________________
ઋષિ યાજ્ઞવલ્ક્યએ કહ્યું, “ત્યારે એ વાણીના પ્રકાશમાં જુએ છે.”
રાજા જનકે પૂછ્યું, “પણ વાણીનો એ પ્રકાશ એને દગો દઈ જાય ત્યારે શું ?”
“રાજન, એવું બને છે ખરું કે સૂર્ય, ચંદ્ર, અગ્નિ કે વાણી મનુષ્યને અમુક સંજોગોમાં પ્રકાશ આપી શકે નહિ. દિવસના અંતે સૂર્ય અસ્ત થાય છે. પ્રાતઃ કાળે ચંદ્ર ઝંખવાઈ જાય છે. વર્ષા સમયે અગ્નિનો ઉપયોગ શક્ય બનતો નથી અને વાણીનું તો શું કહેવું? એ તો પ્રકાશ આપેય ખરી અને અંધકાર સર્જે પણ ખરી ! હા, એ ખરું કે ઋષિમુનિઓની વાણી પ્રકાશમય હોય છે, પરંતુ એય ક્વચિત્ દગો કરે ખરી.”
રાજા જનકે કહ્યું, “હે ઋષિરાજ, મારે તો એવા પ્રકાશને જાણવો છે કે જે ક્યારેય ઝંખવાય નહિ, અસ્ત થાય નહિ, જે ક્યારેય રૂંધાતો કે દગો દેતો ન હોય !”
ઋષિ યાજ્ઞવલ્ક્ય કહ્યું, “રાજન, એક એવો પ્રકાશ છે કે જે સદૈવ મનુષ્યનો માર્ગ અજવાળતો રહે છે અને તે છે આત્માનો પ્રકાશ. સૂર્ય, ચંદ્ર, અગ્નિ કે વાણી એની પ્રકાશમયતા ગુમાવી દે, તોપણ આત્મા મનુષ્યના માર્ગમાં પ્રકાશ પાથરે છે. આત્માનો એ પ્રકાશ કદી અસ્ત પામતો નથી. એ સદૈવ માનવી સાથે રહીને એને માર્ગદર્શન આપે છે.”
ઋષિના આ ઉત્તરથી રાજા જનક સંતુષ્ટ થયા.
142 ] શ્રઢાનાં સુમન
૭૧
જાતમહેનતથી જ જાત સ્વસ્થ બનશે
સઘળાં સુખ-સુવિધા હોવા છતાં ધનવાન સતત બીમાર રહેતા હતા. ક્યારેક એમને બેચેની લાગતી અને અનિદ્રાની બીમારી તો એમની સદાની સાથી હતી. એમના શરીરની સ્થૂળતા અને પેટનો ઘેરાવો સતત વધતાં જતાં હતાં. હેરાન-પરેશાન એવા આ ધનવાને બધા ઉપાયો અજમાવી જોયા.
એક વાર એમણે એક સંતનું પ્રવચન સાંભળ્યું અને પ્રવચનથી પ્રભાવિત થઈને તેઓ એ સંતને મળવા ગયા. ધનવાને પોતાની ધન-સમૃદ્ધિનું વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું. પોતાની રોજની આવકના આંકડા કહ્યા અને ગામેગામ રહેલી પોતાની સમૃદ્ધ પેઢીઓની માહિતી આપી.
સંતે આ સઘળું શાંતિથી સાંભળ્યું અને સાથોસાથ ધનવાનને કહ્યું, “ઓહ, તમારી પાસે આટલાં બધાં સુખ-સાહ્યબી છે, તો હવે જીવનમાં શું જોઈએ ? તમારી જિંદગીમાં તો એકલો આનંદ જ હશે, ખરું ને ?”
આ સાંભળી ધનિકે નિસાસો નાખતાં કહ્યું, “ક્યાં આનંદ છે? ભોજન માટે એક-એકથી ચઢિયાતા મેવા-મીઠાઈ છે; પરંતુ પાચન થતું નથી. સુખને માટે સઘળાં સાધનો છે, છતાં બીમારી પીછો છોડતી નથી. સઘળું છે, છતાં શાંતિ નથી. આનું કોઈ કારણ આપ બતાવો.”
સંતે કહ્યું, “આનું કારણ એટલું જ કે આપ અપંગ છો.”
શ્રઢાનાં સુમન C 143
