Book Title: Jain 40 Vratha katha Sangraha
Author(s): Dipchand Varni
Publisher: Digambar Jain Pustakalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032856/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ranatraya dazalakSaNa / ghoDazakAraNa jaina jagata-kathA FUL 405 bhUtaskandha, - mukuTasaptamI kA zravaNadvAda akSayadazamI candanaSaSThI jA sugaMrpidazamI pacamI/AkAzapacamA jinarAtri jinaguNati KANnadAvasaptamI kohilA niHzalya aramI 318 meghamAlA mAna akAdazI labdhiti anA/aAkA gasta paMcamI akSayatRtIyA dvAdazI sarvotobhadra bArahasocautIsa ravivrata auSadhidAna NamokAra paitIsI guSpAali kavala candrAyaNa jyeSTha janavara maniSkrIDita mahAsarvatobhadra PROM nirjarA Hd A muktAvati dhisiMha naSkrI rakhanevAlI J tanadaraca (digambara jaina pustakAlaya- sUrana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI jainavrata kathAsaMgraha (40 vrata-kathAoM kA saMgraha) . --: saMzodhaka, saMgrahakartA aura lekhaka :-- sva. dharmaratna paM. dIpacaMda varNI (narasiMhapura) -: prakAzaka :zaileza DAhyAbhAI kApaDiyA digambara jaina pustakAlaya gAMdhIcauka, sUrata-3 TAIpa seTIMga evaM oNphaseTa prinTIMga jaina vijaya lesara pinTsa khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-3.2 (0261) 7427621 mUlya : rU. 30-00 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jaina dharmameM vrata upavAsa karanekA rivAja va prabhAva bahuta hai kyoMki isase apane jIvanameM va svAsthyase bahuta lAbha hotA hai| gujarAtameM to vrata upavAsa karanekA adhika rivAja hai| 10-10 upavAsa karanevAle bahuta hote haiN| vrata va parva aneka haiM va unakI kathAeM zAstromeM pracalita haiM jo pastakAkAra chapanekI baDI AvazyakatA thI jisako hamane Ajase 65 varSa pUrva kI thI arthAt marAThI, hindI padya vrata kathAeM saMgraha kara hamane vidvAna lekhaka paM. dIpacaMdajI varNI narasiMhapura ni. se 28 jainavrata-kathAeM pragaTa kI thI jo bahuta lokapriya huI va Aja taka usakI. 15 AvRttiyAM bika cukI taba abakIbAra isakI 16 AvRtti 40 jaina vrata kathAeM sahita pragaTa kI jAtI haiM tathA sAthameM 144 vrata kathAoMkI sUcI bhI de dI gaI haiN| ye jaina vrata kathAeM prAcIna va saccI haiN| koI bhI vrata karanA ho to usakI vidhi va kathA jAnanekI bahuta jarUrata hotI hai ataH yaha vrata kathA saMgraha hI sAre bhAratameM bahuta upayogI ho gayA hai| koI bhI vrata kareM taba usake udyApanake upalakSameM yaha jaina vrata kathA saMgraha sage sambandhI va maMdiroMmeM bATanA cAhie jisase vratoMkA vizeSa pracAra ho ske| AzA hai ki yaha paMdrahavI AvRttikA bhI zIghra pracAra ho jaaygaa| sUrata vIra saM. 2528 kArataka sudI 15 nivedaka - sva. mUlacaMda kisanadAsa kApaDiyA zaileza DAhyAbhAI kApaDiyA . - prkaashk| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [3] paM. bArelAlajI jaina rAjavaidya paThA dvArA saMgrahIta - 144 prakArake vratoMkI sUcI aSTAnhikA solahakAraNa dazalakSaNa SaTarasI jyeSTha jinavara ravivrata samakita cauvIsI bhAvanA paccIsI palyavidhAna bhAdravanasiMhaniH krIDita laghusiMhaniSkriDIta triguNasAra dharmacakravata bRhadadharmacakravrata bRhajineMdraguNa saMpatti zrutakalyANaka catu:kalyANaka laghukalyANaka jJAnapaccIsI bRhadaratnAvalivrata madhyaratnAvali ekAvalitapavrata dvikAvalivrata laghudvikAvalivrata vajramadhyavrata merupaktivrata akhainidhivrata nirdoSasaptamIvrata candanaSaSThIvrata sugandhadazamIvrata tInacauvIsIvrata jinasukhAvalokana mukTasaptamIvrata karmacuravata karmakSayavrata. zrutipaMcamIvrata esodazavrata kajikavrata anastamIvrata gandhaaSTamIvrata nandIzvarapaMktivrata vimAnapaMktivrata nirvANakalyANakabelA bRhadpaMcakalyANaka dhanakalaza vIrajayantIvrata rakSAbandhanavrata dIpamAlIkA manacintI aSTamIvrata saubhAgyadazamI dazamInimAnI phaladazamI dIpadazamI dhUpadazamI puSpAMjali manuSThividhAna NamokAra paitIsI navakAravrata cauvIsItIrthaMkara takSatramAlA labdhividhAna saptakumbha bArahasaicautIsI sarvatobhadra mahAsarvatobhadra laghujinendraguNasampatti bRhatsukhasampatti laghusukhasampatti madhyakalyANaka zrutaskandha zrutajJAna ratnatraya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] laghuratnAvali bRhamuktAvali madhyamuktAvali bRhadkanakAvalivrata laghukanakAvalivrata meghamAlAvrata sukhakaraNavrata samavazaraNavrata anantacaturdazIvrata zravaNadvAdazIvrata zvetapaMcamIvrata navanidhivrata azokarohiNIvrata kokilApaMcamIvrata nirjarApaMcamIvrata kavalacAMdrAyaNavrata jinarAtri kRSNapaMcamIvrata zalyaaSTamI lakSaNapaMkti parameSThiguNavrata zivakumArabelA tIrthaMkara belA kAlIcaturdazI mokSasaptamI roTatIjavrata laghucauvIsI paMcaporiyAvrata camakadazamI ahAradazamIvrata tandoladazamIvrata jhAvadazamIvrata 'nyonadazamI daNDadazamI saMkaTa-haraNa nityarasa trepanakriyAvrata karmacuravrata madhyasiMhani:krIDita bRhatsiMhani:krIDita duHkhaharaNavrata rUdrabasanta zIlakalyANaka zrutijJAnatapa paMcazrutajJAna laghumuktAvali ekAvali laghumRdaMDavrata murajamadhyavrata AkAzapaMcamIvrata akhedarsavrata zIlavrata sarvArthasiddhivrata rUkamaNivrata karmanirjarAvrata bArahavijorAvrata esonavavrata idharasIvrata bAraIvrata maunavrata laghupaMcakalyANaka zIlasaptamI vIrazAsana jayaMtI candanaSaSThI komArasaptamI pAnadazamI phUladazamI bArasudazamIvrata bhaNDAradazamI inameMse 40 vratoMkI kathAeM to pragaTa kI gaI haiM aura anya kathAeM milegI to ve bhI prakaTa karanekA prayAsa kiyA jaayegaa| __ - prkaashk| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vrata kathA - sUcI nAma kathA pRSTha pIThikA ratnatraya vrata kathA dazalakSaNa vrata kathA SoDazakAraNa vrata kathA zrutaskandha vrata kathA trilokatIja vrata kathA mukuTasaptamI vrata kathA akSaya (phala) dazamI vrata kathA zravaNa-dvAdazI vrata kathA rohiNI vrata kathA AkAzapaMcamI vrata kathA kokilApaMcamI vrata kathA candanaSaSThI vrata kathA nirdoSasaptamI vrata kathA niHzalyaaSTamI vrata kathA sugandhadazamI vrata kathA jinarAtrI vrata kathA jinaguNasampatti vrata kathA meghamAlA vrata kathA zrI labdhividhAna vrata kathA mauna ekAdazI vrata kathA . 0000. 00000 19. 20. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] naM. nAma kathA pRSTha 000000000000000 25. garUDapaMcamI vrata kathA dvAdazI vrata kathA ananta vrata kathA aSTAnhikA (nandIzvara) vrata kathA ravivAra vrata (AdityavAra) vrata kathA puSpAMjali vrata kathA bArahasau cautIsa vrata kathA auSadhidAna vrata kathA paradhana lobhakI kathA kavalacAMdrAyaNa vrata kathA jyeSTha jinavara vrata kathA NamokAra paitIsI vrata bRhat siMhaniSkrIDita vrata laghu siMhaniSkrIDita vrata mahAsarvatobhadra vrata sarvatobhadra vrata muktAvali vrata karmanirjarA vrata zivakumAra belA vrata akSayatRtIyA vrata kathA 0000. 00000 .0000 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50-00 AdhyAtmika graMtha bRhata sAmAyika pATha aura pratikramaNa 30-00 nemInAtha purANa 50-00 jambUsvAmI caritra 20-00 zrIpAla caritra 20-00 dazalakSaNa dharmadIpaka (dazalakSaNavrata kathA sahita) 12-00 mahArANI celanI 20-00 dharmaparIkSA 25-00 ArAdhanA kathA-koSa bhAga-1 20-00 mokSazAstra (tattvArthasUtra) 15-00 jainavrata kathA (40 vrata kathA) 30-00 gaummaTasAra jIvakAMDa 44-00 gaummaTasAra karmakANDa 41-00 svAmI kArtikeyAnuprekSA 57-00 paramAtmaprakAza aura yogasAra pravacanasAra-(kuMdakuMdAcArya) 66-00 labdhisAra (kSapaNAsAragarbhita) 64-00 aSTasahastrI bhAga-1-2-3 328-00 jainadharmakA prAcIna itihAsa bhAga 1-2 400-00 NamokAra graMtha 200-00 jainendra siddhAMtakoSa 1-2-3-4-5 730-00 sarvArthasiddhi 150-00 bhaktAmara rahasya ( yaMtramaMtra sacitra) 100-00 digambara jaina pustakAlaya khapATiyA cakalA, gAMdhIcauka, sUrata-3. (0261) 7427621 E-mail- jainmitra@worldgatein.com 40-00 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or w 10-0 / / pUjana vidhAna graMtha jaina bRhad vidhAna saMgraha (pAMca vidhAna) 20-00 nandIzvara vidhAna 52 pUjA 40-00 dazalakSaNa vidhAna 15-00 samosaraNa vidhAna 30-00 causaTha Rddhi vidhAna 15-00 | navagraha vidhAna terahadvIpa vidhAna paMcamerU nandIzvara vidhAna indradhvaja vidhAna 60-00 | solahakAraNa vidhAna 16-00 / paMcakalyANaka vidhAna 10-00 RSimaMDala pUjA vidhAna (hindI) 10-00 zAMti vidhAna 10-00 nitya nimaya pUjA - (dainika evaM parvapUjA) zrutaskandha vidhAna 10-00 / sammedazikhara pUjA vidhAna 5-00 | bRhad nirvANa vidhAna 10-00 / DhAIdvIpa pUjana vidhAna 60-00 vidhAna saMgraha (sacitra) bhAga 1-2-3 205-00 bRhat jinavANI saMgraha 80-00 saccA jinavANI saMgraha 100-00 / jaina pUjA pATha saMgraha 60-00 / dainika pUjA pATha guTakA 32-00 / jaina nitya pATha guTakA 20-00 ! digambara jaina pustakAlaya, gAMdhIcauka, sUrata-3. TelI. pheksa (0261) 7427621 40-00 - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM namaH siddhebhyH|| zrI jainavrata-kathAsaMgraha) .. piitthikaa|* praNami deva arhantako, guru nirgrantha mnaay| nami jinavANI vrata kathA, kahU~ svapara sukhdaay|| anantAnanta AkAza (lokAkAza) ke ThIka madhyabhAgameM 343 dhana rAjU pramANa kSetraphalayAlA anAdi nidhana yaha puruSAkAra lokAkAza hai jo ki tIna prakArake vAtavalayoM arthAt 'vAyu (ghanodadhi dhana aura tanuvAtavalaya) se ghirA huA apane hI AdhAra Apa sthita haiN| . ____ yaha lokAkAza urdhva, madhya aura adholoka, isa prakAra tIna bhAgoMmeM baMTA huA haiN| isa (lokAkAza) ke bIcoMbIca 14 rAjU UMcI aura 1 rAjU cauDI lambI caukora staMbhavata eka trasa nADI haiN| arthAt isake bAhara trasa jIva (do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pAMca indriya jIva) nahIM rahate haiN| paraMtu ekendriya jIva sthAvara nigoda to samasta lokAkAzameM trasa nADI aura usase bAhara bhI vAtavalayoM paryanta rahate haiN| isa trasa nADIke urdhva bhAgameM sabase upara tanuvAtavalayake aMtameM samasta 'kAryose rahita anantadarzana, jJAna, sukha aura vIryAdi' ananta guNoMke dhArI apanIra avagAhanAko liye huve anaMta siddha bhagavAna virAjamAna haiN| usase nIce ahamindroMkA nivAsa hai, aura phira solaha svargAke yaha pIThikA Adise anta taka pratyeka kathAke prAraMbhameM paDhanA caahiye| aura isake paDhaneke pazcAt hI kathAkA prAraMbha karanA chiye| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** devokA nivAsa haiN| svargAke nIce madhyalokake Urdhva bhAga sUrya candramAdi jyotiSI devoMkA nivAsa haiM (inhIMke calane arthAt nitya sudarzana Adi meruoMkI pradakSiNA denese dina, rAta aura RtuoMkA bheda arthAt kAlakA vibhAga hotA hai|) phira nIceke bhAgameM pRthvI para manuSya triryaMca pazu aura vyantara jAtike devoMkA nivAsa hai| madhyalokase nIce adholoka (pAtAla loka) haiN| isa pAtAla lokake UparI kucha bhAgameM vyantara aura bhavanavAsI deva rahate hai aura zeSa bhAgameM nArakI jIvoMkA nivAsa hai| Urdhva lokavAsI deva indrAdi tathA madhya va pAtAlavAsI (cAroM prakArake) indrAdi deva to apane pUrva saMcita puNyake udayajanita phalako prApta hue indriya viSayoMmeM nimagna rahate haiM, athavA apanese baDe RddhidhArI indrAdi devoMkI vibhUti va aizvaryako dekhakara sahana na kara sakaneke kAraNa ArtadhyAna (mAnasika duHkhoMmeM) nimagna rahate haiM, aura isa prakAra ve apanI Ayu pUrNa kara vahAMse cayakara manuSya va triryaMca gatimeM apane apane karmAnusAra utpanna hote haiN| . isI prakAra pAtAlavAsI nArakI jIva bhI niraMtara pApake udayase paraspara mAraNa, tADana, chedana, vadha bandhanAdi nAnA prakArake duHkhoMko bhogate hue atyanta Arta va raudradhyAnase Ayu pUrNa karate marate haiM aura sva sva karmAnusAra manuSya va triryaMca gatiko prApta karate haiN| tAtparya-ye donoM (deva tathA naraka) gatiyAM aisI haiM ki inameMse vinA Ayu pUrNa hue na to nikala sakate haiM aura na yahAMse sIdhe mokSa hI prApta kara sakate hai, kyoMki ina donoM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pIThikA ******************************** gatike jIvoMkA zarIra vaikriyaka hai, jo ki atizaya puNya va pApake kAraNa unako usakA phala sukha kiMvA duHkha bhoganeke lie hI prApta huA hai| isalie inase ina paryAyomeM cAritra dhAraNa nahIM ho sakatA, aura cAritra binA mokSa nahIM hotA hai| isaliye ina gatiyoMse vahAMse nikalakara manuSya yA triryaMca gatiyoMmeM AnA hI par3atA hai| triryaMca gatimeM bhI ekendriya, do indriya, tIna indriya, cau indriya aura asainI paMcendriya jIvoMko to manake abhAvase samyagdarzana hI nahIM ho sakatA hai aura binA samyagdarzanake samyagjJAna tathA samyakcAritra bhI nahIM hotA hai| tathA binA samyagdarzana, jJAna aura cAritrake mokSa nahIM hotA hai| rahe sainI paMcendriya jIva, so inako samyaktva ho jAne para apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake kSayopazama honese ekadeza vrata ho sakatA hai, paraMtu pUrNa vrata nahIM, taba manuSya gati hI eka aisI gati ThaharI, ki jisameM yaha jIva samyaktva sahita pUrNa cAritrako dhAraNa karake avinAzI mokSa-sukhako prApta kara sakatA hai| manuSyoMkA nivAsa madhyaloka hI meM hai, isaliye manuSya kSetrakA kucha saMkSipta paricaya dekara kathAoMkA prAraMbha kreNge| ___ lokAkAzake madhyameM 1 rAjU cauDA aura 1 rAjU laMbA madhyaloka haiM, jisameM trasa jIvoMkA nivAsa 1 rAjU lambe aura 1 rAjU cauDe kSetra hI meM hai-madhyalokakA AkAraGAROLOD isa rAjU madhyalokake kSetrameM jambUdvIpa aura lavaNa samudra Adi asaMkhyAta dvIpa aura samudrake cUDIke AkAravat eka dUsareko ghere hue dvIpase dUnA samudra aura samudra se dUnA dvIpa isa prakAra pUne 2 vistAra vAle haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ina asaMkhyAta dvIpa samudroMke madhyameM thAlIke AkAra gola eka lAkha mahAyojana* vyAsavAlA jambUdvIpa hai| isake Asa pAsa lavaNa samudra, phira ghAtakI khaNDadvIpa, phira kAlodadhi samudra aura phira puSkara dvIpake bIcoMbIca eka gola bhItake AkAravAle parvatase (jise mAnuSottara parvata kahate hai) do bhAgoMmeM baTA huA hai| isa parvatake usa ora manuSya nahIM jA sakatA hai| isa prakAra jambU, ghAtakI aura puSkara AghA (DhAIdvIpa) aura lavaNa tathA kAlodadhi ye do samudra milakara 45 lAkha mahAyojana* vyAsavAlA kSetra manuSyaloka kahalAtA hai aura itane kSetrase manuSya ratnatrayako dhAraNa karake mokSa prApta kara sakate hai| . jIva karmase mukta hone para apanI svAbhAvika gatike anusAra Urdhvagamana karate hai isalie jitane kSetrase jIva mokSa prApta karake Urdhvagamana karake loka-zikharake antameM jAkara dharma dravyakA Age abhAva honeke kAraNa adharma dravyakI sahAyatAse Thahara jAte haiM utane (lokake antavAle) kSetrako "siddhakSetra" kahate haiN| isa prakAra siddhakSetra bhI paitAlIsa lAkha yojanakA hI tthhraa| isa DhAIdvIpameM pAMca meru aura tIna saMbaMdhI vIsa videha tathA pAMca bharata aura pAMca airAvata kSetra haiN| ina kSetroMmeMse jIva ratnatrayase karma nAza kara sakate hai| isake sivAya aura kucha kSetra aise haiM, jahAM bhogabhUmi (yugaliyoM) kI rIti pracalita hai| arthAt vahAMke jIva manuSyAdi, apanI sampUrNa Ayu viSayabhogoM hI meM bitAyA karate hai| ve bhogabhUmiyAM uttama, madhyama aura jaghanya 3 prakArakI hotI haiM, aura inakI kramase tIna, do aura eka palyakI bar3I * mahAyojana-cAra hajAra mIlakA hotA hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 5 pIThikA ******************************** bar3I Ayu hotI haiN| AhAra bahuta kama hotA haiN| ye saba samAna (rAjA prajAke bheda rahita) hote haiN| unako saba prakArakI sAmagrI kalpavRkSo dvArA prApta hotI haiM, isaliye vyApAra dhaMdhA AdikI jhaMjhaTase bace rahate haiN| isa prakAra ve vahAMke jIva Ayu pUrNa kara maMda kaSAyoMke kAraNa devagatiko prApta hote haiN| . bharata aura airAvata kSetroMke Arya khaNDoMmeM utsarpiNI va avasarpiNI (kalpa kAla) ke cha: kAla (sukhamA sukhamA, sukhamA, sukhamA duHkhamA, duHkhamA sukhamA, duHkhamA aura duHkhamA duHkhamA) kI pravRtti hotI hai, so inameM bhI prathamake tIna kAloMmeM * to bhogabhUmi kI hI rIti pracalita rahatI haiN| zeSa tIna kAla karmabhUmike hote hai, isaliye ina zeSa kAloMmeM cauthA (duHkhamA sukhamA) kAla hai, jisameM tresaTha zalAkA Adi mahA puruSa utpanna hote haiN| pAMcave aura chaThaveM kAlameM kramase Ayu kAya, bala, vIrya ghaTa jAtA hai aura ina kAloMmeM koI bhI jIva mokSa prApta nahIM kara sakatA hai| videha kSetroMmeM aisI kAlacakrakI phirana nahIM hotI hai| vahAM to sadaiva cothA kAla rahatA hai aura kamase kama 20 tathA adhikase adhika 160 zrI tIrthaMkara bhagavAna tathA anekoM sAmAnya kevalI aura muni zrAvaka Adi vidyamAna rahate haiM aura isaliye sadaiva hI mokSamArgakA upadeza va sAdhana rahanese jIva mokSa prApta karate rahate haiN| jina kSetroMmeM rahakara jIva Atma dharmako prApta hokara mokSa prApta kara sakate haiM athavA jinameM manuSya asi, masi, kRSi, vANijya, zilpa va vidyAdi dvArA AjIvikA karake jIvana nirvAha karate haiM, ve karmabhUmija kahalAte haiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isa manuSya kSetrake madhya jo jambUdvIpa hai, usake bIcoMbIca sudarzana meru nAmakA stambhAkAra eka lAkha yojana UMcA parvata hai| isa parvata para solaha akRtrima jina maMdira haiN| yaha vahI parvata hai ki jisapara bhagavAnakA janmAbhiSeka indrAdi devoM dvArA kiyA jAtA hai| isake sivAya 6 parvata aura bhI daNDAkAra (bhItake samAna) isa dvIpameM haiM, jinake kAraNa yaha dvIpa sAta kSetroMmeM baMTa gayA hai| yaha parvata sudarzanameruke uttara aura dakSiNa kI dizAmeM ADe pUrva pazcima taka samudrase mile hue haiN| ina sAta kSetroMmeMse dakSiNakI orase sabake antake kSetrako bharatakSetra kahate haiN| ____ isa bharatakSetrameM bhI bIcameM vijayArddha parvata par3a jAnese yaha do bhAgoMmeM baMTa jAtA hai| aura uttarakI ora jo himavat parvata para padmadraha hai| usase gaMgA aura sindhu doM mahA nadiyAM nikalakara vijayArddha parvatako bhedatI huI pUrva aura pazcimase bahatI huI dakSiNa samudrameM milatI haiN| isase bharata kSetrake chaH khaNDa ho jAte haiM, ina cha: khaNDoMmeMse sabase dakSiNake bIca yAlA khaNDa Arya khaNDa kahalAtA hai aura zeSa 5 mleccha khaNDa kahalAte haiN| isI Arya khaNDameM tIrthaMkara tIrthaMkarAdi mahApuruSa utpanna hote haiN| yahI AryakhaNDa kahAtA hai| isa AryakhaNDameM magadha nAmakA eka pradeza hai, jise Ajakala bihAra prAMta kahate haiN| isI magadhadezameM rAjagRhI nAmakI eka bahuta manohara nagarI hai aura ina nagarIke samIpa vipulAcala, udayAcala Adi paMca pahADiyAM haiM tathA pahAr3iyoMke nIce kitaneka uSNa jalake kuNDa bane haiN| ina pahADiyoM va jharanoMke kAraNa nagarIkI zobhA vizeSa bar3ha gaI hai| yadyapi kAladoSase aba yaha nagara ujADa ho rahA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 ******************************** 'pIThikA [7 / hai paraMtu usake AsapAsake cihna dekhanese prakaTa hotA hai ki kisI samaya yaha nagara avazya hI bahuta unnata hogaa| ____ Ajase DhAI hajAra varSa pahile aMtima cauvIsaveM tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmIke samayameM isa nagarameM mahAmaNDalezvara mahArAjA zreNika rAjya karate the| vaha rAjA baDA pratApI, nyAyI aura prajApAlaka thaa| vaha apanI kumAra avasthAmeM pUrvopArjita karmake udayase apane pitA dvArA dezameM nikAlA gayA thA aura bhramaNa karate hue eka bauddha sAdhuke upadezase bauddhamatako svIkAra kara cukA thaa| vaha bahuta kAlataka bauddha matAvalambI rhaa| jaba yaha zreNikakumAra nija bAhu tathA buddhibalase videzoMmeM bhramaNa karake bahuta vibhUti va aizvarya sahita svadezako lauTA to vahAMke nivAsiyoMne inheM apanA rAjA banAnA svIkAra kiyaa| isa samaya inake pitA upazreNika rAjAkA svargavAsa ho cukA thA, aura inake eka bhAI cilAta nAmake apane pitA dvArA pradatta rAjya karate the| inake rAjya-kAryameM anabhijJa hone tathA, prajA para atyAcAra karaneke kAraNa prajA aprasanna ho gaI thI, isIse saba prajAne milakara rAjyacyuta kara diyA thaa| ThIka hai, rAjA prajApara atyAcAra nahIM kara sktaa| vaha eka prakArase prajAkA rakSaka (naukara) hI hotA hai, kyoMki prajAke dvArA dravya milatA hai, arthAt usakI jIvikA prajAke Azrita haiM, isaliye vaha prajApara nItipUrvaka zAsana kara sakatA hai na ki svecchAcArI hokara anyAya kara sakatA hai| usakA kartavya hai ki vaha prajAkI bhalAI ke liye satata prayatna kare, tathA usakI yathAsAdhya rakSA va unnatikA upAya karatA rahai, tabhI vaha rAjA kahalAneke yogya ho sakatA haiN| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** *** *** ** *** ** ** ** ** **** *** ** * *********zrI jainavata kathAsaMgraha .********* aura prajA bhI tabhI usakI AjJAkAriNI ho sakatI haiN| rAjA aura prajAkA saMbaMdha pitA aura putrake samAna hotA hai, isaliye jaba jaba rAjAkI orase anyAya va atyAcAra baDha jAte haiM taba taba prajA apanA nayA rAjA cuna liyA karatI hai, aura usa atyAcArI anyAyI rAjAko rAjyacyuta karake nikAla detI hai| isI niyamAnusAra rAjagRhIkI prajAne anyAyI cilAta nAmaka rAjAko nikAlakara mahArAja zreNikako apanA rAjA banAyA aura isa prakAra zreNika mahArAja nItipUrvaka putravat prajAkA pAlana karane lge| ___pazcAt inakA eka aura byAha rAjA ceTakakI kanyA celanAkumArIse huaa| celanArAnI jainadharmAnuyAyI thI aura rAjA zreNika bauddhamatAnuyAyI the| isa prakAra yaha kerabera (kelA aura berI) kA sAtha bana gayA thA, isaliye inameM nirantara dhArmika vAdavivAda huA karatA thaa| donoM pakSavAle apane apane pakSake maNDana tathA parapakSake khaNDanArtha prabala prabala uktiyAM diyA karate the| paraMtu "satyameva jayate sarvadA" kI uktike anusAra aMtameM rAnI celanA hI kI vijaya huii| arthAt rAjA zreNikane hAra mAnakara jainadharma svIkRta kara liyA aura usakI zraddhA jainadharmameM atyaMta dRDha ho gii| itanA hI nahIM kintu vaha jainadharma, deva yA guruoMkA parama bhakta bana gayA aura nirantara jaina dharmakI unnatimeM satat prayatna karane lgaa| ____eka dina isI rAjagRhI nagarake samIpa udyAna (vana) meM vipulAcala parvatapara zrImad devAdhideva parama bhagavAna zrI 1008 parddhamAnasvAmIkA samavazaraNa AyA, jisake atizayase vahAMke vana upavanoMmeM chahoM RtuoMke phUla phala eka hI sAtha phUla Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA [9 ******************************** gaye tathA nadI sarovara Adi jalAzaya jalapUrNa ho gye| vanacara, nabhacara va jalacara Adi jIva sAnanda apane apane sthAnoMmeM svataMtra nirbhaya hokara vicarane aura krIDA karane lage, dUra dUra taka roga marI va akAla AdikA nAma bhI na rahA, ityAdi anekoM atizaya hone lge| taba vanamAlI una phUla aura phaloMkI DAlI lekara yaha AnandadAyaka samAcAra rAjAke pAsa sunAneke liye gayA aura vinayayukta bheTa karake saba samAcAra kaha sunaaye| rAjA zreNika yaha sunakara bahuta hI prasanna huA aura apane siMhAsana se turaMta hI utara kara vipulAcalakI ora muMha karake parokSa namaskAra kiyaa| pazcAt vanapAlako yatheccha pAritoSika diyA aura yaha zubha samvAda saba nagarameM phailA diyaa| arthAt yaha ghoSaNA karA dI ki mahAvIra bhagavAnakA samavazaraNa vipulAcala parvata para AyA hai, isaliye saba naranArI vandanAke liye cale aura rAjA svayaM bhI apanI vibhUti sahita harSita mana hokara vandanA ke liye gyaa| jAte jAte mAnastambha para dRSTi paDate hI rAjA hAthIse utara kara pAMca pyAde cala samavazaraNameM rAnI Adi svajana purajanoM sahita pahuMcA aura saba ora yathAyogya vandanA stuti karatA huA gandhakuTike nikaTa upasthita huA, aura bhaktise namrIbhUta stuti karake manuSyoMkI sabhAmeM jAkara baiTha gyaa| aura saba loga bhI yathAyogya sthAnoMmeM baiTha gye| taba mumukSu (mokSAbhilASI) jIvoM ke kalyANArtha zrI jinendradevake dvArA meghokI garjanAke samAna OMkArarUpa anakSarI vANI (divyadhvani) huii| yadyapi isa vANIko saba upasthita samAja apanI apanI bhASAmeM yathAsaMbhava nija jJAnAvaraNa karmake Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** kSayopazamake anusAra samajha lete haiM, tathApi gaNadhara (gaNeza joki muniyoMkI sabhAmeM zreSTha cAra jJAnake dhArI hote haiM) ukta vANIko dvAdazAMgarUpa kathanakara bhavya jIvoMko bhedabhAva rahita samajhAte hai so usa samaya zrI mahAvIrasyAmIke samavazaraNameM upasthita gaNanAyaka zrI gautamasvAmIne prabhukI vANIko sunakara sabhAjanoMko sAta tattva, nava padArtha, paMcAstikAya ityAdikA svarUpa samajhAkara ratnatraya (samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra rUpa mokSamArga) kA kathana kiyA aura sAgAra (gRhastha) tathA anagAra (sAdhu) dharmakA upadeza diyA, jise sunakara nikaTa bhavya (jinakI saMsArasthiti thoDI raha gaI hai arthAt mokSa honA nikaTa raha gayA hai) jIvoMne yathAzakti muni athavA zrAvakake vrata dhAraNa kiye| tathA jo zaktihIna jIva the aura jinako darzanamohakA upazama va kSaya huA thA so unhoMne samyaktva hI grahaNa kiyaa| isa prakAra jaba ve bhagavAna dharmakA svarUpa kathana kara cuke, taba usa sabhAmeM upasthita parama zraddhAlu bhakta zreNikane vinayayukta namrIbhUta ho zrI gautamasvAmI gaNadharase prazna kiyA ki "he prabhu! vratakI vidhi kisa prakAra hai aura isa vratako kisane pAlana kiyA tathA kyA phala pAyA?" so kRpAkara kaho tAki hIna zakti dhArI jIva bhI yathAzakti apanA kalyANa kara sake aura jinadharmakI prabhAvanA hove| yaha sunakara zrI gautamasvAmI bole-rAjA! tumhArA yaha prazna samayocita aura uttama hai, isaliye dhyAna lagAkara suno| isa vratakI kathA va vidhi isa prakAra hai - (iti pIThikA) __ * yahAM zUnya sthAnameM jo kathA vAMcanA hove usIkA nAma uccAraNa karanA caahiye| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traya vrata kathA [11 ******************************** zrI ratnatraya vrata kathA ............ (1 zrI ratnatraya vrata kathA) dAtA samyak ratnatraya, guruzAstra jinraay| kara praNAma varaNUM kathA, ratnatraya sukhdaay||1|| samyagdarzana jJAna vrata, ina bina mukti na hoy| tAsoM prathama hi ratnatraya, kathA sunoM bhviloy||2|| jambUdvIpake videha kSetrameM eka kakSa nAmakA eka deza aura vItazokapUra nAmakA eka nagara hai| vahAM eka atyanta puNyavAna vaizravaNa nAmakA rAjA rahatA thA, jo ki putravat apanI prajAkA pAlana karatA thaa| ___ eka dina vaha (vaizravaNa) rAjA vasaMta RtumeM krIDAke nimitta udyAnameM yatra tatra sAnaMda vicara rahA thA ki itane hI meM usakI dRSTi eka zilApara virAjamAna dhyAnastha zrI munirAja para pddii| so turaMta hI harSita hokara vaha rAjA zrI munirAjake samIpa AyA aura vinayayukta namaskAra karake baiTha gyaa| zrI munirAja jaba dhyAna kara cuke to unhoMne dharmavRddhi kahakara AzIrvAda diyA aura isa prakAra dharmopadeza dene lage___ yaha jIva anAdikAlase mohakarmavaza mithyA zraddhAna, jJAna aura AcaraNa karatA huA punaH punaH karmabandha karatA aura saMsArameM janma maraNAdi aneka prakAra du:khoMko bhogatA hai isaliye jaba taka isa ratnatraya (jo ki AtmAkA nija svabhAva hai) kI prApti nahIM ho jAtI taba taka yaha (jIva) duHkhoMse chuTakara nirAkulatA svarUpa sacce sukha va zAMtikI prApti nahIM ho sakatI, jo ki vAstavameM isa jIvakA hitakArI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** hai| isaliye bhagavAnane samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH arthAt . samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrako mokSamArga kahA hai aura saccA sukha mokSa avasthAhImeM milatA hai, isaliye mokSamArga meM pravRtti karanA mumukSu jIvoMkA parama kartavya hai| (1) pudgalAdi paradravyaMse bhinna nija svarUpakA zraddhAna (svAnubhava) tathA usake kAraNasvarUpa sapta tattvoM aura satyArtha deva guru va zAstrakA zraddhAna honA so samyagdarzana haiN| yaha samyagdarzana aSTa aMga sahita aura 25 mala doSa rahita dhAraNa karanA cAhiye arthAt jina bhagavAnake kahe hue vacanoMmeM zaMkA nahIM karanA, saMsArake viSayoMkI abhilASA na karanA, muni Adi sAdharmIyoMke malIna zarIrako dekhakara glAni na karanA, dharmaguruke satyArtha tattvoMkI yathArtha pahicAna karanA, arthAt kuguru (rAgadveSI bheSI parigrahI sAdhu gRhastha) kudeva (rAgIdveSI bhayaMkara deva kudharma hiMsApoSaka kriyAoM) kI prazaMsA bhI na karanA, dharmapara lagate hue mithyA AkSepoMko dUra karanA aura apanI baDAI va paranindAkA tyAga karanA, samyak zraddhAna aura cAritrase Digate hue prANiyoMko dharmopadeza tathA dravyAdi dekara kisI prakAra sthira karanA aura dharma aura dharmAtmAomeM niSkapaTa bhAva se prema karanA aura sarvopari sarva hitakArI zrI digambara jainAcAryo dvArA batAye hue zrI pavitra jinadharmakA yathArtha prabhAva sarvopari prakaTa kara denA ye hI aSTa aMga hai| inase viparIta zaMkAdi ATha doSa, 1. jAti, 2. kula, 3. bala, 4. ezvarya, 5. dhana, 6. rUpa, 7. vidyA aura 8. tapa ina AThake Azrita ho garya karanA so ATha mada, kuguru, kudeva, kudharma aura kuguru sevaka, sudeva AdhAraka tathA kudharma Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnatraya vrata kathA [13 ******************************** dhAraka, ye cha : anAyatana aura 1 loka mUDhatA (laukika camatkAroMke kAraNa lobhameM phaMsakara rAgI dveSI devoMkA pUjanA) aura tIna pAkhaNDI mUr3hatA (kulIna ADambaradhArI guruoMkI sevA karanA) isa prakAra ye paccIsa samyaktva ke dUSaNa haiN| isase samyaktvakA ekadeza ghAta hotA hai isaliye inheM tyAga denA caahiye| (2) padArthoke yathArtha svarUpako saMzaya, viparyaya va anadhyavasAya Adi doSoMse rahita jAnanA so samyagjJAna hai| (3) AtmAko nija pariNati (jo vItarAga rUpa hai) meM hI ramaNa karatA, arthAt rAgadveSAdi vibhAva bhAvoM krodhAdi kaSAyoMse AtmAko alaga karane va bacAneke liye vrata, saMyama tapAdika karanA so samyakcAritra hai| isa prakAra isa ratnatraya rUpa mokSa mArgako samajhakara aura use svazakti anusAra dhAraNa karake jo koI bhavyajIva bAhya tapAcaraNa dhAraNa karatA hai vahI sacce (mokSa) sukhako prApta hotA hai| isa prakAra ratnatrayakA svarUpa kahakara aba bAhya vrata pAlanekI vidhi kahate hai - bhAdo, mAgha aura caitra mAsake zukla pakSameM, terasa caudasa aura punama isa prakAra tIna dina yaha vrata kiyA jAtA hai aura 12 ko vratakI dhAraNA tathA pratipadAko pAraNA kiyA jAtA haiM, arthAt 12 ko zrI jina bhagavAnakI pUjanAbhiSeka karake ekAzana (ekabhukta) kare aura phira madhyAhnakAlakI sAmAyika karake usI samayase cAroM prakArake (khAdya, svAdha, lehya aura peya) AhAra tathA vikathAoM aura saba prakArake Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ArambhokA tyAgaM kreN| isa prakAra terasa, caudasa aura punama tIna proSadha dina (proSaha upavAsa) kare aura pratipadA (paDavA) ko zrI jinadevake abhiSeka pUjanake anantara sAmAyika karake tathA kisI atithi vA duHkhIta bhUkhitako bhojana karAkara bhojana kare, isa dina bhI ekabhUkta hI karanA caahiye| __ ina vratoMke pAMcoM dinoMmeM samasta sAvadha (pApa bar3hAnevAle) Arambha aura vizeSa parigrahakA tyAga karake apanA samaya sAmAjika, pUjA svAdhyAyAdi dharmadhyAnameM bitaave| isa prakAra yaha vrata 12 varSa taka karake pazcAt udyApana kare aura yadi udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kare, yaha utkRSTa vratakI vidhi hai| ____ yadi itanI bhI zakti na hove to belA kare yA kAMjI AhAra kare tathA ATha varSa karake udyApana kare yaha madhyama vidhi hai| aura jo itanI zakti na hove to ekAsanA karake kare aura tIna hI varSa yA pAMca varSa taka karake udyApana kare, yaha jaghanya vidhi haiN| so svazakti anusAra vrata dhAraNa kara pAlana kre| nitya pratidinameM trikAla sAmAyika tathA ratnatraya pUjana vidhAna kare aura tInavAra isa vratakA jApya jape arthAt OM hrIM samyagdarzanajJAnacAritrebhyo namaH, isa maMtrakI 108 bAra jApa jape, taba eka jApya hotI hai| ___ isa prakAra vrata pUrNa honepara udyApana kre| arthAt zrI jinamaMdirameM jAkara mahotsava kre| chatra, camara, jhArI, kalaza, darpaNa, paMkhA, dhvajA aura ThamanI Adi maMgala dravya caDhAve, candovA baMdhAve aura kamase kama tIna zAstra maMdirameM padharAveM, pratiSThA kare, udyApanake harSameM vidyAdAna kare, pAThazAlA, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |15 zrI ratnatraya vrata kathA ******************************** chAtrAvAsa, anAthAlaya, pustakAlaya, Adi saMsthAeM dhovyarUpase sthApita kare aura nirantara ratnatrayakI bhAvanA bhAtA rhe| isa prakAra zrI munirAjane rAjA vaizravaNako upadeza diyA so rAjAne sunakara zraddhApUrvaka isa vratako yathA vidhi pAlana kara kiyA pUrNa avadhi hone para utsAha sahita udyApana kiyaa| pazcAt eka dina vaha rAjA eka bahuta bar3e var3ake vRkSako jaDase ukhaDA huA dekhakara vairAgyako prApta huA aura dIkSA lekara anta samaya samAdhimaraNa kara aparAjita nAma vimAnameM ahamiMdra huA, aura phira vahAMse cayakara mithilApurImeM mahArAjA kumbharAyake yahAM, suprabhAvatI rAnIke