Book Title: Shanti Pane ka Saral Rasta
Author(s): Chandraprabhsagar
Publisher: Jityasha Foundation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003959/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI candraprabha zAti pAne kA sarala rAstA saccI zAti, saundarya aura Ananda pradAna karane vAlI carcita pustaka ainEducation For Personal wate-doc-only memonemynons Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PEACE IS NOT ONLY THE PART OF LIFE. IT IS ALSO THE PART OF SOUL. Personal & Privat Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkalpa kIjie ki maiM hara hAla meM zAMtimaya rhuuNgaa| zAMti hI merI pUMjI hai aura zAMti hI merI vsiiyt| zAMti hI merA dharma hai aura zAMti hI merI mohbbt| maiM aisA koI kArya nahIM karU~gA jisase merI zAMti bhaMga ho| zAMti ko apanI sahelI banAie aura use sadA apane sAtha rkhie| dimAg2a meM jaba / bhI calAe~ zAMti kA hI cainala claaeN| -zrI candraprabha For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti pAne kA sarala rAstA zAMti cAhie to zAMta rhie| mana meM sadA zAMti kA cainala claaie| zrI candraprabha For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti pAne kA sarala rAstA zrI candraprabha prakAzana varSa : janavarI, 2012 prakAzaka : zrI jitayazA zrI phAuMDezana bI-7, anukampA dvitIya, ema. AI. roDa, jayapura (rAja.) AzIrvAda : pUjya gaNivara zrI mahimAprabha sAgara jI mudraka : hindustAna presa, jodhapura mUlya : 25/ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA Adhunika jIvana kI jaTilatAoM ke calate dhyAna tanAva - mukti ke lie eka sazakta sAdhana ke rUpa meM ubharA hai, jo na sirpha vyakti ko usakI pArivArika, sAmAjika evaM Arthika samasyAoM kA sAmanA karane kI zakti pradAna karatA hai, balki use sArvabhauma astitva se jor3akara Atma-vikAsa meM bhI sahAyatA detA hai / " - - bhItara ekAgracitta hote hI eka visphoTa hotA hai Ananda kA / ' vo Ananda kA jharanA jo apane hI bhItara hai, prasphuTita hone laga jAtA hai| bAhara kI duniyA kI bar3I se bar3I qhuzI hamAre bhItara usa Ananda kA visphoTa nahIM kara sakatI, jo visphoTa dhyAna meM gahare utarane se hotA hai / Ananda kA yaha visphoTa hamAre rAga aura dveSa ko ajJAna ke aMdhakAra ko naSTa karake hamArI choTI soca aura choTe dila ko bar3A kara detA hai / , vartamAna meM aneka dharmaguru isa pavitra kArya meM tatpara haiN| sarvazraddheya pUjya zrI candraprabha jI vartamAna kI vaha vibhUti haiM jo sarala, sahaja aura zAMtipUrNa DhaMga se dhyAna kI bahuta-sI prAcIna evaM naI vidhiyoM dvArA hajAroM-lAkhoM vyaktiyoM ko dhyAna aura zAMti ke rasa kI anubhUtiyoM se vibhora kara rahe haiM / yaha hamArA saubhAgya hai ki pUjyazrI jaise pratibhAzAlI evaM jIvanta sadguru apanI AdhyAtmika jyoti dvArA jodhapura meM saMbodhi - dhAma jaisI pavitra sAdhanA-sthalI ko prakAzita kara rahe haiM / prastuta pustaka meM pUjya gurudeva ne apane hRdaya kI UrjA dekara mAno bhagavAna mahAvIra evaM gautama buddha ke zabdoM ko punarjIvita kiyA hai| unakA yaha For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAsa rahatA hai ki isa AdhyAtmika UrjA kA AbhAmaMDala logoM ke hRdaya kA ajJAna dUra karake unheM apane Aloka meM pratisthApita kara sake / sabhI RSi, saMta aura saMbuddha strI-puruSa eka hI sanAtana srota se jur3e hue haiM / zarIra, mana, buddhi, bhASA ina sabhI se bhinna hone ke bAvajUda unake bhItara qhuzabU to usa eka satya kI hI hotI hai| pUjya zrI kA kahanA hai- 'maiM to kevala zUnya hU~ - bA~sa kI khAlI poMgarI jaisA / gIta to prabhu hI gA rahA hai|' pravacana ke samaya aisA lagatA hai mAno 'vo anAmI' hI zabdoM ko or3hakara prakaTa ho gayA 1 hai / apanI sahaja prakaTa hone vAlI dhArAvata pravacana zailI meM zrI candraprabha jI sabhI viSayoM ko eka sahajatA, sugamatA, saralatA, ojasvitA aura rasapUrNa vANI meM tathAkathita dharmoM kI dIvAroM ke pAra, rUr3hivAdI pravRttiyoM kA khaMDana karake apane Atmika aura AnandapUrNa vicAroM se janamAnasa ko premAmRta kA pAna karAte haiM / hama isa premAmRta ko pIe~, jI bharakara jIe~ aura phira ur3eleM isa rasa ko dUsaroM ke hRdaya meM / isa prema kI sugaMdha ko apane mana-buddhi se pare prANoM meM bhara leM aura mahakAe~ apane sampUrNa jIvana ko / mana bhramita ho sakatA hai, buddhi bhramita ho sakatI hai, ata: apane hRdaya kI gaharAI ko bar3hAe~ aura sAdhanA ke uccatama patha kI ora bar3hate jaaeN| 'bhItara yadi prema, jJAna aura hRdaya ho to hI tuma mAnava ho / ' pUjyazrI ke isa saMdeza ko dhyAna meM rakhakara hI hama prastuta pustaka meM praveza kreN| - gItA aror3A For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama ... 9-17 ... 18-28 29-40 1. nirNaya kIjie- zAMti cAhie yA saphalatA 2. mana meM calAie zAMti kA cainala 3. muskAna dIjie, muskAna lIjie 4. sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 5. sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA 6. dhyAna se jAnie svayaM ko 7. anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 41-56 57-65 66-79 80-96 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X 16 2 E VE 49 : Het *** For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirNaya kIjiezAMti cAhie yA saphalatA? pratyeka vyakti, phira cAhe vaha atIta kA bhagavAna rahA ho yA vartamAna kA inasAna, usane apane lie sukha kA eka sapanA dekhA hai, svarga kA eka qhvAba dekhA hai| koI vyakti cAhe amIrI meM ho yA g2arIbI meM lekina isake bAvajUda pratyeka vyakti kI yaha cAhata rahatI hai ki vaha apane jIvana meM svarga kA Ananda avazya upalabdha kre| mahAvIra aura buddha jaise logoM ne apane jIvana meM svarga ko pAne ke lie zAMti kA rAstA akhtiyAra kiyA thaa| ambAnI yA amitAbha ne, TATA yA bATA ne apanI ora se svarga ko pAne ke lie saphalatA ke rAste kA cayana kiyaa| eka ora eka vyakti apane jIvana kA Ananda lene ke lie zAMti ke rAste kA cayana karatA hai aura dUsarA vyakti apane lie saphalatA ke rAste kA cayana karatA hai| zAMti ke rAste para aisA kyA hai ki saphalatA kI bajAya zAMti ke rAste para calA jAe? mahAvIra aura buddha jaise logoM ne samRddhi kI U~cAiyoM ko chUne ke bAvajUda apane qadama zAMti ke rAste para bar3hA diye| samrATa azoka ne yuddhoM kA tyAga kara diyaa| vyakti apanA lakSya talAze ki use paisA cAhie yA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prema; zAMti cAhie yA samRddhi? merI bAteM jo maiM nivedana kara rahA hU~ - ve mahaja bAteM nahIM haiM, ve jIvana kI usa saccAI se mulAqAta karAne vAlI bAteM haiM jo Apake jIvana meM taya karavA denA cAhatI haiM ki Apa apane lie zAMti kA rAstA cAhate haiM yA saphalatA kA rAstA cAhate haiN| z2iMdagI meM eka bAta kA hamezA qhyAla rakheM ki z2indagI meM donoM rAstoM ko eka sAtha nahIM jiyA jA sakatA hai| jaise do nAvoM para eka sAtha savArI nahIM kI jA sakatI aura do sar3akoM para eka sAtha nahIM calA jA sakatA, vaise hI yA to zAMti kA rAstA milegA aura yA phira saphalatA kA rAstA milegaa| zAMti aura saphalatA ina donoM rAstoM ko eka sAtha vahI vyakti jI sakatA hai jisane apane lie donoM taraha ke saMsAra meM kAma karane kA gura sIkha liyA ho| ise Apa yoM smjhie| eka purAnI kahAnI batAtI hai ki eka samrATa rugNa ho gyaa| bImAra hone ke bAda jaba sAre rAjavaidyoM ne apanI ora se javAba de diyA taba dUra-darAja se Ae eka phaqIra ko bhI rAjA ko dikhAyA gyaa| faqIra ne rAjA ko dhyAna se dekhA, bhItara se bhI aura bAhara se bhI; phira jora se khilakhilA kara ha~sa par3A aura kahane lagA, 'are rAjA, tU bhI kyA bevakUpha banAtA hai? are! tujhe to koI roga hI nahIM hai, tU to kevala DhoMga raca rahA hai|' yaha sunakara rAjA ko bhI Azcarya huA aura agala-bagala khar3e logoM ko bhii| faqIra ne kahA, 'maiM dAve ke sAtha kahatA hU~ ki tumhAre zarIra meM koI bhI roga nahIM hai|' rAjA ne kahA, 'faqIra, tuma bilkula saca kahate ho, haqIkata meM mujhe zarIra kA koI roga nahIM hai, agara mujhe koI roga hai to vaha mAnasika roga hI hai aura mujhe roga yaha hai ki mujhe merI mAnasika zAMti upalabdha nahIM hai| maiM hara samaya cintAgrasta, tanAvagrasta, avasAda aura kuMThA se ghirA huA huuN| yahI merA sabase bar3A roga hai| kyA tuma mujhe mere roga se mukta kara sakate ho?' faqIra ne muskarAte hue kahA, 'rAjan, yadi tumheM ThIka honA hai to apane sainikoM, sipAhiyoM, sabhAsadoM aura maMtriyoM se kaha do ki ve pUrI duniyA meM cale jAe~ aura aise kisI vyakti ko le Ae~ jo ki saphala bhI ho aura 10 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMta bhI ho; jo ki apane jIvana meM mana kI zAMti kA svAmI bhI ho aura apanI ora se paise vAlA amIra samRddha bhI ho| yadi aisA koI vyakti mila jAe aura vaha tumheM chU de to rAjan, tuma usI samaya svastha ho jaaoge|' kahate haiM usa samrAT ibrAhima ke sainika aura sipAhI pUrI duniyA meM chA gae, magara jaba thaka-hAra kara lauTa kara Ae, to ve apane sAtha eka bhI AdamI ko nahIM lA pAe, kyoMki unheM aisA koI bhI samRddha aura saphala vyakti na mila pAyA ki jisa vyakti ne apanI ora se dAvA kiyA ho ki vaha vAstavika taura para apanI mAnasika zAMti kA svAmI hai| sainikoM ko khAlI hAtha lauTA huA dekhakara phakIra ne kahA, 'rAjan, mujhe to pahale hI patA thA ki aisA inasAna dharatI para nahIM milegA, jisakI eka hathelI meM zAMti ho aura dUsarI hathelI meM amIrI aura samRddhi ho| donoM meM se eka hI cIja mila sakatI hai| rAjan, aba tuma apane Apa meM phaisalA karo ki tumheM apanI jiMdagI ke lie kyA cAhie? zAMti kA rAstA cAhie yA saphalatA kA rAstA? zAMti kA rAstA tumheM Izvara kI tarapha le jAegA aura saphalatA kA rAstA tumheM paisA aura amIrAyata kI tarapha le jaaegaa|' soco, soca-socakara soco ki tumheM kauna-sA rAstA caahie| yaha kahAnI hameM yaha socane para maz2abUra karatI hai ki hameM jIvana meM kyA cAhie? Apa svayaM apane Apa meM yaha soceM, apane Apa meM yaha nirNaya kareM ki Apako apanI jiMdagI meM kauna-sA rAstA caahie| yadi Apa Izvara ke rAste para calanA cAhate haiM to paise ke prati rahane vAle moha kA tyAga karanA pdd'egaa| agara samRddhi kI tarapha calanA cAhate haiM to IzvarIya bhAva ko apane jIvana kI nagariyA se bAhara nikAla denA hogA kyoMki donoM cIjeM eka sAtha nahIM raha sakatI haiN| maiM agara sau taraha ke chAtIkUTe apane mAthe para jhelU~gA to merI zAMti giravI calI jaaegii| do cIjoM ko eka sAtha kataI nahIM rakhA jA sakatA hai| kyA Apane kabhI do bIviyoM se zAdI karane vAle vyakti kI hAlata dekhI hai? eka patnI se zAdI karoge to sukhI rahoge aura do auratoM se zAdI kara baiThe to TA~ga khiMcAI karavAte-karavAte z2indagI qhatma ho jaaegii| eka patnI tumhArI nirNaya kIjie- zAMti cAhie yA saphalatA? 11 For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA~I TA~ga khIMcegI aura dUsarI patnI tumhArI bA~I ttaaNg| yaha TA~ga khiMcAI bar3I mahaMgI cIja hai| tuma jIvanabhara azAMta-azAMta-azAMta bane rhoge| jaba taka koI bhI vyakti apane jIvana ke lie yaha phaisalA nahIM kara legA ki mujhe zAMti cAhie yA saphalatA, taba taka vaha kabhI zAMti pAne ke lie sAdhanA-zivira meM A jAegA aura saphalatA pAne ke lie phira se vyApAra meM calA jaaegaa| vyApAra meM phira niSphala ho jAne para phira sAdhanA-zivira meM A jAegA zAMti pAne ke lie| natIz2A yaha nikalegA ki hara AdamI do naukAoM para eka sAtha savArI karanA caahegaa| Apa phaisalA kara leM ki Apako patnI cAhie yA paramezvara? patnI cAhie to paramezvara kI mAlA japane kI koI jarUrata maiM nahIM samajhatA aura agara paramezvara cAhie to patnI ko nambara do banAnA pdd'egaa| donoM kA maz2A agara lenA cAhate ho, to bandA na idhara kA rahegA na udhara kA, dhobI kA gadhA na ghara kA rahegA na ghATa kaa| logoM kI hAlata bahata patalI hotI jA rahI hai| loga apane jIvana meM apane naz2arie ko sApha nahIM rakha rahe haiM ki Akhira ve apane jIvana meM kauna-sA pariNAma cAhate haiM? jaba taka koI bhI vyakti apane jIvana ke lie yaha phaisalA na kara legA taba taka thor3A-thor3A dharma bhI hotA rahegA, thor3A-thor3A pApa bhI calatA rhegaa| roz2a thor3e-thor3e kIcar3a meM nahAte raheMge, roz2a thor3e-thor3e bAhara bhI Ate rheNge| hAlata to vahI hone vAlI hai jo ki kisI hAthI ke dvArA roz2a-roz2a tAlAba meM gaMgA-snAna kiyA jAtA hai, aura jaise hI tAlAba se nikala kara hAthI bAhara AtA hai vApasa kIcar3a ko apanI hI pITha para loTAyA karatA hai| roz2a hAthI snAna karatA hai aura roz2a vahI kIcar3a apanI pITha para DAlatA rahatA hai| jiMdagI bhara snAna hotA rahatA hai aura jiMdagI bhara AdamI kIcar3a meM jAtA rahatA hai| pariNAma-svarUpa assI varSa ke kisI bUr3he vyakti se pUchA jAe ki Apako apane jIvana meM kyA milA? ho sakatA hai ki koI tIsa varSa kA vyakti isa bAta kA javAba na de pAe ki usake hAtha meM, usakI hathelI meM z2indagI kA kyA pariNAma hai| isalie Apa apane dAdA se pUche ki, 'dAdAjI ApakI hathelI meM Apake jIvana kA kyA pariNAma hai?' kyA aisA koI pariNAma hai, aisA koI anubhava hai, kyA aisI koI samRddhi yA zAMti hai zAMti pAne kA sarala rAstA 12 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA, kyA aisA koI sukUna hai jo ki Apa virAsata ke rUpa meM apane baccoM ko de kara jA sakeMge? z2amIna de doge do-cAra bIghA, plaoNTa de doge, do-cAra makAna de doge / eka- eka dUkAna para do-do tAle lagA kara donoM bhAiyoM meM bA~Ta doge / para, isake alAvA vyakti ne apane jIvana meM zAMti kitanI pAI, adhyAtma meM kitanI unnati huI aura vaha paramezvara ke rAste para kitanA calA? yaha prazna phira bhI banA raha jAegA / zAyada ye mu~hapattI bA~dhane vAle, tilaka lagAne vAle vyakti kevala itanA kaha sakate haiM ki jIva na mare isalie kapar3A bA~dha liyA aura mAthe para ThaMDaka A jAe isalie tilaka lagA kara kisI mUrti kI pUjA kara lI / mUrti kI pUjA karanA alaga bAta hai aura paramezvara kI pUjA karanA alaga bAta hai / mUrti kI pUjA karane ke lie ApakA puNyAtmA honA z2arUrI nahIM hai lekina paramezvara kI pUjA karane ke lie ApakA niSpApa honA pahalI anivAryatA hai| mUrti ke mandira meM vyakti ko jAne se nahIM rokA jA sakatA hai, para paramezvara ke mandira meM agara Apake hAtha ujale nahIM haiM to vahA~ se nikAla die jAoge / isalie hara vyakti apanI-apanI z2iMdagI ke lie phaisalA karatA huA cale ki vo Akhira jisa dina isa zarIra ko chor3a kara jAegA paramezvara ke darabAra meM, to kyA usake pAsa vo ceharA vo mukha-mudrA hai ki vo paramezvara ko jAkara apanA ceharA dikhA sake? phaisalA kiyA jAnA cAhie ki zAMti cAhie yA saphalatA cAhie / Aja pahale phaisalA karanA aura usake bAda dukAna jaanaa| pahale phaisalA karanA aura usake bAda maMdira jAnA / aura jaba taka phaisalA na ho taba taka donoM jagaha ko chor3a kara, zAma ko yahA~ akele meM AnA aura baiTha kara cintana karanA / cintA - vintA bahuta kara lI, aba cintA nahIM cintana kara ke dekho to patA calegA ki Apa apanI z2iMdagI ke lie kaunasA rAstA cAhate haiM / maiM bhI cAhU~ to Aja pUre vizva meM phaila sakatA hU~, Izvara ne hameM vo kAbiliyata dI hai ki pUre vizva meM chA sakate haiM / para jisa AdamI ne apane jIvana ke lie phaisalA kara liyA ho ki mujhe Izvara ke mArga para calanA hai aura Izvara ke mArga para calane ke 1 nirNaya kIjie - zAMti cAhie yA saphalatA ? For Personal & Private Use Only 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie zAMti ke alAvA aura koI mArga nahIM ho sakatA, vaha vyakti hara hAla meM apanI zAMti ko barakarAra rkhegaa| maMdira meM jalane vAlA dIpaka cAhe jale yA bujhe, samAja meM calane vAle loga cAhe khuza hoM yA nAkhuza para merI zAMti hara hAla meM akhaNDa banI huI rahanI caahie| zAMti milatI hai to Apase riztA bhI svIkAra hai aura agara azAMti milatI hai to Apase riztA bhI asvIkAra hai| ___bhagavAna eka to vo ki jisakA nirmANa inasAna karatA hai, eka vo jo ki hama saba kA nirmANa karatA hai| usa Izvara kI ArAdhanA bahuta ho gaI jisakA nirmANa hamane kiyA hai| aba eka bAra usakI ArAdhanA kara ke dekho jisane hama saba logoM kA nirmANa kiyA hai| usakI Dagara para Ao, vo Dagara kahIM aura nahIM hai| vo Dagara Apake zAMti ke rAste se nikalatI hai| vo Dagara Apake apane bhItara hI hai| zAMti kahIM aura nahIM milA karatI, zAMti jaba bhI milegI to Apake apane phaisale se, Apake apane andara hI milegI aura yahI kAraNa hai ki jaba hama dhyAnayoga se gujara rahe haiM, to abhI ekamAtra sabase pahalA prayoga yahI calatA calA jA rahA hai ki vyakti sabase pahale apane tana-mana kI uttejanAoM kA zamana kare, unheM zAMtimaya bnaae| jaise hI vyakti apane bhItara zAMti kA anubhava aura zAMti kA rasAsvAda karatA hai vaise hI vyakti kI, apane aMtarmana se ekAkAra kI sthiti bana jAtI hai| aura svayaM se ekAkAra hote hI, jise vyakti bAhara DhUMr3ha rahA hotA hai usakA Ananda apane Apa meM Ane laga jAtA hai| aisA huA ki jaba Izvara ne isa duniyA kA nirmANa kiyA thA, taba koI bhI Izvara ko yAda karatA to use hAjira honA par3atA thaa| beTA yAda kare aura pitA hAjira na ho yaha kaise saMbhava ho sakatA hai| mIrA yAda kare, mIrA ke ghugharU baje aura giradhara kI baMzI na [je yaha kaise saMbhava hai| candanabAlA ke A~sU bahe aura mahAvIra na Ae~ yaha kaise mumakina hai| dropadI agara pukAre apane cIra ko bar3hAne ke lie aura cIra na bar3he yaha kaise mumakina hai| aura taba, jaba Izvara ko saba loga apane-apane matalaba se yAda karate cale jA rahe the, Izvara parezAna ho ge| AdamI ko agara Thokara bhI laga jAtI to Izvara ko yAda 14 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA, AdamI ko agara ghATA laga jAtA, to ghATA dUra karane ke lie prabhu ko bulaataa| yadi kisI ke santAna paidA na hotI to bhI Izvara kA AhvAna karatA, isa taraha manuSya ne Izvara ko parezAna kara diyaa| bhagavAna ne baikuNTha chor3A aura socA ki kahIM ora calA jAtA hU~, so bhagavAna Ae aura guphAoM meM baiTha ge| magara, logoM ne saMnyAsa dhAraNa karanA zurU kara diyA, loga guphAoM meM jAne laga ge| bhagavAna ko lagA ki loga unheM yahA~ bhI nahIM chor3a rhe| so ve parvatoM ke bIca cale gae, vahA~ bhI loga pahu~cane laga ge| pahale to loga paidala hI yAtrA para jAte the, kintu ArAmatalaba hone ke kAraNa manuSya phira kAroM aura basoM dvArA vahA~ pahu~cane laga gae aura jaba se ye roja-ba-roja binA z2arUrata kI kAreM pahu~cane lagIM, tabhI se vahA~ se bhagavAna jI lupta ho ge| Izvara ko lagA ki loga parezAna karane laga gae haiM, ye loga Ate haiM aura eka nAriyala car3hA kara mahAdeva jI aura mahAvIra jI ko rAjI karanA cAhate haiN| yaha ucita nahIM hai| ye prabhu-darzana ke kAbila nahIM haiN| so Izvara vahA~ se bhI lupta ho gae aura nadiyoM meM cale ge| Izvara ne socA nadiyoM ke jala meM chipa jAtA hU~, magara logoM ne vahA~ bhI jA kara apane asthikalaza visarjita karane zurU kara die ki jAte haiM aura apane pApa vahA~ dho Ate haiN| bhagavAna ko lagA ki ye manuSya mujhe kahIM bhI caina nahIM lene detA hai| bAra-bAra merI samAdhi meM khalala DAlatA hai| yAda karanA, bulAnA aura pahu~canA zurU kara detA hai| Izvara ciMtita hue| jaba bhI koI cintAmagna ho to ciMtA se mukta hone ke lie vaha cintana kare; mana ko agara dizA denI ho to manana kreN| Izvara ne bhI do pala ke lie apanI A~kheM baMda kI aura cintana kiyA, manana kiyA aura taba unheM pratIta huA ki unheM kahA~ rahanA caahie| aura taba Izvara, sIdhe vahA~ cale Ae; kyA Apako patA hai taba Izvara ne apane rahane ke lie kauna-sI jagaha DhUMr3hI? Apa logoM kA cayana kiyA, apane logoM kA cayana kiyA aura ye jo svayaM Izvara kI banAI huI racanAe~ haiM una racanAoM meM Akara racanAkAra samAhita ho gyaa| nirNaya kIjie- zAMti cAhie yA saphalatA? 15 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba vahI vyakti Izvara ko upalabdha kara sakatA hai jo zAMti ke rAste para apane kadama bar3hAtA hai| Izvara se mulAqAta karane ke lie jo apane qadama bar3hAtA hai usI ko Izvara apane kAbila samajhatA hai / kAbila logoM kA hI vaha sAhila bana kara, unake pAsa Akara vo apane Apako prakaTa karatA hai| apanA Ananda detA hai, apanI zAMti kI rozanI aura jJAna kA AbhAmaNDala pradAna karatA hai| apane prema kI pyAlI pilAtA hai, apanI karuNA kI chatrachAyA una para banAtA hai, apane Ananda kI bAriza, phuhAreM una para vo barasAta karatA hai| __Izvara mileMge unhIM ko, jinhoMne apanI kAbiliyata banAI aura kAbiliyata unhIM logoM ke rAste para bana pAegI jo loga apanI zAMti kA prabandha kreNge| merI zAMti kA prabaMdhaka maiM hU~ aura ApakI zAMti ke prabandhaka Apa haiN| merA mainejara maiM, aura Apake mainejara aap| aura phaikTariyoM meM sau-sau karmacArI rakhe jA sakate haiM para yaha to bhItara kA mAmalA hai| isa andara ke mAmale meM kevala andara vAlA hI apanI pahacAna banA sakatA hai| jina khojAM tina pAiyAM gahare pAnI paiTha' ki 'terA sAMI tujjha meM jyoM pUhupana meM bAsa; kastUrI kA miraga jyoM phirI-phirI DhU~r3he ghaas|' loga use bAhara DhU~r3hate rahate haiN| vo kahIM nahIM hai aura vo saba jagaha hai| agara DhU~r3hanA hai to pahale apane Apa meM DhU~r3heM, apane Apa meM na mila pAe to kahIM aura DhU~r3hane ke lie jAnA; vo saba jagaha vyApta hai| apane Apa meM pAoge, to hara mUrata meM Apako prabhu kI sUrata dikhAI degii| aura jaba taka apane Apa meM na dekhoge, apanI zAMti meM usakA rasAsvAdana na karoge taba taka use kahIM nahIM pA skoge| maMdira meM caubIsa ghaMTe nahIM baiThA jA sakatA, Adhe ghaMTe ke lie hI jAyA jA sakatA hai| sAmAyika meM caubIsa ghaMToM ke lie to baiThA jA sakatA hai lekina jiMdagI bhara to usameM bhI nahIM baiThA jA sakatA hai| loga mahArAja bana jAte haiM, kahate haiM saMnyAsa le liyA aba to unake caubIsoM ghaMToM kI 'sAmAyika' ho gii| Apa kisI mahArAja ko bhI caubIsa ghaMTe kisI eka Asana para baiThA do| unheM bhI cIMTiyA~ kATane laga jaaeNgii| vo bhI khisaka jaaeNge| saMta loga jIvana bhara kI 'sAmAyika' to le lete haiM magara 'sAmAyika zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM baiTha nahIM skte| mere bhAI, caubIsoM ghaMTe maMdira meM to nahIM rahA jA sakatA hai, para caubIsoM ghaMTe apane Apa meM to z2arUra rahA jA sakatA hai, apane Apa se jur3a kara rahA jA sakatA hai| bolo, batiyAo bAhara se, magara pala-pala apanA Ananda lo, apane meM sadA Anandita rho| phaisalA kara lIjie ki Apako apane jIvana ke lie kyA cAhie? agara cAhie zAMti, zAMti, zAMti to saccAI yaha hai ki zAMti hI apane Apa meM sukha hai| zAMti hI jIvana kI sabase pyArI sahelI hai, zAMti hI jIvana kA sabase bar3A svarga hai / zAMti meM hI Arogya aura AnaMda kI AtmA samAyI hai / zAMti meM hI sadbhAvoM kA saMgIta hai aura zAMti hI paramAtmA kI prArthanA hai| svayaM ko zAMtimaya banAkara vyakti pApa, tApa aura abhizApa- tInoM ko naSTa kara sakatA hai| gaMgA sirpha pApa kA nAza karatI hai, candramA sirpha tApa kA nAza karatA hai, para mana kI zAMti to pApa, tApa aura abhizApa- tInoM ko samApta kara detI hai| vAstavikatA to yaha hai ki zAMti ko pAnA hI jIvana kI sabase bar3I saphalatA hai| yaha Izvara kA mArga hai aura Izvara ke mArga para jIne ke lie vyakti kA zAMta, saumya va pala-pala Anandita honA pahalI anivAryatA hai| apanI ora se premapUrvaka itanA hI anurodha hai| amRta prema ! namaskAra! nirNaya kIjie- zAMti cAhie yA saphalatA? 