________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
.
૧૬ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૪
'આમ, તપ કરવું એ એક પ્રકારની વિશિષ્ટ શક્તિ છે. અસંખ્ય આવે તો તે ત૫ અંશુદ્ધ જે ગણાય, કર્મની નિર્જરા કરવામાં તે કામ માણસો આખી જિંદગીમાં એક ઉપવાસ પણ નથી કરી શકતા. જે ન લાગે. વસ્તુતઃ આરાધક મહાત્માઓ તો એવી યાદી તરફ લક્ષ એક ઉપવાસ કરે. તે સ્વેચ્છાએ અન્નનો ત્યાગ કરે છે. એમ કરવામાં પણ ન આપે અને કોઈ પોતાના તપની પ્રશંસા કરે કે ન કરે, તેઓને શારીરિક તેમજ માનસિક શક્તિ જોઇએ. તેવું આત્મબળ જોઇએ. કશી નિસ્બત ન હોય. તેઓ તો સમતાભાવમાં જ હોય, પોતાના જેનો જેવી તપશ્ચર્યા કરે છે એવી તપશ્ચર્યા દુનિયામાં અન્ય કોઈ આત્મસ્વરૂપમાં જ હોય.
. ધર્મના લોકો કરતા નથી. વ્યક્તિગત રીતે કોઈ તપશ્ચર્યા કરે એ ઉપાધ્યાય- શ્રી યશોવિજયજીએ શુદ્ધ તપ કેવું હોય તે વિશે જુદી વાત છે, પણ સામુદાયિક કક્ષાએ અન્ય કોઈ ધર્મમાં અઠ્ઠાઈ કે “જ્ઞાનસાર'માં લખ્યું છેઃ | * માસખમણ જેવી તપશ્ચર્યા થતી નથી. મુસલમાનોમાં રોજા છે, પણ પત્ર વૃદ્ધ નિવાર્યા ૩, ૪ષાયા તથા હૃતિઃ તેમાં આખી રાત ખાઈ શકાય છે. માત્ર ક્રમ ઊલટો છે.
સાનુવ-જા નિનાજ્ઞા જ તત્ તપ: નિતે માણસે જો અન્ય કરતાં કંઈક વિશિષ્ટ શક્તિ પ્રાપ્ત કરી હોય તો જેમાં બ્રહ્મચર્ય હોય, જિનભક્તિ હોય, કષાયોની હાનિ હોયતરત એ શક્તિ વિશે પોતાને વાત કરવાનું મન થાય અને બીજા પણ અર્થાત્ કષાયો ઓછા થતા જતા હોય અને જિનાજ્ઞાનો અનુબંધ વધતો પોતાની શક્તિની પ્રશંસા કરે એવું તે ઇચ્છે.
જતો હોય, તે તપ શુદ્ધ મનાય છે. ભગવાને અશુદ્ધ અને શુદ્ધ વીર્ય અર્થાત્ શક્તિ કે પરાક્રમનું જે તપ કરવાથી બ્રહ્મચર્ય દૃઢ થતું હોય, જિનભક્તિનો રંગ લાગે, સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. અશુદ્ધ તપ વિશે તેમણે કહ્યું છે કે જે માણસો જિનાજ્ઞા પ્રત્યે આદર-બહુમાન થાય, કષાયો મંદ પડે એવા તપને શુદ્ધ સાંસારિક દૃષ્ટિએ બહુ ભાગ્યવાન હોય છે, જે લોકોમાં પૂજાય છે. કહેવામાં આવે છે. જેઓ સારા વક્તા છે, વ્યાખ્યાતા છે, વાદવિવાદ કરવામાં કુશળ છે કોઇને પ્રશ્ન થાય કે તો પછી તપની અનુમોદના કે પ્રભાવના કરી પરંતુ મિથ્યાદૃષ્ટિ છે એટલે કે સમ્યગુદૃષ્ટિથી રહિત છે તેવા માણસોનું શકાય કે નહિ ? અવશ્ય તપની અનુમોદના અને પ્રભાવના કરી તપ, દાન, સ્વાધ્યાય, યમનિયમ વગેરે લોકોમાં વખણાતાં હોવા છતાં શકાય. બાળકો, યુવાનો અથવા અમુક પ્રકારના બાળ જીવો તપ કરતા તે અશુદ્ધ છે. તેમના તેવા તપ વગેરેથી કર્મની નિર્જરા થતી નથી, પરંતુ હોય તો તેમને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેમના તપની અનુમોદના એથી શુભાશુભ કર્મબંધ થાય છે.
