bandiyoM Adi kI bhI icchAe~ acchI taraha pUrNa kara dI thIM / / 56 / / jisa samaya samasta nagara nivAsIjana AnaMda meM magna the, usa samaya bhagavAna ke mAtA-pitA Adi ke sAtha viziSTa svAnubhUti pradarzita karane Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie indra ne apanI deviyoM ke sAtha atyaMta AnandamayI nRtya kiyA, jo ki suhAvanA laganevAlA bar3A manohara thaa| nRtya karate samaya kabhI choTA AkAra, to kabhI bar3A AkAra--isa prakAra aneka AkAra mAlUma par3ate the| kabhI | atyaMta nikaTa meM jAna par3atA thA tathA kabhI atyaMta dUra meM jAna par3atA thaa| bIna, bA~surI, mRdaMga Adi aneka prakAra ke vAdya bajate the evaM aneka prakAra ke gAne hote the, aneka prakAra se zarIra kA hilanA-DulanA hotA thA; isalie ina viziSTa bAtoM se vaha nRtya samasta jagat ko Azcaryita karanevAlA mahAmanohara jAna par3atA thA / / 57-56 / / jaba nRtya ma | kA kArya samApta ho cukA, usa samaya dhAtrI ke veSavAlI deviyoM ko tathA bhagavAna kI hI avasthA vAle unake hI samAna || rUpa ke dhAraka tathA aneka prakAra ke veSoM ke dhAraNa karanevAle bahuta se deva kumAroM ko unakI sevA, suzruSA tathA sAtha-sAtha khelane ke lie niyukta kara diyA / isalie ve barAbara unakI sevA, suzruSA karane lage evaM sAtha-sAtha khelane lge| isa prakAra tIrthaMkara ke prati aneka prakAra kI bhakti pradarzita kara tathA usase jAyamAna aneka prakAra kA puNya upArjana kara samasta deva svarga ko evaM apane-apane sthAnoM ko cale gae / / 60-61 / / jina deva kumAroM ko tIrthaMkara | kI sevA, suzruSA tathA unake sAtha khelane ke lie niyukta kiyA gayA thA; ve deva kabhI gajarAja kA rUpa banA kara, to kabhI azva kA rUpa banA kara, to kabhI bandara Adi kA rUpa banA kara tIrthaMkara ke sAtha krIr3A karate the tathA unakI sevA ke lie jo deviyA~ niyukta thIM, ve bhI bar3I bhakti se unakA Adara-satkAra karatI thiiN| unameM koI-koI deviyA~ to tIrthaMkara ko aneka prakAra kI maNDana hetu vastuoM se maNDita karatI thIM, bahuta-sI sugandhita jala se unheM snAna karAtI thIM evaM bahuta-sI aneka prakAra ke bhUSaNa unheM pahinAtI thIM / / 62-63 / / ve bhagavAna zrI mallinAtha manda-manda hAsya karate the arthAt pulakate the| maNimayI bhUmi para reMgate the, isalie bAlya avasthA kI aneka prakAra kI krIr3A tathA pulakana Adi se ve mAtA-pitA ko paramAnanda pradAna karate the / / 64 / / jisa prakAra candramA nAnA prakAra kI kalAoM se ujjvala rahatA hai tathA dekhanevAloM ke netroM ko Ananda tathA Amoda pradAna karatA hai, usI prakAra una ||62 bhagavAna zrImallinAtha kA bhI zaizava kAla divya thA, candramA ke samAna aneka prakAra ke kalA-kauzaloM se daidIpyamAna thA evaM bandhu-bAMdhava tathA devoM Adi ke netroM ko atyaMta Ananda tathA utsAha kA pradAna karanevAlA thA / / 65 / / una bhagavAna ke mukhakamala se manman svarUpa spaSTa bhASA nikalatI thI evaM maNimayI bhUmi para khelate hue ve paga-paga para For Privale & Personal use only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lli girate par3ate the / / 66 / / apane yogya mahAmanojJa anna-pAna Adi ke AhAra se unakA zarIra krama se dinoM-dina bar3hatA jAtA thA evaM jisa prakAra zarIra bar3hatA calA jAtA thA, usI prakAra mahAmanohara aMga-pratyaMga phailate cale jAte the evaM niraMtara buddhi, jJAna tathA guNa Adi kI bhI vRddhi hotI calI jAtI thI / / 67 / / mati, zruti evaM avadhirUpI tIna jJAna dhAraka tIrthaMkara kI bAlyAvasthA ke bIta jAne para jisa samaya kumAra avasthA prakaTa huI thI, usa samaya jJAna-vijJAna tathA buddhi Adi guNa apane-Apa vRddhi ko prApta hone lage the / / 68 / / kumAra avasthA meM mAtA-pitA ko paramAnanda zrI pradAna karanevAle tIrthaMkara ne aneka nirmala guNoM ke sAtha dhIre-dhIre krama se atyanta zubha yauvana avasthA ko bhI prApta ma kara liyA thA / / 66 / / usa samaya saudharma svarga kA indra svayaM kalyANa prApti kI abhilASA se kabhI-kabhI vINA Adi vAdyoM se, kabhI-kabhI nRtya karanevAle devAMganAoM ke kautuka se, kabhI-kabhI kAvya Adi kI goSThiyoM se, kabhI-kabhI aneka rUpa evaM hAva-bhAva Adi ko dhAraNa karanevAlI ceTaka vidyAoM se evaM kabhI-kabhI anya prakAra ke vinoda evaM kautUhaloM se tIrthaMkara ko atyanta prasanna rakhatA thA / / 70-71 / / devagaNa avasthA evaM samaya yogya mAlA, vastra evaM bhUSaNa tIrthaMkara ko pahinAyA karate the, isalie avasthA ke yogya devoM dvArA pahinAe gae vastra evaM bhUSaNoM se alaMkRta zarIra ke dhAraka tIrthaMkara apanI ugra kAnti se candramA ko jItanevAle the; isalie usa samaya ve atyanta zobhAyamAna jAna par3ate the / / 72|| tIrthaMkara kA zarIra eka hajAra ATha lakSaNoM se zobhAyamAna thA, parama audArika thA evaM upamArahita thA; isalie vaha atyanta zobhAyamAna jAna par3atA thA || 73 || nIle-nIle ghu~gharAle bAloM se zobhAyamAna tIrthaMkara kA mastaka jisa samaya mukuTa se alaMkRta hotA thA, usa samaya vaha deva sambandhI mAlA ko dhAraNa karanevAlA mahAmanohara meru parvata kA zrRMga sarIkhA jAna par3atA thA / / 74 || apanI anupama kAnti samasta dizAoM ko vyApta karanevAlA tIrthaMkara kA atyanta vizAla lalATa atizaya zobhAyamAna jAna par3atA thA evaM unakI mahAmanohara bhRkuTiyeM evaM donoM vizAla netra atyanta zobhita jAna par3ate the / / 75 / / tIrthaMkara ke donoM kAna maNimayI kuNDaloM kI kiraNoM se atyanta zobhAyamAna the / apanI anupama dIpti ne candramA ko jItanevAle unake donoM kapola bhI mahAmanojJa the evaM unakI Upara ko uThI huI U~cI nAsikA mahAmanohara thI / / 76 / / jisa prakAra candramA se amRta jharatA thA, evaM vaha viSa kA haranevAlA hotA hai (aisI prakhyAti hai ) usI prakAra tIrthaMkara ke mukhacandra se pratidina divya bhASArUpI 63 lli nA tha pu rA Na nA tha pu rA Na Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFF amRta jharatA thA, jo ki mRtyurUpI mahA halAhala viSa kA haraNa karanevAlA thA, isalie anupama guNoM ke dhAraka una tIrthaMkara kA jitanA bhI varNana kiyA jAe, so thor3A hai / / 77 / / tIrthaMkara apane vakSaHsthala meM maNimayI hAra pahinate the evaM vaha nAbhimaMDala paryanta laTakatA rahatA thA; usa maNimayI hAra se unake vakSaHsthala evaM nAbhi donoM hI atyanta zobhAyamAna jAna par3ate the| unakI donoM bhujAyeM keyUroM (bhujabandhoM) se zobhAyamAna rahatI thIM evaM ve kalpavRkSa kI latA sarIkhI jAna par3atI thIM / / 78|| tIrthaMkara kA mahAmanohara kaTibhAga karadhanI evaM uttama vastra se zobhAyamAna rahatA thaa| unakI dono jaMghAyeM kele ke khambhoM ke samAna atyanta komala thIM / / 76 / / tIrthaMkara ke caraNakamaloM kI sevA tInoM loka ke indra sadA kiyA karate the evaM ve nakharUpI candramAoM se zobhAyamAna rahate the; isalie unake asalI svarUpa kA varNana karane meM koI bhI samartha nahIM thA / / 8 / / isa prakAra Upara kahe gae aneka prakAra ke varNanoM se yukta atyanta majabUta vajramayI haDDiyoM se banA huA Adi saMhanana--vajravRSabhanArAca saMhanana se yukta Adi saMsthAna-samacaturana saMsthAna se zobhAyamAna, paccIsa dhanuSa pramANa U~cA, tape hue suvarNa ke samAna kAMti kA dhAraka, svabhAva se hI sundara, isadivya saMsAra meM jitane bhI puNyasvarUpa paramANu the, unake samUha-svarUpa tIrthaMkara kA anupama audArika zarIra divya AbhUSaNa, mahA vastra, kAMti evaM yauvana Adi kI paripUrNa zobhA se atyanta lAvaNyamAna jAna par3atA thA / / 81-83 / / bhagavAna zrI mallinAtha kI Ayu pacapana hajAra varSa kI thI vaha samasta prakAra kI bAdhAoM se rahita thI, apane-parAyA kA hita karanevAlI thI evaM akhaNDita thI / / 4 / / tIrthaMkara ne sau varSa paryaMta uttamottama bhoga bhoge jo ki manuSya loka meM devoM ke dvArA upanIta the, kumAra tIrthaMkara ke yogya the evaM unakA udaya azubha nahIM hokara zubha thA / / 8 / / ___eka samaya apanI yuvAvasthA meM aneka deva, vidyAdhara evaM rAjAoM se sevita bhagavAna zrImallinAtha sAnanda virAjamAna the ki unake pitA putra-sneha se prerita hokara unake pAsa Aye evaM "Age bhI vaMza kI vRddhi ho" isa abhilASA se ve bhaktipUrvaka unase yaha kahane lage-- "priya putra ! isI pRthvImaNDala para pRthvIpura nAma kA eka nagara hai / usakA pAlana karanevAlA rAjA bhUpAla hai, unake eka "jagadrati' nAma kI kanyA hai, jo ki apane anupama rUpa evaM guNoM se pRthvI para prasiddha hai--vaha tumhAre sarvathA yogya hai / merI yaha hArdika icchA hai ki tuma usake sAtha vivAha karanA svIkAra karo" / / 86-87 / / samasta prakAra ke cAturyoM ke jAnakAra bhagavAna zrImallinAtha ne apane pitA ke ra | 64 For Privale & Personal use only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agraha se jagadrati ke sAtha vivAha karanA svIkAra kara liyA evaM ve aneka nRpoM evaM devoM se veSTita hokara bar3I vibhUti ke sAtha vivAha ke lie cala die / mithilApurI usa samaya raMga-biraMgI dhvajAoM kI paMktiyoM se, bhA~ti-bhA~ti ke nRtya evaM vAdya Adi se jAyamAna saikar3oM prakAra ke mahotsavoM se zobhita thii| rAjadvAra se nikala kara tIrthaMkara pRthvIpura kI ora jAne lage / apane pahile janma meM unhoMne aparAjita vimAna kI vibhUti kA upabhoga kiyA thA; isalie mithilApurI kI advitIya zobhA dekha kara unheM aparAjita vimAna kA smaraNa ho AyA / unheM usI saMsAra evaM zarIra bhogoM se vairAgya ho gayA evaM avadhijJAna ke dhAraka ve bhagavAna zrI mallinAtha apane citta meM isa prakAra kA vicAra karane lage / / 88-60 / / aparAjita vimAna ke andara jina bhogoM kA bhoga kiyA gayA, ve bhoga mahAmanojJa the; tRpti ko denevAle utkRSTa nA the, anupama the evaM sukha ke kAraNa the| jaba yaha jIva una vipula bhogoM se bhI tRpta nahIM huA, taba kyA yaha isa || loka ke aise bhogoM se tRpta ho sakatA hai ? jo bhoga bar3e duHkha se prApta hote haiM, aneka prakAra ke duHkhoM ko denevAle || haiM, zarIra ko naSTa-bhraSTa karanevAle haiM, atyanta tuccha haiM evaM Adhi-vyAdhi Adi aneka vyathAoM ke samudra haiM pu|| // 61-62 / / IMdhana ke vipula Dhera se agni kI tRpti nahIM ho sakatI, parantu kadAcit daivayoga se usa IMdhana se agni || pu kI tRpti ho jAe; aneka nadiyoM ke pravAhoM se samudra kI tRpti nahIM hotI / parantu kadAcit daivayoga se usakI bhI || rA tRpti ho jAe, aneka prakAra ke dhana ke saMgraha se lobhI puruSa kI tRpti nahIM ho sakatI, parantu daivayoga se kadAcita usakI bhI tRpti ho jAe; parantu jo puruSa viSayoM meM Asakta (kAmI) hai, usakI bhale prakAra bhoge jAnevAle ananta bhavoM se prApta honevAle (jinakA milanA bar3I kaThinatA se hai evaM jinako chor3ate samaya bhI mahAkaSTa jAna par3atA hai) aise bhogoM se kabhI bhI tRpti nahIM ho sakatI hai / / 63-64 / / mana meM bahuta bhogoM kI lAlasA rakhane ke kAraNa bhI yaha jIva itane vipula kAla paryanta aneka prakAra ke duHkhoM ko bhogatA-bhogatA isa duSTa saMsArarUpI mahAbhayAnaka vana ke ||65 andara cakkara lagAtA phira rahA hai evaM bhogoM meM atyanta Asakta hone ke kAraNa ise vAstavika mArga kA jJAna nahIM hotA / 6 / / yaha bhogoM kI tIvra abhilASA saMsAra meM aneka prakAra ke azubhoM ko utpanna karanevAlI hai, jabataka yaha citta ke andara vidyamAna hai, tabataka kabhI bhI jIvoM ko mokSa kI prApti nahIM ho sakatI hai evaM jabataka mokSa kI prApti 4444934 - - Jain Education international For Privale & Personal use only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nahIM hotI hai, tabataka vAstavika sukha bhI prApta nahIM ho sakatA hai / isalie yaha bhogoM kI abhilASA hI vAstavika sukha kI bAdhaka hai / / 66 / / isalie jo puruSa bhogoM ke svarUpa ke vAstavika rUpa se jAnakAra haiM evaM mokSa prApta karanA cAhate haiM / unheM cAhie ki ve bhogoM kA svarUpa acchI taraha jAna kara sabase pahile ina bhogoM ko dUra se hI tyAgeM / kyoMki ye bhoga sAkSAt sarpa ke samAna haiM; arthAt sarpa jise DaeNsa letA hai, vaha phira zIghra uchaMgatA nahIM, usI prakAra bhogarUpI sarpo kA DaeNsA huA bhI zIghra nahIM uchaMgatA tathA ye bhoga halAhala viSa ke samAna haiM arthAt jisa prakAra halAhala viSa ko pInevAlA bacatA nahIM hai, usI prakAra bhogoM kA kATA huA bhI nahIM bacatA / isIlie ye viSaya || ma zatru-svarUpa haiM, kyoMki inase kisI prakAra kI bhalAI kI AzA nahIM hai / / 67 / / isIlie jo mahAnubhAva mumukSa haiM, saMsAra ke samasta prakAra ke bandhanoM ko tor3a kara kevala mokSa hI cAhanevAle haiM; unheM vivAha Adi kA kArya sarvathA chor3a denA caahie| kyoMki yaha vivAha Adi kA kArya atyanta lajjA kA kAraNa hai, mokSa sukha kA ghAta karanevAlA hai evaM || saMsAra meM ghumAnevAlA hai / / 68 / / phira bhI yaha bAta hai ki yaha vivAha mithyA maMgaloM se yukta hai; arthAt vivAha meM jitane || bhI maMgalAcaraNa kie jAte haiM, ve saba mithyA haiM / samasta duHkha Adi vipattiyoM kA samudra hai evaM vivAha hote hI saikar3oM prakAra kI cintAe~ pIche laga jAtI haiM; isaliye yaha saikar3oM prakAra kI cintAoM kA kAraNa hai; isaliye yaha vivAha kabhI || bhI kalyANa kA karanevAlA nahIM ho sakatA--jo mahAnubhAva ise kalyANa kA karanevAlA samajhate haiM, unheM kevala bhrama | hI hai / / 66 / manuSya Adi kA zarIra sA~kala se jakar3a kara bA~dhA jAtA hai; parantu yaha 'strI' sA~kala ke binA hI bhItara-bAhara donoM prakAra se bA~dhanevAlI hai; arthAt antaraMga meM moha kI tIvratA se manuSya strI ko chor3akara nahIM jA sakatA evaM bAhira meM jaba chor3a kara calatA hai, taba vaha usake pIche par3atI hai; isaliye bhI chor3a kara nahIM jA sakatA / yaha strI khoTe phaloM ko dhAraNa karanevAlI saMsArarUpI bela hai; arthAt bela para acche-bure saba prakAra ke phala Ate haiM; parantu strIrUpI saMsAra bela se sadA duSTa phaloM kI hI prApti hotI hai / vizeSa kyA ? yaha strI sAkSAt naraka kA ||66 mArga hai / / 100 / / putra jinako ki saMsAra meM utkRSTa padArtha mAnA jAtA hai, ve mahA zatru haiM evaM saMsAra ke samasta dhana-dhAnyoM kA bhakSaNa karanevAle haiM / lakSmI jo ki saMsAra meM bahuta bar3I vastu mAnI jAtI hai, indrajAla ke samAna nissAra hai; kyoMki jisa prakAra indrajAla kA ThATa-bATa dekhate-dekhate vilIna ho jAtA hai, usI prakAra lakSmI kA vaibhava FF Jain Education international For Privale & Personal use only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFFFFF bhI dekhate-dekhate vilIna ho jAtA