Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ભુવનભાનુ સંસત શ્રેણિ સોપાન - ૫
G,
स्तम
પ્રયોગ માર્ગદર્શિકા
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શત્રુંજય શણગાર શ્રી આદિનાથ દાદા
ગિરનારના ગૌરવ શ્રી નેમિનાથ પરમાત્મા
જીરાવલાની જાન શ્રી જીરાવલા પાર્શ્વનાથ દાદા
ત્રિભુવન તિલક શ્રી મહાવીર મહારાજા
શંખેશ્વર શૃંગાર શ્રી શંખેશ્વરપાર્શ્વનાથ દાદા
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે કલિકાલસર્વજ્ઞજી !
મર્દ થી માંડી સિદ્ધમ્ સુધીમાં આપે સમગ્ર અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણપથ ગૂંથી દીધો. બસ ! હવે એવા આશિર્વાદ આ બાળક ઉપર વરસાવજો કે જેનાથી તે વ્યાકરણપથ દ્વારા મર્દ થી સિદ્ધમ્ સુધીમાં ગૂંથાયેલા મોક્ષપથને અમે મેળવી શકીએ. મર્દમાં જાતને વિલીન કરી સિદ્ધસ્વરૂપી બનીએ !
अहे
'વ્યાકરણજલધિ પ્રવેશે નાવી
शेषं संस्कृतवत् सिद्धम्
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિલેપાલમિંડના શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ દાદા
R
:
*
સરલ સંસ્કૃતના આ પાંચેય પુસ્તકોના
સંપૂર્ણ લાભાર્થી શ્રી વિલેપાલા હૈ. મૂ. જેના સંઘ એન્ડ ચેરીટીઝ
ધન્ય શ્રુતભક્તિ... ' ભૂરિ ભૂરિ અનુમોદના...
- કુમારપાળ વી. શાહ
*
AD ( 11 . 1 F
‘
Hઇ જ Li ,
ક
: ( 1
8
ન
હy ,
E E RE
Hd ? AT
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન - ૫ સંસ્કૃતની સત્તfflipi સફર માટે
સરલ સંરકૃતમ્
પ્રયોગ માદર્શિકા
તે માર્ગદર્શક .
પરમ પૂજય વર્ધમાનતપો િનધિ આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ન પરમ પૂજ્ય પૂના જિલ્લા ઉદ્ધારક આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય વિશ્વ કલ્યાણસૂરીશ્વરજી
મહારાજાના શિષ્યર ન પૂજયપાદ ભવોદધિતારક ગુરુદેવ પંન્યાસપ્રવર
શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ
પ્રકાર:
શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ C/o. શ્રી કુમારપાળ ભાઈ વી. શાહ ૩૯, કલિકુંડ સોસાયટી, મફલીપુર ચાર રસ્તા પાસે, ધોળકા, જિ. અમદાવાદ-૩૮૭૮૧૦ ફોન : ૦૨૭૧૪- ૨૨૫૪૮૨ ૨૨૫૭૩૮ | ૨ ૨પ૯૮૧
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
• સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ્રયોગ માર્ગદર્શિકા
♦ વિશેષતા : પ્રયોગમંદિરમ્ પુસ્તકમાં આપેલા સ્વાધ્યાયાદિના ઉત્તરો તથા કોયડાના ઉકેલો.
૦ પ્રથમ આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૬૭
♦ સંવર્ધિત - સંશોધિત દ્વિતીય આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૭૦
-
♦ મૂલ્ય - મૈં ૫૫૦/- (સંપૂર્ણ સેટનું)
૦ પ્રાપ્તિસ્થાન -
૧) પ્રકાશક
૨) શ્રી યશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ
સ્ટેશન રોડ, રંગ મહેલના નાકે,
મહેસાણા, ઉત્તર ગુજરાત - ૩૮૪ ૦૦૧
૩) પંડિતવર્ય શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ સંઘવી ૬/B, અશોકા કોમ્પલેક્ષ,
રેલ્વે ગરનાળા પાસે, પાટણ - ૩૮ ૪ ૨૬૫ ફોન: ૦૨૭૬૬-૨૩૧૬૦૩
૪) શ્રી મહેન્દ્રભાઈ ઝવેરી
૫૦૨, સંસ્કૃતિ કોમ્પલેક્ષ, અતિથિ ચોકની પાસે, કાલાવાડ રોડ, રાજકોટ - ૩૬૦ ૦૦૧ (મો.) ૯૮૨૫૧૬૮૮૩૪
૫) શ્રી શિરીષભાઈ સંઘવી
ISBN 978-81-925531-2-2
૭૦૨, રાધાકુંજ, વીટી સ્કૂલની સામે, રામચંદ્ર લેન, મલાડ (વેસ્ટ), મુંબઈ. (મો.) ૯૮૯૨૮૭૦૭૯૦
મુદ્રક : કિરીટ ગ્રાફિક્સ, અમદાવાદ (મો.) ૯૮૯૮૪૯૦૦૯૧
તા.ક. જ્ઞાનખાતાની રકમમાંથી છપાયેલા આ પુસ્તકની માલિકી ગૃહસ્થે કિંમત ચૂકવ્યા વિના ન કરવી.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્પણુ
જેઓએ પત્ર અને પેનના માધ્યમે,
પઠનના માધ્યમે કે ક્ષતિર્દેિશ કરવાના માધ્યમે
પુસ્તકને ઉમળકાભેર વધાવ્યું
અને ારા
ઉત્સાહ - ઉર્જાને સતત વધારી ઉપબૃહણાની હેલી વરસાવી
તે હુ
પાઠકોન તથા
શુભેચ્છકોના
કરકમળ માં....
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રણય
2) .
| જિનશાસનના અણમોલ તત્ત્વો, અજોડ પદાર્થો, અનુપમ પરમાર્થો અને અદ્ભુત તર્કો મહાનિધાન સમા છે. પણ એ નિધાનને તાળું મારેલું છે. આ તાળાની ચાવી એટલે સંસ્કૃતભાષા. આમે ય સંસ્કૃત જેવી પદ્ધતિસર, નિયમબદ્ધ અને રોચક બીજી એકે ય ભાષા નથી. પણ, આ સંસ્કૃત ભાષા થોડી અટપટી અને અઘરી છે. એટલે જ આ ભાષામાં સરલતાથી પ્રવેશ થઈ શકે તે માટે આચાર્ય વિજય શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષે સંસ્કૃતભાષા ભણવા માટે ઉપયોગી પાંચ પુસ્તકોનો સેટ પ્રકાશિત કરતા અમે અનહદ આનંદ અનુભવીએ છીએ.
નવા-નવા સ્વાધ્યાયો, નિયમોની સરળ રજૂઆત અને રૂપો ગોખવાની સરળ પદ્ધતિઓથી આ પાંચેય પુસ્તક જિનશાસનમાં આદેય બનશે. એવી ભાવનાસહ...
હિણીય આતિ વેળા
અમને અત્યંત હર્ષ છે કે અધ્યયનશીલ વર્ગે અમારા પ્રયાસને ઉમળકાભેર અભિનંદ્યો છે. જેના ફલસ્વરૂપે આ બીજી આવૃત્તિ પ્રકાશિત કરવા જઈ રહ્યા છીએ... આ જ પ્રતિભાવ બન્યો રહે એ જ અપેક્ષા તથા આના માધ્યમે સંસ્કૃત અધ્યયન સરળ અને શીધ્ર બને એ જ મંગલ કામના...
લિ.
શ્રીદિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ વતી, કુમારપાળ વી. શાહના
પ્રણામ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિદ્ધિ સંસ્કૃતની /
પ્રસ્તાવના
વાત,
sky diving (સ્કાય ડાઈવીંગ)ની હોય, scuba diving (સ્કૂબા ડાઈવીંગ)ની હોય, swimming (સ્વીમીંગ)ની હોય, surfing (સર્કીગ)ની હોય, skating (સ્કેટીંગ)ની હોય, skate boarding (સ્કેટ બોર્ડીંગ)ની હોય, sledging (સ્લેજીંગ)ની હોય, snow boarding (નો બોડીંગ)ની હોય કે Sking (સ્કીઇંગ)ની હોય.
Practice દરેક વાતમાં દરેક માણસને Perfect બનાવે છે. તો sanskrit માં કેમ નહીં? ચાલો! જાતે અનુભવ કરીએ. પણ, હા ! તેના માટેની એક શરત છે -
સંસ્કૃત Perfect કરવું હોય તો આના પછીના પાના તમે ન વાંચતા, જરૂર પડે ભલે તમારા અધ્યાપક વાંચે.
આજના માનવીએ પ્રેક્ટિસના બળે જાત-જાતની સિદ્ધિ મેળવી છે. આપણે તો બસ આ Practice બુકના માધ્યમે થતી સંસ્કૃતની સિદ્ધિ ખરેખર સિદ્ધોની સિદ્ધિને મેળવી આપે એ જ પ્રાર્થીએ પરમાત્માને.
શ્રીભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષ વિ.સં. ૨૦૬૭ શાંબ - પ્રધુમ્ન મુક્તિગમન દિન ફાગણ સુદ-૧૩ જાગનાથ સંઘ, રાજકોટ
ગુરુપાદપઘસઘનિવાસી પંન્યાસ યશોવિજ્ય
(પ્રથમ આવૃત્તિમાંથી સાભાર)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠ
ક્રમાંક
૧
૨
૩
૪
૫
ξ
ବା
८
૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
પાઠ - ૧
પાઠ - ૨
પાઠ - ૩
પાઠ - ૪
પાઠ - ૫
પાઠ - ૬
પરીક્ષા - ૧
પાઠ -
પાઠ - ૮
પાઠ - ૯
પાઠ - ૧૦
પાઠ - ૧૧
પાઠ - ૧૨
પરીક્ષા - ૨
પાઠ - ૧૩
પાઠ - ૧૪
પાઠ - ૧૫
પાઠ - ૧૬
પાઠ ૧૭
પાઠ - ૧૮
વિષય
પ્રથમા
. દ
豬
પૃષ્ઠ
ક્રમાંક
૧
૨
૩
૪
૬
८
૧૧
૧૬
૧૯
૨૧
૨૪
૩૧
૩૩
૩૫
૪૨
૪૫
૪૯
૫૬
૫૭
§Ο
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧
પરીક્ષા - ૩
૨૨
પાઠ - ૧૯
૨૩
પાઠ - ૨૦
૨૪ પાઠ - ૨૧
પાઠ - ૨૨
પાઠ - ૨૩
પાઠ - ૨૪
પરીક્ષા - ૪
પાઠ - ૨૫
પાઠ - ૨૬
પાઠ - ૨૭
પાઠ - ૨૮
પાઠ - ૨૯
પાઠ - ૩૦
પાઠ - ૩૧
પાઠ - ૩૨
પરીક્ષા - ૫
|z
૨૫
૨૬
૨૭
૨૮
૨૯
૩૦
૩૧
૩૨
૩૩
૩૪
૩૫
૩૬
૩૭
૩૮
૩૯
૨૪૦
|૪૧
૪૨
૨૪૩
પાઠ
૧
પાઠ - ૨
પાઠ ૩
પાઠ - ૪
પાઠ - ૫
પરીક્ષા - ૧
-
-
દ્વિતીયા
૪ | ૐ | ૐ | ૪ | ૐ ||૪|| | | | ૪ | ૩ | ૪|૪|૪| ૐ
૮૬
८७
૮૯
૧૦૯
૧૧૦
૧૧૨
૧૧૨
૧૧૨
૧૧૭
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૨૧
૧૨૪
૪૬
૧૨૭
૧૩૦
૧૩૨
૧૩૪
૫O |
૧૩૬
૫૧
૧૩૮
પર
૧૪૦
૪૪ | પાઠ – ૬ ૪૫ | પાઠ – ૭
પાઠ - ૮ ૪૭ | પાઠ - ૯
પાઠ - ૧૦ પાઠ - ૧૧ પાઠ - ૧૨ પાઠ - ૧૩ પાઠ - ૧૪ પાઠ - ૧૫ પરીક્ષા - ૨ પાઠ - ૧૬
પાઠ – ૧૭ પ૭ | પાઠ – ૧૮
પાઠ – ૧૯ પાઠ – ૨૦ પાઠ - ૨૧ પાઠ – ૨૨
૫૩
૧૪૩
૧૪૫
પ
૧૫૦
૧૫૨
૧૫૪
૫૮
૧૫૭
૫૯
૧૫૯
દO.
૧૬૧
૧૬૩
૬૨
પાઠ - ૨૩
૧૬૫
૬૩.
૧૬૭
પાઠ - ૨૪ પાઠ – ૨૫ પરીક્ષા - ૩
૧૭)
૬૫ |
૧૭૨
પાઠ - ૨૬
૧૭૫
६७
પાઠ - ૨૭
૧૭૯
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
૬૯
৩০
૭૧
૭૨
૭૩
૭૪
૭૫
૭૬
99
પાઠ - ૨૮
પાઠ - ૨૯
પાઠ - ૩૦
પાઠ - ૩૧
પાઠ
૩૨
પાઠ - ૩૩
પાઠ ૩૪
પરીક્ષા - ૪
-
કોયડાના ઉકેલો
Mind Games Answers
પરિશિષ્ટ
૧૮૩
૧૮૫
૧૮૮
૧૯૨
૧૯૪
૧૯૬
૧૯૮
૨૦૦
૨૦૮
૨૧૨
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરલ સંસ્કૃતમ્
પ્રયોગ માર્ગદર્શિકા
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥
૧
૦
"(ઉ.)
पत् रक्ष
૦ ૦
8 શ્રી
૦ ૦ ૦
૦ ૦
A
(1) ખૂટતી વિગતો :નં. રૂપ | અર્થ મૂળધાતુ પુરુષ વચન પ્રત્યય પદ 1. નિમામિ હું નમું છું.
નમ્ | ૧ | ૧ | મિ પરસ્મપદ 2. પિતામ: અમે બધાં પડીએ છીએ. 3. રક્ષામ: અમે બધાં રક્ષીએ છીએ.
વામિ હું બોલું છું.
વામિ હું વસું છું. 6. વિરમ: અમે બધાં ચરીએ છીએ. 1નીવાવ:|અમે બે જીવીએ છીએ. जीव् 8. ત્યજ્ઞહિં છોડું છું.
ત્યમ્ | ૧ | 9. તિહાવ: |અમે બે બાળીએ છીએ. તદ્દ | ૧ | ૨ (2) જોડેલા જોડકાં
B C
D 1. અમે બધાં રસોઈ કરીએ છીએ. - પન્ - Y: - પ્ર.પુ.બ.વ. 2. હું છોડું છું.
- પ્ર.પુ.એ.વ. 3. અમે બે ચરીએ છીએ.
- પ્ર.પુદ્ધિ.વ. 4. હું વસું છું.
- પ્ર.પુ.એ.વ. 5. અમે બે ભણીએ છીએ.
- પ્ર.પુ.દ્ધિ.વ. 6. અમે બધાં બાળીએ છીએ. - વત્ - મ: - પ્ર.પુ.બ.વ. 7. અમે બે જીવીએ છીએ.
- પ્ર.પુ.દ્ધિ.વ. 8. હું રહું છું.
- મિ - પ્ર.પુ.એ.વ. 9. અમે બધાં પડીએ છીએ. - પત્ – મ: - પ્ર.પુ.બ.વ. (3) રૂ૫ વડે પૂરેલી ખાલી જગ્યા:
1. હમિ દ્વહીવ: વહીમ: | 4. પઢામિ પવિ: પામ: 2. તામિ પતાવ: પતામ: | 5. પવામિ વિવ: પવીમ: 3. ત્યનામિ નાવત્યજ્ઞામ: |
: : : શિવ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૧ -
પાઠ-૧/૧®
- મિ
取照明强丽阳明
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृतनुं शु४२राती :
1. सभेले क्षय पाभीसे छीओ. | 6. अभे स्मशो छीमे. 2. हुं AS 16 धुं.
7. सभे भीमे छीमे. 3. सभे ५डीमे छीमे.
8. स. छोडा छीमे. 4. अभयनिहरीमेछा. | 9. सभे वसीमेछी.
5. सभे से पाये छीमे. (2) गुरातीनुं संस्कृत :
1. आवाम् अर्चावः । । 4. आवां स्मरावः । । 7. अहं वदामि । 2. अहं जपामि। 5. अहं क्षयामि। | 8. वयं त्यजामः ।
3. अहं भवामि । | 6. वयं नयामः । । 9. अहं वसामि । (3) 'अस्मद्' न॥ ३५थी पूरेसी भाभी ४२या :
1. वयं जपामः । 9. आवां भणावः । 2. अहं जयामि। 10. आवां पतावः ।
भवामः । 11. अहं त्यजामि ।
सरावः। 12. वयं दहामः । 5. अहं स्मरामि ।
वसावः । 6. वयं क्षयामः । | 14. अहं शंसामि । 7. अहं जेमामि। । 15. वयं नयामः ।
8. आवां नयावः । । 16. वयं सरामः। (4) मोटानी.निशानी मने सुधारो :
1.x, वयं जपामः, आवां जपावः। | 10. x, आवां पतावः, वयं पतामः । 2. x, अहं जयामि, वयं जयामः । | 11. x, अहं त्यजामि, आवां त्यजावः । 3. x, वयं भवामः, आवां भवावः । | 12. x, वयं दहामः, अहं दहामि । 4. x, आवां सरावः, अहं सरामि । | 13.x, आवां वसावः, वयं वसामः । 5. x, आवां स्मरावः, वयं स्मरामः ।। 14. x, अहं भणामि, वयं भणामः । 6. x, अहं क्षयामि, आवां क्षयावः ।। 15. x, आवां स्मरावः, अहं स्मरामि । 7. ।
16. x, वयं जेमामः, आवां जेमावः । 8. /
17. / 9. x, आवां भणावः, वयं भणामः ।। 18. x, अहं क्षयामि, वयं क्षयामः ।
13. आवां
દે સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
.
२
.
06-१/२ 8
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृतनुं गुभराती :
1. समे खापी छीखे. 2. हुं खुश थाएं छं.
3. तमे जे गुस्से थाखो छो. 4. तुं नृत्य डरे छे. 5. हुं पीधुं छं. (2) गुभ्रातीनुं संस्कृत 1. जेमथः ।
:
2. मुह्यथः ।
3. नमसि ।
(3) खोजजाए :
1. मुह् 2. दा
3. नश्
4. स्था
वर्त. आ. प्र. पु. द्वि. १. वर्त. आ.द्वि. पु. जे. व.
वर्त. अ. प्र. पु. जे. व.
वर्त. आ. प्र. पु. ज.व. 5. पुष् वर्त. अ.द्वि.पु.द्वि. १.
-
-
4.
5.
6.
दहथ ।
रक्षसि ।
अहमर्चामि ।
(4) ३५ :
1. तुष्यामि तुष्यावः तुष्यामः तुष्यसि तुष्यथः तुष्यथ
2. क्रुध्यामि क्रुध्यावः क्रुध्यामः क्रुध्यसि क्रुध्यथः क्रुध्यथ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
6. सभे जे नाश पाभीखे छीखे.
7.
समेजेज छीखे.
8.
समे जघां मोह पामीखे छीखे.
9.
तुं जजडाट उरे छे.
3. यच्छामि यच्छावः यच्छामः यच्छसि यच्छथः यच्छथ
7. शंसथः ।
8.
पचसि ।
9.
त्यजथ ।
=
•3•
=
=
=
आवां मुह्यावः
यच्छसि
अहं नश्यामि
वयं तिष्ठामः
पुष्यथः
4. जल्पामि जल्पावः जल्पामः जल्पसि जल्पथः जल्पथ
5. तिष्ठामि तिष्ठावः तिष्ठामः तिष्ठसि तिष्ठथः तिष्ठथ
पाठ-9/3
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृतनुं गु४२राती :
1. अभे शांत थमे छी. | 6. ९ सोमा छु. 2. तुंगुस्सो ७३ छ.
7. सभे में नाश पाभीसे छीमे. 3. तमे थे पुष्ट छो. 8. त णमो छो. 4. तुं पी3 छे.
9. तमे वे भोड पामो छो. 5. तमे घi नायो छो. (2) गु४२।तीन संस्कृत :
1. अहं जपामि। । 6. वयं यच्छामः । 2. वयं जयामः । । 7. त्वं क्षयसि । 3. आवां जेमावः। । 8. वयं श्राम्यामः । 4. अहं दिशामि। | 9. यूयं मुह्यथ ।
5. यूयं निन्दथ। (3) पूरेवी पाली ४२या :
1. त्वं जपसि | 7. युवां जीवथः | 13. त्वं नमसि 2. अहं मिलामि | 8. त्वं पठसि | 14. अहं लुभ्यामि 3. आवां लिखावः
| 9. यूयं
दहथ | 15. आवां स्पृशावः 4. वयं सृजामः | 10. अहं रक्षामि | 16. युवां लिखथः 5. अहं श्राम्यामि | 11. वयं वदामः
कृषथ 6. आवां चरावः । 12. युवां वसथः | 18. त्वं निन्दसि (4) ५२॥ पोटांनी शनी तथा सुधारो :
1. x, आवां तुष्यावः, त्वं तुष्यसि । 2. x, वयं मुह्यामः, युवां मुह्यथः । 3. x, आवां लुभ्यावः, यूयं लुभ्यथ । 4. x, अहं क्षुभ्यामि, युवां क्षुभ्यथः । 5. x, वयं माद्यामः, त्वं माद्यसि ।
6. x, त्वं शाम्यसि, वयं शाम्यामः । દિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
पाठ-१/४
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
x,
x,
x,
यूयं मिलथ,
वयं सिध्यामः,
त्वं दिशसि,
7.
8.
9.
10. x,
11. x, यूयं तुदथ,
12. x,
युवां कृषथः,
युवां भवथः,
त्वं नयसि,
13. x,
14. x, यूयं तिष्ठथ,
15. x, त्वं कृषसि,
16. x,
आवां सृजाव:,
अहं मिलामि ।
यूयं सिध्यथ ।
आवां दिशावः ।
वयं कृषामः ।
अहं तुदामि ।
आवां भवावः
अहं नयामि ।
वयं तिष्ठामः ।
आवां कृषावः । त्वं सृजसि ।
1
आस्वादिता सुमधुरा येन ज्ञानरति: सुधा । न लगत्येव तच्चेतो विषयेषु विषेष्विव ॥ [अध्यात्म उपनिष६]
અમૃતનો આસ્વાદી વિષને ન ઈચ્છે. તેમ જે મહાપુરુષે સુમધુરજ્ઞાનાનંદનું અમૃત ચાખી લીધું, તેનું મન વિષયોમાં જાય જ કંઈ રીતે ?
જ્ઞાનાનંદ મળ્યો કે વિષયાનંદ છૂટ્યો સમજો, આ વિષય વિષને પણ શરમાવે તેવા છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
●५०
पाठ- १/४
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृतनुं गु४२ती :
1. अमे क्षमा रीमे छीमे. | 6. ते पविछ. / प्रशंसे छे. 2. ते छे.
| 7. तुं स२४ छे. 3. ते सिद्ध थाय छे. 8. तुं पी3 छे. 4. तमे वियारी छो. | 9. तेसो ४ .
5. हुंडं . (2) गु४२रातीनुं संस्कृत :
1. त्वं स्निह्यसि । 6. सः पूजयति । 2. युवां पतथः । 7. अहं कथयामि । 3. अहं जयामि ।
8. ते जपन्ति । 4. यूयं नयथ ।
9. ते सिञ्चन्ति । 5. सः दण्डयति । (3) पूरेदी यादी. ४२या :- (अस्मद्, युष्मद्, तत् न। ३५थी)
1. त्वं वदसि 6. सः तिष्ठति | 11. यूयं भवथ 2. आवां भणावः 7. वयं नयामः | 12. युवाम् अर्चथः 3. अहं यच्छामि 8. यूयं चलथ 13. ते सरन्ति 4. ते गच्छन्ति __9. त्वं खादसि । 14. यूयं द्रुह्यथ
5. तौ पश्यतः । 10. ते दहन्ति । 15. अहं सिञ्चामि (4) ३५ो :1. अर्चामि अर्चाव: अर्चामः | 2. द्रुह्यामि द्रुह्यावः द्रुह्यामः
अर्चसि अर्चथः अर्चथ । द्रुह्यसि द्रुह्यथः द्रुह्यथ
अर्चति अर्चतः अर्चन्ति | द्रुह्यति द्रुह्यतः द्रुह्यन्ति ** स२६. संस्कृतम् - ५ • •
-१/५ 8
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) ખૂટતી વિગતો :
નં. ધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન રૂપ
1. પીક્ ૧૦ ઉભય
તિ
2. |નિદ| ૪ |પરઐ/ 7:
થ
3. પ્ર | ૬
4. વળું |૧૦|ઉભયન્તિ
૧ |પરઐ| તઃ
5. વ્રુધ્
| 6. સિધ્ | ૪
7. |મુદ્દ
૪
8. [સ્થા
૧
9. |પ્
""
પ્રત
""
:::
થ:
सि
Fr
૩
૩
૨
૩
૩
૨
~
૧
૧
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૧ |ીડયતિ તે પીડે છે.