17 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana meM calAie zAMti kA cainala yaha mAnate hue maiM sabako zAMti kI preraNA detA hU~ ki jo vyakti svayaM zAMtimaya hogA, vahI apanI ora se apane parivAra ko, apane samAja ko, apane deza aura akhila mAnavatA ko zAMti pradAna kara skegaa| eka azAMta vyakti mAnavatA ko apanI ora se jaba bhI kucha degA to azAMti hI pradAna kregaa| tanAvagrasta vyakti ke dvArA auroM ke prati tanAva ke hI bIja boye jA sakate haiN| ciMtAgrasta vyakti ke dvArA cintA ke kaikTasa hI ugAe jA sakate haiN| agara koI vyakti apane Apa ko zAMtimaya banA rahA hai to aisA karake vaha apane parijanoM kI, apane parivAra aura samAja kI adbhuta sevA kara rahA hai| eka mA~ agara svayaM ko zAMtimaya banA rahI hai to aisA karake vaha apanI saMtAnoM ko zAMti kA saMskAra, zAMti kA dUdha pilA rahI hai| eka pitA svayaM ke antaramana ko zAMtimaya banA rahA hai to aisA karake vaha apanI ora se apane mAtA-pitA, apanI patnI aura apane bacce aura bahuoM ko bhI zAMti kA sukUna dene meM saphala ho rahA hai| For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA koI krodhI vyakti sadAbahAra kisI ko prema kara sakegA? kyA ciMtAgrasta vyakti apanI ora se ghara ke vAtAvaraNa ko prasannatA pradAna kara sakegA? kyA koI IrSyAgrasta prANI apanI ora se dUsaroM ko prema aura pyAra kA sukUna de pAegA? ___mohabbata kI dahalIz2a para qadama rakhane ke lie z2arUrI hai ki vyakti svayaM ko zAMtimaya bnaae| jo zAMtimaya hotA hai vaha to kisI gulAba ke phUla kI taraha khilA huA rahatA hai| jaise koI vyakti gulAba ke phUla para havA kA teja jhauMkA mAra jAe yA phira gulAba ke phUla ko AhaTa bhI kyoM na pahu~cA jAe, lekina phira bhI gulAba ke phUla kI khAsiyata hotI hai ki gulAba agara kalI banakara rahegA taba bhI mahakegA, phUla banakara jIegA taba bhI mahakegA, koI use pAnI pilAe taba bhI mahakegA, koI use tor3a le taba bhI mahakegA, koI usakI paMkhaDI-paMkhaDI alaga kara de taba bhI mahakegA aura agara koI sukhAkara gulAba ke phUla ko kisI kirayAne ke vyApArI ko beca AegA taba bhI vaha usakI dukAna para rahakara bhI mhkegaa| jisa vyakti ne apane jIvana meM zAMti ke gulAba khilAe haiM vahI apane jIvana meM prasannatA aura Ananda kI mahaka pA skegaa| agara koI vyakti apane Apa meM krodhI hai to vo yaha na samajhe ki vaha krodhI hai| krodhI krodha karake rAta-dina apane parivAra ko abhizApa hI diyA karatA hai| eka krodhI yA tanAvagrasta vyakti bhalA apanI ora se samAja ko kyA de pAegA? kisI bhI vyakti ke dvArA mAnavatA kI sevA ke lie dhana kA dAna denA puNya kI bAta hai lekina mAnavatA ko apanI ora se zAMti pradAna karanA lAkhoM-lAkha rupayoM ke dAna se bhI jyAdA zreSTha hai| z2arA kalpanA kIjie ki kisI vyakti ne apanI ora se apane dAdAjI kI yAda meM pAnI kI pyAU banavAI yA usane logoM ke lie pAnI kA prabandha kiyA, ThaNDe zItala peya kI vyavasthA bhI kI, para maiM pUchanA cAhU~gA ki eka ora pAnI kI pyAU banAnA aura dUsarI ora apane hI krodha para kAbU na rakha pAnA, kyA paraspara virodhAbhAsI nahIM hai? mana meM calAie zAMti kA cainala 19 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatA kI sevA ke sau-sau upakrama ho sakate haiN| Apa batAie, Apa eka mA~ haiM n, Apane apane bacce ko dasa daphA pyAra se sahalAyA, gAla sahalAyA, mAthe para hAtha pherA magara zAma ke vakta do cA~Te uThAkara jar3a die| aba Apa batAie ki beTe ke mana meM cA~Te yAda raheMge yA Apake dvArA dasa bAra sahalAye gae gAla, hAtha yA vo pyAra yAda raheMge? kauna - sI cIja yAda rahegI? cA~TA yAda rhegaa| are bhaI ! jaba Apako isa bAta kA hoza hai, bodha hai ki cA~TA hI yAda rahegA to sAvadhAna ! kisI ko yAda rakhane ke lie Apa cA~TA nahIM, pyAra aura zAMti yAda rkhvaaiye| cA~TA vahI vyakti mArA karatA hai jo zAMtacitta nahIM hotA hai| agara Apa apanI ora se apane baccoM ko cA~TA nahIM mArate, use samatA, zAMti aura prasannatA ke phUla samarpita karate haiM to sacamuca Apa cAhe zarIra chor3akara devaloka bhI kyoM na cale jAe~ magara Apake bacce apanI mA~ ko yAda karake A~sU DhulakAte rheNge| ve kaheMge, 'merI mA~ to devI thI, devI kA avatAra thI / ' eka cir3acir3e svabhAva kA AdamI agara zAma ke vakta apane ghara pahu~ce aura patnI para cir3acir3AnA zurU kara de to patnI ke mana meM yahI AegA ki merA pati cAra ghaMTe aura leTa Ae to acchA hai| vahIM agara Apa eka muskAna, antarmana meM gulAba ke phUla kI mahaka aura khilAvaTa le kara ghara para pahu~cate haiM to sacamuca ApakI patnI to kyA Apake nanhe-munne bacce bhI ApakI pratIkSA karate mileMge ki pApA Ae~, to unake sAtha khAnA khAU~, unakA prema aura AzIrvAda prApta karU~ / zAMta rahane vAlA vyakti samAja kI adbhuta sevA karatA hai| mAnA jIvana meM duHkha haiM, pIr3Ae~ haiM, saMtrAsa haiM, saMtApa haiM, hara kisI ke jIvana meM choTI-moTI bAdhAe~ hotI hI haiN| kisI kA pati ThaNDA hai to patnI teja hai, kisI kI patnI ThaNDI hai to pati teja hai / hara kisI ko apane sAtha viparIta virodhAbhAsoM ko sAtha lekara calanA par3atA hai| agara Apa apane jIvana meM zAMtimaya jIvana jIne kA nirNaya kara leM, saMkalpa kara leM, to ApakI patnI cAhe 20 For Personal & Private Use Only zAMti pAne kA sarala rAstA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teja ho cAhe ThaNDI, koI bhI pAnI tabhI taka ubalatA hai jaba taka tuma apane Apa meM Aga banate ho| tuma agara apane Apa meM sarovara bana jAo to aMgAre ko usameM girakara bujhanA hI hogaa| yadi hamAre kAraNa hamAre ghara meM kaluSita aura dUSita vAtAvaraNa banatA hai to mAnakara calanA ki do meM se eka AdamI sarovara na bana paayaa| tuma zItala bana jAo to sUraja ko bhI ThaNDA honA par3atA hai| _ zAMti aura Ananda pAne ke lie na to hara kisI vyakti ko himAlaya kI guphA meM jAnA par3atA hai aura na hI cAinA kI dIvAra dekhane yA siMgApura ghUmane kI jarUrata par3atI hai| agara hoMgakoMga, baiMkoka ghUmane se hI Ananda milatA ho to bhAI hara AdamI to roja-roja hoMgakoMga yA baiMkAka nahIM jA sakatA hai| lekina Ananda to hara roja liyA jA sakatA hai| Ananda lene ke lie z2arUrI nahIM hai ki tuma apanI patnI ko hara samaya gale hI lagAe rkho| Ananda pAne ke lie to Dhera sAre sAdhana haiN| nIle AkAza ko dekho, tumheM Ananda milanA zurU ho jaaegaa| subaha kI sunaharI dhUpa ko dekho tumheM Ananda milegaa| apane hI ghara meM jo choTA-sA potA yA potI hai, usa zizu ke cehare kI kilakArI ko dekho to tumheM usase bhI Ananda aura sukUna milanA zurU ho jaaegaa| Ananda to tumhArA phaisalA hai, lenA cAho to dIvAroM ko dekha karake Ananda le sakate ho, lenA cAho to apane Apa se Ananda le sakate ho, kisI apAhiz2a ko apane pAsa se gujarate vakta dekhA to bodha ho AyA, bhagavAna ! terI lAkha-lAkha shukrgujaarii| are! tUne use to vaMcita rakha diyA mujhe to tUne sAre aMga diye haiN| tuma apAhiz2a ko dekhakara bhI apane lie prabhu ke prati zukragujArI adA karane kA AnaMda le sakate ho| Ananda lenA hai to apanI isa maraNadharmA kAyA kA bhI Ananda le sakate ho| are, aura to aura, apanI AtI-jAtI sA~soM kA anubhava karate hue unakA bhI Ananda le sakate ho| Ananda to AdamI kI mAnasikatA hai| sukhadu:kha ye donoM mAnasikatAe~ haiN| duHkha ke vAtAvaraNa meM bhI sukha liyA jA mana meM calAie zAMti kA cainala For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatA hai, abhAva meM bhI svabhAva banAyA jA sakatA hai, hAni ho jAe taba bhI agara mAnasikatA ThIka rahe to Apa hAni meM bhI apanI Ananda - dazA ko, apanI zAMta dazA ko barakarAra rakha sakate haiN| maiM hara hAla meM AnaMdita rahU~gAApakA yaha phaisalA hI Apake lie Ananda - patha kA nirmANa karatA rahegA / maiM zAMti kA pakSadhara hU~ / kahate haiM atIta meM jaba mahAbhArata huA thA, to gAMdhArI ne isake lie kRSNa ko bhI doSI ThaharAyA, para kRSNa yuddha ke virodhI the| unhoMne aMtima caraNa taka zAMti kA prayAsa kiyaa| kabhI kRSNa ne kahA thA ki 'pANDavoM ko pA~ca gA~va bhI de do taba bhI yuddha TAlA jA sakatA hai|' vyakti ke dvArA antima kSaNa taka yaha prayAsa kiyA jAnA cAhie ki usakI ora se zAMti ho, zAMti rahe, vyakti zAMti kA svAmI banA huA rahe / koI bhI vyakti krodha kA tabhI istemAla kare jaba krodha ke alAvA zAMti ke samasta dvAra, samasta rAste banda ho cuke hoN| apane mu~ha se gAlI tabhI nikAlanI cAhie taba tumhAre pAsa gAlI nikAlane ke alAvA anya koI vikalpa yA rAstA khulA hI na rhe| gAlI do, magara gAlI ko antima caraNa meM, pAramANvika astra ke rUpa meM istemAla karo / krodha AdamI ke jIvana kA paramANu astra hai aura paramANu astra kA upayoga, brahmAstra kA upayoga bAta-bAta meM karane se brahmAstra kI zakti tumhAre lie AtmaghAtaka bana jaayegii| jIvana meM nakArAtmakatA kA tabhI istemAla kiyA jAnA cAhie jaba AdamI ke dvArA apanAI jAne vAlI sakArAtmakatA sampUrNata: niSphala ho jaae| varanA yAda rakhie ki sakArAtmakatA se bar3hakara aura koI samAdhAna, aura koI amRta, aura koI saMjIvanI hotI hI nahIM hai I maiMne kahA maiM zAMti kA pakSadhara hU~ / mere lie zAMti hI svarga hai, mere lie zAMti hI jIvana kI gaMgA hai| zAMti meM hI dharma kA vAsa hai / zAMti hI prabhu hai, aura prabhu svayaM zAMtisvarUpa hai| Apane jaba-taba mAcisa kA upayoga kiyA hai / mAcisa meM bArUda kI pacAsa tIliyA~ hotI haiM / tIlI kA nicalA hissA lakar3I hai aura UparI hissA bArUda hai / hamAre zarIra kA bhI nicalA hissA deha hai aura UparI hissA 1 22 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sira hai| hamArA zarIra eka taraha kI tIlI hI hai| tIlI thor3A-sA gharSaNa lagate hI sulaga uThatI hai aura hama bhI thor3I-sI bAta cubhate hI krodhita ho jAte haiM? prazna hai hama bArUda kI tIlI haiM yA iMsAna haiM? tIlI ke bhI mAthA hai aura hamAre bhI mAthA hai / para pharka yaha hai ki hamAre mAthe meM dimAg2a hai para tIlI ke kevala mAthA hI hai| tIlI dimAg2a ke abhAva meM khuda para niyaMtraNa nahIM rakha sakatI / hamAre to mAthe ke sAtha dimAg2a bhI hai / apane dimAg2a kA istemAla kIjie / svayaM ko tIlI nahIM, gulAba kI kalI banAiye, jo hara hAla meM mahake, khile, muskurAe / to zAMti kI sAdhanA kIjie / zAMti ko apanI sahelI banAe~ / yadi mujhase koI pUchanA cAhe ki merI sahelI kA nAma kyA hai? to merA javAba hogaashaaNti| bhArata meM puruSa agara kisI sahelI kA nAma batA de to bahuta saMkoca AegA / puruSa - mitra kA nAma to batAyA jA sakatA hai para sahelI kA nAma batAnA ho to patnI ke bigar3ane kI saMbhAvanA rahatI hai / merI sahelI bahuta sundara hai| maiM apanI sahelI ko hara vakta apane sAtha, apane pAsa hI rakhatA huuN| vo bhI kyA kisI ko dosta banAyA jo do pala kAma Aye aura do pala ke lie dUra ho jaae| mitra banAo to aisA mitra banAo jo hamAre jIvana kI chAyA bana jaae| mere usa dosta kA nAma, mere mitra, merI sahelI kA nAma 'zAMti' hI hai, antarmana kI zAMti | Apa bhI banA lo ise apanI sahelI jisako Apa hara samaya apane sAtha rakha skeN| isa sahelI kA nAma zAMti hai, hara hAla meM zAMti / jIvana meM vaha hara kArya svIkArya ho jise karane se zAMti milatI hai| vaha hara sambandha, hara vyakti, hara nimitta tyAga diyA jAnA cAhie jisake pAsa jAne se, jisake sAtha vyavahAra karane se, jisake sAtha sambandha jor3ane se hameM azAnti milatI ho / pApA AdaraNIya haiM, para pApA agara hameM azAnti de rahe haiM to pApA se apane Apako nirlipta kro| pati AdaraNIya hai, patnI AdaraNIya hai para agara ve tumhArI zAMti ko bAra-bAra khaNDita karate cale jA rahe haiM to tuma apane Apa mana meM calAie zAMti kA cainala 23 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko unase vaise hI nirlipta kara lo jaise ki kamala kI paMkhur3iyA~ apane Apa ko kIcar3a se Upara uThA liyA karatI haiN| Akhira, koI aura to hameM hamArI zAMti dene nahIM aaegaa| hama hI hamArI zAMti kI vyavasthA kreNge| saMbodhi' kA mArga arthAt zAMtipUrvaka jIne kA mArga, hoza aura bodhapUrvaka jIne kA maarg| yaha mArga vyakti ko usakI zAMti se rUbarU karavAtA hai| vyakti ke antararmana meM ghara kara cukI azAMti kA visarjana karavAtA hai, vyakti ko usakI zAMti pradAna karatA hai| eka aisI zAMti jo sadA Apake sAtha rhe| ApakI chAyA banakara rhe| Apake jIvana kI rozanI banakara Apake sAtha rhe| ho sakatA hai kisI vyakti ne svarga aura naraka kA anubhava na kiyA ho| kyA Apane kabhI kisI devatA ke darzana kie haiM? nhiiN| kyA Apane kabhI svarga dekhA hai? yA Apane kabhI naraka dekhA hai? nhiiN| para jisa vyakti ne deva aura dAnava na dekhe hoM, svarga aura naraka na dekhA ho, lekina usane bhI apane bhItara 'zAMti' aura 'azAMti' ko z2arUra dekhA hai| saccAI yaha hai ki zAMti svayaM hI svarga hai, azAMti svayaM hI naraka hai| zAMti-patha kA anuyAyI svarga kA sAdhaka hai, vahIM azAMti kA anusaraNa karane vAlA svayaM hI svayaM kA gulAma hai| yadi koI vyakti kabhI krodha nahIM karatA, sadA zAMta aura saumya rahatA hai, sacamuca vaha divya hai, vaha dharatI para rahane vAlA devatA hai| usa deva ko merA praNAma hai| Apa apane Apa para gaura kareM ki kyA Apa isa sthiti meM haiM ki Apako kabhI kisI bAta para krodha, ciMtA yA tanAva nahIM hotA? agara Apa aise haiM to nizcaya hI ApakI sUrata ko dekhanA kisI bhI mahAna tIrtha ke maMdira meM baiThI mUrti ke darzana se kama nahIM hai| maiMne sunA hai: eka thiyolaoNjikala kaoNleja meM dharma-pracArakoM ko taiyAra kiyA jAtA thaa| kahate haiM eka bAra kaoNleja ke kulapati ne chAtroM se kahA, 'jaba kabhI tuma dharma-zAstra kA vivecana karo tathA bIca meM svarga kA jikra A jAe to tuma prasannatA jAhira karanA, apane cehare para ha~sI lAnA, A~khoM meM tAz2agI 24 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAnA, pUrI taraha se AnaMdita ho jAnA jisase lage ki svarga ke varNana ke kAraNa tuma khuzI kA anubhava kara rahe ho|' eka lar3ake ne pUchA, 'sara, agara naraka kA varNana karanA par3e to hama kyA kareM?' kulapati bole, 'kucha karane kI z2arUrata nahIM hai| pRthvI aba usa avasthA meM pahuMca gaI hai jisameM manuSya ke jIvana meM na to zAMti hai, na usameM AnaMda hai, na prabhu kI prIta hai, isalie tumhArI jaisI sUrata hai, vaisI sUrata se hI kAma cala jaaegaa| koI vizeSa sUrata banAne kI AvazyakatA nahIM pdd'egii|' jIvana meM svarga ko Iz2Ada karane ke lie yaha ghaTanA eka sahaja hI pyArI preraNA hai| isa kahAnI se Apa apane lie preraNA leM aura apane mana aura sUrata ko premamaya, zAMtimaya, AnaMdapUrNa bnaaeN| nizcaya hI jisa cIja ko pAne se AdamI ko sukha mile, vo cIja zAMti hai aura use pAyA jAnA caahie| jisa cIja ko chor3ane se AdamI ko sukha mile vo cIja azAMti hai, duHkha hai aura use chor3A jAnA caahie| dhyAna meM baiThakara hama apane Apa ko zAMtimaya banAte haiN| apanI zvAsoM ko zAMtimaya banAte haiN| apanI kAyA ko zAMtimaya banAte haiN| apane antarmana ko zAMtimaya banAte haiN| bhItara kI caMcalatA ko, bhItara meM sAgara kI laharoM kI taraha uTha rahI laharoM aura mIniMgalaisa vicAradhArAoM ko zAMtimaya banAte haiN| dhyAna dhara rahA hU~ arthAt svayaM ko zAMtimaya banA rahA huuN| yaha eka akelA bodha rkhie| eka bAta aura, Apane kabhI TI. vI. to dekhI hai| sabane dekhI hai| roja hI dekhate hoNge| TI. vI. dekhanA AdamI kI eka Adata hai| TI. vI. meM Apa kisI aura ko dekhate haiM aura dhyAna meM apane Apa ko dekhate haiN| TI. vI. meM apane manapasanda kA cainala calAte ho aura dhyAna meM bhI Apako apane manapasaMda kA cainala calAnA caahie| aura, jaba jo cainala calAte haiM, taba usI cainala se hI jur3e hue sAre dRzya aura vacana AyA karate haiN| __ jaba sonI kA cainala calAe~ge to kyA sTAra cainala kA koI dRzya usameM ubharakara AegA? nahIM aaegaa| jaba sonI kA cainala calAoge to mana meM calAie zAMti kA cainala For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonI se jur3e hue hI sAre dRzya aura kathana ubharakara aayeNge| jaba Apa zAMti kA cainala apane bhItara calAe~ge, to zAMti tattva hI sAkAra hone lgegaa| Apa apane jIvana meM, antarmana meM sadA eka hI cainala calAiye aura vo hai zAMti kA cainl| saMkalpa kIjie ki maiM hara hAla meM zAMtimaya rhuuNgaa| zAMti hI merI pUMjI hai, zAMti hI merI vasIyata hai| zAMti hI merA dharma aura zAMti hI merI saMtAna hogii| ApakA yaha saMkalpa hI Apake bhItara zAMti ke bhAva ko pragAr3ha kregaa| kyA Apane kabhI dekhA hai ki jaba patnI pIhara calI jAtI hai to Apake mana meM kisa taraha ke vicAra uThakara Ate haiM? patnI se jur3e hue hI AyA karate hai| aura jaba patnI se jur3e hue vicAra Ate haiM to zAyada aura-aura bhI vicAra Ate hoMge ki are! tU to calI gaI para merI rAteM harAma kara gii| ...ha~sa rahe ho| kabhI-kabhI AdamI ko ha~sanA bhI cAhie- apanI bevakUphI pr| kyoMki yaha AdamI ke mana kI dazA hai| jaisA socoge, phira vaisA hI dRzya bhItara AtA calA jaaegaa| patnI kA cainala sTArTa karoge to patnI se jur3e hue vicAra aura dRzya ubhara kara aaeNge| dukAna kA cainala, baccoM kA cainala zurU karoge to dimAg2a meM vaise hI vicAra ubhara kara aaeNge| mana to bAvalA hai| jo dizA doge, vaha udhara kI hI pariNati denA zurU kara degaa| jaba Apa dhyAna meM baiThakara zAMti kA cainala, zAMti kA prayoga, zAMti kA anuSThAna karoge, svayaM ko zAMtimaya banAne kI dhAraNA karoge, to saba kucha sahaja zAMtimaya, zAMtimaya, zAMtimaya hotA calA jaaegaa| maiM zAMti ko praNAma karatA huuN| yaha mAnate hue ki jisake citta kI sthiti zAMtimaya hai vaha sacamuca duniyA meM saMta AdamI hai| jisa vyakti ke citta meM lagAtAra krodha, cintA, tanAva bharA huA rahatA hai usa vyakti se jyAdA dayanIya sthiti bhalA aura kisakI ho sakatI hai ! isI taraha jisa vyakti ke antarmana meM zAMti nahIM hai, jaba dekho taba cintA, tanAva, cir3acir3Apana aura gussA hai to yaha usa AdamI kI antara-AtmA kI bahuta dayanIya avasthA hI huii| 26 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI bhI vyakti ke jIvana meM samagra zAMti tabhI AtI hai jaba vyakti apane svabhAva ko zAMtimaya banAtA hai, apane svabhAva ko saumya aura Anandamaya banAtA hai| aisI zAMtimayI aura AnaMdamayI avasthA pAne ke lie hI hama loga sacetana zvasana-kriyA karate haiM, arthAt pUrNa sAvacetI, pUrNa jAgarUkatA aura pUrNa ekAgracitta hokara apanI zvasanadhArA para apane-Apa ko kendrita karate haiM, zvasanadhArA kI anupazyanA karate haiN| anupazyanA yAnI lagAtAra dekhanA, anubhava krnaa| maiM svayaM ko zAMtimaya banA rahA hU~, zAMtimaya banA rahA hU~, isI dhAraNA, isI bhAvadazA meM apane Apa ko lagAtAra..... lagAtAra tatpara karate cale jAte haiM, svayaM kI AMtarika zAMti aura astitva ke sAtha ekalaya, ekAkAra hote cale jAte haiN| isa daurAna jaba-jaba citta caMcala hotA hai, hama 10-12 gaharI sA~sa lete haiM, punaH apanI hara sA~sa ko 'slo eNDa DIpa' dhImI, dhImI aura gaharI karate cale jAte haiN| isI se zAMti sAkAra hone lagatI hai| dhyAna-dhAraNA saphala hotI hai| merI samajha se agara hama loga apanI ora se zAMti ko apanA lakSya banAte haiM, AnandamayI dazA ko apanA lakSya banAte haiM, to nizcita taura para hamAre citta ke kleza, saMkleza, vikAra aura tanAva, antardvandva, vaira-vaimanasya, eka dUsare ke prati palane vAlI IrSyA aura jalesI se hama mukta hone lagate haiN| ___ zAMti kI isa sAdhanA ko Apa jitane adhika sacetana, sAvaceta, kaoNnasiyasa hokara kareMge, to bhale hI bhItara kitanI hI khaTapaTa kyoM na ho, Apa pAe~ge ki dhIre-dhIre saba kucha zAMtimaya hotA calA jA rahA hai| hama dhyAna kI pratyeka baiThaka ko khUba AnandamayI manodazA ke sAtha kreN| ho sakatA hai koI vidhi, koI baiThaka kabhI Apako anukUla na bhI lage, taba bhI sAta dina taka kevala eka hI dhAraNA, eka hI saMkalpa avazya banAe rakheM ki maiM svayaM ko zAMtimaya banA rahA hU~ aura aisA karane ke lie z2arUrI nahIM hai ki Apa hara samaya mere pAsa hI dhyAna meM baittheN| Apako jahA~ kahIM bhI dhyAna meM baiThanA anukUla lage, zvasana-kriyA para dhyAna kareM aura yaha mAnasikatA pragAr3ha karate jAe~ ki maiM apane Apa ko zAMtimaya banA rahA huuN| basa, zAMti ko mana meM calAie zAMti kA cainala 27 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattva dIjie aura dhyAna dharie / zAMti ko diyA gayA mahattva hI dhIre-dhIre gaharAI taka utaratA jAegA aura Apa zAMta hote jaaeNge| bhItara meM bhaTakAva adhika uThe, to vahI 10-12 gaharI sA~soM kA punaH punaH prayoga karate rheN| hAlAMki sabake dimAga meM tanAva hai, sabake dimAga meM darAreM par3I huI haiM, sabake zarIroM meM vikAra samAye hue haiN| isalie bAhara se sabhI loga dhule hue hI kyoM na dikhAI deM, para bhItara se to hara AdamI apanI-apanI saccAI se vAkifa hai| sAta dina taka Apa apane antarmana meM zAMti kA cainala zurU kara hI deN| dhyAna dhareM to zAMti kA dhyAna dhareM, prArthanA kareM to zAMti kI prArthanA kareM, ciMtana kareM to zAMti kA ciMtana kreN| apanI A~khoM meM, apanI AtmA meM, apanI hara dhar3akana meM eka hI rozanI ho, eka hI suvAsa ho, eka hI prakAza ho, mana meM eka hI lakSya aura eka hI dhAraNA ho - zAMti / isa saptAha ko zAMti kA saptAha bnaaeN| agalA saptAha svataH zAMtimaya hI hogaa| ho gaI hai pIra parvata-sI, pighalanI caahie| isa himAlaya se koI gaMgA nikalanI caahie| krodha, tanAva, avasAda bahuta ho cuke haiN| pIr3AoM ke, zikavAzikAyatoM ke pahAr3a khar3e ho cuke haiN| aba to jIvana se bahe zAMti kI gaMgA, AnaMda kI gaMgA, tRpti aura mukti