hai tathA yaha kuTumba sAkSAt pAza ke samAna hai / / 101 / / prAtaHkAla meM jisa prakAra darbha kI anI para lagI huI jala kI bUMda atyanta cancala va kSaNa meM vinAzavAna hai, usI prakAra manuSyoM kA jIvana bhI atyanta cancala evaM vinAzavAna tathA indriyoM ke viSaya, bandhu-bAMdhava Adi svajana evaM saMsAra ke samasta kAma bhoga kSaNabhaMgura haiM / / 102 / / isalie jo puruSa vilakSaNa haiM, vAstavika rUpa se saMsAra ke svarUpa ke jAnakAra hai, unheM bAlyAvAsthA meM hI samyakcAritra ko grahaNa kara lenA cAhie evaM pratikSaNa apanI mRtyu kI AzaMkA kara unheM bahuta zIghra mokSa kI prApti ke lie prayatna karanA cAhie / / 103 / / jaba se jIva utpanna hotA hai, tabhI se yaha yamarAja dina, pakSa, mAsa Adi ke hisAba se jIva ko mRtyu ke mukha meM praviSTa karAne kA prayatna karatA hai| isalie dharma ke viSaya meM isa prakAra samaya kA vilamba nahIM karanA cAhie ki hama Aja dharma-sevana na kareMge, to kala kara leMge yA yaha samaya viSaya-bhoga bhogane kA hai, vRddhAvasthA meM jAkara dharma kara leMge; kyoMki mRtyu kA koI ThIka samaya nahIM hai / / 104 / / saMsAra ke andara indriyA~, Ayu, gRha, rAjya, bhogopabhoga, parivAra evaM lakSmI Adi jitane bhI padArtha haiM; ve || saba--jisa prakAra vidyuta camaka kara zIghra naSTa ho jAnevAlI hai--usI prakAra naSTa ho jAnevAle haiN| yadi saMsAra meM zaraNadAtA hai, to vaha eka samIcIna-dharma hI hai| dharma ke sivAya mRtyu ke mukha se bacAnevAlA koI bhI zaraNa nahIM || pu hai| yaha saMsAra atyanta bhayAnaka hai; atizaya cancala hai| aneka prakAra ke duHkhoM kA samudra hai evaM aneka prakAra ke || rA akalyANakoM kA karanevAlA hai| aise mahA bhayAnaka saMsAra meM yaha bicArA dIna jIva akelA hI apane-Apa karmoM ke | phala se mahA duHkhita hokara bhramaNa karatA phiratA hai / ise rancamAtra bhI zAnti nahIM milatI hai / / 10 / / AtmA padArthajJAnI hai / AtmA se bhinna zarIra kuTumba evaM samasta karma svabhAva se hI mahA ajJAnI haiM / yaha zarIra jisakA ki logoM ko ghamaNDa hai, vaha yamarAja ke rahane kA sthAna hai| aneka prakAra ke duHkhoM kA samudra hai evaM rakta-mAMsa Adi jitane bhI apavitra padArtha haiM, una sabakA khajAnA hai tathA karmoM kA Asava, mithyAtva, avirati Adi kAraNoM se ||67 jAyamAna hai, anantakAla paryaMta saMsAra meM ghumAnevAlA hai evaM nAnA prakAra ke duHkhoM kA denevAlA hai tathA saMvara samasta pApa karmoM kA rokanevAlA hai, duHkha kA haraNa karanevAlA hai evaM mokSa ko pradAna karatA hai / / 106 / / samvara ke bAda nirjarA samasta azubha karmoM kI kSaya karanevAlI hai / utkRSTa tapa se jAyamAna hai evaM mokSa ko pradAna karanevAlI hai tathA 44649 OM For Privale & Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yaha loka duHkha evaM sukha kA sthAna hai, atyanta viSama hai, anAdi hai evaM Urdhvaloka - madhyaloka -pAtAlaloka ke bheda se tIna prakAra kA sadA rahanevAlA hai / saMsAra meM manuSya bhava kA pAnA, samasta indriyoM kA pUrA honA, uttama kula kA milanA evaM samyagdarzana- samyagjJAna- samyak cAritra svarUpa 'bodhi' kA honA mahAdurlabha hai -- bar3I kaThinatA se inakI prApti hotI hai / dharma samasta saMsAra ke sukhoM kA sthAna hai / 1. uttama kSamA 2. uttama mArdava 3.uttama Arjava 4.uttama zauca 5.ttama satya 6. uttama saMyama 7. uttama tapa 8. uttama tyAga 6. uttama AkiMcanya evaM 10. uttama brahmacarya, ke bheda se daza prakAra kA hai evaM saMsAra ke andara jitane bhI duHkha haiM, una sabakA sarvathA nAza karanevAlA hai / / 107 / / isa prakAra 1.anitya 2.azaraNatva 3.saMsAra 4. ekatva 5. anyatva 6 . azucitva 7. Asrava 8. samvara 6. nirjarA 10. loka 11. lli bodhi durlabha tathA 12. dharma -- ina bAraha bhAvanAoM kA apane nirmala citta meM vicAra karane se una kumAra bhagavAna zrImallinAtha ko saMsAra zarIra tathA viSaya-sukha Adi se mokSa prApti kA pradhAna kAraNa saMvega ho gayA / usa samaya se sivAya Atma-svarUpa ke koI bhI unheM apanA na sUjhatA thA / / 108 / / ma nA tha isa prakAra bhaTTAraka sakalakIrti dvArA kRta saMskRta bhASA meM zrI mallinAtha caritra kI paM. gajAdharalAlajI nyAyatIrtha pu viracita hindI vacanikA meM bhagavAna zrI mallinAtha kI vairAgya utpatti kA varNana karanevAlA pA~cavA~ pariccheda samApta rA huA / / 5 / / Na zrI ma lli nA tha chaTavA~ pariccheda jina bhagavAna zrImallinAtha ne taparUpI jAjvalyamAna agni ke dvArA viSayarUpI vistIrNa vana ko mayaduSkarma - rUpI vRkSoM kI zreNI ke bAlya avasthA meM hI dekhate-dekhate bhasma kara DAlA, una bAla- brahmacArI zrIjinendra ko maiM bhakti-bhAva praNAma karatA hU~ || 1|| saMsAra tathA zarIra - bhogoM se virakta hokara jisa samaya bhagavAna zrImallinAtha bAraha bhAvanAoM kA cintavana kara rahe the, usI samaya laukAntika deva, jo ki apane parama pavitra bhAvoM se devoM meM 'RSi' kahe jAte haiM, mahA catura hote haiM, svabhAva se hI brahmacArI hote haiM, eka bhavAvatArI hote haiM--arthAt manuSya bhava dhAraNa karake hI mokSa cale jAte haiM; ataeva pUjya hote haiM, caudaha pUrvoM ke dhAraka hote haiM evaM sArasvata, Aditya, Adi ATha jinake bheda haiM, ve zIghra hI bhagavAna ke samIpa Aye tathA mastaka jhukA kara namaskAra kiyA evaM bhakti se gadgad hokara bhagavAna pu rA Na 68 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinendra kI isa rUpa se stuti karane lage- zrI ma 'he deva ! Apa tIna jagat ke svAmI ho, saMsArarUpI agAdha samudra meM DUbate hue prANiyoM kI rakSA karanevAle Apa hI haiM / he tIrthoM ke rAjA ! isa loka meM isa samaya dharma- tIrtha ke pravartaka Apa hI haiM / / 24 / / he prabho ! Apa samasta jagat ke akAraNa bandhu haiM, kRpAnAtha haiM evaM Apa hI svayaM muktirUpI strI ke svAmI honevAle haiM / / 5 / / loga aisA samajhate haiM ki jisa samaya bhagavAna tIrthaMkara ko vairAgya hotA hai, usa samaya laukAntika deva unheM Akara sambodhita karate haiM tathA unake vairAgya ko dRr3ha karate haiM / parantu he bhagavAna ! yaha kahanA kalpanAmAtra hai; kyoMki jisa prakAra lli akhaNDa dIpti kA bhaNDAra sUrya svayaM prakAzamAna hai, use prakAzita karane ke lie dIpaka kI AvazyakatA nahIM par3atI, usI prakAra he nAtha ! uttama jJAna ke dhAraka Apa ina saboM ko sambodhita karanevAle haiM-- hameM samIcIna mArga ke sujhAnevAle haiM, hamAre dvArA kabhI bhI Apa sambodhita nahIM kie jA sakate; arthAt hameM Apako sambodhana karanevAlA kahanA, sUrya ko dIpaka dikhAnA hai / / 6 / / he bhagavAna ! Apa svayaM utpanna honevAle hai; isalie svayambhU haiM / Apako sambodhana karanevAlA koI anya nahIM - - svayaM ko sambodhana karanevAle Apa hI haiM; isalie Apa svayaMbuddha haiM; samasta loka- aloka ko jAnane ke kAraNa Apa sarvajJa haiM; jJAnarUpI netra ke dhAraka haiM / he deva ! Apane jo vicAra kiyA hai, vaha apanA-parAyA hita karanevAlA hai, isalie vaha sarvathA uparyukta hai; kyoMki he dayAsAgara bhagavAna ! bAlyAvasthA meM hI Apane vairAgyarUpI tIkSNa khaDga ke dvArA atyanta bhayaMkara kAmadeva Adi ke sAtha moharUpI zatru ko naSTa kara mahA kaThina samyakcAritra ko dhAraNa karane kA sAhasa kiyA hai / / 7-8 / / aneka prakAra ke bhogoM ko bhoga kara jo puruSa tRpta hone para bhI unase virakta nahIM hote, yaha Azcarya hai, arthAt tRpti ho jAne para bhogoM kA sarvathA tyAga kara denA cAhie; kiMtu jo aisA nahIM karate, ve bar3e Azcarya kA kAma karate haiM / parantu mokSa prApti ke lie sarvathA udyata Apane bhogoM ko binA bhoge hI unakA sarvathA tyAga kara diyA, yaha sabase bar3hakara Azcarya kI bAta hai / isalie he nAtha ! isa saMsAra meM sabase adhika dhanyavAda ke pAtra Apa hI haiN| he bhagavAna ! bAlyAvasthA hI meM Apa rAga ko jItanevAle haiM; arthAt kisI bhI padArtha meM ApakA rAga nahIM / sabase adhika rAga kA kAraNa strI hai, so usakA bandhana bhI Apane naSTa kara diyA--vivAha se hI virakta ho gae; isalie mukha meM pahu~cate hue grAsa ke tyAga ke kAraNa arthAt rAga ke 69 tha pu rA Na zrI ma la nA tha pu rA Na Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna tIvra bandhana vivAha se sarvathA muMha mor3ane tathA samyakcAritra meM pravRtta hone ke kAraNa Apa eka advitIya vyakti haiM; Apake samAna koI bhI nara-ratna saMsAra ke andara nahIM hai / / 6-10 / / he prabho ! Apake andara mahAjJAna 'kevalajJAna' kA udaya hogA / usa kevalajJAnarUpI jahAja kA Azraya lekara arthAt usa kevalajJAna kI kRpA se yathArtha upadeza pAkara ye vidvAna bhavya prANI saMsAra-rUpI bar3e gahare samudra ko taira jAveMge, isameM koI sandeha nahIM hai / / 11 / / gahare jala se bharA huA gaMgA Adi kA tIrtha jisa prakAra maila kA kATanevAlA mAnA jAtA hai, usI prakAra Apake vacanarUpI amRta se paripUrNa vizAla dharmarUpI tIrtha ko pAkara bhavya jIvoM ke duSkarmarUpI maila kA samUha niyama se dhula jAegA / / 12 / / he deva ! Apake jJAnarUpI jyotsnA kI hI kRpA se moha rUpAdi vipula andhakAra ko naSTa kara ye bhavya jIva isa saMsAra meM mokSa ke mArga ko bhalI prakAra dekheMge / / 13 / / jisa prakAra ratnoM ke vyApArI seTha jahAja kI sahAyatA se apane abhISTa te haiM, usI prakAra jo yogI ratnatrayarUpI viziSTa dhana ke svAmI haiM, ve jahAja ke samAna ApakI sahAyatA pAkara mokSa ko prApta hoMge / / 14 / / he bhagavan ! Apake dvArA samIcIna dharma kA upadeza suna kara uttama dharma kA upArjana kara koI-koI bhavya 'sarvArthasiddhi' prApta kreNge| bahuta-se svarga jAyeMge evaM bahuta-se Apake samAna mokSa-lakSmI prApta kareMge; arthAt Apake samAna tIrthaMkara hokara ananta vibhUti prApta kareMge / / 15 / / koI-koI divya graiveyaka meM janma dhAraNa kareMge, koI-koI atyanta puNyazAlI cakravartI ko honevAle vaibhava ko prApta kareMge evaM koI-koI mahAnubhAva niyama se mokSa prApta kareMge; kintu binA upadeza ke 'sarvArthasiddhi' Adi viziSTa abhyudaya ke kAraNa sthAnoM kI prApti nahIM ho sakatI / / 16 / / isalie he deva ! hamArI yaha vinamra prArthanA hai ki Apa alpa-kAla bhI vilamba nahIM kara zIghra hI saMyama dhAraNa kareM, jisase apanA-parAyA alaukika hita ho; kyoMki jaba taka Apa saMyama nahIM dhAraNa kareMge, taba taka na to Apa apanA hI hita kara sakate haiM evaM na kisI dUsare kA hI / / 17 / / " isa prakAra tIrthaMkara ke dIkSA-kalyANaka kI prazaMsA karanevAle laukAntika devoM ne pUrvokta prakAra se bhagavAna zrImallinAtha kI stuti kara, 'Apako jo kucha vibhUti prApta hai, vaha vibhUti hameM bhI prApta ho' aisI prArthanA kara bArambAra namaskAra kara evaM manohara divya vAkyoM se prazaMsA kara apanA niyoga samApta kiyA tathA ina zubha ceSTAoM ke dvArA bahuta prakAra se puNya upArjana kara ve apane nivAsasthAna brahma loka ko sAnaMda cale gaye / / 18-16 / / 70 Jain Education international Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laukAntika devoM ke cale jAne ke bAda cAroM nikAya ke indragaNa unake tapa-kalyANaka kI pUjA ke lie Aye / ve deva usa samaya bar3I vizAla vibhUti se maNDita the| gIta, nRtya evaM vAdya Adi se samasta jagat ko cakita karanevAle the, apanI-apanI devAMganAoM evaM AjJAkArI devoM se parivyApta the evaM atyanta dharmAtmA the / / 20-22 / / mithilApurI meM Akara cAroM nikAya ke indroM ne apane sAtha meM Aye hue devoM ke sAtha dIkSA kalyANaka ke upalakSa meM kSIrodadhi se bhare hue manohara kalazoM se tIrthaMkara kA bar3e ThATa-bATa ke sAtha abhiSeka kiyA, unheM siMhAsana para virAjamAna kara uttamottama bhUSaNa, mAlAyeM evaM malayAgiri ke vastroM se unakA zrRMgAra kiyA / / 22-23 / / tIrthaMkara kA | isa prakAra jina-dIkSA ke lie utsAha dekha kara parama mohI unake mAtA-pitA mahAzoka evaM mahAduHkha pragaTa karane lge| tIrthaMkara ne bar3e yatna se unheM manohara vANI se samajhAyA evaM dilAsA dii| tatpazcAt unhoMne jIrNa tRNa ke samAna samasta vaibhava kA parityAga kara diyA evaM saMyama dhAraNa karane ke lie sarvathA tatpara ho gaye / / 25 / / bhUSaNoM se zobhAyamAna ve tIrthaMkara indra ke hAtha kA sahArA lekara uttamottama maNiyoM se nirmita jayantI nAma kI | pAlakI meM zIghra hI savAra ho gaye / / 26 / / jisa samaya ve pAlakI meM baiTha gaye, usa samaya devagaNa apane zveta camara hAthoM meM dhAraNa kara una para Dhorane lage; isaliye usa samaya ve aise jAna par3ate lage mAno taparUpI lakSmI ke ye sAkSAt pati haiM / / 27 / / sabase pahile sAta pair3a taka to rAjA loga kandhoM para rakha kara unakI pAlakI ko le gae / unake bAda AkAza meM sAta pair3a taka unakI pAlakI vidyAdharagaNa legae / unake pIche sura evaM asuroM ne unakI pAlakI apane-apane kandhoM para rakkhI evaM Ananda se gadgad ho ve manuSyoM ko dRSTigocara hokara (dikhate hue) AkAza meM calane lage / / 28 / / usa samaya moharUpI zatru para vijaya sambandhI gIta, prasthAna maMgala, nAnA prakAra ke bajanevAle vAdya evaM nRtya Adi karor3oM utsavoM ke sAtha tIna jagat ke guru tIrthaMkara ke moharUpI zatru para vijaya kI ghoSaNA karate hue ve deva usa samaya Ananda se pulakita the evaM bar3e harSa se "he deva ! ApakI jaya ho, jaya ho", isa prakAra unake || 71 Age-Age 'jaya-jaya' zabda kA kolAhala karate cala rahe the / / 26-30 / / cAroM ora se ghera kara khar3e rahanevAle devendroM dvArA jinakA upayukta rUpa se mAhAtmya prakaTa kiyA gayA hai, aise ve bhagavAna zrIjinendra jisa samaya mithilApurI se bAhara nikale the, usa samaya puravAsI logoM ne unakA isa prakAra abhinandana kiyA thA-- Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F4LFs_FFF he svAmin ! he deva ! Apa mokSalakSmI prApta karane ke lie sidhAreM / karmarUpI zatruoM ke nAza karane meM Apa samartha hoN| he prabho ! ApakA mArga kalyANa kA karanevAlA ho| Apa jayavanta hoM--nAdeM, viradeM evaM samasta prakAra ke kalyANakoM ko prApta karanevAle hoM / / 32 / / jisa samaya bhagavAna tapa ke lie jA rahe the, usa samaya unheM dekha kara bahuta-se catura puruSa Apasa meM atyanta Azcarya prakaTa karate hue kaha rahe the ki dekho ! yaha bar3I hI acaraja kI bAta hai ki mahAna Rddhi ke dhArI, adbhuta parAkramazAlI ye zrIjinendra bhagavAna bAlyAvasthA meM hI nArI Adi lubhAnevAle padArthoM se mamatva tyAga kara saMyama dhAraNa karane ke lie cale jA rahe haiM / / 33-34 / / anya bahuta se manuSya yaha kahate