________________
૨૪૦
અનુપ્રેક્ષા
નમસ્કારધમની વ્યાખ્યાઓ. નમસ્કાર એ ક્ષમાનું બીજું નામ છે. ભૂલ થયા પછી તેને સુધારી લેવા માટે નમ્રતા બતાવવી, તેનું નામ ક્ષમાપના છે.
પિતાથી થયેલી ભૂલની ક્ષમા માગવી અને બીજાથી થયેલી ભૂલની ક્ષમા આપવી, એ નમસ્કારધર્મની જ આરાધના છે.
જેમ અહંકાર ઉપકારીઓને ઓળખવા દેતા નથી, તેમ પિતાના અપરાધને સ્વીકારવા પણ દેતે નથી.
જેમ નમસ્કાર ઉપકારીઓને ભૂલવા દેતા નથી, તેમ પિતાના અપરાધોને પણ ભૂલવા દેતો નથી.
ઉપકારના સ્વીકારની જેમ અપરાધને સ્વીકાર પણ નમસ્કાર છે.
વિષયો પ્રત્યેની નમનશીલતાને ત્યાગ કરીને પરમેષિઓ પ્રત્યે નમનશીલતા કેળવવી, એ પણ નમસ્કારધર્મ છે.
બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે તૃષ્ણાવાળા ન બનવું અને આત્મ તૃપ્ત રહેવાને અભ્યાસ કરો, તે પણ નમસ્કારધર્મ છે. * જીવ, પિતાને પ્રાપ્ત થયેલ જાતિ, કુલ, રૂપ, બળ, લાભ, બુદ્ધિ, વૈભવ, યશ અને શ્રુતાદિ પ્રત્યે નમ્ર છે જ નમ્રપણે તેઓ પ્રત્યે આદર, રુચિ અને બહુમાન બતાવે છે જ, પણ તે નમનશીલતા ધર્મરૂપ નથી. પૂજ્ય તો પ્રત્યે નમ્ર રહેવું, તે સાચી નમ્રતા છે.
