________________
૧૬ ઓગસ્ટ, ૨૦૦૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
અનંત છે એમ કહી શકાય.
નિર્ભયતા: કેવળ દર્શન એમ અનંતુ, ગ્રહે સામાન્ય સ્વભાવજી;
શ્રી અરિહંત પ્રભુ સદેવ સર્વ-ભયથી રહિત હોય છે. વષર અનંતથી ચરણ અનંત, સમરણ સંવર ભાવજી.
નિષ્કામતા:
શીતળ જિનપતિ...૪ પ્રભુએ પરિપૂર્ણ આત્મિક સંપદા પ્રાપ્ત કરી હોવાથી તેઓને કેવળજ્ઞાન ગુણની માફક, સઘળા જીવ-અજીવાદિ દ્રવ્યોના કોઇપણ પ્રકારની ઇચ્છા કે કામના હોતી નથી. - • સામાન્ય સ્વભાવને જોવાનો કેવળદર્શન ગુણ પણ અનંત છે. સ્વાધીનતા:
સ્વગુણમાં રમણતા અને પરભાવની નિવૃત્તિ એ ચારિત્ર્ય ગુણની પ્રભુને આત્મ-સ્વભાવ કાયમી સ્વાધીન છે, કારણ કે તેઓએ પરિણતિ છે. પ્રભુને કેવળ ચારિત્ર્ય વર્તતું હોવાથી તેઓને કર્મરૂપ પરાધીનતામાંથી ક્ષાયિકપણે મુક્તિ મેળવી છે. સ્વગુણોમાં સ્થિરતા વર્તે છે અને પરભાવનો સદંતર અભાવ વર્તે અવિનાશતા: છે અને આ સંવરભાવરૂપ ચારિત્ર્યની અનંતતા છે. “સમરણ સંવર પ્રભુને જન્મ– જરા-મરણના ફેરા ટળવાથી તથા તેઓની સર્વ ભાવજી'નું બીજું પણ એવું અર્થઘટન થઈ શકે કે, જે ભવ્યજીવને શ્રી આત્મિક સંપદા નિત્ય હોવાથી તેઓ અવિનશ્વર છે. તીર્થકર ભગવંતના આત્મિક ગુણોની અનંતતાનું નિરંતર સ્મરણ પ્રભુની ઉપર મુજબની ઇશ્વરતાની સરખામણીમાં અન્ય રહે છે, તેના ચારિત્રમોહનું ગલન સંવરપૂર્વક થયા કરે છે, એટલે રાજાધ્યક્ષોને સીમિત સંપત્તિ, ભયયુક્તતા, કામનાઓ, તેને નવાં કર્મબંધ થતાં નથી.
- પરાધીનપણું, વિનાશીપણું ઇત્યાદિ વર્તતું હોય છે. દ્રવ્ય ક્ષેત્રને કાળ ભાવ ગુણ, રાજનીતિ એ ચારજી;
અવ્યાબાધ સુખ નિર્મળ તે તો, કરણ જ્ઞાને ન જણાયજી; ત્રાસ વિના જડ ચેતન પ્રભુની, કોઈ ન લોપે કારજી.
તેહ જ એહનો જાણંગ ભોકતા, તુમ સમગુણ રાયજી. - શીતળ જિનપતિ...૫
શીતળ જિનપતિ...૮ સમસ્ત વિશ્વનાં જીવ-અછવાદિ દ્રવ્યો કે પદાર્થોની પ્રવૃત્તિ અથવા ઉપરની ગાથામાં જણાવ્યા મુજબ જે નિર્મળ અને બાધાપીડારહિત પરિણામો દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ નિયમથી થયા સનાતન સુખ તીર્થંકર પ્રભુને પ્રગટપણે વર્તે છે, તે માત્ર અનુભવગમ્ય કરે છે. પદાર્થોનું પરિણમન શ્રી અરિહંત પ્રભુ આત્મિક છે, એટલે ઇન્દ્રિયાદિથી થતા પરોક્ષજ્ઞાનથી જાણી શકાય તેમ નથી. જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણોથી જોઈ-જાણી શકે છે અને જેના ત્રિમાલિક પરંતુ જે ભવ્યજીવ પ્રભુના આત્મિકગુણો પ્રત્યે રુચિ, ભક્તિ, મનન, સિદ્ધાંતો તેઓએ ધર્મદેશનામાં પ્રરૂપેલ છે. આવી અરિહંત પ્રભુની ચિંતન, ધ્યાનાદિથી તન્મય થાય છે તે પોતાની આત્મસન્મુખ થઈ જાણપણારૂપ આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કોઈ ચેતન કે જડ પદાર્થ કરી શકતો પ્રભુ જેવા જ ગુણો પ્રાપ્ત કરી શકે છે અને અવસર આવે તેનો નથી. આમ સર્વ જગતના પદાર્થોને સર્વમાન્ય નિયમોને અરિહંત ભોકતા થાય છે. ' પરમાત્માની રાજનીતિ તરીકે સ્તવનકારે વર્ણવી છે.
