Param Jyoti Panch Vinshati

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Maneklal Ghelabhai
Publisher: Meghji Hirji Company

Page 8

છે, એનું યથાર્થ સ્વરૂપ અનુભવવડેજ અનુલક્ષાય છે, તથાપિ તે સ્વરૂપનું જીજ્ઞાસુને પ્રથમ અનુમાન કરાવી તેમને પણ અનુભવ કરાવી શકાય છે, માટે અરૂપી આત્માને અનુલક્ષી રૂપી ઉદાહરણે આપી, તેવા રૂપથી રહિત જે કંઈ જણાય છે, તે આત્મા છે, અને તે (તા) આત્મા તે તું (સ્વ) (પ્રસિ) છે. એવું દેખાડી શકાય છે. ,
ભાવાર્થ-આ શ્લોકમાં શ્રીમદ્યશવિજયજી ઉપાધ્યાય વિશેષણવડે અનુભવ ગત પરમતિનું વરૂપ જીજ્ઞાસુને દાખવવા પ્રયત્ન કરતા જણાય છે. એ છે વિશેષણોમાં પ્રથમ વિશેષણ “નિધિ કરીને આવ્યું છે. માટે આપણે પણ તે વિશેષણવડે જ પ્રથમ આત્માની પરમતિનું સ્વરૂપ અનુમાનવા અને પછી અનુભવવા ઉજમાળ થઈએ.
આત્માની પરમજતિને આલંબન કે આધારની જરૂર નથી. શરીરમાં જે આત્મા ન હોય, તે નિરાધાર લુખ્ખું જણાશે, પરંતુ આત્મતેજવડે તે સ જીવ – સતેજ-હાલતું ચાલતું માલુમ પડે છે. માટે શરીર સાધારણ આલે બનવાળું કહેવાય, પણ આત્માને પિતા સિવાય બીજા આધારકે આલંબનની જરૂર નથી. તેમજ આંખ, કાન, નાક, જીભ, વચા, હાથ, પગ, મુખ, આ બધાને ખરેખરો આધાર જે કાઈન હોય, તે તે આત્માને છે. આત્માવડેજ આંખ જુએ છે, કાન સાંભળે છે, નાક સુંઘે છે, જીભ ચાખે છે. તથા ત્વચા સ્પર્શ કરે છે, હાથ લે–આપે છે, મુખ બોલે છે, મન વિચારે છે. અને આત્માને તેમને આધાર–આલંબન ન હોય, તે તેઓથી કંઈ થઈ શકતું નથી. આ ઉપરથી પણ જણાશે કે ઈદ્રિયોને પણ આમાનું આલંબન હોય, ત્યારે જ પોતપોતાનાં કામ કરી શકે છે, પણ આત્માને તેમના કોઈનું અવલંબન જોઈતું નથી. કારણકે આંખ સૂર્ય કે દીવાની અપેક્ષા રાખે છે; પરંતુ આ
ત્યા તે સ્વયંપ્રકાશક છે. કાન શબ્દની ગરજ રાખે છે. પરંતુ આત્મા તે સ્વયંજ્ઞાનરૂપ છે હાથ બળની અપેક્ષા રાખે છે. પરતું આત્મા તે સ્વયં વિયરૂપ છે. અને આત્માને આધારે જ આ સર્વત્ર બીજું પ્રકાશયાન, જ્ઞાનવાન, વીર્યવાન - તું જણાય છે.
વળી આંખ કંઈ જોતી નથી. આંખદ્વારાએ આત્મા જ શરીર બહારની વસ્તુ જુએ છે, તેમજ કાન સાંભળતા નથી, નાક સુધતું નથી, જીભ ચાખતી નથી, ત્વચા સ્પર્શ કરતી નથી, મુખ બેલતું નથી, પગ ચાલતા નથી, હાથ દેતા નથી, મન વિચારતું નથી, પરંતુ આત્માજ આંખ વિગેરે ઈદ્રિવડે અને મનવડે