the ki isameM Azcarya karane kI koI bAta nahIM hai / ye zrIjinendra bhagavAna kucha kama samartha nahIM haiM, kyoMki ye niyama // se samasta ghAtiyA-karmoM ko naSTa kara tIna loka ke rAjya ko apane vaza meM karanA cAhate haiM evaM niyama se use apane AdhIna kareMge / / 3 / / bahuta se catura yaha vicAra pradarzita karate the ki isa saMsAra meM virale hI aise puruSa utpanna hote haiM, jo kumArAvasthA meM hI apanI indriyoM evaM kAmadevarUpI zatru ko jItane kA pUrA-pUrA sAmarthya rakhate haiM / / 36 / / isa prakAra bhinna-bhinna udagAra vyakta kara rahe paravAsI janoM se prazaMsita hokara saMyamarUpI lakSmI ke vara sarIkhe jAna par3anevAle ve zrIjinendra bhagavAna una puravAsI janoM kI dRSTi se adRzya ho gae / / 37 / / jisa samaya zrIjinendra bhagavAna dIkSA ke lie cale gae, taba unakI mAtA prajAvatI ko bar3A duHkha huaa| zoka se vihla hokara vaha antaHpura kI rAniyoM evaM apane bandhu-bA~dhavoM ke sAtha zrIjinendra bhagavAna ke pIche-pIche calane lagIM // 38 / / rAnI prajAvatI kI dazA usa samaya bar3I karuNa thI, duHkha kI tIvratA se unake donoM paira lar3akhar3Ate hue jamIna para girate the, sira ke bAla burI taraha bikhara gae the, zarIra kI sArI kAnti phIkI par3a gaI thI / 'hAya pyAre putra ! tU mujha abhAginI ko chor3akara kyoM dIkSA ke lie cala diyA'--isa prakAra vaha bArambAra rotI thI evaM apanI chAtI kUTatI thI / / 36 / / zrIjinendra bhagavAna ke bandhugaNa unakI viyogarUpI agni se ApAda-mastaka dagdha hokara mUrchA se || 72 jamIna para gira par3e evaM unheM usa samaya itanA adhika kaSTa huA ki unheM apane zarIra kI raMcamAtra bhI sudha-budha nahIM thI / / 40 / / unake viyoga se atyanta duHkhita citta bandhugaNa yaha kaha kara rudana karate the ki 'he svAmI zrIjinendra bhagavAna ! Apa hameM chor3a kara kahA~ cale ge| aba hameM kaba Apake darzana hoMge evaM Apake viyoga se mahA duHkhita Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE Fb PFF hama kaise saMsAra meM jIvita raha sakeMge / / 41 / / isa prakAra atyanta zoka paripUrNa vAkyoM se zrIjinendra bhagavAna ke bhRtya, bandhu-bAMdhava tathA unakI mAtA Adi striyA~ bar3e U~ce svaroM meM rote-cillAte the tathA zrI jinendra bhagavAna jisa mArga se dIkSA-vana ko gae the, usI mArga para zoka se vihala hokara daur3ate cale jAte the / / 42 / / vaimAnika devoM meM eka mahattara jAti ke deva haiN| zoka se vihala ho mAtA prajAvatI ko isa prakAra jAte hue dekhakara ve mahattara deva unake samIpa Aye tathA unheM rokakara isa prakAra namra nivedana karane lage-- 'he devI ! Apa jo isa taraha zoka se vihala ho rahI ho. so Apako kadApi zobhA nahIM detaa| zrIjinendra bhagavAna tInoM loka ke svAmI haiM / samasta hita-ahita ke jAnakAra haiM / kyA Apa unake caritra ko bilkula nahIM samajhatI ho ? / / 43 / / mRga jisa prakAra pAza ke andara phaMsa kara ba~dha jAtA hai, usa prakAra siMha pAza ke andara jakar3a kara nahIM raha sakatA / he mAtA ! Apake putra zrIjinendra bhagavAna vItarAga haiM--samasta saMsAra kI sampatti se unakA rAga chaTa cakA hai tathA mamakSa haiM--mokSa prApti ke lie parI abhilASA citta meM ThAna lI hai| isalie bhogoM kI ramaNIyatA dekha kara jisa prakAra murkha manaSya unameM ulajha jAtA hai evaM unheM dina-rAtri bhogatA hai, usI prakAra ve aba nahIM bhoga sakate / unake kArya para kisI prakAra kA zoka karanA vRthA hai'||44|| jaba mahattara jAti ke devoM ne isa prakAra madhura vacanoM meM mAtA prajAvatI ko samajhAyA, to unakI samajha meM A gayA evaM vaha rAjamAtA apane bandhuoM ke sAtha bar3e kaSTa se rAjamahala kI ora lauTa gaIM / / 4 / / zrIjinendra bhagavAna ne jisa vana meM jina-dIkSA dhAraNa kI thI, usa vana kA nAma 'zvetavana' thA / zvetavana kA udyAna usa samaya bar3A hI manohara thA evaM jagaha-jagaha bhA~ti-bhA~ti ke puSpa evaM phala usakI zobhA bar3hAte the| devoM. ne vahA~ para pahile se hI eka zilA kA nirmANa kara rakkhA thaa| vaha zilA atyanta zuddha thI, maNimayI maMDapa se atyanta zobhAyamAna thii| usake pasavAr3oM meM kalaza, jhAr3I Adi mAMgalika dravya vidyamAna the, vaha sphaTikamaNi kI banI thI tathA 73 golAkAra thii| zilA ke samIpa Ate hI jisa pAlakI ko devagaNa lAe the, zrIjinendra bhagavAna usase utara pdd'e| usI samaya zrIjinendra bhagavAna ne 1.kSetra 2.vAstu 3.hiraNya 4.suvarNa 5.dhana 6.dhAnya 7. dAsI 8. dAsa 6. kupya 10. bhAMDa--isa prakAra daza prakAra kA bAhya parigraha evaM 1.mithyAtva 2.strIveda 3.puruSaveda 4.napuMsakaveda 5.hAsya 6.rati 7. For Privale & Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arati 8.zoka 6.bhaya 10.jugupsA 11.krodha 12.mAna 13.mAyA evaM 14.lobha--isa prakAra yaha caudaha prakAra kA || antaraMga parigraha-- kula yoga caubIsa prakAra ke bAhya evaM Abhyantara parigrahoM kA mana-vacana evaM kAya kI vizuddhatA se sarvathA tyAga kara diyA / ve zrImallinAtha bhagavAna usI samaya pUrva dizA kI ora mukha kara baiTha gae / AThoM karmoM ke sambandha se rahita bhagavAna ne siddha-parameSThI ko namaskAra kiyA evaM palyaMka Asana (palotI mArakara pA~ca muSTiyoM se zIghra hI kezaluMca kara pheMka die / / 46-48 / / una zrImallinAtha bhagavAna ne atyanta zubha agahana sudI ekAdazI | ma|| ke dina jaba ki atyanta kalyANakArI azvinI nAma kA nakSatra thA "OM namaH siddhebhyaH, siddha bhagavAna ko namaskAra ho"--aisA uccAraNa kiyA evaM siddhoM kI sAkSIpUrvaka mokSalakSmI kI prApti kI abhilASA se unhoMne aTThAIsa prakAra ke mUlaguNoM ko dhAraNa kiyA evaM sAyaMkAla ke samaya vItarAgI mokSAbhilASI evaM mahAdakSa tInasau rAjAoM ke sAtha zIghra hI mokSarUpI lakSmI kI sakhIsvarUpa digambara jaina dIkSA dhAraNa kara lI / una zrI jinendra bhagavAna ne do upavAsoM kA niyama liyaa| mana-vacana-kAya kI kriyArUpa yoga tathA saMkalpoM kA nirodha kiyA / vAstavika AtmasvarUpa kI prApti ke lie samasta sAvadya yogoM kA parihAra kara diyA evaM paramAtmA ke svarUpa meM unhoMne dhyAna lagAyA / / 50-53 / / tIrthaMkara ne jo keza ukhAr3a kara pheMka die the, indra ne unhe bar3I bhakti evaM Adara se ratnamayI piTArI meM rakhA, atizaya uttama vastra se DhaMka liyA evaM bar3e ThATa-bATa ke sAtha kSIrodadhi samudra ke jala meM jAkara kSepaNa kara diyA / / 54 / / jinake mukha-mastaka namrIbhUta haiM evaM bhagavAna ke guNoM para jinakA pUrA-pUrA anurAga hai; aise ve indra usa samaya ke anukUla uttamottama vAkyoM se tIrthaMkara kI isa prakAra bhaktipUrvaka stuti karane lage-- 'he deva ! Apa tInoM loka ke svAmI ho / jo yogI loga bar3e-bar3e logoM ke bhI guru haiM; una pUjya yogiyoM ke bhI Apa guru haiN| samIcIna-dharma ke svarUpa ke saba prakAra jAnakAra haiM / jinake pUjana karane se saikar3oM bhavya jIva tara jAte haiM--saMsAra se chUTa kara mokSalakSmI kI prApti kara lete haiM, una pavitra tIrthoM ke Apa pravartaka haiM evaM samasta ||74 jIvoM para kRpA karanevAle kRpAnAtha Apa haiM / / 55 / / he bhagavAna ! antaraMga evaM bAhya maila ke dUra ho jAne para jisa prakAra cintAmaNi ratna camacamA uThate haiM, usI prakAra antaraMga evaM bAhya mala ke nAza ho jAne se Aja Apake nirmala evaM aparimita guNa camacamA rahe haiM / / 16 / / prabho ! yadyapi Apa svargoM ke sukhoM meM sarvathA abhilASA rahita haiM; paraMtu 44444 Jain Education increational ___wiww.jainelibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42FFFF ananta kalyANa svarUpa mokSa ke sukhoM meM Apa pUrI-pUrI abhilASA rakhanevAle haiM; bAhya-Abhyantara samasta prakAra ke parigraha se rahita haiM parantu ratnatrayarUpI aciMtya dhana ke Apa svAmI haiM / saMsAra kI samasta striyoM meM yadyapi Apa abhilASA rahita haiM tathApi mokSarUpI strI ke sAtha saMgama karane ke lie ApakI pUrI-pUrI icchA hai / he deva ! yadyapi Apane yahA~ kI rAjya-vibhUti kA sarvathA tyAga kara diyA hai; parantu tIna loka ke rAjya prApta karane meM lolupatA pUrI | hai| Apane do upavAsoM kA niyama le rakkhA hai. isalie yadyapi Apa upavAsayakta haiM tathApi nirantara samIcIna dhyAnarUpI amata kA Apa pAna karate rahate haiN| yadyapi saba bAtoM meM Apa dhIra-vIra haiM; kisI Apatti ke A jAne kSobha ko prApta nahIM hote. isalie akSobhya haiM tathA atyanta catara haiM; paranta karmoM ke bandha karane meM kAtara--DaranevAle haiM arthAta yaha Apa ko sadA bhaya lagA rahatA hai ki kahIM mere karmoM kA bandha nahIM ho jAe; isalie unake bandha nahIM hone ke lie Apa pUrI-pUrI ceSTA rakhate haiN| usa samaya karmoM ke bA~dhane meM ApakI dhIratA-vIratA eka ora kinArA kara jAtI hai evaM karmoM ke bandha se citta uthala-puthala ho jAtA hai / / 57-60 / / he bhagavAna ! Apa rAga-dveSa Adi ke andara vItarAga haiM --unheM apanAnA nahIM cAhate; parantu mokSa ke siddha karane meM atyanta rArga haiM--sadA mokSa kI prApti ke kAraNoM kI Apa ceSTA karate rahate haiM; yadyapi zatra tathA mitroM ke samAna mAnane ke kAraNa Apa kSamAvAna haiM tathApi karmarUpI bairiyoM ko Apa apane pAsa taka nahIM phaTakane denA cAhate, sadA unakA nAza karane ke lie pravatta rahate haiM / / 6 / / he bhagavAna ! yadyapi saMsAra kI tuccha lakSmI meM ApakA kisI prakAra kA lAbha nahIM isIlie use tyAga kara Apane pavitra jina-dIkSA dhAraNa kI hai tathApi taparUpI lakSmI ke lie Apa bar3e lobhI haiM-- eka kSaNa ke lie bhI taparUpI lakSmI se vimukha honA nahIM cAhate / Apa apane zarIra Adi meM sarvathA mamatvarahita nirmohI haiM; parantu mokSarUpI strI para ApakA pUrA-pUrA sneha hai| usakI prApti ke lie Apa koI bhI bAta uThA rakhanevAle nahIM haiM / / 6 / / he svAmI ! kumArAvasthA meM kAmadeva kA jItanA atyanta kaThina hai, parantu Apane kumArAvasthA || 75 meM hI moha tathA indriyarUpI bairiyoM ke sAtha kAmadevarUpI balavAna zatru ko dekhate-dekhate naSTa kara DAlA / Apake samAna anya koI mahApuruSa nahIM hai, ataeva he deva ! Apa uttamakoTi ke bAla-brahmacArI haiM, isalie Apako namaskAra hai / Apa moha ke vikAroM se rahita nirmoha haiM, atyanta zAnta haiM evaM taparUpI lakSmI se zobhita haiM, isalie Apako Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra hai / / 63-64 / / Apa divyarUpa haiM, isalie Apako namaskAra hai / mokSa sukha prApta karane ke lie ApakI pUrI icchA hai, isalie Apako namaskAra / Apa hitAtmA haiM--dUsare jIvoM kA evaM apanA bhI hita karanevAle haiM; isalie Apako namaskAra hai evaM Apa samasta guNoM ke samudra haiM, isalie Apa namaskAra karane yogya haiM / / 6 / / he deva ! yaha vinayapUrvaka prArthanA hai ki yaha bhI hamane ApakI bhakti evaM stuti kI hai, usakA phala hama yahI cAhate haiM ki bAlyAvasthA meM bhI saMyama kI prApti ke lie jisa prakAra Apake andara aciMtya zakti vidyamAna hai, vaha zakti ApakI kRpA se hameM bhI prApta ho' / / 66 / / isa prakAra bhaktipUrvaka bhagavAna zrImallinAtha kI stuti kara devendroM ne bArambAra unheM namaskAra kiyA evaM unakI mahimA kI prazaMsA karate hue ve loga atyanta prasannatA ke sAtha apane-apane sthAna lauTa gye||67|| dIkSA ke samaya pariNAmoM kI itanI ujjvalatA rahatI hai ki usa samaya sAtaveM guNasthAna ke pariNAma ho jAte haiM, sAtaveM guNasthAna kA kAla antarmuhUrta mAtra hone se pIche ve chaThe guNasthAna meM Ate-jAte rahate haiM / samasta bAhya Abhyantara parigrahoM kA tyAga kara jisa samaya zrImallinAtha bhagavAna dhyAna ke andara nizcala hue the, usa samaya utkaTa dhyAna kI sAmarthya se unake 'manaHparyayajJAna' nAma kA cauthA jJAnarUpI sUrya prakaTa ho gayA thA evaM usa samaya ve matijJAna, zrutijJAna, avadhijJAna evaM manaHparyayajJAna--isa prakAra cAra jJAnoM ke dhAraka bana gaye the| jo dina unake pAraNA kA thA, usa dina unhoMne saMyama karate-karate hI yaha vicArA ki zarIra kI sthiti ke lie AhAra lenA bhI sunizcita mArga hai; arthAta saMyama kA sAdhaka hai; isalie AhAra kA lenA unhoMne nizcita kara liyaa| ve zrIjinendra bhagavA meM saMsAra evaM zarIra bhogoM se vairAgya kI bhAvanA kA cintavana karate-karate jUrA pramANa jamIna ko dekhate-dekhate AhAra ke lie cala diye evaM dAniyoM ko santoSa pradAna karane ke lie mithilApurI meM praveza kara gaye / / 68-66 / / taba mithilApurI meM suvarNa ke samAna mahAmanojJa kAnti kA dhAraka nandiSeNa nAma kA eka rAjA rahatA thaa| AhAra kI abhilASA se ghUmate hue zrI jinendra bhagavAna ko dekhakara evaM hRdaya meM yaha vicAra kara ki jisa prakAra khajAne milanA atyanta durlabha hai--sAmAnya bhAgyavAna ko vaha nahIM prApta ho sakatA, usI prakAra uttama pAtra (muni) kA milanA bhI kaThina hai, taba mahAna tapasvI tIrthaMkara kA milanA to atyanta kaThina hI hai| haraeka samaya haraeka ko unakA milanA sambhava nahIM ho sakatA, tIrthaMkara ko dekha kara use bar3A harSa huaa| donoM hAtha jor3a kara unake caraNakamaloM 44 76 Jain Education Wemational Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bhaktipUrvaka namaskAra kiyA evaM 'he prabho ! tiSTha-tiSTha' aisA kaha kara usI kSaNa unheM ThaharAyA / / 70-71 / / zraddhA, tuSTi, bhakti Adi dAtA ke sAta guNoM se bhUSita evaM puNya ke utpanna hone ke kAraNa paDigAhana, uccAsana pradAna karanA, prakSAla, pUjA Adi navadhA bhakti se vibhUSita rAjA nandiSeNa ne uttama pAtra tIrthaMkara ke lie kSIrAnna (khIra) kA bhaktipUrvaka AhAra diyA; jo doSarahita madhura thA, manohara thA, tRpti dAyaka thA, utkRSTa thA, prAsuka thA evaM apane-parAye kA kalyANa karanevAlA thA / / 72-73 / / uttama pAtra tIrthaMkara ko dAna dene se utpanna hue puNya kA upArjana kara rAjA nandiSeNa ne svayaM tIrthaMkara ko AhAradAna dene se apane gRhasthAzrama ko saphala samajhA evaM apanA dhana tathA jIvana bhI saphala evaM utkRSTa mAnA / / 74 / / __ve tIrthaMkara sadA saMyama evaM vairAgya kI bhAvanA kA cintavana karate the, dhyAna evaM adhyayana meM sadA pravRtta rahate the tathA jaMgala, khaNDahara Adi nirjana sthAnoM meM sadA unakA nivAsa rahatA thA / / 7 / / parAkrama ke sAtha nirgrantha hokara ve pRthvI para vihAra karate the| isa prakAra chaH dina taka sira kara tIrthaMkara ne jahA~ para dIkSA dhAraNa kI thI, usI dIkSAvana (zvetavana) meM ve A gaye / / 76 / / zvetavana meM Akara azoka vRkSa ke nIce unhoMne acchI taraha dhyAna kA avalambana kiyaa| samyaktva, jJAna, vIrya