________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જૂન, ૨૦૦૪
બંનેમાં કોણ ચઢે ? ટુંકાણમાં પાપનિવૃત્તિ પ્રધાન ધર્મ છે. ચિંતન-મનન થકી પાપો ઓછાં કરવા તરફ જવાશે. અત્ર Negative
‘આમાણે ધમ્મો' તેથી પ્રભુએ પ્રથમ આજ્ઞા પાપ છોડવાની કરી (નકારાત્મક) પ્રયોગ છે; નહીં કે Positive (હકારાત્મક). આ પ્રયોગથી છે. પ્રતિક્રમણ ગાથા ૪૮માં કહ્યું છે કે “પડિસિદ્ધાણં કરણે (પ્રતિષેધનું આગળ વધવું વધુ હિતાવહ તથા લાભદાયી નીવડશે. કરવું) કિચાણમકરણે' (કૃત્ય કરવા યોગ્યને ન કરવું). અત્રે બંનેમાં પ્રભુના દર્શન-વંદનાદિ કરવા જેઓ જઈ શકતા ન હોય અથવા . (પક્ષમાં) પાપ લાગે છે. આ રીતે ધર્મ કરતાં પહેલાં અધર્મ ન કરવાની ત્યાં ગયા વગર તેનો લાભ લેવો હોય તો ચૈત્યવંદન, સામાયિક, પ્રતિજ્ઞા બહુ જરૂરી છે. એક વાત નોંધી લઇએ કે પાપો મુખ્યત્વે પ્રતિક્રમણાદિમાં આમ બોલાય છે કે “સબૂાઈ તાઈ વંદે ઇહ સંતો તત્ય અંધારામાં એકાંતમાં જ થાય છે. કેમકે કોઈ-જાણી જશે તેનો ડર છે. સંતાઈ'. અને તે પણ કેટલાં ? એક-બે નહીં પરંતુ તીર્થગંદનામાં કહ્યું
પુણ્ય-પાપની ચતુર્ભાગી પડે છે. જેમ કે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય, પાપાનુબંધી છે કે અઢી દ્વિપમાં જે અણગારો, અઢાર સહસ્ર શીલાંગના ધારકો, પુણ્ય, પાપાનુબંધી પાપ, પુણ્યાનુબંધી પાપ, ગત જન્મમાં ધર્મારાધનાથી વિહરમાન વંદુ જિનવીરા, સિદ્ધ અનંનમું નિશદિશ. ભાવના સહિત જો પુણ્ય સારું બાંધ્યું; જેથી ધન-સંપત્તિ ખૂબ મળી જેનો ઉપયોગ હિંસા, આમ કરાય તો બેડો પાર ન કેમ થાય ? વળી જિનેશ્વરો ઉપરાંત ચોરી, જૂઠ, શિકાર, વેશ્યાગમનાદિ જેવાં પાપકર્મોમાં ખર્ચી નાંખી. “અઠ્ઠાઈન્વેસુમાં કહ્યું છે કે;નવાં પાપો બંધાતા હોય તેને પાપાનુબંધી પુણ્ય કહેવાય. જેમકે મમ્મણ “અઠ્ઠાઇક્વેસુ દીવસમુદેસુ, પનરસસુ કમ્મભૂમીસુ, શેઠ. જેણે સાધુ ભગવંતને લાડુ વહોરાવી પુણ્ય બાંધ્યું પરંતુ લાડુ પાછો જાવંત કે વિ સાહુ રયહરણ ગુચ્છ પડિગહધરા.” લેવાની ચેષ્ટાથી પાપ બાંધ્યું. બીજા ઉદાહરણમાં ગત જન્મોના પાપોના ખરેખર આ વિચારો-મનન કરીએ તો ૧૪ રાજલોકમાં કોઈ પણ ઉદયથી તે દુ:ખી છે; પરંતુ દાનાદિ ધર્મ સેવી નવા પુણ્યનું ઉપાર્જન બાકી ન રહી જાય ! અત્રે શાસન દિવાકર ગચ્છાધિપતિ વિજય કર્યું. જેમકે રોહિણીયો ચોર તથા ગરીબ ખેડૂતનો દીકરો જેણે મહામૂલ્ય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મૃતિપટ પર આવે છે, તેમને વિષે કહેવાયું છે કે માંગેલી ખીર ખૂબ અનુમોદના સાથે મુનિને ધરી દીધી જેથી બીજા તેઓ જે જે દેરાસરમાં જાય ત્યાં ત્યાં પ્રભુની પ્રત્યેક પ્રતિમા આગળ જન્મમાં તે શાલિભદ્ર અઢળક સંપત્તિનો માલિક થયો.
