________________
પ૪ કવિતા લખે, પ્રજાનું પેટ ભરાતું નથી !
“મારા કીમતી હીરાઓ અને રત્નોનાં આભૂષણો ! તમને મેળવવા માટે મેં રાત-દિવસ જોયાં નથી. પાપ-પુણ્યનો વિચાર ર્યો નથી. તો આજે કોઈ પણ ભોગે તમે મને આ રોગમાંથી અને પીડામાંથી મુક્ત કરો.”
રાજસેવકો રાજાનો પ્રલાપ સાંભળીને મુંઝાઈ ગયા, ધીરેધીરે મરણ સમીપ આવતું જોઈને રાજાએ કહ્યું, “ઓહ ! આ રત્નો અને ઝવેરાત મેળવવા માટે મેં કેવી લૂંટ ચલાવી હતી અને ક્રૂર હત્યા કરી હતી. પરંતુ હવે આ રત્નો પણ મને ક્રૂર મૃત્યુથી બચાવી શકે તેમ નથી.”
સમ્રાટના મંત્રીએ કહ્યું, “મહારાજ , શાંત થાવ. આવી વ્યથા ત્યજી દો.”
સમ્રાટે કહ્યું, “આ મારી વ્યથા નથી, પણ અફસોસ છે. એ વાતનું પારાવાર દુઃખ છે કે આ રત્નોનો ઢગલો હું પ્રભુના દરબારમાં લઈ જઈ શકીશ નહિ. મારું મૃત્યુ થતાં આ સઘળું અહીં જ પડવું રહેશે.”
મંત્રીએ કહ્યું, “સમ્રાટ, કોઈ પોતાનું જ ૨-ઝવેરાત મૃત્યુ બાદ સાથે લઈ ગયું છે ખરું ? આપ નાહક શાને આટલી બધી વ્યથા અનુભવો છો ?”
રાજાને સત્ય સમજાયું. એણે કહ્યું, “અરે ! મેં જેટલી મહેનત સંપત્તિ એકઠી કરવા માટે કરી, એટલી જહેમત ખુદાની બંદગીમાં વિતાવી હોત તો પુણ્યનાં પોટલાં બાંધી શકત. ખુદાના દરબારમાં લઈ જઈ શકત.”
રાજાના મનમાં એવો મક્કમ નિર્ધાર જાગ્યો કે મારે મારી પ્રજાને ધન-ધાન્યથી અતિસમૃદ્ધ કરવી છે. મારું રાજ્ય એવું હોય કે જ્યાં કોઈ ગરીબ શોધ્યોય ન જડે. દરેક વ્યક્તિની પાસે પોતાનું ઘર હોય અને સહુને કામ કરવાની તક હોય. સામાન્ય માનવીન પણ સુખમય જીવન પ્રાપ્ત થતું હોય, આથી રાજાએ પ્રજાકલ્યાણને માટે યોજનાઓ કરવા માંડી. ભૌતિક સાધનો ઊભાં કરવા માંડ્યાં.
એણે વિચાર્યું કે પ્રજા પુષ્કળ કામ કરે અને પુષ્કળ સુવિધાઓ પામે. આ માટે પ્રજાને પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરવાનો અનુરોધ કર્યો.
રાત અને દિવસ રાજાના મનમાં એક જ વિચાર ચાલે કે મારા રાજ્યમાં કઈ રીતે જાહોજલાલી આવે. રાજાએ વિચાર્યું કે આ બધી કલાઓ કશી કામની નથી. કવિ કવિતા લખે, પણ એનાથી પ્રજાનું પેટ ભરાતું નથી. સંગીતકાર સંગીત રેલાવે, પણ એનાથી પ્રજાને કશો લાભ થતો નથી. આથી એણે પોતાના રાજ્યમાં સાહિત્ય, સંગીત જેવી કલાઓ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો, એટલું જ નહીં પણ પ્રજાને આવી ‘નિષ્ક્રિય’ પ્રવૃત્તિથી દૂર રહેવાની ચેતવણીરૂપ સલાહ આપી.
એક દિવસ શિકારે ગયેલા રાજાના ઘોડાનો પગ લપસી જતાં રાજા એક ઊંડા ખાડામાં જોરથી પટકાયો અને મૂછ પામ્યો. એ મુર્દામાંથી જાગ્રત થતો હતો, ત્યારે એના કાન પર મોહક ધૂન
108 | શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન B 109
