________________
૧૬ મે, ૨૦૦૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
કરાતાં અનુષ્ઠાન શુદ્ધ અનુષ્ઠાન નથી, અનુષ્ઠાન નથી, પણ વિષાનુષ્ઠાન અવ્યાબાંધસુખ, અનંતચારિત્ર, અક્ષયપણું, અરૂપીપણું, અગુરુલઘુપણું, છે. પરલોકના સ્વર્ગાદિ વિષય-સુખની પૃહાથી કરાતું ગરાનુષ્ઠાન અનંતવીર્યાદિ મૂળ ૮ ગુણ પ્રગટ રહે છે. છે. ચિત્તોપયોગ વિના સંનિપાત-મૂર્છાદિમાં પડેલાની જેમ ચિત્તોપયોગ ચર્ચા-વિચારણાદિનો સારસંક્ષેપ આમ કહી શકાય કે વગર કરાતી ધર્મક્રિયા સંમૂર્છાિમ ક્રિયા યાને અનનુષ્ઠાન છે, જ્યારે બહિરાત્મદશામાંથી નીકળી અંતરાત્મા અને પરમાત્મા બનવા માટે સદઅનુષ્ઠાન કરવાના રાગથી, તાત્ત્વિક દેવપૂજાદિ આચારના ભાવ, સર્વજ્ઞોક્ત તત્ત્વો, મોક્ષમાર્ગનું જ્ઞાન તથા આચરણ, ધર્મશાસનની નિશ્રા બહુમાનથી કરાતા અનુષ્ઠાન તહેતુ અનુષ્ઠાન છે. પાંચમું અમૃત જોઇએ. પૂર્વે થયેલા અરિહંત પરમાત્મા જેમણે તેમની પૂર્વે થયેલા અને અનુષ્ઠાન છે. જે ઉત્તમ સદ્અનુષ્ઠાન છે. મોક્ષના રાગ ઉપરાંત આજ તેમણે તે પૂર્વેનાં અરિહંતો પણ તત્ત્વદર્શન અને ધર્મશાસનના આધારે તત્ત્વ છે, એવી સર્વજ્ઞ જિનકથિત માર્ગની શ્રદ્ધાપૂર્વક શુભ અધ્યવસાયથી જ બન્યા હોય એટલે અનેકાનેક અરિહંતો થયા, થાય, થશે. એથી કરાતું હોઈ અમૃતનું એટલે કે અ-મરણનું અર્થાત્ મોક્ષનું કારણ છે. “નમો અરિહંતાણ’ બહુવચનમાં પ્રયોજાય છે જે ન્યાયપુર:સર છે.
સંવરાત્મા શુદ્ધ ભાવમાં આગળ વધતાં જ્યાં ઉચ્ચ નિરાવલંબન અત્યારના આ બધાં જીવો અનંતપુદ્ગલપરાવર્તકાળથી સંસારની ધ્યાનથી સ્વરૂપ રમણતાની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી ક્ષમાદિ ધર્મો તથા ૮૪ લાખ યોનિઓમાં ભટકીએ, ઘૂમીએ, ચક્રાવો લઇએ છીએ; તત્ત્વસંવેદનને તદ્દન આત્મસ્વભાવભૂત કરી દે છે. આત્મા વીતરાગ ફસાયેલા છીએ એ જ સૂચવે છે કે પુગલપરાવર્તકાળ પૂર્વે આપણને બને છે. ત્રીજી પરમાત્મદશા પ્રગટે છે. અહીં જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોનો બીજાધાનાદિ, પત્ર, પુષ્પ, ફળાદિ થયું નથી તેથી તે સમયના કોઇ નાશ થઈ જવાથી લોકાલોક પ્રકાશક અનંત જ્ઞાન-દર્શન-અનંત વીર્યાદિ પણ તીર્થકર દેવના યોગ-ક્ષેમના વિષય આપણે બન્યા નથી; જેથી અનંતાગુણ પ્રગટે છે. ત્રણે કાળનું વિશ્વ પ્રત્યક્ષ દેખાતું હોવાથી કશું નવા નવા તીર્થંકરદેવો શાસન સ્થાપે રાખે છે. એમના યોગ–ોમને જ ન જણાતું કે ન દેખાતું રહેતું નથી કે જેના માટે ચિંતન-ધ્યાનાદિ અમુક અમુક જ ભવ્યાત્માઓ જુદા જુદા સમયે, જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં ઝીલે કરવા પડે. આવી ધ્યાનાતીત શુદ્ધ સ્વરૂપાવસ્થા છે. અહીં હજી દેહનો છે. ક્રમશ: આગળ વધતાં એક પુદ્ગલપરાવર્તકાળની અંદર સંબંધ છે. દેહની