એમ અનંત દાનાદિક નિજ ગુણ, વચનાતીત પંડુરજી; વ્યવહારિક જગતના કાયદા, નિયમો કે રાજ્યઆજ્ઞા કોઇને માન્ય વાસન ભાસન ભાવે દુર્લભ, પ્રાપ્તિ તો અતિ દૂરજી. હોય અથવા તેની અવગણના પણ થાય, જે રાજ્યઆજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન
' શીતળ જિનપતિ...૯ કરે છે તેને દંડરૂપ ત્રાસ પણ વેઠવો પડે છે. પરંતુ પ્રભુની આજ્ઞાનો ઉપર મુજબ શ્રી તીર્થ કર પ્રભુનાં લોપ કર્યા સિવાય અથવા પ્રભુની શાનદર્શન-પરિણતિના સિદ્ધાંતો દાન-લાભ-ભોગ-ઉપભોગ-વીર્યાદિ અનંત નિજગુણો પ્રગટપણે મુજબ જગતના સર્વ પદાર્થો ભય સિવાય વર્તે છે.
વર્તે છે, જેનું વાણીથી વર્ણન કરવું અશક્યવત્ છે. મારા જેવા શુદ્ધાશય થિર પ્રભુ ઉપયોગે, જે સમરે તુજ નામજી;
છદ્મસ્થને પ્રભુના અનંત ગુણો પ્રત્યે શુદ્ધ શ્રદ્ધા અને ભાન થવું અવ્યાબાધ અનંતુ પામે, પરમ અમૃત સુખ ધામજી.
અતિ દુર્લભ જણાય છે. હે પ્રભુ ! મને આવા ગુણોની પ્રાપ્તિ થવી
શીતળ જિનપતિ...૬ તો તેનાથી પણ દુષ્કર જણાય છે. જે આત્માર્થી મુક્તિમાર્ગ પામવાના હેતુથી શુદ્ધ ઉપયોગપૂર્વક સકલ પ્રત્યક્ષપણે ત્રિભુવન ગુરુ, જાણું તુજ ગુણગ્રામજી; શ્રી અરિહંત પ્રભુના પ્રગટ આત્મિકગુણોમાં ચિત્તની સ્થિરતા રાખી બીજું કાંઈ ન માગું સ્વામી, એહી કરો મુજ કામજી. નામ-સ્મરણ, ગુણાકરણ, ભક્તિ, ધ્યાનાદિમાં તન્મય થાય છે તે
શીતળ જિનપતિ....૧૦ આત્મકલ્યાણ સાધે છે. એટલે સાધક ક્રમશઃ અવ્યાબાધપણે સનાતન હે ત્રિભુવનપતિ ! હે જગતગુરુ ! આપનાં અપૂર્વ દર્શન પામી સુખ અને સહજાનંદમય પરમાત્મપદ પામવાનો અધિકારી નીવડે છે. હું ધન્યતા અનુભવું છું. હે પ્રભુ ! આપ એવી કૃપા કરો કે આપના આણા ઇશ્વરતા નિર્ભયતા, નિર્વાહકતા રૂપજી;
સર્વ આત્મિકગુણોને હું પ્રત્યક્ષપણે જાણી શકું. આ સિવાય મારી ભાવ સ્વાધીન અવ્યય રીતે, એમ અનંત ગુણ ભૂપજી.
બીજી કોઈ કામના કે ઇચ્છા નથી. હે પ્રભુ ! મારી આવી પ્રાર્થના
શીતળ જિનપતિ.૭ આપની કૃપાથી સફળ થાઓ.. પ્રસ્તુત ગાથામાં સ્તવનકારે શ્રી સર્વજ્ઞ ભગવંતને પ્રગટપણે એમ અનંત પ્રભુતા સદ્ઘતાં, અર્થે જે પ્રભુ રૂપજી; વર્તતા થોડાક આત્મિકગુણોનું સ્વરૂપ નીચે મુજબ પ્રકાશિત કર્યું છે. ‘દેવચંદ્ર' પ્રભુતા તે પામે, પરમાનંદ સ્વરૂપજી. આણ કે આજ્ઞા :
શીતલ જિનપતિ....૧૧ શ્રી અરિહંત પ્રભની જાણરૂપ આજ્ઞામાં જગતનાં સર્વ દ્રવ્યોની આવી રીતે જે ભક્તજન શ્રી અરિહંત પરમાત્માની અનંત પ્રભુતા પ્રવર્તતા થયા કરે છે. રાજ્યઆજ્ઞા તો લોકો સ્વાર્થ કે ભયથી માને કે ઇશ્વરતાનું શ્રદ્ધાપૂર્વક બહુમાન કરી તેઓની દ્રવ્ય-ભાવાદિક જ્યારે સર્વજ્ઞની આજ્ઞા સહજપણે મનાય છે.
પૂજના કે અર્ચનારૂપ ઉપાસનામાં તત્પર થાય છે તે પોતાની સત્તાગત ઐશ્વર્ય :
ઉપાદાન-શક્તિ (આત્મિકગુણો) જાગૃત કરે છે. છેવટે આવો શ્રી અરિહંત પરમાત્માને પ્રગટપણે અનંત ગુણ-પર્યાયમય ભવ્યજીવ દેવોમાં ચંદ્રસમાન ઉજ્જવળ અને પરમાનંદમયી પ્રભુતા આત્મિક સંપદારૂપ ઐશ્વર્ય કે ઇશ્વરતા વર્તે છે.
પ્રાપ્ત કરે છે, એ પ્રસ્તુત સ્તવનનો મુખ્ય હેતુ જણાય છે.