kI gaMgA, nirvANa zAMtam' kI gNgaa| ___ eka hI sUtra yAda rakhie : zAMti cAhie to zAMta rhie| mana meM sadA zAMti kA cainala claaie| 28 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muskAna dIjie muskAna lIjie mere lie jIvana kI sAdhanA kA artha itanA-sA hI hai jitanA ki kisI vINA ke tAroM ko sAdhane kA huA karatA hai| jaise vINA ke tAroM ko sAdhane kI kalA A jAe to tAra taba kevala tAra nahIM rahate; taba ve vINA ke tAra bhI prANI mAtra ke hRdaya ko zAMti aura sukUna dene vAlA saMgIta bana jAyA karate haiM / vINA ke tAroM ko sAdhanA A jAe to ye tAra inasAna ke hRdaya ko adbhuta saMgIta, adbhuta saundarya aura Ananda kA prakAza de sakate haiN| jIvana ko jIne ke lie na to anya kisI upamA kI AvazyakatA hai aura na hI apanI A~khoM meM koI pratIka rakhane kI z2arUrata hai| jIvana meM yAda rakhane jaisA kevala eka hI pratIka hai aura vaha hai vINA ke tAra! vINA ke tAroM ko agara DhaMga se kasA jAe to hI tAra saMgIta paidA kara sakate haiM aura agara unheM anAvazyaka DhIlA chor3a diyA jAe to vahI tAra jIvana ke saMgIta ko samApta kara dete haiN| For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vINA ke inhIM tAroM se jIvana kI preraNA lete hue nivedana karU~gA ki hama bhI apane jIvana kI vINA ke tAroM ko na to itanA kaseM ki ye tAra kisI kaue kI kAMva-kAMva bana jAe~ aura na hI itanA DhIlA chor3eM ki ye kisI gadhe kI DheMcU-DheMcU ho jaae| sAdho, vINA ke tAroM ko sAdho / dostI karo, apane Apa se dostI kro| maMgala maitrI ke tAra jor3o apane hI aMtarmana se aura isa taraha zAMti aura AnaMda ke saMgIta kA sRjana kro| lutpha utthaao| svarga agara kahIM hai to vyakti ke apane hI antarmana ke sukha aura zAMti meM hai aura naraka bhI agara kahIM hai to vaha bhI AdamI ke azAnta, udvigna, uttejita antarmana meM chipA huA hai| aise kisI svarga meM jyAdA vizvAsa mata rakho jo ki kisI AkAza meM mAnA jAtA hai| tuma aise svarga kA sRjana karo jisake phala tuma Aja pA sako aura jisakI chAyA sar3aka calate rAhagIra ko bhI mila ske| svayaM ko aisA banAo jo khuda bhI harA-bharA rhe| pathikoM ko bhI chAyA de aura koI paMchI bhI udhara se gujare to ApakI DAliyoM para baiThakara thor3I dera guTara-gUM kara sake, gIta gA ske| Akhira, paMchI aise kisI per3a para nahIM baiThA karate jisake nIce Aga sulagatI ho, krodha-uttejanA ke sA~pa rahate hoN| apane meM dekhoge to pAoge ki jaba-jaba maiMne krodha kiyA taba-taba maiM azAnta huA, jaba-jaba maiM azAnta huA taba-taba maiMne apane bhItara ke sukha ko khaNDita hote hue dekhA aura jaba-jaba bhItara kA sukha khaNDita huA, taba-taba uttejita, Akrozita aura cintita huaa| aura inhIM saba cIjoM kA pariNAma thA nrk| ____ kala jaba maiMne Apa logoM se pUchA ki Apane naraka dekhA hai? sabakA uttara negeTiva thaa| para maiM kahanA cAhU~gA ki maiMne naraka dekhA hai aura na kevala naraka dekhA hai varan svarga bhI dekhA hai aura donoM ke bIca rahane vAle bheda ko bhI samajhA hai| donoM ke bIca rahane vAle bheda ko samajhane ke bAda hI yaha kahatA hU~ ki agara AdamI ko jIvana jIne kI kalA A jAe, vINA ke tAroM ko sAdhane 30 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI kalA A jAe to AdamI svayaM hI apane naraka ko svarga banA liyA karatA hai| naraka ko svarga banAnA manuSya ke hAtha meM hai| apanA bhAgyavidhAtA manuSya svayaM hai| mujha sarIkhe vyakti ko yadi naraka bhI bheja diyA jAe, to mere lie ciMtA kI bAta nahIM hai| mujhe patA hai svarga kA rAstA naraka se hI nikalatA hai| hameM svarga jAne ke lie pahale naraka ko hI badalanA par3atA hai| dharma kI vibhinna paramparAoM meM eka paramparA kahatI hai ki bhagavAna kRSNa marakara naraka meM ge| ve bAda meM tIrthaMkara hoNge| hAlAMki isa taraha kI bAta kahanA qhataranAka hai, para hama ise pojiTiva arthoM meM leN| kahane vAle to gA~dhI jI aura candraprabha ko bhI naraka meM gayA kaha deMge, para yAda rakho naraka meM tumhArI nahIM, kRSNa jaise logoM kI hI z2arUrata hai tAki ve vahA~ pahu~cakara use bhI svarga meM badala sakeM / bhAgavata kathAoM kI jarUrata AjAda cauka aura gA~dhI maidAna meM kama, kArAgAra meM jyAdA hai| agara kRSNa jaise loga naraka meM nahIM jAe~ge to naraka sadA-sadA ke lie naraka hI bane rahane para vivaza rhegaa| hama bhI yadi apane jIvana ko svarga kA patha nahIM de pAe, to sAvadhAna! yoM hI krodhI, abhimAnI, zarAbI, jhUThapharebI, svArthI bane hue hama naraka ko jIte rheNge| yA to nizcaya hI logoM ko naraka acchA lagatA hogA, tabhI to ve naraka meM jAne jaisA kAma karate haiN| yA phira ve svarga-naraka ko mAnate hI nahIM hoNge| so jo mana meM AyA jAnavara kI taraha kahIM kucha kara baiThate haiN| agara svarga meM vizvAsa hai, to svarga ke patha para calanA hogaa| jIvana ko Aja, abhI, yahIM se hI svargamaya banAne kI pahala karanI hogii| svarga-naraka pratIkAtmaka zabda haiN| acchAI ko diyA gayA sabase acchA zabda hai svrg| naraka burAI aura bure phala kA nikRSTatama pratIka hai| naraka kaha diyA yAnI A gaI lAsTa sTeja / isase bar3I kisI kI tauhIna nahIM kI jA sktii| svarga kaha diyA to isase bar3A sammAna aura koI diyA nahIM jA sktaa| kRSNa ko kisI ke dvArA pahale naraka, phira svarga jAne kI bAta kahI muskAna dIjie, muskAna lIjie For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI, yAnI jo burA huA usake lie pahale naraka to bhoganA hogaa| jo acchA kiyA, usake lie phira svarga dvArA abhinaMdana hogaa| Apa isa bAta ko kisI kRSNa ke lie na smjheN| bAta to samajhane ke lie kahI gaI hai| bAkI kRSNa to adbhuta haiM, anere haiM / vaisA hone ke lie sau janama lene par3ate haiN| ve to avatAra haiM, mahApuruSa haiM / tIrthaMkara haiN| mujhe kRSNa prabhu se jIvana kA bahuta mAdhurya milA hai / kRSNa to cAhe pRthvI para avatarita ho yA pAtAla meM, ve jahA~ jAe~ge svarga kI hI racanA kareMge / bAkI, kisI ke bheje koI svarga nahIM jaataa| kisI ke bheje koI naraka nahIM jaataa| tumhAre apane antarmana kI chAyA ke sAtha hI svarga aura naraka calA karatA hai / zAMti svarga hai, azAMti naraka hai| zAMti kA sAdhana svarga-patha kA sAdhaka hai; azAMti kA pathika naraka- patha kA rAhagIra hai| isalie hara sAdhaka apane antarmana ko zAMtimaya banAne kA anuSThAna kre| hara hAla meM maiM apane citta ke klezoM ko, saMklezoM ko, rAga-dveSa, vaira-vaimanasya ke saMskAroM se bhare citta ko zAMtimaya banAtA calA jAU~ / jaba bhI hama apane antarmana ko mohamAyA se, vaira-vaimanasya se, antardvandva se, jIvana ke chAtIkUToM se apane Apa ko mukta kara lete haiM, svayaM ko zAMti, AnaMda aura bodhi kA prakAza pradAna karate haiM, to usI avasthA kA nAma hai 'nirvANa zAntam ' - mukti' / marane ke bAda milane vAlI mukti adhUrI hai| vaha mukti hI AdaraNIya hai jisakA hama abhI anubhava aura Ananda le sakeM, jisameM hama pala-pala abhI DUba sakeM / aura yaha saba tabhI sambhava hai jaba hama apane jIvana ko vINA ke tAroM kI taraha saadheNge| vINA ke tAroM ko hamezA apane dilodimAga meM yAda rakhate hue, jaise eka saMgItakAra vINA ke tAroM ko sAdhatA hai aise hI hama apane jIvana ko sAdheM / jIvana to kisI tumbe kI taraha hai, tumbA yoM to khArA - tIkhA - kasailA hotA hai para kisAna use bhI mIThA banA lete haiM / tumbA tumbA hotA hai, para agara tumbe ko badalane kI takanIka ho to tumbA tumbA nahIM rahatA / tumbA bhI taba zAMti pAne kA sarala rAstA 32 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taMbUrA bana jAyA karatA hai| kitane maje kI bAta hai ki AdamI tumbe ko taMbUrA banA sakatA hai, to kyA hama apane tumbe ko tamburA nahIM banA skte| jisa bA~sa ko loga marane ke bAda arthI aura antyeSTi ke lie upayoga karate haiM, usI bA~sa kA sahI DhaMga se upayoga karanA A jAe to bA~sa, bA~sa nahIM rahatA vaha bA~sa bhI bA~surI bana jAyA karatA hai ! are, tIna aura tIna chaha to pUrI duniyA ke lie hote haiM, para tuma yadi adhyAtma-patha para calakara tIna aura tIna taiMtIsa kara sako, to yaha huI buddhimAnI kI bAta / tIna aura tIna chaH to mandira ke aMdara baiThane vAlA to kyA, sIr3hI para baiThakara mAMgane vAlA bhI kara letA hai, maMdira ke bhItara jAne vAlA tIna aura tIna taiMtIsa kare, to huI maje kI bAta / maMdira jAkara bhI, dhyAna lagAkara bhI, vrata-tapa- anuSThAna karake bhI maMdira vaise ke vaise rahe, to phira jhUTha - pharebI karane vAle kauna-se bure haiM ! dekha rahA hU~ nIce jJAna-maMdira meM pitAjI mahArAja kA asthi-kalaza rakhA huA hai| maiM jaba bhI usake sAmane jAtA hU~, to lagatA hai ki yaha bhI eka asthi- - kalaza hai aura hama saba loga bhI eka asthi - kalaza hI haiN| vaha kisI tA~be ke loTe meM banda par3A asthi - kalaza hai aura apane saba loga isa kAyA ke kalaza meM par3e hue asthi - kalaza haiM / jIvana kA marma na samajhA to hara AdamI eka asthi - kalaza hI hai| koI bAhara kA asthi - kalaza hai to koI bhItara kA asthi - kalaza hai / jisa vyakti ne isa asthi-kalaza ke marma ko samajhA, jAnA, usake lie asthikalaza ke bhItara bhI eka divya mahAna AtmA hai / isa asthi - kalaza ke bIca bhI paramAtmA kI eka AbhA vyApta rahatI hai / jisa vyakti ke antarmana kI zAMtimaya aura Anandamaya dazA hai, vahI isa asthi - kalaza meM rahakara apane Apa ko AsthA kA kalaza banA pAtA hai / varanA kauna nahIM jAnatA ki zarIra janmadharmA hai, zarIra annadharmA hai, zarIra rogadharmA aura maraNadharmA hai / jisa-jisa kA janma huA una-unakI sabakI mRtyu to honI hI hai| sUraja ugatA hai to asta bhI hotA hai / phUla khilatA hai to murjhAtA bhI hai / insAna janma letA hai to maratA bhI hai / jaba hamameM se hara muskAna dIjie, muskAna lIjie 33 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI vyakti ko jIvana kA yaha bodha hai to maiM kahanA cAhU~gA ki hamArI mRtyu, mRtyu na ho / mRtyu ke lie kisI ko prayAsa karane kI jarUrata bhI nahIM hai, dhyAna-yoga sAdhane kI jarUrata nahIM hai| mRtyu to apane Apa ho jaaegii| zarAba pI lo mRtyu AnI zurU ho jAegI; sigareTa kA dhu~A chor3o, mRtyu Ane laga jAyegI; aphIma khAo, bemauta hI marane laga jAoge / are, mRtyu ko bulAne ke lie koI bahuta bar3e prayAsa kI z2arUrata nahIM hai| jarUrata hai to 'nirvANazAntam' avasthA ko sAdhane kI z2arUrata hai / 1 mRtyu vyakti kI nahIM, kAyA kI honI cAhie / vyakti mare nahIM / kAyA mara jAe, para vo na mare | yaha hai nirvANazAntam / vo dazA 'nirvANazAntam' kI dazA kahalAtI hai, jaba vyakti janma-janmAMtara ke saMskAroM se citta ke pravAhoM se mukta ho jAe / jaba-jaba vyakti apanI prakRti ko samajhatA hai, jIvana kI anityatAoM ko samajhatA hai, jIvana kI azaraNabhUta avasthAoM ko samajhatA hai, zarIra usase bhinna hai yaha satya samajhatA hai, maiM akelA AyA hU~ aura akelA jAne vAlA hU~, jaba koI vyakti isa manodazA ko upalabdha karatA hai tabhI kisI vyakti kI moha-mAyA chUTatI hai / tabhI vyakti ke bhItara par3e hue bandha- anubandha DhIle par3A karate haiN| aisA mata samajhanA ki Apa ghara-gRhasthI meM haiM isalie Apa ba~dhe hue haiM / are, mahArAja bana jAoge taba bhI mukta hone kI kauna- sI gAraMTI hai ? saMsAra aura saMnyAsa kA farqa veza se nahIM hai| saMsAra eka avasthA hai aura saMnyAsa bhI eka avasthA hai| saMsAra mUrcchA kI avasthA hai / saMnyAsa sacetanatA kI avasthA hai / saMsAra saMnyAsa meM koI bahuta bar3A pharka nahIM hai / sArA farqa antara- dazA kA hI hai / saMsAra bhI eka mAnasika vastu hai aura saMnyAsa bhI eka mAnasika vastu hai / eka pratIkAtmaka zabda lU~ - gdhaa| bar3A burA zabda hai yaha / kisI ko kaha do to muzkila khar3I ho jaaegii| pahAr3I para banA huA yaha jo sAdhanAsabhAgAra hai, gadhoM ke balabUte hI banA hai / gadhoM kI pITha para patthara, sImeMTa, kAMkarI lAI gaI hai| gadhoM ke prati bhI Apa sakArAtmaka, racanAtmaka naz2ariyA zAMti pAne kA sarala rAstA 34 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apnaaiye| yadi gadhoM ke prati bhI sakArAtmaka, racanAtmaka naz2ariyA apanAyA jAe, to jinheM loga gadhA kahate haiM, unase bhI kisI gaNeza kI pratimA, kisI dhyAna-maMdira kA nirmANa kiyA jA sakatA hai, kisI mahAvIra ke mauna ko sthApita kiyA jA sakatA hai, kisI buddha kI muskAna ko, kisI rAma kI maryAdA ko nirmita kiyA jA sakatA hai| tarIqA hogA upayoga karane kaa| bAkI to gadhe-gadhe hI rahate haiN| gadhA kabhI ghor3A nahIM hotA, gadhA to gadhA hI rahatA hai| yadi koI tumheM gadhA kaha de to burA mata maannaa| yaha mata samajhanA ki usane Apako gAlI dI hai| hakIkata meM vaha gadhA thA, so gadhe ko gadhA dikhAI diyaa| usake mana meM gadhepana kA saMskAra hai, so gadhA dikhAI detA hai| yadi mana meM acche saMskAra hote to vaha Apako iMsAniyata kI naz2aroM se dekhtaa| gadhe ko saba gadhe dikhAI dete haiM / AdamI ko saba AdamI dikhAI dete haiN| bhalA, dUsaroM meM agara maiM bhagavAna dekhUgA to tabhI n jaba maiM apane Apa meM bhagavAna dekhuugaa| apane Apa meM bhagavAna dekhane vAlA hI dUsaroM meM bhagavad-darzana kA AnaMda le skegaa| gadhA taba taka gadhA hI rahatA hai jaba taka apane gadhepana kA tyAga na kara de| agara gadhA zera kI khAla or3ha le, taba bhI gadhA zera nahIM ho jAtA hai| gadhA zera tabhI hotA hai jaba vyakti apane siMhatva ko jAgRta karatA hai| vezabAnA-nAma meM kucha jyAdA vajUda nahIM hai| jar3abuddhi loga veza-bAne kI pUjA karate haiN| mahAvIra to pUrNa gRhastha ko hI sammAna dete the| buddha anAthapiMDaka jaise sAhukAra ko bhI Adara dete the| saMbuddha loga vastra ko nahIM, vyakti ko pahacAnate aura sammAna dete haiN| bhale hI, mere pAsa bhI saMnyAsa kA veza ho, maiM saMta hU~, para maiM saMnyAsa ko kapar3oM se nahIM toltaa| mere lie saMnyAsa eka avasthA hai| maiM antar-dazAoM meM hI saMnyAsa ko dekhatA aura jItA huuN| mujha para jaba koI TippaNI karatA hai, to mujhe saMta hAkuina yAda Ate haiM, jo caritra para lAMchana lagAe jAne ke bAvajUda muskurAte hue kevala itanA hI kahate haiM, 'oha, to aisI bAta hai| ThIka hai|' jaba koI apamAnita karane vAlI bAta kaha detA hai to mujhe svAmI rAmatIrtha kA qhyAla AtA hai, jina para poMchA muskAna dIjie, muskAna lIjie 35 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pheMkane vAlI mahilA ke lie usI poMche kI bAtI jalAkara ve kahate haiM ki, 'usa gRhiNI kA hRdaya vaise hI jyotirmaya ho, jaise poMche kI bAtI se banA yaha dIpaka jyotirmaya hai / ' jIvana meM yAda rakhane ke lie mahAvIra ke kAnoM meM kIloM kA ThukanA yAda rahatA hai, jIsasa kA salIba para car3hanA, satya ke lie sukarAta kA viSapAna karanA, bhakti ke lie mIrA kA dIvAnApana, sAdhanA ke lie rAmakRSNa paramahaMsa, maryAdA ke lie rAma-lakSmaNa - bharata kA jIvana- ye saba pratIka yAda rahate haiM / vakta-bevakta para inhIM se preraNA lete haiM / mana ko sahaja hI saMbala mila jAtA hai| mahAna logoM ke jIvana se yadi hama prakAza kI kiraNa na le pAe~, to unakA caritra hamAre kisa upayoga kA ! mere lie, jIvana ke pratIka bar3e adbhuta haiM / mere jIvana meM merA agara koI pahalA zAstra, pahalA maMdira aura pahalA prakAzastambha hai to yahI bA~suriyA~, yahI vINA ke tAra, yahI tambure aura vahI gandagI ki jisa gandagI ko loga gandagI samajha kara bAhara pheMkavA diyA karate hai, para usI gandagI ko agara khAda banA diyA jAe to vahI phUloM ko khuzabU dene kA AdhAra bana jAtA hai| bhalA jaba bakarI kI miMganI kisI bIja ko apanA sAhacarya dekara usa bIja meM phUla aura phUla meM khuzabU de sakatI hai, to kyA AdamI apane prayAsa se apane svabhAva ko saumya aura divya banAkara kyA apane Apa ko ThIka nahIM kara sktaa| maiM kabhI-kabhI eka zabda kahA karatA hU~ aura vo zabda hai DOG jise ulaTa DAlane para banatA hai GOD / kevala ulaTane kI z2arUrata hai, palaTane kI z2arUrata hai| acche ho to mata ulaTa baiThanA apane Apa ko / para agara lagatA hai ki abhI bhI gadhApana hai bhItara, agara lagatA hai ki hama sA~Da kI taraha kisI ko sIMga mAra hI dete haiM, kisI caNDakozika kI taraha jaba-taba krodha kI phuphakAra mAra hI baiThatA huuN| to apane bhItara ina do zabdoM ko utAreM - DaoNga eNDa gaoNDa | DOG ko ulaTeM, apane Apa ko hama GOD banAe~, prabhu ke divya mArga kI ora, anaMta ke mArga kI ora le jaaeN| svabhAva ko, jIvana ko sundara banAne ke lie Aja eka sIdhA-sarala sUtra de rahA hU~ ki muskarAnA sIkho, hara pala muskarAo, kSaNa-kSaNa muskarAo, 36 For Personal & Private Use Only zAMti pAne kA sarala rAstA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaM ko muskAna kA sAhacarya do| sA~sa lo aura muskraao| jAtI huI sA~sa kA anubhava karate hue bhI muskuraao| muskAna yAnI ApakI A~khoM kA nUra, muskAna yAnI Apake kAnoM kA saMgIta, muskAna arthAt jIvana kI suvAsa, muskAna yAnI jIvana kA svAda, muskAna yAnI hara hAla meM mana meM AnaMda / jIvana kI udAsInatAoM aura cintAoM ko dUra karane kI ekamAtra auSadhi hai muskAna, adhika se adhika muskraanaa| Apa apanA eka hI LOGO banA leM, jIvana kA eka hI mahAmaMtra banA leM aura vo hai : muskAna dIjie, muskAna lIjie |sbko eka hI upahAra dUMgA- muskaan| aura sabase eka hI saugAta leU~gA- isase kama meM samajhautA nahIM kruuNgaa| muskAna dikhane meM sIdhA-sarala zabda hai, para agara apanA lo to Apake AbhAmaMDala ko behatara banA sakatA hai| jIvana kI dhArAoM ko gaMgA kA pAnI banA sakatA hai| murajhAe phUla ke lie sUraja kI kiraNa kA kAma kara sakatA hai| krodha ko, avasAda ko, ciMtA ko, IrSyA ko, jIvana meM ghara kara cuke nukzoM ko dUra karane ke lie yaha dRr3ha saMkalpa le lIjie ki maiM hara hAla meM muskAna se bharA rhuuNgaa| Apa tAjjuba kareMge ki jIvana se anAyAsa krodha, ciMtA, avasAda, ugratA kama hone lagI hai| to sabako muskAna diijie| mA~ ko bhI muskAna dIjie aura patnI ko bhI muskAna diijie| bhAI ko bhI muskAna dIjie aura putra ko bhI muskAna diijie| jIvana ko khuzahAla banAne kA yaha sIdhA-sarala maMtra hai| jAo, jAkara kisI maz2alUma ke A~sU poNcho| phira kahIM jAke ye samajhoge ibAdata kyA hai? jIvana meM saccI ibAdata kyA hai? vahI jo tuma maMdira se nikalate samaya karoge, kisI anAtha bacce ke A~sU poMchakara use muskAna doge| yadi hama apane sau varSa ke jIvana meM yadi sau logoM ko bhI jIvana kI muskAna dene meM saphala hote haiM, to nizcaya hI Apa saphala hue| muskAna dIjie, muskAna lIjie 37 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiMdagI ke pannoM para kucha aisA likhA jAe, jo pavitra pustaka-sA hI subaha-zAma par3hA jaae| jIvana ke pannoM para kucha aisA likho ki ve panne bhI kisI gItA kI taraha, kuraAna kI taraha par3he jA skeN| tuma kevala muskuraao|khud ko lAphiMga buddhA banA lo| iMsAna kaisA ho- eka ha~satA-khilatA-muskurAtA buddha / maiM bhI lAphiMga baddhA haiM aura Apako bhI lAphiMga baddhA bana jAne ko utsAhita kara rahA huuN| Apa kevala eka mahIne ke lie hI sahI, lAphiMga buddhA bana jaaie| Apa isakA camatkAra dekhiegaa| jIvana ke anaginata tanAva, khiMcAva, dveSa, duHkha svataH dUra ho jaaeNge| patnI ijjata de to bhI muskurAiyegA aura koI beiz2z2ata kara baiThe taba bhI muskurAte rhiegaa| __ jIvana ko kRSNa kI taraha eka lIlA hI banA liijie| zurU meM bhale hI lage ki Apa nATaka kara rahe haiM, para isakI ciMtA na kreN| zurU meM koI bhI cIja nATaka hI lagatI hai, para dhIre-dhIre vahI jIvana kI Adata meM zumAra ho jAtI hai| subaha uThate hI, Izvara ko namana bAda meM samarpita kIjiegA, usase pahale Adhe minaTa taka muskurA liijiegaa| dukAna meM kadama rakho to kadama bAda meM rakhiegA, apanI manodazA meM eka maMda muskAna kI bayAra pahale bahA diijiegaa| bhojana karo to bhojana karane se pahale apane antarmana ko dekhiegA aura use muskAna kA avaleha pradAna kara diijiegaa| baccoM ko par3hAne baiTho to pahale muskuraaiegaa| rAta ko sone ke lie jAo, to leTane se pahale vahI eka maMda muskAna / nizcaya hI, aba taka jo Apa cir3acir3Ate rahe the, khAnA khAte vakta, grAhaka se bAta karate vakta, patnI aura par3ausI se batiyAte vakta; Apa pAe~ge aba vo bAta nahIM rhii| aba jIvana meM miThAsa Ane laga gaI hai, vinamratA aura saralatA bhI Ane lagI hai| kSamA kI bhI pravRtti jIvana se jur3a cukI hai| yAnI eka tIra se dasa bImAriyA~, jIvana kI dasa burAiyA~ saaph| AzArAma bApU ne kabhI eka sundara-sI paMkti kahI thI ki, sadA prasanna rahanA Izvara kI sarvopari 38 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti hai / ' aba Apa batAiye ki isase bar3hiyA bhakti kA Apako aura kaunasA sarala tarIkA milegaa| 'paisA lage na TakkA, DhU~DhiyA dharama pakkA' - yaha to bilkula aisI hI bAta huI / yoM samajhie ki maiMne Apako jIvana ke maMthana se nikAlakara yaha amRta sUtra pradAna kiyA hai to Aja se, leoge to kyA leo ? muskaan| aura deo to kyA deo - muskAna / muskAna dIjie aura muskAna lIjie / vINA ke tAroM ko sAdhane ke lie ise gurumaMtra kI taraha apane jIvana ke sAtha jor3a lIjie / muskAna deMge, muskAna leNge| muskAna ke alAvA agara koI aura kucha denA cAhe to kaha denA ki icchA nahIM hai| bhagavAna buddha ko kabhI kisI ne gAliyA~ dI thIM, to buddha ne kahA thA, ' bhAI ! tere ghara koI mehamAna Ae aura tuma use khAnA proso| vo khAnA na khAe to mAla kisakA kisake pAsa rahegA? jisakA hai usake pAsa rhegaa| usI taraha maiMne bhI tumhArI gAliyA~ svIkAra nahIM kI haiM, to ye gAliyA~ bhI tumhArI tumhAre pAsa hI rhiiN|' bar3I pyArI bAta hai / muskurAne jaisI bAta hai / muskAna ko kaise barakarAra rakhA jAe, yaha samajhane jaisI bAta hai| to bhAI gAliyA~ svIkAra mata karo / leMge to muskAna, deMge to kevala muskAna | khuda muskurAnA agara puNya hai to dUsaroM ko muskAna denA parama - puNya hai / muskAna dIjie, muskAna lIjie / 1 caubIsa ghaNTe muskraao| lekina hA~, caubIsa ghaNTe jarUra muskarAnA, para do minaTa hI sahI prabhu ke nAma para do A~sU bhI jarUra ddhulkaanaa| caubIsa ghaNTe muskarAte rahanA, para caubIsa ghaNToM meM 2 minaTa hI sahI prabhu kA dhyAna dharate hue, prabhu se apane tAra jor3anA aura unheM apane prArthanAbhare do A~sU jarUra sauMpanA tAki ve pIr3A ke A~sU, ve azka badala jaaeN| ve A~sU, A~sU na hoM, prabhu ke caraNoM meM arpita kie jAne vAle motI ho jAe~ / bhagavAna ko car3hAne ke lie mere pAsa dhana, lakSmI, paisA to hai nahIM / mere pAsa to prema-puSpa hai, samarpaNa hI arghya hai, smaraNa hI prabhu kA pUjana hai| jabajaba bhI maiMne bhagavAna ke prati praNata