garbhase mallinAtha tIrthaMkara huye so paMcakalyANakako prApta hokara aneka bhavya jIvoMko mokSamArgameM lagAkara Apa parama dhAma (mokSa) ko prApta huye| isa prakAra vaizravaNa rAjAne vrata pAlanakara svargake manuSyoMke sukhako prApta hokara mokSapada prApta kiyA, aura sadAke liye janma maraNAdi du:khoMse chuTakara avinAzI svAdhIna sukhoMko prApta huye| isaliye jo naranArI mana, vacana, kAyase ina vratakI bhAvanA bhAte hai| arthAt ratnatrayako dhAraNa karate hai| ve bhI rAjA vaizravaNake samAna svargAdi mokSa sukhako prApta hote haiN| mahArAja vaizravaNane, ratnatraya vrata paal| lahI mokSalakSmI tinahiM, doSa namai traikaal|| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** 16 cAsagraha (24zrI dazalakSaNa vrata kathA) 1 2 3 4 5 6 7 uttamakSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, jaan| 8 9 10 tyAga, AkiMcanya, brahmacarya, mila ye dazalakSaNa dharma vkhaan|| ye svAbhAvika Atamake guNa, je nara dharai sudhI gunnvaan| tina pada vandya kathA dazalakSaNa, vratakI kahU~ sUno mana aan|| ghAtakI khaNDa dvIpake pUrvavideha kSetrameM vizAla nAmakA eka nagara hai| vahAMkA priyaMkarA nAmaka rAjA atyaMta nitinipuNa aura prajAvatsala thaa| rAnIkA nAma priyaMkara thA, aura isake garbhase utpanna huI kanyAkA nAma mRgAMkalekhA thaa| isI rAjAke maMtrIkA nAma matizekhara thaa| isa maMtrIke usakI zaziprabhA strIke garbhase kamalasenA nAmakI kanyA thii| ___ isI nagarake guNazekhara nAmaka eka seThake yahAM usakI zIlaprabhA nAmakI seThAnIse eka kanyA madanavegA nAmakI huyI thii| aura lakSabhaTa nAmaka brAhmaNake ghara candrabhAgA bhAryAse rohiNI nAmakI kanyA huI thii| - ye cAroM (mRgAMkalekhA, kamalasenA, madanavegA aura rohiNI) kanyAeM atyaMta rUpavAna, guNavAna tathA buddhimAna thii| de sadaiva dharmAcaraNameM sAvadhAna rahatI thii| eka samaya vasaMtaRtumeM ye cAroM kanyAeM apane apane mAtA pitAkI AjJA lekara vanakrIDAke liye nikalI, so bhramaNa karatI karatI kucha dUra nikala gyii| jabaki ye vanakI svAbhAvika zobhAko dekhakara AlhAdita ho rahI thI ki usI samaya unakI dRSTi usa vanameM virAjamAna zrI mahAmunirAja Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazalakSaNa vrata kathA - [17 ******************************** para par3I aura ve vinayapUrvaka unako namaskAra karake vahAM baiTha gii| aura dharmopadeza sunane lgii| pazcAt muni tathA zrAvakoMkA dvividha prakAra upadeza sunakara ve cAroM kanyAeM hAtha joDakara pUchane lagI - he nAtha! yaha to hamane sunA, aba dayA karake hamako aisA mArga batAiye ki jisase isa parAdhIna strI paryAya tathA janma maraNAdika duHkhoMse chuTakArA mile| taba zrI guru bole-bAlikAo! suno - yaha jIva anAdikAlase mohabhAvako prApta huA viparIta AcaraNa karake jJAnAvaraNAdi aSTakarmoko bAMdhatA hai aura phira parAdhIna huyA saMsArameM nAnA prakArake duHkha bhogatA hai| sukha yathArthameM kahIM bAharase nahIM AtA hai na koI bhinna padArtha hI haiM, kiMtu vaha (sukha) apane nikaTa hI AtmAmeM, apane hI AtmAkA svabhAva haiM, so jaba tIvra udaya hotA haiM, usa samaya yaha jIva apane uttamakSamAdi guNoMko (jo yathArthameM sukha-zAMti svarUpa hI hai) bhUlakara inase viparIta krodhAdi bhAvoMko prApta hotA hai aura isa prakAra svaparakI hiMsA karatA hai| so kadAcita yaha apane svarUpakA vicAra karake apane cittako uttamakSamAdi guNoMse raMjita kare, to niHsaMdeha isa bhava aura parabhavameM sukha bhogakara paramapada (mokSa) ko prApta kara sakatA hai| strI paryAyase chUTanA to kaThina hI kyA haiM? isaliye putriyoM! tuma mana, vacana, kAyase isa uttama dazalakSaNa rUpa dharmako dhAraNa karake yathAzakti vrata pAloM, to niHsaMdeha manavAMchita (uttama) phala paaogii| bhagavAnaneM uttamakSamAmArdavArjavasatyazaucasaMyamatapastyAgAkiMcanya brahmacaryANi dharmaH arthAt uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcanya aura uttama brahmacarya, isa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] zrI jainavrata-kathAsagraha ******************************** prakAra ye dharmake daza lakSaNa batAye haiN| ye vAstavameM AtmAke hI nijabhAva haiM jo krodhAdi kaSAyoMse Dhaka rahe haiN| uttama kSamA, krodhake upazama yA kSaya honese pragaTa hotI hai| isI prakAra uttama mArdava, mAnake upazama, kSayopazama, va kSayase hotA hai| uttama Arjava, mAyAke nAza honese hotA hai| satya, mithyAtva (moha) ke nAzase hotA haiN| zauca, lobhake nAzase hotA hai| saMyama, viSayAnurAga kama yA nAza honese hotA hai| tapa, icchAoMko rokane (mana vaza karane) se hotA hai| tyAga, mamatva (rAga) bhAva kama vA nAza karanese hotA hai| AkiMcanya, nispRhatAse utpanna hotA hai aura brahmacarya kAma vikAra tathA unake kAraNoMko choDanese utpanna hotA hai| isa prakAra ye dazoM dharma apane prati ghAtaka doSoMke kSaya honese pragaTa ho jAte haiN| (1) kSamAvAn prANI kadApi kisI jIvase vaira virodha nahIM karatA haiM aura na kisIko bUrA bhalA kahatA haiN| kintu dUsaroMke dvArA apane upara lagAye huye doSoMko sunakara athavA Aye huve upadravoMpara bhI vicalita citta nahIM hotA hai, aura una duHkha denevAle jIvoM para ulTA karUNAbhAva karake kSamA detA hai, tathA apane dvArA kiye huye aparAdhoMko kSamA mAMga letA hai| isa prakAra yaha kSamAvAna puruSa sadA nibara huA, apanA jIvana sukha zAMtimaya banAtA hai| (2) isI prakAra mArdava dharmadhArI narake kSamA to hotI hai kintu jAti, kula, aizvarya, vidyA, tapa aura rUpAdi samasta prakArake madoMke nAza honese vinayabhAva prakaTa hotA hai, arthAt vaha prANI apanese baDoMmeM bhakti va vinayabhAva rakhatA hai aura choTemeM karUNA va namratA rakhatA hai, sabase yathAyogya miSTavacana Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNa vrata kathA [19 ******************************** bolatA hai aura kabhI bhI kisIse kaThina zabdoMkA prayoga nahIM aura kisIse dveSa na honese sAnanda jIvana yAtrA karatA hai| (3) Arjava dharmadhArI puruSa, kSamA aura mArdava dharmapUrvaka hI Arjavadharma (saralatA) ko dhAraNa karatA hai| isake jo kucha bAta manameM hotI hai, so hI vacanase kahatA aura kahI huI bAtako purI karatA hai| isa prakAra yaha sarala pariNAmI puruSa niSkapaTa honeke kAraNa nizciMta tathA sukhI hotA hai| (4) satyavAna puruSa sadaiva jo bAta jaisI hai, athavA vaha jaisI use jAnatA samajhatA hai, vaisI hI kahatA hai, anyathA nahIM kahatA, kaheM huye vacanoMko nahIM badalatA aura na kabhI kisIko hAni va duHkha pahu~cAnevAle vacana bolatA hai| vaha to sadaiva apane vacanoM para dRDha rahatA haiN| isake uttama kSamA, mArdava, Arjava ye tInoM dharma avazya hI hote hai| vaha puruSa anyathA pralopI na honese vizvAsa pAtra hotA hai aura saMsArameM sammAna va sukhako prApta hotA hai| ___ (5) zaucavAna nara uparyukta cAroM dharmoko pAlatA huA apane AtmAko lobhase bacAtA hai aura jo padArtha nyAyapUrvaka udyoga karanese usake kSayopazamake anusAra use prApta hote hai vaha usameM saMtoSa karatA hai aura kabhI svapnameM bhI paradhana haraNa karaneke bhAva inake nahIM hote hai| yadi azubha karmake udayase ise kisI prakArakA kabhI ghATA ho jAya athavA aura kisI prakArakA dravya calA jAya, to bhI yaha duHkhI nahIM hotA aura apane karmokA vipAka samajhakara dhairya dhAraNa karatA hai, paraMtu apane ghATekI pUrtike liye kabhI kisI dUsareko hAni pahu~cAnekI ceSTA nahIM karatA hai| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isako tRSNA na honeke kAraNa sadA AnaMdameM rahatA hai, aura isIliye kabhI kisIse ThagAyA bhI nahIM jAtA haiN| (6) saMyamI puruSa bhI ukta pAMcoM vratoMko pAlatA huA apanI indriyoMko unake viSayoMse rokatA haiN| aisI avasthAmeM ise koI padArtha iSTa va aniSTa pratIta nahIM hote haiN| kyoMki viSayAnurAgatAke hI kAraNa apane grahaNa yogya padArtha iSTa aura Arocaka va grahaNa na karane yogya aniSTa mAne jAte haiM, so iSTAniSTa kalpanA na rahaneke kAraNa unameM heyopAdeya kalpanA bhI nahIM rahatI hai, taba samabhAva hotA haiN| isIse yaha samarasI AnaMdako prApta karatA haiN| (7) tapasvI puruSa indriyoMko vaza karatA huA bhI manako pUrNa rItise vaza karatA hai aura use yatra tatra dauDanese rokatA haiN| kisI prakArakI icchA utpanna nahIM hone detA hai| jaba icchA hI nahI rahatI to AkulatA kisa. bAtakI? yaha apane upara AnevAle saba prakArake upasargoko dhIratA pUrvaka sahana karane meM udyamI va samartha hotA hai| vAstavameM aisA koI bhI suranara vA pazu saMsArameM nahIM janmA hai, jo isa parama tapasvIko usake dhyAnase kiMcitmAtra bhI DigA ske| isaliye hI isa mahApuruSake ekAgraciMtAnirodha rUpa dharma va zukla dhyAna hotA haiM jisase yaha anAdise lage huye kaThina karmokA alpa samayameM nAza karake sacce sukhoMkA anubhava karatI hai| (8) tyAgI puruSake ukta sAtoM vrata to hote hI hai kintu usa puruSakA AtmA bahuta udAra ho jAtA hai| yaha apane AtmAse rAgadveSAdi bhAvoMko dUra karane tathA svapara upakArake nimitta AhArAdi cAroM dAna detA haiM, aura dAna dekara apane Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSaNa vrata kathA ******************************** _____ zrI dazalakSaNa vrata kathA [21 / Apako dhanya va svasampatiko saphala huI samajhatA haiN| yaha kadApi svapnameM bhI apanI khyAti va yaza nahIM cAhatA aura na dAna dekara use smaraNa rakhatA athavA na kabhI kisI para pragaTa hI karatA hai| vAstavameM dAna dekara bhUla jAnA hI dAnIkA svabhAva hotA hai| isase yaha puruSa sadA prasannacita rahatA hai| aura mRtyukA samaya upasthita honepara bhI nirAkula rahatA hai| isakA citta dhanAdimeM phaMsakara Arta raudrarUpa kabhI nahIM hotA aura usakA AtmA sadgatiko prApta hotA hai| (9) AkiMcanya-bAhya AbhyaMtara samasta prakArake parigrahoMse mamatva bhAvoMko choDa denevAlA puruSa sadaiva nirbhaya rahatA hai, use na kucha samhAlanA aura na rakSA karanI par3atI hai| yahAM taka ki vaha apane zarIra takase nispRha rahatA hai, taba aise mahApuruSako kauna padArtha Akulita kara sakatA hai, kyoMki vaha apane AtmAke sivAya samasta parabhAvoM vA vibhAvoMko heya arthAt tyAjya samajhatA haiN| isIse kucha bhI mamatva zeSa nahIM raha jAtA aura samaya samaya asaMkhyAta va anantaguNI karmokI nirjarA hotI rahatI hai, isIse yaha sukhI rahatA hai| (10) brahmacaryadhArI mahAbalavAna yoddhA sadaiva ukta nava vratoMko dhAraNa karatA huA, niraMtara apane AtmAmeM hI ramaNa karatA hai vaha bAhya strI Adise virakta rahatA hai usakI dRSTimeM saba jIva saMsArameM eka samAna pratIta hote haiM aura strI puruSa, va napusaMkAdikA bheda karmakI upAdhi jAnatA hai| yaha socatA hai ki yaha deha, hADa, mAMsa, mala, mUtra, rudhIra, pIva Adi rAgI jIvoMko suhAvanAsA lagatA hai| yadi vaha cAmakI cAdara haTA dI jAya athavA vRddhAvasthA A jAya to phira isakI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabahAdAna hI vihAra karatA .. 22] zrI jainavrata-kathAsaMgraha * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ora dekhaneko bhI jI na cAhe ityAdi, aise ghRNita zarIrameM krIDA karanA kyA hai? mAnoM viSTA (mala) ke krIDAyata usameM apane Apako phaMsAkara cartugatike du:khoMmeM DAlatA hai| isa prakAra yaha subhaTa kAmake dujaya kileko toDakara apane anaMta sukhamaI AtmAmeM hI vihAra karatA hai| aise mahApuruSoMkA Adara saba jagaha hotA hai aura taba koI bhI kArya saMsArameM aisA nahIM raha jAtA hai ki jise vaha akhaNDa brahmacArI na kara ske| tAtyarpa vaha saba kucha karaneko samartha hotA hai| isa prakAra ina daza dharmokA saMkSipta svarUpa kahA so tumako nirantara ina dharmoko apanI zakti anusAra dhAraNa karanA caahie| aba isa dazalakSaNa vratakI vidhi kahate haiM - ___bhAdo, mAgha aura caitra mAsake zukla pakSameM paMcamIse caturdazI taka 10 dina paryaMta vrata kiyA jAtA hai| dazoM dina trikAla sAmAyika, pratikramaNa, vandanA, pUjana, abhiSeka, stavana, svAdhyAya tathA dharmacarcA Adi kara aura kramase paMcamIko OM hrIM arhanmukhakamala samudgatAya uttamakSamAdharmAGgAya nmH| isa maMtrakA 108 bAra eka eka samaya isa prakAra dinameM 324 bAra tIna kAla sAmAyikake samaya jApya kare aura isa uttama kSamA guNakI prAptike liye bhAvanA bhAve tathA usake svarUpa vAraMvAra cintavana kre| isI prakAra chaThamIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamamArdavadharmAGgAya nmH| kA jApa kara bhAvanA bhaave| phira saptamIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamaArjavadharmAGgAya namaH, aSTamIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamasatyadharmAGgAya namaH, navamIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamazaucadharmAGgAya namaH, dazamIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamasaMyamadharmAGgAya namaH, ekAdazIko Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazalakSaNa vrata kathA [23 / ******************************** OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttamatapadharmAGgAya namaH, dvAdazako OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama tyAgadharmAGgAya namaH, trayodazIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama AkiMcanyadharmAGgAya namaH, caturdazIko OM hrIM arhanmukhakamalasamudgatAya uttama brahmacaryadharmAGgAya namaH, ityAdi maMtroMkA jApa karake bhAvanA bhaave| samasta dina svAdhyAya pUjAdi dharmakAryomeM bitAye, rAtriko jAgaraNa bhajana kare, saba prakArake rAgadveSa va krodhAdi kaSAya tathA indriya viSayoMko baDhAnevAlI vikathAoMkA tathA vyApArAdi samasta prakArake AraMbhoMkA sarvathA tyAga kreN| dasoM dina yathAzakti proSadha (upavAsa), belA, telA Adi kare athavA aisI zakti na ho to ekAzanA, unodara tathA rasa tyAga karake kare, paraMtu kAmottejaka, sacikkaNa, miSTagariSTha (bhArI) aura svAdiSTa bhojanoMkA tyAga kara, tathA apanA zarIra svaccha khAdIke kapaDoMse hI Dhake / baDhiyA vastrAlaMkAra na dhAraNa kare, aura rezama, Una tathA phensI paradezI va miloMke bane vastra to chuye bhI nahIM, kyoMki ve anaMta jIvoMke ghAtase banate hai aura kAmAdika vikAroMko baDhAnevAle hote haiN| isa kAraNa yaha vrata daza varSa taka pAlana karaneke pazcAt utsAha sahita udyApana kre| arthAta chatra, camara Adi maMgala dravya, japamAlA, kalaza, vastrAdi dharmopakaraNa pratyeka daza daza zrI maMdirajImeM padharAnA cAhiye, tathA pUjA, vidhAnAdi mahotsava karanA caahiye| dukhita bhukhitoMkA bhojanAdi dAna denA caahiye| ____ yAMcanAlaya, vidyAlaya, chAtrAlaya, auSadhAlaya, anAthAlaya, pustakAlaya tathA dIna prANIrakSaka saMsthAe Adi sthApita karanA caahiye| isa prakAra dravya kharca karane meM asamartha ho to zakti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** pramANa prabhAvanAMgako baDhAnevAlA utsava kareM athavA sarvathA asamartha ho to dviguNita varSoM pramANa (20 varSa) vrata kre| isa vratakA phala svarga tathA mokSakI prApti hotI haiN| ___ yaha upadeza va vratakI vidhi suna una cAroM kanyAoMne munirAjakI sAkSI pUrvaka isa vratake svIkAra kiyA, aura nijagharoMko gii| pazcAt daza varSa taka unhoMne yathAzakti vrata pAlakara udyApana kiyA so uttamakSamAdi dharmokA abhyAsa ho jAnese una cAroM kanyAoMkA jIvana sukha aura zAMtimaya ho gyaa| ve cAroM kanyAeM isa prakAra sarva strI samAjameM mAnya ho gyii| pazcAt ve apanI Ayu pUrNa kara aMta samaya samAdhi maraNa karake mahAzukra nAmaka dazaveM svargameM amaragiri amaracUla devaprabhu aura padmasArathI nAmaka mahadika deva hue| ___vahAMpara aneka prakArake sukha bhogate aura akRtrima jina caityAlayoMkI bhakti vandanA karate hue apanI Ayu pUrNakara vahAMse cale so jambUdvIpake bharatakSetrameM mAlavA prAMtake ujjaina nagarameM mUlabhadra rAjAke ghara lakSmImatI nAmakI rAnIke garbhase pUrNakumAra, devakumAra, guNacaMdra aura padmakumAra nAmake rUpavAna va guNavAna putra hue aura bhale prakAra bAlyakAla vyatita karake kumArakAlameM saba prakArakI vidyAoMmeM nipuNa hue| pazcAt ina cAroMkA byAha nandanagarake rAjA iNa tathA unakI patnI tilakasundarIke garbhase utpanna kalAvatI, brAhmI, indugAtrI aura kaMkU nAmakI cAra atyaMta rUpavAna tathA guNavAna kanyAoMke sAtha huA, aura ye dampati premapUrvaka kAla kSepa karane lge| eka dina rAjA mUlabhadane AkAzameM bAdaloMko bikhare dekhakara saMsArake vinAzIka svarUpakA cintavana kiyA aura dvAdazAnuprekSA bhaayii| pazcAt jyeSTha putrako rAjyabhAra sauMpakara Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25 zrI SoDazakAraNa vrata kathA ******************************** Apa parama digambara muni ho gye| ina cAroM putroMne yathAyogya prajAkA pAlana va manuSyocita bhoga bhogakara koI eka kAraNa pAkara jinezvarI dIkSA lI, aura mahAna tapazcaraNa karake 'kevalajJAnako prApta ho, aneka dezoMmeM vihAra karake dharmopadeza diyaa| phira zeSa aghAtiyA karmokA bhI nAza kara Ayuke aMtameM yoga nirodha karake paramapada (mokSa) ko prApta ho gye| isa prakAra ukta cAroM kanyAoMne vidhipUrvaka isa vratako dhAraNa karake strIliMga chedakara svarga tathA manuSya gatike sukha bhogakara mokSapada prApta kiyaa| isI prakAra jo aura bhavya jIva mana, vacana, kAyase isa vratako pAlana kareMge ve bhI uttamottama sukhoMko prApta hoNge| mRgAMkalekhAdi kanyAyeM dazalakSaNa vrata dhaar| 'dIpa' laho nirvANa pada, vanyU~ bArambAra // 1 // (3 zrI SoDazakAraNa vrata kathA) SoDazakAraNa bhAvanA, jo bhAI cita dhaar| kara tina padakI vandanA, kahUM kathA sukhkaar|| jambUdvIpa saMbaMdhI bharatakSetrake magadha (bihAra) prAMtameM rAjagRhI nagara hai| vahAMke rAjA hemaprabhu aura rAnI vijayAvatI thii| isa rAjAke yahAM mahAzarmA nAmaka naukara thA, aura unakI strIkA : nAma priyavaMdA thaa| isa priyavaMdAke garbhase kAlabhairavI nAmaka eka atyaMta kurUpI kanyA utpanna huI ki jise dekhakara mAtApitAdi sabhI svajanoM taka ko dhRNA hotI thiiN| . Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] : zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** eka dina matisAgara nAmaka cAraNamuni AkAzamArgase gamana karate hue usI nagarameM Aye, to usa mahAzarmAne atyaMta bhakti sahita zrI muniko par3agAha kara vidhipUrvaka AhAra diyA aura unase dharmopadeza sunaa| pazcAt jugalakara joDakara vinayayukta ho pUchA-he nAtha! yaha merI kAlabhairavI nAmakI kanyA kisa pApakarmake udayase aisI kurUpI aura kulakSasI utpanna huI haiM, so kRpAkara kahiye? taba avadhijJAnake dhArI zrI munirAja kahane lage, vatsa! suno - ujjaina nagarImeM eka mahipAla nAmakA rAjA aura usakI vegAvatI nAmakI rAnI thii| isa rAnIse vizAlAkSI nAmakI eka atyanta suMdara rUpavAna kanyA thI, jo ki bahuta rUpavAna honeke kAraNa bahuta abhimAninI thI aura isI rUpake madameM usane eka bhI sadguNa na siikhaa| yathArtha hai - ahaMkArI (mAnI) naroMko vidyA nahIM AtI hai| ___eka dina vaha kanyA apanI citrasArImeM baiThI huI darpaNameM mahAtapasvI zrI munirAja usake gharase AhAra lekara bAhara nikale, so isa ajJAna kanyAne rUpake madase muniko dekhakara khiDakIse munike upara thUka diyA aura bahuta harSita huii| ____paraMtu pRthvIke samAna kSamAvAna zrI munirAja to apanI nIcI dRSTi kiye huye hI cale gye| yaha dekhakara rAjapUrohita isa kanyAkA unmattapanA dekha usa para bahuta krodhita huA, aura turaMta hI prAsuka jalase zrI munirAjakA zarIra prakSAlana karake bahuta bhaktise vaiyAvRtya kara stuti kii| yaha dekhakara vaha kanyA bahuta lajjita huI, aura apane kiye huye nIca kRtya para pazcAtApa karake zrI munike pAsa gaI aura namaskAra karake apane Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI SoDazakAraNa vrata kathA [27 ******************************** aparAdhakI kSamA maaNgii| zrI munirAjane usako dharmalAbha kahakara upadeza diyaa| pazcAt vaha kanyA vahAMse marakara tere ghara yaha kAla bhairavI nAmakI kanyA huI haiN| isane jo pUrvajanmameM munikI nindA va upasarga karake jo ghora pApa kiyA hai usIke phalase yaha aisI kurUpA huI hai, kyoMki pUrva saMcita karmokA phala bhoge binA chuTakArA nahIM hotA hai| isaliye aba ise samabhAvoMse bhoganA hI kartavya hai aura Ageko aise karma na bandhe aisA samIcIna upAya karanA yogya hai| aba punaH vaha mahAzarmA bolAhe prabho! Apa hI kRpAkara koI aisA upAya batAiye ki jisase yaha kanyA aba isa duHkhase chUTakara samyak sukhoMko prApta hove taba zrI munirAja bole - vatsa! suno - ___saMsArameM manuSyoMke liye koI bhI kArya asAdhya nahIM hai, so bhalA yaha kitanAsA duHkha hai? jinadharmake sevanase to anAdikAlase lage hue janma maraNAdi duHkha bhI chUTakara sacce mokSasukhakI prApti hotI hai, aura duHkhoMse chUTanekI to bAta hI kyA hai? ve to sahajahImeM chUTa jAte haiN| isaliye yadi yaha kanyA SoDazakAraNa bhAvanA bhAve, aura vrata pAle, to alpakAla meM hI strIliMga chedakara mokSa-sukhako paavegii| taba vaha mahAzarmA bolA he svAmI! isa vratakI kauna kauna bhAvanAyeM hai aura vidyA kyA? so kRpAkara khiye| taba munirAjane ina jijJAsuoMko nimna prakAra SoDazakAraNa vratakA svarUpa aura vidhi btaaii| ve kahane lage (1) saMsArameM jIvakA zatru mithyAtva aura mitra samyaktva hai| isaliye manuSyakA kartavya hai ki sabase prathama mithyAtva (atattva zraddhAna yA viparIta zraddhAna) ko vamana (tyAga) karake samyaktvarUpI amRtakA pAna kreN| satyArtha (jina) deva, sacce Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] zrI jainavrata-kathAsaMgraha * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * (nirgrantha) guru aura sacce (jina bhASita) dharma para zraddhA (vizvAsa) laaveN| pazcAt sapta tattvoM tathA puNya pApakA svarUpa jAnakara inakI zraddhA karake apane AtmAko para padArthose bhinna anubhava kareM aura inake sivAya anya mithyA deva guru va dharmako dUra hI se isa prakAra choDa de jaise totA avasara pAkara piMjarese nikala bhAgatA hai| aise samyaktvI puruSoMke prazama (maMda kaSAya svarUpa samabhAva arthAt sukhI va duHkhameM samudra sarIkhA gambhIra rahanA, ghabarAnA nahIM), saMvega (dharmAnurAga sAMsArika viSayoMse virakta ho dharma aura dharmAyatanoMmeM prema baDhAnA), anukaMpA (karuNA duHkhI jIvoM para dayAbhAva karake unakI yathAzakti sahAyatA karanA) aura Astikya (zraddhA-kaisA bhI avasara kyoM na Aye, to bhI apane nirNaya kiye hue sanmArgameM dRr3ha rahanA) ye cAra guNa prakaTa ho jAte haiN| unheM kisI prakArakA bhaya va cintA vyAkula nahIM kara sktii| ve dhIravIra sadA prasannacita hI rahate haiM, kabhI kisI cIjakI unheM prabala icchA nahIM hotI, cAhe ve cAritramoha karmake udayase vrata na bhI grahaNa kara sakeM to bhI vrata aura vratI saMyamI janoMmeM unakI zraddhA bhakti va sahAnubhUti avazya rahatI haiM jo ki mokSamArgakI prathama sopAna (sIDhI) hai isaliye ise hI 25 maladoSoMse rahita aura aSTa aMga sahita dhAraNa kro| isake binA jJAna aura cAritra saba niSphala (mithyA) haiM, yahI darzanavizuddhi nAmakI prathama bhAvanA hai| . (2) jIva (manuSya) jo saMsArameM sabakI dRSTi se utara jAtA hai, usakA pradhAna kAraNa kevala ahaMkAra (mAna) hai| so kadAcit vaha mAnI apanI samajhameM bhale hI apane Apako baDA mAne paraMtu kyA kauA maMdirake zikhara para baiTha jAnese garuDa pakSI ho sakatA hai? kabhI nhiiN| kintu sarva hI prANI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI SoDazakAraNa vrata kathA .....29.. ******************************** unake ghRNA hI karate haiM aura kadAcit unake pUrva puNyodayase use koI kucha na bhI kaha sakeM, to bhI vaha kisIke manako badala nahIM sakatA hai| satya hai-jo uparako dekhakara calatA hai, vaha avazya hI nIce giratA haiN| aise mAnI puruSako kabhI koI vidyA siddha nahIM hotI haiM, kyoMki vidyA vinayase AtI hai| mAnI puruSa cittameM sadA khedita rahatA hai, kyoMki vaha sadA sabase sammAna cAhatA haiM, aura aisA honA asambhava hai, isaliye nirantara sabako apanese bar3oMmeM sadA vinaya, samAna (barAbarIvAle) puruSoMmeM prema aura choToMmeM karuNAbhAvase pravartanA caahiye| sadaiva apane doSoMko svIkAra karaneke liye sAvadhAnatA pUrvaka tatpara rahanA cAhiye, aura doSa batAnevAle sajjanakA upakAra mAnanA cAhiye, kyoMki jo mAnI puruSa apane doSoMko svIkAra nahIM karatA, unake doSa nirantara baDhate hI jAte haiM aura isaliye vaha kabhI unase mukta nahIM ho sktaa| isaliye darzana, jJAna, cAritra, tapa aura upacAra ina pAMca prakArakI vinayoMkA vAstavika svarUpa vicAra kara vinayapUrvaka pravartana karanA, so vinaya-sampannatA nAmakI dUsarI bhAvanA haiN| ___(3) vinA maryAdA arthAt pratijJAke mana vaza nahIM hotA jaisA ki vinA lagAma (bAga rAsa) ke ghoDA yA binA aMkuzake hAthI, isaliye Avazyaka hai ki mana va indriyoMko vaza karaneke liye kuza pratijJArUpI aMkuza pAsameM rakhanA caahiye| tathA ahiMsA (kisI bhI jIvakA athavA apane bhI dravya tathA bhAva prANoMkA ghAta na karanA arthAt unheM na satAnA), satya (yathArtha vacana bolanA, jo kisIko bhI pIDAjanaka na hoM), acaurya (vinA diye hue para-vastukA grahaNa na karanA), brahmacarya Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 / zrImatI zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** (strImAtrakA athavA svadAra vinA anya striyoMke sAtha viSayamaithuna sevanakA tyAga) aura svapara AtmAoMkA viSaya kaSAya utpanna karAnevAle bAhya Abhyantara parigrahokA tyAga yA pramANa (sampUrNa parigrahoMkA tyAga yA apanI yogyatA yA zakti anusAra Avazyaka vastuoMkA pramANa karake anya samasta padArthose mamatvabhAva tyAga karanA, ise lobhako rokanA bhI kahate haiM), isa prakAra ye pAMca vrata aura isakI rakSArtha saptazIloM (3 guNavratoM aura 4 zikSAvratoM) kA pAlana kareM tathA ukta zIla aura vratoMke atIcAroM (doSoM) ko bhI bcaaveN| ina vratoMke nirdoSa pAlana karanese na to rAjyadaMDa kabhI hotA hai aura na paMcadaNDa hotA hai aura aisA vratI puruSa apane sadAcArase sabakA Adarza bana jAtA hai| isake viruddha sadAcArI janoMko isa bhavameM aura parabhavameM aneka prakAra daNDa va du:kha sahane paDate haiM, aisA vicAra karake isa vratoMmeM nirantara dRDha honA cAhiye, yaha zIlavrateSvanaticAra bhAvanA hai| (4) mithyAtvake udayase hitAhitakA svarUpa binA jAne yaha saMsArI jIva sadaiva apane liye sukha prAptikI icchAse viparIta hI mArga grahaNa kara letA hai, jisase sukha milanA to dUra rahA, kintu ulTA duHkhakA sAmanA karanA paDatA haiN| isaliye nirantara jJAna sampAdana karanA paramAvazyaka haiN| kyoMki jahAM carmacakSu kAma nahIM de sakate haiM vahAM jJAnacakSu hI kAma dete haiN| jJAnI puruSa netrahIna honepara bhI ajJAnI AMkha vAlose acchA hai| ajJAnI na to laukika kAryohImeM saphala manoratha hote haiM, aura na paralaukika hI kucha sAdhana kara sakate haiN| ve Thaura Thaura ThagAye jAte hai, aura apamAnita hote haiM, isaliye jJAna upArjana Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI SoDazakAraNa vrata kathA [31 / ******************************** karanA Avazyaka hai, aisA vicAra karake nirantara vidyAbhyAsa karanA va karAnA, so abhIkSNa jJAnopayoga nAmakI bhAvanA haiN| (5) ina saMsArI jIvoMmeMse pratyeka jIvake viSayAnurAgatA itanI baDhI huI hai ki kadAcita isakI tIna lokakI samasta sampatti bhoganeko mila jAye to bhI usakI icchAke asaMkhyAtaveM bhAgakI pUrti na ho, so jIva saMsArameM anantAnanta haiM, aura lokake padArtha jitane hai utane hI haiM so jaba sabhI jIvoMkI abhilASA esI hI baDhI huI hai| taba yaha lokakI sAmagrI kisa kisako kitane kitane aMzoMmeM pUrti kara sakatI hai? arthAt kisIko nhiiN| aisA vicAra kara uttama puruSa apanI indriyoMko viSayoMse rokakara manako dharmadhyAnameM lagA dete haiN| isIko saMvega bhAvanA kahate hai| (6) jabataka manuSya kisI bhI padArthameM mamatva arthAt yaha vastu merI hai aisA bhAva rakhatA haiM taba taka yaha kabhI sukhI nahIM ho sakatA hai kyoMki padArthokA svabhAva nAzavAna haiM, jo utpanna hue so niyamase nAza hoMge, aura jo mile haiM, so vichuDeMge isaliye jo koI ina padArthoko (jo ise pUrva puNyodayase prApta hue haiM) apane ApahI isako choDa jAnese pahile hI choDa deve, tAki ve (padArtha) use na chor3ane pAveM, to nisandeha duHkha AnekA avasara hI na AvegA aisA vicAra karake jo AhAra, auSadha, : zAstra (vidyA) aura abhaya ina cAra prakArake dAnoMko muni, ArjikA, zrAvaka, zrAvikAoM (cAra saMghoM) meM bhaktise tathA dIna duHkhI nara pazuoMkA karuNAbhAvoMse detA hai tathA anya yathAvazyaka kAryo (dharmaprabhAvanA va paropakAra) meM dravya kharca karatA hai use hI dAna yA zaktitastyAga nAmakI bhAvanA kahate haiN| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] ** *** *** *** *** ** **** ** zrI jainavrata-kathAsaMgraha *** ** ** *** (7) yaha jIva sva svarUpa bhUlA huA isa ghRNita dehameM mamatya karake isake poSaNArtha nAnA prakArake pApa karatA hai, to bhI yaha zarIra sthira nahIM rahatA, dinoMdina sevA aura samhAla karate karate kSINa hotA jAtA hai aura eka dina AyukI sthiti pUrNa hote hI chor3a detA hai, so aise nAzavanta aura dhRNita : zarIrameM mamatva (rAga) na karake vAstavika sacce sukhakI prAptike artha isako lagAnA (utsarga karanA) cAhiye tAkI isakA jo jIvake sAtha anaMtAnanta vAra saMyoga tathA viyoga huA karatA haiM, so phira aisA viyoga ho ki phira kabhI bhI saMyoga na ho sake arthAt mokSapadako prApti ho jaave| isameM yahI sAra hai, kyoMki svarga narka yA pazu paryAyameM jo samyak aura uttama tapazcaraNa pUrNa ho hI nahIM sakatA hai, isaliye yahI manuSya janmameM zreSTha avasara prApta huA hai aisA samajhakara apanI zakti va dravya, kSetra, kAla, bhAvoMkA vicAra karane anazana, Unodara, vrataparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivakta zayyAzana aura kAyakleza ye chaH bAhya aura prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna ye cha: abhyantara, isa prakAra bAraha tapoMmeM pravRtti karanA so sAtavI zaktitastapa nAmakI bhAvanA kahalAtI haiN| (8) jIva mAtrake kalyANa karanevAle samyak dharmakI pravRtti dharmAtmAoMse hotI haiM aura dharmAtmAoMse sarvottama samyakratnatrayake dhArI parama digambara sAdhu hai, isalie sAdhu vargo para Aye hue upasargoko yathAsambhava dUra karanA so sAdhu samAdhi nAmakI bhAvanA hai| (9) sAdhusamUha tathA anya sAdharmIjanoMke zarIrameM kisI prakArakI rogAdika vyAdhi A jAnese unase pariNAmoM meM zithilatA va pramAda A jAnA saMbhava hai isaliye sAdharmI (sAdhu Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI SoDazakAraNa vrata kathA [33 ******************************** va gRhastha) janoMkI bhaktibhAvase unako darzana tathA cAritrameM sthira rakhane tathA dIna duHkhI jIvoMko dharma mArgameM lagAkara unake duHkha dUra karaneke liye unakI sevA tathA upacAra karaneko vaiyAvRtyakaraNa bhAvanA kahate haiN| (10) arahanta bhagavAnake dvArA hI mokSamArgakA upadeza milatA hai, kyoMki ve prabhu kevala kahate hI nahIM hai kintu svayaM mokSake sannikaTa pahu~ca gaye haiM, isaliye unake guNoMmeM anurAga karanA unakI bhakti pUrvaka pUjana, stavana tathA dhyAna karanA sau arhadbhakti bhAvanA hai| (11) binA guruke sacce jJAnakI prApti nahIM hotI, isaliye sacce nirapekSa aura hitaiSI upadezaka samasta saMghake nAyaka dIkSA-zikSAdi dekara nirdoSa dharmamArga para calanevAle AcArya mahArAjake guNoMkI sarAhanA karanA va unameM anurAga karanA so AcAryabhakti nAma bhAvanA haiN| (12) alpazruta arthAt apUrNa Agamake jAnanevAle puruSoMke dvArA sacce upadezakI prApti honA durlabha kyA? asambhava hI hai| isaliye samasta dvAdazAMgake pAragAmI zrI upAdhyAya mahArAja kI bhakti tathA unake guNoMmeM anurAga karanA so bahuzrutabhakti nAma bhAvanA haiN| (13) sadA arhanta bhagavAnake mukhakamalase pragaTita mithyAtva ke nAza karane tathA saba jIvoM hitakArI, vastu svarUpako batAnevAlA zrI jaina zAstroMkA paThanapAThanAdi abhyAsa karanA, so pravacanabhakti nAma bhAvanA hai| (14) mana, vacana, kAyakI zubhAzubha kriyAoMko yoga kahate haiN| ina hI yogoMke dvArA zubhAzubha karmokA Azrava hotA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** haiN| isaliye yadi ye. Azravake dvAra (yoga) roka diye jAya, to saMvara karmAzraya banda ho sakatA hai aura saMvara karanekA uttamottama upAya sAmAyika pratikramaNa Adi SaDAvazyaka haiN| isaliye inheM nitya pratipAlana karanA caahiye| padmAsana yA arddhAsanase baiThakara yA sIdhe nIceko hAtha jor3akara khaDe hokara mana, vacana, kAyase samasta vyApAroMko rokakara, cittako ekAgra karake eka jJeya (AtmA) meM sthira karanA so samabhAva rUpa 1sAmAyika haiN| apane kiye hue doSoMko smaraNa karake una para pazcAtApa karanA aura unako mithyA karaneke liye prayatna karanA so 2-pratikramaNa hai| Ageke liye doSa na hone deneke liye yathA zakti niyama karanA aura (doSoMko tyAga karanA) sauM 3-pratyAkhyAna hai| tIrthaMkarAdi arhanta Adi paMca