ત્રણ ત્રણ ખમાસણા દેતાં એટલું જ નહીં પણ શત્રુંજય પર દરેકે દરેક પાપાનુબંધી પાપને તો તિલાંજલિ જ આપવી રહી. તે માટે શું કરવું મૂર્તિ આગળ એમણે ત્રણ ત્રણ ખમાસમણા દીધાં છે ! ધન્ય છે તેમની જોઇએ ? પાપો પ્રત્યે તીવ્ર પશ્ચાત્તાપ કે પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું જોઇએ. પુણ્ય ધીરજ તથા ધર્મશ્રદ્ધાદિને ! શ્રી કૃષ્ણ ૧૮,૦૦૦ સાધુઓને વંદન કરી સંપાદન કરવા કરતાં પાપ ન કરવાનો મનસૂબો ઘડવો જોઇએ. તે માટે તીર્થકર નામકર્મ બાંધ્યું હતું. કહેવાતો ધર્મ કર્યાનો સંતોષ ઘટાડી પાપ કરવાની વૃત્તિ માટે અસંતોષ કેટલાંક બીજાં સૂચનો કરું. પ્રભાતે ઊઠી ગૌતમસ્વામીને યાદ કરી રહેવો જોઇએ. તે માટે વ્રત, તપ, સામાયિક, પ્રતિક્રમાદિ અનુષ્ઠાનો અંગૂઠે અમૃતવશે લબ્ધિ તણા ભંડાર શ્રીગુરુ ગૌતમ સમરતાં પ્રગટે કરતાં પહેલાં મનન, ચિંતન, ધ્યાન, અનુપ્રેક્ષાદિ માટે સૌ પ્રથમ આમ કેવળજ્ઞાન.” વળી દિવસ-રાત દરમ્યાન કંઈ પણ ન સૂઝે તો ‘નમામિ વિચારવું કે ૧૪ રાજલોક સાથેનો મારો સંબંધ હવે હું રાખતો નથી અને સર્વે જિણાણું, ખામેમિ સવે જીવાણ, સાધૂનાં દર્શન પુણ્ય.” તથા રાત્રે મનને ઢેડવાડે રવાના ન કરતાં અહીં મારા મનને કેન્દ્રિત કરું છું. સૂતા પહેલાં આટલું બોલી નિદ્રાધીન થવું. ‘જ્ઞાન મારું ઓશિકું, શિયળ
તે માટે પરભાવમાંથી મનને સ્વભાવમાં લાવવું રહ્યું. ઇરિયાવહિનું મારો સંથારો, ભર નિદ્રામાં કાળ કરું તો વોસિરામિ વોસિરામિ.” વળી યથાર્થ ચિંતન કરી “ગમણાગમો'માંથી મનને એકાગ્ર કરવું જોઇએ. “આહાર શરીરને ઉપધિ પચ્ચકખું પાપ અઢાર, મરણ પામું તો વોસિરીએ એકેન્દ્રિયથી માંડી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવોને મેં જે ૧૦ રીતે દુભવ્યા છે જીવું તો આગાર.” જીવી જવાય તો બારી ખુલ્લી રાખી છે. કેવી છે તે માટે પશ્ચાત્તાપ કરું છું. ઇરિયાવહી પડિક્કમતાં શુભધ્યાનો થકી જિજિવિષા ! કેવી વાણિયા બુદ્ધિ ! | અનેક ઘોર પાપોનો વિલય થાય છે. વિશુદ્ધિકરણ કરવા માટે પાપોને આથમતો સૂર્ય પણ અગૂઢ સંકેત કરી જાય છે. ઉત્થાય ઉત્થાય શલ્ય વગરના કરવા રહ્યા. તે માટે કાયોત્સર્ગ કરું છું.