Adi jo siddhoM ke ATha guNa kahe gaye haiM, unheM prApta karane kI abhilASA se sabase pahile unhoMne siddhoM ke ATha guNoM kA dhyAna karanA prArambha kara diyA / / 77 / / usake bAda parama jitendriya evaM pramAdarahita ve tIrthaMkara citta ko sthira kara utkRSTa, dhyAna, dharmyadhyAna ke AjJAvicaya Adi cAroM pAyoM kA sphuTa rUpa se dhyAna karane lge|7|| sthira citta ke dhAraka vItarAga tIrthaMkara ne usa dharmyadhyAna ke bala se bahuta se karmoM ko zithila kara DAlA evaM bahuta se karmoM kA kSaya bhI kara DAlA evaM usa dhyAna ke sambandha se mokSarUpI mahala meM jAne ke lie sIdhI sIr3hI svarUpa kSapakazreNI meM padArpaNa kara diyA evaM 'pRthaktvavitarka' nAmaka prathama zukladhyAna ke dvArA mohanIya-karma kI ikkIsa prakRtiyoM kA sarvathA kSaya kara use ukhAr3a kara pheMka diyA / / 76-80|| mahAyuddha meM zatru ko mAra kara tIkSNa khaDga kA dhAraka mahAbha? jisa prakAra zobhita hotA hai, usI prakAra cAritrarUpI saMgrAma meM dhyAnarUpI tIkSNa khaDga ke dhAraka mahAtapasvI tIrthaMkara bhI moharUpI malla ko mAra kara mahAbhaTTha ke samAna atyanta zobhita hone lage / / 8 / / pauSa badI dvitIya kA dina pUrvAnha ke samaya jaba ki punarvasu nAma ke zubha nakSatra kA udaya thA, bhagavAna 44444 tha my h For Privale & Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F42 OM | zrI jinendra ne bArahaveM guNasthAna meM padArpaNa kiyA / bArahaveM guNasthAna kA kAla aMtarmuhUrta thA evaM vahA~ para "ekatvavitarkavicAra' nAma kA dUsarA zukladhyAna pragaTa hotA hai; isalie bArahaveM guNasthAna meM 'ekatvavitarkavicAra' nAmaka dUsare zukladhyAna kI kRpA se mohanIya-karma ke sivAya zeSa ke karma--arthAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa evaM antarAya-- ina tIna ghAtiyA-karmoM kA bhI sarvathA nAza kara diyaa| cAroM ghAtiyA-karmoM ke sarvathA nAza se una tIna jagat ke svAmI tIrthaMkara ke samasta loka evaM aloka ke cara-acara padArthoM ko sAkSAt prakAzita karanevAlA kevalajJAna pragaTa ho gayA, jo ki apane svarUpa se samasta jagat ko Azcaryita karanevAlA thA evaM jisa kSaNa meM utpanna huA thA, usI kSaNa || meM mukti ke lie darpaNa svarUpa thA; arthAt jisa prakAra darpaNa meM mukti kA svarUpa sAkSAt pratibhASita hotA hai, usI taraha vastu kA svarUpa sAkSAt usake andara pratibhASita hotA thA / / 82-84 / / tIrthaMkara ko kevalajJAna kI prApti hote hI usake mAhAtmya se svargoM ke andara ghaNTe apane-Apa bajane lge| jyotiSI devoM ke bhavanoM meM zaMkha-dhvani hone lagI, bhavanavAsI devoM ke bhavanoM ke andara zaMkhanAda hone lagA evaM vyantara nikAya ke devoM ke bhavanoM meM bheriyoM kA unnata zabda hone lagA, jisase bhagavAna ke kevalajJAna kI sUcanA sarvatra ho gii| usa samaya kalpavRkSoM se navIna puSpoM kI vRSTi hone lgii| zItala maMda suMgadha pavana bahane lagA / samasta dizAyeM nirmala ho gaI evaM vaimAnika devoM ke Asana cala-vicala ho uThe / / 85-67 / / isa prakAra ke aneka AzcaryoM ko dekha kara indroM ne yaha nizcaya kara liyA ki tIrthaMkara ko 'kevalajJAna' prApta ho gayA hai| ve zIghra hI apane-apane AsanoM se uThe evaM tIna jagat ke guru tIrthaMkara ko bhaktipUrvaka namaskAra kiyA / / 18 / / saudharma svarga ke indra ne zrI mallinAtha bhagavAna kA kevalajJAna mahotsava karane ke lie taiyAriyA~ kI evaM jisa prakAra saudharma svarga ke indra ne taiyAriyA~ kI, usI prakAra jitane bhI indra zrI mallinAtha bhagavAnake kevalajJAna mahotsava meM AnevAle the, saboM ne taiyAriyA~ karanI prArambha kara dI / / 6 / / bhagavAna ke kevalajJAna mahotsava meM jAte samaya 'valAhaka' nAma ke deva ne 'kAmaka' nAma ke vimAna kI racanA kii| yaha vimAna eka lAkha | || 78 yojana caur3A thA evaM mahAmanojJa motiyoM kI mAlAoM se zobhAyamAna thA / / 6 / / atyanta catura 'nAgadatta' nAma ke abhiyogya jAti ke deva ne usa samaya airAvata gajarAja kI racanA kI, jo ki lAkha yojana pramANa atyanta suDaula zarIra kA dhAraka thA, bajate hue ghaNToM ke zabda se atyanta zobhAyamAna thA, choTI-choTI ghaNTiyoM evaM camaroM se alaMkRta thA, 444 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma vi vikriyA se icchApUrvaka racA gayA thA, bar3e ThATa-bATa se sajAyA gayA thA, mahAmanohara tathA zvetavarNa kA thA / / 61-62 / / || isa airAvata gajarAja ke mukha battIsa the, haraeka mukha meM ATha-ATha dA~ta the, hara eka dA~ta para eka-eka sarobara vidyamAna thA, haraeka sarovara meM eka-eka kamalinI thI (kamaloM kI bela thI), pratyeka kamalinI meM battIsa-battIsa kamala the, haraeka kamala ke battIsa-battIsa patte the, pratyeka patte meM nAcanevAlI battIsa-battIsa deviyA~ thIM, jo ki pUrNa zrRMgAra se zobhAyamAna thIM tathA lIlApUrvaka bar3e hAva-bhAva ke sAtha nRtya karatI thIM / / 63-65 / / isa prakAra ke uttama varNanoM | ke dhAraka usa airAvata gajarAja para saudharma svarga kA indra savAra ho gayA evaM zrIjinendra bhagavAna kI pUjA ke lie cala | ma diyA / / 66 / / zrIjinendra bhagavAna kI pUjA ke lie indra ko isa prakAra taiyAra dekhakara sAmAnika deva Adi bhI | apane-apane vAhanoM para savAra ho gaye evaM apanI vibhUti ke sAtha cAroM ora se indra ko veSTita kara bar3e harSa se | khar3e ho gaye / / 67 / / aizAna indra ko Age karake anya svargoM ke indra apane-apane vAhanoM para savAra ho gaye tathA || apanI-apanI vibhUti ke sAtha jyotiSI Adi nikAyoM ke indra bhI apane-apane bhavanoM se nikala pdd'e| jisa samaya cAroM nikAyoM ke devendra tIrthaMkara kI pUjA ke lie nikala par3e, usa samaya 'he deva ! Apa jayavanta hoM, nAdeM evaM viradeM ityAdi aneka kolAhaloM se tathA aneka prakAra ke vAdyoM se samasta dizAyeM vyApta ho gaI thiiN| zarIra para pahine hue bhUSaNoM kI kAnti se samasta AkAza jagamagA uThA thA evaM uttamottama vimAna evaM vAhana Adi se sArA AkAza DhaMkA sarIkhA jAna par3atA thaa| isa prakAra saikar3oM mahotsavoM ke sAtha ve deva jisa vana meM zrImallinAtha bhagavAna ko kevalajJAna huA thA, usa vana kI bhUmi para Akara pahu~ca gaye / / 66-100 / / zilpakalA meM pUrNa cAturya rakhanevAlA kubera pahile hI indra kI AjJA se vahA~ pahu~ca cukA thA evaM usane bar3I sundaratA ke sAtha samavazaraNa kI racanA kara rakkhI thii| jisa samaya devendragaNa bhUmi para utare, taba unhoMne dUra se hI sAkSAt tejoM se punja svarUpa tIrthaMkara kA 'samavazaraNa' dekhA evaM baDA harSa prakaTa karane lage / / 101 / / samavazaraNa kI racanA sajjanoM ko paramAnanda pradAna karanevAlI hotI hai. | anupama evaM samasta prakAra kI RddhiyoM se vyApta rahatI hai; isalie sajjana puruSoM ko Anandita karane ke lie samasta prakAra kI RddhiyoM se vyApta usa anupama samavazaraNa kA maiM (granthakAra) saMkSepa meM varNana karatA hU~-- jisa bhUmi para tIrthaMkara kA samavazaraNa racA gayA thA, usa bhUmi kA vistAra tIna yojana pramANa thA, vaha indranIla | FFb PF S4 Jain Education international Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNi ke samAna kAnti kI dhAraka evaM golAkAra thI / / 102-103 / / kAnti se jAjvalyamAna usa pRthvI kA tIna yojana paryanta bhAga dhUlIzAla (parakoTa) se cAroM ora se veSTita thA, jo ratnamayI thA evaM bar3A vizAla thA / / 104 / / dhUlIzAla kI cAroM dizAoM meM suvarNamayI stambhoM ke agrabhAga meM bahuta manohara toraNa, mInAkArI tathA ratnoM se alaMkRta mAlAe~ laTaka rahI thIM, jinase una stambhoM kI advitIya zobhA dekhate hI banatI thI / / 104 / / kucha dUrI para usa bhUmi ke bhItara jAkara galiyoM ke madhya bhAga meM mAnastambha vidyamAna the jo ki savarNamayI the| nicale bhAga evaM bIca ke bhAga meM tIrthaMkara kI pratimAoM ke rahane ke kAraNa ve pUjya evaM pavitra the, dhvajA evaM chatra Adi se zobhAyamAna the; jinake andara || ma cAra-cAra vizAla gopura (sadara daravAje) vidyamAna haiM, aise tIna prAkAroM se veSTita the evaM mahAmanohara jAna par3ate the / / 106-107 / / stambhoM taka kI bhUmi bhAgoM para pratyeka dizA meM cAra vApiyA~ thIM, jo ki maNimayI sIDhiyoM se || zobhAyamAna thIM evaM nandA, nandottarA Adi unake zubha nAma the / / 10 / / mAnastambhoM kI jagaha se thor3I dUra jAkara mAnastambhoM kI bhUmi ko cAroM ora se ghera kara rakhanevAlI eka vistIrNa khAI thI, jo ki atyanta nirmala jala se bharI huI thI evaM pavana vega se utpanna honevAlI caMcala taMragoM se vyApta thii| khAI ke madhyabhAga kI bhUmi ko ghera kara rakhanevAlA eka Amravana thA, jo ki mahAmanohara krIr3A parvata evaM latA maNDapoM se yukta thA evaM samasta RtuoM meM khilanevAle mahAmanohara puSpoM se zobhAyamAna thA / / 106-110 / / Amravana se kucha dUra para sabase pahilA vizAla prAkAra thA, jo ki muktAmAlA Adi se bhUSita thA, atyanta unnata thA tathA suvarNamayI thA / / 111 / / isa prakAra kI cAroM dizAoM meM cAra sadara daravAje the, jo ki cA~dI ke bane hue the| tIna-tIna khaNDoM ke the evaM vizAla parvata ke zikhara sarIkhe jAna par3ate the / / 112 / / haraeka sadara daravAje ke andara jhAr3I, kalaza Adi mAMgalika dravya eka sau ATha-ATha zobhAyamAna the / / 113 / / hara eka daravAje para sau-sau toraNa laTaka rahe the, jo ki atyanta zobhAyamAna jAna par3ate the| una dvAroM ke bhItara ratnamayI AbharaNoM se yukta nau nidhiyA~ jagamagA rahIM thIM / / 114 / / gopuroM ke bhItara jAkara eka vizAla vIthi (galI) thI tathA usa vIthi ke donoM pasavAr3oM meM do nATyazAlAyeM thIM, jo ki ratnayamayI stambhoM se zobhAyamAna thIM tathA tikhanI banI huI thIM / / 115 / / una mahAvIthiyoM kI donoM dizAoM meM do-do dhUpaghaTa vidyamAna the tathA unase Age galiyoM meM cAra manohara vana the, jo ki saba RtuoM meM honevAle phala tathA puSpoM se zobhAyamAna the| 44649 Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve latA, gRha, vApI Adi se mahAmanohara jAna par3ate the evaM 1. azokavana 2. saptavarNavana 3. campakavana evaM 4. Amravana -- ye una cAra manohara vanoM ke nAma the / / 116 - 117 / / azoka Adi cAroM vanoM meM se azokavana ke andara bahutAyata se azokavRkSa the / saptavarNa vana meM saptavarNa jAti ke vRkSa the | campakavana meM campA ke vRkSa evaM Amravana meM mahAmanohara AmravRkSa vidyamAna the evaM ye samasta vRkSa suvarNamayI tIna kaTanIvAle pIThoM (thAmaroM) se zobhAyamAna the / / 118 / / 1. mAlA 2. magara 3. mayUra 4. kamala 5. haMsa 6 vIna - garur3a 7. siMha 8. baila 6. gaja evaM 10. cakra -- isa prakAra utkRSTa dhvajAyeM daza prakAra kI mAnI jAtI haiM / / 116 / / moharUpI malla ke jItane se unnata pAli dhvajAyeM (pradhAna lli bajAyeM) eka-eka dizA meM ekasau ATha karake thIM tathA sAmAnya rUpa eka-eka dizA meM samasta dhvajAyeM pratyeka eka lli zrI zrI ma ma hajAra assI thIM tathA saba milakara cAra hajAra tInasau bIsa (4320 ) thIM / / 120 - 121 / / nA nA tha tha pu rA Na se cAroM vanoM ke bhItara jAkara punaH eka dUsarA prAkAra thA, jo ki pahile prAkAra ke samAna hI cAra sadara daravAjoM yukta thA / jisa prakAra pahile prAkAra meM toraNa Adi kI vibhUti batalAI gaI hai, usI prakAra kI vibhUti se yukta thA, cA~dI ke varNa kA evaM vizAla thaa| isa prAkAra ke bhI donoM pasavAr3oM meM pahile prAkAra ke pasavAr3oM ke samAna do nATyazAlAyeM thIM tathA dhUpa se jAyamAna dhU~vA se samasta dizAoM ko vyApta karanevAle dhUpaghur3e vidyamAna the / dhUpa ghar3oM ke Age dUsarI vIthI meM kalpavRkSoM kA eka vizAla vana thA, jo ki ratnoM kI phailI huI ugra prabhA se sama andhakAra kA nAza karanevAlA thA / / 122 - 124 / / kalpavRkSoM ke usa vana ke andara azoka Adi cAra caityavRkSa the, jo ki apanI mahAmanohara kAnti se atyanta daidIpyamAna the / unake nIce ke bhAga meM zrIjinendra bhagavAna kI pratimAyeM thIM tathA ve vRkSamaya siMhAsana tathA chatroM se yukta hone ke kAraNa atyanta zobhAyamAna the / / 125 / / una azoka Adi vRkSoM se paripUrNa vanoM ke paryanta bhAga meM eka vanavedI thI, jo ki kalaza, jhAr3I Adi mAMgalika dravyoM se paripUrNa paramottama cAra sadara daravAjoM se zobhAyamAna thI / / 126 / / usase Age kI bhUmi meM nAnA prakAra ke ratnayamI cabUtaroM ke dhAraka stambhoM ke agrabhAga meM nAnA prakAra kI dhvajAyeM phaharA rahIM thIM, jo ki atyanta zubha thIM tathA bahuta U~cI-U~cI thIM, jinase ki vaha bhUmi atyanta zobhAyamAna jAna par3atI thI / / 127 / / samovazaraNa ke andara rahanevAle prAkAra, caityavRkSa, dhvajAyeM, vana-vediyA~ stUpa, toraNoM se alaMkRta stambha tathA mAnastambha -- isa sabakI U~cAI tIrthaMkaroM pu rA Na 81 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI U~cAI se bAraha guNI adhika hotI hai; arthAt jisa tIrthaMkara kA samavazaraNa hogA, usa tIrthaMkara ke zarIra kI jo U~cAI hogI, usa U~cAI se samavazaraNa ke andara rahanevAle parakoTa Adi kI U~cAI niyama se bAraha guNI hogI tathA jitanI U~cAI hotI hai, usI ke anukUla unakI cauDAI hotI hai| yaha samavazaraNa unnIsaveM tIrthaMkara bhagavAna zrI mallinAtha kA thA; isalie unake zarIra kI jitanI U~cAI thI, usase bAraha guNI isa samavazaraNa ke prAkAra Adi kI U~cAI thI tathA U~cAI ke anukUla caur3AI thI / / 126 / / krIr3A-parvata, latA-gRha tathA vanoM kI U~cAI Agama ke jAnakAra puruSoM ne Agama meM eka-sI hI batalAI hai / / 130 / / purANoM ke jAnakAra samasta Agama ke pAragAmiyoM ne parvatoM kI caur3AI apanI-apanI U~cAI kI apekSA ATha-ATha guNI mAnI hai| stUpoM kI jo U~cAI kahI gaI hai, usase kucha adhika unakI caur3AI mAnI hai tathA vanavedI Adi kA vistAra unakI U~cAI se cauthA bhAga mAnA hai / / 131-132 / / | vanavediyoM ke bhItara kI bhUmi meM prAsAdoM kI paMktiyA~ thIM, jo ki do khaNDa, tIna khaNDa tathA cAra khaNDavAlI thIM, mahAmanohara U~cI-U~cI tathA ratnamayI thIM / / 133 / / galiyoM ke madhya bhAga meM nau stUpa the, jo ki padmarAga maNimaya the tathA siddha bhagavAna kI pratimAoM se alaMkRta the / / 134 / / stUpoM ke madhya bhAgoM meM ratnamayI toraNa tathA mAlikA thIM, jinhoMne ki apanI kAnti se samasta AkAza ko vyApta kara rakkhA thA, ataeva ve indra dhanuSamayI sarIkhI jAna par3atI thIM / / 135 / / stUpoM kI bhUmi ke bAda eka sphaTikamayI parakoTA thA, jo ki zuddha sphaTika ratna kA banA huA thA tathA apanI prabhA se samasta dizAoM ko dhavala karanevAlA thA, ataeva jo AkAza-sA banA