૨ |નિદ્યત: તે બે સ્નેહ કરે છે.
૨
પૃષ્ઠથ: તમે બે પૂછો છો.
૩ |વયન્તિ તેઓ પ્રશંસે છે.
નોધતઃ |તે બે જાણે છે.
જી
અર્થ
परनिन्दा पाण्डित्यं स्वेषु कार्येष्वनुद्यमः । प्रद्वेषश्च गुणज्ञेषु पन्थानो ह्यापदां त्रयः ॥
[સુભાષિત]
આપત્તિના ત્રણ રાજમાર્ગ :
પરનિંદામાં હોંશિયારી,
પોતાના કાર્યોમાં અનુદ્યમ - આળસ,
ગુણજ્ઞ – ગુણવાન પુરુષો ઉપરનો દ્વેષ.
अलसस्य कुतो विद्या ?
[સુભાષિત] આળસુ વ્યક્તિને વિદ્યા ક્યાંથી મળે ?
સર્વનામના રૂપો
૨
૨ |ન્નિધ્યથ: તમે બે સિદ્ધ થાઓ છો.
युवाम्
૧
મુદ્ઘત્તિ તું મોહ પામે છે.
त्वम्
૧
તિષ્ઠામિ હું ઊભો રહું છું.
अहम्
૨ રૂાવ: અમે બે ઈચ્છીએ છીએ. આવામ્
* દ
युवाम्
許
પાઠ-૧/૫
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
1115
(1) संस्कृतनुं गु४ती :
1. मे मे ४२यामे सुप्त थामो छो. 2. सभे बघ मी शोषा मे छीमे. 3. ते मह तोट.छ. 4. मे ४यास तेमो शो ४२ छे. 5. या ते सवे छ त्यो ४ ते योरे छे. 6. कुंपी छु. 7. तुं छे छे. 8. सभे माटीमे छीमे.
9. सभे ती छीमे. (2) गु४तीनुं संस्कृत :
1. त्वं क्रुध्यसि । 6. वयं सिध्यामः । 2. यूयं वपथ । 7. ते शाम्यन्ति । 3. ते द्रुह्यन्ति । 8. युवां क्षुभ्यथः । 4. त्वं कुत्र नृत्यसि ? | 9. यूयं माद्यथ ।
5. आवां तुष्यावः । (3) ५. मोटानी निशानी मने सुधारो :
1. x, वयं भवामः, सः भवति । 2. x, युवां भणथः, तौ भणतः । 3. x, सः तिष्ठति, आवां तिष्ठावः । 4. x, त्वं शाम्यसि, ते शाम्यन्ति । 5. x, आवां सिध्यावः, सः सिध्यति । 6. x, युवां लिखथः, तो लिखतः । 7. x, वयं स्पृशामः, त्वं स्पृशसि । 8. x, तौ पृच्छतः, युवां पृच्छथः । स२० संस्कृतम् - ५ • ८ .
16-१/६
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
9. , બટું વયામિ, તે વયન્તિ | 10. ૮, યૂયં વોરથ, તૌ વોરયતઃ | i1. , તે તોયન્તિ, યૂયં તોથ | 12.૪, વયં મૂષયામ:, વં મૂષયસિ | 13. ૪, તે મિતિ, વયે મિનામ: | 14. *
15.5, માં ગુણામ, સઃ પુષ્યતિ | (4) ઓળખાણ :
| રૂપ મૂળધાતુગણ પદ વચન પુરુષ અર્થ
| કાળ પ્રત્યય સર્વનામ
=
द्रुह्यन्ति
n = =
له
به می
له
तुदति
م
به
م
दिशतः
વ: | મ | ૧ પરસ્મ ૨ | ૧ |અમે બે વર્તમાન વ: | કાવત્
પૂજીએ છીએ. કાળ 2 શિંસથ:
” | ૨ | ૨ |તમે બે કહો છો. ”
૩ | ૩ તેઓ ઠગે છે. कृषामः
અમે ખેડીએ છીએ.
તે પીડે છે. | कृषसि
| ૨ |તું ખેડે છે.
૨ | ૩ |તે બે દેખાડે છે, इच्छामि
૧ | ૧ |હું ઈચ્છું છું. सान्त्वयथ
તમે સાંત્વના
આપો છો. 10 મિનામ:
અમે મળીએ
છીએ. जपतः
૩ તે બે જપે છે. 12 હિન્ત
” | ૩ | ૩ |તેઓ બાળે છે. ” 13 વિસ્તારમાં
૧ | ૧ |હું ચાલું છું. | ” મૂષયથ:
ઉભય ૨ | ૨ |તમે બે | "
|સજાવો છો. | 15 દિરત: હું | ૧ પરસ્મ ૨ | ૩ |તે બે હરે છે.
8 n m n m
یا
1 T૬ પર
به
ا
ه
- - -
૦
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૯ ૦
@ પાઠ-૧/૬
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
(5) फूटती विगतो :
ધાતુ ગણ પદ | સાદો અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન तृ १ ५२स्मै त२j | १ | तरामि | तरावः | तरामः
१०| उत्मय | तोलj | २ | तोलयसि | तोलयथः | तोलयथ ૧ | પરસ્મ કરવું | 3 | हरति । हरतः | हरन्ति । " गुस्से थऍ| २ | रुष्यसि | रुष्यथः | रुष्यथ
| वियारb | 3 | चिन्तयति चिन्तयतः चिन्तयन्ति
हो | १ | धावामि धावावः धावामः |पणमण| २ | क्षुभ्यसि क्षुभ्यथः | क्षुभ्यथ સર્જવું 3 | सृजति सृजतः सृजन्ति
दिशति दिशतः दिशन्ति દેખવું
पश्यथः પીવું पिबामि पिबावः पिबामः આપવું यच्छसि यच्छथः यच्छथ स्म२j | 3 स्मरति स्मरतः स्मरन्ति
45 dj | १ | नयामि नयावः नयामः | 15 | शंस् | १ || __ | २ |
शंससि
शंसथः | शंसथ (6) ३५ :1. भवामि भवावः भवामः | 2. तिष्ठामि तिष्ठावः तिष्ठामः
भवसि भवथः भवथ | तिष्ठसि तिष्ठथः तिष्ठथ भवति भवतः भवन्ति | तिष्ठति तिष्ठतः तिष्ठन्ति
દેખાડવું
पश्यसि
पश्यथ
है स२१ संस्कृतम् - ५
. १०.
16-१/ 3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાળ
ના રૂપો
ܩܢ ܩܢ
ܩܢ
ܩܢ
आवाम
ܩܢ ܩܢ ܩ
( મનોચત્ન યાને પરીક્ષા - ૧
[પાઠ: ૧ થી ૬] ઉત્તરો
[Marks - 100] A.1 ઓળખાણ :- (A)
[25] || રૂપ | પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન ગણ મૂળ | અર્થ
સર્વનામ
ધાતુ 1 | નમામિ પરમૈ
૧ | નમ્ હું નમું છું. વર્તમાન મહમ્ | त्यजसि
ત્યમ્ તું છોડે છે.
त्वम् पठतः
તે બે ભણે છે. | जल्पावः
ગત્ |અમે બે
બબડીએ છીએ. | शंसति
સંસ્ તે કહે છે. | स्मरथः
મૃ તમે બે સ્મરો છો.] युवाम् | यच्छसि
તું આપે છે.
त्वम् | पश्यन्ति
ટ્રમ્ |તેઓ જુવે છે. 9 Tછામ:
અમે જઈએ છીએ. वयम 10, સ્નિાથ:
તિ૬ |તમે બે સ્નેહ
युवाम्
| કરો છો. 11 सिञ्चामि
હું સિંચું છું 12 પૃથ:
તમે બે સ્પર્શી છો. युवाम् 13 માદ્યત:
તે બે ગાંડા
થાય છે. 14 તરતિ | ” |ત્તિ
તેઓ તરે છે. 1s| ગુખ્યમ:
| અમે ગુસ્સે
થઈએ છીએ. 16 સાત્ત્વતિ ઉભય તિ | ૩
તે સાંત્વના
આપે છે. 17 ચોપયત: { " તઃ ૩િ ( ૨ |
૧૦ પુન્
તે બે ઘોષણા
કરે છે. 18| મવાવ: પરમૈ વ: | ૧ | ૨
અમે બે થઈએ છીએ.
ܩ
ܩܢ ܟ
ܗ
अहम्
ܗ
ܐ
ܩ
ܐ
6
_
ܩܢ
आवाम
છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧૧
પરીક્ષા-૧ છે
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. રૂપ
પદ |પ્રત્યય પુરુષ વચન ગણ| મૂળ અર્થ
ધાતુ
19 મુાથ:
20 મૂષયન્તિ ઉભય ગન્તિ ૩ 21/વિન્તયામિ 22/ પીડયથ:
23| વર્ણયન્તિ
24/ હરાવ:
25 લુસિ
પરસ્મ થ:
33
,,
E FO
[B]
ગુજરાતી અર્થ
થ:
अन्ति
પરસ્મા વ:
H
મૂળ
ધાતુ
__|
૨
૧
J
૧
ર
ર
રૂપ
૧
a m
૩ ૧૦| મૂક્ | તેઓ સજાવે છે.
૧૦ વિન્ હું વિચારું છું.
૧૦ પૌર્ | તમે બે પીડો છો.
૧૦ વર્ષાં તેઓ વર્ણવે
૧
ह
ર
૧
1 હુંપડુંછું. |2|તે બે રક્ષણ કરે છે.
3 | તેઓબોલેછે.
4
તમે બે વસો છો. |5|તે બધાં ચરે છે.
6 | અમે બે ચાલીએ છીએ. વત્ વાવ:
जीव् जीवामि
રક્ષ | રક્ષત: वद् वदन्ति
| વત્ |વસથઃ चर् चरन्ति
૪
7 | હું જીવું છું.
8 | તે બે બાળે છે.
9 |તુંરાંધેછે.
10 તમે બધાં ફરો છો.
अट् अटथ
11 તેઓ નિંદા કરે છે.
निन्द् निन्दन्ति
12 અમે બે અર્ચન કરીએ. સર્જી ગર્ભાવ:
છીએ.
13 | અમે બધાં જાપ કરીએ | નવું નામ: છીએ.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
હ | હત: पच् पचसि
૪
પત્ | પતાનિ પરસ્ત્ર મિ
17
પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન ગણ
,,
22
22
:
મુદ્દ | તમે બે મોહ પામો છો.
""
',
22
અમે બે હરીએ
છીએ.
તુમ્ / તું લુપ્ત થાય છે.
F:
|ન્તિ| ૩
થ
અન્તિા ૩
વા
E
ત
___ð
J ~
મઃ
૦ ૧૨ ૦
ન્તિ| ૩
૧
૨ ૨
છે.
૧
૧
૨ ૧
૩ ૧
૧
૩ ૧
૧
૧
૧ ર
૧ ૧
૩ ર
ર
ર ૩ ૧
૩ ૧
ર ૧
بی
૧
૧ ૧
૩
સર્વનામ
|ના રૂપો
વર્તમાન | યુવાન્
૧
કાળ
23
""
23
27
29
22
૧ વર્તમાન અહમ્
तौ
[50]
કાળ |સર્વનામ
ના રૂપો
,,
,,
66
12
""
-
11
11
''
ते
अहम्
युवाम्
ते
आवाम्
22
त्वम्
14
L
युवाम्
आवाम्
अहम्
तौ
त्वम्
यूयम्
आवाम्
वयम्
પરીક્ષા-૧
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
- |
૦
هم
૦
له
-
૦
له
-
૦
می
अहम
૦
له
-
वयम
૦
م
સ:
૦
ه
-
आवाम
૦
ه
=
૦
ه
0
ه
=
ગુજરાતી અર્થ | મૂળ રૂપ | પદ પ્રત્યય પુરુષવચન ગણ કાળ | સર્વનામ ધાતુ
ના રૂપો 14) તે જીતે છે. | fa| ગતિ પરસ્મ, તિ ૧ | ૧ વિર્તમાન 15] તે બધાં સરકે છે. | સન્તિ| ” | 16 તમે ક્ષય પામો છો. ક્ષયથ | ” | થ 17| હું જમું છું.
| जेमामि 18| અમે બધાં બોલીએ || વામ: | " | :
| છીએ. 19તે લઈ જાય છે. ની | નર્યાત | ” | તિ 2o|અમે બે ઊભા રહીએ ||તિષ્ઠાવ:” | વ:
છીએ. 21|તમે બે પીવો છો. | | |fપવથ:
युवाम् 22 તમે બધાં જમો છો. खादथ 23 તે ક્રોધ કરે છે. क्रुध क्रुध्यति 24 તમે બે પોષણ કરો છો. 25 તે બધાં નાચે છે. નૃત |26|તે બે નાશ પામે છે. નિમ્ | નિરયત: 27| તેઓ બધાં ખુશ થાય છે. તુન્તુ ષ્યન્તિ” | 28| અમે બે ભેગા થઈએ fમ મિત્તાવ:|
છીએ. 29 તેબે લખે છે. નિવૃત્રિવત:” | 30 તમે બે સર્ષો છો. સૃન| પૃનથ:| ” |
युवाम् 31| હું કહું છું. कथ् कथयामि समय मि
अहम् 32 અમે બે ખેતી કરીએ | ષવિ: પરર્સ
છીએ. |33|તમે બધાં પીડો છો. વીડિયથ|ઉભય થ | ૨ | ૩ |૧૦| यूयम्
33|અમે બધાં લોભ તુમ નુગામ:પરસ્મ મા | ૧ | ૩ | ૪ | ” | | |પામીએ છીએ.
A
૦
ه
=
ه
=
૦
ه
E RE
૦
ه
૦
ه
m
आवाम
ه
n
૦
ه
m
-
می
૯
به
आवाम
वयम
છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧૩ •
જ પરીક્ષા-૧ છે
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુજરાતી અર્થ
મૂળ રૂપ | પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન ગણ કાળ સર્વનામ
ધાતુ
क्षुभ्यति
ba a a a
धावतः
35 ते पगमणे. क्षुभ् | 36 | तु सिद्ध थायछे. सिध् सिध्यसि 37 तु थाई . श्राम्यसि 38| तमेशात यामोछो. शम् | शाम्यथः 39 | तु ॥५५॥छ. 40 | तबेहोछे. 41 | हुंचाए.
वपामि |42 | तुं द्रोड ४२. 43 | ईक्षमा छ. 44 |तुं छे छे. |45 | तुं पूछे छे. 46 | तो छो. कथ् कथयथः |47| तमो छ. दण्ड् दण्डयन्ति 48| ते शो६४२छे. शुच् | शोचति ५२ 49 | अमेला यो चुर् चोरयामः 6मय मः
કરીએ છીએ. 50 तु तोले.. | तुल् तोलयसि| " | सि | २ | १ |१०| " | त्वम् A.2 [A] सर्वनामना ३पोथी पूरेदी मादी ४२॥ :
1. सः नयति । 4. अहं लुभ्यामि । 7. वयं सिञ्चामः 2. आवां पिबाव: । 5. युवां बोधथः । 8. त्वं पृच्छसि
3. यूयं नृत्यथ । 6. तौ इच्छतः । 9. ते तोलयन्ति [B] पातु वापरी पूरेवी पाली ४२या :
1. वयं तरामः । 4. तौ सिञ्चतः । 7. आवां पिबाव: 2. ते इच्छन्ति 5. युवां पृच्छथः | 8. सः क्षाम्यति
3. यूयं हरथ । 6. अहं क्षयामि । 9. त्वं घोषयसि * स२६ संस्कृतम् - ५ . १४ .
परीक्षा-१
行 何何如何向何向何何引流行印
ö ö mm x a
# EEEEEEEEEEE, ne_#EE
ö
[4]
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
[C] ३५ो :
[Marks 4] 1. शोचामि शोचावः शोचामः | 3. भवामि भवावः भवामः
शोचसि शोचथः शोचथ | भवसि भवथः भवथ
शोचति शोचतः शोचन्ति | भवति भवतः भवन्ति 2. गच्छामि गच्छावः गच्छामः
गच्छसि गच्छथः गच्छथ
गच्छति गच्छतः गच्छन्ति A.3 सुधारो:[A] [5] / [B]
[5] 1. x, वयं क्रुध्यामः । । 1. x, ते पृच्छन्ति । 2. x, त्वं नश्यसि। | 2. x, युवां पुष्यथः । 3. x, अहं द्रुह्यामि । 3. x, सः भूषयति । 4. x, ते श्राम्यन्ति । 4. x, तौ चिन्तयतः । 5. /
5. x, आवां वर्णयावः । 6. x, तौ स्पृशतः । 6. x, अहं शोचामि । 7. x, आवां पश्यावः । । 7. x, त्वं सान्त्वयसि । 8. x, सः लिखति। 8. x, वयं चरामः । 9. x, यूयं तुदथ । । 9. x, यूयं पठथ ।
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• १५.
परीक्षा-१ 3
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ક
(1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. દેવો અસુરોને જીતે છે. 6. તે લોકો તો ભગવાનને નિંદતા નથી. 2. અમે દેવને કહીએ છીએ. 7. અમે લોભાતા નથી. 3. શાલિભદ્ર ભગવાનને જુવે છે. 8. ભગવાન જ અમારા બેની રક્ષા 4. કયવન્નાજી ભગવાનને પૂછે છે. કરે છે. 5. બે દેવો જાય છે.
9. અહીં જ હું મૂંઝાઉં છું, બધે નહીં. (2) ખૂટતી વિગતો :નમૂળધાતુ લિંગ | અર્થ વિભક્તિવિભક્તિનું એક | દ્વિવચન
બહુ
નામ.
વચન
વચન
દેશ
San
देशम् નિનઃ
जिन
કત
जिनाः
કર્મ
પુંલ્લિંગ પર્વત | ૧ | કર્તા पर्वतः पर्वतौ પર્વતા: વૃક્ષ | ૨. કર્મ वृक्षम् वृक्षौ
वृक्षान्
देशौ देशान् ભગવાન
जिनौ धन्य ધન્નાજી
धन्यम् धन्यौ धन्यान् 6 તપુષ્ય કવન્નાજી
કત कृतपुण्यः
कृतपुण्याः असुर દાનવ કર્તા असुरः
असुराः देव
કર્મ | ટેવમ્ | ટ્રેવી | ટુવાન 9 | શનિદ્ર '' | શાલિભદ્રા ૨ | કર્મ |શાતિમદ્રશનિદ્રશાસિમદ્રાન| (3) કર્મ વાક્ય અને કર્તા વાક્ય :નિ. સંસ્કૃત કર્તાવાક્ય ગુજરાતી કર્તાવાક્ય સંસ્કૃત કર્મવાક્ય | ગુજરાતી કર્મવાક્ય 1 | તપુષ્ય: પતિ કયવન્નાજી જુવે છે. | તપુષ્ય પશ્યતિ | કયવન્નાજીને જુવે છે. |दानवाः दण्डयन्ति દાનવો દંડે છે. | ટ્રાનવીન ઇતિ | દાનવોને દંડે છે. | માનવ: મક્ષતિ | માનવ ભક્ષણ કરે છે. માનવં અક્ષયતિ | માનવનું ભક્ષણ કરે છે.
धन्यः पूजयति ધન્નાજી પૂજે છે. | પંચું પૂગત | ધન્યની પૂજા કરે છે. देवः कथयति | દેવ કહે છે. | ટેવં થયેત | દેવને કહે છે. जिनः वर्णयति ભગવાન પ્રશંસે છે. | નન વયતિ | ભગવાનને પ્રશંસે છે. | શાતિમાનમતિ | શાલિભદ્રજી નમે છે. | शालिभद्रं नमति શાલિભદ્રને નમે છે. ધન્ય: ક્ષતિ | ધન્નાજી ક્ષમા કરે છે. ધન્ય ક્ષીણ્યતિ | ધન્યને ક્ષમા કરે છે.
માનવ: પીડીત | માનવ પીડા કરે છે. માનવ પીયતિ | માનવને પીડે છે. રિલા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૧૬ ૦
પાઠ-૧/૭છે
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્મ
(4) sil - :न. गुती वाय | संस्कृतवाश्य | 3 1 ते भारी निंछे. सः मां निन्दति
___ भने/माम् 2 |हुंदेवने छु. अहं देवं पश्यामि कुं/अहम् विने/देवम् | वृक्षने तमे सपो छो. युवां वृक्षं भूषयथः । तमे/युवाम् | वृक्षने/वृक्षम्
| भास मगवानने छ. मानवः जिनं कथयति | मानव/मानवः भगवानने/जिनम् 5 असु२ वृक्षरों मक्ष। ४३ छ. | दानवः वृक्षं भक्षयति |नव/दानवः वृक्षने/वृक्षम् 6 | अमेणे वृक्षने मे छीमे. आवां वृक्षं गणयावः अमे/आवाम् | वृक्षने/वृक्षम् 7 | HIवानवाने ४३ छ. जिनः देवान् कथयति |भगवान/जिनः | हैवाने/देवान् 8 | पन्ना इतपुष्यने ५ छ. |धन्यः कृतपुण्यं कथयति धन्य/धन्यः કયવન્નાજીને/
कृतपुण्यम् 9 |શાલિભદ્ર ભગવાનની शालिभद्रो जिनं શાલિભદ્રા भगवानने/जिनम् |प्रशंसा ४३ . वर्णयति
शालिभद्रः (5) संधि :
1. भक्ष्य + अभक्ष्यौ ___ = भक्ष्याभक्ष्यौ 2. तु + एषः
त्वेषः 3. ते + एव
त एव 4. नर + इन्द्रः ___= नरेन्द्रः 5. श्वेत + इन्दुः 6. धर्म + उपदेशः धर्मोपदेशः 7. उप + एति = उपैति 8. प्राचि + एव = प्राच्येव 9. असौ + इति
असाविति 10. कुक्षौ + अवातरत् = कुक्षाववातरत् 11. जन्म + अन्धः
जन्मान्धः 12. श्रमणौ + अर्चति ___= श्रमणा अर्चति 13. देव + ईशः = देवेशः 14. मानवौ + इष्यतः = मानवाविष्यतः
15. देशै + अमा = देशा अमा છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ .१७.
06-१/७ 3
श्वेतेन्दुः
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रमणान्
(6) छूटी पाउदी संविमो :
1. प्रतीच्छति = प्रति + इच्छति 2. भर्तृषभः = भर्तृ + ऋषभः 3. तरन्त्यपि = तरन्ति + अपि 4. ननूदबिन्दुः = ननु + उदबिन्दुः
5. जिना इच्छतः = जिनौ + इच्छतः (7) ३५ :1. श्रमण = साधु (.)
श्रमणः श्रमणौ श्रमणाः
श्रमणम् श्रमणौ 2. पवन = ५वन (पु.)
पवनः पवनौ पवनाः
पवनम् पवनौ पवनान् 3. मानव = भास (.)
मानवः मानवौ मानवाः
मानवम् मानवौ मानवान् (8) 30dssi :
(B) 1. मन्विति
- मनु + इति 2. मन्वृति ___- मनु + ऋति 3. देवा इष्यतः - देवौ + इष्यतः 4. गच्छत्यसुरान् - गच्छति + असुरान् 5. गच्छतासुरान् - गच्छता + असुरान्
रक्षत्यावाम् ___ - रक्षति + आवाम् 7. रक्षत आवाम् - रक्षते + आवाम् 8. मन्यत्यात्मानम् - मन्यति + आत्मानम् 9. देवेष्यतः - देव + इष्यतः 10. मन्यतयात्मानम् - मन्यते + आत्मानम्
(A)
स२८ संस्कृतम् - ५
.१८.
४५16-१/93
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1.
2.
3.
4. સૂર્ય ઔષધિઓને સર્જે છે.
5.
આશા તમને બેને છોડી દે છે. પણ તમે આશાને નથી છોડતા - આ પ્રમાણે સારું નથી જ.
અમે ખેતર ખેડીએ છીએ, પછી અમે વાવીએ છીએ, પછી સિંચીએ
છીએ અને ત્યાર બાદ વીણીએ / લણીએ છીએ.
