Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 05

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 61

so
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા સંકલિત વિશિષ્ટાર્થઃ- જે રીતે તદ્દન ખુલ્લી જગ્યામાં રખાયેલો દીવાનો પ્રકાશ તે ખુલ્લી જગ્યાના અમુક પરિમાણમાં વ્યાપ્ત-ફેલાયેલો રહે છે.
-તે જ દીવાને એક કોટડીમાં રાખવામાં આવેતો એનો પ્રકાશ કોટડીના પરિમાણ જેટલો મર્યાદિત બની જાય છે.
-પછી એ જ દીવાને એક પેટીમાં રાખવામાં આવે તો તેનો પ્રકાશ સંકોચાઇને તે પેટીના કદ જેટલાં આકાશ ક્ષેત્રમાં ફેલાશે.
-હવે આ દીવાને કદાચ માટીના કુંડા નીચે રાખી દઈએ તો તે ફકત કુંડાના ભાગને પ્રકાશીત કરશે અને કદાચ લોટાની નીચે રાખશો તો તેના પ્રકાશ પ્રદેશો લોટા જેટલા ક્ષેત્રની અવગાહના કરશે
$ જો કે આ બધી વખતે તેના પ્રકાશ આપવાના મૂળભૂત ધર્મમાં લેશમાત્ર ફેરફાર થશે નહીં. આ રીતે જીવદ્રવ્ય પણ દીવાની માફક સંકોચ કે વિકાસશીલ હોય છે.
-પરિણામે તે જયારે જયારે નાના અથવા મોટા શરીરને ધારણ કરે છે. ત્યારે ત્યારે તે શરીરના પરિમાણ મુજબ તે જીવ દ્રવ્યોના પ્રદેશોના પરિમાણમાં પણ સંકોચ અને વિકાસ થાય છે.
છે આ રીતે જીવ કે પુદ્ગલ નો જે સંકોચ કે વિસ્તાર થાય છે તેનું કારણ તે-તે દ્રવ્યો નો સ્વભા જ છે.
-આમ જે રીતે દીવાના તેજના અવયવો પોતાને પ્રાપ્ત થતા અવકાશને અનુસરે છે. એટલે કે સ્વલ્પ અવકાશ હોય તો તે સંકોચને ધારણ કરે છે અને મોટો અવકાશ પ્રાપ્ત થતા વિકાસને પામે છે. તે જ રીતે આત્માજીવ પણ સંકોચને પ્રાપ્ત કરે ત્યારે લોકના અસંખ્યાત એવા એક ભાગમાં પણ અવગાહ કરે છે અને તે જ જીવ ઉત્કૃષ્ટ વિકાસને પ્રાપ્ત કરે ત્યારે કેવળી અવસ્થામાં સમુદ્યત સમયે સર્વલોકમાં પણ અવગાહન કરે છે. જયારે બાકીના જીવો કે તે જ જીવ બાકીની અવસ્થામાં મધ્યમ અવસ્થાન ના કોઈ ભેદને પ્રાપ્ત કરે છે.
જ સંકોચ-વિસ્તારનું ફળ - જીવપ્રદેશનો સંકોચ અને વિસ્તાર થવાથી નાના અથવા મોટા ઔદારિકાદિ પાંચ પ્રકારના શરીર સ્કંધ ધર્મ-અધર્મ-આકાશ-પુદ્ગલ-જીવ પ્રદેશ સમુદાયને વ્યાપ્ત કરે છે.
અહીં જીવનો એક અવગાહ છે ત્યાં બીજા દ્રવ્યોનો પણ અવગાહ છે તેમાં કોઈ વિરોધ કે ભેદ નથી તેમ સમજવું.અમૂર્ત દ્રવ્યો એકબીજામાં વ્યાઘાત રહિત પ્રવેશી જ શકે છે તે વાત તો પૂર્વે પણ કહેવાઈ છે.
દીવાના દૂષ્ટાન્ત સંબંધિ સ્પષ્ટીકરણઃ- દૃષ્ટાન્ત ને એક દેશીય કહ્યું છે. અર્થાત દ્રષ્ટાન્તરૂપ પદાર્થના બધા ગુણ દૃષ્ટાન્તમાં ઘટાવી ન શકાય જે ગુણને આશ્રીને સંબંધ જોડેલ હોય તે જ ગુણની વિચારણા કરવી -જેમ પ્રસ્તુત દૃષ્ટાન્તમાં દીવાની ઉપમા સંકોચ-વિસ્તારને આશ્રી ને છે. પણ દીવો સંપૂર્ણ લોકને વ્યાપ્ત કરતો નથી. તે ગુણ ને આશ્રીને એવો અર્થ ન ઘટાવાય કે જીવ દ્રવ્ય પણ સંપૂર્ણ લોકને વ્યાપ્ત કરી શકતું નથી.
-અથવા જે રીતે દીવો અનિત્ય છે તે રીતે જીવ પણ અનિત્ય છે તેવું વિચારવું કે માનવું નહીં કેમ કે દૃષ્ટાન્ન અને દાન્તમાં સર્વથા સમાનતા હોતી નથી.