________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R.N. 1. 6067/57 Posted at Byculla sorting office Mumbai-400 011
Licence to post without prepayment No. 271 - વર્ષ : (૫૦) + ૧૫૦ અંક : ૩
- ૧૬ માર્ચ, ૨૦૦૪ ૦ ૦ Regd. No. TECH/ 47 -890/MBI 72003-2005 - ૯ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર ૦ (
પ્રબુદ્ધ વળી
૦ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા.૧૦૦/-૦ ૦ છૂટક નકલ રૂા. ૧૦/
* તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
લેશ્યા. સામાન્ય રીતે જોઇએ તો દરેક વ્યક્તિના ચહેરા ઉપર એમની પ્રવાહ છે.) ચામડીના વર્ણ ઉપરાંત કંઈક ચમક, ઝાંય કે આભા જેવું કશુંક દિગંબર ગ્રંથ “ધવલા'ની ટીકામાં કહ્યું છે: વરતાય છે. બધા માણસોની પ્રકૃતિ, વિચારધારા, ભાવના ઇત્યાદિ તિમ્પતીતિ તેરા I-જે કર્મોને આત્મા સાથે લિપ્ત કરે છે તે વેશ્યા. - એકસરખાં નથી હોતાં અને એકના એક માણસના વિચારો, ભાવો પાયોગિતા યો પ્રવૃતિનેંડ્યા –લેશ્યા એ કષાયોદયથી અનુરંજિત ઇત્યાદિમાં પણ વખતોવખત પરિવર્તન આવે છે અને તદનુસાર આ યોગ પ્રવૃત્તિ છે. (આ વ્યાખ્યા અધૂરી ગણાય છે, કારણકે સયોગી આભા બદલાતી દેખાય છે. એક ધૂપસળીમાંથી જેમ સતત ધૂમ્રસેર કેવલીને કષાય નથી હોતા, પણ શુકલ લેક્ષા હોય છે.) નીકળતી રહે છે અને એ વધતી ઘટતી કે વળાંકો લેતી રહે છે તેવી રીતે શ્રી અભયદેવસૂરિએ ભગવતી સૂત્રની ટીકામાં દ્રવ્ય લેક્ષા માટે
મનુષ્યના ચિત્તમાંથી વિચારધારા, ભાવતરંગ અવિરત વહ્યા કરે છે અને કહ્યું છે: ' તેનો પ્રભાવ એના ચહેરા ઉપર, મસ્તક ઉપર અને અનુક્રમે સમગ્ર " વૃદ્ધિ દ્રવ્ય સાન્નિધ્યનનતો ગીવ પરિણામો સેશ્યા |
શરીર ઉપર પડે છે. આ ભાવતરંગ અનુસાર એની સાથે વિવિધ રંગનાં [કૃષ્ણ વગેરે દ્રવ્યના સાન્નિધ્યથી જે જીવપરિણામ ઉત્પન્ન થાય છે તે સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતર પુદ્ગલ પરમાણુઓ પણ નીકળે છે અને વિશેષત: વેશ્યા.] મસ્તકમાં અને અનુક્રમે સમગ્ર શરીરમાં પ્રસરી જાય છે. સામાન્ય વળી કહ્યું છે : અર્થમાં સમજવા માટે આ ભાવધારા અને પુદ્ગલ પરમાણુઓને વેશ્યા कृष्णादि द्रव्य साचिव्यात् परिणामो य आत्मनः । કહેવામાં આવે છે.
स्कटिकस्येव तत्रायं, लेश्या शब्द प्रयुज्यते ॥ - “લેશ્યા' જૈન ધર્મનો એક પારિભાષિક વિષય છે. એનો સંબંધ વળી ભાવલેશ્યા માટે એમણે કહ્યું છે: મનમાં ઊઠતા ભાવોની સાથે, આત્મામાં ઉદ્ભવતા અધ્યવસાયોની વૃષ્ણાદિ દ્રવ્ય સાવિત્રે નિતાત્મપરિણામરૂપ માવતેશ્યા ! સાથે છે. વળી વેશ્યાનો સંબંધ વિવિધ અધ્યવસાયો સાથે [કૃષ્ણાદિ દ્રવ્યના સાન્નિધ્યથી જે આત્મપરિણામરૂપ ભાવ ઉત્પન્ન ઉદ્ભવતા–પરિણમતા વિવિધરંગી પુગલ પરમાણુઓ સાથે પણ છે. થાય છે તે ભાવલેશ્યા.