parameSThiyoM tathA cauvIsa tIrthaMkaroke gaNa kirtana karanA so 4-stavana hai| mana, vacana, kAya zuddha karake cAroM dizAoMmeM cAra zironati aura pratyeka dizAmeM tIna Avarta aise bAraha Avarta karake pUrva yA uttara dizAmeM aSTAMga namaskAra karanA tathA eka tIrthaMkarakI stuti karanA soM 5-vandanA hai| aura kisI samaya vizeSakA praNAma karake utane samaya taka ekAsanase sthita rahanA tathA utane samayake bhItara zarIrase moha choDa denA, usapara Aye hue samasta upasarga va parISahoMko samabhAvoMse sahana karanA so 6-kAryotsarga hai| isa prakAra vicAra kara ina chahoM AvazyakoMmeM jo sAvadhAna hokara pravartana karatA hai so parama saMvarakA kAraNa AvazyakAparihANi nAmakI bhAvanA hai| (15) kAla-doSake athavA upadezake abhAvase saMsArI jIvoMke dvArA satya dharmapara anekoM AkSepa honeke kAraNa usakA lopa sA ho jAtA hai| dharmake lopa honese jIva bhI dharma sahita hokara saMsArameM nAnA prakArake du:khoMko prApta hote haiN| isaliye Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI SoDazakAraNa vrata kathA [35.. ******************************** aise aise samayoMmeM yena kena prakAreNa samasta jIvoMpara satya (jina) dharmakA prabhAva pragaTa kara denA, so mArgaprabhAvanA haiN| aura yaha prabhAvanA jina dharmake upadezoMke pracAra karane zAstroMke prakAzana va prasAraNase, zAstroMke adhyayana vA adhyApana karane karAnese, vidvAnoMkI sabhAyeM karAne, apane Apa sadAcaraNa pAlane lokopakArI kArya karane, dAna dene, saMgha nikAlane va vidyAmaMdiroMkI sthApanA va pratiSThAdi karane, satya vyavahAra karane saMyama va tapAdika karanese hotI haiM, aisA samajhakara yathAzakti prabhAvanotpAdaka karmomeM pravartanA so mArgaprabhAvanA nAmakI bhAvanA hai| __ (16) saMsArameM rahate hue jIvoMkI paraspara sahAyatA va upakArakI AvazyakatA rahatI haiM, aisI avasthAmeM yadi niSkapaTa bhAvase athavA premapUrvaka sahAyatA na kI jAya, to paraspara yathArtha lAbha pahu~canA durlabha hI hai| itanA hI nahIM kintu parasparake virodhase anekAneka hAniyAM va duHkha honA sambhava hai, jaise ho bhI rahe haiN| isaliye yaha paramAvazyaka kartavya haiM ki prANI paraspara (gAyakA apane bachaDe para jaisA ki niSkapaTa aura pragAr3ha prema hotA hai vaisA hI) niSkapaTa prema kreN| vizeSakara sAdharmiyoMke saMga to kRtrima prema kabhI na kre| aisA vicAra kara jo sAdharmiyoM tathA prANI mAtrase apanA niSkapaTa vyavahAra rakhate haiM use pravacana-vAtsalya nAmakI bhAvanA kahate haiN| ina 16 bhAvanAoMko yadi kevalI zrutakevalIke pAdamUlake nikaTa antaHkaraNase cintavana kI jAyeM tathA tadanusAra pravartana kiyA jAya to inakA phala tIrthaMkara nAmakarmake AzravakA kAraNa haiM AcArya mahArAja isa prakAra solaha bhAvanAoMkA svarUpa kahakara aba vratakI vidhi kahate haiM - Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___ bhAdoM, mAgha aura caitra (gujarAtI zrAvaNa, pauSa aura phAlguna) vadI 1 se kuMvAra, phAlguna aura vaizAkha vadI 1 (gujarAtI bhAdoM, mAgha, caita vadI 1) taka (eka varSameM tIna bAra) pUre eka eka mAsa taka yaha vrata karanA caahiye| ina dinoM telA belA Adi upavAsa kareM athavA nIrasa vA eka Adi do tIna rasa tyAgakara Unodara pUrvaka atithi yA dIna duHkhI nara yA pazuoMko bhojanAdi dAna dekara ekabhukta kare aMjana, maMjana, vastrAlaMkAra vizeSa dhAraNa na kare, zIlaprata (brahmacarya) rakkhe nitya SoDaza kAraNa bhAvanA bhAve aura yaMtra banAkara pUjAbhiSeka kare, trikAla sAmAyika kre| aura (OM hrIM darzana-vizuddhi vinayasampannatA, zIlavrateSvanaticAra abhIkSNa, jJAnopayoga, saMvega, zaktitastyAga, zaktitastapa, sAdhusamAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, arhadbhakti, AcAryabhakti, upAdhyAyabhakti, pravacanabhakti, AvazyakAparihANi, mArga prabhAvanA, pravacanavAtsalyAdi SoDazakAraNebhyo nmH)| . isa mahAmaMtrakA dinameM tIna bAra 108 eka so ATha bAra jApa kreN| isa prakAra isa vratako utkRSTa solaha varSa, madhyama 5 athavA do varSa aura jadhanya 1 varSa karake yathAzakti udyApana kre| arthAt solaha solaha upakaraNa zrI maMdirajImeM bheTa deM aura zAstra va vidyAdAna kare, zAstra bhaNDAra khole, sarasvatI maMdira banAve, pavitra jinadharmakA upadeza kare aura karAve ityAdi yadi dravya kharca karanekI zakti na ho to vrata dviguNita kre| isa prakAra RSirAjake mukhase vratakI vidhi sunakara kAlabhairavI nAmakI usa brAhmaNa kanyAne SoDazakAraNa vrata svIkAra karake utkRSTa rItise pAlana kiyA, bhAvanA bhAyI aura vidhipUrvaka udyApana kiyA, pIche vaha Ayuke aMtameM samAdhimaraNa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrutaskandha vrata kathA [37 ******************************** dvArA strIliMga chedakara solahaveM (acyuta) svargameM deva huii| vahAMse bAisa sAgara Ayu pUrNakara vaha deva, jambUdvIpake videhakSetra saMbaMdhI amarAvatI dezake gaMdharva nagarameM rAjA zrImaMdirakI rAnI mahAdevIke sImandhara nAmakA tIrthaMkara putra huA so yogya avasthAko prApta hokara rAjyocita sukha bhoga jinezvarI dIkSA lI aura ghora tapazcaraNa kara kevalajJAna prApta karake bahuta jIvoMko dharmopadeza diyA, tathA Ayuke aMtameM samasta aghAti karmokA bhI nAza kara nirvANa patha prApta kiyaa| isa prakAra isa vratako dhAraNa karanese kAlabhairavI nAmakI brAhmaNa kanyAne suranara bhavoMke sukhoMko bhogakara akSaya avinAzI svAdhIna mokSasukhako prApta kara liyA, to jo anya bhavyajIva isa vratako pAlana kareMge unako bhI avazya hI uttama phalakI prApti hovegii| SoDazakAraNa vata dharo, kAlabhairavI saar| suranarake sukha 'dIpa' laha, laho mokSa adhikAra // 1 // (4] zrI zrutaskandha vrata kathA zrutaskandha vandUM sadA, mana vaca zIza nvaay| jA prasAda vidyA lahUM, kahU~ kathA sukhdaay||1|| jambUdvIpake bharatakSetrameM eka aMga nAmakA deza haiM, usake pATalIputra (paTanA) nagarameM rAjA candrarucikI paTTarAnI caMdraprabhA ke zrutazAlinI nAmakI eka atyaMta rupavAna kanyA thI, so rAjAne isa kanyAko jinamati nAmakI AryA (gurAnI) ke pAsa par3hAneko biThAI jisase vaha thoDI hI dinoMmeM vidyAmeM nipuNa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ho gii| eka dina kanyAne apanI hI buddhise caukIpara zrutaskaMdha maNDala bnaayaa| ise dekhakara gurAnIko Azcarya huA aura kanyAkI bahuta prazaMsA kI tathA samajhA ki aba yaha vidyAmeM nipuNa ho cukI hai, isaliye use saharSa rAjAke pAsa ghara jAnekI AjJA dii| rAjA kanyAko viduSI dekhakara bahuta harSita huA aura gurAnIkI bhUri bhUri prazaMsA kI tathA ucita puraskAra (bheMTa) bhI diyaa| eka dina isI nagarake udyAnameM zrI 108 varddhamAna muni aaye| yaha samAcAra sunakara rAjA apane parivAra tathA purajanoM sahita utsAhase vandanAko gye| aura bhaktipUrvaka vandanA karake muni caraNoMke nikaTa baitthaa| munirAjane dharmavRddhi kahakara dharmakA svarUpa samajhAyA, jise sunakara logoMne yathAzakti vratAdika liye| pazcAt rAjAne kanyAkI ora dekhakara pUchA-hai RSirAja! yaha kanyA kisa puNyase aisI rUpavAna aura viduSI huI hai? taba munizrI bole- isI jambUdvIpake pUrva videha saMbaMdhI puSkalAvatI dezameM puNDarIkanI nagarI hai| vahAMkA rAjA guNabhadra aura rAnI guNavatI thii| so eka samaya yaha rAjA rAnI saparivAra zrImandharasvAmIkI vaMdanAko gaye aura yathAyogya pakti vaMdanA karake nara koThemeM baitthe| pazcAt sapta tatva aura puNya pApakA svarUpa sunakara zrI guruse pUchA-he prabhu! kRpAkara zrutaskandha vratakA kyA svarUpa hai, so smjhaaye| taba gaNadhara mahArAjane kahA-zrI jinendra bhagavAnakI divyadhvani sAtizaya nirakSarI (vANI) meghakI garjanA ke samAna OMkArarupa bhavyajIvoMke hitArtha unake puNya atizaya ke kAraNa aura bhagavAnakI vacana vargaNAke udayase khiratI hai| ise sarva sabhAjana apanI apanI bhASAoMmeM samajha lete haiN| isa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrutaskandha vrata kathA [39 ******************************** vANIko cAra jJAnadhArI gaNanAyaka muni alpajJAnI jIvoMke saMbodhanArtha (AcArAMga, sUtrakRtAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti, jJAtRkathAMga, upAsakAdhyayanAMga, antakRddazAMga, anuttaropapAdakadazAMga praznavyAkaraNAMga, sUtravipAkAMga aura dRSTipravAdAMga) isa prakAra dvAdazAMga rupase kathana kii| phira inhIMke AdhArase aura muniyoMne bhI bhedAbheda pUrvaka dezabhASAoMmeM kathana kI haiN| yaha jinendravANI samasta lokAlokake svarupa aura trikAlavartI padArthoko pradarzita karanevAlI samasta prANiyoMke hitarUpa mithyAmatokI utthApaka, pUrvAparake virodhase rahita anupameya hai, so jo bhavyajIva isa vANIko sunakara hRdayarUpa karatA athavA usakI bhAvanA bhAkara vrata saMyama dhAraNa karatA hai, vaha bhI aneka zAstroMkA pAragAmI ho jAtA hai| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki bhAdoM mAsameM nitya zrI jina caityAlayameM zrutaskaMdha maNDala mAMDakara zrutaskandha pUjana vidhAna kare aura eka mAsameM utkRSTa 16, madhyama 10 aura jadhanya ATha upavAsa kre| pAraNA ke dina yathAzakti nIrasa va eka do Adi rasa choDakara ekabhukta kre| isa prakAra yaha vrata bAraha varSa taka athavA pAMca varSa taka kare, pIche udyApana kare bAraha bAraha upakaraNa ghaNTA, jhAlara, pUjAke vartana, chatra, camara, candovA, caukI veSTanAdi maMdirameM bheTa kare, zAstra likhAkara jinAlayameM padharAve, tathA zrAvakoMko bheTa deve aura zAstra-bhaNDAroMkI samhAla kare, navIna sarasvatI bhavana banAve, sarvasAdhAraNajanoMko zrI jinavANIkA upadeza kare aura kraave| isa prakAra yaha vrata dhAraNa karanese anukramase kevalajJAnakI prApti hokara siddhapada prApta hotA haiN| jApya nitya dinameM tIna bAra jape-'OM hrIM zrI jinamukhodbhUtasyAdvAdanayagarbhitadvAdazAMgazrutajJAnebhyo namaH' aura bhAvanAM bhaave| isa prakAra rAjA guNabhadra aura guNavatI rAnIne vratakI vidhi Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** sunakara bhAva sahita dhAraNa kiyA aura bhAvanA bhaaii| so antasamaya samAdhimaraNa kara acyutasvargameM indra indrANI hue| vahAMse vaha rAnIkA jIva (indrANI) cayakara yaha tere zrutazAlinI nAmakI kanyA huii| isa prakAra gurumukhase bhavAMtara sunakara usa kanyAne puna: zrutaskaMdha vrata dhAraNa kiyA aura cAritrake prabhAvase viSayakaSAyoM strIliMgako chedakara indrapada prApta kiyA aura vahAMke anupama sukha bhogakara aparavideha kumudavatI dezake azokapurameM padmanAbha rAjAkI paTTarAnI jitapadmAke garbhase nayandhara nAma tIrthaMkara huaa| sAtha hI cakravartI aura kAmadevapadako bhI suzobhita kiyaa| bahuta samaya taka nItipUrvaka prajAkA pAlana kiyaa| pazcAt eka dina indradhanuSako AkAzameM vilIna hote dekha vairAgya utpanna huaa| so anitya, azaraNa, saMsAra, ekatya, anyatya, azucitya, Azraya, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha aura dharma vairAgyako dRr3ha karanevAlI ina bAraha bhAvanAoMkA ciMtavana kara dIkSA grahaNa kI, aura kitaneka kAlataka utkRSTa saMyama pAlakara zukladhyAnake yogase kevalajJAna prApta kiyA, taba devoMne samavazaraNa kI racanA kii| isa prakAra aneka dezoMmeM vihAra karake bhavya jIvoMko vastusvarupakA upadeza diyA aura Ayuke anya samayameM aghAti karmoko nAza karake avinAzI siddhapada prApta kiyaa| isa prakAra aura bhI jo naranArI prApta hoveNge| zrutazAlinI kanyA kiyo, zrutaskandha vrata saar| 'dIpa' karma saba nAza kara, laho mokSa sukhkaar|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI triloka tIja vrata kathA [41 / ******************************** (5 zrI triloka tIja vrata kathA) vandoM zrI jinadeva pada, vandUM guru crnnaar| vandUM mAtA sarasvatI, kathA kahUM hitkaar|| jambUdvIpake bharatakSetra saMbaMdhI kurujAMgala dezameM hastinApura nAmaka eka ati ramaNIka nagara hai| vahAMkA rAjA kAmaduka aura rAnI kamalalocanA thI, aura unake vizAkhadatta nAmakA putra thaa| usa rAjAke varadatta nAmakA eka maMtrI thA, jisakI vizAlAkSI patnIse vijayasundarI nAmaka eka kanyA bahuta sundara thI, jisakA pANigrahaNa rAjaputra vizAkhadattane kiyA thaa| kitaneka dina bAda rAjA kAmadukakI mRtyu hone para yuvarAja vizAkhadatta rAjA huaa| eka dina rAjA apane pitAke viyogase vyAkula ho udAsa baiThA thA ki usI samaya usa ora vihAra karate hue zrI namaskAra karake uccAsana diyA, taba munizrIne dharmavRddhi kaha AzISa dI aura isa prakAra saMbodhana karane lage-- __ rAjA! suno, yaha kAla (mRtyu), sura (deva), nara pazu Adi kisoko bhI nahIM choDatA haiN| saMsArameM jo utpanna hotA hai so niyamase nAza hotA hai| aisI vinAzIka vastuke saMyoga viyogameM harSa viSAda hI kyA? yaha to pakSiyoMke samAna raina (rAtrI) baserA hai| jahAjameM deza dezAMtarake aneka loga A milate haiM, paraMtu avadhi pUrI hone para saba apane2 dezako cale jAte haiN| __isI prakAra ye jIva eka kula (vaMza-parivAra) meM aneka gatiyoMse A Akara ekatrita hote haiM aura apanI apanI Ayu pUrNa kara saMcita karmAnusAra yathAyogya gatiyoMmeM cale jAte haiN| kisIkI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** yaha sAmarthya nahIM ki kSaNamAtra bhI Ayuko bar3hA ske| yadi aisA hotA to baDe baDe tIrthaMkara, cakravartI Adi puruSoMko kyoM koI marane detA? mRtyuse yadyapi viyogajanita duHkha avazya hI mohake vaza mAlUma hotA haiM, tathApi upakAra bhI bahuta hotA haiN| yadi mRtyu nahIM hotI to rogI rogase mukta na hotA, saMsArI kabhI siddha na ho sakatA, jo jisa dazAmeM hotA usImeM raha jaataa| isaliye yaha (ArtadhyAnase) azubha karmokA bandha hotA hai jisase anekoM janmAMtaro taka ronA paDatA haiN| ronA bahuta duHkhadAI haiN| munike upadezase rAjAko kucha dhairya bndhaa| ve zoka tajakara prajApAlanameM tatpara hue aura munirAja bhI vihAra kara gye| eka dina rAnIne saMyamabhUSaNa ArjikAke darzana karake pUchA-mAtAjI! mere yogya koI vrata batAIye jisase merI ciMtA dUra hove aura janma sudhare taba ArjikAjIne kahA-tuma trailokya tIja vrata kro| bhAdoM sudI 3 ko upavAsa karake cauvIsa tIrthaMkaroMke 72 koThekA maMDala mAMDakara tIna cauvIsI pUjA rAtriko jAgaraNa karake bhajana va dharmadhyAnameM kAla bitaaye| isa prakAra tIna varSa taka yaha vrata kara pIche udyApana kare, athavA dviguNita kre| ise dUsare loga roTa tIja bhI kahate haiN| .. udyApana karaneke samaya tIna cauvIsIkA maNDala mAMDakara baDA vidhAna pUjana kare aura pratyeka prakArake upakaraNa tIna tIna zrI maMdirajImeM bheTa kare cartusaMghako cAra prakArakA dAna deve| zAstra likhAkara baaNtte| isa prakAra rAnIne vratakI vidhi sunakara vidhipUrvaka ise dhAraNa kiyaa| pazcAt Ayuke antameM samAdhimaraNa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI triloka tIja vrata kathA - [43 ******************************** karake solahaveM svargameM strIliMga chedakara deva huI vahAM nAnA prakArake devocita sukha bhoge, tathA akRtrima jina caityAlayoMkI vandanA Adi karate huye yathA sAdhya dharmadhyAnameM samaya bitaayaa| __pazcAt vahAMse cayakara magadhadezake kaMcanapura nagarameM rAjA piMgala aura rAnI kamalalocanAke sumaMgala nAmakA ati rUpavAna tathA guNavAna putra huaa| so vaha rAjaputra eka dina apane mitroM sahita vanakrIDAko gayA thA, ki vahAMpara parama digambara muniko dekhakara use moha utpanna ho gayA, so munikI vandanA. karake pAda nikaTa baiThA aura pUchane lagA-he prabho! Apako dekhakara mujhe moha kyoM utpanna huA? taba zrI guru kahane lage-vatsa! suna, yaha jIva anAdikAla se mohAdi karmose lipta ho rahA hai, aura kyA jAne isake kisa kisa samayake bAMdhe hue kauna kauna karma udayameM Ate hai jinake kAraNa yaha prANI kabhI harSa va kabhI viSAdako prApta hotA haiN| ___isa samaya jo tujhe moha huA hai isakA kAraNa graha haiM ki isake tIrase bhavameM tU hastinApurake rAjA vizAkhadattakI bhAryA vijayasundarI nAmakI rAnI thI, so tujhe saMyamabhUSaNa AryikAne sambodhana karake trailokya tIjakA vrata diyA thA, jisake prabhAvase tu strIliMga chedakara svargameM deva huA, aura vahAMse cayakara yahAM rAjA piMgalake zumaMgala nAmakA putra huA hai aura vaha saMyamabhUSaNa AryikAkA jIva vahAMse samAdhimaraNa karake svargameM deva huaa| . vahAMse cayakara yahAM maiM manuSya huA hU~, so koI kAraNa pAkara dIkSA lekara vihAra karatA huA yahAM AyA huuN| isaliye tujhe pUrva snehake kAraNa yaha moha huA hai| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** __he vatsa! yaha moha mahAduHkhakA denevAlA tyAgane yogya haiN| yaha sunakara sumaMgalako vairAgya utpanna huA, aura usane isa saMsArako viDambanArUpa jAnakara tatkAla jinezvarI dIkSA dhAraNa kii| aura kitaneka kAla taka ghora tapazcaraNa karake kevalajJAnako prApta hokara mokSapada prApta kiyaa| isa prakAra vijaya sundarI rAnIne trailokya tIja vratako pAlana kara devoM aura manuSyoMke uttama sukhoMko bhogakara nirvANa pada prApta kiyaa| so yadi aura bhI bhavya jIva zraddhA sahita yaha vrata pAleM to ve bhI aisI uttama gatiko prApta hoveNge| . vijayasundarI vrata kiyA, tIja triloka mhaan| suranarake sukha bhogakara, 'dIpa' lahA nirvaann||1|| (6zrI mukuTa saptamI vrata kathA) paMca paramapada praNama kari, zArada mAta nmaay| mukuTasaptamI vrata kathA, bhASA kahU~ bnaay|| jambUdvIpake kurujAMgala dezameM hastinApura nagara hai| vahAMke rAjA vijayasenakI rAnI vijayAvatIse mukuTazekharI aura vidhizekharI nAmakI do kanyAeM thii| ina donoM bahinoMmeM paraspara aisI prIti thI ki eka dUsarIke binA kSaNabhara bhI nahIM raha sakatI thii| nidAna rAjAne ye donoM kanyAeM ayodhyAke rAjaputra trilokamaNiko byAha dii| eka dina buddhisAgara aura subuddhisAgara nAmake do cAraNaRSi AhArake nimitta nagarameM aaye| so rAjAne unheM vidhipUrvaka paDagAhakara AhAra diyA, aura dharmopadeza zravaNa karaneke anaMtara rAjAne pUchA-he nAtha! merI ina donoM putriyoMmeM paraspara itanA vizeSa prema honekA kAraNa kyA hai? Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI mukuTa saptamI vrata kathA [45 ******************************** taba zrI RSirAja bole-isI nagarameM dhanadatta nAmaka eka seTha thA, unake jinavatI nAmakI eka kanyA thI aura vahIM eka mAlI kI vanamatI kanyA bhI thI so ina donoM kanyAoMne munike dvArA dharmopadeza sunakara mukuTasaptamI vrata grahaNa kiyA thaa| eka samaya ye donoM kanyAeM udyAname khela rahI thI, (manoraMjana kara rahI thIM) kiinheM sarpane kATa khAyA so navakAra maMtrakA ArAdhana karake devI huyIM aura vahAMsecayakara tumhArI putrI huI hai| so inakA yaha sneha bhavAMtarase calA A rahA haiN| isa prakAra bhavAMtarakI kathA sunakara donoM kanyAoMne prathama zrAvakake paMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata isa prakAra bAraha vrata liye, aura punaH mukuTasaptamI vrata dhAraNa kiyaa|so prativarSa zrAvaNa sudI saptamIko proSadha karatI aura 'OM hrIM vRSabhatIrthaMkarebhyo namaH' isa maMtrakA jApya karatI, tathA aSTadravyase zrI jinAlayameM jAkara bhAva sahita jinendrakI pUjA karatI thii| isa prakAra yaha vrata unhoMne sAta varSa taka vidhipUrvaka kiyA pazcAt vidhipUrvaka udyApana karake sAta sAta upakaraNa jinAlayameM bheTa kiye| isa prakAra unhoMne vrata pUrNa kiyA aura aMtameM samAdhimaraNa karake solaveM svargameM strIliMga chedakara indra aura pratindra huii| vahAM para devocita sukha bhoge aura dharmadhyAnameM vizeSa samaya bitaayaa| ___pazcAt vahAMse cayakara ye donoM indra pratyendra manuSya hokara karma kATake mokSa jaaveNge| isa prakAra seThajI tathA mAlI kI kanyAoMne vrata (mukuTasaptamI) pAlakara svargAke apUrva sukha bhoge| aba vahAMse cayakara manuSya hI mokSa jaaveNge| dhanya hai! jo aura bhavya jIva, bhAva sahita yaha vrata dhAraNa kare, to ve bhI isI prakAra sukhoMko prApta hoveNge| zreSThI aru mAlI sUtA, mukuTasaptamI vrata dhaar| bhaye indra pratindra dvaya, aru huI haiM bhava paar|| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___46] zrI jainavrata-kathAsagraha * ******** ******** ******** ******* (7 akSaya (phala) dazamI vrata kathA) OMkAra hRdayaM dharUM sarasvatiko shirnaay| akSayadazamI vrata kathA, bhASA kahU~ bnaay||1|| isI rAjagRhI nagarameM meghanAda nAmake rAjAkI rAnI pRthvIdevI atyanta rUpa aura zIlavAna thI, paraMtu koI pUrva pApake udayase putravihIna honese sadA duHkhI rahatI thii| eka dina ati Atura ho vaha kahane lagI-he bhartAra! kyA kabhI maiM kulamaNDana svarUpa bAlakako apanI godameM khilAUMgI? kyA kabhI aisA zubhodaya hogA ki jaba maiM putravatI khaauuNgii| ahA! dekho, saMsArameM striyoMko putrakI kitanI abhilASA hotI hai? ve isa hI icchAse dinarAta vyAkula rahatI anekoM upacAra karatI aura kitanI hI to (jinheM dharmakA jJAna nahIM hai) apanA kulAcaraNa bhI choDakara dharma takase gira jAtI haiN| yaha sunakara rAjAne rAnIse kahA-priye! cintA na karo, puNyake udayase saba kucha hotA hai| hama logoMne pUrva janmoMmeM koI aisA hI karma kiyA hogA ki jisake kAraNa niHsaMtAna ho rahe hai| isa prakAra ve rAjA rAnI paraspara dhairya bandhAte kAlakSepa karate the| ___eka dina unake zubhodayase zrI zubhaMkara nAma munirAjakA zubhAgamana huA, so rAjA rAnI unake darzanArtha gye| unakI vandanA karaneke anantara dharma zravaNa karake rAjAne pUchA he prabhu! Apa trikAla jJAnI hai, Apako saba padArtha darpaNavrata pratibhASita hote haiM, so kRpAkara yaha batAIye ki kisa kAraNase mere ghara putra nahIM hotA haiM? taba zrI gurune bhavAMtarakI kathA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akSaya (phala) dazamI vrata kathA [47 ******************************** vicAra kara kahA- he rAjA! pUrva janmameM isa tumhArI rAnIne munidAnameM antarAya kiyA thA, isI kAraNa se tumhAre putrakI antarAya ho rahI haiN| taba rAjAne kahA-prabhu! kRpayA koI yatna batAIye, ki jisase isa pApakarmakA anta aave| yaha sunakara zrI munirAja bole-vatsa! tuma akSaya (phala) dazamI vrata kro| zrAvaNa sudI 10 ko proSadha karake zrI jinamaMdira meM jAkara bhAva sahita pUjana vidhAna karo, paMcAmRtAbhiSeka karo aura 'OM namo RSabhAya' isa maMtrakA jApya kro| yaha vrata daza varSa taka karake udyApana karoM, daza daza upakaraNa zrI maMdirajImeM bheTa karo, daza zAstra likhAkara sAdharmiyoMko bheMTa karo, aura bhI dInaduHkhI jIvoM para dayA dAna karo, vidyAdAna devo, anAthoMkI rakSA karo jisase zIghra hI pApakA nAza ho sAtizaya puNya lAbha ho ityAdi vidhi sunakara rAjA rANI Ae aura vidhipUrvaka vrata pAlana karake udyApana kiyaa| so isa vratake mahAtmya tathA pUrva pApake kSaya honese rAjAko sAta putra aura pAMca kanyAeM huii| isa prakAra kitaneka kAlataka rAjA dayA dharmako pAlana karate hue manuSyocita sukha bhogate rhe| pazcAt samAdhimaraNa karake pahile svargameM deva hue aura vahAMse cayakara manuSya bhava lekara mokSapada prApta kiyaa| isa prakAra aura bhavya jIva yadi zraddhA sahita yaha vrata pAleMge to unheM bhI uttamottama sukhoMkI prApti hovegii| akSaya dazamI vrata thakI, meghanAda nRpa saar| 'dIpa' rahIM paMcama gatI namUM triloka smhaar|| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___4] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** (8 zrI zrAvaNa dvAdazI vrata kathA) praNamUM zrI arahanta pada, praNamUM zArada maay| zrAvaNa dvAdazI vrata kathA, kahUM bhavya hitdaay|| mAlavA prAMtameM padmAvatIpura nAmaka eka nagara thA, vahAMkA rAjA narabrahmA aura rAnI vijayavallabhA thii| inake zIlavatI jyoM jyoM vaha kanyA bar3I hotI thI tyoM tyoM mAtA-pitAko ciMtA bar3hatI jAtI thii| eka dina ve rAjA rAnI isa prakAra ciMtA kara rahe the ki isa kurupA kanyAse pANigrahaNa kauna karegA? ki puNya yogase unheM vanamAlI dvArA yaha samAcAra milA ki udyAnameM zravaNottama nAma yatIzvara dezadezAMtaroMmeM vihAra karate hue Aye haiN| soM rAjA utsAha sahita svajana aura purajanoMko sAtha lekara zrI gurukI vandanAke liye vanameM gayA aura tIna padakSiNA dekara prabhuko namaskAra karake yathAyogya sthAnameM baitthaa| zrI gurune dharmavRddhi kahakara AzIrvAda diyA aura muni zrAvakake dharmakA upadeza dekara nizcaya vyavahAra va ratnatraya dharmakA svarupa smjhaayaa| kisa pApake udayase aisI kurupA huI haiM? taba zrIgurune kahA-avaMtI dezameM pAMDalapura nAmakA nagara thaa| vahAMkA rAjA saMgrAmamalla aura rAnI vasundharA thii| usI nagarameM devazarmA nAmaka purohita aura usakI kAlasurI nAmakI strI thii| isa brAhmaNake atyanta rupavAna eka kapilA nAmakI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrAvaNa dvAdazI vrata kathA [49 kanyA thii| eka dina yaha kapilAkumArI apanI sakhiyoMke sAtha aThakheliyAM karatI huI vanakrIDAke liye nagarake bAhara gaI, so vahAM zrI parama digambara sAdhuko dekhakara unakI atyaMta niMdA kI aura ghRNAkI dRSTi se vaha sakhiyoMse kahane lagIdekhorI bahanoM, yaha kaisA nirlajja pApI puruSa hai ki pazuke samAna nagna phirA karatA hai, aura apanA aMga striyoMko dikhAtA hai| logoM ko Thaganeke liye laMghana karake vanameM baiThA rahatA hai, athavA kabhI kabhI aisA naMgA vanase vastImeM phiratA rahatA hai| dhikkAra hai isake narajanma pAneko ityAdi aneko kuvacana kaha kara munike mastaka para dhUla DAla dI aura thUka bhI diyaa| so anekoM upasarga Anepara bhI munirAja to dhyAnase kiMcitmAtra bhI vicalita na hue aura samabhAvoMse upasarga jItakara kevalajJAna prApta kara parama padako prApta hue, paraMtu vaha kapilA jisane madonmatta hokara zrI yogIrAjako upasarga kiyA thA, marakara prathama narakameM gii| vahAMse nikala kara gadhI huI phira hathinI, phira billI, phira nAgina, phira cAMDAlanI huI aura vahAMse marakara tumhAre ghara putrI huI hai| so he rAjA! isa prakAra muni niMdAke pApase isakI yaha durgati huI hai| rAjAne yaha bhavAMtarakA vRttAMta sunakara pUchA-he nAtha! isakA yaha pApa kaise chUTe so kRpAkara kahiye? taba svAmIne kahA-rAjA! suno, saMsArameM aisA konasA kArya haiM ki jisakA upAya na ho| yadi manuSya apane pUrva karmokI AlocanA niMdA va garhanA karake Ageko una pApoMse parAGgamukha hokara puna: na karanekI pratijJA kare aura pUrva pApoMkI nirjarArtha vratAdika kare to pApoMse chUTa sakatA haiN| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isaliye yaha putrI samyaktapUrvaka zrAvaNa zuklA dvAdazI vratako dhAraNa kare to isa kaSTase chUTa sakatI hai| isa vratakI vidhi nimna prakAra hai-zrAvaNa sudI ekAdazIko prAta:kAla snAnAdi karake zrI jina pUjA kare aura pazcAt bhojana karake sAmAyikake samaya dvAdazI vratake upavAsakI dhAraNA (niyama) kre| isI samayase apanA kAla dharmadhyAnameM bitAyeM aura dvAdazI ko bhI niyamAnusAra uThakara nitya kriyAse nivRtta ho zrI jinamaMdirameM jAkara utsAha sahita paMcAmRta abhiSeka kara aSTadravyase pUjana kare arthAt pATha aura maMtroMko spaSTa bolakara prAsuka aSTadravya caDhAve aura NamokAra maMtra (35 akSara) kA puSpoM dvArA 108 bAra jApa kre| sAmAyika svAdhyAyAdi dharmadhyAnameM kAla bitaave| pazcAt kisI atithi yA dIna du:khIko bhojana dAna karaneke bAda bhojana kre| isa prakAra eka varSameM eka bAra kre| so bAraha varSa taka kre| pazcAt utsAha sahita udyApana kre| arthAt cAramukhI pratimAkI pratiSThA kraave| athavA jahAM maMdira ho vahAM cAra mahAn graMtha likhAkara jinAlayameM padharAve veSTana, caukI, chatra camarAdi upakaraNa caDhAve, paropakArameM dravya kharca kre| vyApAra rahitoMko vyApArArtha pUMjI lagA deve / paThanAbhilASiyoMko chAtravRtti dekara paDhaneko bheje, rogIko auSadhi, niHsahAya dInoMko anna vastra auSadhAdi deve, bhayabhIta jIvoMko bhayarahita kare, marateko bacAve ityaadi| aura yadi udyApana kI zakti na ho to dUnA vrata kre| isa vratake phalase yaha terI kanyA yahAMse maraNa karake tere hI ghara arkaketu nAmakA putra hogA aura unake choTA candraketu hogA so candraketu yuddhameM marakara pIche arkaketukA putra hogA pazcAt arkaketu kitane kAla rAjya karake aMtameM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rohiNI vrata kathA [51 ******************************** mAtA sahita jinadIkSA legA so samAdhimaraNa karake bArahaveM svargameM mahardika deva hogA, aura phira manuSya bhava lekara tapake yogase kevalajJAnako prApta ho mokSapada prApta kregaa| isakI mAtA vijayavallabhA prathama svargameM devI hogii| candraketukA jIva bhI avasara pAkara siddhapadako prApta kregaa| isa prakAra rAjA vratakI vidhi aura usakA phala sunakara ghara AyA aura usakI kanyAne yathAvidhi vrata pAlana karake zrI guruke kathanAnusAra uttamottama phala prApta kiye| isa prakAra aura bhI jo strI puruSa zraddhA sahita isa vratako pAlana kareMge ve bhI isI prakAra phala paaveNge| zrAvaNa dvAdazI vrata kiyo, zIlavatI citta dhaar| kiye aSTa vidhi naSTa saba, lahyo siddhapada saar|| (9 zrI rohiNI vrata kathA) vandUM zrI arhanta pada, mana vaca zIza nmaay| kahU~ rohiNI vrata kathA, duHkha dAridra naza jaay|| aMga dezameM campApurI nAma nagarIkA svAmI mAdhavA nAma rAjA thaa| usakI parama sundarI lakSmImatI nAmakI rAnI thii| usake sAta guNavAna putra aura eka rohiNI nAma kI kanyA thii| eka samaya rAjAne nimittajJAnIse pUchA ki merI putrIkA vara kauna hogA? taba nimittajJAnI vicAra kara kahA ki hastinApurakA rAjA vAtazoka aura usakI rAnI vidyutazravAkA bhutra azoka terI putrIke sAtha pANigrahaNa kregaa| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** yaha sunakara rAjAne svayaMvara maNDapa racAyA aura saba dezoMke rAjakumArako AmaMtraNa patra bheje| jaba niyata samaya para rAjakumAragaNa ekatrita hue to kanyA rohiNI eka sundara puSpamAlA liye hue sabhAmeM AI aura saba rAjakumAroMkA paricaya pAneke anantara aMtameM rAjakumAra azokake galemeM varamAlA DAla dii| rAjakumAra azoka rohiNIse pANigrahaNa kara use ghara le AyA aura kitaneka kAla taka sukhapUrvaka jIvana vyatIta kiyaa| eka samaya hastinApurake vanameM zrI cAraNa munirAja aaye| yaha samAcAra sunakara rAjA nija priyA sahita zrI gurukI vaMdanAko gayA, aura tIna pradakSiNA de daNDavata karake baiTha gyaa| pazcAt zrI guruke mukhase tattyopadeza sunakara rAjA harSita mana ho pUchane lagA-svAmI! merI rAnI itanI zAMtacita kyoM hai? ___taba zrI gurune kahA-suno, isI nagarameM vastupAla nAmakA rAjA thA aura usakA dhanamitra nAmakA mitra thaa| usa dhanamitra ke durgandhA kanyA utpanna huii| so usa kanyAko dekhakara mAtA pitA nirantara ciMtAvAna rahate the ki isa kanyAko kauna varegA? pazcAt jaba vaha kanyA sayAnI huI taba dhanamitrane usakA byAha dhanakA lobha dekara eka zrISeNa nAmake laDake (jo ki usake mitra sumitrakA putra thA) se kara diyaa| yaha sumitrakA putra zrISeNa atyanta vyasanAsakta thaa| eka samaya vaha juAmeM saba dhana hAra gayA, taba corI karaneko kisI ke gharameM ghuusaa| use yamadaNDa nAma kotavAlane pakaDa liyA aura dRDha bandhanase bAMdha diyaa| isI kaThina avasarameM dhanamitrane zrISeNase apanI putrIke byAha karanekA vacana le liyA thaa| isIlie zrISaNane usase byAha to kara liyA, paraMtu vaha svastrIke zarIrakI atyanta durgandhase pIDita hokara eka hI mAsameM use Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rohiNI vrata kathA [53 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * parityAga karake dezAMtarako calA gyaa| nidAna vaha durgandhA atyanta vyAkula huI aura apane pUrva pApoMkA phala bhogane lgii| isI samaya amRtasena nAmake munirAja isI nagarake vanameM vihAra karate hue aaye| yaha jAnakara sakala nagaraloka vandanAko gaye aura dhanamitra bhI apanI durgandhA kanyA sahita vandanAko gyaa| so dharmopadeza sunaneke anantara usane apanI putrIke bhavAMtara pUche taba zrI gurune kahA bhUpAla nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake sindhumatI nAma kI rAnI thii| eka samaya vasantaRtumeM rAjA rAnI sahita vanakrIDAko calA so mArgameM zrI munirAjako dekhakara rAjAne rAnIse kahA ki tuma ghara jAkara zrI guruke AhArakI vidhi lgaao| rAjAjJAse yadyapi rAnI ghara to gaI tathApi vanakrIDA samaya viyoga janita saMtApase tapta usa rAnIne isa viyogakA sampUrNa aparAdha munirAjake mAthe maDha diyA, aura jaba ve AhArako vastImeM Aye to paDagAhakara kaDuvI tumbIkA AhAra diyA, jisase munirAjake zarIrameM atyanta vedanA utpanna ho gaI, aura unhoMne tatkAla prANa tyAga kara diye| nagarake loga yaha vArtA sunakara Aye, aura munirAjake mRtaka zarIrakI aMtima kriyA kara rAnIkI isa dRSkRtyakI nindA karate hue nija nija sthAnako cale gye| rAjAko bhI isa dRSkRtyakI khabara laga gaI to unhoMne rAnIko turanta hI nagara se bAhara nikAla diyaa| isa pApase rAnIke zarIrameM usI janmameM kor3ha utpanna ho gayA, jisase zarIra gala galakara girane lagA tathA zIta, uSNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** aura bhUkha pyAsakI vedanAse usakA citta vihvala rahane lgaa| isa prakAra vaha raudra bhAvoMse marakara narkameM gii| vahAMpara bhI