7.
તે બે મુનિ આચરે છે, પછી બોલે છે.
8.
વિદ્યાર્થીઓ સારી રીતે ભણે છે.
9. સાધુ ભગવંતો દયાને છોડતા નથી.
6.
હું અપ્રિય નથી જ બોલતો.
સાગર ખળભળે છે.
સાધુ થાકતા નથી, પણ તુષ્ટ થાય છે.
(2) સંધિ :
1. शाला + इच्छति
2. નેતૃ + ઞાસા
3.
4. મુનિ + તિ
5. शाले + अत्र
गर्जति + अपि
6.
वने + अहम्
7. મુની + પિ
8.
=
=
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
=
=
=
=
આજાશે + અસ્તિ =
शालेच्छति
जेत्राज्ञा
गर्जत्यपि
मुनीति
शालेऽत्र
9.
સા + ऋ
सदर्ते
:
(3) ખરા ખોટાની નિશાની અને સુધારો 1. ×, ત્વમ્ ઔષધિ સ્વાતિ ।
2.
×, વૃક્ષ: શ્રુતિ ।
=
वनेऽहम्
मुनीअपि आकाशेऽस्ति
૭ ૧૯ ૭
પાઠ-૧/૮
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
3.
4.
x, मुनी जिनं पृच्छतः ।
×, श्रमणाः अलङ्कारान् परित्यजन्ति ।
x, शालिभद्रः आशाः परित्यजति ।
5.
6.
X,
7.
x,
8.
X, ते नरकं चिन्तयन्ति ।
9. ×, सः उदधिं पश्यति ।
(4) सर्वनामना ३पोथी पूरेसी जासी ४ग्या :
1. वयं विमृशामः ।
अहम् इष्यामि ।
ते यतयः आराधनां प्ररूपयन्ति ।
वयमधर्मं न स्पृहयामः ।
2.
3. ते उञ्छन्ति ।
4.
त्वं स्निह्यसि ।
5.
सः जीवति ।
नोपेन्द्रस्य न चेन्द्रस्य
तत्सुखं नैव चक्रिणः ।
साम्यामृतविनिर्मग्नो
योगी प्राप्नोति यत्सुखम् ॥ [ योगसार ]
ઇન્દ્ર હો, ઉપેન્દ્ર હો કે ચક્રવર્તી, તેની પાસે સમતાસુધામાં આકંઠ ડૂબેલા યોગી પાસે જે સુખ છે - આનંદ છે તે સુખ नथी ४.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
२०
पाठ-१/८
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
& in
(1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. ભગવાન મહાવીરસ્વામી પાસેથી ગૌતમસ્વામી ભણે છે અને
ગૌતમસ્વામી પાસેથી તે માણસો ભણે છે. 2. ખેડૂત ઈચ્છાથી પિરાણે નહીં કોદાળી વડે ખેતરને ખેડે છે.
લુચ્ચો રસોઈયો સારી રીતે રિસોઈ) રાંધતો જ નથી. 4. તે દુઃખથી ધ્રૂજે છે, પરંતુ અસત્ય અને અપ્રિય પણ બોલે છે.
પ્રબળ દુઃખથી પણ ધર્મ રક્ષે છે. તે કારણે અમે ધર્મને નથી જ છોડતા !
અને તેથી ધર્મ અમને નથી જ છોડતો. 6. અમે આરાધના માટે જાપ કરીએ છીએ.
અમે સાધુઓની સ્પૃહા કરીએ છીએ અને પૂજા કરીએ છીએ. તેઓ
ધર્મને કહે છે. 8. મહાવીરસ્વામી ભગવાન છે. આથી અહીં-તહીં બધે લોકો પૈસા અને
અલંકારોથી તેમને પૂજે છે. 9. પણ, મહાવીર સ્વામી તે ધન-અલંકાર વગેરેને ઈચ્છતા નથી. મહાવીર
સ્વામી ગુસ્સે નથી જ થતા, તે લોભ કરતા નથી કે અભિમાન કરતા
નથી અને સુખને આપે છે. તેથી તે મહાવીર સ્વામી ભગવાન છે. (2) ઓળખાણ :શબ્દરૂપ | મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
નામ जिनेन | जिन પુંલ્લિંગ
કરણ ભગવાનથી | देशेन
કરણ દેશ વડે ધન્યા: ધન્ય
કર્તા ધન્નાજીઓ शालिभद्रान् शालिभद्र
શાલિભદ્રોને कृतपुण्यम् |कृतपुण्य
યવન્નાજીને | असुराभ्याम् | असुर
બે અસુરો વડે | अप्रिय
સંપ્રદાન અપ્રિય
(વસ્તુઓ) માટે | અધË | અધર્મ
૩ | ૩ | કરણ | અધર્મો વડે 9 |નરાન્ | નર
૨ | ૩ | કર્મ
નરકોને
૦
૦
૦
૦
૦
૦
0
૦
કરણ
=
0
•
શાક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
•
(
૨ ૧
૦
જ પાઠ-૧|
B
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦
૦
સૂર્યને
11 પવનાનું
૦
૦
કર્મી
પવનોને
૦
૦
કર્તા
૪
૦
૦
૦
૦
૦
0
|| ઔષધ
૦
0
શબ્દરૂપ | મૂળશબ્દ | લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
નામ सूर्यम् સૂર્ય |
पवन 12 | ડૂાર: | अलङ्कार
આભૂષણ |श्रमणाय श्रमण
સંપ્રદાન | સાધુ માટે 14 વિનાત્ वन
| અપાદાન | જંગલમાંથી आकाशाभ्याम् માછીશ |
સંપ્રદાન બે આકાશ માટે ધનેશ્ય: धन
| અપાદાન ઘણા ધનમાંથી औषधीन्
| કર્મ | ઔષધિઓને મારાધના:
| કર્મ આરાધનાઓને 19 મિ . दया
કરણ | દયાઓ વડે ષાશાખ્ય: आशा
અપાદાન આશાઓમાંથી 21 |રિપI अरि
કરણ | દુશ્મન વડે 22 |ધીન उदधि
કર્મ | સમુદ્રોને 23યતી यति
બે સાધુ 24 પાનીયાનિ, पानीय
પાણીઓને 25 |શીર્ષે
માથા વડે (B) અર્થ | રૂપ | મૂળશબ્દ | લિંગ વચન વિભક્તિ, વિભક્તિનું
आराधना
૦
0
૦
0
૮
૦
2
૦
0
૦
૦
૦
0
शीर्ष
૦
-
નામ
પુંલ્લિંગ
૦
કરણ સંપ્રદાન
૦
૦
(ઇ
કરણ
अज्ञान
૦
છે
1 | વાદળાઓ વડે | પૈ: | મેલ 2 |બે મોર માટે મયૂરાખ્યામ્ | मयूर
બે ભગવાન વડે શ્વરખ્યામુ ईश्वर 4 | અજ્ઞાન દ્વારા | અજ્ઞાન | સત્ય માટે सत्याय सत्य બે અસત્ય असत्ये असत्य સુખો માટે सुखेभ्यः सुख
દુઃખને કારણે दुःखात् दुःख 19 |ધર્મમાંથી धर्मात् धर्म
૦
જ
સંપ્રદાન કર્તા
૦
0
સંપ્રદાન
2
અપાદાન
પુંલ્લિંગ,
–
સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
૦ ૨૨ ૦
પાઠ-૧/૯૪
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ
10 |અનુજ્ઞાને 11 |આજ્ઞાઓને
15 |લુચ્ચાઓને
16 બે ખેડૂતો 17 |માણસોને
12 |બે ઈચ્છાઓને
13 |બે પૂજામાંથી
पूजाभ्याम्
14 રસોઈયાઓ માટે સૂરેભ્યઃ
18 |મહાવીર
19 |ગૌતમ દ્વારા
20 |કૃષ્ણ માટે 21 |ચંદનબાલા
22 |ખરેખર
23 |જ
24 |અમારા બે માટે
25
રૂપ
अनुज्ञाम्
आज्ञाः
इच्छे
(3) zila:
इच्छा
पूजा
सूद
शठान्
शठ
कृषीवलौ | कृषीवल
जन
આવાભ્યામ્
તમારા બધાં દ્વારા યુગ્મામિ
जनान्
महावीर
महावीरः गौतमेन गौतम
મૂળશબ્દ લિંગ વચનવિભક્તિ વિભક્તિનું
નામ
1. મહાવીરસ્મૃતિ । યતિર્નીતિ
2.
અનુજ્ઞા |સ્ત્રીલિંગ ૧
आज्ञा
3. નના અયન્તિ
4. બાલાર્શ્વન્તિ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
5. महावीर ईश्वरोऽस्ति
6. ભો મહાવીર ! માં ન ત્યનતુ । 7. વેશો મહાવીરે શાતિ ।
,,
""
,,
૨૩.
પુંલ્લિંગ
,,
,,
37
27
99
22
कृष्णाय कृष्ण
વન્દ્રનવાલા વન્દ્રનવાા સ્ત્રીલિંગ ૧
हि અવ્યય
""
જી
૨
22
૨
m
૩
૨
૩
૧
૧
૧
ہے
एव
અમદ્ સર્વનામ ૨ ૪
युष्मद्
૩
8. વિસર્ગ + ર્ = વિકલ્પે [ + ગ્
+
9. સ + વિસર્ગ + ૬ = વિસર્ગનો એ = સોડ
।
'
ર
૨
૫
૪
ર
૧
૨
૧
૩
૪
૧
(F)
કર્મ
E
23
અપાદાન
સંપ્રદાન
કર્મ
કર્તા
કર્મ
કર્તા
કરણ
સંપ્રદાન
કર્તા
સંપ્રદાન
કરણ
પાઠ-૧/૯
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૧૦
અર્થ
પુ |વ| ગ | ૫ | કાળ | | |ચ| ણ | દ.
(1) ઓળખાણ - | રૂપ
મૂળધાતુ + આદેશ
+ ઉપસર્ગ वर्जयतः वर्ज અર્થયામ: અર્થ
જ 0 2 |
ર |
૨|૧૦|
જી જ
= 8
ને છે
| |૧૦| "
ઉભય વર્તમાન તે બે વર્જે છે.
અમે ઈચ્છીએ
છીએ. રૂથે તમે બે જુવો છો.
|તમે અપેક્ષા રાખો
-
જ
ईक्षेथे ईक्ष् અપેક્ષà | + ક્ષ
'
-
$
|૨|૩|
/છો.
ક્ષિતે | + ક્ષ परीक्षावहे परि + ईक्ष
- -
. v
|૧||
0 ૦ -
0 ૦ -
મેં
0
૦ - - = ૦
૦ ૦ =
0
=
મ્પને મ્ | |૧ 8 વિન્ટેતે વર્ 9 प्रत्यागच्छति प्रति+आ+गम् 10 ગવનમામિ નવ + નમ્
कुस्यसि 12 તુટ્યક્તિ 13 fક્ષપથ: fક્ષ,
મુખ્યત: મુન્ (મુખ્ય) 15 | વિશ: उप + विश् 16 વિથ विश् ताडयन्ति
૩૧૦] ઉભય यतामहे यत् ૧ [૩] ૧ આત્મને
૦ ૦ n
તે તેિ જુવે છે.
અમે બે પરીક્ષા કરીએ છીએ.
તું જે છે. તે તે બે વંદે છે. તિ |તે પાછો આવે છે. fમ હું નમું છું. સિતું ભેટે છે. ન્તિ તેઓ આળોટે છે. : તમે બે ફેંકો છો. ત: તેિ બે મૂકે છે. : તમે બે બેસો છે. થ |તમે બધાં પ્રવેશો છો. ન્તિ તેઓ મારે છે. મહે|અમે પ્રયત્ન કરીએ
છીએ. વહે અમે બે ઘૂજીએ
છીએ. રૂથે તમે બે શંકા કરો
0 ૦ m
૦ ૦
ત (તા)
- છ =
19 વેપાવે
|૧|
| ૧ | ૨ | ૧
=
| વિક્
શ
20
થે
૨ [૨] ૧ |
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૨૪ •
પાઠ-૧/૧09
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
છે
کی
અર્થ
)
–
ع ا
= = = | S
0 !
م
ܩܢ ܩܢ
૦
م
0
ܐ
| 0 ૦
24 પુષ્ય
ܐ
0 ૦
ܗ
0 ૦
BE E F
ܗ
૦ ૦
6
૦ ૦
ܩܢ
રૂપ મૂળધાતુ
ગ | ૫ | કાળ | + આદેશ ચ| ણ | દ
+ ઉપસર્ગ 21 વિષ્ય याच्
આત્મને વર્તમાન ધ્યે તમે બધા માંગો છો. 22 7થે लभ
રૂથે તમે બે મેળવો છો. 23 નાયબ્બે નિસ્ (ના) | ૨
Ø |તમે બધાં ઉત્પન્ન
થાઓ છો. युध्
સે તું યુદ્ધ કરે છે. 25 |પ્રિતે 5 (ક્રિ)
ફતે તે બે મરે છે. 26 વિતે વત્ (વિ)
તે મેળવે છે. 27 પૃથે મૃ
| શોધું છું. 28 રક્ષથ: રિક્ષ
થ: તમે બે રક્ષો છો. (2) ખૂટતી વિગતો :દા.ત. કર્તા કર્મ કરણ સંપ્રદાન અપાદાન સંબંધ અધિકરણ ધાતુનું રૂપ સંસ્કૃતમાં 2 યતિ તયા - મોક્ષ
- સાવરક્તિ ગુજરાતીમાં સાધુ દયા - મોક્ષ - - - આચરે છે. સંસ્કૃતવાક્ય - યતય: મોક્ષાય ત્યામ્ નીવરન્તિ | ગુજરાતી વાકય – સાધુઓ મોક્ષ માટે દયાને આચરે છે. 1. | કર્તા કમકરણ સંપ્રદાન અપાદાન સંબંધ અધિકરણ ધાતુનું રૂપ સં. માં ઝગમ
શીતા | - માછીવ: ગુ. માં અમે બે
શાલા અમે બે - આવીએ છીએ સં. વા.7| માવાન્ કાવયો: શાતાયા: માચ્છીd: I ગુ. વા. અમે બે અમારા બેની શાળામાંથી આવીએ છીએ.
2.
સમાં 2 ગન | - | મસિ | વસુધા| - | સેનાસમડા નુષ્યને ગુ. માં માણસો - તલવારો | જમીન - બે સેના યુદ્ધમેદાન યુદ્ધ કરે છે. સં. વા. સમળે નનાદ સિ: વસુધા યુધ્યન્ત .. ગુ. વા. યુદ્ધ મેદાનમાં બે સેનાના માણસો જમીન માટે તલવારોથી યુદ્ધ કરે છે. ફિલ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૨૫ ૦
(પાઠ-૧/૧08
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. | કર્તા | કર્મ કરણ સંપ્રદાન અપાદાન સંબંધ અધિકરણ ધાતુનું રૂપ સં. માં – ભરત પ્રતિમા - | મોક્ષ | સુવર્ણ | દ્રિનાથ - રતિ ગુ. માં – ભરત પ્રતિમા - | મોક્ષ | સોનું આદિનાથ - રચે છે. સં.વા. મરત: મોક્ષા સુવર્ બદ્રિનાથી નિની પ્રતિમાં રવતિ | ગુ.વા.ભરત (રાજા) મોક્ષ માટે સોનામાંથી આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમા રચે છે. 4 સં. માંન|માદ્રિનાથ | પશ| - ૩૫ -
यच्छति ગુ. માં- આદિનાથ | ઉપદેશ - ઉપકાર - | મોક્ષ | - | આપે છે. સં. વા.| દ્રિનાથ: નિન ૩૫રીય મોક્ષ પશે યચ્છતિ | ગુ.વા.7| આદિનાથ ભગવાન ઉપકાર કરવા માટે મોક્ષનો ઉપદેશ આપે છે.
मोक्ष
5. .
ع
=
- 2 E
=
) عی
=
સં. માં| વ્યાધ: | માત્ર - | |वैयात्य | वायस | - | તીતિ ગુ. માં-| શિકારી |અવયવો ધૃષ્ટતા | કાગડો મારે છે. સં. વા. |વ્યાધ: વૈયા–ત્ વાસસ્ય ત્રણ તાડયંતિ ! ગુ.વા. શિકારી ધૃષ્ટતાને કારણે કાગડાના અવયવોને મારે છે. (3) ઓળખાણ :નં. | ગુજરાતી અર્થ રૂપ ઉપસર્ગ+ | ગ | પદ
કાળ મૂળધાતુ+ ,ણ આદેશ
(હોય તો) 1 તમે બે લોડો છો. | સુષ્યથ: | તુ
તું સાંત્વના આપે છે. સાત્ત્વસિ| સાત્ત્વિ તે બે ચોરે છે. | चोरयतः તે ઘોષણા કરે છે. | ઘોષતિ | પુણ્ અમે બધાં તોલીએ તોયમઃ | તુનું છીએ.
તમે બધાં વહન वहथ | | ૧ |પરસ્મ | |કરો છો. શિવ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • •
પાઠ-૧/૧08
ર વર્તમાન
8 8 8 8 જ |
૪ = a s|
૪
૬
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
ع
કાળ
هي
र २
ع
ति |3|१ वर्तमान मि |१|१| "
"
- -
०
०
भ्रम्
- - -
अन्ति|313
हस्
ગુજરાતી અર્થ | રૂપ ઉપસર્ગ+ | ગ | પદ
મૂળધાતુ+ ,ણ આદેશ
(डोय तो) | ते ठन। ४३ छ. | गर्जति | गर्छ 8 | माश्रय ६ ७. | श्रयामि श्रि (श्रय्) | १ ||
अमेले । क्षिपावः क्षिप्
छी. 10 | तेसोय छे. गच्छन्ति गम्(गच्छ्) 11 | ते हूषित थायछे. दुष्यतः दुष् 12 | तमे ये पूरी छो. | पूजयथः पूज् 13 | अमेजेमक्ष भक्षयावः भक्ष्
|समे छीमे. 14 | तुं १२से छे. वर्षसि वृष्(वर्ष) | तमो ममे छे. भ्रमन्ति અમે બધાં હસીએ हसामः छीमे. |तभे छोडो छो.| त्यजथ त्यज् 18 | तमे वियारो छ.. | विमृशथः | वि + 19/मेवीछे. उञ्छतः उञ्छ् 20 | तेसो वियारे छे. | मृशन्ति मृश् હું રચના કરું છું. रचयामि |
रच् 22 | अमे पधा स्पृहा | स्पृहयामः| | स्पृह्
| ४२ छी. 23 | तमोप्र३५९॥ ४२ छ.| प्ररूपयन्ति | 24 | तमे थे भेटो छो. | कुस्यथः | कुस् 25 | ते पे छ. | कृषतः । कृष् 26 |ई ठूलो auj छ. | उत्पतामि | | उद् + पत् 27 | अमे. माय२९५ | आचरामः| आ + चर्
| शमे छीमे. 28 | तुं गए छ. । | गणयसि | गण -- |१०6मय
स२८ संस्कृतम् - ५ . २७.
०
| Pa Pa Paao PWWWPP
०
6 n n n -
०
0
0
प्र + रूप
0
0
- m < 6
0
0
0
पाठ-१/१03
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
(4) કૌસમાં આપેલ ધાતુનો ઉપયોગ કરી પરઐપદી જેવા જ આત્મપદીના
અથવા આત્મપદી જેવા જ પરસ્મપદીના રૂપો વાપરી પૂરેલી ખાલી જગ્યા:ह.त. नमामि - वन्दे । 8. मृशामः - याचामहे
1. विशसि - शङ्कसे । 9. वर्जयामि - युध्ये । 2. रोहन्ति - वेपन्ते 10. आह्वयसि - कम्पसे 3. मुञ्चति - विन्दते 11. अर्थयन्ति ईक्षन्ते 4. लुट्यतः - म्रियेते 12. इच्छति - मृगयते 5. उञ्छथः - जायेथे
13. दुष्यतः - अपेक्षेते 6. रचयामः - यतामहे
14. गर्जथः - परीक्षेथे
15. अस्यथ - वन्दध्वे 7. हसथ - लभध्वे (5) मोगा :
| ३५ । शु. अर्थ | भूगश०६ | विमति विमतिनुं |यन विंग
નામ
ه
ه
90
| સંબંધ
પુંલ્લિંગ અધિકરણ કરણ | ૨ નપુંસકલિંગ સંબંધ અધિકરણ
ه
ه
दानाय
दान
સંપ્રદાન
ه
ه
ه
સંબંધ
ه
उपकारयोः | 6५६।२k | उपकार | ६
उपदेशे । उपहेशमा | उपदेश 3 |हिताभ्याम् | बेलितथी | हित
अहितयोः | बेमालतन | अहित जलेषु | मोम | जल
દાન માટે शस्त्राभ्याम् | शस्त्रो माटे | शस्त्र | अतिथिभ्यः मतिथिमी भाटे| अतिथि | सारथीनाम् | साथिमोन | सारथि मणीनाम् | मणिमोनु | मणि उत्कण्ठायाः |3381ने २४ | उत्कण्ठा सेनयोः । सेनानु । सेना
प्रतिमायाम् | प्रतिमाम | प्रतिमा 14 | शरेभ्यः બાણોમાંથી 15 | व्याधस्य
શિકારીનું ओदने ભાતમાં ओदन 17 | अगदाभ्याम् ले औषयो माटे | अगद એક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • २८ .
) ० ० ० www 92
ه
م
સ્ત્રીલિંગ
અપાદાન સંબંધ અધિકરણ
م
فی
له
પંલ્લિંગ
व्याध
هی
અપાદાન
સંબંધ | અધિકરણ
સંપ્રદાન
9
هی
به
पा6-१/१08
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. | રૂપ | ગુ. અર્થ | મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ 18 વાસિયોઃ બે કાગડાઓમાં વીસ | ૭ | અધિકરણ | ૨ | પુંલ્લિગ 19 સુવMખ્યા બે સોનામાંથી | સુવ | ૫ અપાદાન | ૨ નપુંસકલિંગ 20 Jતૃત્ | ઘાસમાંથી | તૃણ | ૫ | ”
JAId
(6) રૂપ:1. તે પૂવષે —ામદે | 3. શરૂં કૂવદે શામળે
कम्पसे कम्पेथे कम्पध्वे शङ्कसे शङ्केथे शङ्कध्वे
कम्पते कम्पेते कम्पन्ते शङ्कते शङ्केते शङ्कन्ते 2. याचे याचावहे याचामहे
याचसे याचेथे याचध्वे
याचते याचेते याचन्ते (7) ઓળખાણ :નં., ગુ. અર્થ રૂપ મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ બે ભંડો ઉપર किर्योः किरि અધિકરણ ૨ |પુંલ્લિંગ સૂર્યને કારણે | રવે: रवि
| અપાદાન ૧ શેરીમાંથી
रथ्यायाः
रथ्या પ્રજાઓમાં प्रजासु प्रजा
અધિકરણ ૩ |જુવાન સ્ત્રીઓનું | પ્રમાનામ્ | પ્રમા
સંબંધ | ૩ | ” પૃથ્વીમાં वसुधायाम् | वसुधा અધિકરણ ૧ આદિનાથ | ગાદ્રિનાથ|| માદ્રિનાથ | (ભગવાન)ને ભરત દ્વારા भरतेन | भरत
કરણ સમ્મતિ માટે सम्प्रतये | सम्प्रति સંપ્રદાન | ૧ |ગજસુકુમાલ |गजसुकुमालः गजसुकुमाल કર્તા in સીતામાં सीतायाम् | सीता ૭ અધિકરણ ૧ સ્ત્રીલિંગ
5)
|
|
)
- - 0 0 -
)
જ
- - - -
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૨૯ ૦
પાઠ-૧/૧૦
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं.
गु. अर्थ
12 सुलसानी
13 ऋषिधत्ताने
19 मा ४
20 वय्ये
(8) eila saì :
રૂપ
કા૨ણે
14 घशा अघां माटे
प्रभूतेभ्यः
प्रभूत
15 मूंगाोमांथी
मुकेभ्य:
मूक
16 जे असंख्येयमां असङ्ख्येययोः असङ्ख्येय
17 आध्यात्मिमां
आध्यात्मिके आध्यात्मिक
18 हे !
भोः !