hokara bhagavAna se pUchA ki prabhu maiM tumheM kyA cIja caDhAU~? taba bhagavAna ne mujhase yahI kahA, mere putra ! car3hAne kI cintA muskAna dIjie, muskAna lIjie For Personal & Private Use Only 39 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chodd'o| car3hA to maiM tuma para rahA huuN| maiM tumheM sukha detA hU~ to tumheM sukha mila rahA hai| maiM tumheM zvAsa detA hU~ to tumheM zvAsa mila rahI hai| maiM tumheM tumhAre jIvana kI vyavasthAe~ de rahA hU~ to tumheM tumhArI vyavasthAe~ mila rahI haiN| tuma to kevala apane Apako mujhe de do, tuma kevala apane hRdaya ke do puSpa de do| maiM itane meM hI Anandita hU~, pramudita hU~, kRpAvaMta huuN| khuda ko sauMpa do prabhu ko aura phira muskurAnA zurU karo- jIvana ke hara kadama para, hara kSetra meM, hara dizA aura hara hAla meN| Apa agara isa zivira meM sAta sau loga haiM, aura ye sAta sau loga bhI muskurAne kI kalA sIkha jAte haiM, to nizcaya hI yaha sArA zahara ha~satA-muskurAtA gulAba kA phUla bana jaaegaa| mere lie itanA kAphI hai| 40 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana Aja maiM Apa sabako prema-bhAva se jIne kA eka choTA-sA sIdhAsarala maMtra duuNgaa| isa maMtra ne mere AdhyAtmika vikAsa meM bhI ahama bhUmikA nibhAI hai aura Apake lie bhI yaha mahattvapUrNa bhUmikA adA kara sakatA hai| varSoM-varSa pahale maiMne apane jIvana ke sAtha eka choTA-sA maMtra jor3A thA jise jIte hue maiMne jIvana ko ahobhAva se jIne kA Ananda liyA aura usameM Ane vAlI bAdhAoM kA bhI AnaMda-bhAva se sAmanA kiyaa| AdhyAtmika zAMti, zakti aura saundarya kA vaha maMtra hai- shjtaa| sahajatA-- mere lie sukha, zAMti, AnaMda aura mukti kA pahalA sAdhana hai| yaha samAdhi kA pahalA sopAna hai| itane-itane varSoM taka isa maMtra ko jIne ke bAda hI apane sAdhaka bhAI-bahanoM se yaha nivedana kara rahA hU~ ki vyakti kI AdhyAtmika zAMti aura mukti ke lie sahajatA pahalI sampadA hai| sahajatA hI sAdhanA kA prasthAna bindu hai, sahajatA hI sAdhanA kA madhya par3Ava hai aura sahajatA meM hI sAdhanA kI antima pariNatiyA~ hAtha lagA karatI haiM / sahajatA hI samAdhi kA sAdhana hai aura sahajatA hI prabhu ke rAjya meM praveza pAne kA rAstA hai| For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajatA yAnI hara hAla meM mastI, hara hAla meM aanNd-dshaa| jIvana meM jaba-jo-jaisA udaya meM AnA hai, usa hara udaya-avasthA ko vidhAtA kI vyavasthA mAnakara svIkAra kara lenA - yahI hai shjtaa| cAhane ke nAma para sukha hara koI cAhatA hai| hara koI vyakti Izvara se bhI sukha kI hI prArthanA aura kAmanA karatA hai| para adbhuta! sukha cAhane para bhI use sukha nahIM miltaa| isI kI jagaha, duHkha koI nahIM caahtaa| para isake bAvajUda jIvana meM duHkha hara kisI ko milate haiN| duHkha kI avasthAoM se hara kisI ko gujaranA par3atA hai| bur3hApA sabake lie dukhadAyI hai, roga sabhI ke lie kaSTakArI hai, acchI patnI, acchI saMtAna, acchA mitra, acchA vyavahAra, acche sukha-sAdhana hara koI cAhatA hai, para isake bAvajUda patnI ke kalaha ko baradAzta karanA par3atA hai, bacce sabake lie TeMzana kA kAraNa banate haiM, dosta sabako dagA dete haiN| duHkha koI nahIM cAhatA, phira bhI du:khoM ke pravAha meM sabako bahanA par3atA hai| apane bhI aneka daphA Alocaka bana jAte haiM, vahIM parAye bhI prazaMsaka aura sahayogI bana jAte haiM / sahajatA kI sAdhanA hameM anukUla paristhitiyoM meM to sahaja rahane kI preraNA detI hI hai, pratikUla paristhitiyoM meM bhI anukUla aura sakArAtmaka mAnasikatA banAye rakhane kA pATha par3hAtI hai| sahaja yAnI hara hAla meM sahaja! maiM kabhI maz2Aka meM kahA karatA hU~Aga lage bastI meM para apana raheMge mastI meN|' koI sammAna de, usakI mauja, koI apamAna de, usakI mauj| tere sammAna dene se maiM koI bahuta acchA nahIM bnaa| tere apamAna dene se maiM koI burA AdamI nahIM bnaa| jaba jaisI mAnasika sthiti hotI hai, vyakti taba vaisA hI svayaM ko vyakta karatA hai| nakArAtmaka bhAva-dazA paidA ho jAe, yA anyathA-bhAva kisI ke dimAga meM ghara kara jAe, to vaha hamAre prati anyathA AcaraNa hI kregaa| aisI sthiti kA sAmanA karane ke lie hI 'nirapekSatA' kA bhAva apnaaie| anukUlatAoM meM sabhI anukUla rahate haiM, para pratikUlatAoM meM bhI svayaM ko sahaja-saumya rakha lenA - yahI jIvana kI AdhyAtmika saphalatA hai| dhyAna rakhie, manuSya kI mAnasikatA badalatI rahatI hai| vaha 42 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartanazIla hai| kinhIM nimittoM ko pAkara vaha anukUla bana jAtI hai, kinhIM nimittoM ko pAkara vaha pratikUla bana jAtI hai| jIvana ke isa satya ko, isa marma ko samajha liyA jAe, to jIvana ke hara anukUla-pratikUla nimittoM ko jInA, usase sahajatayA gujaranA hamAre lie mumakina ho sakatA hai| nahIM to, yaha duniyA hamArA hAla vahI karatI hai jo kisI ke likviTa oNksIjana meM girane se hotA hai| likviDa hameM jIne nahIM detA aura oNksIjana hameM marane nahIM detaa| yaha duniyA to jIsasa jaise deva-puruSa ko bhI salIba para car3hA detI hai aura mahAvIra jaise mahApuruSa ke bhI kAnoM meM kIleM Thoka detI hai| sukarAta jaise satya-puruSa ko bhI viSapAna karA detI hai to maMsUra jaise mahAn saMtoM ke bhI hAtha-pA~va kATa detI hai| duniyA to car3hane para bhI ha~satI hai, aura utaro to utare para bhI ha~satI hai| nikamme, phAlatU, ThAle baiThe aura bhalA kara bhI kyA sakate haiM? kabIra kI mAno to tU to rAma sumira jaga lar3avA de| hAthI calata hai apanI gati se, kutara bhuMsata vA ko bhuMsavA de| tU to rAma sumira jaga lar3avA de| tujhe to jo karanA hai, tuma tumhAre karate jaao| hAthI agara kuttoM ke bhauMkane kI paravAha karatA rahegA, to jI liye gajarAja! 'hAthI calata hai apanI gati se'| hAthI se sIkheM usakI sahajatA aura hiraNa se leM usakI srltaa| yAda rakhie prabhu ke rAjya meM vahI praveza pAtA hai jo sahaja-sarala-nizchala hotA agara hama mIrA jaisI amRta-sAdhikAoM ke zabdoM kA manana kareM, to lagatA hai ki mIrA ko usakA bhagavAna bahuta sahaja meM hI mila gayA thaa| jisa bhagavAna ko pAne ke lie yogiyoM ne himAlaya kI guphAoM meM jAkara yoga kiyA hogA, mIrA ko vahI bhagavAna kabhI sapanoM meM mila jAyA karate to kabhI viSa kA pyAlA hoThoM se chUte hue mila jAyA krte| tabhI to mIrAM ne kahA thA- 'sahaja mile avinaashii'| sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 43 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha avinAzI aura nazvara sahaja meM hI vyakti ko Akara mila jAtA hai / kabhI kabIra jaise logoM ne kahA thA- 'sahaja samAdhi bhalI' / jo samAdhi sahaja meM laga jAe, vahI samAdhi acchI hai| sahaja mile so dUdha sama, mA~gA mile so pAnI / jIvana meM sahajatA ko jIne ke lie maiMne kabIra ke isa dohe kA khUba Ananda liyA hai aura hara viparIta ghar3I meM, jaba bhI aisI vaisI paristhitiyA~ banIM isa dohe ko yAda kara-kara maiMne jIvana ko sahajatA kA sukUna diyA hai| sahaja mile so dUdha sama, mA~gA mile so pAnI / kaha 'kabIra' vaha rakta sama, meM khIMcA-tAnI // jIvana meM jo sahajatA se upalabdha ho jAe, vaha dUdha ke samAna hai, kisI se mA~gakara, kisI kI qhuzAmadI karake mile, vaha pAnI ke samAna hai| para jisameM khIMcatAna hotI hai vaha rakta ke samAna hai, bhale hI usameM kitanI hI bar3I daulata kyoM na samAI ho / prema kA pAnI jyAdA acchA hai, dAna kA dUdha pIne kI bajAya / zabarI ke jUThe bera aura vidura ke kele ke chilake bhI majA de jAte haiM, duryodhana jaisoM ke mevoM kI bajAya / to jIvana kA pahalA aura AkhirI maMtra hai- sahajatA / sahajatA yAnI sahaja muskAna, sahaja vyavahAra, sahaja kriyAkalApa, sahaja upalabdhi / jIvana ko jitanI sahajatA se jIoge, jIvana utanA hI sukha, zAMti aura mukti kI tarapha bar3hatA jaaegaa| jIvana ko hama jitanA adhika Aropita, kRtrima, banAvaTI, dikhAU jIte raheMge, vyakti kI zAMti aura mukti usase utanI hI dUra hotI jaaegii| kahate haiM : kucha maz2adUra bar3e-bar3e khaMbhoM ko uThA rahe the| khaMbhe itane bhArI the ki maz2adUra pasIne se tarabatara ho rahe the / ThekedAra unase jaldI karane kA kaha rahA thaa| tabhI eka rAhagIra ne ThekedAra se kahA, 'bhAI, ina becAroM ke kAma 44 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM Apa hAtha kyoM nahIM ba~TAte?' yaha sunate hI ThekedAra Ape se bAhara ho gyaa| usane kahA, 'tU nahIM jAnatA maiM kauna hU~? maiM hU~ inakA tthekedaar|' yaha sunakara rAhagIra muskurAyA aura kahA, 'acchA, maiM inakI madada kara detA huuN|' rAhagIra cupacApa maz2adUroM ke sAtha khaMbhe uThAne meM madada karane lgaa| ThekedAra ne pUchA, 'abe, tU kauna hai?' az2anabI ne kahA, 'Apa mujhe nahIM jAnate? loga mujhe nepoliyana kahate haiN|' ThekedAra ko kATo to khUna nhiiN| kyoMki phrAMsa kA bAdazAha usake sAmane thaa| maiM ise kahatA hU~ shjtaa| nepoliyana kI yaha sahajatA hI usake jIvana kI mahAnatA hai| sahaja loga bar3e hokara bhI apane Apako sahaja hI rakhate haiN| svAmI rAmatIrtha ke bAre meM kahate haiM ki rAmatIrtha jaba pahalI bAra amerikA gae to samudra-taTa para ve jahAja para idhara se udhara ghUmane lge| eka amerikI yAtrI ne unase kahA, 'mahAzaya, Apa apanA sAmAna uThAie aura clie|' rAmatIrtha ne kahA, 'merA sAmAna to merA zarIra hI hai| isake sivA mere pAsa kucha nahIM hai|' yAtrI ne phira pUchA, 'yahA~ ApakA koI mitra hai?' rAmatIrtha ne kahA, 'hA~, eka hai|' yAtrI ne pUchA, 'kauna?' rAmatIrtha ne usa yAtrI ke kaMdhe para hAtha rakhate hue kahA, 'aap|' yaha sunate hI vaha amerikana yAtrI svAmI rAmatIrtha se prabhAvita ho gayA aura vaha rAmatIrtha ko mitra kahane ke kAraNa apane ghara le gyaa| rAmatIrtha usI ke ghara ruke|aapne dekhA jIvana kI isa sahajatA ko? sahajatA yAnI naisrgiktaa| Apa apanI bolI meM, apane vyavahAra meM, apane jIne ke tarIqe meM, sabameM sahajatA rkhie| ___ jIvana meM na kucha burA hai, na kucha acchA hai| hara viparIta paristhiti meM socie hara acchA-burA eka honahAra hai| jahA~ hara honI kA svAgata karane kA bhAva ho, vahIM sahajatA surakSita raha pAtI hai| zAyada koI vyakti Apako sammAna de jAe, to Apa kaheMge 'zukriyA' / para maiM anurodha karanA cAhU~gA ki sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa kisI ke apamAna diye jAne para bhI kahie- 'Aie, ApakA svAgata hai| sammAna adA karane vAloM ko zukriyA adA karanA sadvyavahAra hai| tuma to kisI ko dekhate hI apane svAgata-bhAva kA, apane abhivAdana kA, apane prema kA puSpa, usa para luTA do| tumhAre dvArA diyA jAne vAlA svAgata-bhAva tumheM to dhanya kara hI rahA hai, agale ko bhI abhibhUta kara rahA hai| yahI to z2indagI ko sahajatA se jIne kA AnaMda hai| jIvana meM kisI kA santa aura sAdhaka hone kA maz2A hI yahI hai ki vyakti ne apane-Apa ko gheroM se mukta kara liyaa| aba to jo sahaja meM hogA, usa hara milana kA AnaMda hai| hama saba apane mana ko, apanI mAnasikatA ko, apane vicAroM ko saMta kI banA leN| jinakI soca meM saMtAI ho, vahI vAstava meM saMta hai| sahajatA se jIo to na kabhI cintA hogI, na kabhI tanAva hogaa| sahajatA se jIte ho to dhyAna meM mana lagAne kA upakrama bhI nahIM karanA par3atA hai| sahajatA se jIne vAle vyakti ke lie to agara baiThA hai to bhI sahaja samAdhi hai| agara cala rahA hai taba bhI sahaja samAdhi hai| vaha apanI mastI meM hai| apane bhItara kI alamastI meM hai| aura apane bhItara kI alamastI ko jInA, pala-pala apane meM AnaMda lenA - isI kA nAma yoga aura samAdhi hai| jaba taka yoga aura dhyAna ko bhI Aropita karate cale jAoge, taba taka yoga aura dhyAna bhI tumheM sahaja lageMge, vahIM agara dhyAna-yoga ko sahajatA se le lo, to dhyAna dharanA bhI sAgara meM naukA-vihAra kI taraha ho jaaegaa| 'ha~sibA khelibA dharibA dhyAnam' taba ha~sanA-khelanA bhI dhyAna hI ho jaaegaa| duniyA meM koI kabaDDI khelatA hai to koI gullI-DaNDe khelatA hai| maiM dhyAna meM khelatA huuN| maiM apane meM apanA AnaMda letA huuN| mere lie jIvana eka utsava hai, AnaMda kA utsava! indradhanuSa ke raMgoM kA utsava! sahajatA se jIne vAloM ke lie z2indagI AnaMda kA galiyArA hai, unake lie z2iMdagI eka maz2A hai| jInA na Ae to z2iMdagI khuda hI eka sajA hai| jina logoM ne jIvana ke marma ko na samajhA, ve hI loga vrata-tapa ke anuSThAna zAMti pAne kA sarala rAstA 46 For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate haiN| jinhoMne jIvana ke utAra-car3hAvoM ko samajhA hai ve jAnate haiM ki jIvana ko sahI DhaMga se jInA bhI bahuta bar3I tapasyA hai| ___ z2arA apane jIvana para gaura karake to dekho! kitane chAtIkUToM se gujaranA par3atA hai| kitanI bAra pati ke sAtha samajhautA karanA par3atA hai| kitanI bAra sAsa kI ToMTabAjI baradAzta karanI par3atI hai| athavA kitanI bAra bahU kI amaryAdA ke kAraNa lajjita honA par3A hai| kitanI bAra bar3e adhikArI kI phaTakAra sunanI par3I hai| kitanI daphA kamAI na hone ke bAvajUda javAMI kI khAtIradArI ke lie karz2a karanA par3A hai ! kyA isa sAre tilisma se gujaranA tapasyA nahIM hai? ___maMgalavAra aura ekAdazI ke vrata se kaThina tapasyA hai yaha / bhUkhe marane meM koI khAsa bAta nahIM hai| kisI ke dvArA kahe gae kar3ave vacana ko sahajatA se saha lenA khAsa bAta hai| kahate haiM, mahAvIra ne apane saMnyAsa kAla meM bamuzkila kabhI-kabhAra khAnA khaayaa| para mere dekhe, bhUkhe rahanA utanI bar3I bAta nahIM hai, jitanI mahAvIra ke dvArA kAnoM meM Thoke gae kIloM ko bardAzta karanA bar3I bAta hai| kisI ke dvArA die jAne vAle apamAna ke kIcar3a ko muskurAte hue saha jAnA kaThina hai| jIvana ko yadi sahajatA se jIo to koI kaThina, kaThina nahIM lgtaa| gAlI sunakara sabako gussA AtA hai para sahajatA se jIne vAle gAlI ko bhI sahajatA se le liyA karate haiN| maiM saMta hAkuina ke jIvana se prerita-prabhAvita rahA huuN| saMta hAkuina para jaba cAritrika lAMchana lagAte hue kahA jAtA hai ki Apake par3osa meM rahane vAlI lar3akI se hone vAlI avaidha saMtAna ApakI hai, to hAkuina kA itanA hI z2avAba hotA hai, 'oha, aisI bAta hai| ThIka hai|' jaba rahasya khulatA hai aura logoM ko hakIkata kA patA calatA hai to kheda-jJApita karate hue loga kahate haiM, 'kSamA kareM guru, hamAre dvArA bahuta bar3I galatI ho gii|' hAkuina kA taba bhI vahI sahaja z2avAba hotA hai, oha, to aisI bAta hai| ThIka hai|' yaha hai sahajatA kI j'indgii| yaha hai saadhnaa| yaha hai AdhyAtmika nj'riyaa| jahA~ vyakti pratikUla paristhitiyoM ko bhI isa taraha se sahajatA se le sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 47 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ letA hai vahI apane jIvana meM, apanI antaAtmA meM sAdhanA kI saccI ibAdata kara pAtA hai| vahI apanI makti ko sAdha pAtA hai| bAkI apane antaramana ke gheroM se mukta honA koI itanA AsAna hai? mahAvIra aura buddha jaise divya puruSoM ko bhI varSoM varSa laga gae the| apane-apane mana ke tilisma se, kaSAyoM aura lezyAoM ke gheroM se mukta honA bagaira sahajatA aura sacetanatA ke sambhava nahIM hai| ___dhyAna Apako jIvana kI sahajatA detA hai| dhyAna yAnI rilekseshn| zarIra ko, dimAga ko, mana ko, buddhi ko, prANoM ko rileksezana pradAna karanA dhyAna kI pahalI preraNA hai| Apa apane Apako dekhie ki Apa TeMzana meM haiM yA rileksa haiM? Apa AnaMdapUrNa haiM yA ciMtAoM se ghire hue haiM? zokAkula haiM yA gulAba kI taraha khile hue haiM? yadi jIvana ke negeTiva pariNAma haiM to sahajatA' ko jIvana kA maMtra banA liijie| ciMtAoM ko chor3ie, zAMti ko mUlya diijie| svayaM ko zAMtimaya aura AnaMdamaya bnaaeN| jo ho gayA, use bhUla jaaiye| vaha vakta kI aisI lahara thI, jise lauTAyA nahIM jA sktaa| bItI ko bhUlie aura anabIte ke nakze banAne kI hujjata chodd'ie| svayaM ko sahaja bnaaiye| Apa adhika svastha, sukhI aura AnaMdapUrNa jIvana jI skeNge| AdamI cAhe baccana ho yA bir3alA, amitAbha ho yA ambAnI, khAte to sabhI bAraha rupaye kilo kA ATA hI haiN| phira ciMtA kisa bAta kI? saMkalpa kara lIjie ki z2indagI ko jIyeMge to sahajatA se jiiyeNge| jo honA hai so ho jaaegaa| jo hogA hara honI kA svAgata kara leNge| mauta AnI hai mauta kA svAgata kareMge z2indagI hai to z2indagI kA svAgata kreNge| isa pala agara dharmarAja A kara kahe ki tumhAre lie yaha pala z2indagI kA hai to hama z2indagI kA Ananda leNge| agara yamarAja Akara kaheM ki yaha pala tumhAre lie mRtyu kA pala hai, to mRtyu kA bhI Ananda leNge| hama basa Ananda lenA siikheN| z2indagI ke hara pala kA Ananda lenA siikheN| hara pala apane Apa meM nayA jIvana hai| eka nayA avasara hai| ha~sibA khelibA dharibA dhyaanm| ha~so, khelo aura dhyAna dhro| agara kisI ne ApakA . 48 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apamAna kara diyA hai to nizcaya hI pIr3A to huI para yaha z2arUrI thor3e hI hai ki aba tuma apanA sArA dhyAna isI para dete rho| Ananda lene ke lie to apane-Apa ko dekha lo, Ananda milane laga jaaegaa| yadi tumhArI patnI tumheM jhir3akatI ho to usake pAsa kyoM bAra-bAra apanA nAka ragar3ane ke lie jAte ho| kisI bagIce meM cale jaao| koI pyAra bharA gulAba kA phUla khilA huA hai, usI ko jAkara apanA pyAra de do| usI se pyAra le lo| tuma agara phUloM kI gulAbI komala pattiyoM ko apane hoThoM kA sparza deoge, unheM pyAra karoge to vaha phUla tumheM kahIM jyAdA sukha degaa| kama-se-kama jhir3akI dene vAlI patnI ke Age nAka ragar3ane se to phUloM kA sAnnidhya pAnA adhika zreSTha hai| kisI kA phoTo aqhabAra meM chapatA hai, to loga apane phoTo ko dekhakara khuza hote haiN| phoTo chapanA acchA lagatA hai; para roja-roja to phoTo chapa nahIM sktaa| AnaMda to roja-roja liyA jA sakatA hai| jaba bhI apanA phoTo dekhane kI icchA ho jAe, AIne meM dekha liyA kro| jaisA cAho, vaisA phoTo dikha jaaegaa| Ananda to lenA AnA caahie| jo Ananda lenA nahIM jAnate ve vAstava meM jIvana ko jInA nahIM jaante| ve kisI lAphiMga klaba meM jAkara kRtrima ThahAkA lagAyA karate haiN| jinako jInA AtA hai ve to sahaja meM hI gulAba ke phUla bana kara jIte haiN| phUla to rAta ko murajhA jAtA hogA magara sahajatA se jIvana jIne vAlA vyakti rAta ko agara bAtharUma meM bhI jA rahA hai to bAtharUma kA daravAjA bAda meM kholegA pahale muskraaegaa| jisane jIvana diyA hai usake lie muskraaegaa| jIvana kA AnaMda lete hue muskuraaegaa| jyoM-jyoM dhyAnayoga hamAre antarmana ke sAtha AtmasAta hotA jAegA, yaha muskAna vistAra letI jaaegii| prakRti aura paramAtmA ke ghara se jo bhI avasara mile, usakA AnaMda lo| paramaprabhu ke prati abhivAdana karo ki usane Apako yogamaya jIvana jIne kA avasara diyaa| nahIM to ho sakatA hai ki Apa ghara-gRhasthI kI cakkI meM sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 49 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pisa rahe hote| Apako yaha saubhAgya diyA hai, Apake jIvana meM puNya kI eka kiraNa pradAna kI hai ki Apa yahA~ haiM prabhu ke bhajana meM, prabhu ke dhyAna meM, zvAsazvAsa meM prabhu ke khajAne kA AnaMda le rahe haiN| aba dekho yaha bahana yahA~ baiThI hai aura inakA pati oNphisa meM baiThA huA ulaTe-sulaTe kara rahA hai| to puNya inake prabala hue haiM aura unake puNya prabala hone meM abhI vakta lgegaa| sAdhuvAda do Izvara ko ki he Izvara! tumhArI zukragujArI hai ki tumane mujhe zAMtimaya, AnaMdamaya, prajJAmaya hone kA avasara pradAna kiyaa| maiM to antarmana meM jIvana kA pala-pala AnaMda letA huuN| isIlie z2indagI kI dhanyatA kI bAteM karatA huuN| Anandita hU~ isalie Ananda bA~TatA huuN| muskarAtA hU~ isalie muskAna detA hU~ aura muskAna letA huuN| agara koI mujhe kucha denA cAhe to muskAna de jaae| agara koI mujhase kucha lenA cAhatA hai to muskAna le jaae| hara muskAna kisI svarNa-kaNa kI taraha bezakImatI hai, hara muskAna jIvana kI eka kiraNa hai| yAda rakho, z2indagI rone ke lie nahIM hai| z2indagI bhagavAna ne rone aura murTAne ke lie thor3e hI dI hai| z2indagI jIne ke lie dI hai aura jIoge tabhI jaba jIvana ke prati utsAha aura UrjA kA bhAva hogaa| isalie chor3o ciMtAoM ko, ApAdhApiyoM ko| sahajatA se jiio| jo hai use svIkAra kara lo| jina paristhitiyoM kA sAmanA karanA ucita ho, unakA sAmanA kiijie| bAkI jo bhI hai, usase samajhautA kara lIjie aura masta ho jaaie| jo honA thA, ho gyaa| jo honA hotA hai, Akhira to vahI hotA hai| jo huA, jisake lie Aja hama cintA karate haiM hamane use ghaTita nahIM kiyaa| vaha apane Apa huaa|apne Apa jo chIMkA TUTa gayA, usake lie kaisA TeMzana? hA~, yaha dekho mere sAmane ghar3I hai| yadi maiM isa ghar3I ko uThAkara phekU~ aura yaha ghar3I TUTa jAe to usa bAta ko lekara agara maiM cintA karatA hU~ taba to bAta socane jaisI hai| maiM bevakUpha nikalA ki maiMne isa ghar3I ko uThAyA aura zAMti pAne kA sarala rAstA 50 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pheMkA, apanA nukasAna kara DAlA, to aisI sthiti meM z2arUra socanA cAhie para Apa yahA~ khar3e the aura acAnaka Apake ghara kI eka dIvAra yA dIvAra-ghar3I gira pdd'ii| aba usa cIja ko lekara agara Apa soca rahe haiM to yaha mAnasika kamajorI hai| Apa agara apanI naukA DUbAo to cintA jarUra karanA para agara sAgara ne hamArI naukA DUbA dI hai to isako lekara ciMtA mata krnaa| vaha bhavitavyatA thii| honA thA, so ho gyaa| jAnabUjha kara kI gaI g2alatI ko sudhArane kA prayatna avazya karanA cAhie para jo anajAne meM ho jAe use prakRti kI vyavasthA mAnakara svAgata kara lenA caahie| eka pyArI-sI kahAnI hai : eka pitA ke tIna putra the| bar3e putra ko usane apanI sArI z2amIna de dii| maMjhale beTe ko usane apanA sArA qhaz2AnAjavAharAta de ddaalaa| magara jo sabase chuTakA thA - guDDU, use unhoMne nauparivahana se jur3A vyApAra diyaa| use sAtha hI eka aMguThI bhI dii| pitA bole, 'beTA tuma mere sabase pyAre beTe ho| sabake pAsa vyApAra hai so maiMne bar3e aura maMjhale beTe ko jo-jo yogya samajhA unako de diyA, para marane se pahale maiM tumheM eka khAsa cIja de kara jAtA huuN|' unhoMne use eka aMgUThI dI aura kahA, 'beTA, isa aMguThI ko hamezA apane pAsa rkhnaa| hAlAMki tU bahuta samajhadAra hai, apanI z2indagI ArAma se jI legaa| tU vyApAra karane meM bhI nipuNa hai, magara tU abhI choTA hai, so pitA kA choTe ke prati jyAdA dAyitva hotA hai| maiM tumheM yaha eka aMgUThI dekara jA rahA huuN| yaha tumhAre jIvana meM 'saMkaTa-kI-salAhakAra' sAbita hogii| ise tuma apanA guru smjhnaa| agara