Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 01

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 116

પુલ્ડિંગ હોય ત્યારે કે પ્રત્યય, તાદૃશ પુલ્લિંગ ારાન્ત નામ (પ્રિયવૃત્તિ) સંબન્ધી છે. સ્ત્રીલિંગ ારાન્ત યુદ્ધિ નામ સમ્બન્ધી નથી. પરન્તુ તે (ૐ) સ્ત્રીલિંગ ારાન્ત નામ (વૃદ્ધિ) થી ૧૨માં હોવાથી તેને (કે ને) આ સૂત્રથી થૈ આદેશ વિકલ્પથી થાય છે. જેથી વુધ્ધ અને વુધૈયે ની જેમ ઉપર જણાવેલો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - બુદ્ધિ - જ્ઞાન પ્રિય છે જેને એવા છે પુરુષ અથવા સ્ત્રી માટે. ।।૨૮।।
स्त्रीदूतः १।४।२९ ॥
આ સૂત્રમાં પૂર્વ સૂત્રથી “સ્ત્રિયા' ની અનુવૃત્તિ ચાલું હોવા છતાં સ્ત્રી નું ગ્રહણ; નિત્ય સ્ત્રીલિંગનાં ગ્રહણ માટે છે. આ જ આશયથી લઘુવૃત્તિમાં નિત્યં સ્ત્રીહિાવી .... આવો પાઠ છે. નિત્યસ્ત્રીલિંગ રાન્ત અને ારાન્ત નામથી ૫૨માં ૨હેલા કે, ङसि, ङस् અને ફિ, આ સ્યાદિ સમ્બન્ધી ત્િ પ્રત્યયને અનુક્રમે હૈ, વાલ, વાસુ અને વામ્ આદેશ થાય છે. નવી શબ્દને તેમજ રૂ (રોપત્ય સ્ત્રી આ અર્થમાં નિષ્પન) નામને ૐ ત્તિ ૬ અને ઙિ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી
વગેરેને અનુક્રમે લૈ વાસ્ વાસ્ અને વાક્ પ્રત્યય. ‘વર્ષાર 9૨-૨૧' થી ર્ફે ને ય્ આદેશ તથા ૐ ને વ્ આદેશ. પદાન્તસ્થ સ્ ને ‘સોહઃ ૨-૧-૭૨’ થી ૪ આદેશ. ૬: વાત્તે૦ ૧-૩-રૂ' થી 5 ના ૐ ને વિસર્ગ થવાથી ની, નઘા, નયા અને નામું તેમજ વૈં, ભુવ:, બુર્વા અને ર્વામ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રથી પણ પૂર્વ સૂત્રમાં જણાવ્યા મુજબ રાન્ત અથવા ઝારાન્ત નિત્યસ્ત્રીલિંગનામથી ૫૨માં રહેલા, નહિ કે તત્સમ્બન્ધી જ, કે સિ સ્ અને દ્વિ પ્રત્યયને કૈ વાસ્, વાસ્, અને વામ્ આદેશ થાય છે. તેથી લક્ષ્મીમતિાન્તાયાતિાન્તાયૈ વા આ અર્થમાં અતિક્ષ્મી+ટ્ટે અહીં નિત્યસ્ત્રીલિંગ ારાન્ત નામ સમ્બન્ધી કે પ્રત્યય ૫૨માં ન હોવા છતાં, આ સૂત્રથી કે ને ટૈ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી અતિક્ષ્ણ પુંતે ત્રિયે વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - નદી માટે. નદીથી.
999