huA jAna par3atA thA / / 136 / / isa sphaTikamayI parakoTe kI bhI cAroM dizAoM meM pahile ke samAna cAra sadara daravAje the, jo ki atyanta zobhAyamAna the| ve daravAje padmarAga maNiyoM se bane hue the tathA pahile prAkAroM ke daravAjoM ke samAna hI nidhiyoM, kalaza tathA jhAr3I Adi mAMgalika dravyoM se yukta the / / 137 / / sadara daravAjoM para gadA Adi zastroM ko hAthoM meM lie ||82 hue deva the, unameM bhI pahile parakoTa ke daravAjoM para hAthoM meM zastra lie vyantara deva khar3e the / dUsare parakoTa ke daravAjoM para bhavanavAsI deva the tathA tIsare parakoTa ke sadara daravAjoM para vaimAnika deva hAtha meM hathiyAra lie dvArapAloM kA kArya kara rahe the / / 13 / / samavazaraNa kI bhUmi ke madhya evaM Adi ke bhAga se saTI huI parakoToM ke anta taka Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 solaha bhItiyA~ thIM, jo ki sphaTika ratnoM kI banI thIM evaM vizAla galiyAroM ke antarAloM meM vidyamAna thIM / / 136 / / una sphaTika maNimayI bhItoM ke Upara vizAla 'zrImaNDapa' banA huA thA, jo ki vistRta thA, ratnamayI stambhoM se veSTita thA evaM nirmala sphaTika pASANa kA banA huA thA; ataeva sAkSAt AkAza kA banA huA jAna par3atA thA / / 140 / / zrImaNDapa se jitanA kSetra rukA huA thA, usa kSetra ke ThIka madhyabhAga meM pahilI pIThikA (pITha) thI, jo ki vaiDUrya jAti kI harI maNiyoM se banI thI, atyanta zubha thI evaM mAMgalika dravyoM tathA anya vibhUtiyoM se zobhAyamAna thI / / 141 / / isa pIThikA ke andara dharmacakra vidyamAna the, jinheM yakSagaNa apane mastakoM para rakkhe hue the, jo mahA daidIpyamAna the, hajAra-hajAra arAoM ke dhAraka the evaM sUrya ke pratibimboM sarIkhe jAna par3ate the / / 142 / / usI jagaha para solaha sIr3hiyoM ke antara se solaha sopAna mArga 1, jinase ki cAroM dizAoM meM vidyamAna koThoM ke andara praveza kiyA jAtA thA / / 143 / / usa samaya pITha ke Upara dUsarA pITha thA, jo ki suvarNamayI thA evaM AThoM dizAoM meM cakra evaM gajarAja Adi ke cinhoM kI dhAraka ATha dhvajAoM se zobhAyamAna thA / / 144 / / isa dUsare pITha ke Upara tIsarA pITha thA, jo ki daidIpyamAna maNiyoM kA banA huA thA, tIna kaTiniyoM se zobhAyamAna thA, unnata thA evaM usakI pracaNDa kAnti se samasta dizAyeM jagamagAtI thIM / / 145 / / isa tRtIya pITha para gandhakuTI thI, jo ki apanI utkaTa sugandhi se samasta dizAoM ko sugandhita karanevAlI thI, divya sugandhi kI dhAraka thI, utkRSTa thI evaM bhA~ti-bhA~ti se puSpoM ke samUha se vyApta thI / / 146 / / isa gandhakuTI ke madhya bhAga meM mahAmanohara siMhAsana vidyamAna thA, jo ki nAnA prakAra ke daidIpyamAna ratnoM kI prabhA se samasta AkAza ko vyApta karanevAlA thA, divya thA evaM meru parvata kA zikhara sarIkhA pratIta hotA thA, ataeva vaha atyanta zobhAyamAna jAna par3atA thaa||147|| isI pavitra siMhAsana ko divya rUpa ke dhAraka tIna jagat ke guru zrIjinendra bhagavAna ne suzobhita kara rakkhA thA evaM ve apane alaukika mAhAtmya se usake tala bhAga kA sparza na kara cAra aMgula pramANa AkAza meM virAjate the / / 148 / / isa divya siMhAsana ke cAroM ora deva, manuSya Adi ke baiThane ke bAraha koThe the| unameM se pahile koThe meM munigaNa virAjate the, dUsare meM kalpavAsI deviyA~ tIsare meM AryikAyeM, cauthe meM jyotiSI devoM kI devAMganAyeM, pA~caveM meM vyantara devoM kI deviyA~, chaThe meM bhavanavAsI devoM kI devAMganAyeM sAtaveM 83 Jain Education Intemational For Privale & Personal use only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFFF meM bhavanavAsI deva, AThaveM meM vyantara deva, nauveM meM samasta jyotiSI deva, dazaveM meM vaimAnika deva, gyArahaveM manuSya evaM bArahaveM meM tiryanca baiThe the / / 146-151 / / isa prakAra zrImallinAtha bhagavAna kI cAroM ora se ghera kara ye bAraha koThoM meM baiThanevAle atizaya bhakti rakhanevAle jIva dharmarUpI amRta ke pIne kI icchA se unake sammukha Ananda se utphulla netroM ke dhAraka devoM ne jisa samaya samavazaraNa ke maNDapa meM praveza kiyA, usa samaya zrIjinenda bhagavAna ko dekhA / ve bhagavAna usa samaya bAraha koThoM meM baiThanevAle prANIjanoM se zobhAyamAna the, aneka prakAra kI vibhUtiyoM se vyApta the| 1.azokavRkSa kA honA 2.ratnamayI siMhAsana 3.bhagavAna ke zira para tIna chatroM kA honA 4.bhagavAna ke pIche | bhAmaNDala kA honA 5.bhagavAna ke mukha se nirakSarI divya-dhvani kA khiranA 6.devoM ke dvArA puSpavRSTi kA honA 7. yakSa devoM ke dvArA cauMsaTha camaro kA duranA evaM 8.dundubhI vAdyoM kA bajanA-- isa prakAra ATha prAtihAryoM se zobhAyamAna the| 1.kSAyikajJAna 2.kSAyikadarzana 3.kSAyikadAna 4.kSAyikalAbha 5.kSAyikabhoga 6.kSAyikaupabhoga 7.kSAyikavIrya 8. kSAyikasamyaktva evaM 6.kSAyikacAritra--isa prakAra nau kevalalabdhiyoM se bhUSita the| samasta prakAra kI vAMchAoM ko pUraNa karanevAle the, saMsAra ke duHkhoM se tAranevAle tIrtha ke svAmI the, samyaktva Adi guNoM ke samudra the, upamAtIta the evaM divya Asana para virAjamAna the / / 153 / / usake bAda tInoM loka ke guru, guNoM ke samudra, samasta prakAra kI RddhiyoM evaM dharma ke sthAna zrI jinendrabhagavAna kI samasta indroM ne bhaktipUrvaka apane sahacArI deva evaM devAMganAoM ke sAtha tIna pradakSiNA dIM evaM unake guNoM meM anurakta hokara saboM ne apane-apane hAtha jor3akara cUr3AmaNiyoM se jagamagAnevAle apane mastakoM ko jhukA kara bhaktipUrvaka namaskAra kiyA / / 154 / / isa prakAra samasta anupama guNoM ke samudra, samasta tatva ke prakAzita karanevAle, samasta doSoM se rahita, jJAnAvaraNa Adi ghAtiyA-karma-rUpI bairiyoM ke nAzaka, mokSAbhilASI tInoM loka ke indroM se sevita evaM vandita ve bhagavAna apane samAna asAdhAraNa aizvarya hameM bhI pradAna kareM / / 15 / / isa prakAra bhaTTAraka sakalakIrti kRta saMskRta bhASA meM zrI mallinAtha caritra kI paM0 gajAdharalAlajI nyAyatIrtha viracita hindI vacanikA meM zrI mallinAtha bhagavAna kA dIkSA kalyANaka aura kevalajJAna kalyANaka kA varNana karanevAlA chaThavA~ pariccheda samApta huA / / 6 / / rA Jain Education irmational Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama pariccheda bhavyoM kI sabhA (samavazaraNa) ke andara virAjamAna, samIcIna-dharma ke upadeza dene ke lie udyata, bAhya antaraMga donoM prakAra kI lakSmI ke svAmI, tribhuvana ke guru evaM agaNita guNoM ke samudra devAdhideva zrImallinAtha bhagavAna ko maiM (granthakAra) mastaka jhukA kara bhaktipUrvaka namaskAra karatA hU~ / / 1 / / indragaNa jisa samaya namaskAra kara uThe, usa samaya unhoMne devoM ke sAtha pavitra svaccha jala, divya candana, muktAphaloM ke akSata, kalpavRkSoM ke puSpoM kI mAlAyeM, amRta || ma ke piMDasvarUpa naivedya, svargaloka meM prayukta ratnamayI dIpaka, dhUma, uttama phala, puSpoM kI anjalI gIta evaM nRtya rUpa - utkRSTa divya sAmagrI se zrIjinendra bhagavAna ke caraNakamaloM kI bhaktibhAva se sAnanda pUjA kI / / 1-4 / / saudharma svarga ke indra kI indrANI ne zrIjinendra bhagavAna ke sAmane nAnA prakAra ke varNavAle atyanta zobhA se alaMkRta ratnamayIcUrNoM nA|| se daidIpyamAna bali (mADhanA) mAr3A / / 5 / / jisa samaya yaha kArya samApta ho cukA, usa samaya bhakti ke bhAra se vazIbhUta tha|| evaM prasanna citta devendroM ne zrI jinendra bhagavAna ke asAdhAraNa guNoM kI isa prakAra stuti karanI prArambha kara dI-- "tIvra puNya ke udaya se Apake caraNakamaloM kA Aja hameM darzana huA hai; isalie Aja hama dhanya haiM evaM hamArA | jIvana saphala hai / / 5-6 / / he deva ! Apa tIna jagat ke nAtha ho / guruoM ke mahAguru ho / tIna jagat ke svAmiyoM ke arthAt devendra, narendra evaM nAgendroM ke Apa svAmI ho evaM jina yogiyoM ko bar3e-bar3e padavIdhArI bhI pUjate haiM, ve | pUjya yogI bhI ApakI sevA karate haiM / he bhagavAna ! jJAniyoM meM Apa sarvajJa haiM, pracaNDa tapa tapanevAle tapasviyoM meM | mahA tapasvI haiM, yogiyoM ke andara mahAyogI evaM karmoM ke jItanevAle 'jino' meM Apa zreSTha 'jina' haiM / / 7-6 / / he bhagavAna ! ApakA citta saMsAra ke duHkhoM se samasta jagata kA uddhAra karane kA hai, ApakI saMsAra ke kisI bhI padArtha meM icchA nahIM; isalie Apa nirIha haiM, samasta jagata kA hita karanevAle haiM, bahiraMga evaM antaraMga donoM prakAra kI lakSmI se zobhAyamAna haiM evaM saMsAra meM samasta nirgranthoM ke Apa rAjA haiM / / 10 / / he bhagavAna ! yaha bar3e acaraja kI bAta hai ki indrANI tulya Apake caraNakamaloM kI sevA karatI haiM, taba bhI Apa brahmacArI haiM; yadyapi Apa samasta saMsAra ke padArthoM ke jJAtA haiM; tathApi indriyoM ke jJAna se Apa dUra haiM arthAt indriyajanya jJAna Apake andara nahIM hai / / 11 / / he bhagavAna ! jisa prakAra sUrya ke dvArA andhakAra kA nAza hotA hai, usI prakAra Apake darzanarUpI kiraNoM se hamArA PRE kA bAta ||85 For Privale & Personal use only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fb ajJAnarUpI andhakAra evaM pApoM kA kSaya ho gayA / / 12 / / he bhagavAna ! Apa guNoM ke samudra haiM; isalie svarga evaM mokSa kI abhilASA se Apako namaskAra hai, Apa divya zarIra ke dhAraka haiM evaM ghAtiyA-karmoM kA nAza karanevAle hai; isalie Apako namaskAra hai / / 13 / / vizeSa kyA ? basa ! savinaya prArthanA yahI hai ki Apane jisa alaukika vibhUti ko prApta kiyA hai, vaha kRpA kara bahuta zIghra hameM bhI pradAna kareM; kyoMki Apa saMsAra ke andara kRpAnAtha haiM evaM yAcakoM ke lie kalpavRkSa haiM / / 14 / / isa prakAra devendroM ne bhaktipUrvaka zrIjinendra bhagavAna kI stuti kI, jisa abhISTa vastu kI unheM ma || prArthanA karanI thI, vaha prArthanA kI evaM vAstavika jJAna prApta karane ke lie ve zrI jinendra bhagavAna ke sanmukha | apane-apane koThoM meM jAkara baiTha gae / / 15 / / zrImallinAtha bhagavAna ke sabase pradhAna gaNadhara vizAkha the, jo ki pUrNa | buddhi ke dhAraka the, nAnA prakAra kI RddhiyoM ko prApta the| jisa samaya unhoMne dekhA ki koThoM meM baiThanevAle samasta bhavya jIva dharma kA svarUpa jAnane ke lie utsuka haiM, taba ve uThe / hAthoM ko jor3akara unhoMne tIna jagat ke guru zrI | jinendra bhagavAna ko bhaktibhAva se namaskAra kiyA / saikar3oM prakAra ke stuti paripUrNa vacanoM se stuti kI evaM svayaM isa | tha prakAra zrI jinendra bhagavAna se pUchane lage-- 'he deva ! Apa sarvajJa haiM, isalie tatvoM kA svarUpa, dharma kA akhaNDa lakSaNa evaM bAraha aMgoM ke andara jo-jo || pu bAteM batalAI gaIM hai, una saba bAtoM ke jAnakAra haiM / kRpA kara una saba bAtoM kA hamAre jAnane ke lie svarUpa varNana || rA karie' / / 16-17 / / gaNadhara vizAkha kI isa prakAra kI pavitra dharma-jijJAsA suna kara samasta prANiyoM kA hita sampAdana karane ke lie evaM mokSamArga kI pravRtti prakaTa karane ke lie "jIvoM ko vAstavika jJAna ho" isa kRpA se prerita ve zrI jinendra bhagavAna dharmopadeza ke lie pravRtta ho gae / / 16 / / yaha niyama hai ki vaktA jisa samaya bolatA hai, usake mukha para kucha vikAra evaM tAlu athavA oThoM kA halana-calana hone lagatA hai| parantu jisa samaya bhagavAna dharmopadeza ke lie pravRtta hue the, usa samaya unake mukha para kisI prakAra kA vikAra pratIta nahIM hotA thA evaM tAlu-oMTha Adi ||86 kA halana-calana bhI kisI prakAra se nahIM hotA thA; isalie isa AzcaryakArI rUpa se zrI jinendra bhagavAna ke mukha se vacana-bhaMgI nikalatI thii| ve zrI jinendra bhagavAna, gaNadhara vizAkha ko uttara meM isa prakAra kahane lage--'he buddhimAna samasta gaNa sabhAsadoM ke svAmI ! maiM Agama ke svarUpa kA vistAra se varNana karatA hU~, vaha tumheM evaM samasta gaNa ko Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42FFFF citta ekAgra kara dhyAnapUrvaka sunanA cAhie / jIva, ajIva, Asava, baMdha, saMvara nirjarA evaM mokSa--ye sAta tatva haiM / ina jIva-ajIva Adi tatvoM ke bheda, unakA vistAra, kauna tatva heya hai evaM kauna upAdeya hai yaha bAta; jIva-ajIva Adi kA lakSaNa evaM dravya paryAyoM ke bheda, ina saba bAtoM ko unhoMne kahA / / 20-23 / / tathA bole ki yaha saMsArarUpI samudra apAra hai, isa apAra saMsArarUpI samudra se uThA kara jo jIvoM ko mokSa meM le jAkara rakkhe, use 'dharma' kahA jAtA hai evaM vaha ananta sukhoM kA samudra svarUpa hai / / 24 / / yaha dayAmaya dharma, 'sakala' evaM 'vikala' ke bheda se do prakAra kA hai--sakala-dharma ko dhAraNa karanevAle muni hote haiM evaM vikala-dharma ko dhAraNa karanevAle zrAvaka hote haiM evaM vaha svarga tathA mokSa ke sukhoM ko pradAna karanevAlA || hai / / 25 / / gRhasthoM ko gyAraha pratimAoM kA varNana karate hue zrIjinendra kahane lage--dharma kA mUla kAraNa samasta doSoM se rahita samyagdarzana hai evaM vaha mokSa kI parama pyArI vastu hai / jo mahAnubhAva dharma ko dhAraNa kara mokSa prApta karanA cAhate haiM, ve cAhe gRhastha yA muni koI hoM, unheM sabase pahile samyagdarzana dhAraNa karanA caahie| madya, mA~sa, madhu evaM pA~ca udambara (arthAt Umara, kaThUmara, kaTahara, pIpara evaM pAkara)--ina AThoM kA tyAga gRhasthoM ke ATha mUlaguNa haiM / jo mahAnubhAva aNuvrata evaM mahAvratoM ko dhAraNa karane ke abhilASI haiM, unheM pahile ina ATha mUlaguNoM ko dhAraNa karanA caahie| khelanA 2.zarAba pInA 3.mA~sa khAnA 4.vezyA gamana karanA 5.para nArI-sevana karanA 6.corI karanA evaM 7.zikAra khelanA-- ye sAta vyasana mAne gae haiM / ina sAtoM prakAra ke vyasanoM kA sarvathA tyAga kara jo puruSa ATha mUlaguNoM ko dhAraNa karatA hai, vaha samyagdarzana se zuddha kahA jAtA hai evaM jo mahAnubhAva isa prakAra sAta vyasanoM kA tyAga kara ATha mUlaguNoM ko dhAraNa karatA hai, vaha 'darzana' nAmaka pahilI pratimA kA dhAraka mAnA jAtA hai / / 26-28 / / 1.hiMsA 2.corI 3.jhUTha 4.kuzIla evaM 5.parigraha-- sthUla rUpa se ina pA~coM pApoM kA tyAga karanA pA~ca prakAra kA aNuvrata hai / digvata, anarthadaNDavrata tathA bhogopabhoga parimANavrata--isa prakAra ye tIna guNavrata haiM evaM 87 1.dezAvakAzika 2.sAmAyika 3.proSadhopavAsa tathA 4.atithisaMvibhAgavata--ye cAra zikSAvrata haiM; isa prakAra ye bAraha vrata zrAvakoM ke haiM / / 26 / / mana se karanA-karAnA tathA karane kI anumodanA karanA, vacana se karanA-karAnA tathA anumodanA karanA