જ્ઞાતવ્યમ્ કિમ્ મે અદ્ય સુકૃત કૃતમ્ આયુષ: ખંડમાદાય રવિરત * ઇરિયાવહીની આરાધના કરનાર ૧૮, ૨૪, ૧૨૦ પ્રકારે થતી મિતમુ ગત: IT' હિંસાથી બચી શકે. સતત ઇરિયાવહી માટે બાળ શિષ્ય ધ્યાન ખેં જીવનમાંથી એક દિવસ ઓછો કરી સૂર્ય અસ્ત પામી ગયો ! તેથી છતાં અને પ્રતિક્રમણમાં પણ ફરી શિષ્ય યાદ દેવડાવ્યું તેમ છતાં ન ખોટો આડંબર, અભિમાન, દંભ, કપટ ન કરી ધાર્મિક હોવાનો ચાળો કરવાથી ગુરુ ચંડકૌશિક નાગ થયા. તેથી બને તેટલી વાર દિવસ-રાતમાં કરતાં પહેલાં નિરીક્ષણ કરવું જોઇએ કે મારો ધર્મ શું દેરાસર કે ઇરિયાવહીનું ટણ અને મનન કરવું જોઇએ.
' અપાસરા પૂરતો નથી. બહાર આવ્યા પછી ધાર્મિકતાનો ચેહરો કાઢી અનુપ્રેક્ષા કે ચિંતન-મનન આ રીતે કરાય કે રાગ-દ્વેષ અને અસલી રાક્ષસનો ચહેરો તો નથી ધારણ કરતો ને ? તે માટે ડગલે ને કષાયોના ફળરૂપે જે મિથ્યાત્વના દોષો છે તેને એટલે કે સમ્યકત્વ- પગલે વિનય રાખવો જોઇએ, કરવો જોઇએ. કહેવાય છે કે નમ્યા તે મોહનીય, મિશ્રમોહનીય અને મિથ્યાત્વ મોહનીય પરિહરી સુદેવ- સૌને ગમ્યા. વળી વિનયની વ્યાખ્યા પણ આમ કરાય છે. વિનયતિ સુગુરુ-સુધર્મ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની વિરાધના પરિહરી સમ્યકત્વ મેળવવા પૂરી કરોતિ અષ્ટવિધ કર્માણિ ઇતિ વિનયઃ” | ઉદ્યમશીલ છું. તે માટે મન-વચન અને કાયાની દુષ્પવૃત્તિઓ પરિહરી ચૈત્યવંદન કરવાની વૃત્તિ કે વૈર્ય-ધીરજ ન હોય તો જગચિંતામણિમાંની મન-વચન-કાયાની ગુપ્તિ માટે પ્રયત્નશીલ થવા માંગું છું. આ ત્રણે પંક્તિ “સત્તાણવઈ સહસ્સા, લખ્યા છપન્ન અટ્ટકોડીઓ બત્તીસ બાસિયાઇ ગુપ્તિ વગર તેના અભાવમાં કુણા-નીલ-પીત વેશ્યા, રસગારવ, તિયલોએ ચેઇએ વંદે' (ત્રણે લોકના આઠ કરોડ છપ્પન લાખ સત્તાણું ઋદ્ધિગારવ તથા સાતા ગારવ માથું ઊંચકે તેમ છે.
હજાર બત્રીસો ને વ્યાસી ચૈત્યો તથા પંદરસો કરોડ (પંદર અબજ) દિવસ-રાતની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ કરતાં કાયમનોવાકુ દ્વારા માનસિક, બેંતાલીસ કરોડ અઠ્ઠાવન લાખ, છત્રીસ હજાર અને એંસી શાશ્વત ઉસૂત્ર, ઉન્માર્ગી, અકથ્ય, અકરણીય, કુતિન થકી અનિચ્છનીય બિંબોને પ્રણમું છું. કેટલો લાભ માત્ર સ્મરણપટ પર લાવવાથી, તેવી જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર સંબંધી ત્રણ ગુપ્તિ, ચાર કષાયો, ચાર શિક્ષાવ્રતો, રીતે ભરખેસરની સઝાયનું ચિંતન કરવાથી સુખ પ્રાપ્ત થાય છે તથા બાર પ્રકારના શ્રાવકના ધર્મોનું ખંડન કર્યું હોય, વિરાધના કરી હોય તે પાપના બંધનનું વિલીનીકરણ થાય છે; “જેસિં નામગ્ગહણે પાંવબંધા માટે ફરી ન થાય તેવો નિશ્ચય કરવાની મનોવૃત્તિ સેવું છું. આ પ્રકારના વિલય જંતિ’