अधुनैव
अन्तरा
सुलसायाः सुलसा ૬
ऋषिदत्तायाः ऋषिदत्ता
૫
1. श्रेयान् + सौ 2. मतीन् + तापयति
3. महत् + हस्तौ
4. तस्मिन् + लाति
મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ
5. तत् + हरति 6. उदधीन् + तरति
7. कलीन् + अत्र + म्रियते
8. गच्छत्
9. महत् + इति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
=
=
=
=
=
=
=
=
=
४
૫
৩
9
श्रेयांसौ
मतस्तापयति
महद्धस्तौ
तस्मिँल्लाति
तद्धरति
उदधस्तरति
कलीनत्र
गच्छन्प्रियते
महदिति
• 30.
સંબંધ ૧ |સ્ત્રીલિંગ
અપાદાન ૧
સંપ્રદાન ૩ |વિશેષણ
અપાદાન 3
અધિકરણ| ૨
૧
""
1
|
"
|
99
"
"
અવ્યય
27
44
पाठ- १/१०
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाठ - ११
(1) यत्नी साभे तत्ना योग्य ३यो खने तत्नी साभे यत्ना योग्य ३यो भूडी
પૂરેલી ખાલી જગ્યા :
1) तस्यै यस्यै
2) तानि - यानि
3) याभ्यः
ताभ्यः
4) यत् - तत्
5) तासु - यासु
(2) छूटती विगतो :- (A)
नं.
1 त्रुटसि
2 वर्तते
3 वन्दे
4 दारयावः
-
રૂપ |મૂળધાતુ + उपसर्ग
5 रोहन्ति
6 वर्तेते
7 भाषेथे
8 सहामहे
-
वृत्
वन्द्
ww
त्रुट् ૬ પરઐ
१ आत्मने
उह
वृत्
भाष्
सह्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
6) यस्याम् - तस्याम् | 11) तेन
7) तासाम् - यासाम्
12 ) तेभ्यः
8) तस्याः
यस्याः
13) येषु
14 ) यस्मात् तस्मात्
15) यानि
तानि
ગણ પદ
9) याः ता:
10) ताभि:
૧
૧
૧૦| ઉભય
9 परीक्षध्वे परि + ईक्ष् १
39
""
33
-
34
याभिः
પ્રત્યય|વચન પુરુષ/
१ परस्मै अन्ति
१ आत्मने इते
૧
इथे
महे
सि
ए
fir
वः
ध्वे
• ३१.
૧
૧
ર
૧ ૨ તું તોડે છે.
ते वर्ते छे.
3
૨
૨
3
येन
- येभ्यः
- तेषु
3
ო
-
અર્થ
૧ |હું નમું છું.
૧ અમે બે ફાડીએ
छीखे.
3 तेखो गे छे.
उ ते जे छे.
૨ |તમે બે બોલો છો.
૧ |અમે બધાં સહન
કરીએ છીએ.
૨ |તમે બધાં પરીક્ષા
डरो छो.
પાઠ-૧/૧૧
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂપ
।
भूण |
લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
हि
શબ્દ
નામ
प्रभा
| भृत्येषु
| भृत्य
1 | प्रभायै
સ્ત્રીલિંગ ४ | १ | संग्रहान प्रमा माटे
પુંલ્લિંગ ૩ અધિકરણ નોકરીમાં 3 | रेणाः रेणा સ્ત્રીલિંગ
કર્મ
રિણાઓને सेणाभिः सेणा |
કરણ સેણાઓ વડે | श्रीयकाभ्याम् श्रीयक पुंल्लिंग | 3 કરણ બેિ શ્રીયક વડે | श्रावकाणाम् | श्रावक "
સંબંધ શ્રાવકોનું | पानीयम् पानीय नपुंसलिंग १ | १ કર્તા |પાણી |8|पाणेः
पाणि | पुंल्लिंग | ५ | १ |अपाहान | डायमाथी 9 असेः असि | " | ५ | १ पाहान |तरवारमाथी (3) ३५ वयो:ह.त. न्याय - ७, १ = न्याये ॥२९॥ ॐ ७ = ७भी विमस्ति, १ = सवयन
1) अगद - ६, २ = अगदयोः | 4) भूतदत्ता - ६, 3 = भूतदत्तानाम् 2) वायस - २, १ = वायसम् |5) ऋषि - ४, 3 = ऋषिभ्यः
3) मूक - ८, १ = मूक! |6) असि - 3, १ = असिना (4) ३५:1) मन्ये मन्यावहे मन्यामहे | 2) वर्धे वर्धावहे वर्धामहे
मन्यसे मन्येथे मन्यध्वे | वर्धसे वर्धेथे वर्धध्वे
मन्यते मन्येते मन्यन्ते । वर्धते वर्धते वर्धन्ते (5) संधि :
1) त्वद् + नाम् = त्वन्नाम 8) रथा + नाम् = रथानाम् 2) जगत् + ईशः = जगदीशः 9) शङ्करजित् + लीला = 3) सम्यक् + दर्शनम् = सम्यग्दर्शनम्
शङ्करजिल्लीला 4) स्वामिन् + अनल्प = स्वामिन्ननल्प |10) वनं + गतवान् = वनङ्गतवान् 5) ध्यानात् + जिनेशः = ध्यानाज्जिनेशः 11) श् + ति = श्चि 6) इ + क् + स् = क्षि
|12) ध् + ल् = ल्ल 7) ब्राह्मणा + नाम् = ब्राह्मणानाम्
* स२ संस्कृतम् - ५
• ३२ .
पाठ-१/११
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पाठ- १२
(C)
(1) ५२१-मोटांनी निशानी तथा सुधारो :(A)
(B) 1. 'x' अवकाश - २, १ = अवकाशम् |1. 'x' दक्ष -५, 3 = दक्षेभ्यः 2. 'x' प्रसाद -८, २ = प्रसादौ! |2. 'x' प्रिय -६, 3 = प्रियाणाम् 3. 'x' सौन्दर्य -४, १= सौन्दर्याय |3. 'x' धनपति-७, २ = धनपत्योः 4. 'x' अवधीरणा-६, 3= अवधीरणानाम् 4. 'x' ध्वनि - ७. १ = ध्वनौ 5. 'x' शाखा - 3, 3= शाखाभिः 15. 'x' घट -२, 3 = घटान्
(D) 1. 'x' अप + नी- 3, १ = अपनयति | 1. 'x' रुच् - २, २ = रोचेथे 2. 'x' अव + तृ - २, 3 = अवतरथ | 2. 'x' शिक्ष् - 3, २ = शिक्षेते
3. 'x' सेव् - १, २ = सेवावहे | 3. 'x' अर्ज - 3, २ = अर्जतः (2) संधि :
1. वाच् + सु = वाक्षु 5. त्यज् + ता = त्यक्ता 2. परि + छेदः = परिच्छेदः 6. महत् + चैतन्यम् = महच्चैतन्यम् 3. उद् + लसति = उल्लसति |7. पुण्यवती + छाया = पुण्यवतीच्छाया 4. स्व + छन्दः = स्वच्छन्दः 8. निर् + प्राणः = निष्प्राणः
19. दुर् + कृतम् = दुष्कृतम् (3) पूटती विगतो :નં. રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય વચન પુરુષ અર્થ
+ 6पसर्ग 1 क्षमेथे क्षम् १ मात्मने| इथे | २ | २ |तभेक्षमा छो. 2 शिक्षेते शिक्ष
२ | 3 |ते मे मो छ. 3 |निर्गच्छावः |निर् + गम् | १ | ५२स्मे | वः
અમે બે નીકળીએ છીએ 4 |अभिनन्दामि | अभि + नन्द| १ | "
હું અભિનંદન આપું છું 5 |उत्तिष्ठन्ति | उद् + स्था | १
|तो . हे छे. 6 वर्तामहे वृत् १ मा
| १ | अमेघा छी.. 7 वर्जयसि वर्ख |१०| उत्भय | १ | २ |तुं छो छ / वठे छे. 8 वन्दे |वन्द् | १ मात्मने ए | १ | १ | वहुं धुं. 9 अपेक्षते अप + ईक्ष् | १ | " | ते १ | 3 |ते अपेक्षा २॥ छ.
१
PPP -
** स२६ संस्कृतम् - ५
• 33 •
8406-१/१२
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(4) पूटता विगतो :|| રૂપ મૂળશબ્દ | લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું
અર્થ
નામ
ध्वनि
Pa PP
૧ | અધિકરણ | અવાજમાં
| સંબંધ ધનવાનોનું | કર્તા | હેમચંદ્રાચાર્યજી | અપાદાન |નાયકોમાંથી
| સંબંધ બે પથ્થરોનું 3 | ता पायो
અપાદાન ખારામાંથી સંબંધ | શિશિરોનું અધિકરણ | રાજામાં
सौदर्याः
1 |ध्वनौ
| પુંલ્લિંગ 2 |धनपतीनाम् | धनपति 3 हेमचन्द्राचार्यः| हेमचन्द्राचार्य 4 | नायकेभ्यः नायक 5 |उपलयोः
उपल कूपाः | कूप 7 |लवणात् |लवण વિશેષણ 8 |शिशिराणाम् | शिशिर પુંલ્લિંગ 9 नृपतौ नृपति (5) ३५:
सौदर्या सौदर्ये सौदर्याम् सौदर्यया सौदर्याभ्याम् सौदर्यायै सौदर्यायाः
सौदर्ययोः सौदर्यायाम् सौदर्ये ! सौदर्ये !
संसावहे स्रंससे स्रंसेथे स्रंसते स्रंसेते
सौदर्याभिः सौदर्याभ्यः
सौदर्याणाम् सौदर्येषु सौदर्याः ! संसामहे संसध्वे स्रसन्ते
स्रंसे
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ३४ .
8418-१/१२
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા
[પાઠ : ૧ થી ૧૨]
-
૨
(1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
[Marks - 150] [Marks 9]
1. તમે દયાની અને અહિંસાની પ્રરૂપણા કરો છો. પણ દયાને અથવા અહિંસાને આચરતા નથી - આ પ્રમાણે સારું નથી. તીર્થંકર પાર્શ્વનાથ ભગવાન દયાને અને અહિંસાને આચરે છે પછી ઉપદેશ આપે છે. 2. ક્યારેય અમે અપ્રિય આચરતા નથી, સર્જતા નથી, બોલતા નથી. 3. ચંદનબાળા પ્રબળ દુઃખોમાં પણ ધર્મને છોડતી નથી.
4.
ભગવાન મહાવીર સાચી પ્રરૂપણા કરે છે. પણ, અપ્રિય સત્યની પ્રરૂપણા કરતા નથી.
5. જેમ - જેમ મનુષ્ય પુષ્કળ ધનને પ્રાપ્ત કરે છે તેમ - તેમ દુઃખને અને અહિતને પ્રાપ્ત કરે છે.
6. સુલસા ઉત્કંઠાથી પ્રતિમાને જુવે છે અને વંદે છે.
7. તારો અપરાધ નથી તો પણ તને તે મારે છે અને તેને તું સહન કરે છે તે જ સાચું છે. કારણ કે આ પ્રમાણે જ ભગવાન મહાવીર ઉપદેશ આપે છે.
8. ન્યાયથી, અહિંસાથી અને ધર્મની શ્રદ્ધાથી જ ધન વધે છે. 9. આ સેણા કોણ છે ? સેણા સ્થૂલિભદ્રજીની અને શ્રીયકની બહેન છે. (2) ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
[Marks 9]
1. चन्दनबाला जिनाद् महावीरादनुज्ञां याचते, महावीरश्च तीर्थङ्करो यच्छति ।
2. ईश्वरं पार्श्वनाथं वयमाराधनायै सम्यग् जपामः । ततश्च वयं सुखमपि विन्दामहे ।
3. यस्य धनं क्षयति किन्तु धनस्याशा न क्षयति स विश्वे मूर्खः ।
4. તે યાદિમા ગ્વાશ્વરન્તિ । તતથ સ્વર્યાં વિન્તે । તે ન યામાવરન્તિ, किन्तु हिंसामाचरन्ति, ततो नरकं लभन्ते ।
૦ ૩૫
5. अस्माकमाध्यात्मिकं हितमहिंसायामस्ति, अत एव महावीरस्तीर्थङ्करोऽहिंसामुपदिशति ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
પરીક્ષા-૨
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
2
9. यक्षा, यक्षदत्ता, भूता, भूतदत्ता, सेणा, वेणा, रेणा - इमा: स्थूलभद्रस्य श्रीयकस्य च सौदर्याः, जिनस्य महावीरस्योपदेशमेते आचरन्ति, अत: स्वर्गं विन्दन्ते ।
(3) खोजजाए। :
[A]
नं.
રૂપ
67
6. हेमचन्द्राचार्यः कुमारपालमुपदिशति यदुत 'यो विश्वे प्राज्ञस्सप्रियं नैव भाषते, हितं सत्यञ्च भाषते, मूर्ख एवासत्यमहितञ्च भाषते, यतो योऽसत्यं वदति सोऽहितं विन्दते' इति ।
7
7. श्रेणिकस्य पुत्रं मेघकुमारमीश्वरस्तीर्थङ्करो महावीर उपदिशति । अतस्सोऽधुना पुनरपि धर्ममुल्लासेनाचरति । अहो ! जिनस्य महावीरस्योपदेशस्य माहात्म्यम् ।
8. यत्स्वीयं तत्सत्यम्, यच्च न स्वीयं तन्न सत्यमिति मूर्खाणां वैयात्यम् । यत्सत्यं यस्मिंश्च विश्वस्य हितं तत्स्वीयम्, यदसत्यं यस्मिंश्च विश्वस्याऽहितं तन्न स्वीयमिति प्राज्ञा मन्यन्ते ।
3 प्रहरन्ति
4
5
8
अभिनन्दसि अभि+नन्द् २ १ १
अनुसरामः अनु+सृ
૧૦૩, ૧
મૂળધાતુ |પુ|વ|ગ + उपसर्ग रुथ ए + आहेश षन
उत्तिष्ठतः
तृप्यथः
प्र+ह
उद्+स्था
तृप्
8 दारयति दृ
9 सहे
10 क्षमते
11
भाषध्वे
12 मन्यसे
13 वर्ते
14 वर्धे
त्रुटथ त्रुट् ૨૦૩૦૬ उपदिशावः उप+दिश् ૧૦૨૬
3 3 १
૩૦૨૦૧
૨૦૨૫૪
सह
क्षम्
भाष्
मन्
वृत्
वृध्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૫ પ્રત્યય
દ
૨૦૩૦૧
૨૦૧|૪
૧૦૧૦૧
૨૩૨૫૧
27
""
५२स्मै सि तुं खुश हरे छे.
99
मः अभे अनुसरीखे छीखे.
अन्ति तेखो प्रहार ५२ छे ते
ठे छे.
तौ
युवाम्
"
22
३ १ १० उभय
१ १ १ आत्मने
3 3 १
"
"
27
17
અર્થ
तः ते जे
थः तमे जे तृप्त
थाखो छो.
थ
वः
तमे तूटो छो.
जमे जे उपदेश
• ३६ •
આપીએ છીએ.
ते झाडे छे.
[Marks 18]
| सर्व
કાળ
सेतुं माने छे.
ए हुं वर्तु छं. इथे तभेजे वधो छो.
નામના
રૂપ
त्वम्
वयम्
ति
ए
हुं सहन ऽरुं छं.
अन्ते तेखो क्षमा खाये छे. ते
ध्वे तमे जोलो छो.
यूयम्
आवाम्
सः
अहम्
9. डा.
""
29
33
""
27
""
11
22
33
"
यूयम्
त्वम्
अहम्
युवाम्
પરીક્ષા-૨
22
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂ૫
0 = | -
૨૫
|
આત્મને
तुदति
૦
જી
૦
મૂળધાતુ પુ) વગ| ૫ પ્રત્યય અર્થ
સર્વ | કાળ + ઉપસર્ગ || ણ | દ
નામના + આદેશ 15 શોભામદે शुभ
મહે અમે શોભીએ છીએ. વય વ.કા.
તિ તે પીડે છે. મિર્ગતઃ अर्जु
| ત: તેિ બે કમાય છે. તિ | (ગવતરાવ: વિ +7
વ: અમે બે ઓળંગીએ આવા ”
છીએ. [B]
[Marks 18] | | રૂપ મૂળધાતુ
પ્ર | સર્વ | કાળ ત્ય નામના
જી
૦
અર્થ
પદ
જ
જ
[ રૂપો
|
-
મઃ| વયમ્ | વ.કાળ
- - -
| त्वम् अन्ति ते
|
|૨| ૧ |
ભ
-
ه ه ه ه ه ه ه
શુ
1 |અમે બધાં નીકળીએ નામ: નિમ્||૩
છીએ. તું પરણે છે. પરિણ |રિ+ની [૨/૧
તેઓ દૂર કરે છે. | માનતાગપ+ની |૩|૩ 4 અમે બે સેવા કરીએ | સેવાવ | તેવું
T૧૨] ૧ આત્મને છિીએ.
તે બે શીખે છે. | શિક્ષેતિ | fશમ્ |૩| 6 તમે બે દોડો છો. | ધાવથઃ | ધાત્ 7 |હું આશા રાખું છું. | કાશ માં+શંર્ 8 |તમે બધાં વખાણો છો.| સ્નેપડ્ઝ | સ્નાર્થે 9 તું ખસી જાય છે. संससे 10 તમે બે રમો છો. | થે | रम् 11 તેઓ આમંત્રણ નિમન્નત્તિ|ઉન+મન્
આપે છે. 12 તેિ બે આગ્રહ કરે છે. | મનુષ્યતે ગિનુ+Tધ|૩|૨| 13 |અમે તિરસ્કાર વધીરયામવે+ધી /૧૩
કરીએ છીએ. 14 તે નાશ કરે છે. | નિપૂયતે |નિ+સૂત્ 15 |તમે બધાં અભિવાદન ઝfમવાથ્વી પ+ ૨/૩ કરો છો.
वाद् 16 |હું પ્રયત્ન કરું છું. | યતે | યત્ T૧|૧| ૧ |આત્મને 17 |અમે બે શોધીએ છીએ. મૃગયાવદે | પૃ[ ||૧|ર 18 તમે બે શણગારો છો. બૂથ: | મૂળ્યું
ઉભય T
8 - - - - - -
ન
ભ
8 x
به
8 8
9
8 8 2
ફો સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૨
૦ ૩૭ ૦
પરીક્ષા-૨ છે
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ه
ه
=
ه
વિશેષણ
ه
ه
ه
0
[Marks 18] રૂપ મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
નામ સિપુ |સિ | પુંલ્લિંગ | ૭ ૩ | અધિકરણ તલવારોમાં उदकाय उदक નપુંસકલિંગ ૪ સંપ્રદાન પાણી માટે शवात्
[ અપાદાન | મડદામાંથી स्वीययोः વીય વિશેષણ
સંબંધ પોતાના બેનું यादृशाभ्याम् यादृश
કરણ જેવા બે વડે श्रावकाः |श्रावक પુંલ્લિંગ
કર્તા | શ્રાવકો पार्श्वनाथे पार्श्वनाथ
અધિકરણ પાર્શ્વનાથમાં तीर्थङ्करेभ्यः | तीर्थङ्कर
સંપ્રદાન તીર્થકરો માટે यक्षायाः રિક્ષા સ્ત્રીલિંગ
સંબંધ | भूतदत्तायाः | भूतदत्ता
અપાદાન ભૂતદત્તામાંથી सेणया | सेणा
કરણ |સણાથી ऋषिभिः ઋષિ પંલ્લિંગ
કરણ | ઋષિઓ વડે नृपती नृपति
કર્મ બે રાજાને उपलानाम् | उपल
સંબંધ પથ્થરોનું હે પ્રભો !
સંબોધન | હે ભગવાન ! નરી સ્ત્રીલિંગ
કર્મ ઘડપણોને भृत्यम् | भृत्य પુંલ્લિંગ
કર્મ નોકરને प्राज्ञ
કર્મ બે હોંશિયારને
ه
0
ه
0
ه
2
ه
જી
જી
ه
ભ
ه
ه
ه
પ
ભ
ه
ه
ભ
प्राज्ञी
ભ
ه
Marks 181
ન | ગુજરાતી અર્થ |મૂળશબ્દ લિંગ વિભ-વચનવિભક્તિનું રૂપ
ક્તિ
નામ
-
-
प्रसाद
-
1 સંયોગને લીધે संयोग પુંલ્લિંગ
વિયોગમાં वियोग ખાલી જગ્યાને લીધે | મવા મહેરબાની માટે | પાનખર ઋતુને शिशिर માણસો માટે બે તફાવતમાં विशेष સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • ૩૮ •
પ | ૧ | અપાદાન સંયો ત્
અધિકરણ વિયો | અપાદાન | વશાત્ સંપ્રદાન પ્રસવાય
કર્મ |શિશિરમ્
| સંપ્રદાન વિનેગ્ય: ૭ | ૨ |અધિકરણ|વિશેષો
પરીક્ષા-૨ ?
-
जन
-
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
नायक
به هر
ه
यान
ه ه
हिम
पर्ण
न. ગુજરાતી અર્થ |મૂળશબ્દ લિંગ વિભ-વચનવિભક્તિનું રૂપ
નામ 8 घामओ
घट | पुंलिंकग १ | 3 | उ घटाः 9 સોનીનું सुवर्णकार
संबंध सुवर्णकारस्य 10 योरोन तस्कर
तस्कराणाम् injઆગેવાનોમાં
| मषि४२९ नायकेषु 12 | पूंछमथा. लाङ्गेल
साहान | लाङ्कलात् 13 | वेदाने २९ हर्म्य
हाभ्याम 14 पानीमा
| अधि:२५ | यानयोः 15 | मोने
तारक
२ | 3 | भ तारकाणि 16 |१२६ व
3 | 3 | १२ | हिमैः 17/4ii
७ | १ | मषि४२५॥ | पर्णे 18 | भा२। माटे अस्मद् सर्वनाम| ४ | १ | संघहान मह्यम् (4) संधि :
[Marks 101 1) द्रष्टीरथवीरपुरे
11) तीथङ्करा इच्छामः 2) शाखाऽऽशंसते
12) धनेऽभिलाषा 3) भो महावीर !
13) नृपतींस्ताडयति 4) श्रेयांसौ
14) भगवन्मयः 5) शशिन्नत्र
15) मोहजिल्लीला 6) क्षि
16) जिनेषु 7) ल्ल
17) महावीराज्जायते 8) जनाश्चेष्टन्ते
18) त्वग्घस्तौ 9) लीलावतीच्छाया
19) निष्पतति 10) महताङ्गमनम्
20) स गच्छति (5) ३५ :
[Marks 9] 1) किम् - स्त्री. ४, 3 = काभ्यः .. 6) शठ-६, २ = शठयोः 2) इदम् - पुं. १, २ = इमौ |7) इच्छा - ८, १ = इच्छे! 3) इदम् - स्त्री. १, 3 = इमाः |8) शीर्ष - २, २ = शीर्षे 4) कृषीवल - ५, २ = कृषीवलाभ्याम् |9) चन्दनबाला-२, २ = चन्दनबाले 5) अनुज्ञा - 3, १ = अनुज्ञया ** स२६ संस्कृतम् - ५ • उ८ .
परीक्षा-२
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
(6) ५२पोटांनी निशानी तथा सुधारी :
[Marks 411 (A) 1) x, अहं त्वां भाषे ।।
2) x, आराधनया मोक्षमिच्छति यतिः । 3) ४, मोक्षाय भरतः आराधनामाचरति । 4) ४, अहिंसाम् आचरति कुमारपालः नृपतिः । 5) x, आराधनायाः आशां न मुञ्चन्ति प्राज्ञाः । 6) x, हेमचन्द्राचार्य उपदिशति कुमारपालमहिंसाम् । 7) x, त्वम् औषधिं खादसि ।
x, वनादागच्छति सः यतिः । x, दानं स्वर्गं यच्छति ।
[Marks 441 1) x, महता+आडम्बरेण = महताऽऽडम्बरेण | 6) x, हरि + अत्र = हर्यत्र 2) x, ओदने + अपि = ओदनेऽपि | 7) x, च + इच्छा = चेच्छा 3) /
| 8) x, हरी + नाम् = हरीणाम् 4) -
9) x, ताम्+ज्ञात्वा ताज्ञात्वा 5) x, माला + आनीता = मालाऽऽनीता
[Marks 4] 1) x, तेऽपनयन्ति। 4) x, तौ अर्जयतः। 7) x, यूयं ताडयथ । 2) ४, सोऽवतरति। 5) x, अहं निमन्त्रयामि । 8) x, त्वं मुञ्चसि ।
3) x, आवां परिणयावः। 6) x, वयम् अपनयामः ।।9) x, युवां क्षिपथः । (D)
[Marks 411 1) त्वं याचसे। 4) अहं लभे। 7) युवां युध्येथे । 2) ते वेपन्ते । 5) यूयं जायध्वे । 8) तौ म्रियेते ।
3) आवां विन्दावहे। | 6) स मृगयते। |9) वयं शङ्कामहे । (7) 3 3si :
___ [Marks 9]
B 1) पासोमi = कूप - मधि४२९॥, महुवयन 2) ५॥ भाटे = प्रसाद - संग्रहान, मेवयन 3) ने ॥२६ शीतलता - अपान, मेवयन 4) मसूरतीथी = सौन्दर्य - ७२५, मे.वयन 5) ले यन्द्र ७५२ = चन्द्र - अघि४२९, द्विवयन स२८ संस्कृतम् - ५ .४० .
