Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 01
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
લેવું. ૧૦૨।।
उदच उदीच् २।१।१०३॥
નિ ચ અને ઘુટ્ પ્રત્યયથી ભિન્ન યાતિ અને સ્વાતિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા; મૈં નો લોપ થયો છે જેમાં એવા કવર્ ને વીર્ આદેશ થાય છે. વ+ઞશ્ ધાતુને વિચમ્ ૧-૧-૧૪૮ થી વિપ્ (0) પ્રત્યય. ‘અગ્વોડન/યામ્ ૪-૨-૪૬' થી અવ્ નાનું ના લોપથી નિષ્પન્ન વઘુ નામને ‘ઘુન્નાTM૦ ૬-૩-૮’ થી ‘મવે ૬-૩-૧૨૩’ ની સહાયથી ભવાર્થમાં = પ્રત્યય. આ સૂત્રથી વઘુ ને વીર્ આદેશ થવાથી નિષ્પન્ન દ્દીન્દ્વ નામને ત્તિ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ‘વીજ્ય:’ આવો પ્રયોગ થાય છે. વઘૂ નામને ‘અગ્વઃ ૨-૪-રૂ’ થી સ્ત્રીલિંગમાં ડી () પ્રત્યય. આ સૂત્રથી વપ્ ને વીર્ આદેશ. ઉદ્દીપી નામને ત્તિ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી. ‘ટ્વી’ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- ઉત્તર દિશામાં થનાર. ઉત્તરદિશા અળિવવયુટીત્યેવ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિશ્વ અને છુટ્ટુ પ્રત્યયથી ભિન્ન જ યાતિ અને સ્વરાદ્વિ પ્રત્યય ૫રમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ૬ નો લોપ જેમાં થયો છે એવા વર્ ને તીર્ આદેશ થાય છે. તેથી વશ્વમાદષ્ટે આ અર્થમાં વપ્ નામને ‘ણ્િ વદુó રૂ-૪-૪૨’ થી પિત્ (રૂ) પ્રત્યય. “ચન્ય૧૦ ૭-૪-૪રૂ' થી વઘુ ના લવ્ નો લેાપ થવાથી નિષ્પન્ન વિ ધાતુને તિર્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ‘તિ” આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ઉત્તર દિશા આ પ્રમાણે બોલે છે. અહીં વર્ ની ૫૨માં ૨હેલો સ્વરાદિ પ્રત્યય િભિન્ન ન હોવાથી આ સૂત્રથી વર્ ને વીર્ આદેશ થતો નથી. અન્યથા ઉદ્દીપતિ આવો અનિષ્ટ પ્રયોગ થશે - એ સમજી શકાય છે. યદિપ વણિજ્ (૩) આ અવસ્થામાં ૩વપ્ ને વીર્ આદેશ થઈ જાય તો પણ સૂ. નં. ૭-૪૪રૂથી અન્ત્યસ્વરાદિ પ્ નો લોપ થવાથી નિષ્પન્ન વિ ધાતુનું સતિ આ રૂપ થઈ શકતું હોવાથી TMિ પ્રત્યયનું આ સૂત્રમાં વર્જન
२५८