tumhAre sAmane aisI koI naubata A jAe ki tuma jhela na pAo, sAmanA na kara pAo taba isa aMgUThI kA upayoga krnaa| isameM eka rahasya chipA huA hai|' yaha kahakara pitA cala bse| anuja apanA jIvana jItA rhaa| vaha jahAjoM kA vyApAra kara rahA thA aura usake pAsa tIna-tIna jahAja the| khudA na khAstA, honI ko kauna TAla sakatA hai| honI to hokara rhegii| honI to hotI hI hai| idhara tIra kA laganA, udhara A~kha kA phuuttnaa| tuma doSa tIra ko dete ho| A~kha phUTanI thI to tIra kA sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 51 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laganA huA / nahIM to itane sAla to eksIDeMTa na huA, na tIra lagA, na koI taqalIpha huI / vedanA kA tumhAre jIvana meM udaya AnA thA, isalie aisA ghaTita ho gayA / chuTake ke tIna jahAja, para aisA samudrI tUphAna umar3a kara AyA ki katArabaddha cala rahe tInoM jahAja eka sAtha DUba ge| aba agara tInoM jahAja eka sAtha DUba jAe to Apa soca sakate haiM ki usa AdamI kI hAlata kyA huI hogii| vo to eka taraha se vikSipta jaisA ho gayA ki aba maiM jIU~gA to jIU~gA kaise, kaise lenadAroM ko cukAU~gA / bar3e hI vicitra bha~vara meM pha~sa gayA / sAgara ke kinAre para apane TUTe-phUTe hue jahAjoM ke Tukar3oM ko dekhakara vaha ro par3A, TUTa sA gyaa| dila se TUTa par3A ki tabhI use apane pitA kI yAda aaii| unhoMne kahA thA ki beTA jaba tumhAre sAmane aisI koI naubata A jAe ki jisakA sAmanA tuma na kara pAo to isa aMgUThI kA upayoga karanA / aura usane taba aMgUThI dekhii| usane dekhA ki aMgUThI camaka rahI hai| usane aMgUThI ko patthara para ghisA, para kucha pakar3a meM nahIM A rahA hai| patthara para ghisA / ghisatA rahA / ghisatA rahA / aura ghisate ghisate usane dekhA ki andara se kucha likhA huA najara Ane lagA / dhyAna se dekhA / par3ha na paayaa| maignIphAiMga glAsa lAkara usase par3hane lagA aura cauMka pdd'aa| - usameM likhA huA thA - 'mere pyAre beTe, cintA mata kr| yaha vakta bhI bIta jaaegaa| dasa TU vila paas| yaha bhI bIta jAegA / ' usane vaha maMtra par3hA / isa maMtra ne use DhADhasa diyaa| usane eka lambI ni:zvAsa chor3I aura una Tukar3oM ko chor3akara vahIM se ghara kI tarapha lauTa AyA / taba kahate haiM usa vyakti ne jIne kA vaha rAja samajha liyA ki jaba vaha na rahA to yaha bhI nahIM rahegA / jaba yaha na rahegA to kala vAlA kaunasA raha pAegA / jisa vyakti ne apanI z2indagI meM yaha pATha par3ha liyA, usake bhItara jisa tattva kA janma hotA hai usI kA nAma hai zAMti, usI kA nAma hai saMtoSa / usI kA nAma hai jIvana kI samajha / vaha samhalA / usane pUre AtmavizvAsa ke zAMti pAne kA sarala rAstA 52 For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha phira apanA vyApAra zurU kiyaa| vaha phira pA~voM para khar3A ho gayA / Aja vaha vyakti phira se adhisaMpanna hai / farqa kevala itanA hI hai ki pahale vaha karttA - bhAva se ghirA thA / aba vaha akarttA bhAva kA mAlika hai / aba vaha hara hAla meM sahaja aura AnaMdita rahatA hai / aba vaha sAdhaka hai / usase pahale vyakti vyakti hotA hai, magara vyakti jaba apanI z2indagI meM aisI koI Thokara khA cukA hotA hai to usI meM se jisakA janma hotA hai use hama kahate haiM 'saadhk'| eka to vyakti ko paidA mA~ karatI hai, pitA paidA karate haiM aura eka paidA vyakti svayaM apane Apa ko karatA hai| dhyAna apane-Apa ko punarjanma dene kA eka caraNa hai| dhyAna meM vyakti svayaM apane Apa ko paidA kara rahA hai| apane ko, apanI zAMti ko, apane AnaMda ko / dhyAna meM hama svayaM ko svayaM ke dvArA janma de rahe haiN| saMbodhi-sAdhanA ke mArga para calakara hama svayaM ko zAMtimaya, AnaMdamaya aura samAdhimaya banAne kA hI upakrama kara rahe haiM 1 hama apane sA~sa - sA~sa meM AnaMda leN| sA~soM meM jIvana kA qhaz2AnA hai / hara sA~sa prabhu kI kRpA hai| hara sA~sa ke prati utsAha ho, hara sA~sa ke prati umaMga ho / AtI-jAtI hara sA~sa ke sAtha yaha ekAgratA, ekalayatA, mAnasikatA, yaha bhAvanA pragAr3ha hotI rahe- maiM svayaM ko sahaja - svastha, zAMtimaya aura AnaMdamaya banA rahA huuN| mAno hama kisI bodhi-vRkSa ke nIce baiThakara zAMti kA, Ananda kA anuSThAna kara rahe haiM / dhyAna dhara rahe haiM, yAnI pala-pala svayaM ke astitva kA anubhava kara rahe haiM / svayaM ke bhItara utarakara svayaM kA AnaMda le rahe haiM / yAda rakhie buddha bhI kabhI Apa jaise hI the, mIrA bhI kabhI hama jaisI hI thI, para jaba lau laga gaI prabhu se, jaba lagana laga gaI svayaM se, to AdamI nirA buddha hI kyoM na ho, buddha bana hI jAtA hai| mana kitanA hI vikSipta yA pAg2ala kyoM na ho, Akhira mahAvIra bana hI jAtA hai / Aja subaha hI eka sajjana pUcha rahe the, 'bhante, kyA Apako sukha kI nIMda aaii|' maiM muskurAyA / maiMne kahA, 'jisake mana meM koI cAha nahIM, ciMtA nahIM, kisI se koI IrSyA nahIM, usakI to rAta bhI sukha kI hI bItatI hai / ' sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 53 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcaya hI eka samaya meM bhI miTTI hI thaa| miTTI kA ahasAsa to aba bhI hai| para aba miTTI miTTI nahIM hai| aba miTTI meM se mUrti sAkAra huI hai| aba usa miTTI meM bhI mUrti kA AnaMda hai| patthara bhale hI patthara kyoM na ho, para jIvana ke sAtha kucha ghar3ane kA prayoga karo, to vahI patthara maMdira kA bhagavAna bana jAtA hai| vyakti apane usI patthara ko hI to ghar3ane ke lie vidyAlaya jAtA hai, zikSakoM kI zaraNa letA hai, jJAna-vijJAna ke samparka meM AtA hai, gurujanoM aura zAstroM kA prakAza pAtA hai, dhyAnayoga bhI usI kA hI eka agalA caraNa hai| bauddhika tala para to zikSita ho gae, aba hama mana aura prANoM kI gaharAI meM utarakara Atmika taura para, AdhyAtmika taura para svayaM ko sundara, sazakta aura AnaMdapUrNa banA rahe haiN| jahA~ patnI kA prema, baccoM kA mamatva, vyApAra kI saphalatA bhI vyakti ko antara-tRpta nahIM kara pAtI hai, dhyAnayoga hamAre astitva kI gaharAI ke sAtha hameM jor3akara hameM vAstavika rUpa se zAMtimaya aura samAdhimaya karatA calA jAtA hai| jaise vidyAlaya meM jAkara Apane vidyArjana ke lie zrama kiyA hai, adhyAtma ke isa maMdira ke lie bhI Apako utanA hI zrama karanA hogaa| bAhara kI vidyA aura bhItara kA jJAna - donoM milakara hI jIvana ko pUrNatA dete haiN| isalie lage rho| mana ko sadA unnati kI ora, AkAza kI ora, mukti kI ora le jAte rho| kamajora mana se dhyAna karoge to zarIra asahaja lagegA yA citta bhttkaaegaa| isakA doSa dhyAna ko nahIM hamAre kamajora mana ko hai| agara pUrI sudRr3ha mAnasikatA ke sAtha dhyAna meM utaroge to paMgU bhI pahAr3a car3ha jAte haiM aura aMdhe bhI jaMgala pAra kara jAte haiM / jisa vyakti ne apanI z2indagI meM nauvIM kakSA bhI saplImeMTrI se pAsa kI thI, vahI usa parAvasthA ko upalabdha kara letA hai ki Aja duniyA bhara meM use sunA aura par3hA jAtA hai| duniyA meM cAhe koI kulapati bhI kyoM na ho, bacapana meM to hara kulapati bhI tutalAtA hI hai| Akhira, duniyA ke bar3e-se-bar3e jJAnI aura dArzanika ko bhI bAharakhar3I sIkhane se to gujaranA hI par3atA hai| apane saMkalpoM ko, apanI dhyAna-dhAraNA ko, apane mana ko sudRr3hatA 54 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradAna kareM ki maiM taba taka, dhyAna kA saghana aura nirantara prayoga karU~gA jaba taka ki maiM apane bhItara apanI sacetanatA ko na sAdha lU~, apane meM utarakara apanI vAstavika zAMti ko upalabdha na kara lU~, apane meM apanI Atmazakti, apane Atma-svarUpa kA bodha na prApta kara lU~ taba taka maiM lagA rhuuNgaa| yaha dhuna hI, yaha lagana hI hameM sAIM se milana krvaaegii| hamAre antarmana kI yaha sudRr3hatA hameM deha-bhAva se Upara kara detI hai aura yahI videha-avasthA hameM hamArI sAdhanA ko saphalatA diyA karatI hai| merI jo bAteM palle par3a gaI haiM, gA~Tha bA~dha liijie| 'hIrA pAyo gA~Tha gtthiyaayo|' apane-apane palle meM gA~Tha bA~dha leN| bAkI kI bAteM zUnya AkAza meM vilIna ho jaaeN| kucha dera ke lie palakoM ko jhukA lIjie aura dhyAna kI dazA se gujrie| .....AtI-jAtI sA~soM para dhyAna diijie| .....yaha bodha nirantara banAte rahie ki maiM apanI pratyeka AtI-jAtI sA~sa kA anubhava kara rahA huuN|......saavcet zvasana-kriyA! .....bodha rakhie ki AtI huI zvAsa kA Ananda le rahA hU~ aura bhItara meM muskarA rahA huuN| .....jAtI huI zvAsoM kA anubhava kara rahA hU~ aura antarmana ko zAMtimaya banA rahA huuN| janma-janmAntara ke saMskAra bhare par3e haiM, hama saba logoM ke citta meN| bhogoM ke, vikAroM ke, tanAvoM ke| ......pahale sA~soM kA anubhava kara rahA thA, aba apane antarmana aura dimAga kA sacetana anubhava kara rahA huuN| .....pUrNa scetntaa| .....antarmana ko sahaja zAMtimaya banA rahA huuN| .....pUrNa AtmabhAva lie hue apane antarmana ko sahaja zAMtimaya banAte rhie| citta meM yadi bhaTakAva laga rahA ho to zAMta gaharI sA~soM kA anubhava karane lgeN| sA~sa ko 'slo eMDa DIpa' dhImI aura gaharI karate rheN| .....hara vicAra eka taraMga hai| vicAroM ke sAtha 'involva' na hoN| ....kSaNa-kSaNa yaha dhAraNA rakhie ki maiM svayaM ko zAMtimaya banA rahA huuN| .....maiM apane Antarika astitva ko jAna rahA hU~, anubhava aura anupazyanA kara rahA huuN| .....apaneapane vAstavika satya kA anubhava karate rheN| sahajatA ko banAie samAdhi kA sAdhana 55 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM svayaM ko zAMtimaya aura jJAnamaya banA rahA huuN| .....mana aura prANoM kI gaharAI meM utArakara svayaM kA anubhava kara rahA huuN| .....cetanA ke asAdhAraNa svarUpa kA dhyAna kara rahA huuN| .....svayaM ko Anandamaya aura samAdhimaya banA rahA huuN| .....svayaM ko zAMtimaya banA rahA hU~ .....samAdhimaya banA rahA huuN| prajJAmaya banA rahA hU~..... Atmamaya aura Anandamaya banA rahA huuN| soham ! he prabhu! mujhe apanI kRpA kA pAtra banAo ki maiM svayaM ko samAdhimaya banA sakU~, satyamaya aura Anandamaya banA skuuN| 56 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA eka choTI-sI kahAnI nivedana kara rahA hU~ / kucha grahaNa karane kI lalaka ho to choTI-sI kahAnI yA ghaTanA se bhI jJAna kI koI-na-koI kiraNa sahaja prApta kI jA sakatI hai / yaha kahAnI sAdhanA ke, zAnti ke marma ko jIne aura samajhane ke lie prakAza kI kiraNa kA kAma kara sakatI hai| kahAnI hai rAjakumAra zroNa ke jIvana se jur3I huI / zroNa saMta bana cukA hai| eka daphA vaha AhAracaryA ke lie niklaa| rAste meM calate-calate vaha socane lagA- 'bahuta teja garmI par3a rahI hai, pA~va jala rahe haiM, sira tapa rahA hai| maiM AhAra ke lie nikalA hU~, magara abhI taka AhAra kahIM nahIM milA hai|' na jAne zroNa apane vicAroM meM AhAracaryA ke bAre meM kyA-kyA socatA jA rahA hai aura sar3aka para naMge pA~va calatA calA jA rahA hai / acAnaka vaha dekhatA hai ki sAmane se eka mahilA AI hai aura usane Akara kahA hai, 'bhante! merI mAlakina ne Apako bhojana ke lie AmaMtrita kiyA hai|' zroNa prasanna huA ki AhAra ke lie jyAdA bhaTakanA na pdd'aa| maiM soca hI rahA thA ki koI DhaMga kA ghara mila jAe, to bhojana grahaNa kara tRpta ho For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaauuN| acchA huA koI mujhe nyautA dene A gyaa| saMta zroNa usa mahilA ke ghara calA gyaa| jaise hI bhItara pahu~cA, mana meM AyA, bhojana jitanA jaldI mila jAe, utanA acchaa| tabhI gRhasvAminI ne usase kahA, 'Aie bhante ! Apake lie bhojana taiyAra hai / grahaNa karane kI kRpA kiijie|' zroNa jaba bhojana karake tRpta ho gayA, to tabhI mana meM nayA vicAra uThane lgaa| vicAradhArAoM kA antahIna silasilA hotA hai para yaha dhyAna rakhiegA ki koI bhI vicAra apanA vicAra nahIM hotaa| hara vicAra eka dhArA hai, mana ke sarovara kI eka lahara bhara huA karatA hai| lahara kA anusaraNa karoge to lahara bahAkara le jAegI aura lahara ke kevala sAkSI rahoge to lahara uThegI aura Age baha jAegI, tuma vahIM ke vahIM sthiracitta rahane meM saphala ho jaaoge| lahara ke sAtha baha gae to vaha bahA kara le jAegI para agara kinAre para khar3e rahe to lahara Age bar3ha jAtI hai magara tuma kinAre ke baragada ho jAte ho| laharoM kA uThanA mana kI prakRti hai| laharoM kA gujaranA bhI mana kI eka pravRtti hai, lekina apane meM sthiracitta honA, sthitaprajJa honA, apanI antaraAtmA meM apane citta ko sthira banAe rakhanA hI sakSitva kA dhyAna aura dhyAna kA sakSitva hai| saMta zroNa bhojana karate-karate hI soca rahA hai khAnA to bar3A acchA khilAyA isa gRhiNI ne| aba thor3A ArAma karane ko mila jAe to bar3A acchA ho| zroNa abhI taka aisA soca hI rahA thA ki mAlakina AI aura Akara kahane lagI, bhante! Apake lie zayyA taiyAra hai| padhArie aura vizrAma kara liijie|' use sandeha huA, yaha mahilA kahIM mere bhItara kI taraMga ko pakar3a to nahIM rahI hai ! para phira lagA ki ho sakatA hai mere mana kA aise hI bahama ho| Akhira hara AdamI ko khAnA khAne ke bAda to sone ko cAhie hii| isane bhI aise hI sahaja meM kaha diyA hogA aura sone ke lie jaise hI bhAva uThane lage to jaba palaMga kI tarapha bar3hane lagA to vahA~ para caTAI bichAI huI thI usa caTAI ko dekhakara usake mana meM bhAva uThane lage- Aja saMta bana gayA so caTAI para 58 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonA par3egA, agara maiM rAjamahaloM meM hotA to makhamala ke bichaunoM para sotA / vaha isa taraha ke vicAra kara hI rahA thA ki tabhI usa gRhiNI ne kahA, bhante, ApakA palaMga Upara vAlA hai|' zroNa yaha sunakara cauMka pdd'aa| vAstava meM vahA~ to makhamalI galIce ke bichaune lage hue the / vaha so gayA / soye-soye phira vicAra uThane lage- 'ghara meM hotA to sevikAe~ paMkhe bIMjatIM / aba saMtajIvana meM to ThIka hai.... / zroNa isa taraha kI udher3abuna meM cala rahA hai ki tabhI usane dekhA do sevikAe~ usake Irda-girda A cukI haiM aura paMkhA bIMjane laga gaI haiN| tabhI usake mana meM nayA vicAra uThane lagA ki khAnA to DaTa ke khAyA huA hai, thor3A-sA ThaNDA - ThaNDA pAnI pIne ko mila jAe to tRpti A jAe / tabhI dekhA ki gRhasvAminI ke saMketa para eka sevikA AI aura kahane lagI, ' bhante ! zItala jala svIkAra kiijie|' isa sthiti ko dekhakara zroNa acaMbhita ho utthaa| vaha pAnI pI na sakA / usakA hAtha kA~pane lagA / vaha jhaTa se uTha khar3A huA / socane lagA ki z2arUra yaha mahilA mere vicAroM ko par3hane meM samartha hai| mere mana meM aura kisI taraha kA vicAra uThe, usase pahale mujhe yahA~ se nikala jAnA cAhie, varanA yaha apanA mana ....! kaba kisase mAnasika balAtkAra kara baiThe ! mana sabakA prAiveTa hotA hai| kauna AdamI apane mana meM kaba - kisa tarIqe ke vicAroM se ghira jAtA hai koI patA nahIM cltaa| baiThA hotA hai patnI ke pAsa, magara soca rahA hotA hai apanI premikA ke bAre meM / aba AdamI kA patA thor3e hI hai ki yaha kaba kisa vicAradhArA meM baha pdd'e| zroNa uThA aura jhaTa se vahA~ se ravAnA ho gayA / gRhasvAminI ne kahA, 'bhante! thor3I dera to aura vizrAma krte|' para vaha kucha bola na pAyA, usase kucha z2avAba dete na bana paayaa| vaha to bhAgA / bhagavAna ke pAsa pahu~cakara usane vizrAma liyA, zAMti pAI / use lagA, calo acchA huA maiM pahu~ca gayA / vahA~ rahatA to vaha kucha aura par3ha letI / atIta meM rAjakumAra thA / palaMga para soyA thA to soye-soye aura bhI Age vicAra uTha aate| zroNa A gayA thA vAstava meM mUrcchAgata aceta avasthA meN| jaba taka vyakti apane bhItara mUrcchita aura aceta rahegA taba taka usake mana kI yahI sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA 59 For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNatiyA~ usake sAtha calatI rheNgii| assI sAla ke ho jAoge taba bhI aura mRtyu ke dvAra para pahu~ca jAoge taba bhii| mRtyu ke dvAra para pahu~cakara bhI tuma yahI kahoge apanI patnI se ki bar3A beTA kahA~ hai / patnI kahegI- ciMtA mata karo Apake sirahAne hai| bole, 'chuTakA kahA~ hai?' javAba milA, Apake pAsa hI to baiThA hai ! to taba mUchita aura aceta avasthA meM jIne vAlA vyakti maraNazayyA para par3A huA bhI yahI kahegA ki agara tInoM yahA~ haiM to dukAna ko kauna calA rahA hai? ye aceta avasthA ke pariNAma haiM / yaha ghaTanA maiM isalie kaha rahA hU~ tAki hama saba loga apanI-apanI mUrchA aura aceta avasthAoM ko samajheM aura apane prati jAgRti/sacetanatA lA sakeM / hama, kisI ko gAlI na denI par3e yaha sacetanatA to rakhate haiM lekina bhItara meM gAlI kA udaya hI na ho, 'dhyAna' hameM vaha sacetanatA detA hai| taba, jaba manuSya apanI sacetanatA ko khaMDita kara baiThatA hai, usakI hAlata zroNa jaisI hotI hai| kahate haiM zroNa agale dina phira AhAracaryA ke lie nikalane lgaa| apane guru ke pAsa gayA aura jAkara kahane lagA, bhante, AhAra ke lie jAne kI anumati cAhatA huuN|' guru ne kahA, 'anumati hai, kintu Aja bhI vahIM para jAnA hai jahA~ kala gae the|' usane kahA, 'bhagavan ! upavAsa karanA maMjUra hai, magara usa mahilA ke ghara bhojana ke lie jAnA duSkara hai| bhagavAna ne kahA, 'vatsa, aceta avasthA ke sAtha jaba-jaba jAoge taba-taba tumhArI yahI pariNati hogii| Aja tuma pUrI saceta-avasthA ke sAtha jaao| apanI zvasana-dhArA aura vicAradhArAoM ke prati saceta-jAgRta hokara jaao| tuma kevala AtI-jAtI zvAsa-dhArA para dhyAna dharate hue jaao| kevala zvAsa-dhArA kA AnaMda lete jaao| apanI pratyeka zvAsa kA anubhava karate rho| usI kA AnaMda lete rho| tuma auroM se svataH nirapekSa hote jaaoge|' zroNa guru ko iMkAra na kara paayaa| vaha bhArI mana se nikala pdd'aa| dhImI cAla se cala rahA thaa| zvasana-dhArA kA anubhava karate hue cala rahA thaa| 60 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvasana-dhArA kA dhyAna karate hue calatA calA jA rahA thaa| usane guruvANI ko dhyAna meM rakhate hue saMkalpa liyA ki hara hAlata meM saceta rhuuNgaa|shvaasdhaaraa kA anubhava karate hue vaha anubhava kara rahA thA ki maiM saceta ho rahA hU~..... maiM sacetana huuN| maiM zAMtimaya aura AnaMdamaya huuN| aba maiM auroM ke sAtha bhI sacetanatA se hI peza aauuNgaa| dhairyapUrvaka vaha zvasana-dhArA kA anubhava karate hue usa mahilA ke ghara para pahu~cA, AhAra bhI liyA, vahA~ se vApasa lauTakara bhI A gayA aura guru ke pAsa Akara usane yaha mArga dene ke lie sAdhuvAda diyaa| use lagA, 'guru ne sacetanatA kA gura dekara use mana kI sau-sau musIbatoM se mukta hone kA amRta mArga de diyaa|' Aja vaha sahaja hai| use zAMti kA, sthiracitta rahane kA mArga mila gayA hai| use lagA sacetanatA kA mArga hI AnaMda aura mukti kA mArga hai| 'sacetanatA'- sAdhanA kA eka akelA maMtra hai| sAdhanA ke maMdira kA pahalA sopAna sacetanatA hI hai| yadi sahajatA sukha aura zAMti kA dvAra hai to sacetanatA saMbodhi aura mukti kA dvAra hai| sacetanatA hameM saMsAra se saMnyAsa kI ora le jAtI hai| sacetanatA hameM bodhi aura saMbodhi kI ora le jAtI hai| sacetanatA yAnI hara kArya ko hoza aura bodhapUrvaka karanA / sacetanatA yAnI sAvadhAnI / apane pratyeka kArya ko, pratyeka vyavahAra ko, pratyeka zabda ko, pratyeka kadama ko, pratyeka zvAsa ko sacetanatA se liijie| 'zvAsa-sAdhanA' ke prayoga meM hama apanI AtI-jAtI pratyeka zvAsa para dhyAna dharate haiN| mahAvIra aura buddha donoM ne hI sacetana prANAyAma para jora diyA hai| pataMjali sacetana prANAyAma ko dhyAna aura samAdhi kA pahalA AdhArasUtra mAnate haiN| ___ zvAsa hama jitanI zAMta, maMda aura gaharI leMge, sacetanatA hamArI utanI hI gaharI hogii| anubhava karate hue gaharI sA~sa lenA, anubhava karate hue gaharI sA~sa chor3anA, do sA~soM ke bIca rahane vAle gepa kA, spesa kA, avakAza kA anubhava karanA - yahI hai sacetana praannaayaay| ise 'AnApAna satI' bhI kahate sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| yAnI AtmasmRti ke sAtha AtI-jAtI sA~sa kA anubhava karanA, usakI prekSA aura anupazyanA krnaa| hara samaya hamArI sA~sa eka minaTa meM karIba pandraha calatI hai, para sacetana prANAyAma kA abhyAsa sadhatA jAe, to yahI eka minaTa meM 8-10 taka pahu~ca jaaegaa| hAthI eka minaTa meM mAtra 10 sA~sa hI letA hai jabaki usakA zarIra itanA bhImakAya hotA hai| hAthI sau sAla jItA hai, isake pIche eka kAraNa usakA maMda-gaharI sAMsa lenA bhI hai| kahate haiM, kachuA eka minaTa meM karIba 56 sA~sa hI letA hai| yahI kAraNa hai ki kachuA manuSya aura hAthI se bhI adhika umra pAtA hai| Apa bhI sA~soM ko sAdhe / zAMta-maMda sA~soM ko saadhe| dhyAna kA yadi Apako anya koI vidhi-prayoga nahIM AtA, taba bhI Apa kevala eka hI bodha ko, eka hI saMkalpa ko apane sAtha jor3a leM aura vaha yaha ki maiM sacetana prANAyAma kruuNgaa| sA~sa kI Dora ke sahAre, sA~sa ke sUkSma mArga ke sahAre Apa apane sUkSma mAnasa meM praveza pAne meM saphala ho jaaeNge| pahale do-cAra dina yaha prayoga 10-10 minaTa taka kreN| dhIre-dhIre svataH isameM samaya kI bar3hotarI ho jaaegii| kula milAkara eka hI maMtra sAdhanA kA, saMbodhi-sAdhanA kA, zAMti kI sAdhanA kA apanA lIjie aura vaha hai scetntaa| dhyAna meM baiTho, to sA~soM ke prati, zarIra ke prati, zarIra ke sukhada-du:khada saMvedanoM ke prati, vicAradhArAoM ke prati sacetanatA sAdhe aura jaba dhyAna se uTha jAe~, to apane pratyeka karma ko sacetanatA se sAdhe / svAbhAvika hai ki seviMga karate vakta Akhira bleDa kA kaTa tabhI lagatA hai jaba Apa apanI sacetanatA, apanA dhyAna cUka jAte haiN| khAnA khAte vakta gAla dA~toM ke bIca tabhI AtA hai jaba Apa sacetanatA rakhanI bhUla jAte haiN| nizcaya hI saceta avasthA meM kiyA gayA kArya pUrNa hotA hai, vahIM aceta avasthA meM kiyA gayA kArya galatiyoM kA zikAra hotA hI hai| khAopio, uTho-baiTho, bolo-batalAo - hara kAma meM eka hI maMtra ko sAdhie - scetntaa| sacetanatA yAnI eka kAma eka mana / khAnA khAo to dhyAna se khaao| 62 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba kucha aura mata soco| yahI vyakti kI sacetanatA ko sAdhane kA gurumaMtra hogaa| to maunapUrvaka bhojana karane kI Adata DAla lo aura usa daurAna pUrI taraha saceta hokara bhojana grahaNa kro| pUrI prasannatA se bhojana kreN| eka-eka kaura kA AnaMda lete hue bhojana kreN| ukhar3e mana se, ucaTe mana se, tanAvagrasta mana se bhojana na kreN| jisa manodazA se bhojana grahaNa kareMge, bhojana bhI Apako vaisA hI pariNAma degaa| yahA~ taka ki mahilAe~ agara bhojana banAe~ aura apane gharavAloM ko bhojana bhI paroseM, to itane svastha-saceta-prasanna