mArana, tAr3ana, chedana, bhedana, zUlIrohaNAdi ghorAnghora duHkha bhoge| vahAMse nikalakara gAyake peTameM avatAra liyA aura aba yaha tere ghara durgandhA kanyA huI hai| ' __yaha pUrva vRttAMta sunakara dhanamitrane pUchA-he nAtha! koI vrata vidhAnAdi dharma kArya batAiye jisase yaha pAtaka dUra hove, taba svAmIne kahA-samyagdarzana sahita rohiNIvata pAlana karo, arthAt prati mAsameM rohiNI nAmakA nakSatra jisa dina hove, usa dina cAro prakArake AhArakA tyAga kare aura zrI jina caityAlayameM jAkara dharmadhyAna sahita solaha pahara vyatIta kare arthAt sAmAyika, svAdhyAya, dharmacarcA, pUjA, abhiSekAdimeM kAla bitAve aura svazakti anusAra dAna kre| isa prakAra yaha vrata 5 varSa aura 5 mAsa taka kre| pazcAt udyApana kre| arthAt chatra, camara, dhvajA, pATalA Adi upakaraNa maMdirameM caDhAve, sAdhujanoM va sAdharmI tathA vidyArthiyoMko zAstra deve, veSTana deve, cAro prakArake dAna deve aura jo dravya kharca karanekI zakti na ho to dUnA vrata kre| durgandhAne munizrIke mukhase vratakI vidhi sunakara zraddhApUrvaka use dhAraNa kara pAlana kiyA, aura Ayuke antameM sanyAsa sahita maraNa kara prathama svargameM devI huI vahAMse Akara madhavA rAjAkI putrI aura terI paramapriyA strI huI hai| isa prakAra rAnIke bhavAMtara sunakara rAjAne apane bhavAMtara pUche___ taba svAmIne kahA-tU prathama bhavameM bhIla thaa| tUne munirAjako ghora upasarga kiyA thaa| so tU vahAMse marakara pApake phalase Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rohiNI vrata kathA [55 ******************************** sAtaveM narka gyaa| vahAMse tetIsa sAgara du:kha bhogakara niklaa| so aneka kuyoniyoMmeM bhramaNa karatA huA tUne eka vaNikake ghara janma liyaa| so atyanta ghRNita zarIra paayaa| loga durgandhake mAre tere pAsa na Ate the| ____taba tUne munirAjake upadezase rohiNIvrata kiyA, usake phalase tU svargameM deva huaa| aura phira vahAMse cayakara videha kSetrameM arkakIrti cakravartI huA vahAMse dIkSA le tapa karake devendra huaa| aura svargase Akara tU azoka nAmaka rAjA huA hai| rAjA azoka yaha vRttAMta sunakara ghara AyA aura kucha kAlataka sAnanda rAjya bhogaa| pazcAt eka dina vahAM vAsupUjya bhagavAnakA samavazaraNa AyA sunakara rAjA vandanA ko gayA aura dharmopadeza sunakara atyanta vairAgyako prApta ho zrI jina dIkSA lii| rohiNI rAnIne bhI dIkSA grahaNa kii| ____ so rAjA azokane to usI bhavameM zukladhyAnase ghAtiyA karmokA nAza kara kevala jJAna prApta kiyA aura mokSa gaye aura rohiNI AryA bhI samAdhimaraNa kara strIliMga cheda svargameM deva huii| aba vaha deva vahAMse cayakara mokSa prApta kregaa| isa prakAra rAjA azoka aura rAnI rohiNI, rohiNIvratake prabhAvase svargAdike sukha bhogakara mokSako prApta hue va hoMge isI prakAra anya bhavya jIva bhI zraddhAsahita yaha vrata pAleMge ve bhI uttamottama sukha paaveNge| vrata rohiNI rohiNI kiyo, aru azoka bhuupaal| svarga mokSa sampati lahI, 'dIpa' navAvata bhaal|| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** 56] (10 zrI AkAza paMcamI vrata kathA) dvAdazAMgavANI namU, dharUM hRdaya zubha dhyaan| kathA''kAza paMcamI tanI, kahUM svapara hita jaan|| Arya khaNDake soraTha dezameM tilakapura nAmakA eka vizAla nagara thaa| vahAM mahIpAla nAmakA rAjA aura vicakSaNA nAmaka rAnI thii| usI nagarameM bhadrazAla nAmakA vyApArI rahatA thA usakI nandA nAmakI strI se vizAlA nAmakI putrI utpanna huii| ___ yadyapi vaha kanyA atyanta rUpavAna thI, tathApi isake mukhapara sapheda kor3ha ho jAnese sArI sundaratA naSTa ho gaI thii| isaliye usake mAtA pitA tathA vaha kanyA svayaM bhI royA karatI thI, paraMtu karmose kyA vaza hai? nidAna mAtAkA upadezase putrI dharma dhyAnase rata rahane lagI, jisase kucha duHkha kama huaa| eka dina eka vaidya AyA aura usane siddhacakra kI ArAdhanA karake auSadhi dI jisase usa kanyAkA roga dUra ho gyaa| taba usa bhadrazAlane apanI kanyA usI vaidyako byAha dii| pazcAt vaha piMgala vaidya usa vizAlA nAmakI vaNika putrIke sAtha kitane hI dina pIche dezATana karatA huA, citor3agar3hakI ora AyA, vahAM para bhIloMne use mArakara saba dhana lUTa liyaa| nidAna vizAlA vahAMse pati aura dravya rahita huI nagarake jinAlayameM gaI aura jinarAjake darzana karake vahAM tiSThe hue zrIguruko namaskAra karake bolI-prabhu! maiM anAthanI hU~, merA sarvasva kho gayA, pati bhI mArA gayA a. ra dravya bhI lUTa gyaa| aba mujhe kucha nahIM sUjhatA hai ki kyA karUM, kRpAkara kucha kalyANakA.mArga btaaiiye| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. zrI AkAza paMcamI vrata kathA [57 ******************************** __ taba munirAjane kahA-beTI suno, yaha jIva sadaiva apane hI pUrvakRta karmokA zubhAzubha phala bhogatA haiN| tU prathama janmameM isI nagarameM vezyA . thii| tU rUpavAna to thI hI, paraMtu gAyana vidyAmeM bhI nipUNa thii| eka samaya somadatta nAmake munirAja yahAM aaye| yaha sunakara nagaraloka vaMdanAko gaye aura bahuta utsAhase utsava kiyA so jaise sUryakA prakAza ulluko acchA nahIM lagatA, usI prakAra kucha mithyAtvI vidharmI logoMne munise vAdavivAda kiyA aura antameM hArakara vezyA (tujhe hI) ko munike pAsa Thaganeke lie (bhraSTa karaneko) bhejA to tUne pUrNa strI caritra phailAyA, saba prakAra rijhAyA, zarIrakA AliMgana bhI kiyA, paraMtu jaise sUrya para dhUla phekanese sUryakA kucha bigar3atA hI nahIM kintu phaikanevAle hIkA ulTA bigADa hotA hai usI prakAra munirAja to acala meruvata sthira rahe aura tU hAra mAnakara lauTa aaii| isase ina mithyAtvI adharmiyo ko bar3A duHkha huA, aura tujhe bhI bahuta pazcAtApa huaa| antameM tujhe kor3ha ho gayA so duHkhita avasthAmeM marakara tU cauthe narka gii| vahAMse Akara tU yahAM vaNikake ghara putrI huI haiN| yahAM bhI tujhe sapheda kor3ha huA thaa| so piMgala vaidyane tujhe acchA kiyA aura usIse terA pANigrahaNa bhI huA thaa| ____ pazcAt pUrva pApake udayase coroMne use mAra DAlA aura tU usase bacakara yahAM taka AI hai| aba yadi tU kucha dharmAcaraNa dhAraNa karegI, to zIghra hI isa pApase chUTegI isaliye sabase prathama tU- samyagdarzanako svIkAra kara arthAt zrI arhanta deva, nirgrantha gurU aura dayAmayI jina bhagavAnake kahe hue dharmazAstrake sivAya anya mithyA deva, guru aura dharmako choDa jIvAdika sAta tattvoMkA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** zraddhAn kara aura samyagdarzanake niHzaMkita Adi ATha aMgoMkA pAlana karake usake 25 mala doSoMkA tyAgakara, taba nirmala samyagdarzana sdhegaa| isa prakAra samyaktapUrvaka zrAvakake ahiMsA, satya, asteya brahmacarya aura parigraha parimANa Ati 12 vratako pAlana karate hue AkAzapaMcamI vratako bhI pAlana kr| yaha vrata bhAdoM sudI 5 ko kiyA jAtA hai| isa dina cAra prakArakA AhAra tyAgakara upavAsa dhAraNa kare, aura aSTa prakArake dravyase zrIjinAlayameM jAkara bhagavAnakA abhiSeka pUrvaka pUjana kre| pazcAt rAtrike samaya khule maidAnameM yA chata (agAsI) para baiThakara bhajanapUrvaka jAgaraNa kre| tathA vahAM bhI siMhAsana rakhakara zrI cauvIsa tIrthaMkaroMkI pratimA sthApana kare aura pratyeka praharameM abhiSeka karake pUjana kare, aura yadi usa samaya usa sthAna para varSA Adike kAraNa kitane hI upasarga Ave to saba sahana kare paraMtu sthAnako na chodde| ___ tInoM samaya mahAmaMtra navakArake 108 jApa kre| isa prakAra 5 varSa taka kre| jaba vrata purA ho jAye to utsAha sahita udyApana kre| chatra, camara, siMhAsana, toraNa, pUjanake bartana Adi pratyeka 5 (pAMca) naMga maMdirameM bheTa kare, aura kamase kama pAMca zAstra pdhraave| cAra prakArake saMghako cAro prakArakA dAna deve| aura bhI vizeSa prabhAvanA kre| isa prakAra vizAlA kanyAne zraddhApUrvaka bAraha vrata svIkAra kiye, aura isa AkAzapaMcamI vratako bhI vidhi saMhita pAlana kiyaa| pazcAt samAdhimaraNa kara vaha cauthe svargameM maNibhadra nAmakA deva huaa| vahAM usane devAMganAoM sahita krIDA karate hue aneka tIrthoMke darzana, pUjA, vaMdanA tathA samozaraNa AdikI vaMdanA kii| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kokilA paMcamI vrata kathA ... [59 ******************************** isa prakAra sAta sAgarakI Ayu pUrNakara ujjaina nagarameM priyaMgusundara nAmaka rAjAke yahAM tArAmatI nAmaka rAnIse sadAnaMda nAmaka putra huA, so kitaneka kAla rAjyocita sukha bhoge|. . pazcAt eka dina nagara bAhara vanameM munirAjake darzana kara aura unake mukhase saMsArase pAra utAranevAlA dharmakA upadeza sunakara usane vairAgyako prApta hokara jinadIkSA aMgIkAra kI, aura zukladhyAnake balase kevalajJAna prApta kara mokSapada prApta kiyaa| __ isa prakAra vizAlA nAmakI vaNika kanyAne vratake prabhAvase svarga aura mokSa pada prApta kiyA, to yadi zraddhA sahita anya jIva yaha vrata pAleMge to kyoM na uttama sukhoMko prApta hoveMge? avazya hoNge| sUtA vizAlA vaNika vrata, AkAza paMcamI saar| svarga mokSa sampati lahI, 'dIpa' namAvata bhaal|| (1 zrI kokilA paMcamI vrata kathA OMkAra vANI namU, syAdvAda maya saar| jA prasAda sanmati mile, kathA kahU~ sukhkaar|| kurujAMgala dezameM gaMgA nadIke kinAre rAjanagara hai, vahAMkA rAjA vIrasena nyAyaparAyaNa aura dharmAtmA thaa| isI nagarameM do vaNika zreSThi rahate the-ekakA nAma dhanapAla aura dUsarekA nAma jinabhakta thaa| dhanapAla seThake dhanamatI nAmakI seThAnIse dhanabhadra nAmakA putra utpanna huA aura jinabhakta seThake ghara jinamatI nAmakI kanyA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** utpanna huI so karmayogase ina donoM vara kanyA (dhanabhadra aura jinamatI) kA pANigrahaNa saMskAra bhI ho gyaa| taba jinamatI apane patike sAtha sasurAla gaI aura gRhasthIkI rItike anusAra apane patike sAtha nAnA prakArake sukha bhogane lagI, paraMtu pUrva karma saMyogase jinamatI aura usakI sAsumeM anabanAvasA rahane lgaa| kucha kAlake anantara dhanapAla seTha kAlavaza huA, taba jinamatIne sAsuse kahA mAtAjI! patikA, kriyA karma kIjiye aura dAnAdika zubha karma kriye| isa para sAsune dhyAna nahIM diyA, kintu ulTA usane bahuse rIsa karake pUjA homa AdikA sAmAna jo bahune ikaTThA kara rakhA thA rAtriko uThakara bhakSaNa kara liyA so tila Adi padArthoke bhakSaNa karanese use ajIrNa ho gayA aura vaha udIrNA maraNase apane hI gharameM kokilA (gRhagAdhA) huii| jinamatI apane pati dhanabhadra sahita sukhase kAlakSepa karane lgii| usakI sAsu jo kokilA huI thI, so hara samaya apane pUrva vairake kAraNa jinamatIke upara vITa (mala) kara diyA karatI thI, isa kAraNa jinamatI bahuta duHkhI rahane lgii| eka dina bhAgyodayase zrI munirAja vihAra karate hue vahAM A gaye so / gii| aura bhaktipUrvaka vaMdanA karake zAMtipUrvaka satyArtha deva guru / he prabhu! yaha kokilA nAmakA na jAne kauna dRSTa jIvadhArI hai, jo hamako nizadina duHkha detA hai| taba zrI gurune kahA-yaha terI sAdhu dhanamatI kA jIva hai| isane pUrvabhavameM pUjA homa AdikA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [61 zrI kokilA paMcamI vrata kathA ******************************** AyukI udIraNA kara marI aura kokilA huI hai, so usI bhavake vairake kAraNa yaha tujhe kaSTa pahu~cAtI hai| taba jinamatIne kahA svAmIjI! yaha pApa kaise chUTa sakatA hai? * zrI munirAjane uttara diyA-beTI! saMsArameM kucha bhI kaThina nahIM hai| yathArthameM saba kAma parizramase sarala ho jAte haiN| tuma arhatadeva, nirgrantha guru aura dayAmayI dharma para zraddhA rakhakara, kokilA paMcamI vrata pAlana karo to niHsaMdeha yaha upadrava dUra ho jaaygaa| ____ isake liye tuma ASADhavadI paMcamIse 5 mAsa taka pratyeka kRSNa pakSakI 5 ko, isa prakAra eka varSakI pAMca pAMca paMcamI pAMca varSa taka kro| arthAt ina dinoMmeM proSadha dhAraNa kara abhiSekapUrvaka jina pUjA karo aura dharmadhyAnameM dhAraNA pAraNA sahita solaha prahara vyatIta kro| supAtroMmeM bhakti tathA dIna duHkhI jIvoMko karuNApUrvaka dAna devo, pazcAt udyApana kro| pAMca jinabiMba padharAo, pAMca zAstra likhAo, pAMca varNakA paMcaparameSThIkA maNDala mAMDakara zrI jinapUjA vidhAna kro| pAMca prakArakA pakavAna banAkara cAra saMghako bhojana kraao| pAMca gAgara pAMca prakArake meghoMse bharakara zrAvakoMko bheTa do| pAMca dhvajA caityAlayameM caDhAo, pAMca candovA, pAMca achAra, pAMca chatra, pAMca camara Adi pAMca pAMca upakaraNa banavAkara maMdirameM bheMTa caDhAo, vidyAlaya banavAyo, zrAvikA zAlAyeM kholo, rogI jIvoMke roga nivAraNArtha auSadhAlaya niyata karo, isa prakAra zakti pramANa caturvidha dAnazAlAeM kholakara svapara hita karo, tathA zraddhAsahita vrata upavAsa kro| - yaha sunakara jinamatIne muniko namaskAra karake vrata liyA aura usakI sAsu jo kokilA huI thI, usane bhI apane Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** bhavAMtarakI gurumukhase sunakara apanI AtmanindA kI aura zubha bhAvoMse marakara svargameM deva huii| jinamatI aura dhanabhadra bhI vratake prabhAvase svargameM deva hue| . aba vahAMse Akara videha kSetrameM janma lekara mokSa jaayeNge| isa prakAra jinamatI aura dhanabhadrane kokilApaMcamI vrata pAlana kara uttama gatikA bandha kiyaa| jo anya naranArI yaha vrata kareM to kyoM na uttama padako prApta hoveNge| avazya hI hoveNge| dhanabhadra aru jinamatI, kokilA paMcamI saar| kiyo vrata zubha bandha kara, jAse mukti mNjhaar|| (12 zrI candanaSaSThI vrata kathA deva namo arahanta nita, vItarAga vijnyaan| ... candanaSaSThI vrata kathA, kahU~ svapara hita jaan|| kAzI dezameM banArasa nAmakA prasiddha nagara hai| jisako teisaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAnake apane janma dhAraNa karanese pavitra kiyA thaa| usI nagarameM kisI samaya eka sUrasena nAmakA rAjA rAja karatA thaa| usakI rAnIkA nAma padmanI thaa| . eka dina vaha rAjA sabhAmeM baiThA thA, ki vanapAlane Akara cha: RtuoMke phala phUla lAkara rAjAko bheMTa kiye| rAjA isa zubha bheTase kevalI bhagavAnakA zubhAgamana jAnakara svajana aura purajana sahita vaMdanAko gayA aura bhaktipUrvaka pradakSiNA karake namaskAra karake baiTha gyaa| ___ zrI munirAjane prathama hI munidharmakA varNana karake pazcAt zrAvaka dharmakA varNana kiyaa| usameM bhI sabase prathama saba dharmokA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI candanaSaSThI vrata kathA [63 ******************************** mUla samyagdarzanakA upadeza diyA ki-vastusvarUpakA yathArtha zraddhAna hue vinA saba jJAna aura cAritra niSphala hai, aura vaha vastusvarUpakA zraddhAna satyArtha deva (arhanta) satyArtha guru (nirgrantha aura) dayAmayI (jina praNIta) dharmase hI hotA hai| : ___ ataeva prathama hI inakA parIkSApUrvaka zraddhAna honA AvazyakIya hai| tatpazcAt ahiMsA, satya, asteya brahmacarya aura parigraha tyAga ye pAMca vrata ekadeza pAlana kare tathA inhIMke yathocita pAlanArtha saptazIloM (tIna guNavrata va cAra zikSAvratoM) kA bhI pAlana kareM, ityAdi upadeza diyA, taba rAjAne hAtha joDakara pUchA-he prabhu! rAnIke prati merA adhika sneha honekA kyA kAraNa hai? yaha sunakara zrI gurudevane kahA rAjA! suno, avantI dezameM eka ujjaina nAmakA nagara hai vahAM jinadatta nAmaka eka seTha the usakI jayAvatI nAma seThAnIse IzvaracaMdra nAmakA putra bhI thA jo ki apanI mAmAkI putrI caMdanAse pANigrahaNakA sukhase kAlakSepa karatA thaa| eka samaya seTha jinadatta aura seThAnI jayAvatI kucha kAraNa pAkara digambarI dIkSA grahaNa kara muni-AryikA ho gye| aura tapake mahAtmyase apanI apanI Ayu pUrNa kara svargameM deva-devI hue| aura pitAkA pada prApta karake IzvaracaMdra seTha bhI vandanA sahita sukhase rahane lgaa| eka dina atimuktaka nAmake munirAja mAsopavAsake anantara nagarameM pAraNA nimitta Aye so IzvaracaMdrane bhakti sahita muniko paDagAha kara apanI strIse kahA ki zrI guruko AhAra deo| taba candanA bolI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___svAmI! maiM RtuvatI hU~, kaise AhAra duuN| IzvaracaMdrane kahA ki gupacupa raho, hallA mata karo, gurujI mAsopavAsI haiM isaliye zIghra pAraNA kraao| ___caMdanAne patike vacanAnusAra munirAjako AhAra de diyA so zrI munirAja to AhAra karake vanameM cale gaye aura yahAM tIna hI dina pazcAt isa gupta pApakA udaya honese pati patnI donoM ke zarIrameM galita kRSTa ho gayA so atyanta du:khI hue aura kaSTase dina bitAne lge| ___eka dina bhAgyodayase zrIbhadra munirAja saMgha sahita udyAnameM padhAre so nagarake loga vandanAko gaye, aura IzvaracaMdra bhI apanI bhAryA sahavaMdanA ko gayA, so bhakti pUrvaka namaskAra kara baiThA aura dharmopadeza sunA pazcAt pUchane lagA hai dInadayAla! hamAre yahAM kauna pApa kA udaya AyA hai ki jisase yaha vithA utpanna huI haiN| taba munirAjane kahAtumane gupta kapaTa kara pAtradAnake lobhase atimuktaka svAmIko RtuvatI honekI avasthAmeM bhI AhAra pAna va mana, vacana, kAya zuddha hai kahakara AhAra diyA hai| arthAt tumane apavitratA ko bhI pavitra kahakara cAritrakA apamAna kiyA hai so isI ____ yaha sunakara ukta dampati (seTha seThAnIne) apane ajJAna kRtya para bahuta pazcAtApa kiyA aura pUchA___ prabhu! aba koI upAya isa pApase mukta hone kA batAiye taba zrI gurune kahA-he bhadra! suno-Azvina vadI SaSThI (gujarAtI bhAdoM vadI 6) ko cAro prakArake AhArakA tyAga karake upavAsa dhAraNa karo tathA jinAlayameM jAkara paMcAmRtase abhiSeka Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [65 - zrI candanaSaSThI vrata kathA ******************************** pUjana karo, arthAt cha: prakArake uttama aura prAsuka phaloM sahita aSTadravyase cha: aSTaka caDhAvo, arthAt cha: pUjA kro| ekasau ATha 108 bAra NamokAra maMtrakA phalo va phUloM dvArA jApa karo, cAro saMghako cAra prakArakA dAna devo| isa prakAra vrata kro| tInoM kAla sAmAyika, vrata, abhiSeka, pUjana karo, gharake AraMbha va viSayakaSAyoMkA upavAsake dina aura rAtribhara ATha prahara tathA dhAraNA pAraNAke dina 4 prahara aise solaha praharoM taka tyAga kro| isa prakAra cha: varSa taka yaha vrata kro| pazcAt udyApana karo arthAt jahAM jinamaMdira na ho vahAM cha: jinAlaya banavAo, cha: jinabiMba padharAvo, cha: jinamaMdiroMkA jIrNoddhAra karAyo, cha: zAstroMkA prakAzana kro| cha: cha: saba prakArake upakaraNa maMdirameM caDhAo, chAtroMko bhojana kraavo| cAra prakArake (AhAra, auSadha, zAstra aura abhayadAna) dAna devo| isa prakAra daMpatine vrata kI vidhi sunakara munirAjakI sAkSIpUrvaka vrata grahaNa karake vidhi sahita pAlana kiyaa| kucha dinameM azubha karmakI nirjarA honese unakA zarIra bilakula niroga ho gayA, aura Ayuke antarameM sanyAsa maraNa karake ve dampati svargameM ratnacUla aura ratnamAlA nAmaka deva devI hue so bahuta kAla taka sukha bhogate aura nandIzvara Adi akRtrima caityAlayoMko pUjA vandanA karate kAlakSepa karate rheN| ____ antameM Ayu pUrNakara vahA~se cayakara tuma rAjA hue ho aura vaha ratnamAlAdevI tumhArI paTTarAnI padminI huI haiN| so yaha tuma donoMkA pUrvabhavoMkA sambandha honese hI prema vizeSa huA hai| yaha vArtA sunakara rAjAko bhavabhogoMse vairAgya utpanna huA so unhoMne apane jyeSTha putrako rAjya dekara Apane dIkSA le Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** lI aura ghora tapazcaraNa kiyA aura tapake prabhAvase thoDe hI kAlameM kevalajJAna prApta karake ve siddha padako prApta hue, aura rAnI padminI jIvane bhI dIkSA lI, so vaha bhI tapake prabhAvase strIliMga chedakara solahaveM svargameM deva huA vahAMse cayakara manuSya bhava lekara mokSapada prApta kregaa| - isa prakAra Izvaradatta seTha aura caMdanAne isa caMdanaSaSThI vratake prabhAvase narasurake sukha bhogakara mokSa prApta kiyA aura jo naranArI yaha vrata pAleMge ve bhI avazya uttama pada paaveN| candana SaSThI vRtta thakI, Izvaracandra sujaan| aru tisa nArI candanA, pAyA sukha mhaan|| - REPRON M (13 zrI nirdoSa saptamI vrata kathA) sahita ATha aru vIsa guNa, namUM sAdhu nirgrantha / saptamI vrata nirdoSakI, kathA kahU guNa grnth|| magadha dezake pATalIputra (paTanA) nagarameM pRthvIpAla rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma madanAvatI thaa| usI nagarameM arhadAsa nAmakA eka seTha rahatA thA jisakI lakSmImatI nAmakI strI thI aura eka dUsarA seTha dhanapati jisakI strIkA nAma nandanI thA, nandanI seThAnIke murArI nAmakA eka putra thA, so sAMpake kATanese mara gayA isaliye nandanI tathA usake gharake loga atyanta karuNAjanaka vilApa karate the arthAt saba hI zokameM nimagna the| __ nandanI to bahuta zokAkula rahatI thii| use jyoM jyoM samajhAyA jAtA thA tyoM tyoM adhikAdhika zoka karatI thii| eka dina nandanIke rudana (jisameM putrake guNagAna karatI huI rotI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' zrI nirdoSa saptamI vrata kathA [67 ******************************** thI) ko sunakara lakSmImatI seThAnIne samajhA ki naMndanIke ghara gAyana ho rahA hai, taba vaha socane lagI ki nandanIke ghara to koI maMgala kArya nahIM haiM arthAt byAha va putra janmAdi utsava to kucha bhI nahIM hai taba kisa kAraNa gAyana ho rahA hai? acchA calakara pUchU to sahI kyA bAta hai? aisA vicAra kara lakSmImatI sahaja svabhAvase haMsatI huI tumhAre ghara koI maMgala kArya hai aisA to sunA hI nahIM gayA, taba yaha gAyana kisa lie hotA rahatA hai, kRpayA btaao| __taba nandanI rIsa karake bolI-arI bAI! tujhe haMsIkI par3I hai aura mujhapara duHkhakA pahADa tUTa par3A hai, merA kulakA dIpaka pyArA, AMkhoMkA tArA putra sarpake kATanese mara gayA hai, isIse merI nIMda aura bhUkha pyAsa saba calI gaI haiM, mujhe saMsArameM aMdherA lagatA hai| duHkhiyoMne du:kha royA, sukhiyoMne haMsa diyaa| mujhe ronA AtA hai aura tujhe hNsnaa| jA jA! apane ghara / eka dina tujhe bhI atula duHkha AvegA, taba jAnegI ki dUsarekA duHkha kaisA hotA hai? isa para lakSmImatI apane ghara calI gaI aura nandanI usase ni:kAraNa vairakA sAMpa maMgAyA, aura eka ghar3emeM ghara jAkara lakSmImatIke ghara bhijavA diyA, aura kahalA diyA ki isa ghaDemeM sundara hAra rakhA hai so tuma phiro| nandanIkA abhiprAya thA ki jaba lakSmImatI ghaDemeM hAtha DAlegI to sAMpa ise kATegA aura vaha du:khiyoMkI haMsI karanekA phala paavegii| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___ jaba dAsI lakSmImatI ke ghara vaha viSailA sAMpakA ghaDA lekara gaI aura yathA yogya suzrUSAke vacana kahakara ghaDA bheTa kara diyA, taba lakSmImatI dAsIko pAritoSika dekara vidA kiyaa| aura apane ghaDeko ughADakara usameMse hAra nikAlakara pahira liyaa| (lakSmImatIke puNyake prabhAvase sAMpa kA hAra ho gayA hai) aura harSa sahita jinAlayakI vandanA nimitta gii| so madanAvatI rAnIne use dekha liyA aura rAjAse lakSmImatI jaisA hAra maMgA deneke liye haTha karane lgii| . isapara rAjAne arhadAsa seThako bulAkara kahA-hai seTha! jaisA hAra tumhArI seThAnIkA hai vaisA hI rAnIke liye banavA do, aura jo dravya lage bhaNDArase le jaao| taba arhadAsa zreSThine seThAnIse lekara vahI hAra rAjAko diyA, so rAjAke hAtha pahuMcate hI hArakA punaH sarpa ho gyaa| - isa prakAra vaha sAMpa arhadAsake hAthameM hAra aura rAjAke hAthameM sAMpa ho jAtA thaa| yaha dekhakara rAjA aura sabhAjana sabhI Azcaryayukta ho hArakA vRttAMta pUchane lage paraMtu seTha kucha bhI kAraNa na batA skaa| ___bhAgyodayase vahAM muni saMgha AyA so rAjA aura prajA sabhI vandanAko gye| vandanA kara dharmopadeza sunA aura antameM rAjAne vaha hAra aura sAMpavAlI AzcaryakI bAta pUchI taba munirAjane kahAhe rAjA! isa seThane pUrva bhavameM nirdoSa sAtamakA vrata kiyA hai, usIke puNya phalase yaha sAMpakA hAra bana jAtA hai| aura to bAta hI kyA hai, isa vratake phalase svarga aura anukramase mokSapada bhI prApta hotA hai, aura isa vratakI vidhi isa prakAra hai so suno Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI nirdoSa saptamI vrata kathA [69 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ___ bhAdo sudI 7 ko Avazyaka vastrAdi parigraha rakha zeSa samasta Arambha va parigrahakA tyAga karake zrI jinamaMdirameM jAve aura prabhukA abhiSeka Arambha kre| arthAt vahAM para dUdhakA kuNDa bharake usameM pratimA sthApana kare, aura paMcAmRtakA snAna karAneke pazcAt aSTadravyase bhAva sahita pUjana kare aura svAdhyAya kre| isa prakAra dharmadhyAnameM bitaave| pazcAt dUsare dina harSotsava . sahita jinadevakA pUjana arcana karake atithiko bhojana karAkara aura dIna du:khiyoMko yathAvazyaka dAna dekara Apa bhojana kre| isa prakAra sAta varSa taka yaha vrata karake pazcAt vidhipUrvaka udyApana kare aura yadi udyApanakI zakti na ho, to dUne varSo taka vrata kre| udyApana isa prakAra kare-bAraha prakArakA pakavAna aura bAraha prakArake phala tathA mevA zrAvakoMko baaNtte| bAraha bAraha kalaza, jhArI, jhAlara, candovA Adi samasta upakaraNa jina maMdirameM cddhaave| bAraha zAstra likhAkara padharAve aura caturvidha dAna kre| ___ rAjAne yaha saba vrata vidhAna sunakara svazakti anusAra zraddhA sahita isa vratako pAlana kiyA aura antameM Ayu pUrNa kara (samAdhimaraNa kara) sAtave svargameM deva huaa| aura bhI jo bhavya jIva zraddhA sahita isa vratako pAleMge to ve bhI uttamottama sukhoMko prApta hoNge| vrata sAtama nirdoSa kara laho svarga sukhdaan|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 701 zrI jainavrata-kathAsaMgraha . ******************************** (14) zrI niHzalya aSTamI vrata kathA) vandU nemi jinendra pada, bAIsaveM avtaar| kathA niHzalya AThama tanI, kahU~ sukhdaataar|| bharatakSetrake AryakhaNDameM soraTha nAmaka deza hai (vartamAnameM kAThiyAvADa kahate haiM) isa dezameM dvArakA nAmakI sundara nagarI hai yahAM para zrI neminAtha bAIsaveM tIrthaMkarakA janma huA thaa| jisa samaya bhagavAna neminAtha dIkSA lekara giranAra parvata para tapazcaraNa karate the aura dvArakAmeM zrI kRSNacaMdrajI navameM nArAyaNa rAjya karate the, ye trikhaNDI nArAyaNa the| inakI mukhya paTTarAnI satyabhAmA thI so satyabhAmAke dvArA eka bAra nAradakA apamAna huA, isapara nArada krodhavaza ise daNDa deneke abhiprAyase rUkmiNI nAmakI rAjakanyAse nArAyaNakA vivAha karAkara satyabhAmAke sirapara sautakA vAsa karA diyaa| niHsaMdeha sautakA striyoMko bahuta bar3A du:kha hotA hai| eka samaya jaba bhagavAna neminAthako kevalajJAna pragaTa ho gayA to zrI kRSNa rAniyoM aura purajanoM sahita vandanAko gaye aura vandanA karake dharmopadeza sunakara anantara rUkmiNI nAmaka rAnIke bhavAntara pUche? taba bhagavAnane kahA ki magadhadezameM rAjagRhI nagara hai vahAM para rUpa aura yauvanake madase pUrNa eka lakSmImatI nAmakI brAhmaNI rahatI thii| eka dina eka munirAja kSINa zarIra digambara mudrAyukta AhArake nimitta isa nagarameM pdhaare| unheM dekhakara brAhmaNIne unakI bahata nindA kI aura darSacana kahakara upara thUka diyaa| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI niHzalya aSTamI vrata kathA [71 ******************************** muni-nindAke kAraNase isako triryaMca AyukA bandha ho gayA aura usI janmameM usako kor3ha Adi aneka vyAdhiyAM bhI utpanna ho gyii| pazcAt vaha Ayuke antameM kaSTase marakara bhaiMsa huI phira marakara sUkarI huI, phira kuttI huI, phira dhIvaranI huii| so machalI mArakara AjivikA karatI huI jIvanakAla pUrA karane lgii| ___eka dina vaTavRkSa tale zrImuni dhyAna lagAye tiSThe the ki yaha kurUpA aura duSTa cittA dhIvarI jAla lie hue vahAM AI aura machalI pakaDaneke liye nadImeM jAla ddaalaa| yaha dekha zrI gurune use duSTa kAryase rokA aura usake bhavAMtara sunAkara kahA ki tU pUrva pApake phalase aisI duHkhI huI hai aura aba bhI jo pApa karegI to terI atyanta durgati hogii| isa dhIvarIko muni dvArA apane bhavAMtara sunakara murchA A gii| pazcAt saceta ho prArthanA karane lagI-he nAtha! isa pApase chUTanekA koI upAya ho to btaaiye| . ___ taba zrI gurune dayA karake samyagdarzana va zrAvakoMke pAMca aNuvratoM (ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura parigraha pramANa) kA upadeza diyaa| aSTamUlaguNa (paMca udambara aura tIna makAroMkA tyAga karanA) dhAraNa karAye, isa prakAra vaha dhIvarI zrAvakake vrata grahaNa kara Ayuke aMtameM samAdhimaraNa kara dakSiNa dezameM supArAnagarake nandazreSThike yahAM nandA seThAnIke lakSmImatI nAmakI kanyA huii| so yadyapi vaha kanyA rUpavAna to thI tathApi azubha AcaraNake kAraNa sabhI usakI niMdA karate the| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** eka samaya usI nagarake vanameM naMda muni pdhaare| saba loga munike vandanAko gye| rAjA Adi sabhI janone stuti vandanA kara dharmopadeza sunaa| pazcAt nandazreSThine pUchA-he prabho! yaha merI kanyA uttama rUpavAna hokara bhI azubha lakSaNoMse yukta hai jisase sabhI isakI nindA karate haiN| taba zrI gurune kahA ki isane pUrva janmameM munikI niMdA kI thI jisase bhaiMsa, sUkarI, kUkarI, dhIvarI Adi huii| dhIvarIke bhavameM munike upadezase paMcANuM vrata dhAraNa karake sanyAsase marI to tere ghara putrI huii| ___abhIisake pUrNa asAtA karmakA bilakula kSaya na honese, hI aisI avasthA huI hai so yadi yaha samyakapUrvaka niHzalya aSTamI vrata pAle to niHsaMdeha isa pApase chUTa jaavegii| isa vratakI vidhi isa prakAra hai bhAdo sudI aSTamIko cAroM prakArake AhAroMkA tyAga karake zrI. jinAlayameM jAkara pratyeka paharameM abhiSeka pUrvaka pUjana kre| trikAla sAmAyika aura rAtriko jina bhajana karate hue jAgaraNa kare, pazcAt navamIko abhiSekapUrvaka pUjana karake atithiyoMko bhojana karAkara Apa pAraNA kre| cAra prakArake saMghako auSadhi, zAstra, abhaya aura AhAra dAna deve| isa prakAra yaha vrata solaha varSa taka karake udyApana kare solaha solaha upakaraNa maMdiroMmeM bheMTa caDhAve, abhiSekapUrvaka vidhAna pUjana kre| kamase kama solaha zrAvakako miSThAna bhojana premayukta ho karAve, duHkhita bhukhitoMko karuNAyukta dAna deve aura cAro prakArake saMgharma vAtsalyabhAva prakaTa kreN| yadi udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kreN| . