________________
•
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ એપ્રિલ, ૨૦૦૪
(અમ્મદીયમ) ઘર કહે છે. આ દામ્પત્ય-અદ્વૈત કેવડી મોટી સાધનાનું એ જ રીતે સ્વ. કલ્પના ચાવલા માંટે :ફળ છે ! બે-વકૂફ પતિ ક્રોધના ગાંડપણમાં પ્રલાપ કરતો હોય છે: કલ્પના ચાવલા“નીકળ મારા ઘરમાંથી.” એ ઘર એના એકલાનું નથી. સ્ત્રીની કેવડી અવકાશે ચાંપે પાવલા !....અવકાશમાં જેણે પગ ચાંપ્યા તે કલ્પના મોટી તૈપશ્ચર્યા એ ઘરમાં એકરસ બની ગયેલી હોય છે. પ્રમત્ત પુરુષો ચાવલી ! સીતામાતા માટે| આટલું સાદું સત્ય સમજી શકતા નથી હોતા એથી અનેક “નષ્ટનીડ'' સીતા- ,
સર્જાય છે. સુગરી (સુગૃહી)ના માળા અટકચાળા વાનરો રફેદફે કરી જાણે સહનશીલતાની ગીતા.”, દિતા હોય છે ! વાનર' ને વા-નર ! ની ભેદરેખા અતિ ઝીણી ને સૂક્ષ્મ કિરણ બેદી:હોય છે. .
' '
જાણે નિર્ભયતાની વેદી.. - એક કહેવતમાં તો દીકરીને સાપનો ભારો કહી છે અને વહુનો સુષમા સ્વરાજઅને સાપણનો ભરોસો નહીં કરવાનું કહ્યું છે તો એક લોકગીતમાં જાણે વીજ-મિડિયાનો તાજ ! . વહુએ મોટાં ખોરડાં વગોવ્યા'ની વાત આવે છે. આવી ભલે ને સેંકડો , આને કહેવત કહેવાય કે કવિતા ? કહેવતો એક બાજુ હોય પણ બીજા પલ્લામાં જ્યાં યત્ર નાર્યસ્તુપૂજ્યન્ત જો આ કાવ્ય-કલ્પના ગણાતી હોય તો ચાલો ત્યારે કેટલીક છે, માતૃવેવો ભવ છે, ગૃહિણી સચિવ સખી-ની વાત છે, “જનનીની કહેવતો બનાવવાની ચેષ્ટા કરું ! જોડ સખી! નહીં જડે રે’નો રાસ છે, “મા તે મા, બીજા બધા વગડાના (૧) નર ભલે હો ભૂરો પૂરો વાં’ અને ‘દીકરી વ્હાલનો દરિયો ડહાપણ-સમજણથી ભરિયો', 'દીકરી ' પણ એ નારી વિણ અધૂરો.
ફૂલનો ક્યારો, ફોરમનો ફુવારો”, “દીકરી વ્યોમની વાદળી, દેવલોકની (૨) સ્ત્રી વિના કેવો સંસાર ? ' દેવી’ જેવી લોકોક્તિઓ છે અને “ધન્યાસ્તદંગરજસામલિની ભવત્તિ'' ગોળ વિના જેવો કંસાર ,
જેવી ઉક્તિઓ પણ છે જે સ્ત્રીના ગૃહિણીપદનો અને માતૃત્વનો પરમ (પ્રેમાનંદના ઋણ સ્વીકાર સાથે)
ચરમ મહિમા ગાય છે-એ નારી ગરિમાનું પલ્લું જ ભારે છે. સ્તનમાં (૩) પુરુષ-દીપનું કેટલું જોર ? - દૂધ અને આંખોમાં અશ્રુ લઇને જીવતી નારીનો મહિમા જેટલો ભગવાન નારી વિના અંધારું ઘોર ! ! .. કુણે અને યુગમાં મહાત્મા ગાંધીએ કર્યો છે તેટલો કોઇએ કર્યો (૪) નારી તો રત્નોની ખાણ, નથી ! યુગાત્મા ગાંધીએ તો સ્ત્રીને ઘરની ચાર દિવાલોમાંથી બહાર ના માને એની માંડો કાણ. . કાઢી અસહકાર અને અહિંસક સંગ્રામભૂમિ પર ખડી કરી દીધી. ત્રીજું . કે ના માને એ મોટા હાણ. પણ એક નામ મને સૂઝે છે...