Upmiti Kathoddhar

Author(s): Munichandrasuri
Publisher: Omkar Gyanmandir Surat

Page 69

पण्डित श्री हंसरत्नविरचिते ____बौद्धास्तु दुःखा-ऽऽयतन-समुदय-मार्ग-लक्षणानि चत्वार्यार्यसत्यानि तत्त्वतया मन्यन्ते / वैभाषिक-सौत्रान्तिक-योगाचार-मध्यमा इति चत्वारस्तद् भेदाः / एतेषां चतुर्णामपि सुगतो देवता, क्षणिकाः सर्वे पदार्थाः / प्रत्यक्षमनुमानं चेति प्रमाणद्वयं, रागादिज्ञान-सन्तान-वासनोच्छेद-सम्भवा मुक्तिरिति सिद्धान्तः / मीमांसकास्तु नास्ति कश्चित्सर्वज्ञादि-विशेषणविशिष्टो जगति देवस्ततोऽपौरुषेयेभ्यो नित्येभ्यो वेदवाक्येभ्य एवार्थविनश्चयः कर्त्तव्यः / ततो वेदपाठपूर्वकं धर्मजिज्ञासा कार्येत्येवं वदन्ति / नोदना लक्षणो धर्मस्तत् प्रवर्तकं वेदवचः ‘स्व:कामो ऽग्निंयजेदि' त्यादि / प्रत्यक्षा-ऽनुमानशाब्दोपमा-ऽर्थापत्त्यभाव-लक्षणानि षट् प्रमाणानि, आत्मन्यवलयो मुक्तिरिति तेषां सिद्धान्तः / नास्तिकास्तु तावत् पुण्य-पाप-परलोक-धर्मा-ऽधर्म-जीव-स्वर्ग-मोक्षादिसर्वमप्यपलपन्ति / एतावानेवाऽयं लोकः पञ्चभूतात्मकोऽयं देहो मद्याङ्गोत्थामदशक्तिरिव भूतसमुदायोत्थमिदं चैतन्यं, देहे नष्टे इदमपि नश्यति, कुतस्तर्हि भवान्तरगतिः ? ततो दृष्टसुखपरित्यागेनाऽदृष्टे स्वर्गादौ प्रयत्नस्तु मरीचिका-धावनकल्प' इति नास्तिकानां प्रत्यक्षमेव प्रमाणं, इत्थं हे प्रकर्ष ! एते नैयायिकाद्याः पञ्चाऽपि स्व-स्वमते वाग्डम्बर-स्फोरणात् पण्डितम्मन्या अपि क्लीबा रणाङ्गगणमिव परस्पर-सट्टे प्रमाणभूमिकां नाऽऽक्रमन्ते / जैनसिद्धान्तस्वरूपम् जैनास्तु 'जीवाऽजीवाऽऽश्रव-संवर-निर्जरा-बन्ध-मोक्ष-इति-सप्त-तत्त्वानि, पुण्य-पापमील-नात् नवाऽपि / तत्र शुभाऽशुभ-कर्मणां कर्ता भोक्ता च चैतन्यलक्षणो जीवस्तद्-विपरीतोऽजीवः / सत्कर्मविपाकः पुण्यं, असत्कर्मविपाकः पापम्। मिथ्यात्वाऽविरति-कषाय-योगैर्हेतुभिर्यद्वन्धहेतुक-कर्मपुद्गलादानं तदाश्रवः, तिन्नरोधः संवरः, आत्मनः कर्मभिः संश्लेषो बन्धः, कर्मपरिशाटो निर्जरा, निर्जराया फलं मोक्षः, स तु आत्यन्तिकदेहादिवियोगलक्षणः। तथाऽज्ञानाद्यष्टादशदोषरहितो वीतरागो देवः, पञ्चमहाव्रतधरः सम्यक्त्वनिरूपको गुरुः, ज्ञान-दर्शन-चारित्ररूपरत्नत्रितय-लक्षणो धर्मः, अनन्तपर्यायात्मकं नित्याऽनित्यम् उत्पत्ति-स्थिति-विनाशमयं द्रव्यजातं, प्रत्यक्षा-ऽनुमाने द्वे प्रमाणे, ज्ञान-क्रिया-संयोगाच्च मुक्तिरिति' वदन्ति / ततो विगलित-सकल-कलङ्क-कश्मलः शाणोल्लिखित-जात्यमणिरिव सत्केवलालोकसाक्षाद्भूतसमस्तवस्तु स्वरूप: सर्वज्ञोपदिष्टत्वात् न कुत्राऽपि जैनमार्गो विच्छायतामासादयति / नैयाकिाद्यास्तु कृत्रिमकान्तिं दधन्तोऽपि काचमणय इव न परीक्षाशाणोल्लेखं सहन्ते, अत एव ते चिरं यावत् क्लिश्यमाना अपि मुक्तिं नाऽऽप्नुवन्ति /