આ પુગલ પરમાણુઓને દ્રવ્યલેશ્યા કહેવામાં આવે છે. એની સાથે આપણા મનમાં ભાવો, વિચારતરંગો સતત બદલાતા રહે છે. એક સંકળાયેલા ભાવો, અધ્યવસાયોને ભાવલેશ્યા કહેવામાં આવે છે. આ ક્ષણ પણ ચિત્ત નવરું પડતું નથી. ક્યારેક કદાચ આપણે એ વિશે
લેશ્યા’ શબ્દના જુદા જુદા સામાન્ય અર્થ થાય છે, જેમ કે લેણ્યા સભાન ન પણ હોઇએ, પણ ભાવતરંગો તો નિરંતર, ઊંઘમાં પણ. એટલે તેજ, જ્યોતિ, કિરણ, વાળા, દીપ્તિ, બિમ્બ, સૌન્દર્ય, સુખ, ચાલતા જ રહે છે. વર્ણ ઇત્યાદિ.
વ્યવહારજગતમાં આપણે વિવિધ પ્રકારના મનુષ્યો જોઇએ છીએ. લેશ્યા શબ્દના વિશેષ અર્થ થાય છે અધ્યવસાય, અંત:કરણની દરેક માણસના ચહેરા ભિન્નભિન્ન છે અને એ દરેક ચહેરા પરનું તેજ વૃત્તિ, આત્મપરિણામ, અંતર્જગતની ચેતના, આભામંડળ, આત્મપરિણામ પણ ભિન્નભિન્ન છે, એટલું જ નહિ એક જ વ્યક્તિના ચહેરા પર પણ માટે નિમિત્તભૂત દ્રવ્યવિશેષ.
વારંવાર તેજ બદલાય છે. એક પ્રતિષ્ઠિત માણસ હોય અને કોઈ એનું * પ્રાકતમાં “લેસ્સા' શબ્દ વપરાય છે. “લેસ્સા” શબ્દ “લમ્” ઉપરથી ખરાબ રીતે જાહેરમાં અપમાન કરે તો એના ચહેરાના હાવભાવ વ્યુત્પન્ન કરાય છે. “લમ્' એટલે ચમકવું.
બદલાઈ જાય છે. કોઈક પ્રામાણિક ગણાતો માણસ કંઈક ચોરી આ લેગ્યાની જુદી જુદી વ્યાખ્યા અપાય છે. ઉત્તરાધ્યયનની ટીકામાં કહ્યું કરતાં રંગે હાથ પકડાઈ જાય કે તરત એનું મોંટું પડી જાય છે, પ્લાન
થઈ જાય છે. માણસ અત્યંત પ્રસન્ન હોય પણ અચાનક ચિંતાના लेशयति श्र्लेषयतीवात्मनि जननयनानीति. लेश्या ।
ગંભીર સમાચાર આવતાં વ્યગ્ર બની જાય ત્યારે એના ચહેરા પરની [જે લોકોની આંખોને પોતાના તરફ આકૃષ્ટ કરે છે તે વેશ્યા છે.] રેખાઓ અને રંગો બદલાઈ જાય છે. માણસ નિરાશ બેઠો હોય અને આવશ્યક સૂત્રની ટીકામાં શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ કહ્યું છે: એકદમ કોઈ સરસ ખુશખબર આવે કે તરત તે જો ઉત્સાહમાં આવી ' àયન્ચામાનવિધેન ર્મ ત તેરા: 1
જાય તો એના ચહેરા પર રોશની પથરાઈ રહે છે. માણસની ભૂલ થાય [જે આત્માને અષ્ટવિધ કર્મ ચોંટાડે છે તે વેશ્યા છે.] .
અને એને અપમાનજનક ઠપકો આપવામાં આવે તો એનું મોટું પડી વોપરિણામો સૈશ્ય ! અર્થાતુ વેશ્યા એ યોગપરિણામ છે.. જાય છે. ક્રોધના ભારે આવેશમાં કોઈ માણસ આવી જાય તો એનો નિર્ણો તેવા લેયા એ કર્મનિસ્યદરૂપ છે. (કર્મમાંથી વહેતો ચહેરો પહેલાં લાલ થાય અને પછી કાળો પડી જાય છે. આ બધું બતાવું
