________________
૨૯ |
પગને બદલે પાંખો ધરાવતો પુરુષ !
ફકીરબાબા આ શિખામણ આપીને ચાલ્યા ગયા. એ પછી જીવનભર ક્યારેય ગુરુદયાલ મલ્લિક્સે એ ફકીરબાબાનો મેળાપ થો નહીં, પરંતુ એમની શિખામણ એમના ચિત્તમાં શિલાલેખ રૂપે અંકિત થઈ ગઈ. એ સમયથી એમને એક એવી ટેવ પડી કે તેઓ કંઈ પણ બોલે કે કરે, ત્યારે મનમાં વિચાર કરે કે મારી માતાને આ ગમશે ખરું ? અરે ! મનમાં કોઈ વિચાર આવે ત્યારે પણ એ તરત જ પૂછતા કે હું આવો વિચાર કરું તે મારી માતાને ગમશે ખરો ?
ફકીરબાબાની આ શિખામણથી ગુરદયાલ મલિક કંઈ પણ ખોટું કરતાં, બોલતાં કે વિચારતાં અટકી જતા હતા. આને કારણે કોઈ પણ પ્રકારના કુવિચાર, કુવચન કે કુકર્મના દોષમાંથી એ ઊગરી ગયા. પરિણામે અનેક ચિંતકો અને ઉત્તમ ગ્રંથોની અસર એમના વ્યક્તિત્વ પર પ્રભાવક બની રહી, સ્વામી વિવેકાનંદ, શ્રી અરવિંદ અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોર જેવા ધર્મપુરુષો અને સંસ્કૃતિચિંતકોનું સાહિત્ય માર્યું અને એના દ્વારા પોતાનું ચિત્ત ઘડ્યું. પેલા બાબાની શિખામણને કારણે પ્રત્યેક બાબતમાં એ પોતાની માતાને માનસિક રીતે નજર સમક્ષ રાખતા, તેઓ એક સંતનું જીવન જીવી ગયા.
કલારસિકને માટે ચિત્ર-પ્રદર્શન એ એક દીર્થ યાત્રા હતી. એ પ્રત્યેક ચિત્ર રસભેર નિહાળતો, એના રંગ અને રેખાને મનથી માણતો અને એમાં પ્રગટતી કલાકારની અભિવ્યક્તિને પામવા મથતો હતો. એક પછી એક ચિત્ર જોતો આ કલારસિક છેક છેલ્લા ચિત્ર પાસે આવીને થંભી ગયો. ચિત્ર સાવ અનોખું. એમાં એક વિચિત્ર મનુષ્યનું ચિત્ર આલેખ્યું હતું, જેનો ચહેરો લાંબા વાળથી ઢંકાયેલો હતો. વળી એને પગ નહીં, બલકે પાંખો હતી. મોટા ભાગની વ્યક્તિ તો આ વિચિત્ર મનુષ્યના ચિત્ર પર સહેજ દૃષ્ટિપાત કરીને બહાર નીકળી જતી હતી. એમને ચિત્ર સમજાતું. નહોતું અને તેથી કલાકારના મગજની કોઈ તુક્કાભરી કલ્પના માનીને એના તરફ કોઈ વિશેષ ધ્યાન આપતા નહોતા.
આ કલારસિક તો અંતિમ ચિત્ર પાસે ઊભો રહી ગયો અને એને ખૂબ ઝીણવટથી ચિત્રનો ભાવ ઉકેલવા મથામણ કરવા લાગ્યો. મન પરોવીને એ ચિત્ર જોતો હતો, પરંતુ એનો મર્મ હાથ લાગ્યો નહિ એટલે એ સીધો એના સર્જક પાસે પહોંચી ગયો. એણે ચિત્રકારને પૂછયું, “તમારાં ચિત્રોના ભાવ ઉકેલવા મેં પ્રયાસ કર્યો અને કંઈક અંશે સફળતા પણ મેળવી, કિંતુ તમારા આ છેલ્લા ચિત્રને હું સમજી શક્યો નથી. એમાં તમે કયો વિષય આલેખ્યો છે ?”
ચિત્રકારે કહ્યું, “એમાં મેં માનવીના જીવનમાં આવતા
58 1 શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન છે