તે છે સાહિત્યકાર બાબુ શરદચંદ્ર. (૫) નર જ્યારે જણશે છોકરું, ' એમણે તો કહેવાતા સ્ત્રીના દુર્ગણોને પણ સગુણોમાં પલટાવી દીધા છે. વડપણ નારીથી થશે ઘણું (ખરું.) ને પતિત નારીને પણ સેવા અને પ્રેમના રસાયણે પાવન કરી દીધી. (૬) નર જ્યારે બાજી હારે, ગુજરાતી સાહિત્યમાં શ્રી ગોવર્ધનરામને પણ યાદ કરવા જોઇએ. , , આપત્તિમાં નારી તારે.. એમણે પરોક્ષ રીતે સ્ત્રીઓની મર્યાદાઓ દર્શાવી પ્રત્યક્ષ ઉપદેશ આપ્યો (૭) નારી વિના નર કંગાળ, છે:-“સ્ત્રીઓ પંડિત થાય, રસન્ન થાય, શરીરે બલવતી, રોગહીન ને નારી લેતી જગની ભાળ. સુંદર થાય, યોગ્યતાના પ્રમાણમાં કુટુંબબંધનમાંથી તેઓ મુક્ત થાય ને (૮) નારી વિનાનો જો સંસાર ! એ મુક્તતાથી ને સ્વતંત્રતાથી કુટુંબની મૂર્ખ ઇચ્છાઓ અને કલેશમાંથી ઈશ્વર કે ક્યાંથી અવતાર ? છૂટી એ કુટુંબનું ખરું કલ્યાણ કરવા શક્તિમતી અને ઉત્સાહિની બને, (૯) નારી એ તો જગનું નૂર, કુટુંબના બાળકવર્ગને પોષણ અને શક્તિ આપે અને વૃદ્ધવર્ગની જ્યાંથી પ્રગટે દાની-શૂર . કલ્યાણવાસનાઓ તૃપ્ત કરે.’ પ્રબોધમૂર્તિ ગોવર્ધનરામના આ ઉપદેશને (૧૦) કોણ કહે નારીને નિર્બળ ? બહેનો અનુસરે તો તેમના સંબંધે પ્રચલિત થયેલી અનેક હીણી કહેવતોમાંથી જે કો કહે એ મોટો ખર. . તેઓ મુક્તિ પામે. “સ્ત્રીઓ પંડિત થાય, રસન્ન થાય ત્યાં આપણને (૧૧) નારી વિનાનો નાથિયો '' કાલિદાસની પેલી પંક્તિ યાદ આવે છે... “પ્રિય શિષ્યા લલિતે કલાવિદ્યો.' . ને નારીએ નાથાલાલ ' . '
ઇસપની અને પંચતંત્રની વાતો જેવી એક પણ આપણે બનાવી (૧૨) નારી વિના નરનો શો તોલ ? શકતા નથી જે મોટા ભાગના લોકો લાંબા કાળ સુધી સ્વીકારે. એવું " એક થાય તો બને અણમોલ જ લોકકહેવતોનું છે. એ લોકોનું મઝિયારું સર્જન છે. વડોદરાની (૧૩) નારી તો આદ્યા-શક્તિઃ
શ્રીમતી હંસા મહેતા લાયબ્રેરીનાં અધ્યક્ષ ડૉ. લાભશંકર ઉપાધ્યાયને , એના વિણ કેવી મુક્તિ ?' - કૂતરાં પાળવાનો ભારે શોકએકવાર એમનો પાળેલો કૂતરો એમને ' (નારી વિણ કેવી મુક્તિ ?)
કરયો એટલે મારાથી સહજ રીતે બોલાઈ ગયું: ‘પાંધ્યાનો કુતરો (૧૪) નારી વિનાનો કેવો સમાજ ? 'પાધ્યાને કરડે-અને આ વાક્ય મોટા ભાગના મિત્રોમાં પ્રચલિત થઈ "પાણી વિનાની કેવળ પાજ! ગયું...પણ એ કહેવતનું ગૌરવ ઓછું પામવાનું ? ઉમાશંકરભાઈ (૧૫) ગૃહિણી વિનાનું ઘર કેવું ? મહાભારતના પ્રસંગો પરથી પદ્યરૂપકો લખતા ને એનો જે પુરસ્કાર અગ્નિ વિનાના સ્મશાન જેવું. ' આવે તે વ્યાસ-સાહિત્ય વસાવવામાં વાપરતા...એકવાર એમનાથી બોલાઈ . (૧૬) નારીના ઉરની રસધાર,
ગયું . વ્યાસજીનું વ્યાસજીને પાછું.” વાક્ય લાગે છે કહેવત જેવું પણ - સંસારમૈયા કરતી પાર. ' એ કહેવત ન બને ! . . . .
. (૧૭) નારી વિનાનો નરે' પાંગળો, . . જૂની કહેવતો ભલે રહે-આયુષ્ય હોય ત્યાં સુધી-પણ બહેનોએ જ. 1 નારીથી એ થાય ચાંગળો. . . એમની સિદ્ધિઓને કહેવતો દ્વારા બિરદાવવી જોઇએ. દા.ત.-ઇંદિરા
બરદાવવી જોઇએ. દા.ત. ઇંદિરા (૧૮) નારી એ તો પારસમણિ, ગાંધી માટે કહેવાય ,
"લોહને કરતી કંચનકિણી. | ‘ઇંદિરા ગાંધી, જાણે કાન્તિની આંધી.!
. (૧૯) નારી તો પાવકજ્વાલા,. :
