________________
૪૨ |
મારા કરતાં કૂતરો વધુ ક્ષમાશીલ !
આપના જેવા દાનવીરનો જોટો જડવો મુશ્કેલ છે. આપ દાન કરો છો, તો શા માટે માથું નીચું રાખો છો ?”
- કવિ રહીમે કહ્યું, “દોસ્ત, માથું નીચું રાખતો નથી, પરંતુ શરમને કારણે મારું માથું ઝૂકી જાય છે.”
મિત્રએ પૂછ્યું, “દાન આપવું અને શરમ અનુભવવી ? આ તે કેવું ? તમને શેની શરમ આવે છે ?”
રહીમે કહ્યું, “હું દાન આપું છું ત્યારે લોકો મારી પ્રશંસા કરે છે. મારો આભાર માને છે. મળેલા દાન માટે દુઆ આપે છે, પરંતુ હું જાણું છું કે હું આને માટે યોગ્ય નથી અને આથી જ મારું માથું શરમથી ઢળી પડે છે.”
અરે, આપ તો આવી પ્રશંસા માટે સર્વથા યોગ્ય છો, પછી શરમ શેની ?”
રહીમે કહ્યું, “શરમ એ માટે આવે છે કે દાન દેનાર તો ઈશ્વર છે. હું તો માત્ર એક નિમિત્ત કે માધ્યમ છું. લોકો મને નિમિત્ત સમજવાને બદલે મને જ દાતા માને છે અને તેથી મારું માથું શરમથી ઝૂકી જાય છે.”
| મુઘલ સમયના યુદ્ધવિજેતા અને શક્તિશાળી સેનાપતિ રહીમના હૃદયમાં રહેલી ભાવના જોઈને એમનો મિત્ર ગદ્ગદિત થઈ ગયો.
સદા સમભાવમાં રહેતો એક સાધક હંમેશાં કાળાં વસ્ત્રો પહેરતો હતો. એ પ્રાર્થના કરતો હોય કે ભજન ગાતો હોય, ગ્રંથનું અધ્યયન કરતો હોય કે ધ્યાન ધરતો હોય; પરંતુ દરેક ધર્મક્રિયા વખતે કાળાં વસ્ત્રો જ પહેરે. ક્યારેક કોઈ એને પ્રશ્ન કરે, “અરે ભાઈ ! એવું તે કોનું મૃત્યુ થયું છે જેના શોકમાં તમે રાત-દિવસ કાળાં વસ્ત્રો ધારણ કરો છો ? કોઈ નિકટના સ્વજનના અકાળ અવસાનનો ઊંડો આઘાત લાગ્યો છે ?”
આ સાંભળી સાધક હસી પડતો અને કહેતો, “બાહ્ય સંસાર ત્યજી દેનારને આવો આઘાત લાગે ખરો ? શોકનાં શ્યામ વસ્ત્રો એ માટે પહેરું છું કે ઘણાં વર્ષોથી મારી સાથે રહેતા કામ, ક્રોધ, લોભ જેવા મિત્રો હમણાં જ અવસાન પામ્યા છે.”
એક વ્યક્તિને આ સાધકની પરીક્ષા લેવાનું મન થયું. એણે અતિ આગ્રહ કરીને સાધકને પોતાને ઘેર ભોજન માટે નિમંત્રણ આપ્યું. સાધક એના ઘરમાં પ્રવેશ્યો એટલે કીમતી ભેટ આપીને એનું સ્વાગત કર્યું. સાધકે સ્વાગત સ્વીકાર્યું; પરંતુ ભેટ સ્વીકારી નહિ. એ પછી યજમાને જમવાનો સમય થયો હોવા છતાં એને ઘરમાં બેસાડી રાખ્યો. સાધક શાંતિથી એક ખૂણામાં બેઠો. છેક સાંજ થવા આવી એટલે યજમાને કહ્યું,
ઊઠો, પધારો.” સાધક એમ સમજ્યો કે ભોજન માટે નિમંત્રણ આપે છે;
84 D શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન B 85
