________________
૧૬ માર્ચ, ૨૦૦૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
પરિણત થયેલો છે.]
આમાં કૃષ્ણ, નીલ અને કાપોત એ ત્રણ અશુભ લેશ્યાનો વર્ણ પધલેશ્યાનાં લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે:
અપ્રીતિકર, અમનોજ્ઞ હોય છે. ત્રણા શુભ લેશ્યાનો વર્ણ પ્રીતિકર. અને पयणुक्कोहमाणे य मायालोभे य पयणुए ।
- મનોજ્ઞ હોય છે. पसंतचित्ते दंतप्पा जोगवं उवहाणवं ।।
માણસના કે અન્ય જીવના શરીરની ચામડીના જે રંગો છે તે દ્રવ્ય तहा पयणुवाई य उवसंते जिइंदिए ।
લેશ્યાને કારણે છે એમ ન સમજવું. એ રંગો નામકર્મ પ્રમાણે હોય છે एयजोगसमाउत्तो पम्हलेसं तु परिणमे ।।
અને તે સ્થૂલ દૃષ્ટિથી નિહાળી શકાય છે. દ્રવ્ય લશ્યાનાં પરમાણુ સૂક્ષ્મ - [જે મનુષ્યનાં ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ અત્યંત અલ્પ હોય,. હોય છે. આથી જ કોઈક ગોરો માણસ ઘાતકી હોઈ શકે છે અને ' ચિત્ત પ્રશાંત હોય, પોતાના આત્માનું દમન કરતો હોય, યોગી અને એની કૃષ્ણ વેશ્યા સંભવી શકે છે. તેવી જ રીતે કોઈ માણસ તદ્દન ઉપધાન (તપશ્ચર્યા) કરવાવાળો હોય, અલ્પભાષી, ઉપશાન્ત, જિતેન્દ્રિય શ્યામ હોય અને છતાં એ પવિત્ર, જ્ઞાની, શુભ લેશ્યાવાળો હોઈ શકે હોય–આ બધાંથી જે યુક્ત હોય તેનામાં પદ્મલેશ્યા પરિણત થયેલી છે. આપણાં તીર્થકરો રાતા વર્ણના, નીલ વર્ણન, કંચન વર્ણના હતા. હોય છે.]
એટલે દેહવર્ણ અને વેશ્યાવર્ણ એ બે જુદા છે. દ્રવ્ય લશ્યાના વર્ણ, શુકલેશ્યાનાં લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે:
ગંધ, રસ અને સ્પર્શ એ ચાર લક્ષણમાંથી વર્ણ મનુષ્યના મનને અને अट्टरुद्दाणि वज्जित्ता धम्मसुक्काणि साहए।
શરીરને વધુ પ્રભાવિત કરે છે. એટલે વેશ્યાવર્ણનો પ્રભાવ દેહવર્ણ પર पसंतचित्ते दंतप्पा समिए गुत्ते य गुत्तिसु ॥ सरागो वीयरागो वा उवसंते जिइंदिए ।
તીવ્ર અશુભ લેશ્યાવાળા માણસોની પાસે બેસતાં વાતાવરણ બહુ एयजोगसमाउत्तो सुक्कलेसं तु परिणमे ।।