પ્રવૃત્તિ છે, છતાં અજ્ઞાન અને નિદ્રા, મિથ્યાત્વ-અવિરતિ, અપુનબંધકદશામાં આવી, જે ચરમાવર્તમાં જ સુલભ છે તે વડે મોક્ષ રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ, હાસ્યાદિ છ અને દાન-લાભ-ભોગોપભોગ, પામે છે. યોગોમને ઝીલવાનું કાર્ય પહેલવહેલું ધર્મપ્રશંસાથી શરૂ થયું વીર્યના પાંચ અંતરાય એ આત્માના ૧૮ દોષો, એના અવાજોર પ્રકારો એટલે બીજાની ધર્મસાધના જોઈ કે સાંભળીને અહો કેવો સુંદર ધર્મ ! સર્વે નાશ પામેલા હોવાથી તદ્દન શુદ્ધ, સ્વચ્છ, ગુણમય દશા પ્રગટ કેવી ઉત્તમ ક્રિયા ! કેવું સુંદર દાન, શીલ, તપાદિથી આવું થાય કે થઈ ગઈ છે. તેથી આ સદેહ પરમાત્મદશા છે. જીવનમુક્ત દશા છે. વચનથી બોલાઇ જાય. કાયા, ચક્ષુ, મુખમુદ્રાદિ ખીલી ઊઠે છે પછી અત્રે શાતા-અશાતા વેદનીય કર્મ, આયુષ્ય કર્મ વગેરે ભોગવાઈ જતાં આગળ વધતાં સમ્યકત્વ સર્વવિરતિ, વીતરાગતાથી મોક્ષ સુધી પહોંચવાનું. હવે કશો કોઈ સંબંધ ન રહેવાથી તે આત્મા દેહાદિ સંબંધ રહિત થઈ આ એક જ પુદ્ગલકાળની અંદર અંદર બને છે. આ પ્રક્રિયા) તે હંમેશને માટે મોક્ષગામી રહે છે. અહીં અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, માટેની રત્નોથી જડિત સોનેરી ચાવી છે.
જે
કેવી ઉત્તમ મ ય કાયા, ચતરાગતાથી મોક્ષ સુધી પ્રક્રિયા) તે
શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ રચિત શ્રી શ્રેયાંસનાથ જિન સ્તવન
D સુમનભાઈ એમ. શાહ શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજે અરિહંત પ્રસ્તુત ગાથામાં કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન ગુણનું ત્રિવિધ પરિણમન પરમાત્માના શુદ્ધ આત્મિકગુણોના પરિણમનનું સ્વરૂપ પ્રકાશિત કર્યું છે. નીચે મુજબ પ્રકાશિત થયેલું જણાય છે. શ્રી તીર્થંકર પ્રભુના સહજાનંદી સ્વરૂપનું આત્માર્થી સાધકને કર્તા-કારણ- . જગતના રૂપી અને અરૂપી પદાર્થો (mયો) અમુક પ્રમાણમાં જ્ઞાનગુણથી કાર્યરૂપ ત્રિવિધ પરિણમનનું ગુરુગને યથાર્થ ઓળખાણ થાય તો આત્મકલ્યાણ જાણી શકાય એવા છે. જગતના સઘળા પદાર્થોને સંપૂર્ણપણે જાણવાનું સાધી શકાય. આ મુખ્ય હેતુ લક્ષમાં લઈ સાધક સદ્ગુરુની નિશ્રામાં સામર્થ્ય કેવળજ્ઞાનીને હોય છે. જાણવા લાયક પદાર્થો કે શેયોની સાપેક્ષતામાં સતુસાધનાનો શ્રદ્ધાપૂર્વક ઉપયોગ કરી ઉપાસના અને ધ્યાનાદિમાં તન્મય (હાજરીમાં), ઉપયોગ લક્ષણથી શ્રી અરિહંત પરમાત્માને કેવળજ્ઞાન થાય અને અવસર સાથે પોતાના સત્તાગત આત્મિકગુણોનું પ્રાકટય કરી ગુણનું પરિણમન (પર્યાયોનો ઉત્પાદ્વ્ય ય) થયા કરે છે. આવું પરિણમન મુક્તિમાર્ગનો અધિકારી નીવડે એ પ્રસ્તુત સ્તવનનો આશય જણાય છે. અપ્રયાસ કે સહજપણે થયા કરે છે. એટલે શ્રી અરિહંત પ્રભુ શેયોના હવે સ્તવનનો ગાથાવાર ભાવાર્થ જોઈએ.