परीक्षा-२
A
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
___B 6) पाउनो भाटे = यान - संप्रहान, अवयन 7) हॉशियारोन = दक्ष - संबंध, बहुवयन 8) मा ___ = लवण - उता, मेवयन
9) जीमोमांथी = शाखा - साहान, बहुवयन (8) ३५:
[Marks 5] 1) आशंसे आशंसावहे आशंसामहे |4) इयम् इमे इमाः आशंससे आशंसेथे आशंसध्वे
इमाम्, इमे/एने इमाः, एनाम्
एनाः आशंसते आशंसेते आशंसन्ते अनया, आभ्याम् आभिः
एनया अस्यै
आभ्यः 2) अभिवादये अभिवादयावहे अभिवादयामहे अस्याः अभिवादयसे अभिवादयेथे अभिवादयध्वे
अस्याः अनयोः, आसाम्
एनयोः अभिवादयते अभिवादयेते अभिवादयन्ते
अस्याम् " आसु
5) कः कौ के 3) सेवे सेवावहे
कम् " कान् सेवसे सेवेथे
केन काभ्याम् कैः
कस्मै " केभ्यः सेवते सेवेते सेवन्ते
कस्य कयोः केषाम् कस्मिन्
" केषु (9) अव्ययोन अर्थ :
[Marks 9] 1) विना - सिवाय 7) ऋते - विना |13) स्वस्ति - ४८या। थामी 2) अलम् - सर्यु |8) किम् - सर्यु |14) पश्चात् - पछी 3) कृतम् - सयुं 9) सृतम् - सर्यु |15) भोस् - है ! 4) सह - साथे | | 10) सार्धम् – साथे |16) कदा - यारे ? 5) साकम् - साथे 11) अमा - साथे |17) नमः - नमस्४२. हो ! 6) धिक् - ७ि२ हो | 12) अन्तरा - क्थ्ये |18) हि - ५२५२, ४
सेवामहे सेवध्व
EEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
कस्मात्
॥
,
स२८ संस्कृतम् - ५
.४१ .
परीक्षा-२ ॐ
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) पूरेली माहिती :
ગુજરાતી ||મૂળધાતુ |ગ | પદ પુરુષ
એક | દ્વિવચન | બહુવચન વચન
અર્થ
ल
111111111
प्रव्रजामः
ભરવું
१०|-3मय | 3 | पूरयति । पूरयतः पूरयन्ति શોષાવું
शुष्
४ | ५२स्मै | १ | शुष्यामि शुष्याव: शुष्यामः ગમવું | रुच् १मात्मने| २ रोचसे रोचेथे रोचध्वे ઓળંગવું
लचे लड्यावहे लवामहे प्रार्थन। ४२वी | प्र+अर्थ १० उमय | 3 प्रार्थयति प्रार्थयतः । प्रार्थयन्ति
शरमा लज्ज् मात्मने| २ | लज्जसे लज्जेथे लज्जध्वे 7 स्पधा ४२वी. स्पर्ध
30 स्पर्धते स्पर्धेते स्पर्धन्ते शोध
| अनु+इष् |४ | ५२स्मै | १ |अन्विष्यामि | अन्विष्यावः | अन्विष्यामः
अनु+इष् ४ | न। ५६लामा | प्रति+दा | १ | " | २ प्रतियच्छसि प्रतियच्छथः | प्रतियच्छथ
આપવું |10|७५२ अस अधि+स्था | १ | " 3 अधितिष्ठति अधितिष्ठतः अधितिष्ठन्ति 11]ीक्षा सेवा प्र+व्र १
प्रव्रजामि | प्रव्रजावः 12 |मोग अव+तृ
अवतरति अवतरतः अवतरन्ति 13 |॥२॥२५वी | आ+शंस् | १ मात्मने| २ | आशंससे | आशंसेथे | आशंसध्वे 14/47 ५७j अव+नम् | १ | ५२स्मै | १ | अवनमामि | अवनमावः | अवनमामः |15 | 140. ५७धू संस् | त्मने | 3 | संसते । संसेते । संसन्ते (2) समां मापेर शहोना योग्य ३५ो 43 पूरेदी यादी ४२या :
1. निर्वृतिं गच्छामः । । 6. अस्मभ्यं मोदकः रोचते । 2. राजा भृत्याय कुप्यति । | 7. जिनः भव्याय कथयति । 3. भरतः श्रावकाय यच्छति । | 8. उपलम् अधितिष्ठन्ति । 4. साधुः संयम स्मरति। 9. गिरनारम् आरोहामः । 5. यतिं स्पृहयथ । स२८ संस्कृतम् - ५ •४२ .
पा-१/१33
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) जूटती विगतो :
નં. |ગુજરાતી | સંસ્કૃત
અર્થ
શબ્દ
1
આ
12 जघां
3 टीक्षा
4 लोभन
5 लयं २
6
સારભૂત 7 वार्ता
8 खावु
9 हेरासर
12 गुस्सो
13 अर्भ
दीक्षा
भोजन नपुंसलिंग
रौद्र
सार
कथा
एतादृश
जिनालय
10 ug त्वदीय
11 संसार
14 तेनुं
15 भेनुं
(4) सुधारो
1) √
2)
✓
एतद्
सर्व
:
(5) ३५ :
भव
क्रोध
दोष
तदीय
यदीय
લિંગ
સ્ત્રીલિંગ
૧
નપુંસકલિંગ ૬
સ્ત્રીલિંગ ८
પુંલ્લિંગ ૫
નપુંસકલિંગ ४
સ્ત્રીલિંગ
૨
વિશેષણ
3
पुंस्सिंग
७
વિશેષણ
४
પુંલ્લિંગ
૫
"1
૧
૨
વિશેષણ
""
1) व्याध - ४ /3
2) अलि - ८ / २
3) निरतिशय - ६ /
१
4) पाणि - २ / २
5) स्तोक - 3 / 9
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
3) ✓
4) X,
सम्प्रतिः सर्वेभ्यो यच्छति
।
5) ×, भरतः भृत्यं सङ्कुप्यति ।
વિભ| એક
ક્તિ વચન
""
-
-
6) J
स्तोकेन
w m
ह
3
- व्याधेभ्यः
अली !
- निरतिशयस्य
- पाणी
8 )
9 )
एषा
सर्वस्य
• ४३
દ્વિવચન
10 ) x
एते
सर्वयोः
दीक्षे !
भोजनयोः
रौद्राभ्याम्
दीक्षे !
भोजने
रौद्रात्
साराय
साराभ्याम्
कथा:
कथाम् कथे एतादृशेन एतादृशाभ्याम् एतादृशैः | जिनालये जिनालययोः जिनालयेषु
त्वदीयाय त्वदीयाभ्याम् त्वदीयेभ्यः
6) x, सम्प्रतेः कथां सर्वेषां कथयति ।
7 ) x, हिमालयपर्वतमारोहन्ति ।
બહુવચન
भवात् भवाभ्याम् भवेभ्यः
क्रोधः
क्रौधौ
दोषम्
दोषौ
तदीयस्य
तदीययोः यदीयाभ्याम् यदीयैः
यदीयेन
2
एता:
सर्वेषाम्
दीक्षाः !
भोजनेषु
रौद्रेभ्यः
सारेभ्यः
x, धमाद् मोक्षं प्रतियच्छति ।
x,
मोक्षं स्मरन्ति यतयः ।
भरताय दीक्षा रोचते ।
क्रोधाः
दोषान्
तदीयानाम्
—
6) उभय - 3 / २
7) कष्ट - १ / 3 - कष्टानि
कथयोः
उभयाभ्याम्
8) कथा - ७/२
9) संसार - ४ / १- संसाराय
48-1/13
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
(6) રૂપ:1. ગર્વિષ્યામિ વિધ્યાવ: વિંધ્યામ: |2. જ્ઞાતિ: જ્ઞાતી જ્ઞાતિયઃ
अन्विष्यसि अन्विष्यथः अन्विष्यथ ज्ञातिम् " ज्ञातीन अन्विष्यति अन्विष्यतः अन्विष्यन्ति ज्ञातिना ज्ञातिभ्याम् ज्ञातिभिः
ज्ञातिभ्यः अनुमन्ये
ज्ञातये अनुमन्यावहे अनुमन्यामहे अनुमन्यसे अनुमन्येथे अनुमन्यध्वे
જ્ઞાતિઃ
" સાલ્યોઃ જ્ઞાતીનામ अनुमन्यते अनुमन्येते अनुमन्यन्ते
જ્ઞાતો " જ્ઞાતિપુ
જ્ઞાત ! જ્ઞાતી ! જ્ઞાતય: ! ) ઓળખાણ - | | ક્યો ધાતુ | ક્યા અર્થમાં | ઉદાહરણ
પૃ વગેરે સ્મરણ | જેનું સ્મરણ હોય તેને દ્વિતીયા | ઉનનું નિનસ્ય વા. | અર્થવાળા ધાતુઓમાં | કે ષષ્ઠી વિભક્તિ લાગે. | મતિ | 2.11 ધાતુમાં | જેને ગમે = જે વ્યક્તિ ખુશ | વીતીય મોઃ રોવતે ગમવાના અર્થમાં થાય તેને ચતુર્થી વિભક્તિ લાગે,
જે વસ્તુ ગમે તેને પ્રથમા લાગે. 3. ક્રોધ, દ્રોહ, ઈર્ષ્યા, | * જેના ઉપર ક્રોધ વગેરે હોય | શ્રેષ્ઠી ફ઼િરાય
અસૂયા આદિ અર્થવાળા તેને ચતુર્થી વિભક્તિ લાગે. | _તિ | ધાતુઓમાં
* ઉપસર્ગ સહિત ધાતુ હોય તો શ્રેષ્ઠી ડુિરં સક્ષ્યતિ
દ્વિતીયા વિભક્તિ લાગે અને * અજીવ વસ્તુ હોય તો | શ્રેષ્ઠી તો કુષ્યતિ |
સપ્તમી વિભક્તિ લાગે. 4 | પૃ દેવાદાર હોવું-અર્થમાં દેવાદાર વ્યક્તિને પ્રથમા | રિ: રામાય શત
લેણદાર વ્યક્તિને ચતુર્થી અને | નિષ્ઠાન ધારયતિ |
દેવાની વસ્તુને દ્વિતીયા લાગે. 5. પ્રતિ + રા
“...ના બદલામાં આપવું એ | તિન્નેગ્રો માથાન ધાતુના અર્થમાં અર્થમાં આપવાની વસ્તુને | પ્રતિયસ્કૃતિ
દ્વિતીયા વિભક્તિ લાગે અને બદલામાં લેવાની વસ્તુને પંચમી વિભક્તિ લાગે.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૪૪ ૦
પાઠ-૧/૧૩
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) छूटती विगत :
नं.
1
અર્થ
ધાતુ
| तिरस्कार ४२वो अव + धीर्
खानन्ह पाभवो अभि+नन्द्
2
3 आठवु
4
તૃપ્ત થવું
ક્ષમા કરવી
ચિત્ર દોરવું
5
6
7 शोधधुं
8
લજ્જા પામવી
9 संभाजवं
10 पूर
11 भ
12 जोलवु
13 स धुं
14 द्रोह वो
15 सिंय
16 तोल
(2) zila :
उत्+स्था ૧
तृप्
४
क्षम्
૧ |આત્મને ૨
वि+लिख् ६ પરમૈ
अनु+इष् ४
लज्ज्
तन्त्र्
पूर्
जिम्
ગણ
પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
१० आत्मने २ अवधीरयसे अवधीरयेथे अवधीरयध्वे ૧ પરમૈ 3 अभिनन्दति अभिनन्दतः अभिनन्दन्ति
૧
3
द्रुह
सिच्
तुल्
1. वाक् + सु
2. निर् + कृष्
7.
उद् + ज्वलम्
8. उर्वी + छत्रम्
9. त्वत् + शासनम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
3. अलम् + कारः
4. जलमुच् + भ्याम् 5. उद् + नीयते
6. निर् + पक्ष:
वद् ૧
नी
૧
४
૬
૧૦૦ ઉભય
=
=
=
=
""
૬ |આત્મને ૧
૧૦
૧૦૦ ઉભય
૧ પરસ્ત્રે
=
1
=
""
""
""
""
"
NM Mmmm m
37
""
૨
3 अन्विष्यति अन्विष्यत: अन्विष्यन्ति
3
૨
૧
૨
3
૧
૨
उत्तिष्ठामि उत्तिष्ठावः
तृप्यति
तृप्यतः
क्षमसे
क्ष
विलिखसि विलिखथः विलिखथ
लज्जे लज्जाव
तन्त्रयते
तन्त्रयेते
पूरयसि
जेमामि
• ४५०
वाक्षु
निष्कृष्
अलङ्कारः
जलमुग्भ्याम् उन्नीयते
निष्पक्ष:
उत्तिष्ठामः
तृप्यन्ति
क्षमध्ये
पूरयथ:
जेमाव:
वदथः
नयतः
उज्ज्वलम्
उर्वीच्छत्रम्
त्वच्छासनम्
लज्जामहे
तन्त्रयन्ते
वदसि
नयति
द्रुह्यामि
द्रुह्याव: द्रुह्यामः
सिञ्चसि सिञ्चथ: सिञ्चथ
पूरयथ
जेमाम:
तोलयति तोलयतः तोलयन्ति
वदथ
नयन्ति
पाठ-१/१४
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) छूटती विगत :
નં. તૃતીય પુરુષ મૂળધાતુ
खे.व.
1 तुदति
2
प्रहरति
3
दारयति
4 निर्दिशति
5 वेपते
| याचते
युध्यते
मृगयते
गर्जति
10 अपेक्षते
11 मुह्यति
12 अवनमति
16
7
8
19
13 प्ररूपयति
14 स्पृहयति
15 उञ्छति
16 विमृशति
तुद्
प्र+ह
दृ
निर्+ दिश्
वेप्
याच्
युध्
मृग्
गर्ज्
अप + ईक्षु
मुह
अव+नम्
प्र+रूप्
स्पृह
उञ्छ्
वि+मृश्
પદ
પરમૈ
तुदावः
तुदामः
૧ दामि प्रहरसि प्रहरथ: प्रहरथ
दारयति दारयतः
दारयन्ति
निर्दिशसि निर्दिशथः निर्दिशथ
वेपते
वेपे
वेपन्ते
याचे याचावहे याचामहे
પરઐ | ૧
૧
आत्मने १ ૧
પરઐ | ૪
ર
युध्यते युध्येते युध्यन्ते मृगयसे मृगयेथे मृगयध्वे गर्जामि गर्जाव: गर्जाम: अपेक्षे अपेक्षावहे अपेक्षामहे मुह्यसि मुह्यथः मुह्यथ अवनमति अवनमतः अवनमन्ति प्ररूपयामि प्ररूपयावः प्ररूपयामः स्पृहयसि स्पृहयथः स्पृहयथ उञ्छति उञ्छतः उञ्छन्ति
૧
3
ઉભય |૧૦
૧
૧૦
૨
3
૨ विमृशसि विमृशथः विमृशथ
"
૧ ૨
ઉભય |૧૦| ૩
""
22
परस्मै ૨ આત્મને ૧ 3
૧ ૧
23
ગણ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન
33
""
m
""
પરઐ | ૬
૬
M
४ 3
|૧૦| ૨
WW
3. त्वया सह दीक्षां लभे ।
4. धर्ममन्तरा न सुखम् ।
5. सिद्धेन सदृश: वस्तुतस्त्वम् । 6. नेमिनाथाय नमः ।
7. सर्वेभ्यः स्वस्ति ।
(4) કૌંસમાં આપેલા શબ્દના યોગ્ય રૂપો વાપરી પૂરેલી ખાલી જગ્યા :
1. सृतं पापेन ।
2. महावीरेण विना न मे जीवनम् ।
8. बालाय माता हितमिच्छति ।
9. न कोऽपि त्वद् भिन्नोऽस्ति ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ४६ •
पाठ-१/१४
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
સંબોધન
P
કર્તા
કર્મ
| धेनूनाम्
< Pam G <
शट
m
संजय ।
(5) पूटती वित :न. |नम भूण/मिति सिंग | नाम | मे.व.] द्वि.व. | प.. 3 नपुंसलिंग ४२९५ | पुष्पेण | पुष्पाभ्याम् | पुष्पैः
मधु ! | मधुनी ! | मधूनि ! अश्रु | अश्रुणी | अश्रूणि
वारि | वारिणी | वारीणि पुंल्दिा | संग्रहान] वह्नये | वह्निभ्याम् | वह्निभ्यः नपुंससिंग अपि४२५॥फले | फलयोः | फलेषु स्त्रीलिंग | संबंध | धेनोः | धेन्वोः |
४२९॥ ऋद्धिना ऋद्धिभ्याम् | ऋद्धिभिः
કર્તા रजनी | रजन्यौ | रजन्यः | संग्रहान | मतये | मतिभ्याम् | मतिभ्यः | संबोधन उद्योग ! | उद्योगौ ! |उद्योगाः !
शठस्य शठयोः | शठानाम् नपुंसलिंग धर्म । क्षेत्रम् | क्षेत्रे | क्षेत्राणि शीर्ष | " मघ४२४/ शीर्षे | शीर्षयोः | शीर्षेषु
वायस ५ | पुंल्सिंग अपान वायसात् वायसाभ्याम् वायसेभ्यः 16 |वाइन| यान | 3 नपुंसलिंग ७२९॥ | यानेन | यानाभ्याम् | यानैः (6) सुधारो :
1. x, सर्वेभ्यो जिनेभ्यो नमः । 9. x, धिक् पापम्, यो हिंसां करोति । 2. x, धर्माद् मोक्षः जायते। | 10. x, अहं सिद्धेस्तुल्यः । 3. x, आशायाः दुःखं जायते । 11. x, सृतं पापेन जीवनेन । 4. x, श्रावको धर्मे स्निह्यति । | 12. x, नेत्रेण काणोऽपि एषः सज्जनः । 5. x, घटाद् जलं संसते। | 13. x, न जलमधितिष्ठामि । 6. x, दोषाद् भयं जीवानाम् । | 14. x, मोक्षाय स्पृहयामि अहम् 7. x, पित्रा सार्धं गच्छामि। |15. x, अहं मम दोषे कुप्यामि । 8. x, संसारे धनमन्तरा न
__ कोऽपि स्वजनः । સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ .४७.
8416-१/१४७
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
(7) छूटती विगत :
नं.
565
1
सूद
રસોઈયો
2 निरतिशय श्रेष्ठ
3 ज्योत्स्ना यांनी
4 तस्कर ચોર
વિદ્યાર્થી
ઘડો
17
શબ્દ સામાન્ય વિભ લિંગ
અર્થ
घट
शर
8 शव
9 शिशिर 10 सौदर्या
छात्र
11 सङ्घ 12 ध्वनि
13 प्रमदा
14 प्रभूत
15 वसुधा
16 अगद
2.
(8) ३५ :
1.
ये
નામ | એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
सूदेभ्य:
पुंस्सिंग अपादान सूदात् सूदाभ्याम् ८ विशेष संशोधन निरतिशय! निरतिशयौ ! निरतिशयाः ૩ | સ્ત્રીલિંગ ४२९| ज्योत्स्नया ज्योत्स्नाभ्याम् ज्योत्स्नाभिः ७ पुंल्लिंग अधि२९ तस्करे तस्करयोः तस्करेषु छात्रौ छात्रान्
22
ર
કર્મ छात्रम्
४
સંપ્રદાન घटाय
घटेभ्यः
૧
કર્તા शरः
शराः
૬ નપુંસકલિંગ સંબંધ शवस्य
शवानाम्
८ पुंल्लिंग संबोधन शिशिर !
शिशिराः !
૫
सौदर्याभ्यः
सङ्घाभ्याम्
सङ्घैः
33
स्त्रीलिंग अपाधान सौदर्यायाः ૩ | પુંલ્લિંગ કરણ सङ्खेन अधिध्वनौ दुवान स्त्री ४ स्त्रीलिंग संप्रधान प्रमदायै ઘણું બધું | ૧ | વિશેષણ
અવાજ
७
ध्वन्योः ध्वनिषु
કર્તા
प्रभूतः
પૃથ્વી
ર સ્ત્રીલિંગ
ઔષધ
यसे
डयते
બાણ
મડદું
પાનખર
બહેન
સંઘ
"
""
डयावहे
डयामहे
डयेथे
यध्वे
sed डयन्ते
प्रमदाभ्याम् प्रमदाभ्यः
प्रभूतौ
प्रभूताः
કર્મ वसुधाम् वसुधे
वसुधाः
૬ પુંલ્લિંગ | સંબંધ अगदस्य अगदयोः
अगदानाम्
4.
विजावहे विजामहे
विजे विजसे विजेथे विजध्वे विजते विजेते विजन्ते
3. निष्कृषामि निष्कृषाव: निष्कृषामः
निष्कृषसि निष्कृषथः निष्कृषथ
निष्कृषति निष्कृषत: निष्कृषन्ति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
5.
अश्रुणा
अश्रुणे
अश्रुणः
11
अश्रुण अश्रु ! अश्रो !
• ४८०
अश्रु अश्रुणी अश्रूणि
11
11
11
रजनी
रजनीम्
घटाभ्याम्
शरौ
रजन्या
रजन्यै
रजन्याः
"
रजन्याम् रजनि !
शवयोः
शिशिरौ !
सौदर्ययोः
अश्रुभ्याम् अश्रुभिः
11
अश्रुभ्यः
11
"
अश्रुणोः
अश्रूणाम् अश्रुषु
"
अश्रुणी ! अश्रूणि !
रजन्यौ
रजन्यः
11
रजनी:
रजनीभ्याम् रजनीभि:
11
रजनीभ्यः
11
रजन्योः रजनीनाम्
रजनीषु रजन्यः !
पाठ-१/१४
11
रजन्यौ !
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) કર્તિરિ, કર્મણિ વાક્ય :
કર્તરિ ગુજરાતી વાકય
દા.ત.: અમે બે માંગીએ છીએ.
1
તું અવજ્ઞા કરે છે.
अवमन्यसे
2 |અમે બધાં વિદ્યમાન છીએ.
3 તેઓ સ્પર્ધા કરે છે.
તમે બે ઓળંગો છો.
5 |અમે બે ચિત્ર દોરીએ છીએ.
કર્મણિ | કર્તરિ | કર્મણિ ગુજરાતી વાકય | સંસ્કૃત વાકય સંસ્કૃત વાકય અમારા બે દ્વારા प्रार्थयावः आवाभ्यां
મંગાય છે. आवाम् प्रार्थ्यते તારા દ્વારા અવજ્ઞા
त्वम्
त्वया કરાય છે.
अवमन्यते અમારા દ્વારા
वयं अस्माभिः થવાય છે. विद्यामहे विद्यते તેઓ દ્વારા સ્પર્ધા કરાય છે. स्पर्धन्ते स्पर्ध्यते તમારા બે વડે युवां युवाभ्यां ઓળંગાય છે. लोथे लच्यते અમારા બે દ્વારા आवां आवाभ्यां ચિત્રો દોરાય છે. વિત્રિરવાવ: || विलिख्यते તેના દ્વારા
સ:
तेन શોધાય છે अन्विष्यति अन्विष्यते તમારા વડે બદલામાં यूयं युष्माभिः
અપાય છે. प्रतियच्छथ प्रतिदीयते મારા વડે
अहं
मया દીક્ષા લેવાય છે.
प्रव्रज्यते તે બે દ્વારા
ताभ्याम् ઉપર બેસાય છે. | મતિષ્ઠત: | મધળી તે તારા વડે આરોહણ | ત્વમ્ त्वया
કરાય છે. आरोहसि आरुह्यते અમારા દ્વારા
वयं अस्माभिः નિમંત્રણ અપાય છે.| નિમન્નયામ: निमन्त्र्यते | તેઓ વડે નાશ
કરાય છે. निषूदयन्ते निषूद्यते
6 તેિ શોધે છે.
