________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No.R.N. 1.6067/57 Posted at Byculla sorting office Mumbai-400 001
Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ: (૫૦) + ૧૫૦ અંક: ૧૦ ૦ ૧૬ઓક્ટોબર, ૨૦૦૪ ૦ ૦ Regd. No. TECH/ 47890/MBI 72003-2005
૦ ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર ૦ ૦
LG QUOGI
• પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩લ્હી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા.૧૦૦/- , છૂટક નકલ રૂા. ૧૦-૦૦
તંત્રી રમણલાલ ચી. શાહ तेसि पि तवो असुद्धो।
1 ભગવાન મહાવીર
[તેમનું પણ તપ અશુદ્ધ છે.] . ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે કે તેમનું પણ' તપ અશુદ્ધ છે. અહીં ક્યારેક સાવ નાનું ગામ હોય, ચાલીસ-પચાસ ઘર હોય અને મુનિ ‘તેમનું પણ’ શબ્દો પ્રયોજવામાં આવ્યા છે. (તપ શબ્દ પુલ્ડિંગમાં મહારાજે કે આચાર્ય ભગવંતે કશો જ આગ્રહ ન કર્યો હોય તો પણ વપરાય છે અને નપુંસક લિંગમાં પણ વપરાય છે.) તેમનું પણ એટલે ગામના પ્રત્યેક ઘરમાંથી એક સભ્ય અઠ્ઠાઈ કરી હોય. ક્યારેક એક જ બીજાઓનું તો ખરું જ, પરંતુ તેઓનું તપ પણ અશુદ્ધ છે. અહીં ઘરમાંથી બધાએ અઠ્ઠાઈ કરી હોય. ૪૫ કે ૬૦ ઉપવાસ કરનારા દર ‘તેઓ' એટલે કે જે મોટા કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા છે, જેની ગણના વર્ષે નીકળી આવે છે. આવી અને બીજી અનેક પ્રકારની તપશ્ચર્યાઓની મોટા માણસોમાં થાય છે એવા સાધુ મહાત્મા. મોટા માણસોને વાત સાંભળી અન્ય સમાજ આશ્ચર્યચકિત થઈ જાય છે. આવી તપશ્ચર્યાને કેટલાક વિશેષ અધિકાર હોય છે. પરંતુ તપમાં તેઓ અપવાદરૂપ અંતે ઊજમણું થાય છે, શોભાયાત્રા નીકળે છે. આ શોભાયાત્રા નથી. વસ્તુતઃ મોટા હોવાને કારણે એમની જવાબદારી વિશેષ રહે શ્રાવકોના તપની હોય છે. સાધુ મહારાજના તપ માટે શોભાયાત્રા ન છે. મોટાનો દાખલો પહેલો લેવાય છે. ભગવાન મહાવીરે સૂત્રકૃતાંગ નીકળે. એમના તપની અનુમોદના માટે જાહેર મેળાવડા ન થવા સૂત્રના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના આઠમા અધ્યયનમાં કહ્યું છેઃ
જોઇએ. સાધુ મહારાજનું તપ ગુપ્ત રહેવું જોઇએ. એનો પ્રચાર ન તેff fપ તવો મુદ્દો, નિવવંતા જે મહાપુના આ થાય. જો તેમના દ્વારા પ્રચાર થાય, ફોટા છપાવાય તો તે તપ અશુદ્ધ जं नेवऽन्ने वियाणंति न सिलोगं पवेयए॥