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI niHzalya aSTamI vrata kathA [73 ******************************** isa prakAra isa zreSThi kanyAne vidhi sunakara yaha vrata dhAraNa kiyA aura vidhiyukta pAlana bhI kiyA, zrAvakake bAraha vrata aMgIkAra kiye tathA samyagdarzana jo ki saba vratoM aura dharmokA mUla hai, dhAraNa kiyaa| vrata pUrNa hone para udyApana kiyA aura anta samayameM zIlazrI AryikAke upadezase cAra prakArake AhAroMkA tyAga tathA Arta, raudra bhAvoMko choDakara samAdhimaraNa kiyA so solahaveM svargameM devI huii| ___vahAM para pacapana palya (55) taka nAnA prakAra sukha bhoge aura Ayu pUrNa kara vahAMse cayI so yaha bhISma rAjAke yahAM rUkmiNI nAmakI kanyA huI hai| aba anukramase strIliMga chedakara paramapadako prApta kregii| isa prakAra rAnI rUkmiNI apane bhavAMtara sunakara saMsAra deha bhoga se virakta ho saharSa rAjamatIke nikaTa gayI aura dIkSA lekara tapazcaraNa karane lgii| so vaha anta samaya sanyAsa maraNa kara svargameM deva huii| rUkmiNIne vratake phalase apane pUrvabhavoMke samasta pApoMko nAzakara uttama pada prApta kiyaa| aura jo bhavya jIva zraddhA ""'"' MI NOT sahita isa vratako pAleMge, ve isI prakAra uttamottama sukhoMko prApta kreNge| niHzalya'STamI vrata thakI. lakSmImatI triya saar| sakala pApako nAzakara, pAyo sukha adhikaar|| AM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] ******* zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******** ****** ********* ** (15) zrI sugandha dazamI vrata kathA ) vItarAgake pada praNami, praNami jinezvara vaan| kathA sugandha dazamI tanI, kahUM parama sukhdaan|| jambUdvIpake vijayArddha parvatakI uttarazreNImeM ziva maMdira nAmakA eka nagara hai| vahAMkA rAjA priyaMkara aura rAnI manoramA thI, so ve apane dhana yauvana Adike ezvaryameM madonmatta hue jIvanake dina pUre karate the| dharma kise kahate haiM, vaha unheM mAlUma bhI na thaa| ___ eka samaya sugupta nAmake munirAja kRza zarIra digambara mudrAyukta AhArake nimitta bastImeM Aye unheM dekhakara rAnIne atyaMta ghRNApUrvaka unakI nindA kI aura pAnakI pica munipara yUMka dii| so muni to antarAya honeke kAraNa binA hI AhAra liye pIche vanameM cale gaye aura karmokI vicitratA para vicAra kara samabhAva dhAraNa kara dhyAnameM nimagna ho gye| paraMtu thoDe dina pazcAt rAnI marakara gadhI huI phira sUkarI huI, phira kUkarI huI, phira vahAMse marakara magadha dezake vasaMtatilaka nagarameM vijayasena rAjAkI rAnI citralekhAkI durgandhA nAmakI kanyA huii| so isake zarIrase atyanta durgandha nikalA karatI thii| eka samaya rAjA apanI sabhAmeM baiThA thA ki dhanapAlane Akara samAcAra diyA ki he rAjana! Apake nagarake vanameM sAgarasena nAmake munirAja caturvidha saMgha sahita padhAre haiN| __yaha samAcAra sunakara rAjA prajA sahita vandanAko gayA aura bhaktipUrvaka natamastaka ho rAjAne stuti vandanA kii| pazcAt Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sagandha dazamI vrata kathA [75 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * muni tathA zrAvakake dharmokA upadeza sunakara sabane yathA zakti vratAdika liye| kisIne kevala samyaktva hI aMgIkAra kiyaa| * isa prakAra upadeza sunaneke anantara rAjAne namratApUrvaka pUchA he munirAja! yaha merI kanyA durgandhA kisa pApake udayase aisI huI hai so kRpAkara khiye| taba zrI gurune usake pUrva bhavoMkA samasta vRttAMta munikI nindAdikA kaha sunAyA, jisako sunakara rAjA aura kanyA sabhIko pazcAtApa huaa| nidAna rAjAne pUchA-prabho! isa pApase chUTanekA kaunasA upAya hai? taba zrI gurune kahA___ samasta dharmokA mUla samyagdarzana haiM, so arhantadeva, nimrantha guru aura jinabhASita dharmameM zraddhA karake unake sivAya anya rAgI-dveSI deva-bheSI guru, hiMsAmaya dharmakA parityAga kara ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura parigraha pramANa ina pAMca vratoMkA aMgIkAra kare aura sugandha dazamIkA vrata pAlana kare jisase azubha karmakA kSaya hove| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki bhAdoM sudI dazamIke dina cAroM prakArake AhAroMkA tyAgakara samasta gRhArambhakA tyAga kare aura parigrahakA bhI pramANakara jinAlayameM jAkara zrI jinendrakI bhAva sahita abhiSeka pUrvaka pUjA kre| sAmAyika svAdhyAya kre| dharma kathAke sivAya anya vikathAoMkA tyAga kare rAtrimeM bhajanapUrvaka jAgaraNa kare| pazcAt dUsare dina cauvIsa tIrthaMkaroMkI abhiSekapUrvaka pUjA karake atithiyoM (muni va zrAvaka) ko bhojana karAkara Apa pAraNA kre| cAroM prakAra dAna deve| isa prakAra daza varSa taka yaha vrata pAlana kara pazcAt udyApana kre| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** arthAt camara, chatra, ghaNTA, jhArI, dhvajA Adi daza daza upakaraNa jina maMdiroMmeM bheMTa deveM aura daza prakArake zrIphala Adi phala daza dharake zrAvakoMko baaNtte| yadi udyApanakI zakti na hove, to dUnA vrata kre| uttama vrata upavAsa karanese, madhyama kAjI AhAra aura jaghanya ekAsana karanese hotA hai| isa prakAra rAjA prajA sabane vratakI vidhi sunakara anumodanA kI aura svasthAnako gye| durgandhA kanyAne mana, vacana, kAyase samyaktapUrvaka vratako pAlana kiyaa| eka samaya dasaveM tIrthaMkara zrI zItalanAtha bhagavAnake kalyANakake samaya : deva tathA indroMkA Agamana dekhakara usa durgandhA kanyAne nidAna kiyA ki merA janma svargameM hove, so nidAnake prabhAvase yaha rAjakanyA svargameM apsarA huI aura usakA pitA rAjA marakara dasaveM svargameM deva huaa| ____ vaha durgandhA kanyA apsarAke bhavase Akara magadha dezake pRthvItilaka nagarameM rAjA mahipAlakI rAnI madanasundarIke madanAvatI nAmakI kanyA huI, so atyanta rUpavAna aura sugaMdhita zarIra huii| aura kauzAmbI nagarIke rAjA aridamanake putra puruSottamake sAtha isa madanAvatIkA byAha huaa| isa prakAra ve dampati sukhapUrvaka kAlakSepa karane lge| eka samaya vanameM suguptAcArya nAmake AcArya saMgha sahita Aye so vaha rAjakumAra puruSottama apanI strI sahita vandanAko gayA tathA aura bhI nagarake loga vandanAko gaye so stuti namaskAra Adi karaneke anantara zrI guruke mukhase jIvAdi tattvoMkA upadeza sunA! pazcAt puruSottamane kahA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sugandha dazamI vrata kathA [77 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * he svAmI! merI yaha madanAvatI strI kisa kAraNase aisI rUpavAna aura ati sugandhita zarIra hai? taba zrI gurune madanAvatIke pUrva bhavAMtara kahe aura sugandhadazamIke vratakA 'mahAtmya batAyA to puruSottama aura madanAvatI donoM apane bhavAMtarakI kathA sunakara saMsAra dehabhogoMse virakta ho dIkSA lekara tapazcaraNa karane lge| ___ isa prakAra tapazcaraNake prabhAvase madanAvatI strIliMga chedakara solahaveM svargameM deva huii| vahAM bAIsa sAgara sukhase Ayu pUrNa karake anta samaya cayakara magadha dezake vasundhA nagarImeM makaraketu rAjAke yahAM devI paTTarAnIke kanakaketu nAmakA sundara guNavAna putra huaa| pitAke dIkSA le jAne para kitaneka kAla rAjya karake vaha bhI apane makaradhvaja putrako rAjya de dIkSA lekara tapazcaraNa karake aura deza videzoMmeM vihAra karake aneka jIvoMko dharmake mArgameM lagAne lge| isa prakAra kitaneka kAla kanakaketu muninAthako kevalajJAna huA aura bahuta kAla taka upadezarUpI amRtakI vRSTi karake zeSa aghAti karmokA nAzakara parama pada mokSako prApta hue| isa prakAra sugandha dazamIkA vrata pAlakara durgandhA bhI anukramase mokSa prApta huI to bhavya jIva yadi yaha vrata pAle to avazya hI uttamottama sukhoMko paaveN| sugandha dazamI vrata kiyo, durgandhAne saar| suranarane sukha bhogameM, anukrama gaI bhava paar|| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** - (16 zrI jinarAtri vrata kathA) vadUM RSabha jinendra pada, mAtha nAya hita het| kathA kahU~ jinarAtri vrata, ajara amara pada det|| jaba tIsare kAlakA anta AyA, taba kramase karmabhUmi pragaTa huI aura kalpavRkSa bhI manda paDa gaye, aise samayameM bhogabhUmike bhole jIva bhUkha pyAsa Adi prakArake du:khoMse pIr3ita hone lge| __ taba karmabhUmikI ritiyAM batalAne vAle 14 kulakara (manu) utpanna hue| unhIMmeM se 14 veM manu zrI nAbhirAja hue| nAbhirAjake marUdevI nAma zubhalakSaNA rAnI thii| isake pUrva puNyodayase tIrthaMkara padadhArI putra RSabhanAthakA janma huaa| ye RSabhanAtha prathama tIrthaMkara the, isIse inheM AdinAtha bhI kahate haiN| __ AdinAthane nandA, sunandA nAmakI do striyoMse byAha kiyA aura unase bharata bAhubalI Adi 101 putra tathA brAhmI aura sundarI do kanyAyeM huii| so ye kanyAeM kumAra kAlahImeM dIkSA lekara tapa karane lgii| isa prakAra RSabhadevane bahuta kAla taka rAjya kiyaa| jaba AyukA kevala caurAsIvAM bhAga arthAt 1 lAkha pUrva zeSa raha gayA, taba indrane prabhuko vairAgya nimitta lgaayaa| arthAt eka nIlAMjanA nAmakI apsarA jisakI Ayu alpa samaya (kucha miniToM) hI raha gaI thI, prabhuke sanmukha nRvya karaneko bheja dii| so nRtya karate karate apsarA vahAMse vilupta ho gaI aura usI kSaNa usI palameM vaisI apsarA hI Akara nRtya karane lgii| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinarAtrI vrata kathA [79 ******************************** isa bAtako sivAya prabhuke aura sabhAjana koI bhI na jAna sake, paraMtu prabhu to tIna jJAnasayukta the, so turaMta hI unhoMne jAna liyaa| Apa saMsArako kSaNabhaMgura jAnakara dvAdazAnupekSAoMkA : citavana karane lge| usI samaya lokAMtika deva Aye, aura prabhuke vairAgya bhAvoMkI sarAhanA karake unheM vairAgyameM stutipUrvaka dRDha karake cale gye| __pazcAt indrAdi devoM va narendroMne utsAhapUrvaka tapa kalyANakakA samAroha kiyaa| bhagavAna RSabhanAthane siddhoMko namaskAra karake svayaM dIkSA lI, aura bhaktivaza unake sAtha 1000 rAjAoMne bhI dekhAdekhI dIkSA le lI, so durddhara tapa karaneko asamartha hokara nAnA prakArake bheSa dhAraNa kara 363 pAkhaNDa mata calA die| ina dIkSA lenevAloMmeM bharatajIkA putra mArIca bhI thaa| so jaba kevalajJAna huA aura bharatajI usa samaya vandanAko cale gaye, aura vandanA karake manuSyoMke koThe (sabhA) meM baiThakara dharmopadeza sunane lge| dharmopadeza sunaneke anantara bharatajIne pUchA-he RSinAtha! hamAre vaMzameM aura bhI koI Apake jaisA dharmopadeza pravartaka athavA cakravartI hogA? taba prabhune kahA___ mArIcakA jIva nArAyaNa hokara phira tIrthaMkara bhI hogA mArIca samavazaraNameM hI baiThA thA, so yaha bAta sunakara harSonmatta ho dIkSA tyAga karake vaha aneka prakArake pApakarmomeM pravRtta ho gayA, aura paMcAgni tapakara anta samaya prANa choDakara pAMcaveM svargameM deva huaa| vahAMse mithyAtva avasthAmeM prANa choDakara aneka trasa sthAvara yoniyoMmeM janma maraNa karaneke anantara rAjagRhI nagarake rAjA vizvabhUtikI rAnI jayaMtike vizvanaMdI nAmakA putra huaa| eka Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** samaya vizvabhUti rAjA koI nimitta pAkara vairAgyako prApta ho gaye aura apane putrako bAlaka jAnakara apane laghu bhrAtA vizAkhabhUtiko rAjya aura apane putra vizvanaMdiko yuvarAja pada dekara Apa dIkSA lekara tapa karane lge| yuvarAja vizvanaMdIne apane manoraMjanArtha eka bAga taiyAra karAyA, so usa bAgameM nitya prati apanA citaraMjana kiyA karatA thaa| . vartamAna rAjA vizAkhabhUtine bAga dekhakara atyaMta Azcarya kiyaa| aura isase unako vizvanaMdi para dveSabuddhi utpanna ho gii| isaliye usane vizvanaMdiko kisI prakAra vahAMse nikAla denekA dRDha nizcaya kara liyA, aura usane yuvarAjako AjJA dI, ki tuma amukaM deza paryaTana karaneke liye jaao| yuvarAja vizvanaMdi rAjAjJAse deza paradezako gayA, aura usake kriDA karanekA jo bAga thA so rAjAne svaputrako de diyaa| kitaneka kAla jaba yuvarAja deza bhramaNakara lauTA to, apane kriDA karanekA bAga apane kAkAke putrake hAthoMmeM gayA jAnakara kupita ho use mArane ke liye claa| so vaha vizAkhabhUtikA putra bhayake mAre vRkSa para caDha gyaa| vizvanaMdIne usa vRkSako hI ukhADa diyaa| yaha dekhakara vaha rAjaputra yuvarAjake caraNoMmeM mastaka jhukAkara kSamA mAMgane lgaa| yuvarAjane apane bhAIko kSamA karake uThAyA, aura Apa saMsArako asAra jAnakara kAkA sahita dIkSA le lii| kAkA vizAkhabhUti bAraha prakArake dUrddhara tapa karake dazaveM svargameM deva hue| yuvarAjane vizvanaMdi aneka prakArake dUrddhara tapa karate hue mAsopavAsake antara bhikSAke arthe nagarameM padhAre so kisI pazune unheM apane sIgoMse prahAra kara bhUmipara girA diyaa| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinarAtrI vrata kathA [81 ******************************** isa samaya rAjA vizAkhanaMdi apane mahaloMmeM baiThA yaha saba dRzya dekha rahA thA so avicArI, munikA apahAsa karake kahane lagA ki saba bala aba kahAM gayA? ityaadi| ___munirAja vizAkhanaMdI rAjAke vacana sunakara aura antarAya ho jAnese vanameM cale gaye aura unhoMne nidAna karake Ayuko antameM prANa choDakara dazaveM svargameM devapada prApta kiyaa| kucha kAlake bAda vizAkhanaMdi bhI dIkSA le, tapa kara dazaveM svargameM deva huaa| so ye donoM deva devocita sukha bhogane lage aura anta samaya vahAMse cayakara vizAkhabhUtikA jIva, sauramyadeza podanapura nagarIke prajApati rAjAkI mRgAvatI rAnIke garbhase vizvanaMdikA jIva dasaveM svargake cayakara tripRSTha nAmakA nArAyaNa padadhArI putra huaa| rathanUpurake rAjA jvalanajaTIkI prabhAvatI nAmakI kanyAke sAtha nArAyaNakA byAha huaa| so vizAkhanaMdikA jIva jo vijayAddhagirikA rAjA azvagrIva prati nArAyaNa haA thA ukta byAhakA samAcAra sunakara bahata kupita haa| aura bolA ki kyA jvalanajaTIkI kanyA tripRSTha jaisA raMka byAha kara sakatA hai? calo, isa duSTako isakI isa ghRSTatAkA phala ckhaaveN| yaha vicArakara turanta hI sasainya tripuSTha rAjA (jo ki honahAra nArAyaNa the) para jA caDhA, aura ghora saMgrAma Arambha kara diyA jisase pRthvI para hAhAkAra maca gayA paraMtu anyAyakA phala bhI acchA nahIM huA, na hogaa| aMtameM tripRSTha nArAyaNakI hI vijaya huI aura azvagrIva apane kiyekA phala pAkara vizeSa duHkha bhoganeko narkameM calA gyaa| kyA koI kisIkI mAMga yA vivAhita strIko le sakatA hai yA lekara sukhI ho sakatA hai| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** dekho parastrIkI icchA mAtrase azvagrIva pratihara tripRSTha dvArA mArA gayA aura tripRSThako nArAyaNa padakA udaya huA so saMpUrNa tIna khaNDa, vinA hI prayAsa tripRSThake hAtha A gye| yarthAt hai, puNyase kyA nahIM ho sakatA hai? isa prakAra kitaneka kAlataka tripRSTha nArAyaNane saMsArake vividha prakArake sukha bhoge aura anta samaya raudradhyAnase maraNakara sAtaveM narka gyaa| vahAM 33 sAgara taka ghora duHkha bhogakara nikalA, so siMha huaa| vahAMse aneka jIvoMko mAra mArakara khAyA, jisase ghora hiMsAke kAraNa marakara punaH prathama narakameM gyaa| vahAMse nikalakara puna: siMha huaa| so cAraNa muni amitakirtine use dharmopadeza dekara sambodhana kiyaa| usa samaya munikI zAMta mudrA aura sarala upadezakA usa siMhapara bahuta baDA prabhAva pdd'aa| usane hiMsA tyAga dI aura anazana vrata dhAraNa karake phAlguna vadI caturdazIko prANa tyAgakara prathama svargameM haridhvaja nAmakA deva huaa| ___ vaha deva puNyake prabhAvase aneka prakArake sukha bhogatA aura nirantara dharma sevana karatA huA vahAMse cayakara ghAtakI khaNDa dvIpake sumerugirike pUrvadizAmeM sItA nadIkI uttara dizAmeM jo kakSAvatI deza hai usa dezakI hemaprabha nagarImeM kanakaprabha nAma rAjAkI kanakamAlA paTTarAnIke garbhase hemadhvaja nAmakA putra huaa| yaha hemadhvaja rAjA eka samaya akRtrima caityAlayoMkI vaMdanA stutikara dharma zravaNa karaneke anaMtara apane bhavAMtara pUchane lgaa| taba zrI gurune kahA tU isase tIsare bhavameM siMha thA so munike upadezase hiMsA tyAga kara jina rAtri vrata dhAraNa kiyA aura anazana vratake prabhAvase prathama svargameM deva huaa| aba vahAMse Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinarAtrI vrata kathA ******************************** cayakara tuma hemadhvaja nAmakA rAjA huaa| yaha sunakara rAjAne vratakI vidhi puuchii| taba zrI gurune batAyA ki phAlguna vadI 14 (gujarAtI mAgha vadI 14) ko upavAsa kare , zrI jinAlayameM jAveM aura paMcAmRta abhiSekapUrvaka aSTadravyoMse bhagavAnakI trikAla pUjana sAmAyika aura svAdhyAya kre| rAtriko bhI dharmadhyAnapUrvaka bhajana va ArAdhanA kreN| dUsare dina atithiko bhojana karAkara Apa bhojana kareM supAtroMko cAra prakArakA dAna deve| isa prakAra 14 varSa yaha vrata karake pazcAt udyApana kreN| atIta, anAgata aura vartamAna cauvIsIkA vidhAna (pATha) racAve, caudaha graMtha (zAstra) maMdiroMmeM padharAve tathA anya upakaraNa saba caudaha caudaha maMdiroMmeM bheTa kreN| kamase kama caudaha zrAvaka aura caudaha zrAvikAoMko zraddhAse bhaktipUrvaka sAdara miSThAnnAdi bhojana karAve, navIna vastra pahirAve, kumakumakA tilakakara unakA bhale prakAra sammAna kreN| caudaha bijaurA deve| caturvidhi dAna zAlAeM khole ityAdi utsava kareM aura jo zakti na hove to dUnA vrata kre| isa prakAra rAjA hemadhvajane vratakI vidhi sunakara bhaktibhAvase vrata dhAraNa kiyA aura use yathAvidhi pAlana bhI kiyaa| phira anta samayameM jina dIkSA lekara bAraha prakArake tapa karate hue Ayu pUrNa kara AThaveM svargameM deva huaa| vahAMse cayakara avantI dezakI ujjaina nagarImeM vajasena rAjAke suzIlA rAnIke hariSeNa nAmakA putra huaa| so yogya vaya honepara paMcANuvrata pAlana karate hue kitaneka kAla taka rAjya kiyaa| pazcAt dIkSA le ugra tapa kara sanyAsa pUrvaka prANa tyAga kara dazaveM svargameM deva huaa| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** yahAMse cayakara jambUdvIpake pUrvavidehake kakSAvatI dezakI kSemapurI nagarImeM dhanaMjaya rAjAkI prabhAvatI paTTarAnIse priyamitra nAmakA putra huaa| so puNya phalase cakravartI padako prApta ho SaTkhaNDakA rAjya kara aneka sukha bhoge| punaH jinarAtri vrata kiyA aura anta samaya kSemaMkara svAmIke nikaTa dIkSA lekara durddhara tapa kiyaa| so aMtameM Ayu pUrNa kara bArahaveM svargameM sUryaprabha deva huaa| vahAMse cayakara bharatakSetrake zvetachatrapura nAmake rAjA nandivarddhanakI vIramatI rAnIke zrInaMdana nAmakA putra huA, so priyaMkara nAma rAjakanyAse byAha kara sAnanda rahane lagA. punaH jinarAtri vrata kiyA aura kitaneka kAla rAjya kara aMtameM putrako rAjya dekara Apane mahAvrata dhAraNa kiyA aura solaha kAraNa bhAvanA bhAyIM jisase tIrthaMkara nAma karmaprakRtikA bandha kara prANa tyAga solahaveM puSpottara vimAnameM deva huaa| phira vahAMse cayakara bharatakSetrake AryakhaNDa magadha dezakI kuNDalapura nagarIke rAjA siddhArthakI rAnI trizalAdevIke paMcakalyANakoMke dhArI zrI varddhamAna nAmake cauvIsake tIrthaMkara hue| prabhukA janma caitra sudI trayodazIko huA thaa| Apane kumAra avasthAmeM hI mArgazIrSa vadI dazamIko dIkSA dhAraNa kara lI aura bAraha varSa ghora tapazcaraNa karaneke anantara vaizAkha sudI 10 ko kevalajJAna prApta kiyA aura aneka dezoMmeM vihArakara dharmopadeza de bhavya jIvoMko kalyANakA upadeza diyaa| ___ pazcAt kArtika kRSNA amAvasyAko prAtaHkAla pAvApurIke vanase zeSa aghAti karmoko bhI nAza karake parama pada (mokSa) ko prApta kiyaa| isa prakAra isa vratake prabhAvase siMha bhI aneka uttama bhava lekara aMtima tIrthaMkara ho lokapUjya siddhapadako pAsa huA, Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ******************************** zrI jinaguNasampatti vrata kathA [85 so yadi anya bhavya jIva bhAva sahita isa vratako pAlana kare to avazya hI uttama phalako prApta hoveNge| pAlana kara jinarAtri vrata, siMha mahA duTha jiiv| anukrama tIrthaMkara bhayo, pAyo mokSa sdiiv|| (17) zrI jinaguNasampatti vrata kathA vandUM Adi jinendra pada, mana vaca zIza nvaay| jinaguNasampatti vrata kathA, kahU~ bhavya sukhdaay|| _ ghAtakI khaNDa dvIpake pUrva meru saMbandhI-apara videha kSetrameM gAMdhila deza aura pATalIputra nAmakA nagara hai| vahAM nAgadatta nAmakA eka seTha aura usakI sumati nAmakI seThAnI rahatI thI so nirdhana honeke kAraNa atyanta pIDita citta rahate aura vanase lakaDIkA bhArA lAkara becate the| isa prakAra udarapUrti karate the| eka dina vaha sumati seThAnI bhUkha-pyAsa kI vedanAse vyAkula hokara eka vRkSake nIce thakakara baiThI thI ki itane hI meM kyA dekhatI hai ki bahutase naranArI aSTa prakArakI pUjanakI dravya liye hue bar3e utsAhase harSa sahita kahIM jA rahe haiN| taba sumatine Azcaryase una AgantukoMse pUchA-kyoM bhAI! Apa loga kahAM jA rahe haiM aura kAhekA utsava hai? taba uttara milA ki aMbaratilaka parvata para pihatAzraya nAmake kevalI bhagavAna padhAre haiM aura yaha aSTa prakArakI dravya pUjArtha liye jAte haiN| sumati seThAnI yaha zubha samAcAra sunakara saharSa saba logoMke sAtha hI prabhukI vandanAke nimitta cala dii| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isa prakAra jaba saba loga pihatAzrava svAmIke nikaTa pahU~ce to mana, vacana, kAyase bhaktipUrvaka bhagavAnakI vandanA pUjA kI, aura phira ekAgra citta kara dharmopadeza sunaneke liye baiTha gye| svAmIne devapUjA, gurusevA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna ina gRhasthake SaTkarmokA upadeza kiyaa| pazcAt ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya (svadAra saMtoSa) aura parigrahapramANa ina paMcANuvratoM tathA inake rakSaka 4 zikSAvrata aura 3 guNavrata ina sAta zIloMko aise bAraha vratoMkA upadeza kiyA aura sabase prathama kartavya samyagdarzanakA svarupa smjhaayaa| isa prakAra upadeza sunakara naranArI apane apane sthAnako pIche lautte| taba sumati seThAnI jo atyanta daridratAse pIDita thI, avasara pAkara zrI bhagavAnase apane du:khakI vArtA kahane lagI he svAmI! dInabandhu, dayAsAgara bhagavAna! maiM abalA daridratAse pIDita ho nItAMta vyAkula huI kaSTa pA rahI huuN| kauna kAraNase sampatti (lakSmI) mujhase dUra rahatI haiM aura vara kaise mujhase mile, jisase merA duHkha dUra hokara merI pravRtti dAna pUjAdi rUpa ho| ___ . kisI kavine ThIka hI kahA hai-'bhUkhe peTa na bhakti hoya dharmA dharma na sUjhe koy|' isI kahAvatake anusAra aba saba loga dharmopadeza suna rahe the, taba vaha daridra sumati seThAnI apane dAridraya rUpI tattvake vicArameM hI nimagna thI jo ki avasara milate hI jhaTase kaha sunaayaa| svAmIne jinakI dRSTi meM rAjA aura raMka samAna haiN| usa seThAnIse cittako aura prasanna karane vAle zabdoMmeM isa prakAra samajhAyA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinaguNasampatti vrata kathA [87 / ******************************** ai beTI sumati! suna, palAsakUTa nAmaka nagarameM divilaha nAmaka grAmapati rahatA thaa| usakI bhAryA sumatI aura putrI dhanazrI rUpa yauvana sampanna thii| ___eka samaya dhanazrI pAMca sAta sakhiyoMko lekara vanakrIDAke liye nagarake udyAnameM gaI, jahAMpara eka vRkSake nIce samAdhigupta nAmake munirAja dhyAna kara rahe the so yaha madonmatta dhanazrI munirAjako dekhakara nindAyukta vacana kahane lagI aura ghRNAkara munirAjake Upara kutte choDa diye, isase munirAjako bar3A upasarga huA, paraMtu ve dhIravIra jinaguru apane dhyAnase kiMcitmAtra bhI cyuta na hue| kintu isa mahApApake kAraNa vaha dhanazrI marakara siMhanI huI aura siMhanI marakara tU dhanahIna daridratA nArI utpanna huI hai| so koI mUDha naranArI zrI guruko upasarga karate haiM, ve aisI hI kathA isase bhI nIca gatiko prApta hote haiN| ___ sumati seThAnI apane pUrva bhavAMtara sunakara bahuta du:khI aura pazcAtApa karake rone lgii| pazcAt kucha dhairya huI dharakara hAtha joDakara pUchane lagI-he svAmI! merA yaha mahApApa kisa prakAra chUTegA? taba bhagavAnane kahA ki yadi tU samyagdarzanapUrvaka jinaguNa sampatti vrata pAlana kare to terA duHkha dUra hokara manavAMchita kArya siddha hogaa| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki prathama hI solahakAraNa bhAvanAeM jo tIrthaMkara prakRtike AzravakA kAraNa hai, unake 16, paMcaparameSThike pAMca, aSTa prAtihAryake ATha aura 34 atizayoMke 34, isa prakAra kula 63 upavAsa yA proSadha kre| aura ina upavAsake Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** dinoMmeM samasta gRhAraMbhako tyAga kara zrI jinendra bhagavAnakA abhiSeka aura pUjana vidhAna kare, dinameM tInavAra sAmAyika yA svAdhyAya kare aura udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kre| - udyApanakI vidhi nimna prakAra hai-Ama, jAma, kelA, nAraMgI, bijaurA, zrIphala, akharoTa, khAraka, bAdAma, drAkSa ityAdi pratyeka prakArake 63 tresaTha phala aura bhAMti-bhAMtike uttama pakavAnoM sahita aSTa dravyase bhagavAnakI mahAbhiSekapUrvaka pUjana kare, aura jinAlayameM candovA, caMvara, chatra, jhAlara dhaNTAdi upakaraNa bheMTa kare, tathA tresaTha graMtha likhAkara zrAvaka zrAvikAoMmeM jJAnAvaraNa karmake kSaya honeke lie bAMTe va jinAlayake sarasvatI bhaMDArameM graMtha padharAve, khUba utsava kare, atithiyoMko bhojana deve va dIna duHkhIkA yathA sambhava duHkha dUra kare, ityaadi| ___sumati seThAnI isa prakAra vratakI vidhi sunakara ghara AI aura zraddhA sahita yaha vrata pAlana karake zakti anusAra udyApana bhI kiyA, so Ayuke aMtameM sanyAsa maraNa karake dUsare svargameM lalitAMga devako paTTarAnI devI huii| __puNyake prabhAvase vaha svayaMprabhA devI nAnA prakArake sukhoMko bhogatI huii| pazcAt Ayu pUrNakara vahAMse cayakara isI jambUdvIpake pUrva videha sambandhI puSpakalAvatI dezakI puNDarIkanI nagarIseM yajJadatta cakravartIke lakSmImatI nAmakI rAnIke garbhase zrImatI nAmakI putrI huI, so vajajaMgha rAjAke sAtha byAhI gii| eka dina ye dampati vanakrIDAko gaye the, so vahAM sarpasarovarake taTapara Aye hue cAraNa muniko AhAra dAna diyA aura muni dAnake prabhAvase ye dampati bhogabhUmimeM utpanna hue| phira vahAMse cayakara zrImatIke jIvane jambUdvIpa avatAra lekara Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI jinaguNasampatti vrata kathA ******************************** AryikAke vrata dhAraNa kiye aura sanyAsapUrvaka maraNa kara strIliMga chedakara dUsare svargameM deva huaa| * phira vahAMse cayakara jambUdvIpake pUrvavideha vatsakAvatI dezakI susImA nagarImeM subudhi nAma rAjAkI manoramA rAnIke kezava nAma putra huA, so usane bahuta kAla taka apane pitA dvArA pradatta rAjya sukha nyAyanItipUrvaka bhoge| pazcAt kAraNa pAya vairAgyako prApta huA aura zrImandharasvAmIke nikaTa jina dIkSA dhAraNa karake durddhara tapazcaraNa kiyaa| so tapake prabhAvase sanyAsa maraNakara solahaveM svargameM deva huaa| vahAMse bAvIsa sAgarakI Ayu sukhake pUrNa karake cayA so jambUdvIpake videha kSetrameM puSpakalAvatI dezakI puNDarIkanI nagarImeM kuberadatta seThakI anantamatI seThAnIke dhanadeva nAmakA putra (cakravartI bhaNDArI) huaa| eka dina vaha dhanadeva cakravartI ke sAtha munirAjakI vandanAko gayA, svAmIkA upadeza sunakara usane vairAgyako prApta hokara jinadIkSA dhAraNa kI aura tapa karake sanyAsa maraNa kara sarvArthasiddhimeM ahamiMdra huaa| phira vahAMse cayakara bharatakSetrake kurujAMgala dezakI hastinApura nagarImeM zreyAMsa nAmakA rAjA huA so kitaneka kAla rAjyasukha bhoge pazcAt zrI RSabhadeva bhagavAnako AhAra dAna diyA, jisake kAraNa dAniyoMmeM prasiddha prathama dAnavIra kahalAyA, jisakI kathA Aja taka prakhyAta hai aura loga usa dAnake dina (vaizAkha sudI 3) ko akSaya tRtIyA yA akhAtIja kahate haiM aura utsava manAte haiM kyoMki sabase prathama dAnakI prathA inhIMke dvArA pracalita huI hai| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** - pazcAt ve prasiddha dAnI rAjA zreyAMsa bhagavAna RSabhadevake mukhase dharmopadeza sunakara jina dIkSA lekara tapa karane lage aura apane zukla dhyAnake prabhAvase kevalajJAnako prApta hokara mokSapada prApta kiyaa| isa prakAra sumati nAmakI daridra seThAnIne jinaguNasampatti vrata samyagdarzana sahita pAlana kara anukramase mokSapada prApta kiyA to aura bhavya jIva yadi isa vratako pAleM to kyoM nahIM uttama phala pAveMge? avazya hI paaveNge| jinaguNa sampatti vrata karo, sumati vaNika nara naar| nara surake sukha bhogakara, phera huI bhava paar|| m (184 zrI meghamAlA vrata kathA) mahAvIra pada praNami kara, gautama guru sira naay| kathA meghamAlA tanI, kahU~ sabahi sukhdaay|| vatsadeza kauzAmbIpurImeM jaba rAjA bhUpAla rAjya karate the, taba vahAM para eka vatsarAja nAmakA zreSThi (seTha) aura usakI seThAnI padmazrI nAmakI rahatI thii| so pUrvakRta azubha karmake udayase usa seThake gharameM daridratAkA vAsa rahA karatA thA isa para bhI isake solaha (16) putra aura bAraha (12) kanyAeM thiiN| garIbIkI avasthAmeM itane bAlakoMkA lAlana-pAlana karanA aura gRhasthIkA kharca calAnA kaisA kaThina ho jAtA hai, isakA anubhava unhIMko hotA hai jinheM kabhI aisA prasaMga AyA ho yA jinhoMne apane AsapAsa rahanevAle dIna duHkhiyoMkI ora kabhI apanI dRSTi DAlI ho| para sneha karane vAle mAtApitA hI aise samayameM apane pyAre Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghamAlA vrata kathA [91 ******************************** bAlakoMko anucita aura kaThora zabdoMmeM kevala sambodhana hI nahIM karane lagate haiN| kintu unheM binA mUlya yA mUlyameM beca taka dete haiN| prANoMse pyArI saMtAna ki jisake lie saMsArake anekAneka manaSya lAlAyita rahate haiM aura aneka yaMtra maMtrAdi karAyA karate haiN| hAya, usa daridrAvasthAmeM vaha bhI bhArarUpa ho paDatI hai| vatsarAja seTha isI ciMtAmeM ciMtita rahatA thaa| jaba ye bAlaka kSudhAtura hokara mAtAse bhojana mAMgate to mAtA kaThoratAse kaha detI-jAo maro, laMghana karo, cAheM bhIkha mAMgo tumhAre liye maiM kahAMse bhojana de dUM? yahAM kyA rakhA hai jo de dUM? so ve nanheM nanheM bAlaka jhiDakI khAkara jaba pitAjIke pAsa jAte, taba vahAMse bhI nirAza hI palle pddtii| hAya, usa samayakA karuNA krandana kisake hRdayako vidIrNa nahIM kara detA hai| eka dina bhAgyodayase eka cAraNa RddhidhArI muni vahAM aaye| unheM dekhakara vatsarAja seThane bhaktisahita paDagAhA aura gharameM jo rUkhAsUkhA bhojana zuddhatAse taiyAra kiyA gayA thA, so bhakti sahita munirAjako diyaa| munirAja usa bhaktipUrvaka diye hue svAda rahita bhojanako lekara vanakI ora sidhAra gye| tatpazcAt seTha bhI bhojana karake jahAM zrI munirAja padhAre, vahAM khojate khojate pahU~cA aura bhaktipUrvaka vaMdanA karake baitthaa| zrI gurune isa samyaktAdi dharmakA upadeza diyaa| pazcAt seThane pUchA-he dayAnidhi! mere daridratA honekA kAraNa kyA hai? aura aba yaha kaise dUra ho sakatI haiM? taba zrI guru bole-e vatsa, suno! kauzala dezakI ayodhyA nagarImeM devadatta nAmaka seThakI devadattA nAmakI seThAnI rahatI thii| vaha dhana, kaNa aura rUpa lAvaNya kara saMyukta to thI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** paraMtu kRpaNa honeke kAraNa dAna dharmameM dhana lagAnA to dUra hI rahe kiMtu ulTA dUsarekA dhana haraNa karaneko tatpara rahatI thii| eka dina kahIMse eka gRhatyAgI brahmacArI jo atyanta hIna zarIra thaa| so bhojanake nimitta usake ghara A gye| use dekha seThAnIne aneka durvacana kahakara nikAla diyaa| vaha kRpaNA kahane lagI-are, jA jA, yahAMse nikala, yahAM to gharake bacce bhUkhoM mara rahe haiM, phira dAna kahAMse kareM? jo cAhe so yahI hI calA AtA hai| itane hImeM usakA svAmI seTha bhI A gayA aura usane apanI strIkI hAM meM hAM milA dii| nidAna kucheka dinoMmeM vahI huA, jaisI manasA vaisI dazA ho gii| arthAt usakA saba dhana calA gayA aura ve yathArthameM bhUkhoM marane lge| ati tIvra pApakA phala kabhI kabhI pratyakSa hI dIkha jAtA hai| ____ ve seTha seThAnI Arta dhyAnase mare so eka brAhmaNake ghara mahiSa (bhaisa) ke putra (pADA-pADI) hue| so vahAM bhI bhUkha pyAsakI vedanAse pIDita ho pAnI pIneke lie eka sarovarameM ghuse the ki kIca (kAdava) meM phaMsa gaye aura jaba taDaphaDAkara maraNonmukha ho rahe the, usI dayAla zrAvakane Akara unheM NamokAra maMtra sunAyA aura miSTa zabdoMmeM saMbodhana kiyaa| ___so ve pADA-pADI vahAMse marakara NamokAra maMtrake prabhAvase tuma manuSya bhavako prApta hue, paraMtu pUrva saMcita pApakarmokA zerSAMza raha jAnese aba taka daridratAne tumhArA pIchA nahIM choDA hai| ai vatsa! yaha dAma na dene aura yati Adi mahAtmAoMse ghRNA karanekA phala haiN| isalie pratyeka gRhasthako sadaiva yathAzakti dAna dharmameM avazya hI pravartanA caahiye| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [93 zrI meghamAlA vrata kathA ******************************** aba tuma satyArtha deva arhata, guru nigraMtha aura dayAmayI dharmameM zraddhAna karo aura zraddhApUrvaka meghamAlA vratakA pAlana karo to saba prakAra isa loka aura paraloka saMbaMdhI sukhoMko * prApta hoveNge| yaha vrata bhAdoM sudI pratipadAse lekara Azvina sudI pratipadA taka prati varSa eka eka mAsa karake pAMca varSa taka kiyA jAtA hai arthAt bhAdoM sudI paDimAse Asoja sudI paDimA taka (eka mAsa) zrI jinAlayake AMgaNameM (cauka meM) siMhAsanAdi sthApana kare aura usa para zrI jinabiMba sthApana. karake mahAbhiSeka aura pUjana nitya prati kare, zveta vastra pahine, zveta hI caMdovA baMdhAve megha dhArAke samAna 1008 kalazoMse mahAbhiSeka karake pazcAt pUjA kre| pAMca parameSThikA 108 bAra jApa kare pazcAt saMgItapUrvaka jAgaraNa bhajana ityAdi kre| bhUmizayana va brahmacarya vrata pAlana kre| yathAzakti cAro prakAra dAna deve, hiMsAdi pAMca pApoMkA tyAga kare tathA eka mAsa paryanta brahmacaryapUrvaka eka bhukta upavAsa, velA telA Adi zakti pramANa kre| nirantara SaTrasI vrata pAle arthAt nitya eka rasa choDakara bhojana kre| isa prakAra jaba pAMca varSa pUrNa ho jAveM taba zakti pramANa bhAva sahita udyApana kare arthAt pAMca jinabiMboMkI pratiSThA karAve pAMca mahAna graMtha likhAve, pAMca prakAra pakavAna banAkara zrAvakoMke pAMca ghara deve| pAMca pAMca ghaNTA, jhAlara, caMdovA, camara, chatra, achAra Adi upakaraNa deve| pAMca zrAvakoM (vidyArthiyoM) ko bhojana karAve, sarasvatIbhavana banAve, pAThazAlA calAve ityAdi aura anekoM prabhAvanA baDhAne vAle kArya kre| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 94] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isa prakAra vratakI vidhi sunakara seTha seThAnI zraddhApUrvaka isa vratako pAlana kiyA, so vratake prabhAvase unakA saba dAridraya dUra ho gayA aura ve strI-puruSa sukhase kAla vyatIta karate hue Ayuke aMtameM sanyAsapUrvaka maraNa kara dUsare svargameM deva hue| phira vahAMse cayakara ve podanapurameM vijayabhadra nAmake rAjA aura vijayAvatI nAmakI rAnI huI, so pUrNa puNyake prabhAvase dhana, dhAnya, putra, pautrAdi sampattike adhikArI hue| - Ayuke aMtima bhAga (vRddhAvasthA) meM donoM rAjA aura rAnI apane putrako rAjyakA adhikAra dekara Apa jinezvarI dIkSA le tapa karane lage so tapake prabhAvase Ayu pUrNakara rAjA to sarvArthasiddhi vimAnameM ahamindra huA aura rAnI bhI strIliMga chedakara solahaveM svargameM mahaddhika deva huii| vahAMse cayakara ve donoM prANI mokSa pada prApta kreNge| - isa prakAra meghamAlA vratake prabhAvase devadatta aura devadattA nAmake kRpaNa seTha aura seThAnI bhI mokSa pada pAveMge so yadi aura naranArI zraddhAsahita yaha vrata pAleM to avazya uttama phala paaveNge| meghamAlA vrata dhArakara, seTha seThAnI saar| laho svarga aru laheMge, mokSa sukha adhikaar|| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI labdhividhAna