bhAva se ki vaha bhojana sakArAtmaka pariNAma de ske| loga mehamAna ke ghara para Ane para sAmane to kahate haiM ki bar3I kRpA huI, Apa pdhaare| Apake Ane se hamArA hRdaya bAga-bAga ho gyaa| vahIM rasoIghara meM jAkara jaba unake lie khAnA parosate haiM to mana-hI-mana socate rahate haiM ki 'gharavAloM ke lie to khAnA banatA nahIM, Upara se ina bina bulAe javAiyoM ko aura jimaao|' aba Apa batAiye ki jaba isa taraha kI adhajalI bhAvanAoM ke sAtha Apa kisI kA Atithya kareMge, to Apake hAtha se khAe bhojana kA sAmane vAle ke mana para kaisA asara par3egA? jaba bhI khilAe~ mana se khilAe~, AnaMda-bhAva se khilaaeN| jisa ghara meM ghara Ae mehamAnoM kA Atithya AnaMda-bhAva se hotA hai, are, usa ghara kI to dhUla bhI mAthe se lagAo to vaha kisI maMdira kI mATI kI taraha pavitra aura puNyadAyI hotI hai| bojhila mana ke sAtha khAnA khilAne kI bajAya to na khilAnA, yA na khAnA jyAdA zreSTha hai| yadi Apake ghara ke bAhara borDa likhA huA ho- 'kuttoM se sAvadhAna', to kRpayA usa sthAna para likhie- svAgatam/ atithi devo bhvH| jahA~, jisa ghara meM Atithya-satkAra kA AnaMda liyA jAtA hai, vahA~ nau graha apane Apa anukUla ho jAte haiM / usa ghara kA dAridrya svataH dUra hone lagatA hai| sacetanatA kI sAdhanA hameM sikhAtI hai ki vyakti bodhapUrvaka khAe, hozapUrvaka khaae| aura to aura, yadi jhAr3a bhI lagAe~ to itanI sacetanatA se ki vaha svacchatA maMdira kA AMgana bana jaae| sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba caleM to calate samaya bhI sacetanatA se caleM / acchA hogA, subaha jaba Apa yoga karate hue kadamatAla karate haiM to eka-eka kadamatAla ko pUrI sajagatA-tanmayatA se kreN| dhyAna kI hI eka prakiyA hai- calate hue dhyAna karanA / isake lie Apa saMbodhi - dhAma kI chatoM kA, yA apane ghara kI bar3I chata kA upayoga kara sakate haiN| cA~danI rAta meM chata para zAMta- maMda cAla se TahaleM aura apane pratyeka uThate-rakhate kadama kA bodha rkheN| Apake lie kadamoM kA uThanA-rakhanA bhI sA~soM ke AvAgamana ke dhyAna jaisA ho jAegA / aura to aura, sacetanatA kI sAdhanA karane se krodha, mAna, mAyA, lobha jaise kaSAya aura vikAra bhI svataH kama hone laga jAe~ge / krodha hamezA aceta avasthA meM hI paidA hotA hai / saceta vyakti svataH niyaMtrita rahatA hai / krodha aniyaMtrita hone kA pratIka hai| krodha aura sacetanatA- do meM se koI eka rahatA hai / krodha hai to sacetanatA nahIM, sacetanatA hai to krodha nahIM / sacetanatA to khuda yoga hai| yoga mukti kI ora le jAtA hai| yoga hameM kaSAyoM ke ghere meM nahIM ulajhAtA / kaSAya roga hai / yoga roga kA nAzaka hai| yoga hameM AtmabhAva se jor3atA hai aura AtmavAn vyakti Akroza nahIM karatA / Aie, hama sacetanatA ko saadheN| Adhe ghaMTe eka hI Asana meM, eka hI mudrA meM baiTha sakeM, isa sthiti meM khuda ko kara leM / zarIra ko pramAda - rahita kareM / sahaja saumya bhAva se sIdhI kamara baiMTheM / mana meM yaha saMkalpa grahaNa kareM ki maiM svayaM ko zAMtimaya banA rahA hU~ / jaba- jaba Avazyaka lage apane saMkalpa ko doharA leM ki maiM svayaM ko zAMtimaya banA rahA hU~ / basa, isI mAnasikatA ke sAtha apanI sA~sa-dhArA para dhyAna dhareM / sA~soM kA kucha dera taka akhaMDa anubhava karate raheM / citta jaba-jaba asta-vyasta hone lage kramaza: bIsa-tIsa-cAlIsa gaharI sA~sa leN| vizvAsa rakhie dhyAna kalpavRkSa ke samAna hai| dhyAna kI sukhada chA~va meM mana kI sArI udher3abuna, mana kI kAmanAe~ svata: zAMta-tRpta hone laga jaaeNgii| dhairyapUrvaka dhyAna dharane se ghaMToM-ghaMToM kA, kaI dinoM kA aura kaI daphA varSoM varSa kA niSedhAtmaka ciMtana nirasta ho jAtA hai / Apa samajheM ki maiM kisI himAlaya kI guphA meM yA kisI bodhivRkSa ke nIce baiThA huuN| dhairyapUrvaka svayaM se, apane 64 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apase mulAkAta kara rahA huuN| basa, ApakI yaha mAnasikatA, ApakI yaha sacetanatA hI dhIre-dhIre ApakI bodhi kI ora, saMbodhi kI ora, zAMti kI ora, divyatA aura prabhutA kI ora le jAtI calI jaaegii| Aja itanA hI anurodha hai| Aie, aba hama sacetanatA kI sAdhanA hetu dhyAna meM utareM, dhyAna meM khuda ko tanmaya kareM, zvAsa-dhArA ke sAtha svayaM ko ekalaya kreN| sacetanatA meM chipI hai zAMti kI sAdhanA 65 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna se jAnie svayaM ko pratyeka vyakti ke jIvana meM isa bAta kA phaisalA honA cAhie ki vaha apane jIvana meM zAMti cAhatA hai yA sphltaa| zAMti kA mArga antataH vyakti ko saphalatA ke zikhara kI ora le hI jAtA hai, para saphalatA ke rAste para jAne vAle ko antataH zAMti kI hI zaraNa meM AnA par3atA hai| __saphalatA mUlyavAn hai, para zAMti saphalatA se bhI adhika mUlyavAna hai| saccAI to yaha hai ki zAMti svayaM hI apane Apa meM sabase bar3I saphalatA hai| zAMti ke lie jIvana meM sahajatA cAhie aura mukti ke lie scetntaa| sAdhanA ke lie sacetanatA hI saphalatA kI kuMjI hai| sacetanatA yAnI mana, vacana, kAyA kI hara gatividhi ke prati scetntaa| jaba hama dhyAna meM utarate haiM to sampUrNataH apane Apake prati saceta/sAvaceta/AtmajAgRta hote haiN| hAlAMki zurU meM kisI ke lie bhI svayaM ko zAMta, mauna, nirvikAra bhAva se baiTha kara apane prati sacetana honA eka kaThina kAma lagatA hai| para jaba hama eka-eka ghar3I, do-do ghar3I baiThakara apanI sA~soM ke prati saceta hone lagate haiM, layabaddha hone lagate haiM, to vyakti anAyAsa apane For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apase rUbarU hone lagatA hai| yoM to pratyeka vyakti yaha bhalIbhA~ti jAnatA hai ki vaha kauna hai, yahA~ kahA~ se AyA hai aura vApasa yahA~ se kahA~ lauTa kara jaaegaa| vyakti jAnatA hai ki vaha amuka pitA kA putra hai, amuka zahara se yahA~ taka AyA hai aura yahA~ kucha dina pravAsa karake vApasa apane usI zahara ko lauTa jAnA hai| apane paricaya ke nAma para hara kisI AdamI ke pAsa aisA hI koI na koI choTAmoTA paricaya huA karatA hai| lekina vyakti yaha nahIM jAnatA ki vaha pitA aura putra ke paricaya se bhinna vAstava meM kauna hai? vaha yaha bhI nahIM jAnatA ki mA~ ke garbha meM vo kahA~ se AyA? aura vaha yaha bhI nahIM jAnatA ki vaha maraNoparAnta yahA~ se kisa dizA, vidizA yA gati kI ora jaaegaa| sAmAnya rUpa meM vyakti pitA aura putra, pati aura patnI ke paricaya taka hI apane Apa ko sImita rakhatA hai| lekina jJAna aura dhyAna kA udaya hone para pratyeka vyakti yaha bhalIbhA~ti jAna letA hai ki sAre saMbaMdha eka saMyoga bhara haiN| vaha bhalIbhA~ti jAna letA hai ki apanI mA~ ke garbha meM vaha kahA~ se AyA hai aura zarIra kA tyAga karane ke bAda vaha yahA~ se kahA~ jaaegaa| hara vyakti eka ajJAta loka se pRthvI-graha para AtA hai| pRthvI graha para kucha dina taka pravAsa karake vaha vApasa usI ajJAta loka kI ora lauTa jAtA hai| vaha eka prakAzapUrita loka se AyA hai aura vApasa usI prakAzapUrita loka kI ora lauTa jAtA hai| pRthvI-graha para to vaha kevala amuka samaya se amuka samaya taka pravAsa karatA hai| kucha phUla khilAtA hai aura punaH lauTa jAtA hai| isa Atma-bodha ko hI jIvana-kA-jJAna kahate haiM / jJAna gati detA hai, dhyAna sthiti detA hai, dhyAna se hI vAstavika jJAna kA janma hotA hai| isa jJAna se hI vyakti jIvana kA satya jAnatA hai| vyakti satya ko jAna sakatA hai kisI jJAnI guru kI vANI ko sunkr| vaha jAna sakatA hai kisI dharma-zAstra ko pddh'kr| vaha jAna sakatA hai dhyAna ke dvArA apane meM utarakara, apane Apase rUbarU hokr| dhyAna se jAnie svayaM ko 67 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru kI vANI ko sunakara jAnA gayA satya satya kA AbhAsa hai| dharmazAstra ko par3hakara jAnA gayA satya 'zabda-satya' hai para apane-Apa meM utarakara yA Atma-sthita hokara jAnA gayA satya parama satya aura pUrNa satya hai| saMbodhi-sAdhanA kA mArga pratyeka vyakti ko apane Apa se rUbarU karavAtA hai| isalie saMbodhi-sAdhanA aura kucha nahIM, kevala apane sAtha apanA sAkSAtkAra hai, hoza aura bodhapUrvaka apane sAtha kI jAne vAlI mulAkAta hai| 'saMbodhi' zabda hameM bhItara kA hoza detA hai| jaba hama palakoM ko jhukAkara apanI mana:sthiti ko apane meM sthira karane lagate haiM, to yaha saMbodhi zabda hameM apane prati hoza aura bodhapUrNa banane ke lie prerita karatA hai| saMbodhi kI dhAraNA lie hue dhyAna meM utaranA zAMti aura pavitratA kI tarapha bar3hane vAlA pahalA kadama sAbita hotA hai| sAkSIbhAva se, bodha-dRSTi se, ekAgratA se dhyAna kI zuruAta hotI hai aura svayaM kI bhItarI zAMta sthiti meM hone vAlI AnaMdadazA, jJAnadazA aura muktadazA meM dhyAna kI baiThaka kI pUrNAhuti hotI hai| hameM dhyAna kI baiThaka kI zuruAta praveza ke taura para Adhe ghaMTe se karanI hai| dhyAna meM hama zvAsa ke AvAgamana para dhyAna dete haiN| usa para apane hoza aura bodha ko, sacetanatA ko kAyama karane lagate haiM, sAdhane lagate haiN| zvAsa kA anubhava karate hue hameM citta kI asthiratA kA sAmanA karanA par3atA hai, para dhyAna kI sacetana mAnasikatA ke calate dhIre-dhIre hama usa para vijaya prApta karate cale jAte haiN| dhIre-dhIre hama pAte haiM ki hama zAMta haiM, sthira haiM, bodhapUrNa dhyAna 'ekatva' meM svayaM kA praveza hai| vyakti dharatI para akelA AtA hai, akelA jAtA hai| bIca kI vyavasthAe~ to saMyoga-saMbaMdha haiN| dhyAna meM hameM akele hI praveza karanA hotA hai| bAhara ke hara tAdAtmya ko DhIlA karanA hotA hai| yahA~ taka ki zarIra kA tAdAtmya bhI, vicAroM kA tAdAtmya bhI dhyAna meM bAdhaka hai| dhyAna to hameM kamala banAtA hai- Atma-kamala / sabake bIca, phira bhI sabase mukt| 68 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duniyA meM yoM to guru aura ziSya kA saMbaMdha hotA hai, mAtA aura putra kA saMbaMdha hotA hai para dhyAna ke dvAra para kadama rakhane vAle vyakti ke lie tumhIM tumhAre guru hote ho aura tumhIM tumhAre ziSya hote ho| tumhIM tumhAre premI hote ho aura tumhIM tumhAre mitra hote ho / sahajAtma svarUpa paramaguru / AtmA ke sahajasvarUpa ke prati hone vAlI sacetanatA hI vyakti kA guru hotA hai| dhyAna meM hara saMbaMdha zithila ho jAtA hai, tumhIM kevala zeSa rahate ho / dhyAna kI antaryAtrA karate samaya to premI ko bhI bAhara rakhanA par3atA hai aura premikA ko bhI bAhara rakhanA par3atA hai| donoM meM se agara kisI eka ko bhI andara lekara cale gae to dhyAna dhyAna nahIM hotA / vo dhyAna bhI bhItara kA jaMjAla bhara ho jaaegaa| tuma yAdoM aura kalpanAoM kI analimiTa yAtrA para nikala par3oge / isalie dhyAna to 'inakamiMga' kA rAstA hai, 'AuTagoiMga' kA nhiiN| agara kisI kI yAda ko apane meM lekara bhItara praveza karoge, to AuTagoiMga, bahiryAtrA zurU ho jAegI, jabaki dhyAna bhItara kI yAtrA hai, antaryAtrA hai / apane meM apanA praveza, apane meM apanI sthiti - isI kA nAma dhyAna hai / jaba hama bhItara meM praveza karate haiM, to hameM sabase pahale apane bhaTakAU mana kA sAmanA karanA par3atA hai| mana kI caMcalatA kA usa vakta adhika ahasAsa hotA hai jaba hama ekAMta meM baiThakara dhyAna karane ko tatpara hote haiM / sAmAnya taura para bhI mana to hara vakta bhramaNazIla hI rahatA hai, para hama bAhara kI gatividhiyoM ko sampAdita karate rahate haiM, kabhI kucha bolate rahate haiM, kabhI kucha sunate rahate haiM, kabhI khAte rahate haiM, kabhI kucha dekhate rahate haiM, so mana kI dhArA usake sAtha tAdAtmya banAtI rahatI hai| dhyAna meM mana kI caMcalatA kA isalie ahasAsa hone lagatA hai kyoMki usa samaya hama indriyoM kI bahiryAtrA para virAma lagA dete haiM / na kucha bolate haiM, na khAte haiM, na dekhate haiM, na sunate haiM / usa samaya to hama bhItara-bAhara se mauna hone ko kRtasaMkalpa hote haiM / jaise hI hama indriyoM ko virAma dete hue apane meM praveza karate haiM, to kucha kSaNa meM hI hameM mana ke UhApoha kA sAmanA karane ko milatA hai / mana ko dhyAna se jAnie svayaM ko 69 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtimaya karane ke lie hameM thor3A-sA dhairya dhAraNa karanA hogaa| apane Apa meM mana ko lagAnA hogaa| dhyAna meM baiThane ke uddezya ko yAda rakhie aura sA~soMsA~sa para punaH punaH svayaM ko sthira kIjie / deha ke prati, saMbaMdhoM ke prati rahane vAlI mamatvabuddhi kA tyAga karake Atma-smRtipUrvaka svayaM meM svayaM ko sthira kreN| pahale kriyAyoga kareM arthAt sacetana prANAyAma kreN| jaise hI lage ki mana bhaTakA, punaH 10-12 gahare zvAsa leN| apanI ora se lagAtAra zvAsa ko dhImI... dhImI... dhImI aura gaharI karate jaaeN| prabhu kA, Atma-bhAva kA smaraNa karate hue sA~soM kA anubhava kreN| sAkSI-bhAva ko sAdhe / 20-30 minaTa taka yaha sacetanatA bnaaeN| jaise hI sacetanatA bananI zurU hotI hai, dhyAna svataH ekalaya hone laga jAtA hai| __mahAvIra ne eka zabda diyA hai - piMDastha dhyAna aura buddha ne zabdaprayoga kiyA hai- kaayaanupshynaa| agara lage ki citta meM sIdhe hI zAMti aura sthiratA nahIM bana pA rahI hai, to apane dehapiMDa kA dhyAna dhareM, usakI saMvedanAoM para, bhItara meM baha rahI prANadhArA para dhyAna dhreN| yaha bodha rakheM ki maiM deha meM utarakara deha-piMDa kA dhyAna dhara rahA hU~ aura apanI kAyA ko zAMtimaya banA rahA huuN| abhI taka to hameM kAyA se taba-taba hI zAMti aura AnaMda milA, jaba-jaba pati-patnI Apasa meM mile yA jisa vastu kA hameM upabhoga karanA hai, usa vastu kA upabhoga karane ko milaa| jabaki yaha nimittapradhAna zAMti hai, kSaNika zAMti hai| saccI zAMti taba hai jaba udvega-saMvega hameM vyathita na kreN| isalie maiMne kahA thA ki dhyAna karanA to TI. vI. dekhane kI taraha hai ki jaise TI. vI. ko dekhanA ho to jaba jo cainala calAoge taba vo vaise dRzya, vaise vicAra, vaise svarUpa ubhara kara aayeNge| usI taraha mana meM bhI paramAtmA ke nAma kA cainala calAoge to paramAtmA se jur3I huI bhAvadazA ubharakara aayegii| apanI antaAtmA se jur3A huA cainala calAoge to usase jur3e hue bhAva, usase jur3e hue anubhava, taraMgeM ubhara kara Ae~gI aura kAyA kI zAMti aura antarmana kI zAMti se jur3A huA upakrama karoge to unameM eka gaharA rileksezana, 70 sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka gaharI tAz2agI, eka gaharI zAMtimaya sthiti apane sAtha AnI zurU hogii| isalie saMbodhi-sAdhanA apane prAthamika caraNa meM apane tana-mana ko zAMtimaya banAne kA anuSThAna hai| yaha jIvana kA eka yajJa hai, jisameM hameM apane-Apa kI Ahuti denI par3atI hai / isa yajJa meM ghI kI Ahuti nahIM DAlI jAtI, tumheM apanI hI uttejanAe~, apanA hI krodha, Avega, apane hI bhItara calane vAlI khaTapaToM kI Ahuti denI par3atI hai| mukta honA hotA hai, mana ke gheroM se mukta honA hotA hai| mukta kisI aura se thor3e hI honA hai / patnI se mukta nahIM honA, patnI ke prati hone vAle vAsanA ke gheroM se mukta honA hai| eka phere to Apane zAdI kI thI taba khAye the, ve phere the jabaki maiM gheroM kI bAta kara rahA huuN| ve ghere jinake kAraNa hama mohamAyA meM, rAga-dveSa meM, duniyAdArI kI AsaktiyoM meM ulajhe hue rahate haiM / hameM una gheroM se mukta honA hai| prazna hai kyA Apako mukti cAhie? kabhI apane-Apa se pUchie ki mukta kauna hogA? mukti kisase hogI ? jina-jina saMbaMdhoM meM hamane apane mana ko ulajhA rakhA hai una ulajhAvoM se mukti pAnI hogI / isalie pratyeka sAdhaka dhairyapUrvaka apane-Apa meM dekhe ki kauna-se saMbaMdha use banAye rakhane haiM aura kauna-se saMbaMdha aise haiM jinheM tyAga denA hai| jina saMbaMdhoM kI Atyantika anivAryatA ho una saMbaMdhoM ko to barakarAra rakhie bAkI anAvazyaka Dhoye jA rahe saMbaMdhoM se apane Apa ko nirlipta kIjie / na kisI se dostI, na kisI se baira / AIne kI taraha apane Apa ko banA leN| tuma Ae to hama muskurAe / tuma cale gae to AInA vApasa sApha kA sApha ho jAe / hama muskarA rahe haiM kyoMki apanI mastI hai / hama muskarA rahe haiM Apako dekhakara, para vo muskarAnA bhI kaisA muskarAnA, jo kisI ke cale jAne ke bAda A~suoM kA bichaunA bana jAe / jIvana kI vINA ko sAdhane ke lie hI to vyakti ko muskAna denI cAhie; muskAna lenI cahie / nimitta ko pAkara hI mata muskraao| tuma to dhyAna se jAnie svayaM ko 71 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gulAba ke phUla bano aura sahaja apane AnaMda meM muskarAte rho| janma hai to bhI vaise hI, mRtyu hai taba bhI vaise hii| koI mara jAe to do A~sU z2arUra DhulakAnA, para use yAda kara-karake usakI yAda meM ArtadhyAna aura raudradhyAna mata karate rhnaa| kAyA Akhira sabakI maraNadharmA hai so jo maraNadharmA thI vo mara gii| kAyA ke marane ke bAda jo jIvitadharmA thA vaha aba bhI jIvitadharmA hai| vaha kisI ajJAtaloka kI yAtrA para cala cukA hai| donoM vahIM ke vahI haiM / kevala donoM ke bIca rahane vAlA saMyoga-saMbaMdha bikhara gyaa| eka muTThI reta, agara kisI ke hAtha meM ho to ba~dhI huI muTThI hone ke kAraNa vo reta pUre hAtha meM hotI hai, para agara muTThI khula jAe to reta cAroM tarapha bikhara jAtI hai| AdamI kA jAnA to muTThI kholane kI taraha hI hai| jo mUrkha hote haiM ve mare hue ko yAda kara-karake khudako muvA banA lete haiN| jo jJAnI hote haiM, dhyAna ke mArga para jIne vAle hote haiM ve jAnate haiM ki maraNadharmA Akhira apane dharma ko apanA letA hai| aise loga jAna liyA karate haiM apane guNadharmoM ko bhI aura auroM ke guNadharmoM ko bhii| dhyAna jAnanA hai| loga skUla jAte haiM par3hane ke lie, kucha jAnane ke lie, vizva bhara kI sUcanAoM ko ekatrita krne| dhyAna-zivira bhI eka pAThazAlA hai| isameM bhI hama pATha par3hate haiM para ve pATha kitAboM ke nahIM hote| isameM hama apanI hI kitAba ko par3hate haiN| kisI aura kI likhI haI kitAba ko nahIM par3hate; apanI hI likhI huI kitAba ko par3hate haiN| jo bhI hai, jaisI bhI hai| atIta meM saMjoe gae saMskAroM ko par3hate haiN| citta kI dhArAoM ko par3hate haiN| citta kI dhArAoM ke prati sajagatA sAdhate haiN| apane sAtha apanI sacetanatA sAdhate haiN| sacetanatA khaNDita ho jAe to phira saadhege| phira khaNDita ho jAyegI, to phira saadhege| binA sacetanatA ke dhyAna nahIM sadhatA aura binA dhyAna ke jIvana meM gaharAI nahIM aatii| sacetanatA ko, dhyAna ko sAdhanA to prAimarI skUla pAsa karane kI taraha hai| jaba Apane kitAba par3hI thI pahale dina, pahalA cepTara par3hA thA to kyA par3hate 72 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI yAda ho gayA thA? phira-phira pddh'aa| TIcara ko pUchA, phira samajhA, phira yAda kiyaa| phira-phira bhUlate gaye, phira-phira rivAiz2a karate gae aura anta meM jaba eka dina parIkSA AI, to jo rivAiz2a karatA rahA vaha to pAsa ho gayA, bAkI saba parIkSA-pariNAma dekara vApasa usI kakSA meM lauTA diye ge| dhyAna ke mArga meM bhI 'prepa' aura 'yUkejI', pahalI-dUsarI kakSA par3hanI hotI hai| e-bI-sI-DI Ane ke bAda to bArahakhar3I sIdhI-sarala hai| jaba taka gura hAtha na lage, tabhI taka rAha kaThina hai| dhairya dharo aura mana lagAkara dhyAna dharo, to dhyAna hameM svata: apane Atma-satya se jor3a detA hai| apane-Apa ko jAnane vAlA vyakti, jJAnapUrvaka jIyA karatA hai, dhyAna pUrvaka, bodhapUrvaka jIvana jIyA karatA hai| merI bAta ko sakArAtmaka lete hue mAna lIjie ki Apa eka nArI haiN| Apa eka patnI haiM aura dhyAna ke mArga para calane ke kAraNa Apane jAna liyA ki deha ke dharma kyA haiM aura ApakI cetanA ke guNadharma kyA haiM? Apa rAta ko so ge| ApakA pati aayaa| vaha Apake sAtha sonA cAhatA hai| pati apanI bhar3Asa nikAlanA cAhatA hai| Apa isake prati rucizIla nahIM haiM, para pati Apako chor3egA nhiiN| puruSa meM jaba bhar3Asa uThane lagatI hai to vaha eka chipA huA sAMDa bana jAtA hai| sAMDa kI bhar3Asa nikala jAe to vaha ThaMDA ho jAtA hai, na nikale to vaha sIMga mArane laga jAtA hai| aisI sthiti meM mAna lo tumhAre sAmane majabUrI bana cukI ho| para yAda rakho dhyAnI hara hAla meM dhyAnI hI rahatA hai| saceta hara hAla meM saceta hI rahatA hai| tumhAre pati ke dvArA nikAlI jAne vAlI bhar3Asa ke bAvajUda tuma apanI mukti sAdha loge| tuma dekhoge ki tumhArI kAyA alaga par3I hai aura tuma apanI kAyA se alaga ho| tuma jAna hI loge ki kAyA ko denA tumhArI majabUrI ho sakatI hai, para apane Apa ko denA tumhArI majabUrI nahIM ho sakatI hai| tumheM nizcaya hI apane pati para dayA Ane lgegii| tumheM lagegA yaha pati nahIM, eka kamajora iMsAna hai, jo apane mana kA gulAma hai / taba tuma una kSaNoM meM bhI bheda-vijJAna ko sAdha loge| deha ke prati svata: anAsakti phalIbhUta ho jaaegii| dhyAna se jAnie svayaM ko 73 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aise hI yadi pitA hama para gussA kareM to hama una para niyaMtraNa to nahIM kara sakate, para krodha ke una kSaNoM meM bhI hama apane-Apa ko zAnta to rakha sakate haiN| ___ dhyAna kA mArga hameM yaha bodha detA rahegA ki krodha karanA unakI maz2abUrI hai, ApakI maz2abUrI nahIM hai| para agara krodha ke una kSaNoM meM Apa bhI krodha karane ko tatpara ho gae, to mAnakara calanA ki una-una kSaNoM meM ajJAna Apa para hAvI ho gyaa| udvega Apa para savAra ho gyaa| citta ke saMskAra Apa para hAvI ho gae aura una-una kSaNoM meM Apa hAra khA baitthe| kahate haiM eka dina cvAMgatse eka maraghaTa ke pAsa se gujara rahA thaa| acAnaka usakA paira eka khopar3I se TakarA gyaa| usane khopar3I ko uThAyA aura kSamAyAcanA karake use ghara le aayaa| use jaba bhI koI gAlI detA, apamAna karatA to vaha usa khopar3I kI tarapha dekhatA aura ha~sane lgtaa| logoM ne pUchA, tuma yaha kyA kara rahe ho? cvAMgatse javAba detA, samaya kA hI thor3A-sA phAsalA hai, bAkI to Aja nahIM to kala merI bhI khopar3I kisI maraghaTa meM par3I hogI aura taba yadi koI lAta mAregA, to maiM kucha nahIM kara skuuNgaa| phira Aja bhI kucha karane kA kyA artha hai? basa, yaha socakara hI mujhe ha~sI A jAtI hai| yaha hai jIta kI bAjI! tuma bhI jitendriya bno| jItane vAle bno| hAra bhI jAe~ to koI cintA nhiiN| hAra hAra kara bhI jItane kI sajagatA, jItane kI sacetanatA, jItane kI aveyaranesa apane sAtha jor3e hue rkheN| hAranA koI gunAha nahIM hai, sabhI hAre hue haiM / mahAvIra aura buddha bhI kabhI hAre the| ziva-zaMkara bhI kabhI hAre the| rAma aura kRSNa bhI kabhI hAre the| RSabhadeva bhI kabhI hAre the| to hama bhI hAra baiTheM, to isameM koI gunAha yA Azcarya kI bAta nahIM hai| jItane kA AtmavizvAsa, jItane kI