________________
નવકારમત્રત પદાક્ષર સ્વરૂપ
' ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ મંત્રશિરોમણિ નવકારમંત્રના આત્યંતર એક શબ્દ એક સામાન્ય કે અધમ માણસે ઉચ્ચાર્યો સ્વરૂપનો મહિમા તો અપરંપાર છે; પરંતુ એના હોય અને તે જ શબ્દ કોઈ રાષ્ટ્રની સર્વસત્તાધીશ બાહ્યસ્વરૂપનો, એના પદ અને અક્ષરનો મહિમા વ્યક્તિએ જાહેરમાં ઉચ્ચાર્યો હોય અથવા કોઈ તપસ્વી પણ ઓછો નથી.
જ્ઞાની સંત મહાત્માએ ઉચ્ચાર્યો હોય તો તે દરેકના મનુષ્ય પોતાના મુખનાં કંઠ, જીભ, હોઠ, પ્રભાવમાં ઘણો ફરક પડે છે. જો મહાત્માઓની તાળવું, પડ જીભ, દાંત વગેરે અવયવોની સહાય સામાન્ય વાતચીતના શબ્દોનો આટલો બધો પ્રભાવ દ્વારા જુદા જુદા ધ્વનિઓનું ઉચ્ચારણ કરે છે. એવા પડતો હોય છે તો મહાત્માઓમાં પણ જે મહાત્મા કેટલાક ધ્વનિઓ માટે સાંકેતિક કે પ્રતીકાત્મક ગણાતા હોય તેવા સાધક મનીષી મહાપુરુષોએ ' સંજ્ઞા તરીકે વર્ણ અથવા અક્ષર લખાય છે. પ્રત્યેક વિશિષ્ટ, ઉચ્ચ, કલ્યાણકારી પ્રયોજનપૂર્વક અક્ષરોનું
વર્ણમાં પોતાનામાં જ કંઈક અર્થબોધ કરવાની ઉચ્ચારણ કર્યું હોય તો તે અક્ષરોનું મૂલ્ય કેટલું બધું આ વિશિષ્ટ શક્તિ રહેલી છે. એને લીધે એવા વર્ણો વધી જાય! એવા અક્ષરો સંખ્યામાં ઝાઝા નથી હોતા, પોતે પણ શબ્દ સમાન ગણાય છે. એવા કેટલાયે પણ તેની શક્તિ અદ્દભુત હોય છે. એવા અક્ષરો એકાક્ષરી શબ્દો છે કે જેના એક કરતાં વધુ અર્થ મંત્રરૂપ બની જાય છે. અર્થની અપેક્ષા વગર પણ એ થાય છે. જુદા જુદા અક્ષરો મળીને શબ્દ થાય છે. અક્ષરોનું ઉચ્ચારણ સમર્થ અને શક્તિસ્વરૂપ હોય છે. (સ્વર-વ્યંજનયુક્ત આવા કેટલાય શબ્દોમાં પણ એ અક્ષરોના ધ્વનિતરંગોમાં રહેલા અકળ સામર્થ્યને એક કરતાં વધુ અર્થ થાય છે. કેટલાક શબ્દોમાં કારણે જ તે મંત્રરૂપ બની જાય છે. મંત્રવિદ્યા એ ગૂઢ એક વાક્ય જેટલી શક્તિ રહેલી હોય છે. વિદ્યા ગણાય છે. મંત્રમાં એટલા માટે અક્ષરોનું ઘણું | શબ્દસમૂહ દ્વારા એક વાક્યની રચના થાય છે. મહત્વ છે. એટલા માટે જ કહેવાય છે કે નિર્વીનમક્ષરં વાક્ય દ્વારા સવિશેષ, સવિસ્તર, સુનિશ્ચિત અર્થ નાસ્તિ અથવા નાત્યનક્ષર મંત્રમ્ - એટલે કે નિર્ભુજ વ્યક્ત કરી શકાય છે. પણ તે માટે શબ્દ ઉપર (મંત્રશક્તિરહિત) કોઈ અક્ષર નથી અને અક્ષરરહિત પ્રભુત્વ જોઈએ. અન્યથા વધુ પડતા શબ્દો દ્વારા કોઈ મંત્ર નથી. આમ, શબ્દના અર્થનું કે ભાવનું અર્થની વધુ ગૂંચવણ કે સંદિગ્ધતા પણ જન્મી શકે મહત્ત્વ ઘણું હોવા છતાં અક્ષરનું-મંત્રાક્ષરોનું પણ
એટલું જ મહત્ત્વ સ્વીકારાયું છે. મંત્રાક્ષરોમાં ભાવની ) ‘શબ્દને શું વળગી રહો છો ? શબ્દના વિશુદ્ધિ પણ વણાઈ જાય તો પછી તેની શક્તિની તો જ ઉચ્ચારણ કરતાં એના અર્થનું અને તેથી પણ વધુ વાત જ શી કરવી ! તો તેના ભાવનું મહત્વ છે” આવું કહેતાં કેટલાકને નવકાર મંત્ર એ મંત્ર છે. ઉપર કહ્યું તેમ, આપણે સાંભળીએ છીએ. એક અપેક્ષાએ આ બહુ મંત્રમાં અક્ષરનું ઘણું મહત્ત્વ હોય છે. સામાન્ય લખાણ જ સાચું છે, પણ બીજી અપેક્ષાએ શબ્દનું પણ કે વાતચીતમાં માત્ર અક્ષરનો જ નહિ, શબ્દોનો પણ એટલું જ મૂલ્ય છે. વળી શબ્દ કરતાં પણ તેના વિસ્તાર હોય છે. મંત્ર અક્ષરની દૃષ્ટિએ સઘન હોય ઉચ્ચારનારનું એથી પણ વધુ મહત્વ છે. એકનો છે. પ્રત્યેક અક્ષરનું વિશિષ્ટ પ્રયોજન અને મહત્ત્વ
૧૫
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