તંગ લાગે છે. ક્યારેક કોઈ ક્રોધી માણસના ક્રોધની એવી અસર થાય જે મનુષ્ય આધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન છોડીને ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાન છે કે શાન્ત સ્વભાવનો સામો માણસ પણ ઉશ્કેરાઈને ક્રોધ કરવા લાગે ધરે છે, પ્રશાન્ત ચિત્તવાળો છે, પોતાના આત્માનું દમન કરવાવાળો છે, છે. બીજી બાજુ કેટલાક પવિત્ર મહાત્માઓની શુકલ લેશ્યા એવી સમિતિ અને ગુપ્તિથી ગુપ્ત છે, ઉપશાન્ત અને જિતેન્દ્રિય છે, સરાગ પ્રબળ હોય છે કે એમની સાથે તકરાર કરવાના આશયથી આવેલો (અલ્પરાગી) કે વીતરાગ હોય છે તે શુકલ લેશ્યામાં પરિણત હોય છે. માણસ એમને જોતાં જ શાન્ત થઈ જાય છે. મહાત્મા ગાંધીજીના કે દ્રવ્યલેશ્યા પુદ્ગલ પરમાણુઓની હોય છે અને પુદ્ગલ પરમાણુમાં જીવનમાં આવા કેટલાયે પ્રસંગો બન્યા હતા. કેટલાક યોગી મહાત્માઓ વર્ણ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ હોય છે. એટલે છએ દ્રવ્ય લશ્યાનાં વર્ણ, જંગલમાં હોય તો હિંસક પ્રાણીઓ એમની પાસે આવીને શાત્ત બનીને રસ, ગંધ અને સ્પર્શ કેવા પ્રકારનાં હોય છે એ ભગવાને ભગવતીસૂત્ર, બેસી જતાં હોય છે. આ બધો લૈશ્યાનો જ પ્રભાવ છે. ઉત્તરાધ્યયન, પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર વગેરેમાં કહ્યાં છે.
- કૃષ્ણ, નીલ અને કાપોત એ ત્રણ લેશ્યાની ગંધ મરેલી ગાય, મરેલું લેશ્યાઓના વર્ણ, રસ વગેરે કેટલા હોય છે તે વિશે ભગવાને કુતરું, મરેલો સર્પ વગેરેની ગંધ કરતાં પણ વધુ દુગંધમય હોય છે. ભગવતીસૂત્રમાં કહ્યું છે:
તેજોલેશ્યા, પદ્મવેશ્યા અને શુકલલેશ્યા એ ત્રણ લેશ્યાની ગંધ mયા! ટુત્રને પડુત્ર–પંચવUT, પંસા, ટુ અંધા, ગટ્ટ /સા પUTI I સુગંધી પુષ્પ, ઘસેલાં સુગંધી દ્રવ્યો વગેરેની સુગંધ જેવી હોય છે. માવજં પડુબૈ–મવUણા, રસી, અiષા, માસા પછUTTI |
કૃષણા લેશ્યાનો રસ (સ્વાદ) કડવું તુંબડું, કડવો લીંબડો, કુટજ, - હે ગૌતમ ! દ્રવ્ય લશ્યાની અપેક્ષાએ એમાં પાંચ વર્ણ, પાંચ રસ, કુષ્ણકંદ વગેરેના સ્વાદ કરતાં પણ વધુ કડવો હોય છે. નીલ લશ્યાનો બે ગંધ અને આઠ સ્પર્શ કહ્યા છે. ''
રસ સૂંઠ, મરી, પીપર, મરચું, ચિત્રમૂલ વગેરેના સ્વાદ કરતાં પણ વધુ ભાવલેશ્યાની અપેક્ષાએ તે વર્ણરહિત, રસરહિત, ગંધરહિત અને તીખો હોય છે. કાપોતલેશ્યાનો રસ કાચી કેરી, કાચું કોઠું, કાચું સ્પર્શરહિત છે.]
