________________
૬૫
‘' સર્વસ્વ નથી, પણ શૂન્ય છું
સમ્રાટ મિલિંદે ભિક્ષુ નાગસેનને દરબારમાં પધારવા આમંત્રણ આપ્યું. આમંત્રણનો સ્વીકાર કરતાં ભિક્ષુ નાગસેને કહ્યું, “પ્રેમને વશ હું આવીશ ખરો, પરંતુ સમ્રાટને એટલું કહેજો કે આ જગતમાં ભિક્ષુ નાગસેન જેવું કશું નથી. આ તો માત્ર એક ક્ષણભંગુર નામ
વિચાર્યું કે પરમાત્માય સ્વીકારશે કે ખેતીની બાબતમાં એની નિપુણતાને કોઈ આંટી શકે તેમ નથી. કાપણીની વેળા થઈ ત્યારે એ ઉમંગભેર તૈયાર થઈ ગયો. પરંતુ આ શું ?
ઊંચાંઊંચાં કૂંડાંમાં એક દાણોય ન મળે !
એ દોડતો પરમાત્મા પાસે ગયો અને ફરિયાદ કરી કે મેં ખેતીના શાસ્ત્રનું પૂર્ણરૂપે પાલન કર્યું, છતાં આમ કેમ થયું ? ત્યારે પરમાત્માએ કહ્યું કે ભલા ભાઈ, જરા વિચાર તો કર ! આ છોડને તેં સંઘર્ષની કોઈ તક જ આપી નહિ. એના પર ધ્રુજાવી નાખે એવા ઝંઝાવાત ન આવ્યા. શક્તિની કસોટી કરે તેવો આકરો તાપ કે કારમી ઠંડી એણે અનુભવ્યાં નહિ. મુશળધાર વરસાદમાં માથું ઊંચું રાખવા માટે એણે મહેનત કરી નહિ. મેઘની થરથરાવનારી ગર્જના કે વીજળીના ચોંકાવનારા ચમકારા એણે અનુભવ્યા નહિ, પછી એનો પ્રાણ કઈ રીતે સંગૃહી થાય? આવી આફતો અને દુ:ખો જ આવાં ડૂડાંને દાણા આપે છે.
હકીકતમાં સંઘર્ષ એ જ માનવીને સત્ત્વ આપે છે અને એની શક્તિ જગાડે છે. પડકારને કારણે ભીતરમાં પડેલી સુષુપ્ત તાકાત બહાર પ્રગટ થાય છે. જેમણે સંઘર્ષ અનુભવ્યો નથી, એમના જીવનમાં સત્ત્વ હોતું નથી. આથી જ સુખ અને વૈભવમાં જન્મનારી વ્યક્તિઓ જગતને નવી રાહ ચીંધી શકી નથી. જેણે મુશ્કેલીઓનો સામનો કર્યો, ઝંઝાવાતોનો અનુભવ કર્યો, એ જ આ જગતને કશુંક આપી શક્યા છે.
સમ્રાટ મિલિંદને નિમંત્રણના સ્વીકારથી આનંદ થયો. પણ ભિક્ષુ નાગસેનના ઉત્તરથી આશ્ચર્ય પામ્યો. એમણે કેમ આમ કહ્યું હશે કે ભિક્ષુ નાગસેન જેવું કશું જ નથી ! એ તો માત્ર ક્ષણિક સંજ્ઞા છે.
સમ્રાટને મળવા માટે રથમાં બેસીને ભિક્ષુ નાગસેન આવ્યા. સમ્રાટે આદરસત્કાર કરતાં કહ્યું, “પધારો, ભિક્ષુ નાગસેન, અમે આપનો હૃદયના અતિ ઉલ્લાસથી રાજસભામાં સત્કાર કરીએ છીએ. ભિક્ષુ નાગસેનનું અમે સ્વાગત કરીએ છીએ.”
તરત જ ભિક્ષુ નાગસેને ઉત્તર આપ્યો, “તમારા સ્વાગતનો સ્વીકાર કરું છું, પરંતુ ભિક્ષુ નાગસેન જેવું કશું છે જ નહિ.”
સમ્રાટે પૂછયું, “આપની વાત અમને સમજાતી નથી. એક બાજુ આપ અમારું સ્વાગત સ્વીકારો છો અને બીજી બાજુ કહો છો કે ભિક્ષુ નાગસેન જેવું કશું છે જ નહિ, આ કેવી રીતે બની શકે ?”
ભિક્ષુ નાગસેને કહ્યું, “સમ્રાટ ! જુઓ, હું તમને સમજાવું.
13D શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન 131