vrata kathA / 95 *********** ********************* (19 zrI labdhividhAna vrata kathA) prathama namU jina vIra pada, puni gurU gautama paay| labdhi vidhAna kathA kahU~, zArada hohu shaay|| kAzI dezameM vArANasI nAmakI nagarIkA mahApratApI vizvasena rAjA thaa| usakI rAnIkA nAma vizAlanayanA thA, eka dina rAjAne kautukapUrNa hRdayase nATakakA khela krvaayaa| nATakake pAtroMne rAjAko prasannatArtha aneka prakAra gIta, nRtya, hAvabhAva, vibhramAdika pUrvaka nATakakA khela khelanA Arambha kara diyA, so rAjA rAnI aura saba purajana apane yogya AsanoM para baiThakara saharSaabhinaya dekhane lge| __una nATakakA pAtroMke vividha bheSa aura hAvabhAvoMse rAnIkA citta caMcala ho uThA, aura vaha camarI aura raMgo nAmakI apanI do sakhiyoM sahita gharase nikala pddii| tathA kusaMgameM paDakara apanA zIladharmarUpI bhUSaNa kho baitthii| vaha grAmogrAma bhramaNa karatI huI vezyA karma karane lgii| jIvoMke bhAva tathA karmokI gati vicitra hai| dekho rAnI, ranavAsake sukha choDakara galI galIkI kuttI ho gii| satya hai, ina nATakoMse kitane ghara nahIM ujaDe? rAnI jaisIko yaha dazA huI to anya janoMkA kahanA hI kyA hai? ___ rAjA bhI apanI priyatamAke viyogajanita du:khako na saha . sakaneke kAraNa putrako rAjya dekara vanameM calA gyaa| aura iSTaviyoga (ArtadhyAna) se marakara hAthI huA, so vanameM bhaTakate bhaTakate eka samaya kisI puNya saMyogase zrI munirAjakA darzana ho gayA aura dharmabodha bhI milA, jise vaha hAthI samyaktvako prApta Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** karake aNuvrata pAlana karane lgaa| aura Ayuke aMtameM cayA, pATalIputranagarameM mahIcaMdra nAmakA rAjA huaa| yaha mahIcaMdra rAjA eka dina vanakrIDAko gayA thaa| isake puNyodayase vahAM (udyAnameM) zrI munirAjake darzana ho gye|tb savinaya sASTAMga namaskAra kahake rAjA dharmazravaNakI icchAse vahAM baiTha gyaa| itanemeM kAnI, kubaDI aura kor3hI aisI tIna kanyAeM atyanta duHkhita huI vahAM aaii| unheM dekhakara rAjA mahIcaMdrako moha utpanna huA, taba rAjAne zrI guruse apane moha utpanna honekA kAraNa pUchA taba zrI gurune inake bhavAMtarakA saMbaMdha kaha sunAyA ki rAjan! tU abase tIsare bhavameM banArasakA rAjA vizvasena thA aura rAnI terI vizAlanayanA thI, so nATakakA abhinaya dekhate hue nATakakAra pAtroMke hAvabhAvoMse caMcalita hokara terI rAnI apanI raMgI aura camarI nAmakI do dAsiyoM sahita nikala kara kupathagAminI ho gii| so ve tInoM vaizyAkarma karatI huI eka samaya kisI rAjAke pAsa kucha yAcanAko jA rahI thI ki rAstemeM parama digambara munirAjako dekhakara apane kAryake sAdhanameM apazukana mAnane lagI aura rAtri samaya munirAjake pAsa Akara apane ghRNita svabhAvAnusAra hAvabhAva dikhAne aura munirAjake dhyAnameM vighna karane lagI, paraMtu jaise koI dhUla pheMkakara sUryako malIna nahIM kara sakatA hai, usI prakArase ve kulaTAe~ zrI munirAjako kiMcit bhI dhyAnase na calA skiiN| satya haiM kyA pralayakI pavana kabhI acala sumeruko calA sakatI hai? ___strI caritrake sAtha sAtha striyoMkI pyArI rAtri bhI pUrNa huii| prAtaHkAla huaa| sUrya udaya hote hI ve duSTanI viphalamanoratha hokara vahAMse calI gayIM aura yahAM munirAjake nizcala dhyAnake kAraNa devoMne jaya jayakAra zabda karake paMcAzcarya kiye| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' zrI labdhividhAna vrata kathA [97 ******************************** nidAna ve tInoM muniko upasarga karaneke kAraNa galita kor3hako prApta huI, rUpa, kalA, saundarya saba naSTa ho gayA, aura Ayuke aMtameM marakara pAMcaveM naraka gii| bahuta kAla taka vahAMse du:kha bhogakara ujjainIke pAsa grAmapalAsa nAmake eka gRhasthakI putriyAM huI haiM, so choTI avasthAmeM mAtA pitA mara gye| ___pUrva pApake kAraNa ye tInoM prathama kurupAM kAnI, kubaDI, kor3hI aura tisapara bhI bhaMDa vacana bolanevAlI hai, isaliye grAmase bAhara nikAla dI gaI hai| vahAMse bhaTakatI huI yahAM AI haiM aura tU apanI paTTarAnIke viyogase duHkhita hokara marA, so hAthI huA, taba zrI munirAjake upadezase samyaktva sahita paMcANuvrata pAlana karake marA, so svargameM deva huaa| aura deva paryAyase Akara yahAM mahIcaMdra nAmakA rAjA huA hai| so inakA terA pUrvajanmoMkA saMbaMdha honese tujhe yaha moha huA hai| ___ taba rAjAne kahA-mahArAja! kyA koI upAya aisA hai ki jisase ye kanyAyeM pApoMse chUTe? ___ taba zrI gurune kahA-rAjana! suno, yadi ve zraddhApUrvaka labdhividhAna vrata kareM to sahaja hI isa pApase chUTakArA paayeNgii| isa vratakI vidhi isa prakAra hai____ bhAdo, mAgha aura caitra sudI ekamase tIja taka yaha vrata eka varSameM aise 5 varSa taka kreN| pazcAt udyApana kareM athavA dugunA vrata kre| vratake dinoMmeM yA to telA kare yA ekAMtara upavAsa kare yA ekAsanA hI nitya kreN| aura zrI mahAvIra svAmIkI pratimAkA paMcAmRtAbhiSekapUrvaka pUjanArcana kreN| tInoM kAla sAmAyika kareM- OM hrIM mahAvIrasvAmIne namaH yaha 108 jApa kreN| jAgaraNa aura bhajana kreN| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___ udyApanakI vidhi-jaba vrata pUrNa ho jAye, taba sakala saMghako bhojana karAve, aura saMghameM cAra prakArakA dAna kreN| zAstroMkA pracAra kareM, pUjanake upakaraNa va zAstra bhI jinAlayameM padharAveM ityaadi| isa prakAra vratakI vidhi aura phala sunakara una tInoM kanyAoMne rAjAkI sahAyatAse vrata pAlana kiyaa| aura samAdhimaraNa kara pAMcaveM svargameM deva huii| rAjA mahIcaMdra bhI dIkSA dhara tapa karake svarga gyaa| vizAlanayanA nAma rAnIkA jIva jo deva huA thA, so magadhadezake vADavanagarameM kAzyapa gautrIya sAMDilya nAma brAhmaNakI sAMDilyA strIke gautama nAmakA putra huA thA tathA camarI va raMgIke jIva bhI deva paryAyase cayakara manuSya ho tapa kara uttama gatiko prApta hue| jaba zrI mahAvIra bhagavAnako kevalajJAna haA paraMta vANI nahIM khIrI isakA kAraNa indrane jAnA ki gaNadhara binA vANI nahIM khiratI hai, so indra gautama brAhmaNake pAsa 'traikAlyaM dravya SaTakaM' ityAdi navIna zloka banAkara sAdhAraNa bheSameM gayA aura usakA artha pUchA___ jaba gautama usakA artha lagAnemeM gaDabaDAyA taba indra use bhagavAnake samavazaraNameM le AyA, so mAnastambha dekhate hI gautamakA mAna bhaMga ho gayA aura unhoMne prabhuke sammukha jAkara namaskAra karake dIkSA lii| so jinakathita cAritrake prabhAvase use cAroM jJAna ho gayA aura vaha bhagavAnake gaNadharoMmeM prathama gaNadhara hue, kitaneka kAla jIvoMko saMbodhana kiyA aura mahAvIra prabhuke pazcAt kevalajJAna prApta karake nirvANapadakI prApti huaa| una gautamasvAmIko hamArA namaskAra ho| labdhi vidhAna vrata phala thakI, vizAlanayanA naar| gaNadhara ho laha mokSapada, kiye karma saba kssaar|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mauna ekAdazI vrata kathA ******************************** / 99 (201 zrI mauna ekAdazI vrata kathA) ghAti ghAta kevala laho, laho catuSka anNt| sarala mokSa maga jina kiyo, vanyU~ so arht|| jambUdvIpake bharatakSetrameM kauzalya deza haiN| usameM yamunA nadIke taTapara kauzAMbI nAmakI nagarI haiM, usI nagarameM paramapUjya chaThaveM tIrthaMkara zrI padmaprabhukA janmakalyANaka huA thaa| eka samaya isI nagarameM harivAhana nAmakA rAjA aura usakI zaziprabhA paTTarAnI thii| rAjaputrakA nAma sukauzala thaa| yaha rAjakumAra sarva vidyA aura kalAoMmeM nipUNa hone para bhI nirantara khela tamAzoM Adi krIDAoMmeM nimagna rahatA thaa| aura rAjakAjakI ora bilakula bhI dhyAna na detA thaa| isaliye rAjAko nirantara ciMtA rahane lagI ki rAjaputra rAjyakAryameM yoga nahIM detA hai, taba bhaviSyameM kArya kaisA calegA? eka samaya bhAgyodayameM somaprabha nAmake mahAmunirAja saMgha sahita vihAra karate hue isI nagarameM udyAnameM pdhaare| rAjAne vanamAlI dvArA ye zubha samAcAra sunakara puravAsiyoM sahita harSita hokara zrI guruke darzanoMko prayANa kiyaa| aura vahAM pahuMcakara bhaktibhAvase vaMdanA stuti karake dharmazravaNakI icchAse natamastaka hokara baiTha gyaa| zrI gurune prathama mithyAtvake chUDAnevAle aura saMsArameM bhaya utpanna karAnevAle aise mokSamArgakA vyAkhyAna sunAyA, muni aura zrAvakake dharmako pRthakkara karake samajhAyA aura yaha bhI paramparA mokSakA kAraNa samajhanA caahie| yathArthameM to bhavya jIvoMko munidharma hI pAlana karanA cAhie, paraMtu yadi zaktihInatAke kAraNa ekAeka munidharma na dhAraNa kara sakeM, to kamase kama Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] aura vizeSa bAnAya! merA putra aura rAjyabhaviSyameM ra zrI jainavrata-kathAsaMgraha ** *** ***** ** **** ** *** ***** ** *** * pratimArUpa zrAvakakA dharma hI dhAraNa kre| aura nirantara apane bhAvoMko baDhAtA aura zarIrAdi indriyoM tathA manako vaza karatA jAve, taba hI abhISTa sukhako prApta ho sakatA hai| zrAvaka dharma kevala abhyAsa hI ke liye hai| isaliye isImeM raMjAyamAna hokara iti nahIM kara denA caahie| kintu munidharmako bhAvanA bhAte hue usake liye tatpara rahanA caahie| - rAjAne upadeza suna svazakti anusAra vrata dhAraNa kiyA aura vizeSa bAtoMkA zraddhAna kiyaa| pazcAt avasara dekhakara pUchane lage-he nAtha! merA putra vidyAdimeM nipuNa hone para bhI bAlakrIDAoMmeM anurakta rahatA haiM aura rAjyabhogameM kucha bhI nahIM samajhatA hai| ataH isakI ciMtA hai ki bhaviSyameM rAjyasthiti kaise rahegI? rAjAkA prazna sunakara zrI gurune kahA-isI dezake kUTa nAma nagarameM rAjA raNavIrasiMha aura usakI trilocanA nAmakI rAnI thii| isI nagarameM eka kuNabI rahatA thaa| usakI putrI tuMgabhadrA thii| isa bhAgyahIna kanyAke pApodayase zaizava avasthAmeM hI mAtA pitA Adi bandhu bAMdhava saba kAlavaza ho gaye aura yaha anAthinI akelI anna vastrase vaMcita huI, juThana para gujAra karatI samaya bitAne lgii| vaha jaba ATha varSakI huI, eka dina ghAsa kATaneko vanameM gaI thI vahAM pihatAzrava munirAjake darzana ho gye| vaha bAlikA bhI logoMke sAtha zrI guruko namaskAra karake dharmazravaNa karane lagI, paraMtu bhUkhakI vedanAse vyAkula huii| ___ isake kucha bhI samajhameM nahIM AtA thA, taba isa duHkhita kanyAne duHkhase kAtara hokara pUchA-he dayAnidhAna gurudeva! maiM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mauna ekAdazI vrata kathA [101 ******************************** janmase anAthinI anna vastra takakA kaSTa pA rahI hU~, isaliye kRpAkara aisA koI upAya batAiye ki jisase merA duHkha dUra hove| taba zrI gurune kahA-hai putrI! yaha saba tere pUrvajanmake pApakA phala haiN| aba tU zrI jinendradeva nigraMtha guru, dayAmayI dharmapara zraddhA karake bhAva sahita mauna ekAdazI vratako pAlana kara jisase tere pApakA kSaya hove aura saMsArakA anta aave| suna, isa vratakI vidhi isa prakAra hai pauSa vadI ekAdazIko solaha praharakA upavAsa kara aura ye solaha prahara jinAlayameM dharmakathA pUjAbhiSekAdi dharmadhyAnameM vyatIta kara, tInoM kAla sAmAyika kara, solaha prahara maunase raha, arthAt muMhase na boleN| hAtha, nAka, AMkha Adise saMketa bhI na kreN| isa prakAra jaba solaha prahara ho jAveM taba dvAdazIke dopaharako pUjAbhiSeka karake sAmAyika yA svAdhyAya kare aura phira atithi (muni, gRhatyAgI) zrAvaka tathA sAdharmI gRhastha va dIna dukhita bhUkhitako bhojana karAkara Apa pAraNA kre| jo koI vratI puruSa hoM unako nAriyala yA khAraka, bAdAma Adi baaNtte| isa prakAra gyAraha varSa taka yaha vrata karake phira udyApana kre| aura udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kre| udyApana vidhi isa prakAra hai ki AvazyakatA hove to zrI jinamaMdira bnvaaye| 24 mahArAjakI pratimAkI pratiSThA karake padharAve| ghaNTA, jhAlara, caukI, candovA, chatra, camara, zAstrAdi 24-24 jinAlayameM pdhraave| zAstrabhaMDArakI sthApanA kareM, graMtha vitIrNa kare, vidyArthIyoMko bhojana karAve, yathAzakti Avazyaka saMghako jimaaye| nAriyala Adi sAdharmiyoMko bAMTe, mahApUjA vidhAna kare, duHkhI apAhijoMko bhojana, vastra auSadhi Adi dAna kre| bhayabhIta Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** jIvoMko abhayadAna de, ityAdi vidhi suna, usa daridra kanyAne bhAvasahita vrata pAlana kiyA aura anta samaya sanyAsa sahita NamokAra maMtrakA smaraNa karate hue zarIra chor3akara tere ghara yaha putra huA hai| yaha putra caramazarIrI hai, isIse rAjyabhogameM isakA citta nahIM lagatA hai, yaha bahuta hI thoDe samaya ghara rhegaa| ___ rAjA isa prakAra zrIguruke mukhase apane putrakA vRttAMta sunakara ghara AyA vaha saMsAra, deha, bhogoMse virakta hokara usane apane putrako rAjyatilaka kiyaa| pazcAt pihatAzrava AcAryake pAsa dIkSA le lii| isake sAtha aura bhI bahutase rAjAoMne dIkSA lii| __aura rAjA sukozala rAjya karane lgaa| so vaha alpasaMsArI rAjanItikI kuTilatAko na jAnatA aura sukhapUrvaka kAlakSepa karane lgaa| eka samaya matisAgara nAma bhaNDArIne zrutasAgara nAma maMtrIse maMtra kiyA ki rAjA rAjanItise anabhijJa hai, isaliye ise kaida karake maiM tumheM rAjA banAye detA hU~, aura maiM maMtrI hokara rhuuNgaa| paraMtu vaha vArtA matisAgarake putra aura rAjAke bAlasakhA dvArA rAjAke kAna taka pahu~ca gii| rAjAne matisAgara ko isa kuTilatA va ghRSTatAke badale apamAna sahita dezase nikAla diyA aura zrutasAgarako rAjyabhAra soMpakara Apa apane pitAke pAsa gaye aura dIkSA le lii| __ yaha matisAgara bhaNDArI bhramaNa karate hue du:khane (ArtabhAvoMse) maraNakara siMha huA, so vikarAla rUpa dhAraNa kiye aneka jIvoMko ghAta karatA huA vicaratA thA ki usI vanameM vihAra karate huye ve harivAhana aura sukauzalasvAmI A phuNce| siMhane inheM dekhakara pUrva vairake kAraNa krodhita hokara zarIrako vidIrNa kara diyaa| ve munirAja upasarga jAnakara nizcala Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI garur3a paMcamI vrata kathA [103 ******************************** hI zukladhyAnako dhAraNakara AtmAmeM nimagna ho gaye taba siMha bhI upazAMta hokara vahAMse calA gayA aura ve muni aMtakRta. kevalI hokara siddhapadako prApta hue aura siMha munihatyAke kAraNa marakara narakameM ghora du:kha bhoganeko calA gyaa| prANI niHsaMdeha apane hI kiye hue zubhAzubha karmokA phala sukha va du:kha bhogA karate haiN| isa prakAra eka daridrA kanyAne bhI mauna ekAdazI vrata zraddhA va bhaktipUrvaka pAlana kiyA jisase phalase vaha sukauzala svAmI hokara sakala karmokA kSaya kara siddhapadako prApta huii| to aura jo koI bhavyajIva jJAna va zraddhApUrvaka yaha vrata kare to avazya hI uttamottama sukhoMko paaveNge| tuMgabhadra kanyA kiyo, mauna vrata cita dhaar| pAyo avicala siddha pada, kiye kAma saba chaar|| (214 zrI garuDa paMcamI vrata kathA) vItarAga pada vaMdake, guru nirgrantha mnaay| ... garuDapaMcamI vrata kathA, kahUM sabahi sukhdaay|| jambUdvIpa saMbaMdhI bharatakSetrake vijayArdha parvatakI dakSiNa dizAmeM ratnapura nAmakA nagara hai| vahAM garuDa nAmakA vidyAdhara rAjA apanI garuDA nAmakI rAnI sahita sAnaMda rAjya karatA thaa| vaha rAjA ati zraddhA aura bhaktipUrvaka sadaiva akRtrima caityAlayoMkI pUjA vaMdanA karatA thaa| eka dina mArgameM isake pUrvabhavake vairIne apanA badalA lene ke hetu isakI vidyA chIna lI aura ise bhUmipara girA diyaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** so vaha rAjA apane sthAnako jAne meM asamartha huaa| udyAnameM bhramaNa karatA thA ki saubhAgyase use nirgrantha paramagurukA acAnaka darzana ho gyaa| rAjA zrIguruko dekhakara gadgad hokara vinayasahita namaskAra kara pUchane lagA-he prabhu! maiM mandabhAgI vidyA-vihIna huA bhaTaka rahA huuN| kRpA karake mujhe koI aisA yatna batAiye ki jisame maiM punaH vidyA prApta kara svasthAna taka jA skuu| yaha sunakara zrI gurune kahA-he bhadra! dharmake prasAdase saba kAma svayaMmeva siddha hote haiN| kahA hai-dharma karata saMsAra sukha, dharma karata nirvANa | dharma pantha sAdhe vinA, nara tiryaMca samAna isaliye tU samyaktva sahita 'garuDapaMcamI vrata' ko pAlana kara isase dharaNendra va padmAvatI prasanna hokara terI manokAmanA pUrI kreNge| dekho isakA phala isa prakAra hai mAlava dezameM ciMca nAmakA eka grAma hai vahAM nAgagaur3a nAmI eka manuSya rahatA thaa| usakI strIkA nAma kamalAvatI thaa| usake mahAbala, parabala, rAma, soma aura bhoma aise 5 putra aura cAritramatI nAmakI eka kanyA thii| nAgagaur3ane apanI cAritramatI kanyAko grAmake dhanadatta gaur3ake putra manoramaNake sAtha vyAha dii| ye donoM navadampati sukhase rahane lge| kitaneka dina pazcAt inake zAMti nAmakA eka bAlaka huA, phira eka dina sugupta nAmake muni caryA (bhikSA) ke hetu nagarameM padhAre unheM dekhakara cAritramatIko atyAnanda huA aura unheM bhaktipUrvaka paDagAha kara prAsuka bhojanapAna kraayaa| ___munirAjane bhojanake ananara 'akSayanidhi' yaha zabda kahe itane hI meM eka AdamIne Akara cAritramatiko. usake pitAke Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI garur3a paMcamI vrata kathA . [105 - ******************************** bImAra honekI khabara dii| yaha sunakara cAritramatine zrIguruse. pUchA-he nAtha! mere pitAko kaunasI vyAdhi huI hai? taba zrI gurune kahA-putrI! tere pitAke khetameM eka vaDakA jhADa thA, . usake nIce eka sAMpakI bAMbI thI, una bAMbImeM eka pArzvanAtha aura dUsarI neminAthasvAmIkI pratimA thI jinakI pUjA hamezA bhavanavAsI deva karate the, so tere pitAne usa jhADa kaMTavAkara bAMbIko naSTa karAyA hai| inase una bhavanavAsI devoMne krodhita hokara viSailI dRSTise tere pitAko dekhA haiN| aura isase vaha mUrchita ho gayA haiN| taba cAritramatIne pUchA-he nAtha! aba kyA yatna karanA cAhiye jisase pitAjIko ArAma mile| taba zrIgurune kahA-putrI zraddhApUrvaka garuDapaMcamI vrata pAlana kara isase tere pitAkI mUrjA dUra hokara vaha svastha ho jaavegaa| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki zrAvaNa sudI paMcamIko upavAsa karanA, tInoM kAlameM sAmAyika karanA, maMdirameM jAkara zrI jinendrakA abhiSeka pUjana karanA phira homa (havana) karanA, devala (maMdira) meM bAMbI banAnA, usameM dUdha, ghI, mizrI dhANI kamalagaTTA tathA phUla Adi DAlanA, arhanta prabhuke 5 aSTaka cddhaanaa| mAlA 'OM arhadbhyo namaH' isa maMtrako japanA, maMgala gAna bhajana jAgaraNa karanA AratI karanA va AzIrvAda bolnaa| isa prakAra pAMca varSa taka yaha vrata pAlanA, pazcAt udyApana krnaa| yadi udyApanakI zakti na hove to dviguNita (dUnA) vrata krnaa| udyApanakI vidhi isa prakAra hai ki AratI, thAlI, kalaza, dhUpadAna, camara, candovA, achAra, zAstra Adi upakaraNa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** pAMca pAMca lAkara jinAlayameM bheMTa deveM aura samAdAna (dIvI) ghaNTA, pAnIke liye ghaDA, jhArI maMdirameM padharAve va aSTa dravyase bhAva sahita abhiSekapUrvaka pUjana kre| pAMca zrAvaka tathA zrAvikAoM ko bhojana karAve tathA du:khita bhUkhitako karuNAbuddhise AhArAdi cAroM prakArake dAna deveN| cAritramatIne namaskAra kara ukta vrata grahaNa kiyaa| pazcAt gurune kahA-putrI! yaha vrata tU apane pIhara (pitRgRha) meM jAkara karanA aura gandhodaka apane pitAke galemeM lagAnA, isase vaha mUrcha rahita ho jaaygaa| aura zrAvaNa sudI 5 ke dUsare dina zrAvaNa sudI 6 ko neminAthasvAmIkA vrata hai so usa dina arhanta bhagavAnake cha : aSTaka aura cha: mAlA japanA, pUjana abhiSeka karanA, havana karanA, aura pUjanAdike pazcAt kakaDI nAriyala zubha phala pratyeka chaH chaH saubhAgyavatI striyoMko denaa| pazcAt isakA bhI udyApana karanA athavA dUnA vrata krnaa| isa prakAra donoM vrata grahaNa kara cAritramatI apane pitAke ghara gaI aura yathAvidhi vrata pAlana kiyA tathA apane pitAko gandhodaka lagAyA jisase vaha mUrchA rahita ho svastha ho gyaa| __yaha carcA saba nagarameM phaila gaI aura isa prakAra yaha garuDa (nAga) paMcamI vratakA pracAra saMsArameM huaa| .. kucha dina bAda cAritramatI ghara (zvasura gRha) jAne lagI paraMtu pitAke Agrahase aura Thahara gii| eka dina vaha cAritramati apane pitAke khetameM nirmala sarovara para jAkara pUjA karane lgii| isa bIcameM ve hI munirAja, jinhoMne vrata diyA thA, vahAM bhramaNa karate hue A phuNce| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI garur3a paMcamI vrata kathA [107 ******************************** - unheM dekhakara cAritramatIne namaskAra vaMdanA kI aura vinamra ho dharmazravaNakI icchAse vahIM baiTha gii| dharmopadeza sunaneke anantara cAritramatIne apane gharakI kuzala puchii| taba zrI munine avadhijJAnase vicArakara kahA-beTI! tere putrako terI saukInane nadImeM DAla diyA hai| so yadi tU zrAvaNa sudI 6 kA vrata pAlana karegI, to tere putrako padmAvatIdevI lAkara tujhe devegii| yaha sunakara cAritramatI ghara AI aura mana, vacana, kAyase chaThakA vrata pAlana kiyaa| isase kucha dina pazcAt usakA putra use milA isa prakAra cAritramatIne mana, vacana, kAyase vrata pAlana kiye aura vidhi sahita udyApana kie, pazcAt dharmadhyAna karatI huI aMtameM sanyAsase maraNa kara vaha strIliMga chedakara rvagameM deva huI, aura yahAMse Akara rAjaputra huii| pazcAt rAjaputra bhI kAraNa pAkara vairAgyako prApta huA aura dIkSA lekara zukladhyAnake balase unhoMne kevalajJAna prApta kara mokSa pada prApta kiyaa| isa prakAra vratakA phala sunakara garuDa vidyAdharane mana, vacana, kAyase vrata pAlana kiyaa| jisase use punaH vidyA siddha ho gaI aura vaha manuSyocita sukha bhogakara aMtameM vairAgyako prApta ho gayA aura dIkSA le tapa karane lgaa| pazcAt zukladhyAnake balase kevalajJAna prApta kara siddhapada paayaa| isa prakAra yadi anya bhavyajIva bhI zraddhA sahita yaha vrata pAlana kareMge to avazya hI uttama phala paaveNge| garuDa aura cAritramatI, ahi paMcamI vrata paal| laho zuddha zivapada sahI, tinahI namUM tihu~ kaal|| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** (224 zrI dvAdazI vrata kathA) namoM zAradA pada kamala, syAdvAda bhaya saar| jo prasAda dvAdazI kathA, kahU~ bhavya hitkaar|| mAlavA pradezameM padmAvatIpura nagara thaa| jahAM narabrahmA rAjA apanI vijayAvatI rAnI sahita rAjya karatA thaa| isa rAjAko eka kubaDI kanyA utpanna huI, jisakA nAma zIlAvatI pddaa| eka dina zilAvatIko rotI huI dekhakara rAjA rAnIko atyanta du:kha huA va aneka prakArakI cintA karane lge| phira kisI dina bhAgyodayase usI nagarameM zramaNottama nAmaka munirAja vihAra karate hue aaye| yaha sunakara rAjA ati prasanna ho nagarake logoM sahita vandanAko gyaa| aura stuti vaMdanAke anantara dharmopadeza zravaNa kiyaa| pazcAt avasara pAkara rAjAne pUchA-prabhu! merI putrI zIlAvatIMko kauna pApake udayase yaha duHkha prApta huA hai? taba zrI gurune avadhijJAnase vicAra kara kahA-e rAjA! suno, avantI dezameM ADalapura nagara hai, vahAM rAjapurohita dehuzarmA aura usakI kAlamurI nAmakI kanyA thii| eka dina yaha kanyA sakhiyoM sahita vanakrIDA nimitta upavanameM gaI aura vahAM Amake vRkSake nIce parama digambara RSirAjako kAyotsarga dhyAna karate hue dekhaa| so apane rUpAdika madase madonmatta usa kanyAne muniko bahuta nindA kii| kutsita zabda bhI kahane lagI ki yaha naMgA, DhoMgI aura atyanta kAmAsakta vyabhicArI hai| yaha striyoMko apanA gupta Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAMse nikara nAganI humhAre ghara putrI isa pApake zrI dvAdazI vrata kathA [109 ******************************** aMga dikhalAtA phiratA hai, yaha lajjA rahita huA kabhI vana aura kabhI bastImeM bhaTakatA phiratA hai, aura laMghane karake apaneko mahAtmA batAtA hai, ityaadi| niMdA karate hue munirAja para miTTI, dhUla Adi DAlI mastaka para thukA, tathA aura bhI bahuta upasarga kiye| so muni to upasarga jItakara zukladhyAnake yogase kevalajJAna prApta kara mokSako prApta hue aura vaha kanyA marakara pahile narka meM gaI, jahAM bahuta du:kha bhoge| - vahAMse nikalakara gadhI huI, sukarI huI, phira hathanI huI, phira billI huI, phira nAganI huI, phira cAMDAlake ghara kanyA huI aura yahAMse Akara aba yaha tumhAre ghara putrI huI haiN| isa putrIke bhavAMtarakI kathA sunakara rAjAne kahA-prabhu! isa pApake nivAraNa karaneke lie koI dharmakA avalambana batAIye, taba zrI gurune kahA ki yadi yaha dvAdazIkA vrata kare, to pApakA nAza hokara parama sukhako prApta ho| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki bhAdoM sudI 12 ke dina upavAsa kare aura saMpUrNa dina dharmadhyAnameM bitAve, tInoM kAla sAmAyika kare, jina maMdirameM jAkara vedIke sanmukha paMca raMgomeM taMdula raMgakara sAthiyA kADhe, tathA maMDala banAve usapara siMhAsana rakha caturmukhI jinabiMba padharAve, phira paMcAmRtAbhiSeka kare, aSTadravyase pUjana kre| bhajana aura jAgaraNa kara svaccha aura sugaMdhI puSpoMse jApa deve| phira jalase paripUrNa kalaza lekara usa para nAriyala rakkhe tathA navIna kapaDese DhAMkakara eka rakAbImeM ardhya sahita lekara tIna pradakSiNA deve, dhUpa kheve aura kathA sune| isa prakAra zraddhAyukta bAraha varSa taka yaha vrata paale| phira udyApana kre| arthAt navIna cAra pratimA padharAve athavA cAra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] ******************************** mahAna zAstra likhAkara jinAlayameM padharAve kalaza, chatra, camara, jhArI, darpaNa Adi aSTamaMgala dravya tathA anya Avazyaka upakaraNa maMdirameM bheMTa deve, cAra prakArake saMghako bhaktiyukta tathA dIna duHkhiyoMko karuNAbhAvase cAroM prakArake dAna deve| jise udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata karanA caahie| isa prakAra vratakI vidhi kahakara zrI gurune kahA-he rAjA! tumhArI putrI zIlAvatIke arkaketu aura caMdraketu nAmake do putra hoNge| inameMse arkaketu nija bAhubalase saMgrAmameM aneka rAjAoMko jItakara prakhyAta rAjA hogA, pazcAt saMsAra bhogoMse virakta ho jinadIkSA lekara parama tapa kregaa| usake sAtha usakI mAtA zIlAvatI bhI dIkSA legI aura Ayuke aMtameM samAdhimaraNa kara strIliMga chedakara bArahaveM svargameM deva hogii| vahAMse Akara chatrapati rAjA hogii| phira dIkSA lekara kevalajJAna prAptakara mokSa jaavegii| arkaketu aura caMdraketu bhI mokSa jaaveNge| yaha samAcAra sunakara rAjAne muniko namaskAra kiyA aura zraddhApUrvaka vratakI vidhi sunakara ghara aayaa| phira munirAjake kahe pramANa vrata pAlana tathA udyApana vidhipUrvaka kiyA jisase bhavAMtaroMke pApoMkA nAza huaa| isa prakAra dvAdazIke pratakA mahAtmya hai| jo koI bhavya jIva zraddhA aura bhaktiyukta yaha vrata kareMge aura kathA suneMge unako akSayapuNya aura sukha kI prAti hogii| isa prakAra dvAdazI kathA, pUraNa bhaI sukhkaar| vrattaphala zIlavatI liyo, akSaya sukha bhnnddaar| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ananta brata kathA .. [111 / ******************************** (234 zrI ananta vrata kathA) namoM ananta ananta guNa, nAyaka zrI tiirthesh| kahU~ ananta vratakI kathA, dIje buddhi jinesh|| isI jambUdvIpake AryakhaNDoMmeM kauzala deza hai| usameM ayodhyA nagarIke pAsa padmakhaNDa nAmakA grAma thaa| usa grAmameM somazarmA nAmakA eka ati daridra brAhmaNa apanI somA nAmakI strI aura bahutasI putriyoM sahita rahatA thaa| vaha (brAhmaNa) vidyAhIna aura daridra honeke kAraNa bhIkSA mAMga kara udara poSaNa karatA thA, to bhI bharapeTa khAneko nahIM pAtA thaa| taba eka dina apanI strIkI sammatise usane sahakuTumba prasthAna kiyA to calate samaya mArgameM zubha zakuna hue| arthAt saubhAgyavatI striyAM sanmukha miliiN| kucha aura Age calA to kyA dekhatA hai ki, hajAroM naranArI kisI sthAnako jA rahe haiM pUchanese vidita huA ki ve saba anantanAtha bhagavAnake samozaraNameM vandanAke liye jA rahe haiN| yaha jAnakara yaha brAhmaNa bhI unake pIche ho liyA aura samozaraNameM gyaa| vahAM prabhukI vandanAkara tIna pradakSiNA dI aura nara koThemeM yathAsthAna jA baiThA, jahAM samavazaraNameM divyadhvani sunakara use samyagdarzanakI prApti huii| pazcAt cAritrakA kathana sunakara usane juA, mAMsa, madya, vaizyAsevana, zikAra, corI aura parastrIsevana ye sAta vyasana tyAga kiye| paMca udambara aura tIna makAra tyAga ye aSTa mUlaguNa bhI dhAraNa kiye| hiMsA, jhuTha, corI, kuzIla aura atirAya lAbha ina paMca pApokA ekadeza tyAgarUpa aNuvrata Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainavrata-kathAsaMgraha ** ******** **** **** *** ***** ****** aura tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata bhI grahaNa kiye| isa prakAra samyakta sahita bAraha vrata liye| pazcAt kahane lagA he nAtha! merI daridratA kisa prakArase miTe to kRpA karake khiye| taba bhagavAnane use ananta caudasakA vrata karaneko khaa| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki bhAdoM sudI 11 kA upavAsa kara 12 aura 13 ko ekAzana kre| pazcAt ekAzanase mauna sahita svAdarahita prAsuka bhojana kare, sAta prakAra gRhasthoMke antarAya pAle, pazcAt caturdazIke dina upavAsa kre| tathA cAroM dina brahmacarya rakhe, bhUmi para zayana kare vyApAra Adi gRhAraMbha na kre| mohAdi rAgadveSa tathA krodha, mAna, mAyA, lobha hAsyAdika kaSAyoMko choDe, sonA, cAMdI yA rezama sUta AdikA ananta banAkara, isameM pratyeka gAMThapara 14 guNoMkA cintavana karake 14 gAMTha lgaanaa| prathama gAMThapara RSabhanAtha bhagavAnase anantanAtha bhagavAna taka 14 tIrthaMkaroMke nAma uccAraNa kre| dUsarI gAMTha para siddhaparameSThike 14 guNa cintavana kre| tIsarI para 14 muni jo matizruta avadhijJAna yukta ho gaye haiM unake nAma uccAraNa kre| cauthI para kevalI bhagavAnake 14 atizaya kevalajJAna kRta smaraNa kre| pAMcavIM para jinavANI meM jo 14 pUrvaha unakA cintavana kre| chaThavIM para caudaha guNasthAnokA vicAra kre| sAtavI para caudaha mArgaNAoMkA svarUpa vicaareN| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ananta vrata kathA [113 ******************************** AThavIM para 14 jIvasamAsoMkA vicAra kareM, navamIM para gaMgAdi 14 nadiyoMkA nAmoccAraNa kre| dazavIM para tInaloka jo 14 rAjU pramANa UMcA hai usakA vicAra kre| ___gyArahavIM para cakravatIMke caudaha ratnoMkA cintavana kre| bArahavIM para 14 svara (akSara) kA cintavana kre| terahavIM para caudaha tithiyokA vicAra kre| caudahavIM gAMTha para munike mukhya 14 dauSa TAlakara jo AhAra lete haiM unakA vicAra kre| isa prakAra 14 gAMTha lagAkara meruke upara sthApita pratimAke sanmukha isa anantako rakhakara abhiSeka kre| ananta prabhukI pUjana kare phira nIce likhA maMtra 108 bAra jape___maMtra-OM ahaMte bhagavate ananto ananta sijhjha dhamme bhagavato mahAMvijhjha-ananta kevalIya ananta kevala NANe ananta kevala daMsaNe aNu puja vAsaNe anante anantAgama kevali svAhA (1) athavA choTA maMtra jape maMtra-OM aha~ haMsaH anantakevaliye nmH| (2) . isa prakAra cAroM dina abhiSeka, japa aura jAgaraNa bhajana pUjanAdi kre| phira pUnamake dina usa anantako dAhinI bhUjApara yA galemeM baandhe| __pazcAt uttama madhyama yA jaghanya pAtroMmeM se jo samaya para mila sake AhAra Adi dAna dekara Apa pAraNA kre| isa prakAra 14 varSa taka kare| pazcAt udyApana kare taba 14 prakArake upakaraNa maMdirameM deveM jaise-zAstra, ghamara, chatra, caukI aadi| cAra prakAra saMghoMko AmaMtraNa karake dharmakI prabhAvanA kre| yadi udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kre| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** .. isa prakAra zrI mukhase vratakI vidhi aura uttama phala sunakara una brAhmaNane strI sahita yaha vrata liyaa| tathA aura bhI bahuta logoMne yaha vrata liyaa| ____ pazcAt namaskAra karake vaha brAhmaNa apane grAmameM AyA aura bhAva sahita 14 varSa vratako vidhiyukta pAlana karake udyApana kiyaa| isase dinoMdina usakI baDhatI hone lgii| isake sAtha rahanese aura bhI bahuta loga dharma-mArgameM laga gye| kyoMki loga jaba usakI isa prakAra baDhatI dekhakara usase isakA kAraNa pUchate to vaha ananta vrata Adi vratoMkI mahimA aura jinabhASita dharmake svarUpakA kathana kaha sunaataa| isase bahuta logoMkI zraddhA usa para ho jAtI aura ve use guru mAnane lgte| __isa prakAra vaha brAhmaNa bhale prakAra sAMsArika sukhoMko bhogakara aMtameM sanyAsa maraNa kara svargameM deva huaa| usakI strI bhI samAdhise marakara usI svargameM usakI devI huii| vahAM apanI pUrva-paryAyakA avadhise vicArakara dharmadhyAna sevana karake vahAMse caye, so vaha brAhmaNa jIva anantavIrya nAmakA rAjA huA aura brAhmaNI usakI paTTarAnI huii| ye donoM dIkSA lekara anantavIrya to isI bhavase mokSako prApta hue aura zrImatI strIliMga chedakara acyuta svargameM deva huii| vahAMse cayakara madhyalokameM manuSya bhava dhAraNa kara saMyama le mokSa jaavegii| ___isa prakAra eka daridra brAhmaNI ananta vrata pAlakara sadgatiko pAkara uttamottama gatiko prApta huii| yadi anya bhavya jIva yaha vrata pAleMge to bhI sadgati paaveNge| somazarma