7 |તમે બદલામાં આપો છો.
8 |હું દીક્ષા લઉ છું.
प्रव्रजामि
9
તે બે ઉપર બેસે છે.
10 તું આરોહણ કરે છે.
અમે નિમંત્રણ
આપીએ છીએ. 12 તેિઓ નાશ કરે છે.
ધિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૪૯ ૦
પાઠ-૧/૧૫
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્તરિ ગુજરાતી વાકય
13 |તમે બે તિરસ્કાર કરો છો.
14 |અમે બે અભિવાદન
કિરીએ છીએ. 15 તે આગ્રહ કરે છે.
16 |તમે રમો છો.
यय
17 હુિં ઝરું છું.
अहं
स्रस्यते
18 તે બે વખાણે છે.
19 તું આશા રાખે છે.
કર્મણિ | કર્તરિ | કર્મણિ ગુજરાતી વાક્ય | સંસ્કૃત વાયા સંસ્કૃત વાકય તમારા બે દ્વારા | યુવાન્ |
युवाभ्याम् તિરસ્કાર કરાય છે. | અવધીરથે | અવધર્થત
અમારા બે વડે आवाम् आवाभ्याम् અભિવાદન કરાય છે. મવદ્રિયવ:| મવદ્યતે.
તેના વડે | : અનુષ્યતે | તેને અનુષ્યતે આગ્રહ કરાય છે. તમારા વડે
युष्माभिः રમાય છે. रमध्ये रम्यते મારા વડે
मया ઝરાય છે. संप्रे તે બે વડે
ताभ्यां વખાણાય છે. शंसतः शस्यते તારા વડે
त्वम्
त्वया આશા રખાય છે. अपेक्षसे अपेक्ष्यते અમારા બે વડે आवाम् आवाभ्याम् ઈચ્છાય છે. इच्छावः इष्यते તમારા બે વડે
युवाभ्याम् વસાય છે. वसथः उष्यते તેઓ દ્વારા છોડાય છે. त्यजन्ति त्यज्यते મારા વડે
अहं
मया ભણાય છે. पठामि पठ्यते અમારા બે દ્વારા आवां आवाभ्यां બબડાય છે. जल्पावः जल्प्यते તારા વડે
त्वया નિંદાય છે.
निन्द्यते તે બે વડે
ताभ्यां ઈચ્છાય છે. वाञ्छतः वाञ्छते
युष्याभिः ક્ષય પમાય છે. क्षयथ क्षीयते
20 |અમે બે ઈચ્છીએ છીએ.
21 |તમે બે વસો છો.
युवां
22 તેિઓ છોડે છે.
23 હું ભણું છું.
24 |અમે બે બબડીએ છીએ.
25 તું નિંદે છે.
त्वं
निन्दसि
26 Jતે બે ઈચ્છે છે.
27 તમે ક્ષય પામો છો.
તમારા વડે
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
પાઠ-૧/૧૫
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) કર્તરિ / કર્મણિ વાક્ય :
સંસ્કૃતિ | સંસ્કૃત ગુજરાતી | ગુજરાતી કર્તરિ વાકય કર્મણિ વાકય | કર્તરિ વાકય | કર્મણિ વાકય यूयं निर्गच्छथ | યુપ: નિતે | તમે નીકળો છો. તમારા વડે નીકળાય છે. तौ अवतरतः । તાગ્રામ અવતીર્યત | તે બે ઓળંગે છે. | તે બે વડે ઓળંગાય છે. अहम् अर्जामि મયા મર્થત | હું કમાઉં છું. | મારા દ્વારા કમાવાય છે. युवां तुदथः । યુવાખ્યાં સુદ્યતે | તમે બે પીડો છો. તમારા બે વડે પીડાય છે.'
स मन्यते તેના મતે | તે માને છે. | તેના વડે મનાય છે. आवां वर्धावहे आवाभ्यां वृध्यते અમે બે
અમારા બે દ્વારા
વધીએ છીએ. વધાય છે. त्वं शोभसे त्वया शुभ्यते તું શોભે છે. | તારા દ્વારા શોભાય છે.
ते क्षमन्ते તૈ: ક્ષત્તેિ | તેઓ ખમાવે છે. શું તેઓ વડે ખમાવાય છે. 9 | वयं भाषामहे પ્રશ્ન: માધ્યતે |અમે બોલીએ છીએ. અમારા દ્વારા બોલાય છે.
यूयं वर्तध्वे યુષ્યબિ: કૃત્યતે | તમે થાઓ છો. | તમારા દ્વારા થવાય છે. तौ सहेते તામ્યાં સાત | તે બે સહન કરે છે.' તે બે વડે સહન
કરાય છે. अहं दारयामि | मया दीर्यते હું ફાડું છું. | મારા દ્વારા ફડાય છે. 13 યુવા ૩પતિશથઃ | યુવાખ્યામ્ ૩પતિશ્યો! તમે બે ઉપદેશ તમારા બે વડે
આપો છો. ઉપદેશ અપાય છે. स त्रुटति तेन त्रुट्यते તે તૂટે છે. તેના વડે તૂટાય છે. is | માવાં તૃણાવ: आवाभ्यां तृप्यते અમે બે તૃપ્ત અમારા બે વડે તૃપ્ત
થઈએ છીએ. થવાય છે. 16 | ત્વમ્ Mસિ त्वया उत्थीयते
તારા દ્વારા ઊઠાય છે. ते प्रहरन्ति તૈઃ પ્રક્રૂિયતે | તેઓ પ્રહાર કરે છે.. તેઓ દ્વારા પ્રહાર
કરાય છે. 18 | વયમ્ અનુસરીમ: | સ્મામ: અનુપ્રિતે અમે
અમારા દ્વારા
અનુસરીએ છીએ. અનુસરાય છે. 19 |યૂયમ્ મનન્થ |યુષ્માપ: મનન્દો | તમે અભિનંદો છો. તમારા દ્વારા
અભિનંદાય છે. |20 | તૌ મૃતે | તામ્યાં પૃથd L. તે બે શોધે છે. તે બે વડે શોધાય છે.
T
स्वया उत्थायत
dI650
17 |
સિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૧ પ૧ હે
પાઠ-૧/૧૫9
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
याच्
(3) आपेल यातुन तरि ३५नी सामे ते ४ [= ते ४ वयन + पुरुषuj]
કર્મણિ રૂપ કે કર્મણિ રૂપની સામે તેવું જ કર્તરિ રૂ૫ - 1. भवति - भूयते | 9. सरति - स्रियते 2. भण्येते - भणतः 10. नश्यति - नश्यते 3. नयन्ति - नीयन्ते | 11. तुष्यति - तुष्यति 4 तिष्ठति - स्थीयते | 12. माद्यति - माद्यते 5. खाद्यते - खादति | 13. क्षुभ्यति - क्षुभ्येते 6. गच्छतः - गम्येते 14. लिख्यते - लिखतः 7. पश्यामः - दृश्यामहे
15. कृषसि - कृष्यसे 8. दीयेथे - यच्छथः (4) पूती विगतो :- (भाल प्रयोगना ३५) ક્રમ ધાતુ ગુજરાતી અર્થ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન 1 शङ्क
|शं. ४२वी | २ | शङ्ग्यसे | शयेथे | शक्यध्वे માંગવું
याच्यते | याच्येते | याच्यन्ते लभ् મેળવવું
लभ्यसे लभ्येथे | लभ्यध्वे मुच् (मुञ्च्) |भू
मुच्ये | मुच्यावहे | मुच्यामहे दण्ड् દિડવું
| दण्ड्यते | दण्ड्येते | दण्ड्यन्ते क्षिप् ફિંકવું २ | क्षिप्यसे | क्षिप्येथे | क्षिप्यध्वे कुस् ભેટવું
कुस्ये | कुस्यावहे | कुस्यामहे વિચારવું चिन्त्यसे | चिन्त्येथे | चिन्त्यध्वे प्रति+आ+गम् |पा मावj | 3 | प्रत्यागम्यते | प्रत्यागम्येते प्रत्यागम्यन्ते
अव+नम् नभी ५७j २ | अवनम्यसे | अवनम्येते | अवनम्यध्वे 11 | ईक्ष જોવું | 3 | ईक्ष्यते । ईक्ष्यते । ईक्ष्यन्ते 12 | प्र + ईक्ष निरीक्ष | १ | प्रेक्ष्ये । प्रेक्ष्यावहे | प्रेक्ष्यामहे
अपेक्षा रामवी/ 3 | अपेक्ष्यते | अपेक्ष्येते | अपेक्ष्यन्ते परि + ईक्ष् परीक्षा ४२वी | २ | परीक्ष्यसे | परीक्ष्येथे | परीक्ष्यध्वे 15 | बुध् જાણવું | १ | बुध्ये | बुध्यावहे बुध्यामहे 16 | वन्द् વંદવું | १ | वन्द्ये | वन्द्यावहे | वन्द्यामहे
साई ४२j | २ | क्षाल्यसे | क्षाल्येथे | क्षाल्यध्वे * A२८ संस्कृतम् - ५ • ५२ •
पा8-१/१५
Poo a
चिन्त
अप + ईक्ष्
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમ ધાતુ |ગુજરાતી અર્થ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન | 18 अप + नी २ ७२j | अपनीयते | अपनीयेते | अपनीयन्ते | 19 | अधि + गम् |भगवq | २ | अधिगम्यसे | अधिगम्येथे | अधिगम्यध्वे | 20 | नम्न म | १ | नम्ये | नम्यावहे | नम्यामहे (5) रिवाज्यो :
1. आवाभ्यां जिनः अर्च्यते। | 9. जिनेन गौतमः सान्त्व्यते । 2. तेन कथा कथ्यते ।
10. तस्करेण धनानि चोर्यन्ते । 3. ताभ्यां सदागमः चिन्त्यते। | 11. नृपतिना असत्यं घोष्यते । 4. मया दुष्टः दण्ड्य ते । 12. युष्माभिः ओदनः तोल्यते । 5. अस्माभिः अधमाः पीड्यन्ते । | 13. युवाभ्यां शरीरं भूष्यते । 6. तैः सवे वर्ण्यन्ते ।
14. तैः जिनः पूज्यते । 7. आवाभ्याम् उदधिः तीर्यते । | 15. ताभ्याम् इषवः अस्यन्ते ।
8. तेन धनं हियते । (6) संप्रसा२९॥ ३५ :तृतीयपुरुष मे.व.
तृतीयपुरुष मे.व. नं. भूपधातु | तर ३५ । અર્થ
કર્મણિ રૂપ वष्टि ઈચ્છવું
उश्यते वयति વણવું
ऊयते व्ययति ઢાંકવું
वीयते ह्वयति
બોલાવવું श्वयति જવું
शूयते वदति
उद्यते स्वपिति સૂવું
सुप्यते जिनाति હીન થવું, ઘટવું जीयते विचति | गj, छत२
विच्यते पृच्छति |11 | व्रश्च्
वृश्च्य ते સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ .५3.
पाठ-१/१५
ગણ
हूयते
બોલવું
I rooooory w w w
पृच्छ्य
ते
પૂછવું કાપવું.
वृश्चति
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. મૂળધાતુ
12 | भ्रस्ज् [भ्रज्ज्]|
13 ग्रह
14 व्यध्
(7) ४वाजो :
नं.
1
2
3
4
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
तृतीयपुरुष खे.व. કર્તરિ રૂપ
ग्रन्थ्
बन्ध्
મૂળધાતુ | કર્તરિ રૂપ
अञ्ज्
अनक्ति
भञ्ज्
भनक्ति
रज्
रजति
सज्
सजति
स्वज्
स्वजते
दंश्
दशति
ध्वंस्
ध्वंसते
भ्रंश्
र्तृह
स्रंस्
भृज्जति
गृह्णाति
विध्यति
मन्थ्
स्कन्द्
स्तम्भ्
इन्ध्
उन्द्
(8) खोजमाए :
भ्रश्यति
हति
स्रंसते
ग्रथ्नाति
बध्नाति
मनात
स्कन्द
स्तम्भते
इन्द्धे
उनत्ति
1) संयुक्त व्यंन 2) दीर्घस्वर
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
અર્થ
ભૂંજવું
ગ્રહણ કરવું
વીંધવું
અર્થ
આંજવું
ભાંગવું
રાગી થવું
આસક્ત થવું
ભેટવું
ડંખ મારવો
નષ્ટ થવું
ભ્રષ્ટ થવું
હિંસા કરવી
ઝરવું
ગૂંથવું
બાંધવું
મથવું, વલોવવું
કૂદવું
થંભી જવું
સળગવું
પલાળવું
• ५४.
ગણ
हु
८
४
ગણ
७
6
૧
૧
ह्
૧
૧
४
૧
૧
८
૯
८
૧
૧
७
तृतीयपुरुष जे.व. કર્મણિ રૂપ
भृज्ज्यते
गृह्यते
विध्यते
કર્મણિ રૂપ
अज्यते
भज्यते
रज्यते
सज्यते
स्वज्यते
दश्यते
ध्वस्यते
भ्रश्यते
तृह्यते
स्रस्यते
ग्रथ्यते
बध्यते
मथ्यते
स्क
स्तभ्यते
इध्यते
उद्य
पाठ-१/१५
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्वश्वौ
3) स्व इ - उ 4) अञ्च्, अङ्ग्, भङ्ग्, रञ्ज, सङ्ग्, स्व, दंश्, ध्वंस्, शंस्, भ्रंश्,
संस्, ग्रन्थ्, बन्ध्, मन्थ्, स्कन्द्, स्तम्भ, इन्ध्, उन्द्, 5) १०भो गए। (9) ३५ :1. श्वश्रूः
श्वश्वः श्वश्रूम्
श्वश्रूः श्वश्वा श्वश्रूभ्याम्
श्वश्रूभिः श्वश्त्रै
श्वश्रूभ्यः श्वश्वाः श्वश्वोः
श्वश्रूणाम् श्वश्वाम्
श्वश्रूषु श्वश्रु ! श्वश्वौ ! श्वश्वः !
भ्राता
भ्रातरौ
भ्रातरः
भ्रातरम्
भ्रातरौ
भ्रातृन्
भ्रातृभ्याम्
भ्रात्रा भ्रात्रे भ्रातुः
भ्रातृभिः भ्रातृभ्यः
भ्रात्रोः
"
भ्रातरि भ्रातः!
भ्रातृणाम् भ्रातृषु भ्रातरः !
भ्रातरौ !
* स२८ संस्कृतम् - ५
• ५५ •
पा-१/१५
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) तरिवाज्योनुं भामा ३५iत२९॥ :
1. गौतमेन जिनो मिल्यते। 6. यक्षया धर्म इष्यते । 2. सम्प्रतिना प्रतिमा सृज्यते । 7. महावीरेण जिनेनोपदेशः दीयते । 3. भरतेन सर्वे क्षम्यन्ते । 8. तेनाऽहं कथां कथ्ये । 4. तेन अहं ताइये।
9. मया जिनालयो गम्यते । 5. मया तौ नीयते । (2) मशिनुं तरिभा ३५iत२५ :
1. अहं प्रतिमां जिनालयं नयामि ।। 6. सः जिनाय धनानि अर्पयति । 2. सः न कमपि तुदति । 7. त्वं छात्रान् गणयसि । 3. जिनः न कुत्राऽपि लुभ्यति । | 8. अहं दोषान् मुञ्चामि । 4. अहं चन्दनं वहामि । 9. सः उपविशति ।
5. सुलसा महावीरं जिनं गौतमं च पूजयति । (3) पूटती विगतो :न. भूपधातु | અર્થ ગણપુરુષ એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન 1 |भ्रम् मम १ | १ अभ्रमम् अभ्रमाव अभ्रमाम
अहसः | अहसतम् अहसत परित्यज् છોડવું
पर्यत्यजत् | पर्यत्यजताम् | पर्यत्यजन् प्रति+आ+गम् પાછા ફરવું
प्रत्यागच्छत् |प्रत्यागच्छताम् प्रत्यागच्छन् क्षिप् ફેંકવું
अक्षिपः । अक्षिपतम् । अक्षिपत મૂકવું
अमुञ्चम् | अमुञ्चाव अमुञ्चाम
૧૦ ૨ अताडयः | अताडयतम् | अताडयत आ + ह्वे બોલાવવું
आह्वयत् । आह्वयताम् | आह्वयन् સહન કરવું | ૧ | ૧ असहे | असहावहि | असहामहि आ + शंस् | ७j | १ | १ आशंसे | आशंसावहि | आशंसामहि | अनु + रुध् | मायड ४२वो | ४ | २ |अन्वरुध्यथाः अन्वरुध्येथाम् अन्वरुध्यध्वम् 12 | प्रति + दा समय माप| १ | 3 | प्रत्ययच्छत् | प्रत्ययच्छताम् | प्रत्ययच्छन् 13 लङ्घ ઓળંગવું | १ | २ | अलङ्घथाः | अलङ्केथाम् | अलङ्घध्वम् 14 | त्रस् । त्रास | ४ | 3 | अत्रस्यत् । अत्रस्यताम् | अत्रस्यन् 15 | डी
ઊડવું | १ | १ | अडये | अडयावहि | अडयामहि
*** स२६ संस्कृतम् - ५ .५६ . 8416-१/१६४
હસવું
મારવું
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) ખૂટતી વિગત :
નં.
રૂપ |મૂળધાતુ
1
પેપ્થેથામ્
પ્ (ઽવ્ઝ)
2
अन्वैष्याव अनु + इष् |3 |ચ્ गण्
4 ગાયેતામ્ નમ્ (ગા)
5 આર્દ્રતામ્ અન્
6
अचिन्तयत् चिन्त्
7
अजेमाव जिम्
8
अजल्पतम् जल्प्
9 ताड्येथे तड्
10 |સમાવિશત્ સમ્+આ+વિશ ૬ |પરૌં
11 |પ્રાક્ષિપતામ્|પ્ર + क्षिप्
૬
12 |ઞપનય
અપ + नी
૧
13 | અવાતનું |ઞવ +
૧
14 |નિરા∞મ્ નિર્ + ગમ્
૧
૧ આત્મને ૨
૧
15 સહધ્વમ્ |સદ્ 16 અવન્દ્રામવિન્દ્ 17 |ઞવામચે |ઝવ + મન્ 18|ઙયન્તામ્ |ડી
(2) ખૂટતી વિગત :
નં.
ગુજરાતી અર્થ
હું વિદ્યમાન હતો.
1
2 તેઓએ અવજ્ઞા
કરી હતી.
ગણ પદ પુરુષવચન કાળ/અર્થ ૨ |હ્ય. ભૂ.કા.
૬ |પરૌં | ૨
,,
,,
૨
તારા દ્વારા આગ્રહ
કરાયો.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૪
૧૦૦ ઉભય ૧ ૪ આત્મને ૩
૧ | પરઐ
૧૦૦
૧ | પરસ્ત્ર
૪
૧
ઉભય
૧
|૧૦| ઉભય
3 તેઓદ્વારાસંભાળાયું. |તર્ 4 અમે બેએદેખાડ્યું.
5 તેણે પૂર્યું.
6
7
,,
पूर्
તેઓ દ્વારા લગ્ન કરાયા. પરિ+ની
""
93
39
39
,,
,,
૪ ૦ ૩ ૩ જ ઈં છે ત્ય
""
જી જી જી જ જ જી જી »
૧
૧
૧
૧
૩
૧
જ જ ન જ જી જી જી
૭ ૫૭ ૭
૨
૧
૨
૧
૧
આજ્ઞાર્થ
,,
૩
તમે બે બબડ્યા હતા.
૨ વર્તમાનકાળ તમે બે મરાઓ છો.
હ્ય. ભૂ.કા.
,,
22
હ્ય. ભૂ.કા. તે બેએ પૂછ્યું હતું. તેણે વિચાર્યું.
,,
અમે બે જમ્યા હતા.
અર્થ
તમે બે ઈચ્છાયા હતા. અમે બેએ શોધ્યું હતું.
37
હું ગણું. [ઇચ્છા]
તે બે ઉત્પન્ન થાઓ.
હ્યુ. ભૂ.કા.
33
તેણે આદેશ કર્યો હતો.
તે બેએ ફેંક્યું હતું.
આજ્ઞાર્થ તું દૂર કર.
હ્ય. ભૂ.કા. તેઓએ ઓળંગ્યું.
22
હું નીકળ્યો હતો.
આજ્ઞાર્થ તમે સહન કરો.
મૂળધાતુ
રૂપ
ગણ
પદ
પુરુષ વચન કાળ/અર્થ
भू
૧
अभवम् ૧ |પરઐ | अव + मन् अवामन्यन्त ૪ આત્મને ૩
અમે વંદન કર્યા હતા.
મેં અવજ્ઞા કરી હતી.
આજ્ઞાર્થ તેઓ ઊડો.
તૈ: અતન્ત્રત્ત ૧૦ આત્મને ૩ निर्+दि निरदिशाव ૬ |પરૌં | ૧
૩
अपूरयत् |૧૦| ઉભય તૈ: પર્વનીયત/ ૧ /પરઐ | ૩ अनु+रुध् त्वया ૪ |આત્મને ૩
अन्वरुध्यत
૧
૩
૧
ه ل م م م
૨
૧
૧
૧
હ્ય. ભૂ.કા.
""
:::::
પાઠ-૧/૧૭
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
न.३५
અર્થ
वृध्
به
می
न. | गुतीमर्थ | રૂપ ગણ પદ પુરુષ વચન કાળ,અર્થ 18 तनाव अभि+वाद् तेन अभ्यवाद्यत १०ात्मने| 3 | १ |4. (भू.51.
अभिवाहन रायु. 9 में ति२२७॥२ यो. अव+धीर् अवाधीरये |१०| " | १ | १ | " |10 | तमा। द्वा२। नाणी | निर्+ गम् |निरगम्यत |१|५२स्मै | 3 | १ | वायुं.
युष्माभिः (3) पूटती विगत :- [३५मां से पुरुष डोय ते पुरुषमा यो वयन u.] સાદો | भूप | अर्थ
। ५ ५ मे | दि |
ધાતુ. કાળ દ |ષ વચન | વચન | વચન 1 अशोभेताम् शोमj शुभ द.म.स.१ .५.3 अशोभत अशोभेताम अशोभन्त अन्वसरः અનુસરવું अनु+सृ
|२|अन्वसरः अन्वसरतम् अन्वसरत 3 अवर्धथाः qug
१ .५.२ अवर्धथाः अवर्धेथाम् अवर्धध्वम् 4 |उत्तिष्ठताम् |818j
| उत्तिष्ठतु | उत्तिष्ठताम् | उत्तिष्ठन्तु अभिनन्दामः अमिन अभि+नन्द्/ 4.t.
अभि- | अभि- | अभि
नन्दामि | नन्दावः नन्दामः 6 प्राहरताम् प्रहार ४२वा प्र+ह . . .|१|
प्राहरत् । प्राहरताम्
प्राहरन् 7 प्रत्यागच्छतात् पा४ ३२j प्रति+आ+ | भावार्थ
प्रत्याग- प्रत्याग- प्रत्यागच्छतात् च्छताम्
च्छन्तु 8 यतामहै प्रयत्न ४२वो/ यत्
मा.५.१ यतै यतावहै यतामहै जायस्व उत्पन्न यj जन् (जा)।
जायस्व | जायेथाम् जायध्वम् 10 म्रियताम् भ२j | मृ ।
| म्रियताम | म्रियेताम् | म्रियन्ताम् (4) पूटती विगत :નં. રૂપ સાદો | અર્થ/કાળ |ગ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન
અર્થ પ્રયોગ ईक्ष
माशार्थ | १ | २ |ईक्षस्व ईक्षेथाम् ईक्षध्वम् परि + ईक्ष् परीक्षा | A. भू. 1.| १ | १ |पर्येक्षे पक्षावहि । | पर्यैक्षामहि
કરવી કર્તરિ कम्प् ४j | माशार्थ | १ | 3 कम्पताम् कम्पेताम् कम्पन्ताम् आ + श्लिष् भेटj A. भू. 1.| ४ | २ आश्लिष्यथाः आश्लिष्येथाम् आश्लिष्यध्वम्
કર્મણિ |भाष बोसj | सार्थ | १ | 3 | भाषताम् भाषेताम् | भाषन्ताम् प्र + रूप् ५३५९॥ A. भू. 1.|१०| १ |प्रारूपयम् प्रारूपयाव। प्रारूपयाम
|४२वी | इतर स२८ संस्कृतम् - ५ .५८ .
