________________
સ્થિર સ્વભાવ છે, ત્યાં તમે ન હલાવી શકો. જેમ આંબામાં કેરી ઊગવાનો સ્વભાવ છે, કેરી કાંઈ લીંબોળીમાં ઊગશે ખરી? આગ ગરમ કેમ છે? પાણી ઠંડું કેમ છે? રૂસુંવાળું કેમ છે? બધાના તે સ્વભાવ છે. માટે ગમે તેટલા કર્મ અને પુરુષાર્થ કામે લગાડો પણ વસ્તુના સ્વભાવ વિરુદ્ધ ઘટનાનહિ કરી શકો. માટે સ્વભાવ અનિવાર્ય છે. તેથી સ્વભાવ પરિબળને પણ માનવું જ પડશે.
પપ. સભા - પણ ધર્માસ્તિકાયથી આંગળી ન હાલી?
સાહેબજી :- તે સાધન તરીકે સહાય કરે, પણ આંગળીનો મૂળ સ્વભાવ ગતિશીલતા છે, માટે હલાવી શક્યા છો. દાંતને હલાવી શકશો? માટે ઘણી વસ્તુ એવી છે કે જે સ્થિર છે.
૫૬. સભા:- સાહેબજી! સ્થિર નામકર્મના કારણે?
સાહેબજી:- હાં સ્થિર નામકર્મના કારણે સ્થિર સ્વભાવ આવ્યો. પણ મૂળથી સ્થિર સ્વભાવનું દષ્ટાંત તો ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય છે, પણ કામ ચલાઉદષ્ટાંતમાં આંગળી હલાવી શકો, દાંત નથી હલાવી શકતા તેમ કહેવાય.
. (૪) કાળ કારણતા:-હવે આંગળી હાલી તેમાં કાળ પણ કારણ છે. જેમ આંગળી
હલાવવામાં એક, બે સેકન્ડનો ટાઈમ ગયો. હવે કોઈ કહે કે, તમે સેકન્ડના અબજમા ભાગમાં આંગળી હલાવી આપો, તો હલાવી શકશો? અમુક ટાઇમ ફાળવી ન આપો તો હલાવી ન શકાય. માટે બધામાં કાળનું પણ નિયંત્રણ છે જ. - જેમ વિજ્ઞાન કહે કે, મગને રાંધવામાં આટલી હીટ આપો તો રંધાય. હવે તમે જેટલા દાણા છે તે ગણીને, હીટનો ગુણાકાર કરી એક સાથે આપો, તો શું મગ એક સેકન્ડમાં રંધાઈ જશે? કે બળી જશે? કારણ કે અમુક સમયની પ્રોસેસ “તો જોઈએ જ, આઇનસ્ટાઇનની ગણિતની વાતોથી બધું સિદ્ધ કરાય નહિ, વાસ્તવિકતા સાથે મેળ ખાય નહિ. જેમ એક મકાન બાંધતાં ૨૫ માણસ રાખો તો ૧૨ મહિના લાગે; હવે તમે ૨૫ના બદલે ૫૦માણસો રાખો તો છ મહિનામાં બંધાશે. આગળ ૧૦૦ માણસ રાખો તો ૩ મહિનામાં બંધાશે. તેમ કરતાં લાખ માણસ કામે લગાડશો તો શું પાંચ મિનિટમાં મકાન બંધાશે? કે માણસો એક
બીજા સાથે અથડાશે? માટે બધે સમય મર્યાદા છે. માટે કાળ પણ કારંણ તરીકે પ્રોત્તરી (વચન)
૩૩
