________________
મૈત્રી સદા હૃદયમાં વસે છે !
બગીચો જોયા પછી ફકીરે સમ્રાટના પુત્રને માત્ર એટલું જ કહ્યું, “રાજકુમાર ! હજી વધુ ત્રણ વર્ષ તમારે વિદ્યા શીખવી પડશે.”
રાજકુમાર સ્તબ્ધ થઈ ગયો. એણે પૂછ્યું, “આપની એકેએક વાતનું મેં યથાર્થ પાલન કર્યું છે. બગીચાની ત્રુટિ તો આપે બતાવી નથી અને તેમ છતાં હજી ત્રણ વર્ષ મારે શીખવું પડશે એમ કેમ કહો છો ?”
ઝેન ફકીર ઉત્તર આપવાને બદલે બગીચાની બહાર દોડ્યા અને કચરામાંથી થોડાં પાંદડાં લઈને ઊંચે હવામાં ઉડાવી દીધાં. બગીચામાં ક્યાંય નીચે ખરી પડેલું સૂકું પાંદડું દેખાતું ન હતું. તેને બદલે ઘણાં પાંદડાં દેખાવા માંડ્યાં અને ઝેન ફકીરે કહ્યું, “બસ, હવે વાત પૂરી થઈ છે. માત્ર લીલાં પાંદડાં હોય તે ખોટું છે. સૂકાં ખરેલાં પાન પણ હોવાં જોઈએ.”
માનવી જીવનમાં માત્ર હરિયાળી જુએ છે પણ એની સાથે જ વેરાનભૂમિ રહેલી હોય છે. એ જીવનમાં સતત સુખને જોવાનો પ્રયાસ કરે છે, પરંતુ આ સુખની સાથે દુઃખ રહેલું હોય છે. જીવનમાં એવું કોઈ સુખી નથી કે જેમાં દુ:ખનો અંશ ના હોય. જીવનમાં એવું કોઈ દુઃખ નથી કે જેમાં સુખ ક્યાંય છુપાયેલું ના હોય.
હકીકત એ છે કે સુખ દુઃખમાં પલટાય છે અને દુઃખ સુખમાં પલટાય છે, આપણે એને અલગ-અલગ વિચારીએ છીએ. છતાં ઝીણવટથી જોઈએ તો એ શોધી નહિ શકાય કે ક્યાંથી સુખ શરૂ થયું, ક્યાંથી દુ:ખ શરૂ થયું !
૧૮૨૧માં લંડનમાં જન્મેલા અલેકઝાન્ડર કિન્લોક ફાર્બસે આજથી દોઢસો વર્ષ પહેલાં ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં અત્યંત મહત્ત્વનું પ્રદાન કર્યું. આ ફાર્બસ સાહેબને અમદાવાદના ઇતિહાસ વિશે જાણવાની ઇચ્છા જાગી. અમદાવાદના ઇતિહાસના જાણકાર વિદ્વાનની શોધ શરૂ કરી અને એ માટે કવિ દલપતરામનું નામ સૂચવાયું.
પહેલી જ મુલાકાતથી દલપતરામથી પ્રભાવિત થયા. દલપતરામ રોજ બે કલાક ફાર્બસને ભણાવતા અને બાકીનો સમય ઐતિહાસિક ગ્રંથોની માહિતી મેળવવામાં ગાળતા. દલપતરામનો પગાર વધતો ગયો. ફાર્બસે ગુજરાતી વર્નાક્યુલર સોસાયટીની સ્થાપના કરી અને એમાં દલપતરામે ખૂબ સાથ આપ્યો.
સમય જતાં ફાર્બસ સાહેબને ઇંગ્લેન્ડ પાછા જવું પડયું. એમને સ્થાને કર્ટિઝ આવ્યા. કર્ટિઝ જોયું કે ફાર્બસ જવાથી દલપતરામે પણ એ કામ છોડ્યું હતું, પરંતુ દલપતરામની ગેરહાજરીને પરિણામે ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીનું કામ શિથિલ બની ગયું. કર્ટિઝને થયું કે દલપતરામ હોય તો જ આ કામ બરાબર ચાલે. આથી એમણે દલપતરામને આ સંસ્થામાં જોડાવા માટે વિનંતી કરી.
સોસાયટીના કામમાંથી વીસ રૂપિયાનો પગાર મળતો હતો,
46 શ્રદ્ધાનાં સુમન
શ્રદ્ધાનાં સુમન D 47.
