________________
નવકારમંત્રની પાંચ પદની પાંચ સંપદાઓ સંપદા પણ ૨૦ બતાવવામાં આવી છે. આમ ) 2 વિશે કોઈ વિભિન્ન મત નથી.વળી ચૂલિકાનાં ચાર સંપદાની સંખ્યા પદ કરતાં ઓછી હોઈ શકે છે અથવા તે
પદની કુલ ત્રણ સંપદાઓની સંખ્યા વિશે પણ વધુમાં વધુ પદની સંખ્યા જેટલી હોઈ શકે છે. પદ વિભિન્ન મત નથી, પરંતુ ચાર પદમાં ત્રણ સંપદા કરતાં સંપદા વધુ હોય એવું બની શકે નહિ. ( કેવી રીતે ગણવી તે વિશે બે જુદા જુદા મત છે. સંપદાની ગણતરીમાં આમ ફરક શા માટે હશે તેમાં મુખ્ય મત ઉપર પ્રમાણે જ છે. પરંતુ તેની કોઈ વિશેષ સ્પષ્ટતા “ચૈત્યવંદન ભાષ્ય', '
ચૈત્યવંદન ભાષ્ય', “પ્રવચન સારોદ્ધાર' વગેરેમાં “પ્રવચન સારોદ્ધાર વગેરે ગ્રંથોમાં કરવામાં આવી ' જણાવ્યું છે કે કેટલાક આચાર્યોની માન્યતા પ્રમાણે નથી. પરંતુ જે રીતે એની સંપદાઓ બતાવવામાં ન ૬ઠ્ઠી સંપદા પદની (૧૬ અક્ષરની) “એસો પંચ આવી છે તે રીતે તેની પાછળ કોઈ વિશિષ્ટ પ્રયોજન નમુક્કારો, સવ્વ પાવપ્પણાસણોની, સાતમી રહ્યું હશે તેમ માની શકાય. શાસ્ત્રકારોએ સંપદાને ન સંપદા “મંગલાણં ચ સવ્વસિંગ એ આઠમા પદના અર્થના વિશ્રામસ્થાન તરીકે ઓળખાવી છે અને તે આઠ અક્ષરની અને આઠમી સંપદા “પઢમં હવઈ વિશ્રામસ્થાને વિશ્રામ લેવાઈ જાય છે એમ કહેવા મંગલ'- એ નવ અક્ષરની છે. તેઓ કહે છે : કરતાં વિશ્રામ અવશ્ય લેવો જોઈએ એવો આદેશ “નરરિ તુ છઠ્ઠી' (એટલે કે છઠ્ઠી સંપદા બે કરેલો છે. એ ઉપરથી એમ ભાસે છે કે સંપદાઓની પદની સમજવી અને આઠમી સંપદા “પઢમં હવઈ ગણતરી પાછળ કોઈ વિશિષ્ટ ઉદેશ રહેલો હોવો મંગલ” એ નવ અક્ષરની સમજવી.)
જોઈએ. મંત્રો કે સૂત્રોનો ઉચ્ચાર વિશુદ્ધ અને નવકારમંત્રમાં નવ પદ છે એટલે એમાં ગૌરવવાળો હોવો જોઈએ. બોલનાર અને તેટલી સંખ્યાની જ સંપદા હોવી જોઈએ એવું સાંભળનારના ચિત્તમાં તે પ્રસન્નતા અને ઉત્સાહનો અનિવાર્ય નથી. પદ અને સંપદાની ગણતરીમાં ભાવ જન્માવે એવું વ્યવહારું પ્રયોજન તો તેમાં રહેલું માત્ર નવકારમંત્રમાં જ આવો ફરક જોવા મળે છે હશે જ, પરંતુ તે ઉપરાંત આંતરચેતનાની અનુભૂતિ | એવું નથી. ‘ઈરિયાવહી સૂત્રમાં કુલ ૩૨ પદ અનુસાર કોઈ વિશિષ્ટ પ્રયોજન પણ રહેલું હશે એવું તે છે, પણ તેની સંપદા ફક્ત આઠ જ ગણવામાં આ બધા તફાવત ઉપરથી લાગે છે. આવી છે. એવી જ રીતે ‘શક્રસ્તવ' (નમુત્થણ)માં સંપદામાં અક્ષર કરતાં અર્થનું મહત્વ વધારે છે ૩૩ પદ છે અને સંપદા ૯ બતાવવામાં આવી છે. છે. મંત્રમાં ‘નમો સિદ્ધા' - એ પદમાં પાંચ અક્ષર છે. ) તથા “અરિહંત ચેઈઆણં” સૂત્રમાં તો પદ ૪૩ અને તેની એક સંપદા ગણવામાં આવી છે. બીજી જેટલાં છે અને એની સંપદા ફક્ત આઠ જ બાજુ ‘
તત્તરી સૂત્રમાં ‘તસડત્તરી થીમ ઉલ ) બતાવવામાં આવી છે. આમ આ બધાં સૂત્રોમાં સુધીનાં છ પદ અને ૪૯ અક્ષરની માત્ર એક જ સંપદા ( પદની સંખ્યાના પ્રમાણમાં સંપદાઓ ઓછી ગણવામાં આવી છે. તેવી જ રીતે “ઈરિયાવહી બતાવવામાં આવી છે. બીજી બાજુ “લોગ્ગસ સૂત્રોમાં “અભિયા'થી “તસ્સમિચ્છામિ દુક્કડ' ( સૂત્ર'માં ૨૮ પદ છે, અને ૨૮ સંપદા બતાવવામાં સુધીનાં અગિયાર પદના ૫૧ અક્ષરની પણ માત્ર એક આવી છે. “પુખ્ખરવરદી સૂત્ર'માં ૧૬ પદ છે જ સંપદા ગણવામાં આવી છે. અને ૧૬ સંપદા બતાવવામાં આવી છે. તથા પૂર્વાચાર્યોએ સંપદાની આ રીતે જે ગણતરી સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં સૂત્ર'માં ૨૦ પદ છે અને તેની કરી છે તે ઉપરથી એમ અનુમાન કરી શકાય છે કે હું
૧૯૩
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