tamannA hone ke kAraNa Akhira vo jIta hI gae the| agara hama loga bhI jItane kI mAnasikatA, jItane kI sacetanatA apane bhItara barakarAra rakheMge to Aja nahIM to kala jIta hI jaaeNge| maiMne kahA, hAranA koI gunAha nahIM hai, hAre hue to haiM hii| krodha karanA burA nahIM hai, krodhI to haiM hI; abhimAna karanA burA nahIM hai abhimAnI to haiM hii| para agara hama hAra-hAra kara 74 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jItane kI sajagatA aura sacetanatA banAe rakheMge to mere dekhe AdamI dhIredhIre apane bhItara ke gheroM se mukta hotA jAtA hai| mukta kisI aura se nahIM honA hai hmeN| apane Apa se hI hameM mukta honA hai| mujhe mujhase hI mukta honA hai| hamAre bhItara vyApta jo ghere haiM, saMskAroM ke, citta kI prakRtiyoM ke, vRttiyoM ke, hameM janma-janmAntara ke una gheroM se hI mukta honA hai| mukti marane ke bAda nahIM miltii| vo kevala sAMtvanA hai| ve kahate haiM ki marane ke bAda mukti milatI hai| mukti vo hai jisakA rasAsvAdana tuma khuda karate ho, jIte jI karate ho| apane hara pala, apane Age-pIche, irda-girda anubhava karate ho| mukti kA vaha rasAsvAdana tabhI hogA jaba hama apane gheroM se mukta hoNge| hama apane-apane gharoM ko smjheN| kisI ke bhItara krodha kA gherA hogA, to kisI ke bhItara vAsanA kaa| koI moha ke ghere meM jakar3A hai, to koI ahaMkAra ke ghere meN| sabake apane-apane ghere haiM, apanI-apanI maz2abUriyA~ haiN| ye ghere hI hamArI Antarika lezyAe~ haiN| Apa apane gheroM ko samajheM, aura mukta hone kA prabandha kreN| kahate haiM : mahArAnI ahilyAbAI kI stuti meM kisI vidvAna paMDita ne eka mahAkAvya kI racanA kii| isa grantha meM rAnI ke mahAna vyaktitva aura kRtitva kI yazogAthA gAI gii| jaba paMDita ne usa mahAkAvya ko rAnI ke samakSa rAjadarabAra ko sunAyA to janasAmAnya kAvya sunakara vAha-vAha kara utthaa| ahilyAbAI ne kAvya sunakara apane mana ko par3hA aura kahA, paMDita jI! maiM to eka sAdhAraNa strI huuN| yadi Apa merI jagaha prabhu kI stuti meM yaha mahAkAvya racate to vaha amara ho jaataa| usase racane vAle kA aura sunane vAle kA- donoM kA kalyANa hotaa|' kahate haiM, taba rAnI ne paMDita ko to isa parizrama ke lie puraskAra diyA, para mana meM ahaMbhAva kA vistAra na ho jAe yaha socakara unhoMne usa dhyAna se jAnie svayaM ko For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkAvya ko narmadA nadI meM visarjita karavA diyaa| bar3I adbhuta bAta hai yh| bhItara ke gheroM se mukta hone ke lie hameM bhI narmadA meM apane AgrahoM, AkrozoM ko visarjita karanA hogaa| dhyAna tabhI saphala-sArthaka hogaa| isalie hama svayaM ko ina gheroM se, mana kI khaTapaTa se mukta kreN| mere sAdhaka bhAiyo, merI pyArI bahino, agara dhyAna ke daurAna bhI Apako apane bhItara khaTapaTa mahasUsa hone lage to nirAza na hoN| tatkAla apanA cainala badala leN| .....khaTapaTa ho sakatI hai| Apake TI. vI. meM bhI calate-calate kharAbI A sakatI hai| rimoTa kaMTrola isIlie hai| apanI mAnasika dhArAoM ko bdlie| jaba-jaba bhI lage, cainala badalanA hai, OM ke sAtha 10-20 gaharI sA~sa liijie| punaH sA~soM ko dhIme...dhIme...dhIme karate jaaie| svataH zAMti Ane lgegii| zvAsa ko sUkSma karate jAe~, svataH mana ekAgra hone lgegaa| antarmukhI hone kI zakti jAgRta hogii| Apa svayaM ko jJAnamaya aura prajJAmaya paaeNge| zAMtimaya aura sahaja AnaMdamaya paaeNge| isase mana kI zuddhi prArambha hone lgegii| rAga-dveSa Adi vikAra kama hone lgeNge| ApakI AtmakSamatA aura dakSatA svataH bar3hatI jaaegii| Apa svayaM ko AtmavAn/caitanyavAn paaeNge| jaba-jaba hama apane prati sakArAtmaka naz2ariyA, sakArAtmaka dRSTikoNa rakhakara dhyAna meM utareMge, taba-taba apane Apa ko sthiracitta kreNge| zarIra pratimA kI taraha sthira ho, vANI mauna ho, mana zAMta ho, taba-taba dhyAna gaharA hotA hai| jaba hama apane mana, vacana, kAyA ke vyApAroM ko roka kara sthiracitta hote haiM to hamArI AtmA Atmarata ho jAtI hai, cetanA caitanya-bhAva meM sthita ho jAtI hai| jyoM-jyoM sacetanatA sadhatI jAyegI, apane sAtha apanA AtmabhAva jur3atA jaaegaa| vyakti apanI Atma-cetanA kA, AtmajJAna kA sahaja mAlika banatA calA jaaegaa| svayaM ke citta ke zAMta hone para svayaM ke bhItara jisa zUnya kA, jisa jIvanI-zakti kA anubhava hotA hai, jisa prANa-zakti kA anubhava hotA hai, vahI tuma ho, vahIM tumhArA astitva hai aura usako jAnane kA nAma hI zAMti pAne kA sarala rAstA 76 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmajJAna hai| aisA maiM apane bhItara dekhatA huuN| agara Apa loga bhI apane sAtha sacetanatA ke lagAtAra avasara upasthita karate cale jAe~ to Apa apane sAtha bhI vaisA hI anubhava karane lgeNge| dhyAna ke prathama caraNa meM hamane zvAsozvAsa para dhyAna sAdhA hai| phira hamane sampUrNa deha-piMDa para, usameM pravahamAna prANadhArA aura usakI saMvedanAoM para dhyAna dharA hai| aba hama isa deha-piMDa meM kucha viziSTa kendroM para dhyAna dhara rahe haiN| nAbhi, hRdaya aura mastiSka- zarIra ke ye tIna mahattvapUrNa hisse haiM / nAbhi dharAtala hai, pRthvItala hai, hRdaya vAyumaMDala hai aura mastiSka AkAzIya kSetra hai, mukti kA dhAma hai| nAbhi zarIra kA tala hai, hRdaya prANoM kA tala hai, mastiSka jJAna-vijJAna aura AnaMda kA tala hai| deha se videha-bhAva meM sthita honA siddhakSetra meM vihAra hai| Atma-bhAva liye hue hama eka-eka tala para eka-eka kendra para kramazaH dhyAna dhreNge| apane citta ko, jIvanadhArA ko kendrita kreNge| nizcaya hI isase hama apanI AdhyAtmika svasthatA, AdhyAtmika zAMti, AdhyAtmika jJAna ke mAlika bneNge| nAbhi hamAre astitva kA mUla kendra hai| janma kA, poSaNa kA yaha AdhAra hai aura sampUrNa zarIra kA nAr3Itantra nAbhi-kendra se hI jur3A huA hai| mA~ ke garbha meM jaba hama hote haiM to hamArA saMbaMdha nAbhi se hI hotA hai| jaba bacce kA janma hotA hai to nAla bAhara se kATa dI jAtI hai| jIvana kA eka marma samajha leM ki nAla bAhara se kATI jAtI hai lekina bhItara kA sArA saMbaMdha taba bhI barakarAra rahatA hai| jina nAr3ItantroM se bhItara poSaNa milatA hai vo nAr3Itantra jaba taka sazarIra rahoge, taba taka sampUrNa nADItantra vaisA hI surakSita rhegaa| isalie nAr3Itantra nAbhitantra ke isa mUla para dhyAna denA astitva ke mUla kendra para dhyAna dharane kI taraha huaa| yaha hamArA svAsthyakendra hai| isase Apa svAsthya aura Arogya ko bhI upalabdha hoNge| maiM sArI duniyA ko yaha saMdeza denA cAhU~gA ki duniyA ke hara aspatAla meM dasa minaTa kA dhyAna kA prayoga avazyameva ho aura vo dhyAna kA prayoga nAbhi dhyAna se jAnie svayaM ko 77 For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bhItarI pradeza meM dhyAna dharane kA ho| nizcita taura para vyakti ke roga kaTeMge, vyakti nirAmaya hogA, Arogyamaya hogaa| hamArI mAnasika zakti jaba nAbhi para sacetana aura sthira hogI to sampUrNa zarIra ko apanI caitanya-UrjA pradAna kregii| nizcaya hI, sakArAtmaka pariNAma aayeNge| ghuTane dukhe ki kamara dukhe ki mAthA dukhe, Apa nAbhi ke mUla meM, bhItara meM dhyAna dhareM, vahA~ kI sacetanatA Apake zarIra ko sakArAtmaka pariNAma degii| dUsarA tala hRdaya hai| jIvana kI sampUrNa jIvanI-zakti kA mUla kendra vyakti kA hRdaya hI hotA hai| yahIM se hI rakta kA pravAha calatA hai| jIvanIzakti yahA~ vyApta hai| isalie hRdaya vyakti kI cetanA kA kSetra hai| hRdaya para dhyAna dharane se vyakti ko usakI cetanA kA jJAna hotA hai| hRdaya meM dhyAna dharane se antarmana meM zAMtimaya sthiti banatI hai| aura yaha Upara kA pradeza, mastiSka kA kSetra apane zarIra kA sarvocca kendra hai, jahA~ para ki vyakti kA mana, buddhi aura AtmA ke anaMta pradeza, cetanA kI sarvocca zakti isa UparI tala meM vyApta hotI hai| hamArI sabase pramukha cAra indriyA~ isa UparI tana meM hI haiN| A~kha, nAka, kAna, mukha ye cAra iMdriyA~ isI tala para haiN| zarIra kA dasa pratizata bhAga ThuDDI se mAthe taka hai| magara zarIra kA sabase iMporaTeMTa pArTa isI dasa pratizata meM hI samAyA huA hai| arthAt nabbe TakA mAla ThuDDI se mAthe taka aura bAkI kA dasa pratizata mAla gale se pA~va tk| mastiSka vyakti kA jJAnakSetra aura vicArakSetra hai| mastiSka hI mana, buddhi aura bhAvoM kA kSetra hai| yahA~ antarmana ke kSetra meM sacetanatA ko sAdhanA, yahA~ buddhi rUpI guphA meM dhyAna dharanA apane Apa meM apane Atma-pradeza, apanI jIvanI zakti aura jJAna-pradezoM para hI dhyAna dharanA hai| zarIra kI nabbe pratizata gatividhiyA~ yahIM se nirdiSTa aura saMcAlita hotI haiN| jaba-jaba vyakti apane jJAna-pradezoM para dhyAna dharatA hai, taba-taba jIvanI-zakti se, Atmazakti se rUbarU hotA hai| citta kI zAMta sthiti meM hama apane caitanyatattva se ekAkAra hote haiN| aura taba hama hamAre bhItara kI asAdhAraNa ucca Atma-kSamatAoM ke 78 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgrata hone ke kAraNa janma-janmAntara ke saMskAroM aura krodha-mAna-mAyA ke gheroM ko tor3ane meM, unase uparata hone meM saphala hone lagate haiM / arthAt jyoM-jyoM cirAga jalegA tyoM-tyoM aMdhakAra chNttegaa| aMdheroM ko haTAne se aMdherA nahIM htttaa| bhItara meM sahajatA, sacetanatA aura sakArAtmakatA kA prakAza jAgRta hone para nakArAtmakatAoM ke aMdhere apane Apa chaMTa jAyA karate haiN| unhIM kSaNoM meM anubhava huA karatA hai - maiM kauna hU~, kahA~ se AyA hU~, jIvana kA mUla srota kyA hai? merI gati, pragati aura mukti kA rahasya kyA hai? aneka sAdhakoM ko isa dazA meM anubhava huA hai - soham shivohm| arihaMte zaraNaM gcchaami| dhammaM zaraNaM gcchaami| appaM zaraNa gcchaami| hama, apane Apa para vijaya prApta karane vAle arihaMta prabhu kI zaraNa svIkAra karate haiN| jIvana ko sanmArga pradAna karane vAle dharma kI zaraNa svIkAra karate haiM aura jIvana ko AdhAra dene vAle Atma-tattva kI zaraNa svIkAra karate haiN| AtmabhAva liye hue Aiye aba hama dhairya aura zAMtipUrvaka dhyAna meM praveza karate haiN| dhyAna se jAnie svayaM ko 79 For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA sAdhanA-zivira kA Aja samApana satra hai| sAta dina taka Apa sabhI mahAnubhAvoM kA yahA~ para pravAsa rhaa| na jAne kauna kisa dizA, nagara yA pradeza se yahA~ para sAdhanA karane ke lie pahuMcA hai| alaga-alaga nagaroM se Ane ke bAvajUda eka parivAra ke bhAva ke sAtha Apa sabhI loga yahA~ para hila mila kara rahe / suvidhAe~ milane ke bAvajUda kaI taraha kI asuvidhAoM kA bhI sAmanA karanA par3A hogA, lekina isake bAvajUda Apa logoM ne mana, vacana aura kAyA se svayaM ko sAdhanA ke lie, svayaM kI zAMti ke lie, svayaM ke vAstavika Ananda aura antas-cetanA se rUbarU hone ke lie samarpita kie| Aja ke daura meM sAdhaka kahA~ milate haiM, lekina isake bAvajUda Apa logoM ne apane-Apa ko sAdhanA ke lie AtmArtha bhAva se samarpita kiyA isake lie maiM Apa sabhI sAdhaka bhAI-bahanoM kA premapUrvaka abhivAdana, abhinandana aura Atmanamana samarpita karatA huuN| For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI bhI sAdhaka kI sAdhanA ke lie jitanI bhUmikA kisI guru kI hotI hai usase kahIM jyAdA bhUmikA AdamI kI svayaM kI huA karatI hai| apane svayaM kI lagana, svayaM kI jijJAsA tathA svayaM kI tatparatA sAdhaka kI sAdhanA ko Age bar3hAne meM madada karate haiN| jyoM-jyoM sAdhaka lagana ke sAtha apanI sAdhanA karatA calA jAtA hai, tyoM-tyoM vaha apane sAdhya kI tarapha bar3hatA calA jAtA hai| yadi vyakti apanI sAdhanA ke sAtha dhairya aura zAMti kA sambala banAe hue rakhe aura apramAda aura sacetanatA kI dRSTi kA upayoga karatA rahe to nizcita taura para usameM gaharAI AnI hI AnI hai| saMbhava hai agara kisI sAdhaka ko lagatA ho ki manoyogapUrvaka dhyAna karane ke lie baiThane ke bAvajUda usake bhItara gaharAI na bana paaii| to saMbhava hai isake pIche hamAre kisI aMtarAya ne bAdhaka kA kAma kiyA ho| kintu jisa vyakti ne jIvana kA yaha marma samajha liyA hai ki agara paramAtmA ko pAnA hai to use mIrA bananA hogA aura agara mukti ko sAdhanA hai to mahAvIra aura buddha honA hogaa| jaba taka koI bhI sAdhaka apane-Apa ko usa dahalIz2a taka le jAne ke lie tatpara na hogA, taba taka vyakti, vyakti rhegaa| taba taka vaha sAdhanA ke mArga para calatA rahegA, lekina sAdhya kA arjana to tabhI ho sakatA hai jaba koI bhakti ke rAste para cala kara mIrA bane yA sAdhanA ke rAste para calakara mahAvIra yA buddha bne| yAda rakhie dharma kI zuruAta jaba-jaba bhI hogI, AdamI ke apane jIvana se hI hogii| jaba taka vyakti kitAboM kA dharma karatA rahegA taba taka vaha kisI aura dharma kA anusaraNa karatA rahegA, para jaba vyakti dharma ko apane jIvana ke sAtha jor3ane kI koziza karegA, to dharma kI saccI zuruAta vyakti ke apane jIvana se hI hogii| ___ hajAroM hajAra loga koI viSNu bhagavAna ke anuyAyI hokara vaiSNava bane hue haiM, koI mahAvIra ke anuyAyI hokara jaina bane hue haiN| para maiM yaha premapUrvaka anurodha kara denA cAhU~gA ki mahAvIra ne kabhI nahIM kahA ki tuma mere anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 81 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakta bno| mahAvIra ne kevala yahI kahA ki tuma svayaM mahAvIra bno| bauddha banane kI preraNA buddha nahIM de skte| buddha kI preraNA to buddha banane kI hI hogii| mahAvIra yA buddha kA bhakta honA - yaha kitAboM kA anusaraNa huA aura svayaM mahAvIra aura buddha honA - yaha jIvana meM dharma kA sarvodaya huaa| behatara to yaha hogA ki vyakti dhairyapUrvaka yaha dekhe ki aba taka to vaha kisI kitAba ke dvArA kahe gae dharma kA anusaraNa karatA rahA, para aba vaha dhairya aura zAMtipUrvaka yaha soce ki mere jIvana kA dharma kyA hai? jaise pAnI kA dharma zItalatA hai, Aga kA dharma USNatA hai| aise hI AdamI soce ki AdamI kA dharma kyA hai? agara jala kA dharma zItalatA hai to AdamI kA bhI svabhAvagata dharma avazya hogaa| jisa dina ApameM se koI bhI vyakti isa bindu para socanA zurU kara degA, usI dina se jIvana meM vAstavika dharma kI zuruAta ho jaaegii| or3hA huA dharma, Aropita dharma, bAhara se bhItara kI ora le jAyA gayA dharma bAhara kA dharma hai, bhItara kA dharma prApta karane ke lie vyakti ko AtmaciMtana karanA hogA ki tumhArA dharma kyA hai? jaba taka vyakti yaha na soce, jaba taka tumhAre pAsa isa taraha kI samajha na Ae taba taka avazyameva kitAboM ke dharma kA anusaraNa karate rahanA, paMtha aura paramparA kA anusaraNa karate rahanA, para jisa dina yaha socane ke lie prerita ho jAo, taba tumhAre jIvana meM vAstavika dharma kA janma hogaa| taba vo dharma kisI aura kA na hogA, taba vo dharma tumhArI antaAtmA kA dharma hogaa| apane dvArA agara socane ke lie baiTha gae aura agara tumhArI antaAtmA ne tumase kaha diyA ki krodha karanA dharma hai to tuma krodha kA anusaraNa kro| kitAboM ne agara kahA hai ki krodha karanA burA hai to kisI kA krodha nahIM chUTA, mAna nahIM chUTA, mAyA-lobha nahIM chUTe isalie kyoMki hama bAhara ke dharma, kitAboM ke dharma meM jyAdA AsthA rakhane laga ge| pratyeka vyakti ko vAstavika dharma ko prApta karane ke lie yaha socanA cAhie ki iMsAna hokara iMsAna kA dharma kyA hai? isa bAre meM socanA hI jIvana zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA dhArmika aura AdhyAtmika ciMtana hai| abhI to kahanA par3atA hai ki ye karo aura vo mata karo para jIvana meM dharma ko jor3ane vAlA, jIvana ke pAThoM ko par3hakara dharma kI zuruAta karane vAlA vyakti jo kucha karegA vaha dharma kA hI AcaraNa hogA kyoMki vo kabhI galata kara hI na paaegaa| vo jo bhI karegA sahI hI kregaa| kisI kI bhI antaAtmA kisI ko bhI galata salAha aura preraNA nahIM detii| maiM dhArmika hU~, merI palakeM jhapakatI haiM to bhI usameM dharma kI AbhA hotI hai aura agara merI jihvA khulatI hai to usameM bhI dharma kA mAdhurya hotA hai| maiMne usa dharma kA bhI AcaraNa kiyA hai jo dharma meM likhA hai, maiMne use bhI samajhA hai aura usake kyA pariNAma ho sakate haiM, usako bhI samajhA hai| jaba-jaba maiMne yaha socA maiM jisa dharma kA AcaraNa kara rahA hU~ vo to kisI kitAba kI likhI huI paMkti hai| kyA maiM usI paMkti ko Acarita karane ke lie paidA huA hU~? merA dharma kyA hai? merA svarUpa kyA hai? merI icchAe~ kyA haiM? merA lakSya kyA hai? maiM apane dvArA kina pariNAmoM ko prApta karanA cAhatA hU~? mere jIvana kI dhanyatA kisameM hai? mujhameM bhI kabhI ye jijJAsAe~ janmI haiN| Apa bhI soceM, soca-socakara soceN| ApakI AtmA khuda Apako rAstA degii| jJAna ke dvAra kholegii| jIvana ko sahajatA se jiyA jAe, sacetanatA se jiyA jAe, sakArAtmakatA se jiyA jAe, nirliptatA se jiyA jaae| yaha dRSTikoNa bhItara kI preraNA se prApta huA dharma hai| loga ciMtA karate haiM, maiM kahU~gA Apa ciMtana kreN| ciMtana rAstA detA hai| hara vijJApana, hara AviSkAra ke pIche ciMtana kI pahalI bhUmikA hotI hai| kitAboM ne svarga kI bAteM kahI haiM, kitAboM ne naraka kI bAteM kahI haiM; acchI bAta hai| para maiM yaha anurodha karanA cAhU~gA usa naraka se bhayabhIta mata honA jo naraka kisI pAtAla meM banA huA hai aura usa svarga ko pAne ke lie bhI hAtha-pA~va mata calAte rahanA jo kisI AkAza meM banA hai| saddharma kA mArga hameM yaha preraNA detA hai ki sabake bhItara naraka kI Aga sulaga rahI hai| krodha kI, kAma kI, vikAra kI, mAna kI, rAga-dveSa kii| isa naraka se bacoge to pAtAla meM bane hue naraka se bhI baca jaaoge| apane anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 83 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhItara svarga ko IjAda karo, prema lAo, zAMti lAo, AnaMda lAo, apanI ora se auroM ko hamezA sukha, zAMti aura sukUna do| jIvana meM sadA zAMti, saMtoSa aura saumyatA rakho, tuma hara hAla meM svarga ke pathika rhoge| ___ hama jaba-jaba, jitanI-jitanI dera bhI apane bhItara yaha AnaMdita dazA banAe hue rakheMge, utanI-utanI dera hamAre sAtha svarga hogA, svarga kA Ananda hogaa| yAda rakheM jinake lie vartamAna svarga hai unake lie AkAza meM bhI svarga hai| jinake bhItara naraka hai, unake lie pAtAla meM bhI naraka hai| jinake bhItara svarga hai unake lie pAtAla meM bhI svarga hI hai| dharma-adharma, svarga-naraka, pApa-puNya, AtmA-paramAtmA ina saba bAtoM ko apane AMtarika jIvana ke sAtha jor3akara dekheM taba svata: yaha samajha meM Ane laga jAegA ki merA vAstavika dharma kyA hai, merI sAdhanA kyA hai aura maiM apanI sAdhanA se kyA pariNAma prApta karanA cAhatA huuN| dharma na hindu bauddha hai, dharma na muslima jain| dharma citta kI zuddhatA, dharma zAMti sukha cain|| antarmana kI zuddhatA iMsAna kA pahalA dharma hai| jIvana meM zAMti aura saumyatA rakhanA vyakti kA pahalA dharma hai| vaha kArya karanA dharma hai jo svayaM ke lie bhI sukhakArI ho aura dUsaroM ke lie sukhakArI ho| kevala svayaM ke sukha kI socanA to svArtha hai, vahIM auroM ke sukha kA bhI qhyAla rakhanA paramArtha hai| maiMne sunA hai: kisI rAste para kisI ne eka bar3A patthara rakha diyaa| bIca rAste para patthara par3A thaa| loga Ate, jAte, kahate bhI ki kisane patthara sar3aka para rakha diyA? para koI use haTAtA nhiiN| kaI daphA loga usase Thokara bhI khA baiThate phira bhI use kisI ne haTAyA nhiiN| kahate haiM eka dina phUloM kI TokarI lie hue eka mAlI udhara se gujraa| vaha apanI mastI meM cala rahA thaa| acAnaka, use usI patthara se Thokara lgii| vaha gira pdd'aa| usake sAre phUla bhI bikhara ge| usane phUloM ko ikaTThA 84 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA, TokarI kinAre rakhI aura lagA usa patthara ko haTAne / patthara bhArI thA, para use lagA ki jisa patthara se use Thokara khAnI par3I hai, kama-se-kama dUsaroM ko to usase Thokara na lge| maiM to nikala jAU~gA, para dUsare ... ! usane pUrI tAqata lagAkara dhIre-dhIre usa patthara ko lur3hakAnA zurU kiyA / patthara ko haTAne meM vaha saphala rhaa| para Azcarya isa bAta kA thA ki jisa patthara ko usane haTAyA, usa patthara ke nIce eka liphAphA rakhA thA, jisa para likhA thA yaha upahAra usake lie hai jo dUsaroM ke lie hitakArI soca rakhatA hai| usa lifAfe meM dasa svarNa mudrAe~ thiiN| - 1 koI mujhase pUche ki dharma kyA hai, to maiM kahU~gA isa taraha kI soca hI dharma hai| kahate haiM: eka daphA guru rAmadAsa aura zivAjI sAtha-sAtha dakSiNa bhArata kI ora jA rahe the / unake sAtha tIsarA koI na thA / rAste meM eka nadI aaii| usameM pAnI uphAna para thA, bahAva bhI teja thaa| guru ne nadI ko dekhA aura zivAjI se kahA, 'zivA, nadI ko pahale maiM pAra karU~gA / ' zivAjI ne kahA, 'nahIM gurujI, pahale maiM pAra karU~gA, phira Apa / ' guru aura ziSya meM isa bAta ko lekara bahasa chir3a pdd'ii| Akhira, hArakara guru ne zivAjI ko nadI pahale pAra karane kI raz2A de dI / jaba donoM nadI pAra kara gae, to guru jI ne kahA, 'Aja pahalI bAra tumane merI AjJA nahIM maanii|' zivAjI ne kahA, 'maiM Apako anajAnI nadI meM pahale kaise jAne detaa| yadi Apa baha jAte to ?' gurujI ne kahA, 'aura yadi tU baha jAtA to?' zivAjI ne z2avAba diyA, 'gurujI, mere baha jAne se koI nukasAna nahIM hotA / Apa kaI zivA taiyAra kara lete, kintu yadi Apa baha jAte to maiM eka samartha guru se vaMcita ho jaataa| mere jIvana se ApakA jIvana deza ke lie adhika mahattvapUrNa hai / ' mujhe yaha atyanta prItikara kahAnI lagI hai| isa taraha kI udAtta soca meM hI dharma kI AtmA chipI huI hai| Apa jisa parivAra meM rahate haiM, vahA~ eka dUsare ke prati prema, sammAna, saralatA aura tyAga kI bhAvanA rakhanA ApakA anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 85 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArivArika dharma hai| dIna-dukhI kI madada karanA sAmAjika dharma hai| apane mAnasika vikAroM para vijaya prApta karanA aura hoza aura bodhapUrvaka jIvana ko jInA AdhyAtmika dharma hai| yAda rakhie saccA saMnyAsa veza meM nahIM hai| seMTIsanesa ija dA meMTala sicueshn| saMnyAsa to eka mAnasika vastu hai| sAdhu bananA eka alaga bAta hai, aura jIvana meM sAdhutA rakhanA ahama bAta hai| Apa jIvana ke saMta baneM / gRhastha meM bhI zAMti aura saumyatA ko apanAkara svayaM ko sAdhu aura saMta banA leN| veza badalakara saMta banane vAle to Dhera sAre haiM, jarUrata hai aise logoM kI, aise bodha-puruSoM kI jo jIvana ke saMta hoN| jIvana meM usI saMtatA ko, usI sAdhutA ko, usI