________________
૧૨ |
મુક્તિ તરફ મુખ માંડનારા ક્યાં ?
ફરી પ્રશ્ન પૂછળ્યો ત્યારે પોતાના ગીતને વચમાં અટકાવીને ત્રીજા મજૂરે જવાબ આપ્યો, “જુઓ ! હું મંદિર બનાવું છું.”
આ જવાબ આપતી વખતે એ મજૂરના ચહેરા ઉપર આનંદ અને ઉલ્લાસ ઊછળતો હતો. એના હૃદયમાંથી ગીત વહેતું હતું. એની આંખોમાં નવસર્જનની ચમક હતી.
જગતમાં આવા ત્રણ પ્રકારના માણસો જોવા મળશે. કેટલાક પોતાના કામને વેઠ ગણે છે. જીવનને બોજો માને છે. ચિંતાનો ભાર ઉપાડી રાત-દિવસ ચાલ્યા કરે છે.
બીજા પ્રકારના લોકો કામને જીવનની જરૂરિયાત માને છે. જીવવા માટે કમાવું જરૂરી અને કમાવું હોય તો કામ જરૂરી - એવા ગણિત સાથે આનંદ કે વિષાદની કોઈ પણ લાગણી સિવાય જીવન વ્યતીત કરે છે.
જ્યારે કેટલાક પોતાના કાર્યમાંથી સર્જનનો આનંદ માણે છે. આવો આનંદ બધી જગ્યાએ અને સર્વ કાર્યમાં હોય છે. પરંતુ ખરી જરૂ૨ તો એનો અનુભવ કરી શકે તેવા હૃદયની છે.
ત્રણ મજૂરોએ આપેલા ઉત્તરો જીવન પ્રત્યેનાં ત્રણ દૃષ્ટિબિંદુઓ સુચવે છે. જીવન તો એનું એ જ છે; પરંતુ ખરું મહત્ત્વ તો જીવન જોનારની દૃષ્ટિનું છે. આ દૃષ્ટિ જ વિષાદ આપી શકે તેમ આનંદ પણ આપી શકે.
જીવન જોવાની દૃષ્ટિ જેવી હોય તેવી સૃષ્ટિ લાગે. આ દષ્ટિ એવી પણ હોય કે જે ગુલાબને કાંટા બનાવી દે અને એવી પણ હોય કે કાંટામાં ગુલાબ ખીલવી દે.
મધુર રમણીય પ્રભાતે એક મુમુક્ષુએ અકળાઈને ભગવાન બુદ્ધને કહ્યું,
“પ્રભુ ! મને આ જગતનો ખેલ સમજાતો નથી. આપ કહો છો કે બધાને મોક્ષ મળી શકે. જો મોક્ષ સહુ કોઈને મળતો હોય તો પછી કેમ કોઈનેય પ્રાપ્ત થતો નથી ?” ભગવાન બુદ્ધના પ્રશાંત ચહેરા પર હાસ્યની એક લકીર ઊપસી આવી. એમણે જિજ્ઞાસુને કહ્યું કે “તું એક કામ કર. આ નગરમાં જા અને તપાસ કર કે કોની શી-શી ચાહના છે ? દરેક વ્યક્તિ શું મેળવવા મથે છે ?”
મુમુક્ષુ તો રાજા પાસે ગયો, તો રાજાએ કહ્યું કે “બસ , હું તો રાત-દિવસ એક જ ઇરછા રાખું છું અને તે દુશ્મનનો પરાજય, મારા રાજ્યનો વધુ ને વધુ વિસ્તાર કરવો, એ જ મારું જીવનધ્યેય છે. એ માટે લડવા તૈયાર છું. પ્રાણ આપવા તૈયાર છું.”
ગામના શ્રેષ્ઠીને મળ્યો તો એણે કહ્યું કે “મારી તો એટલી ચિંતા છે કે આ અઢળક ધન કઈ રીતે સાચવવું ? આમાં ને આમાં તો મને અનિદ્રાનો રોગ લાગુ પડ્યો છે.”
કોઈ યુવાનને પૂછ્યું તો એ બોલી ઊઠ્યો કે “જીવનને આવા હેતુથી બાંધવું જોઈએ નહિ. જીવન એ તો વહેતા ઝરણા જેવું છે. ગાતાં પંખી જેવું છે. મોજમજા ઉડાવો, ગાતા જાઓ. બસ, આ જ આપણું તો જીવન.”
24 | શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન B 25
