________________
૪૮
અનુપ્રેક્ષા
બીજાથી ભય ઉત્પન્ન થાય ત્યારે તેને ઉપાય જેમ સમથનું શરણ છે, કુષ્ઠાદિ વ્યાધિ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે તેને ઉપાય જેમ યોગ્ય ચિકિત્સા છે, તથા સ્થાવરજંગમરૂપ વિષને જ્યારે ઉપદ્રવ થાય ત્યારે તેનું નિવારણ જેમ દેવાધિષિત અક્ષરન્યાસરૂપે મંત્ર છે, તેમ ભયમેહનીયાદિ પાપકર્મોનો ઉપક્રમ અર્થાત વિનાશ કરવાના ઉપાય પણ શરણુ વગેરેને જ કહેલાં છે.
શરણ્ય ગુરુવ છે, કર્મ રોગની ચિકિત્સા બાહ્ય- અત્યંતર તપ છે અને મહ-વિષને વિનાશ કરવામાં સમર્થ મંત્ર પાંચ * પ્રકારનો સ્વાધ્યાય છે. આ પાતંજલ યેગસૂત્રમાં પણ કહ્યું છે કે - . तपः स्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि क्रियायोगः । समाधिभावनार्थः क्लेशतनूकरणार्थश्च ॥ (२-१-२)
તપ, સ્વાધ્યાય અને ઈશ્વરપ્રણિધાન એ ક્રિયા ચોગ છે. તે વડે ફલેશની અલ્પતા અને સમાધિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
નવકારનું પ્રથમ પદ “નમો અરિહંતાણું” સમાધિની ભાવના અને અવિદ્યાદિ કલેશોનું નિવારણ કરે છે. “નમે પદ વડે કરેગની ચિકિત્સારૂપ બાહ્ય-અત્યંતર તપ, “અરિહં? પદ વડે સ્વાધ્યાય અને “તાણું પદ વડે ઈશ્વરપ્રણિધાનએકાગ્રચિત્તે પરમાત્મમરણ થાય છે. પ્રથમપદના વિધિપૂર્વક જાપ વડે શ્રદ્ધા વધે છે, વીય–ઉત્સાહ વધે છે, સ્મૃતિ-સમાધિ અને પ્રજ્ઞા વધે છે તથા અતે કેવલ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.
