Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 05

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 150

૧૪૯
અધ્યાય: ૫ સૂત્રઃ ૩૭ ગુણવાળા એવા તીર્થકરની સાથેજ બંધ કરવો જેથી હીન ગુણવાળા આપણને તે પોતાના જેવા અધિક ગુણવાળા રૂપે પલટાવે.
__ _ _ _ _ _ _
(અધ્યાયઃ૫-સૂત્રઃ૩૦) 1]સૂત્રહેતુપૂર્વે જે ધર્માદિ પાંચદ્રવ્યની વાત કરેલી તે દ્રવ્યના લક્ષણને આ સૂત્ર થકી સૂત્રકાર મહર્ષિ જણાવે છે.
ત્રિસૂત્ર મૂળઃ- *ગુખપર્યાયવત્ મ્ 0 [3] સૂત્રપૃથક-TM - પર્યાય વત્ દ્રવ્યમ
1 [4]સૂત્રસાર -ગુણ અને પર્યાયવાળુદ્રવ્ય છે અર્થાત જેમાં ગુણ અને પર્યાયહોય તે દ્રવ્ય કહેવાય છે.
U [5]શબ્દજ્ઞાનઃગુણ:-ગુણ-સદા રહેનારા જ્ઞાનાદિ, સ્પર્ધાદિ ધર્યો પર્યાયઃ- પર્યાય, ઉત્પન્ન થનારી તથા નાશ પામનાર અવસ્થા વિશેષ વ- મg૬ પ્રત્યયના મ નું વત્ થયુ છે.
વ્ય- પ્રવ્ય, -પૂર્વે સૂત્ર-પ:૨,૫:૫ માં કહેવાઈ ગયું છે. D [6]અનુવૃત્તિ-પૂર્વ સૂત્રની કોઈ અનુવૃત્તિ અહીં વર્તતી નથી
3 [7]અભિનવટીકા-દ્રવ્યનો “દવ્ય' શબ્દથી આ પહેલા ઉલ્લેખ થયેલો જ છે. તેનું લક્ષણ પ્રસ્તુત સૂત્ર થકી જણાવવામાં આવે છે. જેમ કે આ અધ્યાયના પ્રારંભે જ બીજું સૂત્ર દ્રવ્ય નીવષ્ય માં દ્રવ્ય નો ઉલ્લેખ થયો પછી સૂત્ર :માફાશ વ્યાણ માં ફરી દ્રવ્ય શબ્દનો ઉલ્લેખ થયો, પૂર્વે અધ્યાયઃ૧ સૂત્રઃ૩૦માં ઉલ્લેખ થયો હતો પણ દ્રવ્યનું સર્વસાધારણ લક્ષણ સૂત્રકાર મહર્ષિ એ જણાવેલ ન હતું.
ધર્માસ્તિકાય,અધર્માસ્તિકાય,આકાશાસ્તિકાય,પુદ્ગલસ્તિકાય અને જીવસ્તિકાય એ પાંચ પ્રકારના દ્રવ્યો જેના ધર્મ કે ગુણને પણ આ અધ્યાયમાં જ પૂર્વે જણાવી ગયા. આ સૂત્ર થકી દ્રવ્યના લક્ષણને જણાવવા ઉપરાંત “ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવયુકત સત” ની સાથે તેની કેવીરીતે યર્થાથ અવિરુધ્ધતા રહેલી છે તેની પણ સમજણ અપાયેલી છે.
અલબત્ત ઉત્પાવ્યયૌવ્યયુતમ્ સત્ એ સતનું લક્ષણ છે પણ દ્રવ્યના લક્ષણ રૂપે આ સૂત્રનની સાથે તેનો સુંદર સમન્વય થયેલો છે અથવા જોડાયેલો છે. કેમ કે દ્રવ્ય પણ સત જ છે. એવા દ્રવ્યને સૂત્રકાર મહર્ષિ અહીં ગુણ-પર્યાય વત્ કહીને આગવી ઓળખ રજૂ કરે છે.
* ગુખ--ગુણ એક પ્રકારની શકિતવિશેષ છે જેનું વર્ણનસૂત્રકાર મહર્ષિઆગળ ઉપર સૂત્ર પ:૪૦ માં દ્રવ્યયા નિપુણ ગુણ: થકી સ્વયં કરવાના જ છે તે ગુણ
*દિગમ્બર આમ્નાયમાં આ સૂત્ર ગુખપર્યયવçવ્યમ્ એ પ્રમાણે છે.