evaM zarIra se karanA-karAnA tathA anumodanA karanA, isa prakAra mana-vacana-kAya tathA kRta-kArita Jain Education international Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA se jo do indriya Adi trasa jIvoM kA ghAta nahIM karanA hai, vaha pahilA ahiMsA aNuvrata kahA jAtA hai / / 30 / / yaha ahiMsA samasta vratoM kI jananI hai arthAt jabataka hRdaya meM ahiMsA kI sattA nahIM hai, tabataka kisI bhI vrata kA pAlana nahIM ho sakatA / yaha samasta guNoM kI khAna hai| ahiMsA kA pAlana karane se hI AtmA meM samasta guNoM kI prApti hotI hai evaM vaha dharmarUpI vRkSoM ko utpanna karanevAlI uttama bhUmi hai--ahiMsA ke pAlana se hI vAstavika dharma kI utpatti hotI hai / / 31 / / mana-vacana-kAya evaM kRta-kArita-anumodanA se dUsare ko pIr3A pahu~cAnevAle sthUla jhUTha kA na bolanA satya aNuvrata kahA jAtA hai, jo mahAnubhAva satya aNuvrata ke pAlana karanevAle haiM, unheM cAhie ki jaba boleM, usa samaya satya hI boleM, hitakArI boleM-bahuta thor3A parimita boleM, pakSapAt rahita nirdoSa boleM, "mAro-bA~dho" ityAdi zabda kabhI na boleM evaM bahuta mIThA tathA dharma ke svarUpa ko sUcita karanevAlA vacana boleM / / 32-33 / / jo sonA-cA~dI Adi vastuyeM naSTa hoM arthAt jamIna Adi ke andara gar3I Adi hoM yA mArga Adi meM girI par3I hoM yA kisI kAraNavaza bhUlI huI hoM, unheM mana-vacana-kAya tathA kRta-kArita-anumodanA se jo grahaNa nahIM karanA hai, vaha tIsarA 'acaurya' nAma kA aNuvrata hai / para striyoM ko jo mAtA Adi ke samAna samajhatA hai arthAt apane se choTI strI meM putrI ke bhAva, barAbara vAlI meM bahina sarIkhe bhAva evaM bar3I meM mAtA sarIkhe bhAva honA hai evaM unheM dekha kara jarA bhI rAga-bhAva kA na honA hai, vaha 'brahmacarya (svadArAsantoSa) nAma kA aNuvrata hai / / 3 / / tathA santoSa ko hRdaya meM dhAraNa kara evaM lobha kA sarvathA tyAga kara Upara jo kSetra-vastu Adi daza prakAra ke parigraha kahe gaye haiM, unakA parimANa kara lenA hai arthAt hama amuka vastu inatI hI rakkheMge; isa prakAra kI maryAdA bA~dha lenA hai, vaha pA~cavA~ 'parigraha parimANa' nAma kA aNudrata hai / / / 36 / / ina pA~coM aNuvratoM ke pAlana karane kA phala yaha hai ki paMcANuvratI mahAnubhAva pavitra puNya upArjana kara solahaveM svarga taka ke sukhoM ko bhogate haiM evaM pApa ke Agamana ko rokate haiM / / 37 / / dizAoM kI maryAdA kara unase Age na jAnA digvirati kahI jAtI hai| jIvoM ke ghAta Adi na ho, isa pavitra abhilASA se jo dizAoM ke andara yaha parimANa kara lenA ki amuka dizA meM maiM itane kosa taka jAU~gA, usase Age na jAU~gA. 'digvirati' nAma kA gaNavrata hai / / 3 / / jina-jina kAryoM se vyartha hI pApa kA Asrava hotA ho, 44640 se 88 Jain Education international For Privale & Personal use only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 949 ko una kAryoM kA jahA~ para tyAga ho evaM apadhyAna-khoTedhyAna Adi kA bhI tyAga ho, vaha anarthadaNDa vrata hai / isakA vizeSa tAtparya yaha hai-- binA prayojana hI jIvoM ko daNDa denA, anarthadaNDa kahA jAtA hai evaM usakA tyAga kara denA, 'anartha daNDavrata nAma kA guNavrata hai| anarthadaNDa ke 1.pApopadeza 2.hiMsAdAna 3.apadhyAna 4.duHzruti evaM 5.pramAdacaryA--ye pA~ca bheda haiM / mAranA, bA~dhanA, bahuta bojhA lAdanA Adi rUpa se tiryancoM ko kleza denevAlA upadeza denA, vyApAra kA upadeza denA, jisa kArya ke karane meM SaTa kAya ke jIvoM kI hiMsA hotI ho, aisA hiMsA paripUrNa upadeza denA yA mahala Adi || kA banavAnA rUpa Arambha kA upadeza denA evaM chala, kapaTa, dhokhebAjI kA upadeza denA; isa prakAra pApa kA kAraNa | upadeza denA 'pApopadeza' nAma kA anarthadaNDa hai| pharasA, talavAra, phAvar3A, agni, Ayudha tathA ber3I Adi hiMsA upakaraNoM ko dUsare ko pradAna karanA, 'hiMsAdAna' nAma kA anarthadaNDa hai| tIvra dveSa yA tIvra rAga se parAyI strI-putra Adi ke viSaya meM yaha cintavana karanA ki yaha ba~dha jAe yA mara jAe yA chida jAe Adi to acchA ho, aise khoTe cintavana kA nAma 'apadhyAna' nAma kA anarthadaNDa hai| jo zAstra, asi, masi, kRSi Adi Arambha, dhana-dhAnya Adika parigraha, raudra kAmoM kA sAhasa, mithyAtva, dveSa, rAga, ahaMkAra tathA kAma ke vikAroM kA utpanna karanevAle hoM, aise khoTe zAstroM kA sunanA-vicAranA 'duHzruti' nAma kA anarthadaNDa hai / pRthvI khodanA, jala bahAnA, agni kA jalAnA tathA pavana || kA phUMkanA--isa prakAra vyartha Arambha karanA, binA kAraNa vanaspati kA chedanA, svayaM calanA tathA dUsaroM ko calAnA, yaha saba 'pramAdacaryA' nAma kA anarthadaNDa hai| ina pA~coM prakAra ke anarthadaNDoM kA tyAganA anarthadaNDavrata kahA jAtA __Age tAMbUla, anna Adi bhogarUpa padArthoM kA tathA strI, bhUSaNa, vastra Adi upabhoga svarUpa padArthoM kA jo pramANa karanA hai, vaha 'bhogopabhoga parimANa' nAma kA guNavrata hai| jo vastu eka bAra bhoga kara punaH bhogane meM na Ave, vaha || 89 bhoga tathA jo bArambAra bhogane meM Ave, vaha upabhoga svarUpa kahalAtI hai| pAna, ilAyacI, bhojana Adi padArtha eka hI bAra bhogane meM Ate haiM; isalie ye bhogasvarUpa haiM evaM strI-bhUSaNa Adi padArtha bArambAra bhogane meM Ate haiM; isalie naye upabhoga svarUpa haiM / ina tInoM digvratoM ke sAtha-sAtha ananta jIvoM se vyApta adarakha Adi kandamUloM ko; jinake Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM mUla bhAga meM kIr3e hoM, aise phaloM ko tathA nindya puSpa Adi vastuoM ko bhI viSa ke samAna ahitakArI jAna kara tyAMga denA cAhiye / / 36-41 / / pUrva dizA meM sau kosa taka jAU~gA yA uttara dizA meM maiM pacAsa kosa Adi taka jAU~gA, aisA parimANa karanA to digvrata kA viSaya hai; parantu isI parimANa meM se kSetra kI maryAdA bA~dha kara jo pratidina yaha parimANa kara lenA hai ki Aja maiM amuka ghara taka jAU~gA athavA mandira taka jAU~gA, mandira se bAhara nahIM jAU~gA, vaha 'dezAvakAzika' nAma kA zikSAvrata kahalAtA hai| yaha 'dezAvakAzika' zikSAvrata vizeSa rUpa se jIva kI hiMsA kA nirodhaka hone se nirmalatA kA kAraNa hai; isalie mokSa ko prApta karAnevAlA mAnA jAtA hai / / 42 / / sAmAyika kA vidhAna tInoM kAla mAnA jAtA hai, jo mahAnubhAva mokSa prApti kI abhilASA se mana-vacana-kAya kI zuddhatA se tInoM kAla sAmAyika karate haiM, unake 'sAmAyika' nAma kA dUsarA zikSAvrata hotA hai / / 43 / / pratyeka mAsa kI aSTamI-caturdazI ke dina kisI prakAra ke Arambha ko na kara niyama se upavAsa karanA hai, vaha 'proSadhopavAsa' nAma kA tIsarA zikSAvrata hai / / 44 / / uttama pAtroM Adi ko dAna dene ke lie jo pratidina apane ghara kA dvAra dekhate haiM, dvArAprekSaNa karate haiM, tathA pAtroM ke prApta hone para unheM AhAra, auSadhi Adi cAroM prakAra kA dAna karate haiM; ve mahAnubhAva 'atithisaMvibhAga' nAma ke cauthe zikSAvrata ke dhAraka haiM / jisakI koI nizcita tithi na ho, vaha 'atithi kahalAtA hai evaM 'saMvibhAga' kA artha nirdoSa vastu kA denA hai arthAt muni Adi atithiyoM ke lie jo AhAra, auSadhi Adi kA pradAna karanA hai, vaha 'atithisaMvibhAga' kA anvartha hai / / 45 / / 'granthakAra' phala pradarzana karate hue kahate haiM ki jo mahAnubhAva uparyukta vratoM kA aticAra rahita pAlana karate haiM, unheM solahaveM svarga ke divya sukha bhogane ke lie prApta hote haiM / / 46 / / vratoM kA pAlana karanevAloM ke lie anta samaya meM sallekhanA kA bhI vidhAna hai| sallekhanA kA lakSaNa yaha batalAyA gayA hai ki tIvra upasarga Ane para yA durbhikSa upasthita hone para yA atyanta vRddhAvasthA hone para athavA tIvra roga ke upasthita hone para jisakA ki kisI prakAra se pratIkAra na ho sake--mRtyu kA hI samaya Akara upasthita ho jAe, usa samaya kisI kaSAya Adi se prerita na hokara dharma ke lie jo sanyAsapUrvaka zarIra kA tyAga karanA hai, vaha 'sallekhanA vrata' hai / jo mahAnubhAva bAraha vratoM ke pAlana karanevAle haiM, unheM uparyukta vratoM kA yAvajjIvana pAlana kara anta meM mRtyu ke samaya una samasta vratoM ke pavitra phala kI prApti ke lie zuddha bhAvoM se sallekhanA karanI cAhie 44 944 Jain Education international For Private & Personal use only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 47 / / isa prakAra jo mahAnubhAva ina bAraha vratoM kA aticArarahita vizuddha bhAvoM se pAlana karatA hai, unake dUsarI pratimA hotI hai, jo ki svargarUpI lakSmI kI sakhI svarUpa mAnI gaI / / 4 / / tIsarI sAmAyika pratimA hai, jo puruSa pratyeka dizA meM tIna-tIna Avarta isa prakAra bAraha Avarto ko kara evaM cAroM dizAoM meM cAra praNAma kara sthita honevAlA ho, yathAjAta rUpa kA dhAraka ho, donoM prakAra ke AsanoM se yukta ho, mana-vacana-kAya ko zuddha rakhanevAlA ho evaM tInoM kAla sAmAyika karanevAlA ho, vaha sAmAyika pratimA kA dhAraka hai / cauthI pratimA kA nAma 'satproSadhopavAsa' hai / jo mahAnubhAva pratyeka mAsa kI aSTamI evaM caturdazI ko zakti ko na chipA kara proSadhoM kA pAlana karanevAlA hai, vaha karmoM ko nAza karanevAlI 'satproSadhopavAsa' pratimA kA ka hai / pA~cavI pratimA kA nAma 'sacittavirata' hai, jo mahAnubhAva isa pA~cavI pratimA kA pAlana karanA cAheM, unheM mana-vacana evaM kAya se sacitta patra, bIja tathA phala Adi kA sarvathA tyAga kara denA cAhie evaM unheM aprAsuka jala bhI grahaNa nahIM karanA cAhie / / 46-50 / / chaThI pratimA 'rAtribhuktivirata' hai / jo mahAnubhAva rAtribhukti virata pratimA ke dhAraka haiM unheM dayA-dharma kI prApti ke lie jisa prakAra akhAdya--nahIM khAne yogya vastu kA sarvathA tyAga kara diyA jAtA hai, usI prakAra rAtri meM anna, pAna, khAdya evaM svAdya--ina cAroM prakAroM ke AhAra kA sarvathA tyAga kara denA cAhie / anna se yahA~ para bhojana liyA gayA hai| pAna se dUdha, zabeta Adi pIne yogya padArtha kA grahaNa karanA hai / khAdya se khAne yogya padArtha per3A, lADU Adi lie haiM evaM svAdya se ilAyacI, pAna, supArI Adi padArthoM kA grahaNa hai||51|| isa mahAnubhAva pahilI pratimA se chaThI pratimA paryaMta ina pratimAoM kA nirdoSa rUpa se pAlana karanevAlA hai, samyagdarzana se vaha mahAnubhAva jaghanya zrAvaka mAnA gayA hai / / 52 / / sAtavIM 'brahmacarya' pratimA hai| jo mahAnubhAva apanI-parAI samasta striyoM ko apanI mAtA ke samAna mAnatA hai evaM unase rancamAtra bhI rAga kA sparza nahIM rakhatA, vaha mahAnubhAva 'brahmacarya' pratimA kA pAlana karanevAlA brahmacArI hai / / 53 / / ghara kA samasta Arambha aneka prakAra ke pApoM kA kAraNa hai; arthAt sevA, khetI, vyApAra Adi koI bhI Arambha kiyA jAe, niyama se usase pApoM kI utpatti hotI hai / 3 isa prakAra pApa ke kAraNa svarUpa ghara ke Arambha kA mana-vacana evaM kAya kI zuddhatApUrvaka tyAga karanevAle haiM, una || mahAnubhAva zrAvaka ke 'Arambha-tyAga' nAmaka AThavIM pratimA hotI hai / / 54 / / navamI pratimA kA nAma 'paricita-parigraha-tyAga' Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / hai / parigraha samasta anarthoM kA mUla kAraNa hai / jo zrAvaka vastra evaM pAtra ke sivAya zeSa samasta prakAra ke parigraha || kA tyAgI hai arthAta kSetra, vastu Adi Upara kahe gae daza prakAra ke parigraha se mamatva haTA kara jo zrAvaka nirmamatva pariNAma meM lIna hai evaM apane AtmasvarUpa ke andara virAjamAna hai tathA santoSI hai, vaha puruSa 'paricita-parigraha-tyAga' nAmaka navamI pratimA kA dhAraka hai / / 55 / / isa prakAra jo samyagdRSTi, rAgarahita evaM dharma meM lIna hokara ina nau pratimAoM kA nirdoSa rUpa se pAlana karanevAlA hai, vaha madhyama zrAvaka kahA jAtA hai / / 56 / / dazamI pratimA kA nAma || ma|| 'anumati-tyAga' hai / jo zrAvaka ghara Adi ke kAryoM meM evaM AhAra Adi meM rancamAtra bhI apanI anumati (salAha) || ma nahIM detA arthAt sadA madhyastha bhAva rakhatA hai, vaha zrAvaka 'anumati-tyAga' nAmaka dazamI pratimA kA dhAraka kahA jAtA | hai||57|| tathA gyArahavIM pratimA kA nAma 'utkRSTa zrAvaka' hai| jo zrAvaka apane nimitta se honevAle 'sadoSa' AhAra nA ko akhAdya ke samAna nindanIya jAna kara use grahaNa nahIM karatA evaM kSobhi vRtti se AhAra grahaNa karatA hai arthAt tha ghara-bAra se virakta hokara jahA~ munirAja virAjamAna hoM, usa vana meM jAkara evaM guru ke samIpa meM vratoM ko dhAraNa kara tapa kA AcaraNa karatA hai, bhikSAcaryA se AhAra grahaNa karatA hai evaM cailakhaNDa-kopIna mAtra parigraha kA dhAraka hai, vaha puruSa 'utkRSTa zrAvaka' nAmaka gyArahavIM pratimA kA dhAraka hai / / 58 / / isa prakAra jo samyagdRSTi mokSa prApti kI abhilASA se ina gyAraha pratimAoM kA nirdoSa rUpa se pAlana karatA hai, vaha 'utkRSTa zrAvaka' hai evaM vaha svarga tathA mokSa kI prApti kA pAtra hai / / 56 / / isa prakAra gRhastha-dharma kA upadeza dekara zrIjinendra bhagavAna ne kahA ki gRhasthoM ko Ananda pradAna karane ke lie gRhastha-dharma kA varNana kara diyA gayA; aba yatiyoM ko Ananda pradAna karane ke lie yati-dharma kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai-- ahiMsA Adi pA~ca mahAvrata, IryA Adi pA~ca samitiyA~, pA~coM indriyoM kA nirodha 15, kezoM kA loMca karanA 16, samatA Adi cha:Avazyaka 22, samasta vastra kA tyAga 23, yAvajIvana snAna kA na karanA 24, bhUmi para zayana | 25, dantadhAvana nahIM karanA 26, rAgarahita khar3e-khar3e AhAra lenA 27, evaM eka bAra laghu bhojana kA karanA 28-ye aTThAIsa muniyoM ke mUlaguNa haiM / samIcIna-dharma ke mUla kAraNa hone se inakI mUlaguNa saMjJA hai evaM ye mokSa pradAna karanevAle haiN| / / 60-63 / / mUlaguNoM kI prazaMsA karate hue granthakAra kahate haiM ki ve mUlaguNa vAstavika dharma ke mUla Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa haiM evaM yama-niyama Adi kI utpatti ke bhI pradhAna kAraNa haiM evaM ina mUlaguNoM ke pUrNa rUpa se pAlana karane se hI caurAsI lAkha uttara guNoM kI siddhi hotI hai; isalie jo puruSa uttara guNoM ko prApti ke abhilASI haiM, unheM prANoM ke jAne para bhI kabhI bhI ina mUlaguNoM kA parityAga nahIM karanA cAhie tathA ina samasta mUlaguNoM kA AcaraNa karane se vAstavika dharma kI prApti hotI hai, usa dharma kI kRpA se tInoM loka kA mahAna kalyANa prApta hotA hai evaM krama se mokSa bhI milatA hai / isalie jo zrAvaka dharma ko prApta karanA cAhate haiM evaM ananta sukhamaya mokSa prApti kI pUrI-pUrI || abhilASA