पा8-१/१७3
।
गम्
उ
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
| સાદો
એકવચન |
દ્વિવચન
બહુવચન
અર્થ/કાળ પ્રયોગ
અર્થ
रोचध्वम्
रोचेथाम् व्यमृश्यावहि |व्यमृश्यामहि
अपनयन्तु
अपनयताम् अवातरतम्
अवातरत
7 उच् (रोच्) | मj | साशार्थ | १| २ | रोचस्व 8 |वि + मृश् | विया२ji. भू. 1.|| १ |व्यमृश्ये
કર્મણિ |अप + नी | ६२ ४२j| माशार्थ | १ | 3 |अपनयतु | अव + तू | मोग. भू.. ..१ | २ अवातरः
કર્તરિ (5) ३५ :1 अभ्यवादये अभ्यवादयावहि
अभ्यवादयथाः अभ्यवादयेथाम् अभ्यवादयत अभ्यवादयेताम् निर्गच्छानि निर्गच्छाव निर्गच्छ
निर्गच्छतम् निर्गच्छतु
निर्गच्छताम् श्लाघे
श्लाघावहै श्लाघस्व श्लाघेथाम् श्लाघताम्
श्लाघेताम् अनुरुध्यै अनुरुध्यावहै अनुरुध्यस्व अनुरुध्येथाम् अनुरुध्यताम् अनुरुध्येताम् आजम्
आर्जाव आर्जः
आर्जेतम् आर्जत् आर्जताम् अतृप्यम्
अतृप्याव अतृप्यः
अतृप्यतम् अतृप्यत्
अतृप्यताम्
अभ्यवादयामहि अभ्यवादयध्वम् अभ्यवादयन्त निर्गच्छाम निर्गच्छत निर्गच्छन्तु श्लाघामहै श्लाघध्वम् श्लाघन्ताम् अनुरुध्यामहै अनुरुध्यध्वम् अनुरुध्यन्ताम् आर्जाम आर्जत आर्जन्
अतृप्याम अतृप्यत अतृप्यन्
** * . ५८.
स२८ संस्कृतम् - ५
046-१/१७3
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) ઓળખાણ :નં. રૂપ મૂળધાતુ, કાળ, પુરુષ વચન પદ ગણ અર્થ
અર્થ 1|ન્વિથા|િ અનુરૂષ આજ્ઞાર્થ ૧ | ૧ પ.પ. ૪ હું શોધું. 2|રિષ્ઠ | | ” | ૨ | ૧ ૧ તું ઊઠ. |3|વિક્વેદ | વિદ્ વિધ્યર્થ ૧ | ૩ આ.૫, ૬ અમે મેળવશું. 4] અનુરેમ | મનુ+| ” | ૧ ૫.૫. ૧ અમારે અનુસરવું જોઈએ. 5|તિ મમ્ |
| ઉ.પ. ૨ તમે હશો. (2) ખૂટતી વિગત:
મૂળધાતુ ગણ કાળ, પુરુષ વચન પદ પ્રયોગ રૂપ |
જી
)
અર્થ
અર્થ
પ્રતિ + | | આજ્ઞાર્થ | ૩ | ૧ ૫.૫. કર્તરિ પ્રતિયજીતુ તે બદલામાં આપે. મા + ની || વિધ્યર્થ | ૨ | ૨ | ” | ” માનતમ તમારે બેએ ખસેડવું
જોઈએ. ૬| આજ્ઞાર્થ| ૧ | ૩ | ” કર્મણિ, તુમદે અમેપીડાઈએ.[ ઇચ્છા]
વિધ્યર્થ | ૨ | ૨ આ.પ. કર્તરિ, વર્ધાથા તબેવધશો.[ સંભાવના]
૪ | આજ્ઞાર્થ| ૩ | ૩ |.૫.| ' | Wતુ તેઓ ભેટો. પ્રતિ+મા+TI| હ્યુસ્ટન | ૧ | ૧ | * | ” પ્રત્યાછમ|હું પાછો ફર્યો.
આજ્ઞાર્થ| ૨ | ૩ આ.૫. ” | ક્ષમધ્ધમ્ |તમે નમાવો. ૧ | વિધ્યર્થ| ૩
” | માત તેણે બોલવું જોઈએ. 9 ] + હૃ ૧ ગુહ્ય ભૂ.કા. ૧
| ૧ | ૨ પ.પ. " | પ્રારાવ |અમે બેએ પ્રહાર કર્યો. (3) પૂરેલી ખાલી જગ્યા:
પરિ + ત્યન્ મા + સંમ્ | પરિ + ત્યમ્ | મા + સંસ્
भाष्
فی
દા.ત. 1. પરિત્યનેત્ – સાસંત | 4. પરિત્યાધ્યમ્ - મારાચ્ચેપ્લમ્
2. પર્યત્વઝ – નાસત ] 5. પર્વત્થનાવ ન માગુંસાવહ 3. પરિત્યર્ચ - માર્ચ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • ૬૦ •
પાઠ-૧/૧૮
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિધ્યર્થ वेपेयाताम् गण्येय अभिवाद्येरन् स्रंसेध्वम् भ्रमेत्
वर्षेम
(4) पूरेसी पाली ४२य :
આજ્ઞાર્થ 1. वेपेताम् 2. गण्यै 3. अभिवाद्यन्ताम् 4. संसध्वम् 5. भ्रमतु 6. वर्षाम 7. अस्यानि 8. क्रियामहै
9. अध्युष्यै (5) पूरेवी पाली ४२या : El.d. 1. अकुरुत
2. लुप्येयाथाम् 3. घोष्यध्वम् 4. वहतात् 5. सान्त्व्यस्व
अस्येयम् क्रियेमहि अध्युष्येय
→
अकुर्वाताम् लुप्येध्वम् घोष्यताम् वहताम् सान्त्व्येथाम्
सुखार्थिनां कुतो विद्या ?
सुभाषित] કઠીન પરિશ્રમનું દુઃખ વેઠવું નથી, તેવા સુખશીલને श्री विद्या ध्याथी भणे ?
** स२६ संस्कृतम् - ५
• ६१ .
Cl6-१/१८
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
@ મનોયત્ન યાને પરીક્ષા - ૩ 89 (પાઠ : ૧૩ થી ૧૮)
[Marks • 100] (1) સંસ્કૃત વાક્યોનું ગુજરાતી :
[Marks - 9] 1. જેમ રાત્રિમાં તારાઓમાં શ્રેષ્ઠ એવો ચંદ્ર શોભે છે તેવી જ રીતે
માણસોમાં શ્રેષ્ઠ ભગવાન મહાવીર પૃથ્વી ઉપર શોભે છે. 2. સંસારમાં જ્ઞાતિ માટે અથવા સ્વજનો માટે જીવો દ્વારા કષ્ટો સહેવાય
છે અને દુઃખો જ જીવો દ્વારા મેળવાય છે. દીક્ષામાં પણ સાધુઓ દ્વારા કષ્ટો સહેવાય છે. પણ, તેઓ દ્વારા તો અનન્ત, આધ્યાત્મિક સુખ
મેળવાય છે. 3. ભગવાન મહાવીર ક્યારેય પણ જૂઠું બોલ્યા ન હતા અને આથી
સાધુઓ દ્વારા પણ જૂઠું નથી જ બોલાતું. 4. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, પવન, પાંદડા આ બધાં પણ જીવો છે. 5. આ અથવા બીજા કોઈ પણ દેરાસરમાં ભગવાનની સામે તે લાંબો
સમય નૃત્ય કરો અને તેનાથી તેઓ શાતાને પણ મેળવો. તારા વડે શું કરાય છે ?' એ પ્રમાણે અકબરે પૂછ્યું. “મારા દ્વારા આંધળાઓ ગણાય છે – એ પ્રમાણે તમારા દ્વારા જોવાય જ છે. છતાં પણ જો તમારા વડે હું પૂછાઈશ તો તમે પણ આંધળા થશો જ' – એ
પ્રમાણે બીરબલ બોલ્યો. 1. “જો મને માણસો જોશે તો મારી અપકીર્તિ થશે” – એ પ્રમાણે ભયથી
શ્રાવક દ્વારા ધર્મ ન જ કરાવો જોઈએ. 8. મેં પહેલા ધર્મને આચરેલો, ભગવાનને નમસ્કાર કરેલા અને તેથી
હમણાં મારા દ્વારા સુખ મેળવાય છે. છે. બાળકો વડે પરસ્પર રમાય છે. બાળકો પરસ્પર ગુસ્સે પણ થાય છે,
પરંતુ બાળકોનો ગુસ્સો પરસ્પર લાંબો સમય ટકતો નથી. (2) ગુજરાતી વાક્યોનું સંસ્કૃત -
[Marks - 9] 1. મરતસ્ય નૃપને: રૂછી: બાશા બનશ્યન, પશ્ચાત્ : વર્તજ્ઞાનમ્
નમતા. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૬૨ ૦
@ પરીક્ષા-૩
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
2. वधूभिः गृहे स्थीयते नृभिश्च उद्योगः आचर्यत इत्येवार्याणां व्यवस्था,
प्रमदाभिर्गृहाद् बहिर्नैव गम्यते दिनेऽपि, का वार्ता पुनः रजन्याः ? 3. मातृभिः शिशुभ्यो वात्सल्यं दीयते, पितृभिश्च शिशवः पाल्यन्तेऽत
एव यैः ते त्यज्यन्ते ते मूर्खा अधमाश्च । 4. वित्ताय यद् यत्संसारे जीवैराचर्यते यादृशं च कष्टं सह्यते तादृशं
यदि दीक्षायां निर्वृत्या आचर्यते सह्यते च तर्हि मोक्षः शीघ्रं जीवैः लभ्यते । सुभद्रा श्वश्वा यथा तथोद्यते, तथापि सुभद्रा न श्वश्वे कुप्यति, यतस्तया जैनो धर्मः पाल्यते । गुरुः सदा शिष्याय हितमेव वाञ्छत्यतो गुरोविनयेन शीघ्रं मोक्षं
विन्दन्ते शिष्याः, ततश्च गुणेषु श्रेष्ठो विनयः । 7. या इच्छा गुरोः सैव इच्छा यस्य शिष्यस्य सः शिष्यः सर्वेषु शिष्येषु
श्रेष्ठोऽस्ति । 8. कुलेषु यथा आदिनाथस्य जिनस्य कुलं श्रेष्ठमस्ति, पुष्पेषु यथा
कमलं श्रेष्ठमस्ति तथा तीर्थेषु शत्रुञ्जयः श्रेष्ठः अस्ति । शत्रुञ्जयेण
तुल्यः कोऽपि तीर्थः पृथ्व्यां नास्ति । 9. नेत्रेण काणः पादेन खञ्जः अपि यदि भव्यः स्यात् तर्हि मोक्षं
लभते । किन्तु, अभव्यः न कदाऽपि मोक्षं लभते । (3) मणिरामा ३५iत२९॥ :
[Marks - 9] 1. स्वजनैः ज्ञातिभिरपि वा न मरणस्याऽनन्तरं कोऽपि स्मर्यते । अतः
एतादृशः संसारः यैः सम्यक् त्यज्यते ते भव्याः प्राज्ञाश्च । 2. एतैः सर्वैरपि यात्रायै गिरनारः गम्यते, अस्माभिरपि गिरनार एव
इष्यते । 3. नेमिनाथेन तीर्थङ्करेण गिरनार आरुह्यते तत्र प्रव्रज्यते तत्रैव च केवलज्ञानं
लभ्यते । 4. मया त्वं शस्यसे यदि त्वया एतन्न कोऽपि कथ्यते तद्यपि महावीरेण
___एतत्सर्वं बुध्यते एव ।। स२१ संस्कृतम् - ५ • •
परीक्षा-33
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
5.
6. हेमचन्द्राचार्येण कुमारपाल उपदिश्यते - 'यो विश्वे प्राज्ञस्तेन अप्रियं नैव भाष्यते, हितं सत्यञ्च भाष्येते, मूर्खेणैवाऽसत्यमहितञ्च भाष्येते, यतो येनाऽसत्यम् उद्यते तेनाहितं विद्यते' इति ।
7. एतैर्दयाऽऽचर्यते, अहिंसा चाऽऽचर्यते, ततश्च स्वर्ग: विद्यते, एतैः दया न आचर्यते, किन्तु हिंसा आचर्यते, ततश्च नरकः गम्यते । 8. मया मोक्षाय किं क्रियेत ? निर्वृत्यै त्वया महावीरः सेव्यताम्, महावीरस्य आज्ञा आचर्यताम् ।
9. साधुना हिंसा न क्रियेत, अलीकं न भाष्येत, अदत्तं नादीयेत (4) गौएश-मुष्य दुर्भ ४गावी तेनुं शिमां उपांतर :- [Marks - 9] 1. गौए। अर्भ मुख्य दुर्भ→ मोक्ष
महावीर
साधुना महावीरः मोक्षं याच्यते ।
2. मुख्यदुर्भ→ शिष्य गौए।
3.
4.
चन्दनबालया महावीरादनुज्ञा याच्यते, श्रमणेन तीर्थङ्करेण महावीरेण च दीयते ।
5.
6.
सद्गति / मोक्ष
पार्श्वनाथेन जिनेन सर्वे शिष्याः सद्गतिं मोक्षं वा नीयन्ते ।
गौए। अर्भ → नर
मुख्य दुर्भ→ गुण दोषैः नरं गुणः ह्रियते ।
मुख्य दुर्भ→ ओदन
कृषीवलेन क्षेत्रमोदनाः कृष्यन्ते ।
मुख्य दुर्भ→ काष्ठ गौए। अर्भ → ग्राम
ना वनाद् ग्रामं काष्ठानि उद्यन्ते ।
गौए। अर्भ गौतमेन महावीरो जिनः धर्मं पृच्छ्यते ।
दुर्जन मुख्य दुर्भ→ निष्क नृपतिना दुर्जन: निष्कान् दण्ड्यते ।
8. गौए। दुर्भ→ कृष्ण मुख्य दुर्भ→ उपदेश
मिना तीर्थङ्करेण कृष्ण उपदेशं कथ्यते ।
• ६४०
7. गौए। अर्भ
गौए। अर्भ क्षेत्र
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
महावीर मुख्य अर्भ धर्म
परीक्षा-उ
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
(5) ખૂટતી વિગત :
9.
4 5 6 7 ∞ 0
|2 |નાટ્
9
મૂળધાતુ સાદો અર્થ| |પ્રયોગ ગણ પુરુષ
અર્થ
કાળ
| સ+આ+વિશ્| આદેશ
કરવો
|3 |વ્ + પદ્
|4 |નિસ્ + પદ્
आ + दा
વિ+
ગૌણ કર્મ → તત્
युवाभ्यां स सुवर्णं जीयते ।
8 |વન્
E
अधि + वस्
प्रक्षिप्
|10| ઞ +
|11|વિન્
12 પ્રક્
13|fનાર્ + પ્ 14| સમ્ + મળ્
વ.કા. કર ૬
ધ્રૂજવું
પ્રસિદ્ધ
નાટક |ચ.ભૂ.કા. કર્તરિ |૧૦
કરવું
ઉત્પન્ન | આજ્ઞાર્થ | કરિ
થવું
બનવું | વિધ્યર્થ | કરિ
૪
હ્ય.ભૂ.કા. કર્તરિ
૧
લેવું ભૂલવું
વ.કા. કર્મણિ
૧
વસવું | આજ્ઞાર્થ | કર્તરિ
૧
ઠગવું | વિધ્યર્થ | કર્તરિ |૧૦ ફેંકવું | આજ્ઞાર્થ | કર્તરિ સાંભળવું વિધ્યર્થ કર્મણિ ૧૦
હ્ય.ભૂ.કા. કરિ ૧
કરવું
ખેંચવું | વિધ્યર્થ | કીર કરિ
ઉત્પન્ન
વ.કા.
થવું
છોડવું હ્ય.ભૂ.કા. કર્તરિ
#
15ગત્યન
(6) ભાવે પ્રયોગોના અર્થ :
મુખ્ય કર્મ → સુવર્ણ
1. તમારા દ્વારા વસાય છે.
વ.કા. કર્મણિ ૧૦
2. સાધુઓ દ્વારા ચલાય છે. 3. દોષો દ્વારા ક્ષીણ થવાય
4. તેઓ દ્વારા પીવાય છે.
5. અનાજો વડે વધાય છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
अनाट्यथाः अनाट्येथाम् अनाट्यध्वम्
૪ ૩ उत्पद्यताम् उत्पद्येताम् उत्पद्यन्ताम्
૬
૧
૨
निष्पद्येथाः निष्पद्येयाथाम् निष्पद्येध्वम् आयच्छत् आयच्छताम् आयच्छन् विस्मर्ये विस्मर्यावहे विस्मर्यामहे अधिवसतु अधिवसताम् अधिवसन्तु वञ्चयेथाः वञ्चयेयाथाम् वञ्चयेध्वम् प्रक्षिपाणि प्रक्षिपाव प्रक्षिपाम ૨ आकर्ण्यथाः आकर्ण्ययाथाम् आकर्ण्यध्वम्
~ ~
9 9
જી
૩
૭ ૬૫૦
૩
૨
[Marks - 15]
એક
દ્વિ
બહુ
વચન
વચન
વચન
समादिशामि समादिशावः समादिशामः
૧
0 °
अविजे अविजावहि अविजामहि प्रथ्यते प्रथ्येते प्रथयन्ते
૬ ૧ निष्कृषेयम् निष्कृषेव निष्कृषेम ૧ ૨ सम्भवसि सम्भवथः सम्भवथ
૧ ૩ अत्यजत्
अत्यजताम् अत्यजन्
[Marks - 9]
6. દુષ્ટો દ્વારા છોડાય છે.
7. દીનો દ્વારા આશ્રય કરાય છે.
છે.
8. દુશ્મનો વડે મરાય છે./મરી જવાય છે.
9. દુર્જનો વડે નાશ કરાય છે.
પરીક્ષા-૩
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
(7) छूटती विगत :
i.
રૂપ
1 ईक्षेयाताम्
2
3 अक्रियन्त
4 कुर्वते
5 अकुर्वाथाम् कृ ह्य. लू.अ.
6
આજ્ઞાર્થ
મૂળ
ધાતુ
पृच्छ्येयाथाम् प्रच्छ्
7 करवाम
8 कुरुते
9
*
स्याम्
ईक्ष्
10 कृषेः
11 आसीः
क्ष ला ला ला ला
कुरुताम् कृ
1. ह्वे
2. व्ये
3. वे
4. श्वि
कृ
कृ ह्य...
9.51.
12 आस्त
अस्
13 न्यशम्यथाः नि+शम्
कृ
q.ft.
अस् विध्यर्थ
કાળ/ | પ્રયોગ ગણ પુરુષ વચન
અર્થ
विध्यर्थ उर्तरि १
-
कृष्
अस् ह्य.लू..
-
41
૨
3
૧
૩
૧
૨
ર
૨
ર
14 अनुभूयताम् अनु + भू आज्ञार्थ
૧
3
15 वञ्चयेरन् वञ्च विध्यर्थ तरि १० 3
(8)
5. ज्या
6. गै
7. उन्द्
8. स्वञ्ज्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
-
-
22
-
64
99
""
हू
वीयते
ऊयते
शूयते
जीयते
गीयते
કર્મણિ| ૬
33
उद्य
स्वज्यते
કર
34
""
25
शि३५ :- [9.51. तृ.प. जे.व.]
"
"
""
11
"
-
""
८
८
८
८
૬
૨
૨
કર્મણિ| ૪
VUV 2
• ६६०
८
८
ર
3
ર
3
ल ल
3
ܢ
9.
बन्ध्
10. स्वप्
11. व्रश्च्
12. व्यध्
13. धा
14. मा
15. व्यच्
તે બેએ જોવું
भेसे.
૨ |તમે બે પૂછાશો.
उ
3
तेखोरे छे.
૨ |તમે બેએ કર્યું હતું. तेरो.
M
N
૨
૩ અમે કરીએ.
तेरे छे.
૧
૧
૧
-
-
[Marks - 15]
અર્થ
-
-
तेखो हराया हता.
१. तुं हतो.
3 तमे हता.
-
૧
|તું સંભળાયો હતો.
૧ |તે અનુભવાઓ.
3 तेखो ठगशे.
| હું થઈશ.
તું ખેડીશ.
[Marks-15]
बध्यते
सुप्यते
वृश्च्यते
विध्यते
धीयते मीयते
विच्यते
परीक्षा-उ
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
(9) भावे प्रयोगमा ३५iत२५ :
1. नृभिः मिल्यते । । 2. देवैः नृत्यते । | 3. मेधैः गय॑ते । 4. नद्या उह्यते । 5. तैः पीयते। |
[Marks - 10] 6. युवाभ्यां क्षम्यते । 7. अस्माभिः नम्यते । 8. दोषैः तुद्यते । 9. कृपणैः न तुष्यते । 10. महावीरेण न रुष्यते ।
मतयो यत्र गच्छन्ति,
तत्र गच्छन्ति वानराः। शास्त्राणि यत्र गच्छन्ति,
तत्र गच्छन्ति वै नराः ॥
सुभाषित] न२ - पान२नो तवत: भन ५ त्यां यते वान२... શાસ્ત્રો જે માર્ગે જતા હોય તે માર્ગે આગળ વધે તે નર...
-.मौनिनः कलहो नास्ति, न भयं चास्ति जाग्रतः ॥
[सुभाषित] મૌન વ્યક્તિ ઝઘડાથી બચી જાય છે,
गृत व्यति मयथा ॥री य छे... सड + मय - बन्नेने दिवानो उपाय : त भौन.
है स२८ संस्कृतम् - ५
.६७.
परीक्षा-38
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) ખૂટતી વિગતો:ન. શબ્દ વિભક્તિ વચન લિંગ વિભક્તિનું રૂપ
અર્થ
નામ
૦ m
૦ ૦
૦
૦
0
0
૦
=
૦
દ
૦
૦ m
૦
૦ ૦
| ૬ | ૧ |સ્ત્રીલિંગ સંબંધ | પ્રગ: માળાનું
| ૧ | પુંલ્લિંગ અધિકરણ, મતિ |પવનમાં ૨ | નપું. | સંબોધન | નાતી ! હે બે જગત !
સ્ત્રીલિંગ કર્તા સિરિત્ - નદી પુંલ્લિંગ| કર્મ | છત: જઈ રહેલાઓને
કરણ મવચ્ચે આપ બે વડે સંપ્રદાન | તે આપી રહેલ માટે
| અપાદાન મહમ્ બે મોટામાંથી ૩ | નપું. | સંબંધ | હિતામ્ મોટાઓનું ૨ | પુંલ્લિંગ | અધિકરણ| ધીમતોઃ બે બુદ્ધિશાળીઓમાં
નપું. | સંબોધન ધીમત્ ! | હે બુદ્ધિશાળી ! ૨ | પુંલ્લિંગ કર્તા મસ્તી |બે ભગવાન
સામ્ |સજ્જનને | નપું. કરણ વિદ્ધિઃ |આકાશો વડે ૩ | પુંલ્લિંગ, સંપ્રદાન | | વૃષ્ય: માણસો માટે
| અપાદાન | ધાતુ: રિક્ષકમાંથી સ્ત્રીલિંગ સંબંધ | સ્વ: |બે બહેનનું
| અધિકરણ, વધૂષ વહુઓમાં સંબોધન | ધનવ:| ગાયો ! કર્તા નદ્ય બે નદી
મતિમ્ બુદ્ધિને
ગકૃમિ: આંસુઓ વડે સંપ્રદાન | વારિને પાણી માટે સ્ત્રીલિંગ અપાદાન સ્વછૂખ્યા બે સાસુમાંથી ” | સંબંધ | માતUTY |માતાઓનું
૦
૦
૦
૦
=
દ
૦
m
૦
૦
૧
૦ ૦
૦
કમી
નપું
કરણ
૦ ૦
જ
નપું.
દ
ન
છ
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ૬૮૦
પાઠ-૧/૧૮
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
राज्ञे
स२६ संस्कृतम् - ५
ककुभः
• ६८ .
