________________
૬૭
પ્રાણ લેશે પણ આત્મા નહિ લઈ શકે
હરિદાસ હસતાં-હસતાં કહ્યું, “ના, એવું નથી. માગું એટલી ભિક્ષા અને ભોજન મને મળે તેમ છે; પરંતુ હું એનો સ્વીકાર કરતો નથી.”
સાધુઓએ આનું કારણ પૂછતાં હરિદાસે કહ્યું, “ખેડૂતો ઘણી મહેનત કરીને અનાજ ઉગાડે છે. એમની એ મહેનતની કમાણી હું મફતમાં કઈ રીતે લઈ શકું ?”
આ સાંભળી અતિથિ સાધુઓએ કહ્યું, “અરે, એમાં શું ? આપ તો સાધુ છો, દાન-દક્ષિણા તો સ્વીકારવાં જોઈએ ને. તમારો એ અધિકાર છે. તમારે વળી મહેનત કરવાની શી જરૂર ?”
હરિદાસે નમ્રતાથી કહ્યું, “મને એમ લાગે છે કે એક સાધુએ પણે પોતાની મહેનતથી જીવનયાપન કરવું જોઈએ. શા માટે આપણે બીજાની મહેનતની કમાણી પર આધાર રાખીએ ? આપણે આપણા આચરણથી બીજાને માટે ઉદાહરણ પ્રસ્તુત કરવું જોઈએ. પરિશ્રમથી ભાગનારી પરમાત્માની ઉપાસનાનો કોઈ અર્થ નથી, શ્રમમાં જ સાધુતા છે."
હરિદાસનો ઉત્તર સાંભળીને અતિથિ સાધુઓ નિરુત્તર બની ગયા.
ધર્મદીક્ષાની શિબિર સમાપ્ત થઈ અને ભગવાન બુદ્ધના તમામ ભિક્ષુઓ પરિવ્રયાને માટે બહાર નીકળ્યા; પરંતુ દેવવર્ધન નામનો ભિષ્ણુ ભગવાન બુદ્ધની પાસે આવ્યો અને એણે એમની સમક્ષ વિનંતી કરી, “ભગવનું, મારી ઇચ્છા છે કે કલિંગ દેશમાં જઈને ધર્મપ્રચાર કરું. ભોગ અને ભ્રમથી દૂષિત થયેલા સમાજને સદાચારનો રાહ બતાવું. અહિંસા અને ત્યાગનો સંદેશ આપું. આપના સિદ્ધાંતોની વાત કરીને એમનું જીવન પ્રકાશિત કરું.”
કલિંગ દેશનું નામ સાંભળતાં જ ભગવાન બુદ્ધ આંખો ઊંચી કરીને ભિખુ દેવવર્ધન તરફ જોયું. એને પાસે બોલાવીને કહ્યું, વત્સ, તારી ભાવના ઉત્તમ છે; પરંતુ અતિ મુશ્કેલ છે. કલિંગના લોકો અતિ અધર્મી અને ઈર્ષાળુ છે. તું નિર્દોષ હોઈશ તોપણ તારા પર મિથ્યદોષ લગાડશે, તને અપશબ્દો કહેશે, તારા પર પથ્થરો વરસાવશે, હડધૂત કરશે. માટે કલિંગ જવાનો તારો વિચાર ત્યજી દે.”
ભિક્ષુએ વિનયપૂર્વક કહ્યું, “એથી શું ? એ માત્ર અપશબ્દો જ કહેશે ને, ફક્ત પથ્થરો જ ફેંકશે ને; પરંતુ મારી તો નહિ નાખે
ભગવાન બુદ્ધે કહ્યું, “એવું માનવાની પણ જરૂર નથી. તેઓ કોધિત થઈને તારા શરીર પર પ્રહાર કરતાં અચકાશે નહિ. મારી પણ નાખે.”
134 | શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન B 135
