________________
કષાયો લબ્ધિમનના લેવાના. તેને સક્રિય કહ્યા છે. મનની ક્રિયા તે યોગ છે, જ્યારે લબ્ધિમનના કષાયરૂપે પ્રવર્તતા માનસિક ભાવો લેશ્યા છે અને તે યોગ નથી.
૨૯. સભા ઃ- લેશ્યા સરખી હોઇ શકે?
સાહેબજી ઃ- લેશ્યા કેવી ચીજ છે? દા.ત. આ દુનિયામાં સરખા મોંવાળા ઓછા મળશે. તેમ સરખી પ્રવૃત્તિવાળા કદાચ મળશે, પણ સરખી પ્રવૃત્તિમાં સરખા વિચારવાળા તો ઓછા જ મળે. જેમ ૧૦૦ માણસ જમી રહ્યા છે, ઊંધી રહ્યા છે, બોલી રહ્યા છે; આ બધાની પ્રવૃત્તિ સમાન છે. તેમાં સાથે વિચારો સરખા એવા કેટલા મળશે? હવે પ્રવૃત્તિ અને વિચાર સરખા તેવા કદાચ લાખમાં બે મળી પણ જાય. દા.ત. એક માણસ ખાવા બેઠો છે. તેના ભાણામાં કારેલાનું શાક આવ્યું. ખાતાં તેને કડવું લાગ્યું. અણગમો થયો. માટે થયું કે આ તો માથે પડ્યું. તેમ બીજો માણસ પણ ખાવા બેઠો છે અને તેના ભાણામાં કારેલાનું શાક આવ્યું. ન ભાવતું હોવાના કારણે કડવું લાગ્યું, અણગમો થયો, માટે તેને પણ થયું કે આ તો માથે પડ્યું. આમ બંનેના વિચાર સરખા છે. બંનેને દ્વેષ છે. કારેલાના શાક પર અરુચિ છે. પ્રવૃત્તિ-દ્વેષ સરખા છે, છતાં પણ કદાચ તેનો આવેગ સરખો ન હોય, તફાવત હોય. અરે ચાલો, સરખો આવેગ પણ હોય, માટે દ્વેષ સમાન હોય, જેનાથી આવેગ સરખો થયો; પણ લેશ્યા તો જુદી જ પડવાની.
આમ, પ્રવૃત્તિ-વિચાર-કષાય-આવેગ સરખા હોય છતાં લેશ્યા જુદી પડે. અસંખ્ય તફાવત હોઇ શકે. આમાં તફાવત ક્યાં આવે? તો કહે છે લબ્ધિમનમાં તફાવત આવે. એકની એક પ્રવૃત્તિમાં પણ એની પ્રકૃતિમાં, માન્યતામાં, વૃત્તિમાં લાખ ગણો તફાવત હોય છે.
લબ્ધિમનમાં જે જે ભાવો છે તેનું નામ લેશ્યા છે. એક એક લેશ્યામાં અસંખ્ય અસંખ્ય સ્થાન માન્યાં છે, પણ આ લેશ્માનાં છ નામ આપ્યાં છે. પ્રાયે કરીને માણસમાં સમાન સ્વભાવ, વૃત્તિ, પ્રકૃતિ સરખી કદાચ મળે, પણ કોપી ટુ કોપી મન અનંતામાં કેટલાનાં મળે?
૩૦. સભા ઃ- અધ્યવસાય એટલે લેશ્યા?
:
સરખા
સાહેબજી ઃ- અધ્યવસાય એ ભાવોનો સમૂહ છે. અધ્યવસાયનો પેટા ભેદ લેશ્યા, અને તેના પેટા ભેદો વૃત્તિ અને પરિણતિ છે. આ બધાં સબડીવીઝનો છે. કષાયોદયવાળામાં પણ એક લેશ્યા કે અધ્યવસાય હોય તેવું નથી. પ્રશ્નોત્તરી (પ્રવચનો)
૧૯
