________________
નહિ અને તે અપેક્ષાએ બરાબર છે; પણ બીજી અપેક્ષાએ મોહ સ્વયં મિથ્યાજ્ઞાન છે, જેમાં તમને મારું ઘર એવી મમત્વ બુદ્ધિ છે, પરંતુ જે વાસ્તવમાં ઘર તમારું નથી, કેમકે તમારા જીવતાં ઘર તૂટી જાય, અરે ઘર હોવા છતાં તમે ઊપડી જાઓ; માટે એ એક ભ્રમ છે કે આ મારું ઘર છે. ભ્રમ એ મિથ્યાજ્ઞાન છે. તેને નિશ્ચયદષ્ટિ મિથ્યાજ્ઞાન કહે છે. વિચારો તો મોહ છે એટલે ભ્રમ છે. જેમ દત આપેલું કે, પર્વત પર રહેલાને નીચે જતા બધા વહેંતિયા દેખાય, પણ તેને ખબર છે કે તેઓ બધા કાંઈ વહેંતિયા નથી. તેમ હજુ સમ્યગ્દષ્ટિને મોહરૂપ મિથ્યાશાન છે પણ તેને તેની મિથ્થારૂપતાનું સમ્યગ્લાન છે.
જેમ અંધારી ઓરડીમાં સાંજે તમે જઈને બેઠા, અને કોઈ ઓચિંતું કહે કે આ ખૂણામાંસાપ જોયો હતો, તો શું થાય? ગભરાઇ જાઓને? તેમાં યોગાનુયોગ દોરડી લટકતી હોય અને તેને પવનથી હાલતી જુઓ, તો શું થાય? સાપ જ લાગે ને? ગભરાઈ જાઓ, પસીનો છૂટી જાય. પણ તે વખતે કોઈ આવીને કહે કે, આ સાપ નથી પણ દોરડી છે, કારણ મેં જ બપોરે બાંધી હતી. એ આગળ વધીને હાથમાં બતાવે, ત્યારે તો ધરપત થઈ જાય. તમને આ દોરઠી સાપ છે તેવું જે જ્ઞાન હતું તે ભ્રમ હતો, તેની ભ્રમરૂપે ખબર ન પડી ત્યાં સુધી તમે ભયભીત હતા, પણ ખબર પડ્યા પછી? ,
તેમ સમ્યગ્દષ્ટિને મોહરૂપ મિથ્યાજ્ઞાન આત્મામાં બેઠું છે, પણ તેને ખબર છે કે આ મિથ્યાજ્ઞાન છે, માટે તેને જોખમ નથી; કારણ મિથ્યાજ્ઞાનની સાચી સમજણ તેને મળી ગઈ છે, માટે આ અપેક્ષાએ કહ્યું કે સમ્યગ્દષ્ટિનું બધું જ્ઞાન સમ્યગુ; પરંતુ સમ્યગ્દષ્ટિને મોહના હોય તેવું નથી. તે દીકરાને મમત્વથી પોતાનો માને છે, માટે તેને મોહ છે; પણ જે મારો નથી છતાં તેને મારો માનું છું, તે મારો ભ્રમ છે, તેમ તે સમજે છે. તે જ સમ્યક્તની વિશેષતા છે.
૧૫.સભા:- દશમા ગુણસ્થાનકના સંજ્વલન લોભને સમજાવો.
સાહેબજી -સંજ્વલન લોભ સમજવા અવ્યક્ત કષાયને સમજવા પડે. કષાયો ૬૪ જાતના છે અને તેના પેટા ભેદો ઘણા છે, જેને સમજવા વિસ્તાર ઘણો માંગે તેમ છે. કષાયો પર વોલ્યુમોનાં વોલ્યુમો ભરાય તેટલું તત્ત્વ છે. ૬૪ કષાયનું જૈનશાસ્ત્રમાં અદ્ભુત વિવેચન છે. આ વિષય બહુ જ વિસ્તાર માંગે તેવો છે, માટે અત્યારે લેતો નથી. '
૯૨.
- પ્રોત્તરી (પ્રવચનો)
