________________
૪૧
દાન આપતાં માથું ઝૂકી જાય છે !
મારે આ વેરઝેરનો ધંધો છોડી દેવો છે. લૂંટ અને હત્યા મને શાંતિથી જીવવા દેતા નથી. આપ કોઈ રસ્તો બતાવો.”
ન્યાયાધીશે કહ્યું, “ભાઈ, પ્રામાણિકપણે નોકરી કર, તો તને જીવવાનો આનંદ આવશે.”
ધાડપાડુએ કહ્યું, “સાહેબ, મને કોણ નોકરી આપે ? જેની મથરાવટી મેલી હોય, તેના પર કોણ વિશ્વાસ મુકે ?”
ન્યાયાધીશ ભગવાનચંદ્ર બોઝે કહ્યું, “મને તારા પર વિશ્વાસ છે. હું તને નોકરી આપું છું.”
ધાડપાડુના આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો. એણે કહ્યું, “સાહેબ, મારે શું કરવાનું?”
ન્યાયાધીશ ભગવાનચંદ્ર બોઝે કહ્યું, “આ મારા પુત્રને નિશાળે મુકવા જવાનું અને નિશાળ પૂરી થાય ત્યારે એને લેવા જવાનું કામ તને સોંપું છું.” - ધાડપાડુ ન્યાયાધીશના આ વિશ્વાસને જોઈને નમી પડ્યો. આ ન્યાયાધીશ ભગવાનચંદ્ર બોઝ એ ભારતના વિશ્વવિખ્યાત વિજ્ઞાની જગદીશચંદ્ર બોઝના પિતા હતા.
માનવીના હૃદયમાં રહેલાં સતત્ત્વોમાં શ્રદ્ધા રાખવી એ કપરું કામ છે અને એ સતત્ત્વ પર શ્રદ્ધા રાખીને સાહસ કરવું તે અત્યંત વિરલ છે. ન્યાયમૂર્તિ ભગવાનચંદ્ર બોઝને એ ધાડપાડુની ભીતરમાં રહેલી સચ્ચાઈ પર વિશ્વાસ હતો અને તેથી જ તેઓ એના પર વિશ્વાસ ઠેરવવાનું સાહસ કરી શક્યા.
પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા અબ્દુર્રહીમ ખાનખાનાન એ અકબર અને જહાંગીરના સમયના શક્તિશાળી સેનાપતિ હતા અને એમની સાથોસાથ કવિ અને સાહિત્યપ્રેમી હતા. અરબી, ફારસી, તુર્કી, સંસ્કૃત અને હિંદી ભાષાનું અને અનેક વિષયોનું જ્ઞાન ધરાવનાર રહીમ બાદશાહ જહાંગીરના શિક્ષક હતા તેમ જ તેમણે યુદ્ધોમાં મુઘલ શાહજાદાઓ સાથે રહીને વિજયો હાંસલ કર્યા હતા.
કવિઓ અને કલાકારોનો પ્રશંસક અબ્દુર્રહીમ ખાનખાનાન પોતે કવિ હતા અને હિંદી અને ફારસીમાં રહીમ’ અને ‘રહીમન'ના તખલ્લુસથી કાવ્યરચના કરતા હતા. અબ્દુર્રહીમ અમીર હતા, પરંતુ પોતાનું ધન એ ગરીબો અને નિર્ધનોને વહેંચી આપતા. રાતદિવસ એમને ત્યાં સદાવ્રત ચાલતું હતું અને રહીમ જાતે પોતાને હાથે દાન આપવામાં માનતા. પોતાના ઘેર આવેલો કોઈ પણ માનવી ખાલી હાથે પાછો ફરે નહીં એની ખાસ તકેદારી રાખતા હતા. આ રહીમ પોતાને હાથે દાન આપતા હોય, ત્યારે હંમેશાં માથું નીચું રાખીને દાન આપતા હતા.
સહુ કોઈને આશ્ચર્ય થતું. અરે ! દાન જેવું ઉત્તમ કાર્ય કરતી વખતે તો વ્યક્તિનું મસ્તક ઉન્નત હોવું જોઈએ. કામ આવું ઊંચું અને માથું શા માટે નીચું ?
એક વાર એક સ્વજને રહીમને પૂછયું, “આજે જગતમાં
82 1 શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન B 83