સંપૂર્ણપણે જ્ઞાતા છે. માટે સ્તવનકારે તેઓને જ્ઞાતાપદના સ્વામી કે * શ્રી શ્રેયાંસ પ્રભુ તણો, અદ્ભુત સહજાનંદ રે;
જ્ઞાયકદેવ તરીકે સંબોધ્યા છે. કેવળજ્ઞાન ગુણના પરિણમનમાં જ્ઞાનગુણ, - ગુણ એક વિધ ત્રિક પરિણમ્યો, એમ ગુણ અનંતનો વૃંદ રે; એ કારણ છે, શેયોના જ્ઞાતા કર્તા છે અને ઉપયોગપૂર્વક જાણવાની પ્રવૃત્તિ મુનિચંદ જિદ અમંદ દિગંદ પરે, નિત્ય દીપતો સુખકંદ રે. એ ક્રિયા છે.
મુનિચંદ જિર્ણોદ અમંદ...૧ કેવળજ્ઞાન ગુણની માફક, જોવાલાયક પદાર્થો કે દૃશ્યોની ઉપસ્થિતિમાં, શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુનું શુદ્ધ નિજગુણ-પર્યાયમય સહજાનંદી સ્વરૂપ કેવળદર્શન ગુણના ઉપયોગથી શ્રી અરિહંત પ્રભુ જગતના પદાર્થોને અદભુત અને આશ્ચર્યકારી છે. પ્રભુનો પ્રત્યેક આત્મિકગુણ કર્તા-કરણ- સામાન્યપણે જુએ છે. આવી અપેક્ષાએ તેઓને દૃષ્ટાપદના પણ સ્વામી કાર્યરૂપ ત્રણ પ્રકારે સહજભાવે પરિણમે છે. આવા અનંત ગુણોનો ભંડાર કહી શકાય. અથવા કેવળદર્શન ગુણના ઉપયોગથી નિજ સામાન્ય સંપદા, શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા પાસે હોય છે. પ્રભુના સર્વ આત્મિકપ્રદેશે રહેલા જેવાં કે અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ, દ્રવ્યત્વ, પ્રમેયત્વાદિ જુએ છે. તેમ જ “પર” સઘળા ગુણોનું ત્રિવિધ પરિણમન સહજપણે થયા કરે છે. અમુક અપેક્ષાએ દ્રવ્યોના સામાન્ય સ્વભાવને પણ અવ્યાબાધપણે દેખે છે. આમ કેવળદર્શન કહી શકાય કે તેઓને શુદ્ધ પરિણમનનું કર્તુત્વ અને ભોકતૃત્ત્વ છે. આમ ગુણના પરિણામનમાં સર્વજ્ઞ ભગવંત દૃષ્ટા કે કર્તા છે, દર્શનગુણ મુખ્ય પ્રભુને ક્ષાયિક, પારિણામિક અને અમેદપણો પરિણમતા જ્ઞાનદર્શનાદિ કારણ છે, અને જોવાની પ્રક્રિયા એ કાર્ય છે. સ્વાભાવિક ગુણોનો સહજાનંદ અને સનાતન સુખ કાયમનાં વર્તે છે. ટૂંકમાં શ્રી અરિહંત પરમાત્માને કેવળદર્શન અને કેવળજ્ઞાન ગુણનું આવા જ્ઞાનાતિશયના પરિણમનથી પ્રભુનું આંતરુ-બાહ્ય સ્વરૂપ અને એશ્વર્ય અવ્યાબાધપણે ત્રિવિધ પરિણમન દૃશ્યો અને શેયોની સાપેક્ષતામાં હાજરીમાં) સૂર્યથી પણ અધિક દેદીપમાન્ય હોય છે.
અપ્રયત્નપણે જ્ઞાતાદશ ભાવે થયા કરે છે. નિજ જ્ઞાને કરી શેયનો, જ્ઞાયક જ્ઞાતાપદ ઈશ રે;
નિજ રમ્ય રમણ કરો, પ્રભુ ચારિત્રે રમતારામ રે; દેખે નિજ દર્શન કરી, નિજ દશ્ય સામાન્ય જગીશ રે.
ભોગ્ય અનંતને ભોગવે, ભોગે તેણે ભોક્તા સ્વામ રે. મુનિચંદ જિદ અમંદ...૨
| મુનિચંદ જિણંદ અમંદ...૩