somA sahita, ananta caudaza vrata paal| laho svarga arU mokSapada, te vandUM traikaal|| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI aSTAnhikA nandIzvara vrata kathA . [115 ******************************** (24Y zrI aSTAnhikA nandIzvara vrata kathA) vandoM pAMcoM paramaguru, caubIso jinraaj| aSTAhnikA vratakI kahUM, kathA sabahi sukhkaaj|| jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI AryakhaNDameM ayodhyA nAmakA eka sundara nagara hai| vahAM hariSeNa nAmakA cakravartI rAjA apanI gandharvazrI nAmakI paTTarAnI sahita nyAyapUrvaka rAjya karatA thA eka dina vasaMtaRtumeM rAjA nagarajanoM tathA apanI 96000 rAniyoM sahita vanakrIDAke lie gyaa| ___vahAM nirApada sthAnameM eka sphaTika zilApara atyanta kSINazarIrI mahAtapasvI parama digambara ariMjaya aura amitaMjaya nAmake cAraNa muniyoMko dhyAnarUDha dekheN| so rAjA bhaktipUrvaka nija vAhanase utarakara paTTarAnI Adi samastajanoM sahita zrI muniyoMke nikaTa baiTha gayA aura savinaya namaskAra kara dharmakA svarUpa sunanekI abhilASA pragaTa karatA huaa| munirAja jaba dhyAna kara cUke to dharmavRddhi dI, aura pazcAt dharmopadeza karane lge| ___munirAja bole-rAjA! suno, saMsArameM kitaneka loga gaMgAdi nadiyoMmeM nahAneko, koI kandamUlAdi bhakSaNako, koI parvatase paDanemeM, koI gayAmeM zrAddhAdi piMDadAna karanemeM, koI brahmA, viSNu zivAdikakI pUjA karanemeM, kAlabhairoM, bhavAnI kAlI Adi daiSiyoMkI upAsanAmeM dharma mAnate haiM athavA navagrahAdikoMke japa karAne aura mastasA~DoM sadRza kutapasviyoM Adiko dAna dene meM kalyANa honA samajhate haiM, paraMtu yaha saba dharma nahIM hai aura na isase Atmahita hotA hai, kintu phevala midhyAvadhI vRddhi hokara ananta saMsArakA kAraNa bandha hI hotA hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 916] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___ isaliye parama pavitra ahiMsA (dayAmaI dharmako dhAraNakara) jo samasta jIvoMko sukhadAyI hai aura nirgrantha muni (jo saMsArake viSayabhogoMse virakta jJAna, dhyAna, tapameM lavalIna hai, kisI prakArakA parigraha ADambara nahIM rakhate haiM aura sabako hitakArI upadeza dete haiM) ko guru mAnakara unakI sevA vaiyAvRtta kara, janma, maraNa, roga, zoka, bhaya, parigraha, kSudhA, tRSA, upasarga Adi sampUrNa doSoMse rahita, vItarAga devakA ArAdhana kara, jIvAdi tatvoMkA yathArtha zraddhAna karake nijAtma tatvako pahicAna, yahI samyagdarzana hai| aise samyagdarzana tathA jJAnapUrvaka samyak-cAritrako dhAraNa kara, yahI mokSa (kalyANa) kA mArga hai| . .sAtoM vyasanoMkA tyAga, aSTa mUlaguNa dhAraNa, paMcANu vrata pAlana. ityAdi gRhasthoMkA cAritra hai, aura sarva prakAra Arambha parigraha rahita dvAdaza prakArakA tapa karanA, paMca mahAvrata, paMca samiti, tIna gupti AdikA dhAraNa karanA so, aThThAisa mUlaguNoM sahita muniyoMkA dharma hai (cAritra hai), isa prakAra dharmopadeza sunakara rAjAne pUchA-prabho! maiMne aisA kaunasA puNya kiyA hai jise yaha itanI bar3I vibhUti mujhe prApta huI hai| __ taba zrI gurune kahA, ki isI ayodhyA nagarImeM kuberadatta nAmaka vaizya aura usakI sundarI nAmakI patnI rahatI thI, usake garbhase zrIvarmA, jayakIrti aura jayacanda ye tIna putra hue| so zrIvarmAne eka dina munirAjako vaMdanA karake ATha dinakA nandIzvara vrata kiyA, aura use bahuta kAlataka yathAvidhi pAlana kara Ayuke aMtameM sanyAsa maraNa kiyA jisase prathama svargameM maharddhika deva huA, vahAM asaMkhyAta varSAtaka deyocita sukha bhogakara Ayu pUrNakara cayA, so ayodhyA nagarImeM nyAyI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI aSTAnhikA nandIzvara vrata kathA [117 ******************************** aura satyapriya rAjA cakrabAhukI rAnI vimalAdevIke garbhase tU hariSeNa nAmakA putra huA hai| aura tere nandIzvara vratake prabhAvase yaha nava nidhi caudaha ratna, chayAnaveM hajAra rAnI Adi cakravartIkI vibhUti yaha chaH khaNDakA rAjya prApta huA hai| . . aura tere donoM bhAI jayakIrti aura jayacaMda bhI zrI dharmaguruke pAsase zrAvakake bAraha vratoM sahita ukta nandIzvara vrata pAlakara Ayuke antameM samAdhimaraNa karake svargameM maharddhika deva hue the so vahAMse cayakara hastinApurameM vimala nAmA vaizyakI sAdhvI satI lakSmImatIke garbhase arijaya amitaMjaya nAmake donoM putra hue so ve donoM bhAI hama hI hai| hamako pitAjIne jaina upAdhyAyake pAsa cAroM anuyoga Adi saMpUrNa zAstra paDhAye aura adhyayana kara cukaneke anaMtara kumArakAla bItane para hama logoMke byAhakI taiyArI karane lage, paraMtu hama logoMne byAhako baMdhana samajhakara svIkAra nahIM kiyA aura bAhyabhyantara parigraha tyAga karake bhI guruke nikaTa dIkSA grahaNa kI, so tapake prabhAvase yaha cAraNa Rddhi prApta huI hai| yaha sunakara rAjA bolA-he prabhu! mujhe bhI koI vratakA upadeza karoM, taba zrI gurune kahA ki tuma naMdIzvara prata pAloM aura zrI siddhacakrakI pUjA kro| isa vratakI vidhi isa prakAra hai so suno isa jambUdvIpake AsapAsa lavaNa samudrAdi asaMkhyAta samudra aura ghAtikIkhaNDAdi asaMkhyAta dvIpa eka dUsareko cUDIke AkAra ghere hue dune vistArako liye haiN| una saba dvIpoMmeM jambUdvIpa nAbhivat sabake madhya hai| so jambUdvIpako Adi lekara, jo ghAtakIkhaNDa puSkaravara, vArunIvara, kSIravara, ghRtavara, ikSuvara Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** aura naMdIzvara dvIpameM pratyeka dipameM eka aMjanagiri, cAra dadhimukha aura ratikara isa prakAra (13) teraha parvata haiN| ____ cAroM dizAoMke milakara saba 52 parvata hue| ina pratyeka parvatoM para anAdi nidhana (zAzvat) akRtrima jina bhavana hai, aura pratyeka maMdirameM 108 jinabiMba atizayayukta birAjamAna haiM, ye jinabiMba 500 dhanuSa UMce haiN| vahAM indrAdi deva jAkara nitya prati bhaktipUrvaka pUjA karate haiN| paraMtu manuSyakA gamana nahIM hotA isaliye manuSya una caityAlayoMkI bhAvanA apane apane sthAnIya caityAlayoMmeM hI bhAte hai| aura naMdIzvara dvIpakA maNDala mAMDakara varSameM tIna bAra (kArtika, phAlguna aura ASADha mAsake zukla pakSoMmeM hI aSTamIse pUnama taka) ATha dina pUjanAbhiSeka karate haiM, aura ATha dina vrata bhI karate haiN| arthAt sudI sAtamase dhAraNA karaneke liye nahAkara prathama jinendra devakA abhiSeka pUjA kare, phira gurukepAsa athavA guru na mile to jinabiMbake sanmukha khaDe hokara vratakA niyama kre| ___ sAtamase paDimA taka brahmacarya rakkhe, sAtamako ekAsana kare, bhUmipara zayana kare, sacitta padArthokA tyAga kre| AThamako upavAsa kare, rAtri jAgaraNa kare, maMdirameM maMDala mAMDakara aSTadravyoMse, pUjA aura abhiSeka kare, paMcameru kI sthApanA kara pUjA kare, cauvIsa tIrthaMkaroMkI pUjA jayamAlA paDhe, naMdIzvara vratakI kathA sune aura 'OM naMdIzvarasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 bAra jApa kre| ____ AThamake upavAsase 10 daza lAkha upavAsoMkA phala milatA hai navamIko saba kriyA AThamake samAna hI karanA, kevala 'OM hrIM aSTamahAvibhUtisaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kre| aura dopahara pazcAt pAraNA kre| isa dina daza hajAra upavAsoMkA phala hotA hai| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI aSTAnhikA nandIzvara vrata kathA [119 *************** * * * * * * * * * * * * * * * * * dazamIke dina bhI saba kriyA AThamake samAna hI kre| 'OM hrIM trilokasArasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kare aura kevala pAnI aura bhAta khaave| isa dinake vratakA phala sATha lAkha upavAsake samAna hotA hai| gyArasake dina bhI saba kriyA AThamake samAna kare, siddhacakrakI trikAla pUjA kare aura 'OM hrIM caturmukhasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 bAra jApa kare aura Unodara (alpa bhojana) kre| ___isa dinake vratase 50 lAkha upavAsakA phala hotA hai| bArasako bhI saba kri yA gyArasake hI samAna kare aura 'OM hrIM paMcamahAlakSaNasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kare tathA ekAzana kre| isa dinake vratase 84 lAkha upavAsoMkA phala hotA hai| terasake dina bhI sarva kriyA bArasake samAna kare, kevala 'OM hrIM svargasopAnasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kare aura imalI aura bhAtakA bhojana kre| isa dinake vratase 40 lAkha upavAsakA phala milatA hai| caudasake dina saba kriyA uparake samAna hI kare aura 'OM hrIM siddhacakrAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kare tathA traNa (sUkhA) sAga Adi zuddha ho to usake sAtha athavA pAnIke sAtha bhAta khaave| isa dinake vratakA phala 1 karoDa upavAsakA phala hotA hai| punamake dina saba kriyA uparake hI samAna kare kevala 'OM hrIM indradhvajasaMjJAya namaH' isa maMtrakI 108 jApa kare tathA cAra prakArake AhAra tyAga kare (anazana vrata kare) isa dinake vratakA tIna karoDa pAMca lAkha upavAsakA phala hotA hai| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** pazcAt paDimAke dina pUjanAdi kriyAse anantara ghara Akara cAra prakAra saMghoMko cAra prakArakA dAna karake Apa pAraNA kre| jo koI isa vratako tIna varSa taka karatA hai use svargasukha milatA hai| pIche kitaneka bhavameM niyamase mokSapada pAtA hai aura jo pAMca varSa taka karatA hai vaha uttamottama sukha bhogakara sAtaveM bhava mokSa jAtA hai, * tathA jo sAta varSa evaM ATha varSa taka vrata karatA hai vaha dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI yogyatApUrvaka usI bhavase mokSa jAtA hai| isa vratako anantavIrya aura aparAjitane kiyA, so ve donoM cakravartI hue| aura vijayakumAra isa vratake prabhAvase cakravartIkA senApati huaa| jarAsiMdhune pUrvajanmameM yaha vrata kiyA, jisase vaha pratinArAyaNa huaa| jayakumAra sulocanAne yaha vrata kiyA jise vaha avadhijJAnI hokara RSabhanAtha bhagavAna 72 vA gaNadhara huaa| aura usI bhavase mokSa gye| sulocanA bhI AryikAke vrata dhAraNakara strIliMga chedakara svargameM maharddhika deva huii| zrIpAlakA bhI isase kor3ha gayA aura usI bhavase mokSa bhI huaa| adhika kahAM taka kahA jAya? isa vratakI mahimA koTi jIbhase bhI nahIM kI jA sakatI hai| isa prakAra tIna, pAMca va sAta (ATha) varSa isa vratako karake udyApana kare, AvazyakatA ho to navIna jinAlaya banAve, saba saMghoMko tathA vidyArthijanoMko miSTAnna bhojana karAve, cauvIsa tIrthaMkaroMkI pratimA padharAve, zAMti havana Adi zubha kArya kare, pratiSThA karAve, pAThazAlA banAve, graMthoMkA jIrNoddhAra kare, aura pratyeka prakArake upakaraNa ATha ATha maMdirameM bhe' kare, isa prakAra utsAhase udyApana kre| yadi udyApanakI zakti na ho to vrata dUnA kare ityaadi| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ravivAra ( AdityavAra) vrata kathA [121 ******************************** isa prakAra rAjA hariSeNane vratakI vidhi aura phala sunakara munirAjako namaskAra kiyA aura ghara jAkara kitaneka varSAtaka yathA vidhi yaha vrata pAlana karake pazcAt saMsAra bhogoMse virakta hokara jina 'dIkSA le lI, so tapake prabhAva va zukladhyAnake balase cAra ghAtiyA karmokA nAza karake kevalajJAna prApta kiyA aura aneka dezoMmeM vihAra kara bhavyajIvoMko saMsArameM pAra honevAle sacce jina mArgameM lgaayaa| pazcAt Ayuke aMtameM zeSa karmoko nAza kara siddha pada paayaa| isa prakAra yadi anya bhavyajIva bhI isa prakAra pAlana kareMge to ve uttamottama sukhoMko apane2 bhAvoMke anusAra pAkara uttama gatiyoMko prApta hoveNge| tAtparya vratakA phala taba hI hotA hai jabaki mithyAtva tathA krodha, mAna, mAyA aura lobha Adi kaSAya tathA mohako maMda kiyA jaay| isa lie isa bAta para vizeSa dhyAna denA caahie| nandIdhara vrata phala liyo, zrI hariSeNa nresh| karma meza zivapura gayo, vandUM caraNa hmesh|| (25 zrI ravivAra (AdityavAra) vrata kathA) kAzI dezakI banArasa nagarIkA rAjA mahIpAla atyaMta prajAvatsala aura nyAyI thaa| usI nagarameM matisAgara nAmakA eka seTha aura guNasundarI nAmakI usakI strI thii| isa seThake pUrva puNyodayase uttamottama guNavAna tathA rUpavAna sAta putra utpanna hue| uneM cha: kA to vivAha ho gayA thA, kevala laghuputra guNadhara kuMvAre the so guNadhara kisI dina vanameM krIDA karate vicara rahe the to unakA guNasAgara munike darzana ho gye| vahAM munirAjakA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** Agamana sunakara aura bhI bahuta loga vandanArtha vanameM Aye the aura saba stuti vandanA karake yathA sthAna baitthe| zrI munirAja unako dharmavRddhi kahakara ahiMsAdi dharmakA upadeza karane lge| ____ jaba upadeza ho cUkA taba sAhUkArakI strI guNasundarI bolI svAmI! mujhe koI vrata diijiye| taba munirAjane use pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratakA upadeza diyA aura samyaktvakA svarUpa samajhAyA, aura pIche kahA-beTI! tU AdityavArakA vrata kara, suna, isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki ASADha mAsameM prathama pakSameM prathama ravivArase lekara nava ravivAroM taka yaha vrata karanA caahiye| pratyeka ravivArake dina upavAsa karanA yA binA namaka (mIThA) ke alonA bhojana ekabAra (ekAsanA) karanA pArzvanAtha bhagavAnako pUjA abhiSeka krnaa| gharake saba ArambhakA tyAgakara viSaya aura kaSAya bhAvoMko dUra karanA, brahmacaryase rahanA, rAtri jAgaraNa bhajanAdi karanA aura 'OM hrIM arha pArzvanAthAya namaH' isa maMtrakI 108 bAra jApa krnaa| isa prakAra nava varSa taka yaha vrata karake pazcAt udyApana krnaa| prathama varSa nava upavAsa karanA, dUsare varSa namaka binA bhAta aura pAnI pInA, tIsare varSa namaka binA dAla bhAta khAnA, cauthe varSa binA namakakI khicaDI khAnA, pAMcaveM varSa binA namakakI roTI khAnA, char3e varSa binA namaka dahI bhAta khAnA, sAtaveM tathA AThave varSa namaka vinA mUMgakI dAla aura roTI khAnA aura navaveM varSa ekabArakA parosA huA (ekaTAnA) namaka binA bhojana karanA, phira dUsarIvAra nahIM lenA aura thAlImeM jUThana bhI nahIM choddnaa| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ravivAra (AdityavAra) vrata kathA [123 ******************************** ___.navadhAbhakti kara munirAjako bhojana karAnA aura nava varSa pUrNa honepara udyApana krnaa| so nava nava upakaraNa maMdiroMmeM caDhAnA, nava zAstra likhavAnA, nava zrAvakoMko bhojana karAnA, nava nava phala zrAvakoMko bAMTanA samavazaraNakA pATha paDhanA, pUjana vidhAna karanA aadi| isa prakAra guNasuMdarI vrata lekara ghara AI, aura saba kathA gharake logoko kaha sunAI to gharavAloMne sunakara isa vratakI bahuta niMdA kii| isaliye usI dinase usa gharameM daridratAkA vAsa ho gyaa| sabaloga bhUkhoM marane lage, taba seThake sAtoM putra salAha karake paradezako nikle| so sAketa (ayodhyA) nagarImeM jinadatta seThake ghara jAkara nokarI karane lage aura seTha seThAnI banArasa hI meM rhe| kucha kAlake pazcAt banArasameM koI avadhijJAnI muni padhAre, so daridratAse pIDita seTha seThAnI bhI vandanAko gaye aura dIna bhAvase pUchane lage-he nAtha! kyA kAraNa hai ki hama loga aise raMka ho gaye? taba munirAjane kahA-tumane munipradatta ravivAra vratakI niMdA kI hai isase yaha dazA huI hai| ___yadi tuma punaH zraddhA sahita isa vratako karo to tumhArI khoI huI sampatti tumheM phira milegii| seTha seThAnIne muniko namaskAra karake punaH ravivAra vrata kiyA, aura zraddhA sahita pAlana kiyA jisase unako phirase dhana dhAnyAdikI acchI prApti hone lgii| ___paraMtu inake sAtoM putra sAketapurImeM kaThina majUrI karake peTa pAlate the taba eka dina laghu bhrAtA guNadhara vanameM ghAsa kATaneko gayA thA, so zIghratAse gaTThA bAMdhakara ghara calA AyA aura haMsiyA (dA~ta9) vahI bhUla aayaa| ghara Akara usane bhAvajase bhojana maaNgaa| taba vaha bolI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** lAlajI! tuma haMsiyA bhUla Aye ho, so jaldI jAkara le Ao pIche bhojana karanA, anyathA haMsiyA koI le jAyegA to saba kAma aTaka jaayegaa| binA dravya nayA dAMtaDA kaise AyegA? yaha sunakara guNadhara turaMta hI punaH vanameM gayA so dekhA ki haMsiyA para bar3A bhArI sAMpa lipaTa rahA hai| __yaha dekhakara bahuta du:khI huye ki dAMtaDA binA liye to bhojana nahIM milegaa| aura dAMtaDA milanA kaThina ho gayA hai taba ve vinIta bhAvase sarvajJa vItarAga prabhukI stuti karane lage so unake ekAgracittase stuti karaneke kAraNa dharaNendrakA Asana hilA, usane samajhA ki amuka sthAnoMmeM pArzvanAtha jinendrake bhaktako kaSTa ho rahA hai| taba karuNA karake padmAvatIdevIko AjJA kI ki tuma jAkara prabhubhakta guNadharakA duHkha nivAraNa kro| yaha sunakara padmAvatIdevI turaMta vahAM pahuMcI, aura guNadharase bolI___ he putra! tuma bhaya mata kro| yaha sonekA dAMtaDA aura ratnakA hAra tathA ratnamaI pArzvanAtha prabhukA biMba bhI le jAo, so bhaktibhAvase pUjA karanA isase tumhArA duHkha zoka dUra hogaa| guNadhara, devI dvArA pradatta dravya aura jinabiMba lekara ghara Aye so prathama to unake bhAI yaha dekhakara Dare, ki kahIM yaha curAkara to nahIM lAyA hai, kyoMki aisA kaunasA pApa hai jo bhUkhA nahIM karatA hai, paraMtu pIche guNadharake mukhase saba vRttAMta sunakara bahuta prasanna hue aura bhUri bhUri prazaMsA karane lge| isa prakAra dinoM dina unakA kaSTa dUra hone lagA aura thoDeM hI dinoMmeM ve bahuta dhanI ho gye| pazcAt unhoMne eka baDA maMdira banavAyA, pratiSThA karAI, caturvidha saMghako cAroM prakArakA yathAyogya dAna diyA aura bar3I prabhAvanA kii| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [125 zrI puSpAMjali vrata kathA ******************************** jaba yaha saba vArtA rAjAne sunI, taba unhoMne guNadharako bulAkara saba vRttAMta pUchA-aura atyanta prasanna ho apanI parama sundarI kanyA guNadharako byAha dI, tathA bahutasA dAna daheja diyaa| isa prakAra bahuta varSoM taka ve sAto bhAI rAjyamAnya hokara sAnanda vahIM rahe, pazcAt mAtA-pitAkA smaraNa karake apane ghara Aye, aura mAtA-pitAse mile| pazcAt bahuta kAla taka manuSyocita sukha bhogakara sanyAsapUrvaka maraNakara yathAyogya svargAdi gatiko prApta hue aura guNadhara usase tIsare bhava mokSa gye| . isa prakAra vratake prabhAvase matisAgara seThakA daridra dUra huaa| aura uttamottama sukha bhogakara uttama uttama gatiyoMko prApta hue| jo aura bhavyajIva zraddhA sahita bAraha varSa vrata pUrvaka isa vratakA pAlana kareMge, ve uttama gati paaveNge| yaha vidhi ravivrata phala liyo, matisAgara gunnvaan| duHkha daridra nazo sakala, anta laho nirvaan|| Am (26 zrI puSpAMjali vrata kathA) namoM siddha paramAtmA, sakala siddha daataar| puSpAMjali vratakI kathA, kahU~ bhavya sukhkaar|| jambUdvIpake pUrva videhameM sItA nadIke dakSiNa taTa para maMgalAvatI dezameM ratnasaMcayapura nAmakA eka nagara hai| vahAM rAjA vajasena apanI jayAvatI rAnI sahita sAnanda rAjya karatA thA, paraMtu gharameM putra na honeke kAraNa udAsa rahatA thaa| so eka dina rAjA jaba rAnI sahita jina maMdirameM darzana karaneko gayA, to vahAM usane jJAnasAgara munirAjako baiThe dekhA, Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** aura bhakti sahita unako pUjA vandanA karake dharmopadeza sunaa| ___ pazcAt avasara pAkara vinaya sahita rAjAne pUchA-he prabho! hamArI rAnIke putra na honese ve atyanta dukhita rahatI hai, so kyA isake koI putra na hogA? taba munirAjane vicAra kara kahA-rAjA! ciMtA na karo, isake atyaMta prabhAvazAlI putra hogA, jo cakravartI pada prApta kregaa| ___ yaha sunakara rAjA rAnI harSita hokara ghara Aye aura sukhase rahane lage, pazcAt kucha dinoMke bAda rAnIko zubha svapna hue, aura eka svargake deva rAnIke garbhameM aayaa| aura nava mAsa pUrNa hone para ratnazekhara nAmadhArI sundara putra huaa| eka dina ratnazekhara apane mitroMke sAtha jaba krIDA kara rahA thA taba ise AkAzamArgase jAte hue meghavAhana nAmake vidyAdharane dekhA so dekhate hI premase vihvala hokara nIce AyA aura rAjaputrako apanA paricaya dekara usakA mitra bana gyaa| ThIka hai-puNyase kyA nahIM hotA haiM ? ____ pazcAt rAjaputrane bhI use apanA paricaya dekara meruparvatakI vaMdanA karanekI icchA pragaTa kii| taba meghavAhana bolA-he kumAra! hamAre vimAnameM baiThakara calo, paraMtu ratnazekharane yaha svIkAra nahIM kiyA aura kahA ki mujhe hI vimAna racanAkI vidhi yA maMtra btaao| so vidyAdharane aisA hI kiyA taba vidyAdharakI sahAyatAse 500 vidyAyeM saadhii| pazcAt meghavAhanAdi mitroM sahita DhAIdvIpake samasta jina maMdiroMkI vandanArtha prasthAna kiyA so vijayArddha parvatake siddhakUTa caityAlayameM pUjA stavana karake raMgamaNDapameM baiThA thA ki itanemeM dakSiNa zreNI rathanupura nagarakI rAjakanyA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puSpAMjali vrata kathA [127 ******************************** madanamaMjUSA bhI darzanArtha sakhiyoM sahita vahAM AI, aura ratnazekharako dekhakara mohita ho gaI, paraMtu lajjAvaza kucha kaha na sakI, aura kheditacitta hokara ghara lauTa gii| rAjA rAnIne usake khedakA kAraNa jAnakara svayaMvara maNDapa racA, aura saba rAjaputroMko AmaMtraNa diyA, so zubha tithimeM bahutase rAjaputra vahA~ Aye, unameM caMdrazekhara bhI aayaa| jaba kanyA varamAlA lekara AI to usane ratnazekharake hI kaNThameM yaha varamAlA ddaalii| isapara vidyAdhara rAjA bahuta bigaDe ki yaha vidyAdharakI kanyA hai bhUmigaucarIko nahIM byAha sakatI haiM, paraMtu ratnazekharane unako yuddhake liye tatpara dekha sabako thoDI derameM jItakara yathAsthAna bidA kara diyaa| inakA parAkrama dekhakara bahutase rAjA inake AjJAkArI hue, aura vahIM inako, zubhodayase cakraratnakI prApti bhI huI, taba chahoM khaNDoMko vaza karake ve kumAra cakravartI padase bhUSita hokara nija nagarameM Aye aura pitAdi gurujanose milakara AnaMdase rAjya karane lge| ___ ekadina rAjA ratnazekhara mAtApitA sahita sudarzanamerUkI vandanAko gaye the to baDe bhAgyodayase do cAraNa muniyoMko dekhakara bhaktipUrvaka vandanA-stuti kara dharmopadeza sunA aura avasara pAkara apane bhavAMtaroMkA kathana pUchA tathA yaha bhI pUchA ki madanamaMjUSA aura meghavAhanakA mujhapara atyaMta prema thA? taba zrI munine kahA-rAjA suno! isI jambUdvIpake bharatakSetra AryakhaNDameM mRNAlapura nAmakA eka nagara hai, vahAM rAjA jitAra aura kanakAvatI sukhase rAjya karate the| isI nagarameM zrutikIrti nAmakA brAhmaNa aura usakI bandhumatI nAmakI strI rahatI thii| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** isake prabhAvatI nAmakI eka putrI thI jisane jaina guruke pAsa zikSA pAI thii| ___ eka dina brAhmaNa sapatnI vanakrIDAko gayA thA, to vahAM para usakI strIko sAMpane kATA aura yaha mara gii| taba brAhmaNa atyaMta zokase vihvala ho gayA, udAsa rahane lgaa| yaha samAcAra pAkara usakI putrI prabhAvatI vahAM AI aura aneka prakArase pitAko saMbodhana karake bolI-pitAjI! saMsArakA svarUpa aisA hI hai| isameM iSTa viyoga aniSTa saMyoga prAya: huA hI karate haiN| yaha iSTAniSTa kalpanA moha bhAvoMse hotI hai| yathArthameM na kucha iSTa haiM, na aniSTa haiM, isaliye zokakA tyAga kro| pazcAt prabhAvatIne apane pitAko jaina guruke pAsa saMbodhana karAkara dIkSA dilA dii| so brAhmaNane prAraMbhameM tapazcaraNa kiyA, paraMtu cAritra bhraSTa hokara maMtra yaMtra taMtrAdike (vyartha jhagaDoM) meM phaMsa gayA, vidyAke yogase naI bastI basAkara usameM ghara mAMDakara rahane lagA aura viSayAsakta ho svacchanda pravartane lgaa| taba punaH prabhAvatI use saMbodhana karaneke liye vahAM gaI aura kahA-pitAjI! jina dIkSA lekara isa prakArakA pravartana acchA nahIM hai| isase isa lokameM niMdA aura paralokameM duHkha sahanA pddeNge| yaha sunakara brAhmaNa kupita huA aura use vanameM akelI choDa dii| so jahAM prabhAvatI NamokAra maMtra japatI huI vanameM baiThI thI, vahAM vanadevI AI aura pUchA beTI, tU kyA cAhatI hai? taba prabhAvatIne kailAzayAtrA karanekI icchA pragaTa kii| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puSpAMjali vrata kathA [129 ******************************** yaha sunakara devone use kailAsapara pahuMcA diyaa| prabhAvatI vahAM bhAdo sudI pAMcamake dina pahuMcI thI, usa dina puSpAMjali vrata thA, isaliye svarga tathA pAtAlavAsI deva bhI yahAM pUjana vandanAdike liye Aye the| so padmAvatIdevIne prabhAvatIkA paricaya pAkara kahA-beTI! tU puSpAMjali vrata kara isase terA saba duHkha dUra hogaa| isa vratakI vidhi isa prakAra hai ki bhAdoM sudI 5 se 9 taka pAMca dina nityaprati paMcamerukI sthApanA karake caubIsa tIrthaMkaroMkI aSTa dravyoMse pUjA abhiSeka kare pAMca aSTaka tathA pAMca jayamAlA paDhe aura 'OM hrIM paMcameru saMbandhI assI jinAlayebhyo namaH' isa maMtrakA 108 vAra jApa kareM, pAMcamakA upavAsa kare, aura zeSa dinoMmeM rasa tyAga kara Unodara bhojana kre| ho sake to 5 upavAsa kare, rAtriko bhajana jAgaraNa kare, viSaya kaSAyoMko ghaTAve, brahmacarya rakhe aura gharakA AraMbha tyaage| isa prakAra pAMca varSa taka vrata karake phira udyApana kare, so pAMca prakArake upakaraNa pAMca pAMca jinAlayoMmeM bheMTa deve, pAMca zAstra padharAve, pAMca zrAvakoMko bhojana karAve, cAroM prakArake dAna deve, ityaadi| yadi udyApana karanekI zakti na hove to dUnA vrata kre| isa prakAra prabhAvatIne vratakI vidhi sunakara saharSa svIkAra kiyA, aura use yathAvidhi 5 varSa taka pAlana kiyA tathA udyApana bhI kiyA isase use bahuta zAMti huii| padmAvatI devIne use vimAnameM baiThAkara usake nagara mRNAlapurameM pahuMcA diyaa| vahAM pahu~cakara prabhAvatIne svayaMprabhu guruke pAsa dIkSA lI, aura tapa karane lagI, so tapake prabhAvase unakI bahuta prazaMsA phailii| yaha prazaMsA usa pitAse sahana nahIM huI, aura usane use duHkha denekI vidyAeM bhejii| so vidyAeM bahuta upasarga karane lagI, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** paraMtu prabhAvatI raMca mAtra bhI nahIM DigI aura aMtameM samAdhimaraNa karake acyuta svargameM deva huii| vahAM usakA nAma padmanAbha huaa| isI bIca mRNAlapurakI eka rUkmaNI nAmakI zrAvikA marakara usI devakI devI huii| so ve donoM sukhapUrvaka kAlakSepa karane lge| eka dina usa padmanAbha devane vicArA, ki hamArA pUrva janmakA pitA mithyAtvameM par3A hai use saMbodhana karanA caahie| yaha vicAra kara usake pAsa gayA aura apanA saba vRttAMta kahA, so sunakara vaha bahuta lajjita huA aura saba prapaMca choDakara zAMticita huaa| pazcAt jinokta tapazcaraNa kiyA, aura samAdhise maraNa kara svargameM prabhAsa deva huaa| so vaha padmanAbhadeva svargase cayakara tU ratnazekhara cakravartI huA haiM, aura padmanAbhakI devI terI madanamaMjUSA nAmakI paTTarAnI huI haiN|tthaa prabhAsadeva vahAMse cayakara yaha terA mitra meghavAhana vidyAdhara huA hai| ___so he rAjA! tUne pUrva bhavameM puSpAMjali vrata kiyA thA jisake phalase svargase sukha bhogakara yahAM cakravartI huA hai, aura ye donoM bhI tere pUrvajanmake sambandhI haiM isase inakA tujha para parama sneha haiN| yaha sunakara rAjAne puSpAMjali vrata dhAraNa kiyA aura yAtrA karake ghara AyA va vidhi sahita vrata kiyA, pazcAt bahuta kAlataka rAjya karake saMsArase virakta hokara nija putrako rAjyabhAra saupakara jina dIkSA le lI aura ghora tapa karake kevalajJAna prApta kiyA tathA aneka bhavya jIvoMko dharmopadeza diyA pazcAt zeSa karmoko nAza karake mokSapada prApta kiyaa| madanamaMjUSAne dIkSA le lI, so tapakara solahaveM svargameM deva huii| meghavAhana Adi anya rAjA bhI yathAyogya gatiyoMko prApta hue| isa prakAra aura bhI bhavya jIva Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bArahasau cautIsa vratakI kathA [131 ******************************** zraddhAsahita yaha vrata pAleMge tathA kaSAyoMko kRza kareMge to ve bhI uttamottama padako prApta hoNge| puSpAMjali vrata pAlakara, prabhAvatI gunnmaal| laho siddha pada antameM, namoM triyoga smhaal|| (27 zrI bArahasau cautIsa vratakI kathA) vandUM Adi jinendra pada, mana vaca tana sira naay| bArahasau cautIsa vrata, kathA kahU~ sukhdaay|| magadha dezameM rAjagRhI nagarakA svAmI rAjA zreNika nyAyapUrvaka rAjya zAsana karatA thaa| isakI parama sundarI aura jinadharmaparAyaNa zrImatI celanA paTTarAnI thI, so jaba vipulAcala para mahAvIra bhagavAnakA samavazaraNa AyA taba rAjA prajAsahita vaMdanAko gyaa| aura vaMdanA stuti karake manuSyoMkI sabhAmeM baiThakara dharmopadeza sunane lgaa| pazcAt rAjAne pUchA-he prabhu! SoDazakAraNa vratase to tIrthaMkara pada milatA hI hai, paraMtu kyA anya prakArase bhI mila sakatA hai, so kRpAkara khiye| taba gautamasvAmIne kahA-rAjan suno! jambUdvIpake bharatakSetrameM AryakhaNDameM avantI deza haiM, vahAM ujjayanI nagarI haiM, jahAM hemavarmA rAjA apanI zivasundarI rAnI sahita rAjya karatA thaa| eka dina rAjA vanakrIDA karaneko vanameM gayA thA, aura vahAM cAraNa muniyoMko dekhakara namaskAra kiyA tathA manameM samatAbhAva dharakara vinaya sahita pUchane lagA-bhagavAna! kRpA karake batAiye ki maiM kisa prakAra tIrthaMkara pada prApta karake mokSa prApta karU~? taba zrI gurune kahA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** rAjana! tuma bArahasaucautIsa vrata kro| yaha vrata bhAdoM sudI 1 se prAraMbha hotA hai| 1234 upavAsa tathA ekAzana karanA caahie| yaha vrata daza varSa aura sADetIna mAhameM pUrA hotA hai aura ekAMtara kare to 5 varSa paune do mAsameM hI pUrNa ho jAtA hai| vratake dina rasa tyAgakara nIrasa bhojana kare, Arambha parigrahakA tyAga kara bhakti aura pUjAmeM nimagna rhe| aura 'OM hrIM asiAusA cAritrazuddhavratebhyo namaH' isa maMtrakA 108 bAra jApa kre| jaba vrata pUrA ho jAve, taba udyApana kre| jhArI, thAlI, kalaza Adi upakaraNa caityAlayameM bheMTa kara, causaTha graMtha padharAve, cAra prakArakA dAna kare tathA 1234 lADU zrAvakoMke ghara bAMTe, pAThazAlAdi sthApana kare ityAdi aura yadi udyApanakI zakti na hove to dUnA vrata kre| isa prakAra rAjAne vratakI vidhi sunakara use yathA vidhi pAlana kiyA va udyApana bhI kiyaa| ____ aMtameM samAdhimaraNa karake acyuta svargameM deva huaa|vhaaNse cayakara vaha videhakSetrake vijayApurImeM dhanaMjaya rAjAke candrabhAnu prabhunAmakA tIrthaMkara padadhArI huaa| usake garbhAdika pAMca kalyANaka hue| isa prakAra rAjA hemavarmA svargake sukha bhogakara tIrthaMkara pada prApta karake isa vratake prabhAvase mokSa gyaa| isaliye he zreNika! tIrthaMkara pada prApta karaneke liye vaha vrata bhI eka sAdhana hai| ___ yaha sunakara rAjA zreNikane bhI zraddhAsahita isa vratako dhAraNa kiyA aura SoDazakAraNa bhAvanAyeM bhI bhAyIM so tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyaa| aba AgAmI cauvIsImeM ve prathama tIrthaMkara hokara mokSa jaaveNge| isa prakAra aura bhI jo bhavya jIva isa vratakA pAlana kareMge ve bhI uttamottama sukhoMko pAkara mokSa pada prApta kreNge| bArahasau cautIsa vrata, hemavarma nRpa paal| narasurake sukha bhogakara, lahi mukti gunnmaal|| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI auSadhidAna vrata kathA [133 ******************************** (28 zrI auSadhidAna kathA) janma jarA aru maraNake roga rahita jina dev| auSadhidAna taNI kathA kahUM karUM tina sev|| .. soraTha dezameM dvArikA nagara hai| vahAM navameM nArAyaNa zrI kRSNacaMdra rAjya karate the| inake satyabhAmA tathA rUkmaNI Adi solaha hajAra rAniyAM thI, jo paraspara bahina bhAvase (premapUrvaka) rahatI thii| zrI kRSNa prajA pAlana aura nIti nyAyAdi kAryomeM sampanna the| eka dina ve zrI kRSNajI svajanoM sahita zrI neminAtha prabhukI vandanAko jA rahe the ki mArgameM eka muni atyaMta kSINazarirI dhyAnastha dekhe to karUNA aura bhaktise citta Ardrata ho gayA aura apane sAthavAle vaidyase kahAki tuma rogakA nidAna karake uttama prAsuka auSadhi taiyAra karo jo ki munirAjako AhArake sAtha dI . jAya, jisase roga miTakara ratnatrayakI vRddhi ho| vaidyane rAjAkI AjJA pramANa auSadhi taiyAra kI aura jaba zrI munirAja caryAko nikale to kRSNarAyane vidhipUrvaka paDagAhakara navadhA bhakti sahita zrI munirAjako bhojanake sAtha auSadhiyukta taiyAra kiye hue lADUkA AhAra diyA, jisase kRSNarAyake ghara paMcAzcarya hue aura auSadhikA nimitta pAkara munirAjakA roga bhI upazama huaa| zrI kRSNajI auSadhidAnake prabhAvase (vAtsalya bhAvake kAraNa) tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyaa| kisI eka dina zrI kRSNarAya punaH muni darzanako gaye so bhAgyavazAt ve hI muni eka zilApara dhyAnastha dikhAyI diye| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** taba bhakti sahita vandanA karake rAjAne munirAjake zarIrakI kuzala puuchii| taba zarIrase sarvathA niSprema una munirAjane kahA-rAjana! zarIra to kSaNabhaMgura hai, isakI kuzala akuzalatA hI kyA? jJAnI puruSa isa para vastu jAnakara isameM mamatvabhAva nahIM rakhate haiN| . - nAzavAna deha to kisI dina