________________
૨૩૮
અનુપ્રેક્ષા
નમસ્કારરૂપી રસાયણનું પુનઃ પુનઃ સેવન જડની આસક્તિ ટાળે છે અને ચૈતન્યતત્વની ભક્તિ વિકસાવે છે, તેથી તે સર્વ મંગલનું માંગલ્યા અને સર્વ કલ્યાણનું કારણ છે.
હિતિષિતા એ વિશિષ્ટ પૂજા. અયોગ્યને નમનાર અને યોગ્યને ન નમનારને, અનિચ્છાએ પણ સદા નમવું પડે તેવા ભવ મળે છે. વૃક્ષના અને તિર્યંચના ભવે એનાં પ્રત્યક્ષ ઉદાહરણ છે.
નમસકારથી ધર્મવૃક્ષનું મૂળ સિંચાય છે. સાધુધર્મ અને ગૃહસ્વધર્મએ બંને પ્રકારનાં ધર્મનાં મૂળમાં સમ્યફલ છે અને તે દેવગુરુને નમસ્કારરૂપ છે.
માતા-પિતાને નમન તે સતતાભ્યાસ છે, દેવ-ગુરુને નમન તે દેવ-ગુરુ વગેરે પ્રશસ્ત વિષયોને અભ્યાસ) વિષયાભ્યાસ છે અને રત્નત્રયીને નમન તે ભાવાભ્યાસ છે.
ત્રણેય પ્રકારની નમનક્રિયા એ ઉત્તરોત્તર આત્મોન્નતિ માટેની પ્રક્રિયા છે.
નાને મોટાને નમે એ દુનિયાને ક્રમ છે. એ રીતે માટે નાનાને (નાને બે હાથ જોડીને મેટાને નમે એ રીતે ભલે) ન નમે, પણ પિતાના હૃદયમાં નાનાને અવશ્ય સ્થાન આપે, તેમનું હિત ચિન્તવે, તેમને સન્માર્ગમાં જોડે અને તેમનું કલ્યાણ થાય તેમ વિચારે, એ પણ એક પ્રકારને નમસ્કારભાવ છે.