કરવી જોઇએ. એમ કરવાથી તેમને પોતાની શક્તિની પ્રતીતિ થાય છે, કોઈ મોટા રાજવી હોય, મંત્રી હોય, દીવાન હોય, સેનાપતિ હોય, વધુ મોટું તપ કરવા માટે પ્રેરણા મળે છે અને તપની યથાર્થતા સમજાય મોટા શ્રેષ્ઠી કે શ્રેષ્ઠીપુત્ર હોય, નામાંકિત પુરુષ હોય તેવી કોઈ વ્યક્તિ છે. તપ એ માત્ર લાંઘન નથી એવી સમજ આવે છે. વળી તપસ્વી જ્યારે ગૃહજીવનનો ત્યાગ કરી, પંચમહાવ્રત ધારણ કરી દીક્ષા લે ત્યારે શ્રાવક-શ્રાવિકાના બહુમાનના કાર્યક્રમો યોજાય તે પણ એક અપેક્ષાએ એ દીક્ષા-મહોત્સવમાં હજારો માણસો આવે છે અને એમની દીક્ષાનાં જરૂરી છે. એથી જેઓ તપ ન કરતા હોય તેઓને પ્રેરણા મળે છે. વખાણ ચારે બાજુ થાય છે. એવા મહાકુળમાંથી આવેલા મહાત્માઓ અલબત્ત, બહુમાનના કાર્યક્રમથી તપસ્વીમાં અહંકાર ન આવવો જોઇએ. આત્મસાધનાનું મૂલ્ય જાણે છે અને એમની બધી પ્રવૃત્તિ તપસ્વીએ માત્ર બહુમાનના કે એવા બીજા આશયથી તપ ન કરવું આરાધનામય અને મોક્ષાર્થે જ હોય છે. તેમ છતાં લોકો જિજ્ઞાસુ જોઇએ. એક શ્રીમંત વેપારીના પુત્રે અઠ્ઠાઈ કરી. એના પારણાના હોય છે. એમની વાતો જાણવા ઉત્સુક હોય છે અને એવી વાત તરત દિવસે ઘણા વેપારીઓને નિમંત્રણ આપવામાં આવયું હતું. કાર્યક્રમ પ્રસરે છે, પ્રસિદ્ધિમાં આવે છે અને પ્રચાર માધ્યમો દ્વારા અનેક લોકો મોટા હોલમાં રાખવામાં આવ્યો હતો. મહેમાનો અઠ્ઠાઈ કરનાર યુવાનને સુધી પહોંચે છે. એવા મહાત્માઓ જ્યારે કોઈ મોટી તપશ્ચર્યા કરે ચમચી રસ પીવડાવી એના હાથમાં કવર આપતા. વચ્ચે સમય મળે ત્યારે સહજ રીતે એની પ્રસિદ્ધિ થાય, પરંતુ સાધુમહાત્મા એવી એટલે યુવાન તરત કવર ખોલી, એમાંની રકમ ગણી જોઈ, પાસે પ્રસિદ્ધિથી પ્રભાવિત ન થાય. તેઓ આત્મસ્વરૂપમાં જ મગ્ન હોય. રાખેલી ડાયરીમાં તે કમ નોંધી લેતો; લગ્નના ચાંલ્લાની જેમ સંબંધીઓએ એક જ સંપ્રદાયમાં કોઈ એક સાધુએ અઠ્ઠાઈ કે માસખમરાની તપશ્ચર્યા વ્યવહાર બરાબર કર્યો છે કે નહિ એ જોવામાં પિતા-પુત્રને રસ હતો. કરી હોય અને તે સમયે તેવી જ તપશ્ચર્યા મોટા કુળમાંથી આવતા આવું તપ તે અશુદ્ધ તપ છે, બાલ તપ છે. પરંતુ કોઈ એમ કહે કે કોઈ મહાત્માએ કરી હોય તો સમાજમાં મહાકુળવાળા મહાત્માની આવું તપ કરે એના કરતાં તપ ન કરે તો સારું, તો તે પણ યોગ્ય નથી. પ્રશંસા ચારે બાજુ વધારે થાય એ દેખીતું છે. પરંતુ ધારો કે કોઈ તપ અવશ્ય કરે, પણ તેમાં શુદ્ધિ લાવવા માટે સમજાવવાની જરૂર છે. મહાત્મા પોતે એમ કહે (જો કે કહે જ નહિ) કે “એ સાધુ તો ગરીબ તપ કરવું કઠિન છે, પણ તપ જીરવવું એ તો એથી પણ વધુ કુટુંબમાંથી આવે છે, ઘણું કષ્ટ વેઠીને આવે છે એટલે અઠ્ઠાઈ કરવી કઠિન છે. એમને માટે રમત વાત છે, પરંતુ હું તો મોટા ઘરનો નબીરો હતો,
( , રમણલાલ ચી. શાહ સુખસાહ્યબીમાં ઊછર્યો હતો, ખાવાપીવાનો રસિયો હતો એટલે દીક્ષા લીધા પછી મેં જે અઠ્ઠાઈ કરી તે વધુ પ્રશંસાને પાત્ર છે'- જો આમ કહે સંઘનું નવું પ્રકાશન તો તેમનું તપ અશુદ્ધ બની જાય છે. વળી અન્ય દ્વારા થતી પ્રશંસા
પાસપોર્ટની પાંખે-ત્રીજો ભાગ પોતાને સાંભળવી ગમે તો પણ તેમનું તપ અશુદ્ધ બની જાય છે.
લેખક: ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ કોઈ સાધુ મહાત્માએ પર્યુષણમાં માસખમણ અર્થાત્ મહિનાના LI ઉપવાસ કર્યા હોય અને એ સંઘના સમાચાર છાપામાં કે કોઈ
| કિંમત-રૂા. ૨૦૦/પત્રિકામાં આવ્યા હોય અને માસખમણ કરનારાઓની યાદીમાં એT (નોંધ-સંઘના સભ્યોએ અડધી કિંમતે કાર્યાલયમાંથી મેળવી સાધુ મહાત્માનું નામ રહી ગયું હોય, તે વખતે તેઓ જો કહે અથવા
લેવું. મોકલવામાં આવશે નહિ.) : મનમાં વિચારે કે “આ છાપાવાળાંઓનું છે કંઈ ઠેકાણું ? તપસ્વીઓની
મંત્રીઓ લાંબીલચક યાદી આપી, પણ મેં તો માસખણા કર્યા તોય મારા
નિરુબહેન એસ. શાહ નામનો કાંઈ ઉલ્લેખ જ ન મળે'-આવું જો કહેવામાં કે ચિંતવવામાં
1 ધનવંત ટી. શાહ )
I
