________________
उ
શબ્દનો અન્ય સ્વર જેના આદિમાં છે તે વર્ણ સમુદાયનો લેપ થાય છે. મુનિ અને साधु નામને હિ પ્રત્યય. ૐિ હૈં ૧-૪-૨′ થીઙિ ને કૌ આદેશ. આ સૂત્રથી ત્િ ડૌ (સૌ) પ્રત્યયની પૂર્વેના મુનિ અને સાધુ શબ્દના અન્ત્યસ્વરાદિ રૂ અને ૐ નો લોપ થવાથી ‘મુનૌ’ અને ‘ઘેનો' આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે પિતૃ નામને ક ્ પ્રત્યય. ‘તો ડુપ્ ૧-૪-૩૭’ થી સ્ ને ૩૬ (ઉર્) આદેશ. આ સૂત્રથી નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી પિતુઃ’ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - મુનિમાં. સાધુમાં, પિતાનું .।।૧૧૪
अवर्णादश्नोन्तो वाऽतुरीयोः २।१।११५ ॥
ના સમ્બન્ધી આ ને છોડીને અન્ય જ્ઞ વર્ષથી (અ, આથી) પરમાં રહેલા ‘અતૃ' ને; તેની પરમાં રૢ અથવા ી ( પ્રત્યય હોય તો વિકલ્પથી ‘અન્ત્’ આદેશ થાય છે. तुद् અને માઁ ધાતુને ‘શત્રાના॰ ૬-૨-૨૦' થી શત્તુ (અત્ ) પ્રત્યય. ‘તુવાવે: જ્ઞઃ રૂ-૪-૮૧' થી તુર્ ધાતુની ૫૨માં જ્ઞ (અ) વિકરણ પ્રત્યય. ‘નસ્યા૦ ૨-૧-૧૧રૂ' થી તુવ ના ” નો લોપ. અત્ ના ગ ની સાથે માઁ ના આ ને “સમાનાનાં૦ ને ૧-૨-૧' થી દીર્ઘ આ આદેશથી નિષ્પન્ન તુવત્ અને માત્ નામને સ્ત્રીલિંગમાં સ્ત્રિયા નૃતો૦ ૨-૪-૧' થી ી પ્રત્યય. આ સૂત્રથી અતૃ (અત) ને અન્ત્ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી ‘તુવન્તી’ અને ‘ભાતી’ આવો પ્રયોગ થાય છે. તેમજ તુવત્ અને માત્ નામને નપુંસકલિંગમાં પ્રત્યય. ‘ગૌરીઃ ૧-૪-૧૬’ થી ૌ ને ફૅ આદેશ. આ સૂત્રથી અતૃ ને બન્ત્ આદેશ થવાથી ‘તુવન્તી” અને “માન્તી” આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પ પક્ષમાં આ સૂત્રથી અતૃ ને અન્ત્ આદેશ ન થાય ત્યારે ‘તુવતી’ અને માતી આવો પ્રયોગ બંન્ને સ્થાને થાય છે. અર્થક્રમશઃ - પીડા કરનારા બે કુલો. પીડા કરનારી સ્ત્રી. શોભતા બે કુલો. શોભનારી સ્ત્રી. ઝવર્ગાવિતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ના સમ્બન્ધી આ થી ભિન્ન ગ વર્ણથી જ પરમાં રહેલા અત્ ને; તેની
२६७