બની જાય છે. જેઓ મહાકુળમાં જન્મ પામ્યા હોવા છતાં પૂજા-સત્કારાદિ માટે જૈન ધર્મમાં તપ ઉપર ઘણો ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. તપથી તપ વગેરે કરે છે તેમનું પણ તપ અશુદ્ધ છે. દીક્ષિત થયા પછી કર્મની નિર્જરા થાય છે. તપ બાર પ્રકારનાં બતાવવામાં આવ્યાં છેઃ છ તેઓ પૂજા-સત્કારાદિના ભાવ સાથે જે અનુષ્ઠાનો કરે છે તે પણ બાહ્ય તપ અને છ આત્યંતર તપ. અનશન, ઉણોદરી, વૃત્તિસંક્ષેપ, અશુદ્ધ છે. સાધુ ભગવંતોએ સામાન્ય રીતે પોતાના તપની બહુ જાહેરાત રસત્યાગ અને સંલીનતા એ છ પ્રકારનાં બાહ્ય તપ છે. પ્રાયશ્ચિત, ન કરવી જોઇએ. યથાશક્ય પોતાના તપને ગુપ્ત રાખવું જોઇએ. વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ આ છ આત્યંતર
સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રની આ ગાથામાં તવો સુતો અથવા તો મસુતો ને પ્રકારનાં તપ છે. આ મુખ્ય પ્રકાર સમજવા માટે બતાવ્યા છે. વસ્તુતઃ બદલે તવો મુદ્દો એવો પાઠ રાખીને, “એવા મોટા કુળવાળાઓનું તપ તપ અનેક પ્રકારનાં છે. ઉદાહરણ તરીકે આયંબિલ, એકાસણું, પણ શુદ્ધ છે' એવો અર્થ ક્યાંક કરવામાં આવ્યો છે. પ્રથમ દૃષ્ટિએ બિયાસણું વગેરેનો જુદો ઉલ્લેખ નથી કર્યો, પણ તે આ છ બાહ્ય તપમાં એ અર્થ બરાબર લાગે છે. એમ કરવાથી પણ અર્થ બંધબેસતો લાગે અંતર્ગત કરી શકાય છે. છે, પરંતુ અહીં ‘Sિ - પણ’ શબ્દ પ્રયોજાયો છે. જો શુદ્ધ તપની વાત * આ બારે પ્રકારનાં અથવા સર્વ પ્રકારનાં તપ મન, વચન અને હોય તો “પણ” શબ્દની આવશષ્ઠતા ન રહે. “પણ” શબ્દ જ બતાવે કાયાના યોગો ઉપર સંયમ મેળવવા માટે છે. આરંભમાં તપ કષ્ટભર્યું છે કે અહીં અશુદ્ધ તપની વાત છે. વળી, આ ગાથા પરની સંસ્કૃત લાગે છે, પણ સાધક ઉત્તરોત્તર ઉલ્લાસ અને પ્રસન્નતાપૂર્વક તપ કરતો ટીકામાં પણ અશુદ્ધ-એવો અર્થ જ આપ્યો છે તેTHTv થઈ જાય છે. કેટલાક બાહ્ય તપને લાંઘન કહીને વગોવે છે અને તમનુષ્ઠાનપણુદ્ધ. એટલે આ ગાથામાં “શુદ્ધ' નહિ પણ અશુદ્ધ' આત્મોપયોગ પર ભાર મૂકે છે, પણ જ્યાં સુધી મન, વચન અને પાઠ જ સુયોગ્ય છે.J;
કાયાના યોગો ઉપર સંયમ નથી આવતો ત્યાં સુધી આત્મોપયોગમાં - પર્યુષણ પર્વ આવે એટલે સમગ્ર જૈન સમાજમાં તપશ્ચર્યાનો એક સ્થિર થઈ શકાતું નથી. એટલે જ તપમાં બાલવીર્યથી પંડિતવીર્ય સુધી માહોલ સર્જાય છે. સંવત્સરીના દિવસે તો ભારતભરમાં લાખો માણસ વિકાસ સાધવાનો છે. પંડિતવીર્યની સાધના વગર આત્મસ્વરૂપની * ઉપવાસ કરે છે. પર્યુષણ પર્વ પછી.ઠેર ઠેર તપશ્ચર્યાના આંકડાઓ રમણતામાં એકાગ્રતા કે સ્થિરતા આવતી નથી. એટલે જ કહેવાયું છે , પ્રસિદ્ધિમાં આવે છે. કેટલાક સાધુ મહાત્માઓની એવી લબ્ધિ હોય છે કે જે સાધક થોડો આહાર લે છે, થોડું બોલે છે, થોડી નિદ્રા લે છે તથા કે એમની નિશ્રામાં તપ કરવાનો ભાવ થાય છે. ક્યાંક ત્રણ કે ચાર પોતાના સંયમનાં ઉપકરણો અત્યંત અલ્પ રાખે છે તેને દેવો પણ વંદન વર્ષના બાળકે અઠ્ઠાઈ કરી હોય એવા સમાચાર સાંભળવા મળે છે. કરે છે.
