________________
મહામંત્રનો ઉપકાર) - પ. ભદ્રંકરવિજયજી ગણિવર્ય મને વિપક્ષો, યારો વિયથા સદાયત્ત | આપતાં શ્રી વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં મૂળ ગાથા વિનિમવાર, રેમિ ઉર્દ હેરિં ||૧|| ૨૯૪૮ તથા તેની ટીકામાં ફરમાવે છે કે – (આવશ્યક નિર્યુક્તિ, ગાથા ૨૯૪૪)
जं पच्चासत्रतरं, कारणमेगंतियं च नाणाई । मग्गो અર્થ :- માર્ગ, અવિપ્રણાશ, આચાર, તદીયાર, સર્ષ ૨ મોત્તિ તેં પુષ્મા કા વિનય અને સહાય એ પાંચ હેતુઓ વડે હું પાંચ અર્થ : પરંપરાએ જ્ઞાનાદિ રત્નત્રાયરૂપ તે પ્રકારનો નમસ્કાર કરું છું. (૧)
મોક્ષમાર્ગમાં ઉપયોગ કેવળ વસ્ત્રાદિ કે તેને આપનાર નિયુક્તિકા૨ શ્રુતકેવળીભગવંત શ્રી ગૃહસ્થાદિ જ ઉપકારી છે એમ નહિ, એક યા બીજા ભદ્રબાહુસ્વામીજી આવશ્યક નિર્યુક્તિની ઉપરોક્ત પ્રકારે ત્રણે જગત ઉપકારી છે. પરંતુ તે બધાં દૂરદૂરનાં ગાથામાં શ્રી પંચપરમેષ્ઠિભગવંતોને પાંચ કારણો કારણ છે. એટલું જ નહિ પણ તે અનેકાંતિક એટલે વડે નમસ્કાર કરવાનું ફરમાવે છે. તેમાં કારણ બને કે ન પણ બને એવાં છે. સૌથી નજીકનું
પ્રથમ પરમેષ્ઠિને નમસ્કારનું કારણ “માર્ગ છે. એ અને અવશ્ય ફળ આપનારું કારણ તો રત્નત્રય જ છે. ( વિષયમાં ટીકાકાર મહર્ષિ ફરમાવે છે કે પાંચ તેને આપનારા અરિહંતો છે તેથી તે માર્ગ અને તેને
પરમેષ્ઠિઓ માં પ્રથમ પરમેષ્ઠિ શ્રી આપનારા અરિહંતભગવંતો ખરેખરા ઉપકારી અને હું (અરિહંતભગવંતો સૌથી પ્રથમ નમસ્કારને લાયક ૫જય છે. વસ્ત્રાદિ સાધનો અને ગૃહસ્થાદિ તો ?
છે. તેમાં કારણ “મોક્ષમાર્ગ' છે. અર્થાત્ અરિહંતભગવંતોથી પ્રાપ્ત થયેલાં જ્ઞાનાદિ રત્નત્રયને ( (સમ્યગ્દર્શન આદિ મોક્ષમાર્ગ તેઓએ બતાવેલો છે સંભવિત ઉપકાર કરનારા છે, તેથી પૂજયત્વની અને તે માર્ગે ચાલવાથી ભવ્ય જીવોને મુક્તિ મળે
કક્ષામાં આવતાં નથી. એટલું જ નહિ પરંતુ એથી ( છે. એ રીતે ભવ્ય જીવોને મુક્તિની સાધનામાં
પૂજય વસ્તુઓની ઈયત્તા (મર્યાદા) ન રહેવાથી સાક્ષાત્ હેતુ મોક્ષમાર્ગ જ છે અને તે માર્ગને સૌ
અનવસ્થા દોષ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તે ઉપરાંત વિશેષ પ્રથમ દર્શાવનારા અરિહંતભગવંતો છે તેથી
કારણ તો તે છે કે અરિહંતભગવંતો કેવળ માર્ગ અરિહંતભગવંતો પણ પરંપરાએ મોક્ષના હેતુ
દર્શાવનાર જ નહિ, સ્વયં માર્ગરૂપ પણ છે. ન હોવાથી પૂજય છે.
અરિહંતોના દર્શન માત્રથી પણ ભવ્યજંતુઓને પરંપરાએ મોક્ષમાર્ગના ઉપકારી તરીકે જેમ મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. ઉપદેશથી જેમ અરિહંતો અરિહંતભગવંતો છે તેમ વસ્ત્ર, આહાર, શય્યા,
મોક્ષમાર્ગને આપનારા થાય છે, તેમ ઉપદેશ સિવાય ) આસન આદિ પણ સાધકોને માટે મોક્ષમાર્ગનાં
- તેમનાં દર્શન, પૂજન, સ્તવન અને ધ્યાનાદિથી પણ સાધનભૂત છે તેથી તે સાધનો પણ પૂજાને પાત્ર
મોક્ષ અને મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ કરાવનારા થાય છે, તે ' કેમ નહિ ? અને તેને આપનાર ગૃહસ્થો પણ છે
જ એ અરિહંત ભગવંતોની વિશેષતા છે. કહ્યું છે કે- ) ઉપકારી કે પૂજ્ય કેમ નહિ? ભાષ્ય કારભગવંત
नामाकृतिद्रव्यभावैः, पुनतस्त्रिजगज्जनम् । क्षेत्रे काले । જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ અને ટીકા કાર મહર્ષિ સમન્નઈત: સમુપમ ા. મલ્લધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી તે પ્રશ્નનો ઉત્તર
અર્થ : નામ વડે, આકૃતિ વડે, દ્રવ્ય વડે અને તે
૧૫૦
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