rakhate haiM, unheM digambarI jaina dIkSA dhAraNa kara mana-vacana-kAya kI zuddhipUrvaka samasta mUlaguNoM kI acchI || ma taraha ArAdhanA karanI cAhie / unake pAlana karane meM kisI prakAra kI virAdhanA na ho, yaha hara samaya dhyAna meM rakhanA cAhie / / 64-66 / / uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya evaM brahmacarya--ye daza lakSaNa vAstavika dharmarUpI kalpavRkSa ke bIja svarUpa haiM--inako dhAraNa karane se vAstavika dharma kI niyama se utpatti hotI hai / isalie jo puruSa dharma prApta karanA cAhate haiM evaM mokSa prApti kI hRdaya meM pUrI-pUrI abhilASA. rakhate haiM, unheM vAstavika dharma ke kAraNa svarUpa uttama kSamA Adi lakSaNoM kA niyama se sevana karanA cAhie evaM kabhI bhI unase vimukha nahIM rahanA cAhie / / 67-66 / / jisa uttama kSamA Adi dharma kA Upara ullekha kiyA gayA hai, vaha samasta nirdoSa dharma nirdoSa tapoM ke dvArA hotA hai| uttama AcaraNa, dhyAna, adhyayana, vairAgya bhAvanA, zuddha mana-vacana-kAya kI kriyAyeM, nirdoSa smtaa| bhAva evaM dharmAnukUla saMvega kI bhAvanAoM se hotA hai / isalie jo mahAnubhAva dharma ke abhilASI haiM, unheM dharma kI vRddhi ke lie bAraha prakAra kA tapa, dhyAna, adhyayana, zubhayoga evaM AhAra Adi kA sadA dhyAna rakhanA cAhie / / 70-72 / / isa parama pAvana dharma kI kapA se hI patra-pautra Adi kI prApti hotI hai| iSTa bhogoM kA milanA bhI dharma se hI hotA hai| sajjana evaM mitra ke samAna sevaka bhI dharma kI kRpA se prApta hote haiN| mAtA-pitA Adi bA~dhavoM kI prApti bhI dharma kI hI kRpA se hotI hai / zrRMgAra kI khAni evaM dharma kAryoM meM pUrI sahAyatA pahu~cAne vAlI striyA~, parvata ke samAna vizAla gajarAja. U~ce-U~ce ratha evaM acchI taraha prazikSita azva bhI dharma kI kapA se prApta hote haiM; chatra, camara, rAjya Adi padArtha, uttamottama bhUSaNa, U~ce-U~ce makAna tathA anya uttamottama padArtha dharmAtmAoM ko svataH siddha (prApta) hote FFFFEB |93 Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| jo paruSa dharmAtmA haiM. unake samasta prakAra ke kalyANakoM ko pradAna karanevAlI lakSmI dharmarUpI mantra se vaza kI || gaI gahadAsI ke samAna rahatI hai| ahamindrapada, indrapada, sarvArthasiddhi vimAna kI vibhUti, uttama svarga kA sukha bhI 1 garma kI kapA se prApta hotA hai| jo manaSya dharmAtmA haiM. dharma kI kapA se unake SaTa khaNDa kI vibhati. nau nidhi. caudaha | ratna. saMdarzana-cakra Adi cakravartI kI samasta vibhati prApta hotI hai aura bhI aneka prakAra kI lakSmI prApta hotI hai| sabase pavitra evaM pradhAna tIrthaMkara kI vibhUti hai; parantu dharmAtmAoM ko dharma kI kRpA se vaha bhI prApta ho jAtI hai / gaNadhara pada evaM Rddhi Adi aneka prakAra kI vidyAyeM bhI dharma kI kRpA se prApta hotI haiM / vizeSa kyA ? tInoM || loka meM jo vastu bahuta dUra hai, atyanta durlabha hai evaM amUlya hai, vaha vastu bhI dharma kI kRpA se apane-Apa hAtha para Akara virAja jAtI hai| mokSalakSmI kI prApti saMsAra meM atyanta kaSTasAdhya hai; parantu jo mahAnubhAva dharmarUpI dhana ke svAmI haiM, vaha mukti-lakSmI bhI una para rIjha jAtI hai evaM pAsa Akara prApta ho jAtI hai, phira anya devAMganAoM kI || to bAta hI kyA hai arthAt dharma kI kRpA se unakA prApta honA atyanta sulabha hai / isalie granthakAra upadeza dete haiM || ki jo mahAnubhAva dhArmika haiM--parama dharmAtmA haiM, unheM yatnapUrvaka sadA dharma kA sevana karanA cAhie / jo mahAnubhAva pUrva puNya ke udaya se saMsAra meM sukhI haiM, unheM bhI dharma-vRddhi, sukha-vRddhi evaM mokSa ke lie dharma dhAraNa karanA || || caahie| jo daHkhI haiM, unheM daHkha dUra karane ke lie sadA uttama dharma dhAraNa karanA cAhie / pApI jIvoM ko pApa kI hAni ke lie dharma dhAraNa karanA paramAvazyaka hai evaM jo saMsAra kI duSTa dazA se bhayabhIta haiM, unheM mokSa kI prApti ke lie dharma kA sevana karanA cAhie / saMsAra meM manuSya-janma kA pAnA atyanta durlabha hai--bar3I kaThinatA se prApta hotA haiM; isalie jo manuSya vidvAna haiM--saMsAra kI paristhiti ke vAstavika rUpa se jAnakAra haiM, unheM kAla kA eka kSaNamAtra bhI dharma kArya ke binA nahIM bitAnA cAhie / / 73-64 / / isa prakAra jisa samaya zrIjinendra bhagavAna ne samIcIna-dharma, usakA phala evaM usake bheda Adi kA vistAra se ||94 varNana kiyA, usa samaya samavazaraNa ke andara jitane bhI bhavya baiThe the, sabakI pariNati dharma kAryoM kI ora jhuka: / / 85|| dharmopadeza ke sAtha-sAtha zrIjinendra bhagavAna ne mokSa, mokSa kA phala, mokSa kA mArga evaM mokSa ke kAraNoM kA bhI vistAra se nirUpaNa kiyA / dravya, kSetra, kAla, bhava evaM bhAva-isa prakAra pA~coM parAvartanoM kA bhI spaSTa rUpa se Jain Education international For Privale & Personal Use Only . Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bPF pratipAdana kiyA / / 16 / / adholoka, madhyaloka evaM Urdhvaloka ke bheda se loka tIna prakAra kA hai| zrI jinendra bhagavAna ne tInoM prakAra ke loka kA bhI vistAra se varNana kiyA / loka ke bAda aloka hai / sivAya AkAza-dravya ke usake andara koI bhI dravya nahIM rahatA, zrIjinendra bhagavAna ne apanI divya vANI se usakA bhI niHzaMkita rUpa se varNana kiyA / 17 / / utsarpiNI evaM avasarpiNI ke bheda se kAla do prakAra kA mAnA jAtA hai| jisa kAla meM manuSyoM ke bala, vIrya Adi kI nirantara vRddhi hotI jAe, usakA nAma 'utsarpiNI' hai evaM jisa kAla meM unakI hInatA hotI jAe, usa kAla ko 'avasarpiNI' mAnA gayA hai / utsarpiNI evaM avasarpiNI donoM kAloM meM se pratyeka kAla ke cha:-chaH bheda mAne gae || ma haiM / ve 1.suSamA-suSamA 2.suSamA 3.suSamA-duHSamA 4.duHSamA-suSamA 5.duHSamA evaM 6.duHSamA-duHSamA--isa rUpa se haiN| || zrIjinendra bhagavAna ne kisa rUpa se kisa kAla kI hAni hotI hai evaM kisa rUpa se kisa kAla kI vRddhi hotI hai, vistAra se yaha bAta batalAI tathA kisa-kisa kAla meM kitanA-kitanA Ayu, kAya Adi kA parimANa hotA hai, yaha bAta zrIjinendra bhagavAna ne acchI taraha pratipAdita kI / / 18 / / tIrthaMkara, balabhadra, cakravartI, nArAyaNa evaM pratinArAyaNoM ke caritroM kA bhI varNana kiyA evaM unake kaise zarIra the, kaisI-kaisI RddhiyA~ thIM, kaise-kaise unheM sukha prApta the evaM kaisI-kaisI unake zarIra Adi kI sAmarthya thI--yaha saba bhI bhalIbhA~ti varNana kiyA / / 6 / dvAdazAMga zrutajJAna ke andara tInoM kAla sambandhI padArthoM kA jo bhI varNana thA, vaha bhI zrI jinendra bhagavAna ne gaNadharoM ke lie vyakta kara batalAyA / / 60 / / zrIjinendra bhagavAna ke mukha se nikale hue mahAmiSTa vacanarUpI dharmAmRta kA pAna kara samasta gaNa athavA saMgha ne usa samaya apane ko janmarUpI dAha se rahita samajhA evaM ve apane ko parama sukhI anubhava karane lage / / 6 / / zrI jinendra bhagavAna kA upadeza suna kara bahuta se dharmAtmA bhavya jIvoM ko saMsAra se udAsInatA ho gaI / unhoMne dharma-sambandhI kAryoM ke andara mana lagAyA evaM vairAgyarUpI vajra se moharUpI parvata ko khaNDa-khaNDa kara pavitra tapa dhAraNa kara liyA / / 62 / / zrIjinendra bhagavAna ke mukha se dharmopadeza pAkara bahuta se pazu evaM manuSyoM ne 'zrAvaka ||95 vrata' arthAt 'aNuvratoM' ko dhAraNa kara liyA evaM tapa, dAna, pUjana Adi pavitra kAryoM meM unhoMne apane bhAvoM ko dRr3ha kiyA / / 63 / / bahuta se devoM ne kAla-labdhi kI kRpA se zrIjinenda bhagavAna ke mukha se dharmAmRta kA pAna kara mithyAdarzanarUpI viSa kA vamana kara diyA evaM samyagdarzana ko dhAraNa kara liyA / / 64|| gaNadharoM meM pradhAna gaNadhara 42Fb PF Jain Education interational Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizAkha ne bhI samasta bhavya jIvoM kA upakAra ho, mokSa - mArga kI prApti ho evaM ahiMsArUpI dharma - tIrtha kI pravRtti ho, isa abhilASA se apanI nirUpama prakhara buddhi se zrIjinendra ke mukha 'tatva-svarUpa prApta kara use karor3oM nayoM kI bhaMgiyoM ke sAtha dvAdazAMga mahAsamudra rUpa raca diyA / / 65-66 / / bhagavAna kI divya - dhvani kA khiranA jisa samaya samApta huA evaM manuSyoM kA kolAhala zAnta ho gayA, usa samaya dharma - tIrthoM meM zrIjinendra bhagavAna kA vihAra ho, isa pavitra abhilASA ko hRdaya meM dhAraNa kara samasta prANiyoM ke hita ke icchuka saudharma svarga ke indra ne bar3e Ananda se zrI jinendra bhagavAna ke donoM caraNakamaloM meM praNAma kiyA evaM dharmopadeza se jAyamAna jo guNa haiM, unheM lakSya kara vaha zrIjinendra bhagavAna kI isa prakAra stuti karane lagA -- tha he bhagavan ! ApakI vacanarUpI kiraNoM se moha evaM ajJAnarUpI andhakAra Aja sarvathA naSTa ho rahA hai, jisase bhavya jIvoM ko vAstavika mArga kA jJAna ho rahA hai| isalie tInoM loka ke bharaNa-poSaNa karanevAle Apa hI haiM evaM Apa hI samasta bhavya jIvoM ke bandha - svarUpa haiM / / 67-66 / / gambhIra samudra ke andara par3anevAle jIva jisa prakAra jahAja ke sahAre apane abhISTa sthAna para pahu~ca jAte haiM, usI prakAra he svAmI ! yaha saMsArarUpI samudra dustara hai--jaldI tirA pu nahIM jA sakatA, isameM gotA mArate hue prANiyoM ko dharmopadezarUpI jahAja kI sahAyatA se Apa hI tAra sakate ho evaM pu una prANiyoM kI abhilASA mokSarUpI pattana ko prApta karane kI hai, so usa pattana meM Apa hI unheM pahu~cA sakate ho, anya kisI kI isa samaya vaisI sAmarthya nahIM / / 100 / saMsAra meM tArAgaNa, kandamUla ke andara rahanevAle jIva, samudra kI lahareM, AkAza ke pradeza evaM ekendriya Adi jIvoM kI gaNanA nahIM kI jA sakatI -- kitanA bhI koI prayatna kyoM na kareM, unheM gina nahIM sakatA / usI prakAra he bhagavan ! Apake guNa samudra haiM; isalie Apake agaNita guNoM ko bhI ginA nahIM jA sakatA arthAt Apa ananta guNoM ke piNDa svarUpa haiM / / 101 / isalie he nAtha ! Apake guNa ananta haiM evaM hamAre sarIkhe hIna-zakti ke puruSa unheM varNana karane kI sAmarthya nahIM rakhate; ataH Apake guNoM kA varNana karane ke lie hama kisI prakAra kA parizrama nahIM uThAnA cAhate / / 102 / / he tInoM loka ke svAmI bhagavan ! jisa prakAra sUrya ke ugra tApa se murajhAye hue dhAnyoM ke paudhoM ko jala kI phuhAra se sIMcA jAtA hai; usa samaya ve uttama phaloM ko pradAna karate haiM, usI prakAra ye bhavyarUpI dhAnya pApa ke AtApa Adi se murajhAe hue haiM-- pApa kI tIvratA se inakI zrI ma li 9464 Na zrI ma lli nA 5 2 55 tha rA Na 96 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma-zakti hIna ho cukI hai, Apa dharmAmRta pradAna kara inheM sabala banAveM, jisase ye uttama phaloM ko prApta kara leM / / 103 / / he prabho ! samasta prakAra ke anarthoM ko karanevAle balavAna zatru mohanIya-karma kI senA ko Apane sarvathA naSTa kara diyA hai evaM sanmArga ke upadeza karane kI ApameM paripUrNa yogyatA pragaTa ho gaI hai| aba yaha samaya usa vAstavika mArga ke upadeza kA Akara upasthita ho gayA hai, jaba Apa bhavya jIvoM ko dharmopadeza pradAna kreN| vizeSa kahanA vyartha hai| he prabho ! prArthanA yahI hai ki bhavya-jIvoM ke Apa zaraNa baneM--unheM vAstavika mArga kA upadeza pradAna kareM; kyoMki isa saMsAra meM bhavya-jIvoM ke zaraNa Apa hI haiM--Apake sivAya anya koI zaraNa nahIM ho sktaa|' isa prakAra vinayapUrvaka nivedana kara vaha dharmAtmA saudharma svarga kA indra apanI jagaha para Akara baiTha gayA / / 104-10 / / jisa prakAra sUrya kamaloM ko prasphuTita kara unakA upakAra karatA hai evaM samasta jIvoM ke hita meM udyata rahatA hai arthAt sUrya ke udayakAla meM hI samasta prANI apane-apane hitakArI kAryoM meM pravRtta hote haiM, usI prakAra dharma ke sUrya-svarUpa ve zrIjinendra bhagavAna samasta jIvoM ke hita meM udyata hokara samasta bhavya jIvarUpI kamaloM ke upakAra kI abhilASA se indra kI prArthanA ke anusAra zIghra hI apane Asana se uTha khar3e hue evaM cakravartI jisa prakAra vizAla vibhUti evaM senA Adi ke sAtha digvijaya karane ke lie jAtA hai evaM cakra usake Age calatA hai, usI prakAra dharma ke cakravartI ve zrIjinendra bhagavAna muni-AryikA Adi saMgha evaM aneka devoM ke sAtha vizAla vibhUti se maNDita hokara digvijaya karane ke lie arthAt samasta Arya kSetra meM dharmopadeza karane ke lie cala die evaM dharmacakra unake Age-Age calane lagA / / 106-107 / / usa samaya bhagavAna ke prasthAna karane para paTaha Adi agaNita vAdyoM kI tumula dhvani se evaM 'he deva ! jIveM, nAdeM, virade' ityAdi manohara zabdoM se samasta AkAza ko vyApta karate hue devagaNa atyanta Anandita hokara unake sAtha-sAtha calane lge|| 108 / / ahaMta bhagavAna ko cauMtIsa (34) atizaya mAne gae haiN| unameM daza janma ke atizaya haiM, unakA varNana to unake janma ke samaya kara diyA gayA hai| kevalajJAna ke samaya daza atizaya hote haiM, ve isa prakAra haiM-- 1.jisa sthAna para zrIjinendra bhagavAna kA samavazaraNa hai, usake cAroM ora eka sau yojana paryaMta subhikSatA kA honA, 2.AkAza meM gamana, 3.vyAghra Adi krUra jIvoM ke dvArA anya nirbala prANiyoM kA na mArA jAnA arthAt adayA 4444 tha |97 Jain Education international For Privale & Personal use only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrI ma lli tha tha ma 1.bhagavAna kI bhASA ardhamAgadhI thI jo ki pazu- deva evaM manuSyoM ko bhinna-bhinna rUpa se samasta arthoM ko sUcita karatI thI / 2.svabhAva se hI 'badhyaghAtaka' nAma kA virodha rakhanevAle sarpa-nevalA Adi jIvoM kI paraspara mitratA thI, lli 3. vRkSoM kI paMktiyA~ samasta RtuoM ke phala-puSpoM se yukta thIM, 4. darpaNa ke madhya bhAga ke samAna atyanta nirmala maNimayI nA pRthvI thI, 5. vAtakumAra devoM ke dvArA zItala manda sugandha pavana bahatI thI, 6. zrIjinendra bhagavAna ke samIpa rahanevAle nA samasta jIvoM ko paramAnanda thA, 7. pavanakumAra devoM ne jamIna ko tRNa, kaMTaka Adi se rahita kara diyA thA, 8. stanitakumAra jAti ke bhavanavAsI devoM ne bhagavAna ke samIpa kI sau yojana pramANa pRthvI sugandhita jala kI varSA se sugandhita kara rakkhI thI, 6.calate samaya zrIjinendra bhagavAna ke caraNakamaloM tale devagaNa suvarNamayI kamaloM kI racanA karate cale jAte the, 10.zAli Adi dhAnyoM ke vRkSa phaloM ke bhAra se namrIbhUta the, 11. zrIjinendra bhagavAna ke samIpa meM AkAza evaM dizAyeM nirmala thIM, 12. indra kI AjJA se devagaNa Apasa