દાડમ, બીજોરું, બીલું, ફણસ વગેરેના સ્વાદ કરતાં પણ વધુ તુરો હોય દ્રવ્યલેશ્યાઓ છ છે, પરંતુ એના વર્ણ (રંગ) પાંચ બતાવવામાં છે. આ ત્રણે લશ્યાનો રસ અપ્રીતિકર, અમનોજ્ઞ હોય છે. તેજો આવ્યા છે, કારણકે કાપોત (કબૂતરના રંગ જેવી) વેશ્યાનો જુદો વર્ણ વેશ્યાનો રસ પાકી કેરી, પાર્ક કોઠું, પાકું દાડમ વગેરેના સ્વાદ જેવો નથી, પણ તે કાળો અને લાલ એ બે વર્ણાના મિશ્રણવાળો વર્ણ છે. આ ખટમીઠો હોય છે. પા વેશ્યાનો રસ ચન્દ્રપ્રભા, ઉત્તમ વારુણી, મધ, છ દ્રવ્યલેશ્યાના વર્ણ (રંગ) સમજાવવા માટે નીચે પ્રમાણે ઉદાહરણ ખજૂરાસવ, દ્રાક્ષાસવ વગેરેના સ્વાદ જેવો મધુર હોય છે. શુકલ લેયાનો આપ્યાં છે:
રસ ગોળ, સાકર, ખજૂર, દ્રાક્ષ, ખીર, લાડુ વગેરેના સ્વાદ જેવો મીઠો કુણ લેશ્યા કાળાં વાદળ, અંજન, પાડાના શિંગડાં, અરીઠાં, હોય છે. * ગાડાની મળી, આંખની કીકી, ભમરો, કાળી કેસર, કોયલ, કાળી કૃષ્ણ, નીલ અને કાપોત એ ત્રણે લશ્યાનો સ્પર્શ કરવત, ગાયની કનેર વગેરેના કાળા વર્ણ કરતાં પણ વધારે કાળી હોય છે. જીભ, સાગવૃક્ષનાં પાંદડાં વગેરેના જેવો કર્કશ હોય છે. તેજો, પદ્મ
નીલું લેયા અશોકવૃક્ષ, ચાસ પક્ષીની પાંખ, વૈડૂર્ય નીલમણિ, અને શુકલ એ ત્રણ લેયાનો સ્પર્શ માખણ, શિરીષનાં ફૂલ વગેરેના પોપટની પાંખ, કબૂતરની ડોક વગેરેના નીલ રંગ કરતાં વધુ નીલ કોમળ સ્પર્શ કરતાં વધારે કોમળ હોય છે. વર્ણવાળી હોય છે.
દ્રવ્ય લશ્યાના વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ વિશે જે અહીં કહ્યું છે તે કાપોત લેશ્યા કબૂતરની ડોક, કોયલની પાંખ, અળશીનાં ફૂલ એ પુદ્ગલ પરમાણુઓમાં કેટલી ક્ષમતા રહેલી છે તે બતાવવા માટે વગેરેના વર્ણ જેવી, કાલલોહિત વર્ણવાળી હોય છે. '
છે. એવાં પરમાણુઓ બહાર જો સ્કંધરૂપ હોય તો આવો અનુભવ તેજોવેશ્યા લોહી, બાલસૂર્ય, ઇગોપ, હિંગળો, પોપટની ચાંચ, અવશ્ય થાય.' દીપશિખા, લાખ વગેરેના વર્ણ જેવી હોય છે.
શુભ અને અશુભ લેશ્યાનાં સ્થાન ક્યાં ક્યાં અને ક્યારે ક્યારે હોય ''પઘલેશ્યા ચંપાનું ફૂલ, હળદર, હડતાલ, સુવર્ણ, વાસુદેવનું વસ્ત્ર છે એ માટે ભગવાને કહ્યું છે કે અસંખ્ય અવસર્પિણી અને અસંખ્ય વગેરેના વર્ણ જેવી હોય છે.
' ઉત્સર્પિણીના જેટલા “સમય” અને ચૌદ રાજલોકના જેટલા આકાશપ્રદેશો. શુકલતેશ્યા શંખ, મચકુંદનાં ફૂલ, દૂધની ધાર, રૂપાનો હાર, શરદ હોય તેટલાં શુભાશુભ લેશ્યાનાં સ્થાન જાણવાં. મતલબ કે સર્વ કાળે 2&તુની વાદળી, ચંદ્ર વગેરેના વર્ણ જેવી હોય છે.
અને સર્વ ક્ષેત્રે શુભ અને અશુભ લેશ્યા હોય છે.