nizcaya hI naSTa hovegA aura yaha AtmA to avinAzI TakotkIrNa svabhAvase jJAtA dRSTA hai| so usakI pudgalAdi para padArtha kucha bhI bAdhA nahIM pahuMcA sakate haiM ityaadi| .. isa prakAra munirAjake vacanoMse rAjAko bahuta Ananda huA paraMtu vaha vaidya 'jisane auSadhi banAI thI, apanI prazaMsA na sunakara tathA auSadhi prayogapara apekSA bhAva dekhakara kupita huA aura munikI kRta dhvani Adi zabdoMse niMdA karane lgaa| isase vaha tIryaMca AyukA bandha karake usI vanameM bandara (kapi) huA so eka dina jaba ki vaha bandara (vaidyakA jIva) vanameM eka vRkSake uchalakara dUsare para, aura dUsare tIsare vRkSa para jA rahA thA, taba pavanake vegase usa vRkSakI eka DAlI jisake nIce munirAja baiThe the, TUTakara una para par3A aura usase eka baDA ghAva munike zarIrameM ho gayA, jisase rakta bahane lgaa| yaha dekhakara vaha bandara kautukavaza vahAM AyA aura dekhA ki munirAjake upara vRkSakI eka bar3I DAla gira paDI hai aura usase ghAva hokara lahu baha rahA hai| muniko dekhakara bandarako jAtismaraNa ho gayA jisase usane jAnA ki pUrva bhavameM maiM vaidya thA, aura maiMne inhIM munirAjakI auSadhi kI thI paraMtu unake mukhase prazaMsA na sunakara maiMne mAna kaSAya vaza unakI niMdA kI thI ki jisase ki maiM bandarakI yoniko prApta huaa| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paradhana lobhakI vrata kathA [135 ******************************** yaha vicArakara usa bandarane turaMta hI munirAjake uparase jyoM tyoM karake vaha vRkSakI DAlI alaga kara dii| aura jaDIbUTI (auSadhi) lAkara munike ghAva para lagAI, jisase munirAjako ArAma huaa| pazcAt munirAjane use dharmopadeza diyA aura aNuvrata grahaNa karAye so usane vratapUrvaka Ayuke antameM sAta dina pahile sanyAsa maraNa kiyA, so prANa tyAgakara saudharma svargameM deva huaa| isa prakAra auSadhidAnake prabhAvase zrI kRSNane tIrthaMkara prakRti bAMdhI aura bandara bhI aNuvrata grahaNa kara svarga gyaa| yadi anya bhavya jIva isI prakAra AhAra, auSadhi, abhaya aura vidyAdAnameM pravRtta hoMge to avazya hI uttamottama sukhoMko prApta kreNge| auSadhidAna prabhAva se, zrIkRSNa nrraay| aru kapi pAyo vimala sukha, deha saba mila laay|| (29 zrI paradhana lobhakI kathA ) vItarAgake pada namU, namUM guru ninth| jA prasAda saba lobha vaza, hi male muktiko pantha // kapilA nagarImeM ratnaprabha rAjA rAjya karatA thaa| isakI rAnI vidyutaprabhA thii| isI nagarameM jIvadatta aura piNyAkagandha nAmake do sAhUkAra the| jinadatta to dharmAtmA aura udAracitta thA paraMtu piNyAkagandha baDA lobhI aura pApI thaa| isakI strI bhI isake samAna thii| ____eka samaya rAjAne nagarameM tAlAba khodanekI AjJA kI so tAlAba khudane lagA jaba kucha gaharA khudA to usameMse Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** bahutase soneke khambhe nikale, jo miTTIse dabe rahaneke kAraNa maile ho rahe the aura loheke samAna pratIta hote the| so majadUra loga unheM uThAkara becane le gye| eka khambhA inameM seTha jinadattane bhI liyA aura jaba pIche jAMca kI to sonekA nikalA, paraMtu mUlya lohekA diyA thaa| jaba zeSa dravyako apanA na samajhakara usane dharmakAryo meM lagA diyA, isa prakAra yaha paradhanase nivRtti lobha hokara sAnanda rahane lgaa| paraMtu piNyAkagandha jisane bahutase khambe lohekI kImatase le rakhe the aura sonekA jAnatA bhI thA usane dravyase mohita hokara saMcita kara rkhe| __ eka dina rAjA tAlAba dekhaneko gayA aura eka khambhA aura bhI paDA dekhA soM jAMca karane para sonekA pratIta huaa| isake pIche aura bhI khudAyA to vahAM eka peTI jisameM tAmrapatra bhI niklaa| usa tAmrapatrameM 100 khambhoMkI bAta likhI thii| taba rAjAne zeSa khambhoMkI talAza kI to mAlUma huA ki eka khambhA to jinadatta seThane mola liyA hai, 98 piNyAkagandhame liye haiN| .. rAjAne donoM seThako bulAyA so jinadatta seThane to svIkAra kara liyA aura usa khambhese utpanna dravyakA hisAba rAjAko dikhAkara nirdoSa rItyA chuTakArA pA gyaa| itanA hI nahIM rAjAne usakI saccAIse prasanna hokara usakI prazaMsA kI aura pAritoSika bhI diyaa| paraMtu piNyAkagandhane svIkAra nahIM kiyA, isase rAjAne usake gharakA saba dravya jhuTavA liyaa| ve soneke 98 khambhe jo lohekI kiMmata liye the so to gaye hI, paraMtu sAthameM aura bhI 32 karoDa rUpayekI sampatti bhI gii| piNyAkagandha isa du:khako sahana karane meM asamartha thA isalie usane apane pAMvapara patthara paTakakara AtmaghAta kara prANa chor3e aura bharakara roMdradhyAnase chaThaveM narkameM gyaa| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kavalacAMdrAyaNa (kavalahAra) vrata kathA [137 ******************************** ___ jinadatta seTha yaha caritra dekhakara virakta ho gayA aura tapa kara Ayuke aMtameM samAdhimaraNa karake svargameM deva huaa| vAstavameM . lobha bUrI vastu hai| aura to kyA dazama guNasthAnakA avyakta lobhakA udaya bhI zreNi nahIM caDhane detA hai aura upazama huA upazAMta mohI muniko 11 veM guNasthAnase prathamameM girA detA hai| kavine kahA bhI hai 'lobha pApakA bApa bakhAnA' isI lobhase satyaghoSa bhI marakara rAjAke bhaNDArakA sAMpa huA thaa| aura bhI jo isa prakArakA pApa karatA hai use parabhavameM to du:kha hotA hI hai, paraMtu isa bhavameM bhI rAjA va paMcoMse daNDita hotA hai, duHkha pAtA hai va apanI pratIti kho baiThatA hai, isalie paradhanakA lobha tyAganese bhI niHsaMkitA aura sukha hotA hai| piNyAkagandha naraka hi gayo, paradhana lobha psaay| svarga gaye jinadattajI, paradhana lobha nshaay|| 30 zrI kavalacAMdrAyaNa (kavalahAra) vrata kathA pUrvameM bhUmaNDalameM candrasA kamalAya nAmaka prajApAlaka rAjA thaa| jisakI pativratA rAnIkA nAma vinayazrI thA, jo prajApAlana nyAyanItise karate the| itane meM eka dina rAjA rAnI vana upavanameM krIDA karate the to vahAM unhoMne eka sthAna para zrI zubhacaMdra nAmaka muni mahArAjako dekhA to donoMne vahIM jAkara munizrIko vaMdanA kI aura unake caraNameM vinayase baitthe| phira rAjAne munizvarase pUchA-mahArAja! zrI kavalacAMdrAyaNa nAmaka vrata kaise karanA cAhiye, usakI vidhi kyA hai tathA pUrvameM kisane Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** yaha vrata karake uttama phala prApta kiyA thA, yaha kRpA karake btlaaiye| taba munirAja bole. zrI kavalacAMdrAyaNa vrata eka mAhakA hotA hai va kisI bhI mahinemeM isa prakAra kiyA jA sakatA hai-prathama amAvasyAke dina upavAsa karanA, phira ekamake dina eka grAsa, dUjake dina do grAsa, isa prakAra caudasako 14 grAsa lekara pUnamako upavAsa kare phira vadI 1 ko 14, dUjako 13, usa prakAra ghaTAte ghaTAte jAkara vadI 14 ko eka grAsa AhAra lekara amAvasyAko upavAsa kareM tathA ina dinoMmeM Arambha va parigrahakA tyAga karake zrI maMdirajImeM zrI caMdraprabhukA paMcAmRtAbhiSeka karake zrI caMdraprabhukI pUjA devazAstra, gurUpUjA pUrvaka kreN| tathA sArA dina dharmasevanameM tathA zAstra svAdhyAyAdimeM vyatIta kre| pratipadAko pAraNAke dina kisI pAtrako bhojana karAkara pAraNA kre| aura apanI zakti anusAra cAroM prakArakA dAna kare aura yathA zakti udyApana bhI kare jisameM 30 phala va 30 zAstra baaNtte| .. ___zrI mahAvIra prabhu rAjA zreNikase kahate haiM-rAjana! mahA tapasvI zrI bAhubalijIne isa kavalacAMdrAyaNa vratako kiyA thA jisake prabhAvase unako kevalajJAna prApta huA thA tathA zrI RSabhadevakI putrI brAhmI va sundarIne bhI yaha vrata kiyA thA jisake prabhAvase ve donoM strIliMga chedakara acyuta svargameM yatIndra huye the, aura vahAMse cayakara manuSya bhava lekara muni pada lekara unhoMne kevalajJAna prApta kiyA thaa| ataH jo koI muni, ArjikA, zrAvaka, zrAvikA yaha vrata kareMge ve yathA zakti svarga mokSako prApta kareMge aura jo paMca pApa, sAta vyasana aura cAra kaSAyoMko tyAgakara zuddha bhAvase isa vratako kareMge ve eka do bhava dhAraNa karake mokSako jaaveNge| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI jyeSTha jinavara vrata kathA [139 ******************************** (31 zrI jyeSTha jinavara vrata kathA) * . zrI jinarAja RSabhadevako namaskAra karatA hU~, sukha siddhike hetu zAradA (sarasvatI-jinavANI) ko namaskAra karatA hU~ aura zubhamati (sabuddhi) prAptike lie gautama gaNarAjAko namaskAra kara jyeSTha jinavara vratakI kathA kahatA huuN| . bharatakSetrameM AryakhaNDameM gujarAta nAmakA deza hai jisameM suprasiddha khambhapurI (vartamAna khaMbhAta Cambay) nAmakI nagarI hai| isa nagarIkA zAsaka caMdrazekhara rAjA thA jo ki guNavAna thA aura usakI rAnI caMdramatI thii| isI nagarImeM eka somazarmA brAhmaNa thA jo apanI somilyA patnIke sAtha sukhapUrvaka rahatA thaa| somazarmA brAhmaNake jajJa nAmaka bAlaka eka putra thA aura isa jajJa bAlakako somazrI nAmaka strI thii| ... apane pitA somazarmAkI mRtyu jajJa bAlakako atyaMta du:kha huaa| somilyA sAsane somazrIko rajata kalaza bharaneko diye aura kahA-ye kalaza brAhmaNoMke ghara bheja denA tathA pIpara (pippala vRkSa) ko jala caDhAnA | sAsakI AjJA lekara somazrI panaghaTa para gaI vahAM use eka sakhI milI to vaha khaDI ho gii| vahAM eka baDA jaina maMdira thA, sakhIne kahA ki Aja nagarIke saba loga yahAM pUjana karate haiN| somazrIne yaha sunA aura usakI buddhi jAgrata huI, aura kalazameM pAnI bharakara jaina caityAlaya gayI to vahAM guruke pAsa jyeSTha jinavara vrata liyA, jisakI saMkSipta vidhi nimna prakAra hai__yaha vrata jyeSTha mahInemeM kiyA jAtA hai| jyeSTha kR. 1 (gujarAtI vaizAkha kR. 1) ko upavAsa phira 14 ekAzana, va jyeSTha zu. 1 ko proSadhopavAsake bAda phira 14 ekAzana, isa . Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** prakAra eka mAsa paryanta 28 ekAzana aura 2 upavAsa kiye jAte haiN| aura pratidina RSabhanAtha bhagavAnakI kalazAbhiSeka pUrvaka pUjana gIta nRtya aura saMgItake sAtha karanA cAhie, aura atyaMta utsAha pUrvaka zAstrokta vidhike anusAra isa vratakA pAlana karanA caahie| jyeSTha jinavara vrata utkRSTa 24 varSa aura madhyama 12 varSa taka va jaghanya 1 varSa bhI kiyA jAtA hai| yaha vrata lekara somazrIne jinendra bhagavAnakI pUjana kara saMpUrNa mithyAbuddhikA parihAra kiyA to kisI duSTane somazrIkI sAsase kahA ki tumhArI bahu to caityAlaya (jina maMdira) gaI haiM aura usa kalaza dvArA jinendra bhagavAnakA abhiSeka kiyA . gayA hai| yaha sunate hI somilyA sAsa atyaMta kupita huii| somazrI jaba apane ghara AI to sAsane kaDuve vacana kahe aura kahane lagI ki tU mere ghara tabhI A sakatI hai jaba ki merA ghaDA le aayegii| sAsake aise vacana sunakara somazrI mAthA dhunane lagI aura vaha vahAM gaI jahAM ki kumhAra rahatA thaa| kumhArase kahA-bhAI! merI bAta suno, tuma yaha sonekA kaMgana (kar3A curA) le lo aura 30 dina taka eka miTTIkA ghaDA pratidina dete rho| kumhArane vaha kaMgana nahIM liyA aura somazrIko ghaDA diyA vaha kahane lagA-he putrI! tujhe dhanya hai, tujhe dhanya hai, tU vrata (jyeSTha jinavara) pAlana kara aura mujhase pratidina ghaDA letI rhnaa| somazrIne jyeSTha mAsa taka yaha vrata kiyA tathA kumhArase ghaDA letI rahI aura pAnI bharakara ghaDe sAsako detI rhii| ___ vratakI anumodanApUrvaka kumhArakI mRtyu huI, aura vaha zrIdhara nAmakA rAjA huA aura vidhi sahita vratakA pAlana kara somazrI isI zrIdhara rAjAkI putrI huI jisakA nAma kumbhazrI rakhA gayA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jyeSTha jinavara vrata kathA [141 ******************************** jo ki hamesA hI apane hRdayameM jinendra bhagavAnakA maMdira banAye thiiN| isa prakAra bahutasA samaya vyatIta ho gyaa| eka dina vahAM munirAjakA zubhAgamana huA, to nagarake sabhI loga AnaMdita huve aura rAjA apane parijana sahita munikI vaMdanArtha gyaa| munivarane do prakArake dharma (muni aura zrAvaka) kA upadeza diyA jisase sunakara rAjAko mahAn harSa huaa| usa samaya somilyA (pUrvabhavakI somazrIkI sAsa) bhI vahAM thI jo ki atyaMta duHkhI aura daridrAvasthAmeM thii| rAjAne pUchA-he munivara! isa somilyAne aisA kaunasA pApa kiyA hai jo isa prakAra duHkhI hai? munirAjane avadhijJAnase batAyA ki yaha somazrIkI sAsa hai, jyeSTha jinavara vratakI nindA karanese usake phalako yaha bhoga rahI hai| isake mastiSkameM jo kumbha nAmaka roga hai vaha pUrvopArjita azubha karmokA phala hai, somazrI marakara he rAjana! kumbhazrI nAmase terI putrI huyI jo ki sarvaguNa saMpanna hai| kumbhazrIne hAtha jor3akara kahA he muninAtha! mujhapara kRpA kro| merI sAsa atyaMta duHkhita aura vikRta zarIra hai| Apa aisA upadeza de jisase inake sarva du:kha dUra ho jaaye| RSirAjane kahA-tU isakA sparza kara aura gaMdhodaka chir3aka tathA yaha jinendra bhagavAnake caraNakamaloMkA sevana kare jisase isakI saba daridratA aura duHkha zIghra hI miTa jaayeNge| taba kumbhazrIne usapara upakAra kiyA to usa durgandhA somilyAkI vikRti (vivarNa evaM kurupatA) naSTa ho gaI, phira somilyA ArjikA huI va tapa karake prathama svargameM deva huii| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** ___kumbhazrIne punaH dUsarIvAra isa jyeSTha jinavara vratakA pAlana kiyA aura dUsare svargameM deva huii| vaha deva kramazaH mukti prApta kregaa| bhavya jIvoMko yaha vrata vidhi sahita pAlana karanA caahie| gahelI nagarameM mujha zubha matike dvArA vIra saM. 1758 jyeSTha zuklA ekAdazI guruvArako yaha kathA racI gaI hai| jo naranArI isa vratakA pAlana karatA hai use devagati milatI hai aura vaha indra hotA hai, roga, zoka, saMkaTa Adi saba duHkha dUra hote haiM aura usake liye jinendra bhagavAna sahAyI banate haiN| jo naranArI ekacitta hokara isa vratakA pAlana karate haiM unheM manavAMchita sukha-sampatti prApta hotI hai| (32 zrI NamokAra paiMtisI vrata) yaha vrata 1|| varSa arthAt eka varSa aura cha: mAsameM samApta hotA hai| aura isa Der3ha varSa avadhike bhItara sirpha paiMtIsa dina hI vratake hote haiN| ASADha sudI 7 se yaha vrata zurU hotA hai jisakI vidhi isa prakAra hai 1-prathama ASADha sudI 7 kA upavAsa kre| phira zrAvaNakI saptamI 2, bhAdoMkI saptamI 2 aura AzvinakI saptamI 2 isa prakAra sAta upavAsa kre| pazcAt kArtika kRSNa paMcamIko pauSa kRSNa paMcamI arthAt pAMca paMcamiyoMke pAMca upavAsa kre| phira pauSa kRSNa caturdazIse caitra kRSNa caturdazI taka sAta caturdazIyoM ke sAta upavAsa kre| phira caitra zukla caturdazIse ASADha kRSNa caturdazI taka sAta caturdazIyoMke sAta upavAsa kre| phira zrAvaNa kRSNa navamIse agahana kRSNa navamI taka navaliyoMke nava upavAsa kre| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI bRhat siMhaniSkrIDita vrata kathA [143 ******************************** isa prakAra 35 upavAsa dvArA yaha vrata pUrA kre| pratidina abhiSekapUrvaka navakAra maMtra pUjana kre| pazcAt udyApana kre| isa NamokAra maMtra paiMtIsI vratake prabhAvase to gopAla nAmaka gvAlA campAnagarImeM RSabhadatta seThake yahAM sudarzana nAmakA putra huA thA aura yaha nimitta pAkara vairAgya dhAraNa kara usane karmokA nAzakara mokSa prApta kiyaa| 33-zrI bRhat siMhaniSkrIDita vrata ___ yaha vrata 177 dina meM samApta hotA hai jisameM 145 upavAsa aura 32 pAraNAeM hotA hai| 34-laghu siMha niSkrIDita vrata yaha vrata 80 dinameM pUrA hotA hai| isameM 60 upavAsa aura 22 pAraNAyeM hotA hai| 35-mahAsarvatobhadra vrata yaha vrata 245 dina meM pUrA hotA hai jisameM 194 upavAsa aura 49 pAraNe hote hai| 36-sarvatobhadra vrata yaha vrata 100 dinameM pUrNa hotA hai jisameM 75 upavAsa aura 25 pAraNA hote hai| 37-muktAvali vrata yaha vrata bRhat, madhyama aura laghu tIna prakArakA hotA hai- bRhatmeM 25 upavAsa va 9 pAraNA hotA hai| madhyamameM 49 upavAsa aura 13-13 pAraNA hotA hai| laghumeM pratyeka varSameM 9 arthAt 9 varSomeM 81 upavAsa karane hote haiN| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** - yaha vrata durgandhA nAmakI brAhmaNa putrIne kiyA thA jisake prasAdase prathama svargameM vaha deva huI aura vahAMse cayakara mathurAmeM zrIdhara rAnIke yahAM padmaratha nAmakA putra huA thA aura vAsupUjyasvAmIke samavazaraNameM dIkSA lekara unakA gaNadhara huA aura karma nAzakara mokSa prApta kiyaa| (38 karmanirjarA vrata ) yaha vrata ASADha, zrAvaNa, bhAdoM va AsojakI caturdaziyoMke 4 upavAsa karanese hotA hai aura usameM samyagdarzana, jJAna, cAritra va tapake namaskArapUrvaka jApa karanA par3atA hai| yaha vrata seThakI putrI dhanazrIne kiyA thA, jinake prabhAvase vaha svargake anupama sukhako prApta huI thii| .. (39. zivakumAra belA vrata) yaha vrata 16 mahinemeM samApta hotA hai jisameM 64 belA aura 64 pAraNA hotA haiN| isa vratakI kathA isa prakAra hai videha kSetrake puSkalAvatI dezameM vItazokApurI nAmakI nagarI hai| usameM mahApadma nAmake cakravartI the| unakI vanamAlA nAmakI eka rAnI thii| bhavadeva brAhmaNakA jIva jo tIsare svargameM deva huA thA vahAMse cayakara isa rAnIke garbhameM AyA aura zivakumAra nAmakA putra huaa| isane yaha vrata kiyA jisake prabhAvase vaha chaThaveM svargameM indra huA aura vahAMse Akara magadhadezakI rAjagRhI nagarImeM arhadAsa seThakI jinamatI seThAnIke garbhase jambUsvAmI utpanna hue aura laukika sukhoMko tilAMjali dekara dIkSA dhAra karma nAza kara vipulAcala parvatase mokSa prApta kiyaa| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akSayatRtIyA vrata kathA [145 ******************************** (40 zrI akSayatRtIyA vrata kathA) - jambUdvIpameM bharatakSetrake andara rAjagRha nAmakI eka sundara nagarI hai| vahAM meghanAda nAmakA mahA maNDalezvara rAjA rAjya karatA thaa| vaha rUpa lAvaNyase atyanta sundara thA vaha rUpavAnake sAtha sAtha balavAna evaM yoddhA bhI thaa| usakI paTTarAnIkA nAma pRthvIdevI thaa| vaha ati rUpavAna va jainadharma rata thii| use jaina dharma para pakkA zraddhAna thaa| rAjA meghanAdake rAjyameM sArI prajA prasanna thii| rAjA baDe vinodake sAtha rAjya kara rahA thaa| eka dina paTTarANI pRthvIdevI apanI anya saheliyoMke sAtha apane mahalakI sAtavIM maMjilase dizAvalokana kara rahI thI AnaMdase baiThI baiThI vinodakI bAteM kara rahI thI taba usane dekhA ki bahutase vidyArthI vidyA paDhakara apane ghara A rahe the jo khelane kudanemeM itane magna the ki unakA sArA badana dhUlase sanA huA thaa| AThoM aMga khelanemeM kriyArata the| ___rANIne ukta bAlakokI sArI kriyA dekhI to usakA citta vicAramagna ho gyaa| rANIko koI putra nahIM thaa| bAlakoMkA abhinaya dekhakara use apane putra na honekA duHkha huaa| dilameM vicAra kiyA ki jisa strIke kukhase putra janma nahIM hotA usakA jInA isa saMsArameM vRthA hai| inhIM vicAradhArAoMke sAtha vaha nIce AI tathA ciMtAkA zarIra banAkara zayanakakSameM jAkara so gii| kucha samaya pazcAt rAjA udhara AyA to usane rANIko isa taraha dekhakara vismitatA pragaTa kii| rANIse pUchA-priye! Aja Apa itanI ciMtita kyoM ho? rANI cUpa rhii| punaH rAjAne prazna kiyA, anekabAra rAjAke prazna karane Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** para usane javAba diyA, he rAjan! apane koI saMtAna nahIM haiM aura yaha samasta rAja vaibhava saMtAnake abhAvameM vyartha hai| rAjAne use dhairya baMdhAte hue javAba diyA-isameM kisake hAthakI bAta hai jo honahAra hotA hai vaha hotA hai| hamAre azubha karmokA udaya hai isameM ciMtA karanese kyA ho! yadi bhAgyameM hogA to avazya-kintu! honahAra hogA vahI, vidhine diyA racAya | ____ "vimala' puNya prabhAvase, sukha sampatti bahu paay|| kucha samaya bItA, nagarake bAhara udyAnameM siddhavarakUTa caityAlayakI vaMdanA. hetu pUrva videha kSetrameM suprabha nAmake cAraNaRddhidhArI munizvara AkAza mArgase pdhaare| vanamAlI yaha saba dekha atyaMta praphullita huA aura vaha gayA phUlavArIke pAsa aura aneka prakArake phalaphUla Adise DAlI sajAkara prasanna cittase rAjAke pAsa jAkara nivedana kiyA... he rAjan! zrImAnake udyAnameM suprabha cAraNa RddhidhArI munirAja padhAre haiN| __rAjA sunakara atyaMta prasanna huaa| usI samaya siMhAsanase utarakara 10 kadama Age baDha munirAjako sASTAMga parokSa praNAma kiyaa| tathA prasannacitta ho vanamAlIko vastrAbhUSaNa dhanAdi InAma dekara prasanna kiyaa| sAre nagarameM AnaMda bherI bjvaaii| AnaMda bherI sunakara saba nagara nivAsiyoMne rAjAke sAtha cAraNa RddhidhArI muniko vandanAko prasthAna kiyaa| rAjAne apane sAthameM atyaMta suMdara aSTa dravya muni pUjA hetu liye aura aneka gAje bAje dundubhike sAtha udyAnameM pahuMcA, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akSayatatIyA vrata kathA [147 ******************************** vahAM pahuMcakara caityAlayakI vaMdanA kI, sarva prathama caityAlayako tIna pradakSiNA dI tathA bhagavAnakI stuti. stavana rUpa stavana vA guNa stavana karatA huA sASTAMga namaskAra kiyaa| ..... - phira bhagavAnako maNimaya siMhAsana para virAjamAna kara baDe utsAhake sAtha paMcAmRta kalazAbhiSeka kiyA va aSTa dravyoMse pUjA kii| bhagavat ArAdhanAke pazcAt rAjA munirAjake pAsa pahuMcA va namaskAra kara caraNa samIpa baiTha gayA aura munirAjase prArthanA kI-he munivara! kRpAkara dharma zravaNa kraao| . ___ udhara rANI pRthvIdevIne (rAjAkI paTTarAnIne) donoM kara joDe vinamra nivedana kiyA ki he munivara! isa bhavameM mujhe saba sukha prApta hai, paraMtu saMtAnake abhAvameM merA janma nirarthaka haiN| . kucha kSaNa rUkakara munirAjane javAba diyA ki he devI! tumhAre aMtarAya karmakA udaya hai, astu tumhAre koI saMtAna nahIM hai| rAnIne punaH nivedana kiyA ki he mahArAja! aisA konasA pUrvabhavakA udaya hai, kRpAkara samajhAiye, arthAt mere aMtarAya karma honekA pUrva bhava sunAiye- . .. bharatakSetrameM kAzmIra nAmakA eka vizAla deza haiM jisameM ratnasaMcayapura nAmakA eka sundara nagara haiN| vahAM eka vaizya kulameM utpanna zrIvatsa nAmakA rAjA seTha rahatA thaa| jisakI seThAnIkA nAma zrImatI thaa| vaha atyaMta suMdara evaM guNavAna thii| donoM sukhapUrvaka apanA jIvana vyatIta karate the| taba isI nagarameM caityAlayakI vaMdanA hetu munigupta nAmake divyajJAna dhArI anya 500 muniyoMke sAtha pdhaare| ____ munigaNake darzana pAkara rAjA seTha atyaMta prasanna huA aura apanA janma saphala smjhaa| usane muni mahArAjako namostu kara munisaMghako apane udyAnameM le gyaa| ghara jAkara apanI strI zrImatIse kahA ki tuma AhArakI vyavasthA zIghra karo, Aja hamArA puNyodaya haiM jisase vizAla muni saMghakA Agamana huA hai| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** kiMtu seThAnIne sunI anasunI kara dI aura koI vyavasthA nahIM kii| seTha svayaM AyA aura zuddhatApUrvaka bahutase pakavAna taiyAra kara sAta guNoMse navadhA bhaktipUrvaka AhAra diyaa| sabake niraMtarAya AhArase vaha bahuta saMtuSTa huaa| mahArAjane seThako 'akSayadAnamastu' nAmakA AzirvAda de vihAra kiyaa| .. idhara seThAnI zrImatI atyaMta krodhita huI aura antarAya karmakA bandha ho gayA, usI antarAya karmase tere isa bhavameM saMtAna nahIM haiN| rAnIne muni mahArAjake muMhase apanA pUrva bhava sunA to vaha apane kukRtya para atyaMta duHkhI huI aura prArthanA kI ki hai munirAja! aMtarAya karma naSTa ho isake liye koI upAya batAo jisase mujhe saMtAna-sukhakI prAptI ho| munine kahA-he mahAdevI! tuma apane karmokA kSaya karane hetu akSayatRtIyA vrata vidhi pUrvaka kro| yaha vrata sarva sukhako denevAlA tathA apanI iSTa pUrti karanevAlA haiN| rANIne prazna kiyA-he munivara! yaha vrata pahile kisane kiyA aura kyA phala pAyA? isakI kathA sunAiye munirAjane kahA ki rANI! isakI bhI pUrvakathA suno vizAla jambUdvIpameM bharatakSetrake viSe magadhadeza nAmakA eka deza haiN| usI dezameM eka nadIke kinAre sahastrakUTa nAmakA caityAlaya sthita haiN| usa caityAlayakI vaMdanA hetu eka dhanika nAmakA vaizya apanI suMdarI nAmA strI sahita gyaa| vahAM kuNDala paMDita nAmakA eka vidyAdhara apanI strI manoramA devI sahita ukta vrata (akSaya tIja vrata) kA vidhAna kara rahe the| usa samaya (pati patnI) dhanika seTha va suMdarI nAmA strIne vidyAdhara yugalase pUchA ki yaha Apa kyA kara rahe ho arthAt yaha kisa vratakA vidhAna hai? Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akSayatRtIyA vrata kathA [149 ******************************** vidyAdharane javAba diyA ki isa avasarpiNIkAlameM ayodhyA nagarImeM pahile nAbhirAya nAmake aMtima manu hue| unake marudevI nAmakI paTTarANI thii| rANIke garbha meM jaba prathama tIrthaMkara AdinAtha Aye taba garbhakalyANaka utsava devoMne bar3e ThAThase manAyA aura janma honepara janma kalyANaka mnaayaa| phira dIkSA kalyANaka honeke bAda AdinAthajIne cha: mAsa taka ghora tapasyA kii| cha: mAhake bAda caryA (AhAra) vidhike lie AdinAtha bhagavAnane aneka grAmake nagara zaharameM vihAra kiyA kiMtu janatA va rAjalogoMko AhArakI vidhi mAlUma na honeke kAraNa bhagavAnako dhana, kanyA, paisA, savArI Adi aneka vastu bheMTa kii| bhagavAnake yaha saba aMtarAyakA kAraNa jAnakara punaH vanameM pahu~ca cha: mAhakI tapazcaraNa yoga dhAraNa kara liyaa| avadhi pUrNa honeke bAda pAraNA karaneke liye caryA mArgase iryApatha zuddha karate hue grAma nagarameM bhramaNa karate karate kurujAMgala nAmaka dezameM pdhaare| vahAM hastinApura nAmake nagarameM kuruvaMzakA ziromaNi mahArAjA soma rAjya karate the| unake zreyAMsa nAmakA eka bhAI thA usane sarvArthasiddhi nAmaka sthAnase cayakara yahAM janma liyA thaa| eka dina rAtrike samaya sote hue use rAtrike AkhirI bhAgameM kucha svapna aaye| una svapnoMmeM maMdira, kalpavRkSa siMha, vRSabha, caMdra, sUrya, samudra, Aga, maMgala, dravya yaha apane rAjamahalake samakSa sthita haiM aisA usa svapnameM dekhA tadanaMtara prabhAtavelAmeM uThakara ukta svapna apane jyeSTha bhrAtAse kahA-taba jyeSTha bhrAtA somaprabhane apane vidvAna purohitako bulAkara svapnoMkA phala puuchaa| purohitane javAba diyA he rAjan! Apake ghara zrI AdinAtha bhagavAna pAraNAke liye padhAreMge, isase sabako AnaMda huaa| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] zrI jainavrata-kathAsaMgraha ******************************** :: idhara bhagavAna AdinAtha AhAra hetu iryA samitipUrvaka bhramaNa karate hue usa nagarake rAjamahalake sAmane padhAre taba siddhArtha nAmakA kalpavRkSa hI mAnoM apane sAmane AyA hai-aisA sabako bhAsa huaa| rAjA zreyAMsako AdinAtha bhagavAnakA zrImukha dekhate hI usI kSaNa apane pUrvabhavameM zrImatI vaja jaMghakI avasthAmeM eka sarovarake kinAre do cAraNa muniyoMko AhAra diyA thA-usakA jAtismaraNa ho gyaa| ataH AhAra dAnakI samasta vidhi jAnakara zrI AdinAtha bhagavAnako tIna pradakSiNA dekara paDagAhana kiyA va bhojanagRhameM le gye| ... .... . 'prathama dAna vidhi kartA' aisA vaha dAtA zreyAMsa rAjA aura unakI dharmapatnI sumatIdevI va jyeSTha baMdhu somaprabha rAjA apanI patnI lakSmImatI sahita Adi saboMne milakara zrI AdinAtha bhagavAnako suvarNa kalazoM dvArA tIna khaNDI (baMgAlI tola) ikSurasa navadhA bhaktipUrvaka AhArameM diyaa| tIna khaNDoMmeMse eka khaNDI ikSurasa to aMjUlImeM hokara nikala gayA aura do khaNDIrasa peTameM gyaa| isa prakAra bhagavAna AdinAthakI AhAra caryA nirantarAya sampanna huii| isa kAraNa usI vakta svargake devoMne atyaMta harSita hokara paMcAzcarya (ratnavRSTi, puSpavRSTi gandhodaka vRSTi deva duMdubhi, bAjoMkA bajanA va jaya jayakAra zabdakA honA) vRSTi huI aura saboMne milakara atyaMta prasannatA mnaaii| AhAra caryA karake vApisa jAte hue bhagavaH AdinAthane saba dAtAoMko 'akSayadAnastu' arthAt dAna isI praka, kAyama rheN| isa AzayakA AzirvAda diyA, yaha AhAra vaizAkha sudI tIjako sampanna huA thaa| . .. : ..... . . jaba AdinAtha nirantarAya AhAra karake vApisa vihAra kara gye| usI samayase akSayatIja nAmakA puNya divasa prAraMbha huaa| (isIko AkhA tIja bhI kahate haiM) yaha dina hiMdu dharmameM bhI bahuta pavitra mAnA jAtA haiN| isa roja zAdI vivAha pracura mAtrAmeM hote haiN| . Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... zrI akSayatRtIyA vrata kathA ... [151 ******************************** .. zreyAMsa rAjAne Adi tIrthaMkarako AhAra dekara dAnakI unnati kI dAnako prAraMbha kiyaa| isa prakAra dAnakI unnati va mahimA samajhakara bharatacakravartI, akampana Adi rAjaputra va saparivArasahita zreyAMsa va unake saha rAjAoMkA Adarake sAtha satkAra kiyaa| prasannacitta ho apane nagarako vApisa aaye| . .. .. ukta sarva vRttAMta (kathA) suprabhanAmake cAraNa munike mukhase pRthvIdevIne. ekAgra cittase zravaNa kiyaa| vaha bahuta prasanna huii| usane / muniko namaskAra kiyaa| tathA ukta akSayatIja vratako grahaNa karake sarva jana parijana sahita apane nagarako vApisa aaye| pRthvIdevIne (samayAnusAra) usa vratakI vidhi anusAra sampanna kiyaa| pazcAt / yathAzakya udyApana kiyaa| cAroM prakArake dAna cAroM saMghako baaNtte| maMdiroMmeM mUrtiyAM virAjamAna kii| camara, chatra Adi bahutase vastrAbhUSaNa maMdirajIko bheTa cddhaaye| ... .. . ... ukta vratake prabhAvase usane 32.putra aura 32. kanyAoMkA janma diyaa| sAtha hI bahutasA vaibhava aura dhana kaMcana prApta karAyA Adi aizvaryase samRddha hokara bahuta kAla taka apane pati sahita rAjyakA bhoga kiyA aura anaMta aizvaryako prApta kiyaa| .... ____ pazcAt vaha dampati vairAgya pravara hokara jinadIkSA dhAraNa karake 'tapazcaryA karane lge| aura tapobalase mokSa sukhako prApta kiyaa| astu! .. he bhavikajanoM! tuma bhI isa prakAra akSaya tRtIyA vratako vidhipUrvaka pAlana kara yathAzakti udyApana kara akSaya sukha prApta kro| yaha vrata saba sukhoMko dene vAlA hai va kramazaH mokSa sukhakI prApti hotI hai| .. ... isa vratakI vidhi isa prakAra hai yaha vrata vaizAkha sudI tIjase prAraMbha hotA hai| aura vaizAkha sudI saptamI taka (5 dina paryaMta) kiyA jAtA hai| pAMcoM dina zuddhatApUrvaka ekAzana kare yA 2 upavAsa yA 3 ekAzana kre| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] zrI jainavrata-kathAsaMgraha * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * : isakI vidhi yaha hai ki vratakI avadhimeM prAtaH naityika kriyAse nivRtta hokara maMdirajIko jaave| maMdirajImeM jAkara zuddha bhAvoMse bhagavAnakI darzana stuti kre| pazcAta bhagavAnako (AdinAtha bhagavAnakI pratimAko) siMhAsana para birAjamAna kara kalazAbhiSeka kre| nitya niyama pUjA bhagavAna Adi tIrthaMkara (AdinAthajI) kI pUjA evaM paMcakalyANakakA maNDalajI maMDavAkara maNDalajIko pUjA kre| tInoM kAla (prAtaH madhyAhna, sAyaM) nimnalikhita maMtrakA jApya (mAlA) kareM vaha sAmAyika kreN| maMtra- OM hrIM zrIM klIM e arha AdinAtha tIrthaMkarAya gomukha cakrezvarI yakSa yakSI sahitAya namaH svaahaa| prAtaH sAyaM-NamokAra maMtrakA zuddhocAraNa karate hue jApya kre| . Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo aairiyaannN| Namo. uvajjhAyANaM, Namo loe savvasAhUNaM // vratake samayameM gRhAdi samasta kriyAoMse dUra rahakara svAdhyAya, bhajana, kIrtana AdimeM samaya yApana kare rAtrimeM jAgaraNa kare / dinabhara jinacaityAlayameM hI rheN| vrata avadhimeM brahmacaryase rhe| hiMsAdi pAMcoM pApoMkA aNuvrata rUpase tyAga kre| krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAyoMko zamana kre| .. pUjanAdike pazcAta pratidina munizvarAdi cAra prakArake saMghako cAroM prakArakA dAna deveM, AhAra karAve, phira svayaM pAraNA kre| pratidina akSaya tIja vratakI kathA sune va sunaave| (noTa-vratake samaya strI yadi rajasvalA ho jAve to pratidina (eka) rasa chor3akara pAraNA kre)| __isa prakAra vidhipUrvaka vratako 5 varSa kre| vrata pUrNa honepara yathAzakti udyApana kre| bhagavAna AdinAthakI pratimA maMdirajImeM bheMTa kare tathA cAra saMghako cAra prakArakA dAna deveN| isa prakAra zuddhatApUrvaka vidhivat vrata karanese sarva sukhakI prApti hotI hai tathA sAtha hI kramase akSaya sukha arthAt mokSakI prApti hotI hai| (samApta) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka hI jagahase gaMtha maMgAve / hamAre yahAM dharma, nyAya jyotiSa, siddhAMta, kthaa,| purANa SaTkhaNDAgama, dhana, jayadhavalake atirikta pavitra kAzmIrIke zara, dazAMga, dhUpa, agarabattI, kAMcakI va cAMdIkI mAlAyeM, sabhI taraha ke vratoM ke kapaDe para raMgIna mAMDanA, janoI, jaina paMcaraMgI jhaMDA, jarmana sIlvara ke pUjA seTa, caMdana, pUjA dabbI, binA carabI ke sAbuna, nAhane kA dhone kA sAbuna, sTIkara phoTU, bambaI (zolApura) indaura, dillI tInoM jaina parIkSAlayake pAThyakramakI guptakeM maMgavAkara hamAre lie sevAkA avasara diijiye| grAhakoMko saMtoSita karanA hamArA lakSya hai| parvake avasara para AvazyaktAnusAra uccakoTi ke jaina grantha ratna paDhake manaSya janmasaphala bnaaiiye| eka patra likhakara sUcIpatra muphta mNgvaaiiye| zaileza DAhyAbhAI kApaDiyA digambara jaina pastakAlaya khapa E-mailian was sein.com Jain Vijay Pr.......--, G AT. (0261) 2427621