buddhatA ko jIne ke lie hI maiMne cAra binduoM ko jIvana meM jIne kI preraNA dI hai| ina binduoM ne mujhe jIvana kA prakAza aura AnaMda diyA hai athavA yoM samajheM ki bhItara ke prakAza aura AnaMda ne ina binduoM ko janma diyA hai| pahalA hai: sahajatA, dUsarA hai: sakArAtmakatA, tIsarA hai: sacetanatA aura cauthA hai: nirlipttaa| pahale do bindu vyAvahArika jIvana se jur3e hue haiM, agale do bindu AdhyAtmika jIvana se| cAroM binduoM ko eka sAtha jor3akara hI jIvana ko zAMtimaya, sukhamaya, AnaMdamaya aura prajJAmaya banAyA jA sakatA hai| Aropita jIvana, kRtrima jIvana se Apa apane-Apa ko jitanA bacA sakeMge, Apa utane hI adhika Apa sukhI-svastha rheNge| loga apane-Apa ko bahuta kRtrima banA rahe haiN| loga cehare ko, muskAna ko, vyavahAra ko, sabako kRtrima, ArTiphisiyala banA baiThe haiM / sahajatA, naisargikatA calI gaI hai| hoTha haiM to hoThoM para bhI lipisTika, ceharA hai to cehare para bhI pAuDara, vyavahAra hai to vyavahAra bhI kRtrim| aura muskarA rahe haiM to muskAna bhI dikhaavttii| rizte haiM, to unheM nibhAnA bhI mjbuurii| koI mara jAe, to usameM zarIka honA bhI eka srpccii| yAnI kula milAkara jIvana kI sahajatA-saralatA giravI rakhI jA cukI hai| - jo apanA sahaja jIvana jIte haiM ve apanI sahajatA meM jAna cuke hote haiM ki AdamI ko khulI kitAba kI taraha honA caahie| banda karo taba bhI 86 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahI, khola do taba bhI vhii| Apa apane dimAga ko dekho, vaha sahaja hai yA bojhila? ciMtAgrasta hai yA saMtuSTa? avasAdabharA hai yA zAMtimaya? mana vikSipta hai yA AnaMdapUrNa? nizcaya hI dimAga meM dasa kilo kA vajana to DhoyA jA sakatA hai, para yadi koI usa para dasa kviTala kA vaz2ana Dhone kA prayAsa karegA, to taya hai ki vaha vaz2ana Dhone se pahale hI gira pdd'egaa| ciMtA, tanAva, avasAda bhI eka sImA taka hoM, to ve Dhoye jA sakate haiM, para analimiTa hoM, to adhika gaisa se gubbArA phUTegA hii| AkAza meM ur3ate gubbAre saMtulita havA bharane kA saMketa dete haiN| asaMtulita havA bharane se to peTa bhI phUTegA, gubbArA bhI phuuttegaa|| sahajatA kA siddhAMta hameM samajhAtA hai ki jIvana ko, jIvana kI gatividhiyoM ko sahajatA se kro| ati tanAva meM kiyA gayA kAma aura dhyAna bhI niSphala ho jAte haiN| apane hara kArya ko sahajatA se kro| kapar3e bhI sahaja pahano; bhojana bhI sahajatA se kro| uTho-baiTho bhI sahajatA se| dharma-karma bhI sahajatA se kro| dhyAna meM bhI sahajatA ko mUlya do| yAnI kula milAkara eka phaisalA kara lo ki jIvana ko sahajatA se jieNge| sahajatA se jur3A huA dUsarA bindu hai skaaraatmktaa| Apa jIvana ke prati sakArAtmaka rhie| sambandhoM ke prati sakArAtmaka rhie| kAryakalApa aura bola-baratAva ko sakArAtmakatA se kiijie| anukUla vAtAvaraNa meM to sakArAtmaka raheM hI, viparIta vAtAvaraNa meM bhI svayaM ko sakArAtmaka rkheN| sakArAtmakatA yAnI pojittivnes| sakArAtmakatA yAnI hara hAla meM zAMti aura saumytaa| sakArAtmakatA yAnI dUsaroM ko nibhAne kI klaa| sakArAtmakatA arthAt salIba para car3hAne vAle ke prati bhI prema aura kSamA kA bhaav| sakArAtmakatA yAnI acchA vyavahAra, acchA naz2ariyA, acchA kaary| kahate haiM: amerikA ke rASTrapati abrAhama liMkana ke pAsa eka dina AjIvana sajA prApta eka kaidI kA patra prApta huaa| yaha eka aise kaidI kA patra thA jisane dasa varSa amerikA kI jela meM bitaaye| usa kaidI ne dasa varSa zAMti ke sAtha jela meM bitAne ke bAda eka acche nAgarika kA jIvana jIne kI tamannA ke anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 87 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha prArthanA-patra bhejA thaa| niyamAnusAra prArthanA-patra ke sAtha kisI viziSTa vyakti yA jimmedAra vyakti kA saMstuti-patra bhI sAtha meM natthI honA Avazyaka thaa| prArthanA-patra meM kaidI ne apanI yogyatA tathA pratibhA kA bhI ullekha kiyaa| patra par3hakara rASTrapati prabhAvita hue| unhoMne sajA mApha karane kA mAnasa banA liyaa| para unake kAnUnI salAhakAra ne kahA, 'sara! lekina isa sajA prApta kaidI kI mAfI kI sifAriza kisI ne nahIM kii| jabaki niyamAnusAra kisI kA saMstuti-patra honA Avazyaka hai| lagatA hai siphAriza ke lie isakA koI mitra bhI nahIM hai|' rASTrapati kI sakArAtmaka dRSTi smjhiegaa| rASTrapati ne yaha kahate hue usakI sajA mAfa kara dI thI ki jisakA koI sifArazI nahIM hai usa mitravihIna kA maiM mitra banakara usakI zeSa sajA mAfa karatA huuN| deza ke asahAya nAgarika ko bhI nyAya milanA cAhie, isalie usake bhaviSya para vicAra karate hue usakI prArthanA svIkAra karatA huuN| vyakti kI yaha udAra dRSTi hI vyakti kI sakArAtmakatA hai| sakArAtmakatA ko Apa jIvana ke mAdhurya kA rAja smjheN| bar3I se bar3I vipatti meM bhI sakArAtmakatA Apako pAra lagane kI zakti pradAna kregii| jaba bhI Apako lage ki ghara meM, vyApAra meM, samAja meM kahIM koI vivAda ho gayA hai, saMgharSa kI yA bAta bigar3ane kI ummIda hai, Apa tatkAla sakArAtmakatA ke maMtra ko yAda kiijie| ApakI yaha sakArAtmakatA Apako dhairya bhI degI, sAhasa bhI degI, vicAra-kSamatA bhI degI, buddhi kI U~cAI bhI degii| maiM to kahU~gA ki sakArAtmakatA ko apane gA~Tha bA~dha leM, apanI A~khoM kI rozanI banA leN| yaha saMkalpa kara leM ki maiM sahaja jIvana jIU~gA aura hara hAla meM hara kArya, hara vastu, hara vyakti ke prati sakArAtmaka/pojiTiva rhuuNgaa| jIvana ko sAdhanAmUlaka, dhyAnamUlaka svarUpa dene ke lie aMta meM maiM do bAteM punaH nivedana kara detA hU~ aura vaha hai sacetanatA aura nirlipttaa| inameM se pahalI bAta hai scetntaa| jIvana kI pratyeka gatividhi ko sacetanatA ke sAtha sampAdita kiyA jAe to pratyeka kArya apane Apa meM dhyAna ho jAtA hai| dhyAna meM 88 - zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiThakara hama sacetanatA ko sAdhate haiM / sacetanatA yAnI avayaranesa, kaaNsiysnes| agara hama pratyeka kArya ko aveyaranesa, sacetanatA ke sAtha sajaga hokara sampAdita kareM to kArya hamezA pUrNa hogaa| saceta hokara agara Apa zeviMga kareMge to zeviMga acchI hogii| agara saceta avasthA meM khAnA banAe~ge to khAnA DhaMga se bnegaa| aceta avasthA meM banAyA gayA khAnA to doSapUrNa hI hotA hai| abhI hAla hI apanI AtmIya sAdhikA vijayalakSmI jI ne kheda aura prAyazcita-bhAva ke sAtha eka ghaTanA mujhe likha bhejI hai ki vaha apane ghara kI saphAI kara rahI thii| daravAje aura parde jhAr3a rahI thI ki tabhI usakI naz2ara daravAz2e ke dUsarI tarapha gii| vahA~ lAla raMga, khUna jaisA kucha Tapaka rahA thaa| vaha use dekhakara cauMka pdd'ii| pAsa gaI to dekhA vaha vAstava meM khUna hI thaa| usane jhaTa se daravAjA kholaa| vaha yaha dekhakara daMga raha gaI ki do minaTa pahale jaba usane kamare kA daravAz2A baMda kiyA thA to eka chipakalI usa baMda hote daravAz2e kI caukhaTa meM A gaI thii| daravAz2A khulate hI khUna se bharI chipakalI dhar3Ama se z2amIna para A girii| vaha mara cukI thii| vIje kA mana tar3apha utthaa| use AtmaglAni mahasUsa huI - apanI asAvadhAnI para, eka jIva kI ho cukI hatyA pr| use tabhI ahasAsa haA kAza, maiM saphAI ke kArya ko thoDA aura sajagatA se karatI! sajagatA, sacetanatA sAdhanA ke mArga para to prathama hai hI, sAMsArika gatividhiyoM ko nipaTAte samaya bhI sacetanatA ke prakAza ko apane hAthoM meM rakhanA caahie| sAdhanA kA Apa yaha marma samajha leM ki agara aceta avasthA meM kucha bhI kareMge to vo kArya apanA zubha pariNAma nahIM degA para agara saceta avasthA ke sAtha kucha bhI karane kI koziza kareMge to vo kArya pUrA hogA, zubha hogA, sampUrNa hogA, samagratA se hogaa| sAdhaka ke lie jo ekamAtra antara-dIpa cAhie, vaha hai scetntaa| saMtarA bhI khAo, Ama bhI khAo to saceta hokara khAnA, sacetanatA se khaanaa| agara aceta avasthA meM khAte rahe to sAvadhAna / gAla kabhI bhI dA~toM ke bIca meM A sakate haiM / aceta avasthA meM khAnA banAyA to hAtha kabhI bhI jala sakate haiN| anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 89 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aceta avasthA meM agara kAra bhI calAI to sAvadhAna ! durghaTanA ghaTa sakatI hai| __ jIvana ke pratyeka kArya ko sacetanatA se sampAdita karanA saMbodhisAdhanA kI pahalI aura antima sikhAvana hai| yahA~ taka ki bure nimittoM ko pAkara kabhI krodha kI dazA bhI A jAe to apane krodha ko bhI sacetanatA ke sAtha vyakta kreN| jIvana meM cAhie scetntaa| bAhara bhI sacetanatA cAhie aura bhItara bhI sacetanatA caahie| bAhara jo-jo kArya karo una kAryoM ke prati sacetanatA cAhie aura bhItara jaba dhyAna dharo to apanI kAyA aura apane antarmana ke prati sacetanatA caahie| jo saceta hote haiM ve hI sAkSitva ko sAdha pAte haiN| jo sacetana hote haiM ve hI apane bhItara samagratA ke darzana kara pAte haiN| sacetanatA ko sAdhane kA eka akelA maMtra yahI bana sakatA hai ki jo karo use pUre mana se kro| eka kAma, eka mn| dhyAna karo to kevala dhyAna kro| khAnA khAo to kevala khAne para dhyAna ho| khAnA khAo taba baiMka beleMsa kI mata soco| agara Apa baiMka meM gae haiM, to vahA~ lena-dena karate vakta khAne kI mata soco| sacetanatApUrvaka jIvana ke pratyeka kArya ko sampAdita karane kA pahalA aura AkhirI maMtra hai: eka kAma eka mana / jo bhI kareMge pUre mana se kareMge, nahIM to nahIM kreNge| khAte vaqta agara baiMka kA vicAra A jAe aura yAda ho hI Ae ki 'eka kAma eka mana' maiM sacetanatA se khAnA khA rahA hU~, sacetanatA se hI khaauuNgaa| jaise hI baiMka kA vicAra khAnA khAte vakta Ae to apane Apa se anurodha kareM ki abhI to khAnA khaauuN| eka kAma eka mana / khAnA khA rahA hU~ taba kevala khAnA khaauuNgaa| yadi yaha sacetanatA hama barakarAra rakhate haiM to bhojana karate hue bhI samajho ki dhyAna kiyA jA rahA hai| kala hI eka priya sAdhaka bhAI kaha rahe the ki aisA koI maMtra batalAie ki haMsibA, khelibA, dharibA dhyAnam, ki ha~sate, khelate, khAte hue bhI hama dhyAna dhara sakeM, isakA gura btaaiye| 10 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM kahanA cAhU~gA, vaha maMtra hai sacetanatA / ha~sate hue bhI sacetana rahie aura khAte hue bhI sacetana; sar3aka para cala rahe haiM taba bhI sacetana rahie / agara Apa sar3aka para cala rahe haiM aura calate vakta agara kevala sar3aka para aura apane pA~va para hI dhyAna de rahe haiM to yaha calanA bhI apane Apa meM dhyAna kA eka caraNa hai / agara Apa bhojana kara rahe haiM to prema se bhojana kareM, AnaMda lete hue, pratyeka kaura kA Ananda lete hue bhojana kreN| jaba dhyAna dhareM to apanI pratyeka zvAsa kA Ananda leM / antarmana meM uTha rahI hara lahara kA AnaMda leM / Apa saMgIta kA Ananda to lete haiM n| apanI zvAsa-dhArA kA bhI AnaMda leM, apanI zvasanakriyA kA bhI Ananda leN| ye jo AtI-jAtI huI zvasana - dhArA hai usa pratyeka dhArA kA vaise hI Ananda leM jaise koI sAgara ke kinAre baiThakara sAgara kI laharoM kA Ananda liyA karatA hai| jaise ki koI jharokhe meM baiThakara rAstoM se gujara rahe rAhagIroM kA Ananda liyA karatA hai / jaba A~kha bAhara khule to bAhara ke prati sacetanatA aura jaba A~kha ko hama apane bhItara le jAte haiM to apane prati sacetanatA, samagratA honI caahie| isakI zuruAta karane ke lie hama apane vyAvahArika jIvana meM eka kAma zurU kara deN| sacetanatA ko sAdhane kA eka bahuta sIdhA sarala-sA tarIkA ho sakatA / jaise hI Apa bhojana kI thAlI para baiTheM, mauna le leN| mauna lete hI bAhara kI gatividhiyoM ke prati hamArI jo tatparatAe~ haiM, jo caMcalatA hai, usa para virAma laga gayA, saMyama A cukA hai| mauna lene ke bAda thAlI meM jo bhojana AyA hai, Apa sahaja bhAva se usakA eka-eka kaura khAe~ / sacetanatA se sAvadhAnI se cabAe~, usakA svAda leM aura sacetanatA se hI use grahaNa kreN| bhojana meM koI kamI raha jAe to pratikriyA na kareM / ho-hallA karake bhojana ke avasara ko vyartha na kareM / usakA bhI sacetanatA se anubhava kareM ki sabjI meM jo adhika khArApana yA namaka AyA hai usako khAte vakta Apake citta kI avasthAe~ kaisI bana rahI haiM / 1 apanI cittadazAoM ko samajheM / Apa apane rAga-dveSa ke anubaMdhoM ko 91 anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajhane meM saphala ho skeNge| to pAnI pIo to sacetanatA se, sar3aka para calo to sacenatA se| aceta avasthA meM agara calate rahe, calate rahe haiM nIce, naz2ara par3I kisI philma ke posTara para to sAvadhAna ! hindustAna kI nagara pAlikAoM kI hAlata to Apa loga jAnate haiM, kahIM bhI gaTara khulA huA mila sakatA hai| ApakI naz2ara Upara aura Apa gaTara ke niice| isIlie jIvana meM cAhie sacetana avsthaa| Apa sacetana yoga kIjie, sacetana prANAyAma kIjie, sacetana dhyAna kIjie, sacetana kArya aura prArthanA kiijie| sacetanatA meM hI ekAgratA chipI hai| aba bhalA vaha kaisA prasaMga, kaisA nimitta jo hamAre dhyAna ko, hamArI sacetanatA ko vicalita kara de| maiMne sunA hai: eka premI apanI premikA ke dhyAna meM DUbA usase milane jA rahA thaa| acAnaka vaha kisI saMta se TakarA gyaa| saMta Izvara kA dhyAna aura smaraNa karate hue cala rahA thaa| yuvaka usa saMta se TakarA gayA, para vaha calatA rhaa| saMta ne cillAkara kahA, 'nAlAyaka, maiM Izvara ke dhyAna meM DUbA thA, tUne mujhase TakarAkara merA dhyAna bhaMga kara diyaa|' yuvaka ko lagA ki sacamuca usase galatI ho gii| usane kahA, 'mahArAja, kSamA kreN| maiM kisI aura ke dhyAna meM DUbA thA, so apanI dhuna meM ApakA qhyAla na rahA, para mahArAja, TakarAyA to maiM bhI hU~, para Apase TakarAne para bhI merA dhyAna to bhaMga nahIM huA, phira Apa to saMta haiM, ApakA dhyAna kaise bhaMga ho gayA?' dhyAna kI AtmA hai ekAgratA aura ekAgratA kI AtmA hai dhun| dhuna laga gaI to cAhe jaise nimitta yA vAtAvaraNa bane, premI yuvaka kI taraha usa para koI farka nahIM pdd'taa| aMtima bAta, sacetanatA se hI jur3I huI cIja hai nirlipttaa| arthAt sabake bIca, sabake sAtha rahakara bhI unase nirlipta rho| mukti ke dvAra isI se khulate haiN| liptatA to Asakti hai aura Asakti ajJAna kA, baMdhana kA kAraNa hai| jIvana ko jie~ hoza se, bodha se, muktibhAva se, AnaMda-bhAva se| zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo nirlipta nahIM haiM, lipta haiM ve apane pote kI eka choTI-sI bImArI bhI bardAzta nahIM kara paate| jo nirlipta haiM ve apane ghara meM ho jAne vAlI kisI mRtyu ko bhI sahajatA se le liyA karate haiN| yaha mAnate hue ki deha kA giranA taya hai| yaha deha cAhe cAlIsa kI umra meM gire yA assI kI umra meM, ravi ko gire yA zani ko, kisI-na-kisI eka dina, eka vAra ko giranI taya hai| jo taya hai, vaha ho gyaa| basa! nadI, nadI raha gaI aura nAva kinAre laga gii| nadInAva kA saMyoga TUTa gyaa| mahAvIra aura buddha ne anityatA ke bodha para bahuta jora diyA hai| arthAt saba kucha kSaNabhaMgura hai| jisakA udaya hai, usakA vilaya nizcita hai, phira kisake prati rAga, kisase dveSa / hara hAla meM shj| kahate haiM : jhena guru ninAkAvA jaba apanA zarIra chor3a rahe the tabhI unake pAsa AIkyU nAma se dUsare jhena guru pahu~ce aura kahA, kyA maiM ApakA sahayogI bana sakatA huuN|' ninAkAvA ne javAba diyA, 'maiM yahA~ akelA AyA hU~ aura akelA hI jaauuNgaa| phira Apa merI kaisI hailpa kara sakate haiM?' AIkyU ne uttara diyA, 'yadi Apa vAstava meM socate haiM ki Apa A aura jA rahe haiM, to yaha ApakA bhrama hai / maiM Apako vaha rAstA dikhAtA hU~ jisa para na AnA hai na jaanaa| leTa mI zo yU da pAtha oNna vitha deyara ija no kamiMga eMDa no gett|' maiM vaha rAstA dikhAtA hU~ jahA~ na janma hai, na matyu!' nizcaya hI AIkyU ne use vaha rAstA sujhAyA ki mRtyu ke kSaNoM meM bhI ninAkAvA AnaMdita ho utthaa| vaha muskurAyA aura calA gyaa| sAdhaka mRtyu ko aise varaNa kre| jaba taka jie taba taka kamalavat jie| hara sAdhaka ko apane bhItara kamala ke phUla kI smRti banAe rakhanI cAhie ki maiM sabake sAtha vaise hI rahU~ jaise ki koI pAnI aura daladala meM kamala kA phUla rahA karatA hai| sabake sAtha rho| bacce haiM, pote haiM, potiyA~ haiM, patnI hai, pati hai, mA~bApa haiN| sabake sAtha hilamila kara rho| para yaha bodha banAe rakho ki vyakti akelA AtA hai aura akelA hI jAtA hai| Ae to sAtha meM kucha na lAe aura jAe~ge taba bhI kucha nahIM le jaaeNge| saba saMyoga haiM / yahA~ Apa aura hama sAtha anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 93 For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha haiM yaha eka saMyoga hai| yaha saMyoga kaba taka rahegA, kahA nahIM jA sktaa| yaha saMyoga vApasa kaba hogA, yaha bhI kahanA kaThina hai| Apa pati-patnI haiM, yaha bhI eka saMyoga hai / maiM kisI pitA kA putra banA hU~ yaha bhI eka saMyoga hai| koI vyakti merA pitA banA yaha bhI eka saMyoga hai| agara saMyoga ko saMyoga bhara mAna liyA jAe to apane-Apa jIvana meM nirliptatA rhegii| yadi jIvana meM nirliptatA rahatI hai to vyakti ghara meM rahakara bhI saMta banakara jItA hai| saMta bananA koI bar3I bAta nahIM hai, lekina sabake bIca rahate hue, saba kucha karate hue bhI apane Apa ko nirlipta rakhanA yahI saccI sAdhanA hai| ___ jIvana meM agara koI pratIka yAda bhI rakhanA hai to kamala ke phUla ko yAda rkhie| vaha sabake sAtha hotA hai, lekina phira bhI apane Apa meM svataMtra astitva lie hue hotA hai| vaha mukta aura nirlipta hotA hai| kahate haiM: jaba koI samrATa asvastha ho jAtA hai to sthiti yaha bana jAtI hai ki agara usake pAsa meM koI choTI-sI bhI dhvani ho jAe to use bardAzta nahIM ho paatii| usake roga ko ThIka karane ke lie vaidyarAja ne kahA thA ki ina para lAla caMdana ghisa kara lagAyA jAe to inake zarIra kA tApa zAMta ho sakatA hai| kahate haiM ki rAniyA~ caMdana ghisane ke lie baitthiiN| caMdana ghisane lagIM to cUr3iyoM kI khanakhanAhaTa kI AvAja Ane lagI to samrATa ne kahA, 'yaha AvAz2a mujhase bardAzata nahIM hotii| rAniyoM se kaho ki AvAja na kreN|' rAniyA~ thor3I dera meM caMdana ghisa laaiiN| rAjA ne pUchA, 'caMdana kyA tumhI ne ghisA?' roniyA~ bolIM, 'hA~ rAjan, hamane hI ghisA hai|' samrATa ne kahA, 'para pahale cUr3iyoM kI AvAz2a A rahI thii| ve bolIM, 'hamane, cUr3iyA~ utAra dI jisase ki AvAja na ho|' 'to kyA tumane mere jIte jI apane hAtha kI cUr3iyA~ utAra dI?' rAniyA~ bolIM, 'rAjan ! saubhAgya ke pratIka svarUpa hamane kevala eka 94 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka cUr3I apane hAtha meM pahanakara rkhii| bAkI sArI cUr3iyA~ utAra kara rakha diiN| rAjan ! Apa hI batAie ki eka akelI cUr3I kaise khanakegI?' kahate haiM taba samrATa ko yaha bodha ho jAtA hai ki eka akelI cUr3I kaise khanakegI! jisane apane bhItara ekatva ke bodha ko arjita kara liyA, vo vyakti sahaja, mukta aura nirlipta ho jAtA hai| zarIra ko DhIlA chor3anA phiz2ikala rileksezana hai| dimAga kI kozikAoM ko DhIlA, tanAvamukta karanA meMTala rileksezana hai, para tana-mana ke prabhAvoM se uparata hokara svayaM ko svayaM ke ekatva-bhAva meM sthita aura sthApita karanA spIcuala rileksezana hai| ekatva-bhAva meM sthita honA hI AdhyAtmika mukti hai| __sahajatA, sakArAtmakatA, sacetanatA aura nirliptatA- jahA~ ina cAra stambhoM ko AdamI apane jIvana ke sAtha jor3e hue rakhatA hai, zAMti aura mukti usake agala-bagala rahatI hai| ThIka vaise hI jaise gaNapati ke agala-bagala meM Rddhi-siddhi rahA karatI hai| sAdhaka bhI saMsAra meM jItA hai isalie yaha viveka banAe rakheM ki maiM jitanI sacetanatA se jIU~, utanA hI maiM saMsAra meM rahakara bhI saMsAra se nirlipta rhuuN| nirliptatA kisI bhI sAdhaka kI sAdhanA kI AtmA banatI hai| jaba taka lipta rahoge, taba taka udher3abuna calatI rahegI jabaki nirlipta vyakti apanA pratyeka kArya bahuta saMyamita napA-tulA, saba kucha bodhapUrvaka hI karatA hai| apanI ora se premapUrvaka itanA hI anurodha hai| zivira bhale hI Aja samApta ho rahA ho, para Apa ina bAtoM ko apanI prekTikala lAipha ke sAtha jIne kI sajagatA rkheN| jaise garbhavatI mahilA apane garbha ko surakSita samhAlakara calatI hai, aise hI Apa ina bAtoM ko apane meM samhAlakara saMjokara cleN| saMbodhi arthAt aba maiM pratyeka kArya ko hozapUrvaka-bodhapUrvaka kruuNgaa| dhyAna ke prayoga aura dhyAna kI sajagatA- donoM hI Apako gaharAI deMge, zAMti deMge, mukti pradAna kreNge| anusaraNa kIjie AnaMdadAyI dharma kA 95 For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa sabakI AnaMdamayI, dhyAnamayI, maMgalamayI cetanA ko mere praNAma haiN| sabhI sukhI raheM, sadAbahAra AnaMdita rheN| 96 zAMti pAne kA sarala rAstA For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti pAne kA sarala rAstA vizva ke mahAna cintaka pUjya zrI candraprabha aise sambuddha sadaguru haiM, jinhoMne jIvana kI hara gaharAI ko na kevala vyAvahArika dRSTi se samajhA hai, apitu dhyAna aura yoga ke dvArA usakI sUkSmatAoM kA antani bhI prApta kiyA hai| ve jahA~ sAdhanA kI pratimUrti haiM, vahIM zAMti ke devadUta aura sadjJAna ke pravaktA haiN| inake pravacana aura saikar3oM pustakeM hara iMsAna ke tana-mana ko sahI sakArAtmaka dizA pradAna kara rahI haiN| pUjya zrI candraprabha kI jIvana-dRSTi se prasArita yaha eka aisI anamola pUstaka hai, jo mAnava-mana ko usakI saccI zAMti, saundarya aura Ananda se rUbarU karavAtI hai| zrI candraprabha kI yaha pavitra preraNA hai ki jIvana vINA ke tAroM kI taraha hai jinheM itanA bhI na kasA jAe ki jIvana kI miThAsa khatma ho jAe aura itanA DhIlA bhI na chor3A jAe ki jIvana besurA ho uThe / jIvana ko vINA ke tAroM kI taraha sAdhA jAe tAki hamArA jIvana zAMtimaya, saMgItamaya aura Anandamaya ho ske| hameM hiMsA, jhUTha, corI, vyabhicAra aura vyasana ko jIvana kA pApa samajhate hue ina pAMcoM se bacane kI pUrI mAnasika dRr3hatA rakhanI cAhie aura prema, zAMti, sevA, karuNA aura Ananda ko jIvana kA puNya samajhate hue ina pAMcoM ko apane jIvana ke raga-raga meM AtmasAta kara lenA caahie| isa niSpApa aura puNya-patha kA anusaraNa karane vAlA hI vAstava meM zAMtipatha kA anuyAyI hotA hai| ___pustaka kI preraNA hai : jIvana ko sahajatA se jie~, sakArAtmakatA ke phUla khilAe~, hara kArya ko sacetanatA se kareM aura sabake bIca rahate hue bhI apane Apako kamala kI taraha nirlipta rkheN| antarmana kI zAMti, mukti aura Ananda ke lie par3hie isa sunaharI pustaka ko| Rs. 25/ Jail Educati v ational For Personal & Private Use Only