meM eka-dUsare ko bulAte the, 13. bhagavAna ke Age-Age dharmacakra calatA thA jo ki hajAra aroM kA dhAraka thA evaM apanI daidIpyamAna kiraNoM se samasta dizAoM ko jagamagAtA thA evaM andhakAra kA nAzaka thA evaM cAroM ora se devoM se veSTita thA tathA 14. bhagavAna ke cAroM ora darpaNa-kalaza-jhArI Adi ATha mAMgalika dravya zobhAyamAna the --isa prakAra bhagavAna ke ye caudaha atizaya devakRta pu rA kA abhAva, 4.alaukika kalyANa ke dhAraka kevalI ke bhojana kA na honA arthAt kavalAhAra rahitapanA, 5. upasarga kA abhAva, 6.cAroM dizAoM meM cAra mukhoM kA dikhanA, 7. samasta vidyAoM kA svAmIpanA, 8. chAyA rahita zarIra kA honA, 6.netroM ke palakoM kA na hilanA evaM 10. nakha- kezoM kA na bar3hanA--isa prakAra jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmoM ke nAza se ye daza atizaya kevalI bhagavAna ke pragaTa hote haiM, jo ki niraupamya hote haiM, unakI upamA nahIM dI jA sakatI / inake sivAya zeSa caudaha atizaya devakRta hote haiM, evaM ve isa prakAra haiM- Na / / 106-121 / / zrI jinendra bhagavAna ke samIpa meM ATha prAtihAryoM kI bhI apUrva zobhA thI evaM ye prAtihArya isa prakAra the -- 1.zrIjinendra bhagavAna ke samIpa meM azoka vRkSa vidyamAna thA jo ki zoka kA nAza karanevAlA thA evaM daidIpyamAna ratnamaya thA, 2 . kalpavRkSoM se jAyamAna puSpoM ke samUhoM se devagaNa puSpa vRSTi karate the, 3. bhagavAna kI divya-dhvani pu rA Na 98 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ma li nA tha 9469 pu rA Na khiratI thI jo ki megha kI garjanA ke samAna gambhIra thI va madhura thI evaM samasta loka kA hita karanevAlI thI tathA ajJAnarUpa andhakAra kA nAza karanevAlI thI evaM samasta padArthoM ko prakAzita karane meM dIpaka ke samAna thI, 4. devagaNa bhagavAna ke Upara cauMsaTha camara Dhorate the, 5 . prabhu kA bhA~ti-bhA~ti kI maNiyoM se jur3A huA suvarNamaya divya siMhAsana thA, 6. bhagavAna ke pIche bhAmaNDala vidyamAna thA jo ki karor3a sUryoM kI prabhA se adhika prabhA kA dhAraka thA, 7. sAr3he bAraha karor3a vAdyoM ke sAtha - sAtha dundubhI dhvani hotI thI tathA 8. zIza para tIna chatra the, jo ki tIna candramA sarIkhe jAna par3ate the evaM motiyoM kI mAlAoM se zobhAyamAna the / isa prakAra ye ATha prAtihArya zrIjinendra bhagavAna kI apUrva zobhA bar3hA rahe the / / 122 - 126 / / bhagavAna ke 1. anantajJAna -- kevalajJAna 2. 2. anantadarzana -- kevaladarzana 3 . anantavIrya evaM 4.anantasukha--ye cAra ananta catuSTaya zobhAyamAna the / isa prakAra cauMtIsa atizaya, ATha prAtihArya evaM cAra ananta catuSTaya--ina kula chiyAlIsa guNoM ke dhAraka ve zrImallinAtha bhagavAna atyanta zobhAyamAna jAna par3ate the / ve zrIjinendra bhagavAna samasta bhavya jIvoM ko santoSa upajAte evaM megha ke samAna apane divya vacanarUpI amRta se sabako Anandita karate hue samasta pRthvI para vihAra karane lage / / 127 - 128 / / jisa prakAra sUrya apanI ugra kiraNoM se andhakAra ko naSTa karatA hai evaM samasta jagat ko prakAzamAna karatA hai, usI prakAra ve zrIjinendrarUpI bhagavAna sUrya bhI apane vacanarUpI kiraNoM se mithyA - moharUpI andhakAra kA sarvathA nAza kara saMsAra meM tatvoM ke svarUpa kA prakAza karane lage / / 126 || zrImallinAtha bhagavAna ke vizAkha Adi aTThAisa gaNadhara the, jo ki samasta prakAra kI RddhiyoM se zobhAyamAna the evaM bhagavAna ke caraNakamaloM ko praNAma karate the / / 130|| zrIjinendra bhagavAna ke sAtha meM gyAraha aMga caudaha pUrva ke dhArI sAr3he pA~ca sau ( 550 ) muni the / zikSaka jAti ke muni unatIsa hajAra the / jo muni avadhijJAna ke dhAraka the, ve bAIsa sau ( 2200 ) pramANa the / jitane pramANa ye avadhijJAnI the, utane hI pramANa arthAt bAIsa sau hI kevalajJAnI muni the, jo ki apane kevalajJAna se samasta loka - Aloka ko spaSTa rUpa se dekhate the / mithyAtva ko sarvathA naSTa karanevAle parama samyagdRSTivAdI muni caudaha sau ( 1400 ) the / vikriyA Rddhi ke dhAraka unatIsa sau (2600) the / mana:paryayajJAnI muni zrIjinendra bhagavAna ke samavazaraNa meM sAr3he satraha sau (1750) the, jo ki zrIjinendra bhagavAna ke parama bhakta the evaM sUkSmarUpa se padArthoM ke dekhanevAle the / isa prakAra ye samasta vidvAna muni 99 zrI ma lli nA tha pu rA Na Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milakara cAlIsa hajAra (40000 ) pramANa the| ye munigaNa mohAMdhakAra ke sarvathA nAza karanevAle the evaM saMsAra kI zobhA / / 135 / / zrI zrI zrIjinendra bhagavAna kI sabhA meM bandhuSeNA AryikA Adi ko lekara pacapana hajAra (55000) AryikAyeM thIM, jo ki samyagdRSTi evaM mUlaguNoM ko dhAraNa karanevAlI thIM evaM zrI jinendra bhagavAna ke caraNakamaloM ko praNAma karanevAlI thIM / / 136 / / eka lAkha (100000 ) zrAvaka the evaM tIna lAkha zrAvikAyeM thIM jo ki samyagdRSTi the, zrAvakoM ke vratoM ke dhAraka the evaM zrI jinendra bhagavAna kI pUjA tathA bhakti meM sadA tatpara the / / 137 / / zrImallinAtha bhagavAna kI sabhA meM deva evaM unakI deviyA~ asaMkhyAta the, asaMkhyAta pazu the / ye samasta samyagdRSTi evaM zrAvakoM ke vratoM se tathA zrIjinendra bhagavAna ke caraNoM kI pUjA karanevAle the / / 138 / / isa rUpa se ve zrI mallinAtha kevalI bhagavAna nA uparyukta bAraha gaNoM se pariveSTita the; bhavyoM ko mokSa sthAna meM le jAnevAle the, vAstavika dharma kA mArga prakAzana karate nA ma ma lli the yukta lli tha pu rA rA Na Na the / isa prakAra AryakhaNDa meM rahanevAle samasta deza evaM nagara Adi meM unhoMne chattIsa dina sau varSa kama pacapana hajAra varSa paryaMta vihAra kiyA thA / jaba Ayu ke anta meM kevala eka mAsa kA samaya zeSa raha gayA, usa samaya ve zrIjinendra pu bhagavAna sammedazikhara pahAr3a para jAkara virAjamAna ho gae || 141 / vahA~ para Akara zrIjinendra bhagavAna ne apanI divya-dhvani evaM yoga ko sakuMcita kara diyA, niSkriya ho gae evaM zeSa cAra aghAtiyA karma arthAt vedanIya, Ayu, nAma evaM gotra--ina cAroM karmoM ko naSTa karane ke lie 'pratimAyoga' dhAraNa kara liyA tathA jabataka Ayu kA anta na huA, tabataka usI sthAna para pA~ca hajAra muniyoMke sAtha apanI AtmA meM 'sUkSmakriyApratipAtI' nAmaka tIsare zukladhyAna ko dhAraNa kara virAjamAna ho gae / / 142 - 143 / / vahA~ virAjamAna hokara maNimayI dIpaka ke samAna 'vyuparatakriyAnivRtti' nAmaka cauthe zukladhyAna se zrI jinendra bhagavAna ne cAroM aghAtiyA karmoM kA sarvathA nAza kara diyA / ' ayogakevalI' nAma ke caudahaveM guNasthAna meM unhoMne audArika, taijasa evaM kArmANa -- ina tInoM zarIroM kA sarvathA nAza kara diyA evaM 100 jisa prakAra eraNDa ke bIja kA svabhAva bandha ke naSTa ho jAne para Upara ko hI jAne kA hai, usI prakAra samasta karmoM se rahita AtmA kA bhI UrdhvamAna svabhAva hone se ve jJAnamUrti zrIjinendra bhagavAna phAguna sudI paMcamI ke dina jaba ki 'bharaNI' nAmaka zubha nakSatra thA, pUrva rAtri ke samaya loka ke agrabhAga meM jAkara virAjamAna ho gae / / 144-146 / / 5 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva Adi AThoM guNoM ko prApta kara tathA siddha hokara anantakAla paryanta vahA~ para ve virAja gae evaM usa alaukika sukha kA anubhava karane lage ki jo ki anta-rahita ananta hai, upamA-rahita hai, divya hai, samasta prakAra ke klezoM se rahita hai, svAdhIna hai, vinAza-rahita avinAzI hai, utkRSTa hai, indriyoM se jAyamAna nahIM hai, samasta prakAra kI bAdhAoM se rahita hai tathA mahAna hai / / 147-146 / / jisa samaya bhagavAna mukta ho gae, devoM ko jJAta ho gyaa| bhagavAna kI bhakti ke karane meM sadA dattacitta ve samasta deva apane-apane indroM tathA parivAra ke devoM ke sAtha zIghra hI unakI nirvANabhUmi sammedAcala para A gae / zrIjinendra || ma bhagavAna usI zarIra se mokSa gae the; isalie unakA vaha zarIra sAkSAt mokSa kA kAraNa hone se parama pavitra thA / | ataH devoM ne bar3I bhakti se unakA zarIra aneka prakAra ke ratnoM se zobhAyamAna pAlakI meM virAjamAna kara diyA / mahAsugandhita uttamottama dravyoM se use pUjA evaM anta meM devoM ne zIza jhukA kara bar3e vinaya se use namaskAra kiyA / / 146-151 / / agnikumAra jAti ke bhavanavAsI devoM ke mukuTa se jAyamAna agni se bhagavAna kA zarIra dUsarI paryAya ko prApta ho gayA; arthAt bhasma ho gyaa| jisa samaya vaha dUsarI paryAya ko prApta ho rahA thA, usa samaya usakI utkaTa sugandhi se samasta dizAyeM sugandhita ho gaI thiiN| unake zarIra kI jo bhasma huI thI, devoM ne yaha kahakara ki "jisa prakAra yaha avasthA zrImallinAtha bhagavAna kI huI hai, usI prakAra hamArI bhI ho"--use zrImallinAtha bhagavAna ke svarUpa kI prApti kI abhilASA se apane-apane mastaka tathA samasta zarIra se lagA liyA / punaH samasta indroM ne mila kara 'Ananda' nAmaka nATaka kiyA, anta meM apanA samasta kArya samApta kara ve zrI jinendra bhagavAna ke guNoM kI prazaMsA karate hue apane-apane sthAnoM para cale gae / / / 152-154 / / jina zrImallinAtha bhagavAna ne puNya ke tIvra vipAka se pahile to manuSya evaM devagati ke andara honevAle uttama sukha kA sAnanda bhoga kiyA; usake bAda tIna loka ke indroM dvArA vandanIya parama pAvana tIrthaMkara padavI prApta kI; pazcAt samasta cAritra ko dhAraNa kara jJAnAvaraNa Adi samasta karmoM ko naSTakara mokSa pada pAyA; ve zrImallinAtha bhagavAna hamArI rakSA kareM / / 155 / / jo zrImallinAtha bhagavAna pahile to 'vaizravaNa' nAma ke rAjA hue, vahA~ para 'ratnatraya' nAma kA pavitra vrata AcaraNa kara pIche saMyama le uttama tapoM kI kRpA se divya pA~ca anuttara vimAnoM meM se cauthe 'aparAjita' nAma ke JFFFF fy 4 w Jain Education international Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAna meM mahAna Rddhi ke dhAraka ahamindra deva hue, phira vahA~ se caya kara mokSarUpI lakSmI ke bharttA : hue; ve zrImallinAtha bhagavAna sadA tumhArA kalyANa kareM / / 156 / / bAlya avasthA meM hI jina zrImallinAtha bhagavAna ne uttama taparUpI tIkSNa khaDga se moha Adi samasta karmoM kA sarvathA nAza kara ananta sukha pradAna karanevAlI mokSarUpI lakSmI ko prApta kiyA, una zrI mallinAtha bhagavAna kA isa zrI mallinAthapurANa meM jo maiMne stavana evaM vinaya kiyA hai, vaha unakI vibhUti kI prApti kI abhilASA se kiyA hai / aba prArthanA yahI hai ki ve bhagavAna zIghra hI mujhe apane samasta guNoM ko pradAna kareM evaM una guNoM ke virodhI jitane bhI karma haiM, ve mere sarvathA kSINa ho jAyeM / / 157 / / granthakAra zrI sakalakIrti lli bhaTTAraka anta meM maMgala kI kAmanA karate kahate haiM-hue zrI ma nA tha 'tIna loka dvArA pUjya, samasta tIrthaMkara zarIra ke sambandha se rahita azarIrI siddha, dUsaroM ke prayojana siddha karanevAle parama vidvAna AcArya, zAstroM ke artha nirUpaNa karane meM catura tathA utkRSTa upAdhyAya evaM dhIra-vIra, pUrNa dhyAna ke dharanevAle, ghora tapoM ke tapanevAle tathA mokSa prApti ke lie sadA prayatnazIla sAdhugaNa jinakI ki samasta loka stuti tathA vinaya karatA hai evaM maiMne bhI isa grantha meM jinakI stuti tathA vinaya kI hai, ve tumhAre maMgala ke karttA hoM, tumheM sarva prakAra se maMgala pradAna kareM / / 158 / / samasta prakAra ke rAgabhAvoM se rahita, dharma kA svarUpa evaM saMvega bhAvanA se paripUrNa anupama tathA utkRSTa jo zrI mallinAtha bhagavAna kA caritra mujha zrIsakalakIrti bhaTTAraka ke mukha se isa pRthvI para pragaTa huA hai, vaha jaba taka saMsAra meM zreSTha - dharma (jaina-dharma) kI sattA vidyamAna rahe, taba taka bhavya jIvoM ke sAtha jayavanta rahe / / 156 / / pu rA Na zrI ma lli nA tha pu rA Na isa saMsAra meM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra svarUpa jo 'ratnatraya' hai - vaha svarga evaM mokSa kA pradhAna kAraNa hai, samasta pApoM kA sarvathA nAza karanevAlA hai, dharmarUpI amRta kA eka advitIya samudra hai, saMsAra ke samasta anarthoM kA nivAraNa karanevAlA hai, samasta sukha kI nidhi hai, bhavya logoM ke lie mastaka para dhAraNa karane ke lie 102 eka advitIya cUr3AmaNi hai, ananta guNoM kA Akara haiM tathA samasta karmoM kA nAza karanevAlA hai, vaha ratnatraya mujhe bhI prApta ho evaM usake phalasvarUpa sAre guNa mere andara Akara pragaTa hoM, isa abhilASA se maiM usa ratnatraya ko rAta-dina mastaka jhukA kara namaskAra karatA hU~ / / 160 / / isa purANa ke andara jo ratnatraya vrata kI vidhi batalAI gaI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, usa uttama vidhi ko jo vidvAna mahAnubhAva bhaktipUrvaka karate haiM, ve usake phalasvarUpa manuSya tathA devaloka sambandhI anupama sukha ko prApta karate haiM / ugra tapa se samasta karmoM ko khapA (vinaSTa) kara zrImallinAtha bhagavAna ke samAna tInoM loka ke jIvoM se pUjita hote haiM, tatpazcAt cAroM ora se siddhoM se bharI huI mokSagati ko prApta karate haiM / / 161 / / saMsAra meM yaha divya ratnatraya asAdhAraNa guNoM kA piTArA hai, tInoM loka ke nAthoM (svAmiyoM) dvArA bandanIka saMsArarUpI mahAbhayaMkara bhujaMga ko vaza meM karanevAlA uttama mantra hai / isa parama pAvana ratnatraya kI maiMne jo isa grantha meM vandanA evaM stuti kI hai, vaha samasta pApa karmoM ke nAza ke lie, pUrNa ratnatraya kI prApti ke lie evaM mujhe liparama sumati kI prApti ho, isa abhilASA se kI hai; isalie merI yaha savinaya prArthanA hai ki ratnatraya kI stuti evaM lli vandanA se mere samasta duSkarmoM kA sarvathA nAza ho / mujhe pUrNa ratnatraya kA lAbha ho tathA mujhe parama sumati kI prApti ho / / 162 / / zrI zrI ma isa zrI mallinAtha purANa ke andara samasta ATha sau cauhattara zloka haiM, jo ki zrI mallinAtha bhagavAna kA caritra varNana karane ke kAraNa sArabhUta haiM / / 163 / / isa prakAra bhaTTAraka zrI sakalakIrti dvArA viracita mallinAtha purANa meM zrI mallinAtha bhagavAna kA dharmopadeza aura pu nirvANa gamanakA varNana karane vAlA sAtavAM pariccheda samApta huA / nA 5555 tha pu rA Na Jain Education mational For Private Personal Use Only nA F5555 tha rA Na 103 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education international Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISBN No. 81-88313-14-9. mudraka : arihanta oNphaseTa prinTarsa, TIkamagar3ha, (ma.pra.,