वीरुधः
राज्ञः
३५ :आपद् वीरुध् राजन् आत्मन् | ककुभ् | तादृक् नामन् | शशिन्
सीमन् आपदे वीरुधे
आत्मने ककुभे तादृशे नाम्ने शशिने सीम्ने आपदोः वीरुधोः
राज्ञोः | आत्मनोः ककुभोः तादृशोः नाम्नोः शशिनोः सीम्नोः आपद्भ्यः | वीरुद्भ्यः राजभ्यः आत्मभ्यः ककुब्भ्यः तादृग्भ्यः नामभ्यः शशिभ्यः सीमभ्यः आपदि वीरुधि राशि आत्मनि ककुभि तादृशि नाम्नि शशिनि सीमनि आपदाम् वीरुधाम् राज्ञाम् आत्मनाम् ककुभाम्
तादृशाम्
नाम्नाम् शशिनाम् सीम्नाम् आपदः वीरुधः राज्ञः आत्मनः
तादृशः नामानि शशिनः सीम्नः आपदः
आत्मनः ककुभः तादृशः नाम्नः शशिनः सीम्नः आपदम् वीरुधम् राजम् । आत्मानम् ककुभम् तादृशम् नाम शशिनम्
सीमानम् 9 | आपद्भिः वीरुद्भिः राजभिः आत्मभिः | ककुब्भिः तादृग्भिः नामभिः शशिभिः सीमभिः आपदः वीरुधः राज्ञः
ककुभः तादृशः नाम्नः शशिनः सीम्नः | राजन् ! | आत्मन् ! | ककुप् ! | तादृक्-ग् ! | नाम! | शशिन् ! | सीमन् ! | 12 | आपद्भ्याम् वीरुद्भ्याम् | राजभ्याम् आत्मभ्याम् ककुब्भ्याम् | तादृग्भ्याम् | नामभ्याम् | शशिभ्याम् | सीमभ्याम् आपदोः | वीरुधोः राज्ञोः | आत्मनोः | ककुभोः
नाम्नोः | शशिनोः सीम्नोः आपदौ | वीरुधौ । राजानौ | आत्मानौ | ककुभौ तादृशौ नामनी | शशिनौ सीमानौ
राज्ञा आत्मना ककुभा तादृशा नाम्ना शशिना सीम्ना
आत्मनः
पद
र
तादृशोः ।
पाठ-१/२03
आपदा
वीरुधा
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) पूटता विगतो :
विमति/| भगवत् | धनवत्
महिमन् | भाविन् | विश् । सदृश् । कर्मन् | सम्पद्
વચન
स२८ संस्कृतम् - ५
विशि
•७०.
भगवताम् धनवताम् सुहृदाम् | महिम्नाम् भाविनाम् विशाम् सदृशाम् कर्मणाम सम्पदाम् भगवति धनवति सुहृदि महिम्नि भाविनि
सदृशि कर्मणि सम्पदि भगवन्तौ ! धनवती ! सुहृदौ ! महिमानौ ! भाविनी ! विशौ ! सदृशी ! कर्मणी ! सम्पदौ ! भगवन्तः धनवन्ति सुहृदः महिमानः भावीनि विशः सदंशि कर्माणि सम्पदः भगवतः धनवन्ति
महिम्नः भावीनि विशः सदंशि | कर्माणि सम्पदः भगवता धनवता सुहृदा महिम्ना भाविना विशा सदृशा । कर्मणा सम्पदा भगवद्भ्याम् | धनवद्भ्याम् | सुहृद्भ्याम् | महिमभ्याम् भाविभ्याम् | विड्भ्याम् सदृग्भ्याम् कर्मभ्याम
सम्पद्भ्याम् भगवद्भ्यः | धनवद्भ्यः सुहृद्भ्यः | महिमभ्यः भाविभ्यः विड्भ्यः सदृग्भ्यः कर्मभ्यः सम्पद्भ्यः भगवतः धनवतः महिम्नः भाविनः
सदृशः कर्मणः सम्पदः भगवन्तः ! | धनवन्ति ! सुहृदः ! महिमानः ! भावीनि ! विशः ! सदंशि ! कर्माणि ! सम्पदः ! भगवतोः धनवतोः सुहृदोः महिम्नः भाविनोः विशोः सदृशोः कर्मणोः सम्पदोः भगवन्तौ धनवती
| महिमानौ भाविनी विशौ सदृशी कर्मणी | सम्पदौ भगवन्तम् | धनवत् सुहृदम् | महिमानम् भावि विशम् सदृक् कर्म सम्पदम् भगवद्भ्याम् | धनवद्भ्याम् | सुहृद्भ्याम् | महिमभ्याम् | भाविभ्याम् | विड्भ्याम् | सदृग्भ्याम् |
| कर्मभ्याम् | सम्पद्भ्याम्
विशः
सुहृदौ
16-१/२08
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
विमति/] भगवत्
धनवत् | सुहृद् । महिमन् । भाविन् । विश् । सदृश् । कर्मन् | सम्पद्
વચન
भगवद्भयः
स२८ संस्कृतम् - ५
धनवद्भ्यः धनवतः धनवतोः
भगवतः
सम्पद्भ्यः सम्पदः
सुहृद्भ्यः महिमभ्यः
भाविभ्यः
विड्भ्यः सुहृदः महिम्नः भाविनः विशः सुहृदोः महिम्नोः भाविनोः विशोः
महिमसु भाविषु विट्सु सुहृद् ! | महिमन् ! | भावि ! | विट-ड् !
कर्मभ्यः कर्मणः कर्मणोः
सदृग्भ्यः सदृशः सदृशोः सदृक्षु सदृक् !
भगवतोः भगवत्सु भगवन् !
सम्पदोः
धनवत्सु
कर्मसु
सम्पत्सु
धनवत् !
कर्म !
सम्पद् !
.७१ .
• (3) ३५:
1. प्रकाशै प्रकाशावहै प्रकाशामहै | 3. आदिशेयम् आदिशेव आदिशेम | 5. प्रत्यपद्ये प्रत्यपद्यावहि प्रत्यपद्यामहि
प्रकाशस्व प्रकाशेथाम् प्रकाशध्वम् आदिशेः आदिशेतम् आदिशेत प्रत्यपद्यथाः प्रत्यपद्येथाम् प्रत्यपद्यध्वम् प्रकाशताम् प्रकाशेताम् प्रकाशन्ताम् आदिशेत् आदिशेताम् आदिशेयुः प्रत्यपद्यत प्रत्यपद्येताम् प्रत्यपद्यन्त
पाठ-१/२०
2. आकृषम् आकृषाव
आकृषः आकृषतम् आकृषत् आकृषताम्
आकृषाम | 4. आकृषत आकृषन् |
द्योते द्योतसे द्योतते
द्योतावहे द्योतामहे द्योतेथे ___ द्योतध्वे द्योतेते द्योतन्ते ।
6. निवर्तेय निवर्तेवहि निवर्तेमहि
निवर्तेथाः निवर्तेयाथाम् निवर्तेध्वम् निवर्तेत निवर्तेयाताम् निवर्तेरन्
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
पयस्
** स२६ संस्कृतम् - ५
पयोभ्याम् पयसोः पयः ! पयसा
विद्वन् !
श्रेयसा
चन्द्रमस् चन्द्रमोभ्याम् चन्द्रमसोः चन्द्रमः ! चन्द्रमसा चन्द्रमोभिः चन्द्रमोभ्यः चन्द्रमसः चन्द्रमसे चन्द्रमसः
पयोभिः
पयोभ्यः
•७२ •
(1) पूटता विगतो :
| द्विष् प्रावृष् द्विड्भ्याम् | प्रावृड्भ्याम् द्विषोः । प्रावृषोः द्विट्-ड् ! | प्रावृट् - ड् ! द्विषा
प्रावृषा ত্তিভূমি: प्रावृड्भिः
प्रावृड्भ्यः
प्रावृषः द्विषे प्रावृषे द्विषः प्रावृषः
प्रावृषम् | 11 | द्विट्-ड्
प्रावृट-ड् द्विड्भ्याम् | प्रावृड्भ्याम्
प्रावृषः द्विषौ प्रावृषौ
प्रावृषि
द्विषः
पयसः पयसे
__ भास् | विद्वस् [पु.] | अप्सरस् | श्रेयस् [नपुं.] भाभ्याम्
विद्वद्भ्याम् अप्सरोभ्याम् श्रेयोभ्याम् भासोः विदुषोः अप्सरसोः श्रेयसोः भाः !
अप्सरः! श्रेयः ! भासा
विदुषा अप्सरसा भाभिः विद्वद्भिः अप्सरोभिः श्रेयोभिः भाभ्यः विद्वद्भ्यः अप्सरोभ्यः श्रेयोभ्यः भासः
विदुषः अप्सरसः श्रेयसः भासे विदुषे अप्सरसे श्रेयसे भासः
अप्सरसः श्रेयांसि भासम् विद्वांसम् अप्सरसम्
भाः विद्वान् अप्सराः भाभ्याम् | विद्वद्भ्याम् | अप्सरोभ्याम्
श्रेयोभ्याम् भासः विद्वांसः अप्सरसः श्रेयांसि
विद्वांसौ अप्सरसौ श्रेयसी भासि विदुषि अप्सरसि श्रेयसि
यामा
पयांसि
विदुषः
द्विषम्
I
चन्द्रमसम्
पयः
श्रेयः श्रेयः
चन्द्रमाः
पयः
चन्द्रमोभ्याम्
पयोभ्याम् पयांसि
पा-१/२१3
चन्द्रमसः चन्द्रमसौ चन्द्रमसि
पयसी
भासौ
पयसि
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટૂંક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• 93.
पाठ- १/२१९
(2) छूटती विगतो
વિભક્તિ/
न. વચન दिश् धनुष्
दिशाम्
दिशि
दिशौ !
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
8/3
७/१
૮/૨
9/3
२/३
3/7
૪/૨
4/3
:
६/१
७/२
८/3
१/२
२/१
3/२
आशिष्
आशिषम्
आशिषि
आशिषौ !
दिशः
आशिषः
दिशः
आशिषः
दिशा धनुषा आशिषा आयुषा
धनुर्भ्याम् आशीर्भ्याम्
आयुर्भ्याम्
धनुर्भ्यः
आशीर्भ्यः
आयुर्भ्यः
आशिष:
आशिषोः
दिग्भ्याम्
दिग्भ्यः
दिशः
दिशो:
धनुषाम्
धनुषि
धनुषी !
धनूंषि
धनूंषि
धनुषः
धनुषोः
धनूंषि !
धनुषी
दिश: !
दिशौ
दिशम्
धनुः
दिग्भ्याम् धनुर्भ्याम्
आशिषः
आयुस्
आयुषाम्
आयुषि
आयुषी !
आयूंषि
आयूंषि
आशिषौ
(नयुं.)
श्रेयस्
श्रेयसाम्
श्रेयसि
श्रेयसी !
श्रेयांसि
श्रेयांसि
(पुं.)
कामदुह्
कामदुहाम्
मधुलिह
उपानह्
मधुलिहाम्
उपानहाम्
मधुलिह
उपानह
मधुलिहौ !
कामदुहौ !
उपानहौ !
मधुलिह:
कामदुहः
उपानह:
मधुलिह:
कामदुहः
उपानह:
श्रेयसा
मधुलिहा
कामदुहा
कामदुहा उपानहा श्रेयोभ्याम् मधुलिड्भ्याम् कामधुग्भ्याम् कामधुग्भ्याम् उपानद्भ्याम् श्रेयोभ्यः मधुलिड्भ्यः कामधुग्भ्यः कामधुग्भ्यः उपानद्भ्यः
मधुलिह:
मधुलिहो:
मधुलिह: !
मधुलिहौ
श्रेयसः
श्रेयसोः
श्रेयांसि !
आयुषः
कामदुहः
आयुषोः
कामदुहो:
आयूंषि !
कामदूंहि !
आयुषी
श्रेयसी
कामदुही
आशिषम् आयुः
मधुलिहम् कामदुहम् कामधुक्
उपानहम्
श्रेयः आशीर्भ्याम् आयुर्भ्याम् श्रेयोभ्याम् मधुलिड्भ्याम् कामधुग्भ्याम् कामधुग्भ्याम् उपानद्भ्याम्
(नयुं.)
कामदुह्
कामदुहाम्
कामदुहः
कामदुहो:
कामदुहः !
कामदुह
कामदुही !
कहि
उपानह:
उपानहोः
उपानह: !
उपानहौ
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભક્તિ,
| વચન
थन | दिश्
आयुस्
उपान
* स२६ संस्कृतम् - ५
धनुष् | आशिष् दिग्भ्यः धनुर्ध्यः आशीर्थ्यः दिशः धनुषः आशिषः दिशोः धनुषोः आशिषोः | दिक्षु धनुःषु आशी:षु दिक्-ग् ! | धनुः ! | आशीः !
आयुः आयुषः आयुषोः आयुःषु आयुः !
(नपुं.)
(पु.) । (नपुं.) श्रेयस् मधुलिह् कामदुह् कामदुह श्रेयोभ्यः मधुलिड्भ्यः कामधुग्भ्यः | कामधुग्भ्यः श्रेयसः मधुलिहः कामदुहः कामदुहः श्रेयसोः मधुलिहोः कामदुहोः कामदुहोः
कामधुक्षु कामधुक्षु श्रेयः ! | मधुलिट्-ड् ! |कामधुक्-ग् ! | कामधुक् !
उपानद्भ्यः उपानहः उपानहोः उपानत्सु उपानत्-द् !
श्रेयस्सु
• ७४ •
(3) ३५ पूरो :
1. निष्पद्येय निष्पद्येवहि निष्पद्येमहि | 3. समलक्षयम् समलक्षयाव समलक्षयाम | 5. अवाञ्छम् अवाञ्छाव अवाञ्छाम निष्पद्येथाः निष्पद्येयाथाम् निष्पद्येध्वम् समलक्षयः समलक्षयतम् समलक्षयत
अवाञ्छः अवाञ्छतम् अवाञ्छत निष्पद्येत निष्पद्येयाताम् निष्पोरन् समलक्षयत् समलक्षयताम् समलक्षयन् अवाञ्छत् अवाञ्छताम् अवाञ्छन् 2. अनुमन्ये अनुमन्यावहे अनुमन्यामहे | 4. प्रक्षिपाणि प्रक्षिपाव प्रक्षिपाम 6. युज्यै युज्यावहै युज्यामहै
अनुमन्यसे अनुमन्येथे अनुमन्यध्वे प्रक्षिप प्रक्षिपतम् प्रक्षिपत युज्यस्व युज्येथाम् युज्यध्वम् अनुमन्यते अनुमन्येते अनुमन्यन्ते प्रक्षिपतु प्रक्षिपताम् प्रक्षिपन्तु । युज्यताम् युज्येताम् युज्यन्ताम्
416-१/२१3
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
2.
दुष्
A नश
L (1) असमाथी योग्य ३५ यूंटी पूरेदी मादी ४०या :६.d. : तृप् - तर्पितुम् (त्रपितुम्, तृप्तुम्, तर्पितुम्), तृप्त्वा 1. द्रुह्
- द्रूवा, द्रोढुम्
- दोष्टुम्, दुष्ट्वा 3. नम्
- नत्वा, नन्तुम्
- नष्टुम्, नष्ट्वा 5. निर् + गम् निर्गत्य, निर्गन्तुम् 6. तु
तरितुम्, ती| 7. निर् + दिश निर्दिश्य, निर्देष्टुम् 8. निर् + कृष् - निष्क्रष्टुम्, निष्कृष्य 9. पुष्
- पुष्ट्वा , पोष्टुम् 10. प्रच्छ
- प्रष्टुम्, पृष्ट्वा 11. प्रति + आ + गम् - प्रत्यागम्य, प्रत्यागन्तुम् 12. प्रति + दा - प्रतिदातुम्, प्रतिदीय 13. बुध्
- बुद्ध्वा, बोद्धम् 14. रम्
- रत्वा, रन्तुम् (2) हन्तोनी मोगा :નિં. | કૃદન્તરૂપ મૂળધાતુ કૃદન્ત પ્રત્યય/ અર્થ ગણ | જે કૃદન્ત છે તે
સિવાયનું કૃદન્ત चरित्वा चर् संबंध त्वा | यादीने.
चरितुम् चलितुम् चल् त्वर्थ तुम् | यसवाने
चलित्वा जीवित्वा संबंध त्वा જીવીને
जीवितुम् | त्यक्तुम् त्यज् उत्वर्थ । छोरवाने
त्यक्त्वा दग्ध्वा સંબંધક त्वा | पाणीने | १
दग्धुम् पक्तुम् पच् હેત્વર્થ तुम् | રાંધવાને
पक्त्वा | पठित्वा पठ् संबंध त्वा माने |
पठितुम् अटितुम् अट् उत्वर्थ | तुम् भटवाने | अटित्वा जल्पित्वा
जल्प सं | त्वा | डीने | | निन्दितुम् | निन्द् | उतवर्थ | तुम् | निवाने | १
निन्दित्वा
जीव
तुम्
जल्पितुम्
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
.७५.
पाठ-१/२२ 3
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• 36.
पाठ-१/२३
(1 ) छूटती विगतो :
न.
ગુજરાતી અર્થ
માંગતામાં
જોવાઈ રહેલાઓ
ધ્રૂજી રહેલમાંથી
4 નમી રહેલાઓ માટે
2
3
5
6
7
जे वन्हाई रहेलामांथी
8
ચઢાયેલું
ભેટેલાઓને
ફેંકી રહેલાઓ
9
છોડાયેલાઓમાં
10 भराई रहेलने
સંસ્કૃત
याचमाने
दृश्यमानाः
वेपमानात्
नमद्भ्यः
वन्द्यमानाभ्याम्
आरूढ
कुसितवत:
क्षिपन्तः
त्यक्तेषु
ताड्यमानम्
કર્યું
गृहन्त ?
વ. કર
વ. કર્મણિ
१. उरि
""
વ. કર્મણિ
કર્મણિ ભૂત
કર ભૂત
વ. કર
કર્મણિ ભૂત
વ. કર્મણિ
પ્રત્યય
મૂળ
ધાતુ
याच्
दृश्
वेप्
नम्
वन्द्
त आ+रुह्
तवत् कुस्
अत् क्षिप्
त
त्यज्
तड्
मान
मान
मान
अत्
मान
मान
આપેલ કૃદન્ત સિવાયના
અન્ય ત્રણ કૃદન્ત
याचितवत्
याचित
दृष्ट
वेपित
नत
वन्दित
याच्यमान
दृष्टवत्
पश्यत्
वेपितवत् वेप्यमान
नतवत् नम्यमान
वन्दितवत् वन्दमान
आरूढवत्
आरोहत् आरुह्यमाण
कुसित कुस्यत् कुस्यमान
क्षिप्त क्षिप्तवत् क्षिप्यमाण
त्यक्तवत् त्यजत् त्यज्यमान
ताडित ताडितवत् ताडयत्
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
** स२६ संस्कृतम् - ५
पीड्
लुप्
लुप्त
मान
चोरितवत्
घष
• ७७ .
** (2) फुटता विगतो :हन्त ३५ । भूप | हन्त | પ્રત્યય
અર્થ ધાતુ चिन्तितवद्भिः चिन्त् કર્તરિભૂત तवत् વિચાર કરેલાઓ વડે दण्डयतः दण्ड् વર્ત. કર્તરિ अत् । 3 री २दान पीड्यमानानाम्
વર્ત. કર્મણિ
मान
પીડાઈ રહેલાઓનું वर्णितेभ्यः वर्ण કર્મણિભૂત त પ્રશંસા કરાયેલામાંથી लुप्तवद्भः
કર્તરિભૂત तवत् | सुप्त थई गयेलामो भाटे सान्त्वयन् सान्त्व् વર્ત. કર્તરિ अत् સાંત્વના આપતો चुर्यमाणयोः વર્ત. કર્મણિ
બે ચોરાઈ રહેલાઓનું घोषितौ
કર્મણિભૂત त घोष२॥येता शुष्कवन्तः કર્તરિભૂત
શુષ્ક થયેલાઓ तोलयन्तः વર્ત. કર્તરિ
તોલી રહેલાઓ भूष्यमाणाय વર્ત. કર્મણિ
સજાઈ રહેલા માટે गजितेभ्यः કર્મણિભૂત
ગર્જના કરાયેલામાંથી श्रितवत्सु
કર્તરિભૂત तवत्
આશ્રિતોમાં अस्यति
વર્ત. કર્તરિ अत् ફેંકી રહેલમાં पूज्यमानान्
વર્ત. કર્મણિ मान પૂજાઈ રહેલાઓને भक्षितात्
भक्ष् કર્મણિભૂત त ખવાયેલમાંથી गणितवतोः
કર્તરિભૂત तवत्
બે ગણેલાઓનું हसद्भयाम्
વર્ત. કર્તરિ अत् બે હસી રહેલા માટે उञ्छ्यमानेषु
વર્ત. કર્મણિ मान વિણાઈ રહેલાઓમાં रच કર્મણિભૂત
રચાયેલાઓમાં
शुष्
तवत्
આપેલ કૃદન્ત સિવાયના
અન્ય ત્રણ કૃદન્ત चिन्तित | चिन्तयत् चिन्त्यमान दण्डित | दण्डितवत्
दण्ड्यमान पीडित | पीडितवत् पीडयत् वर्णितवत
वर्णयत् वर्ण्यमान
लुप्यत् लुप्यमान सान्वित सान्त्वितवत् सान्त्व्यमान चोरित
चोरयत् घोषितवत् | घोषयत् घोष्यमाण शुष्क शुष्यत्
शुष्यमाण तोलित | तोलितवत्
तोल्यमान भूषित भूषितवत् भूषयत् गजितवत् गर्जत् गर्व्यमान श्रित
श्रीयमाण अस्तवत् अस्यमान पूजित पूजितवत् भक्षितवत् | भक्षयत् भक्ष्यमाण गणित गणयत् गण्यमान हसित हसितवत् हस्यमान उञ्छित | उञ्छितवत् उञ्छत रचितवत् । रचयत् रच्यमान
अत्
मान
श्रयत्
अस्त
पूज्
पूजयत्
गण्
846-१/२38
रचितेषु
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) કૌંસમાં આપેલ વિકલ્પના આધારે પૂરેલી ખાલી જગ્યા ઃ
1. उद् + पद्
2.
भज्
3. युज्
4.
5. अनु + रुध्
6. रुच्
7. मन्
8. वृध्
9. शुभ्
10. क्षम्
11. सह्
12. दृ
13. जन् (जा 14. विज्
15. लभ्
अनु + इष्
-
-
उत्पन्नवत्, उत्पन्न, उत्पद्यमान, उत्पद्यमान
भजमान, भक्त, भक्तवत्, भज्यमान
युज्यमान, युक्त, युक्तवत्, युज्यमान
अन्विषित, अन्विषितवत् अन्विष्यत्, अन्विष्यमाण
मन्यमान, मत, मतवत्, मन्यमान
- वृध्यमान, वृद्ध, वृद्धवत्, वर्धमान शुभित, शुभितवत्, शोभमान, शुभ्यमान
-
अनुरुद्धवत्, अनुरुद्ध, अनुरुध्यमान, अनुरुध्यमान रोचमान, रुचित, रुचितवत्, रुच्यमान
क्षान्तवत्, क्षान्त, क्षममाण, क्षम्यमाण
सहमान, सोढ, सोढवत्, सह्यमान दीर्यमाण, दीर्ण, दीर्णवत्, दारयत्
जात, जातवत्, जायमान, जन्यमान
विग्न, विग्नवत्, विजमान, विज्यमान
लब्ध, लब्धवत्, लभमान, लभ्यमान
विद्यार्थिनां कुतः सुखम् ? [सुभाषित]
જે વિદ્યાર્થી છે તેને સુખ ક્યાંથી મળવાનું ? એણે તો
કઠોર પરિશ્રમ કર્યા સિવાય છૂટકો જ નથી.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ७८.
पाठ- १/२3
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
पर
मोग्धुम्
रोह्य
सह्य
हस्
(1) हन्तो :न. | पातु | त्वर्थ | तरिभूत |वर्तमान तार| तव्य | अनीय | य
ईक्षितुम् | ईक्षितवत् | ईक्षमाण ईक्षितव्य । ईक्षणीय ईक्ष्य
द्रष्टुम् | दृष्टवत् पश्यत् द्रष्टव्य दर्शनीय दारयितुम् दीर्णवत्
दारयत् दरितव्य दारणीय दार्य मूढवत् मुह्यत् मोढव्य मोहनीय
मोह लब्धुम् लब्धवत् लभमान लब्धव्य लभनीय लभ्य रोढुम् रूढवत् रोहत् रोढव्य रोहणीय सोढुम् सोढवत् सहमान सोढव्य सहनीय वस्तुम् । उप्तवत् वपत् वप्तव्य | वपनीय
वाप्य वाञ्छितुम् वाञ्छितवत् वाञ्छत् वाञ्छितव्य | वाञ्छनीय वाञ्छ्य
हसितुम् । हसितवत् | हसत् हसितव्य हसनीय हास्य स्पृश् स्पष्टुंम् स्पृष्टवत्
स्पर्स्टव्य | स्पर्शनीय | स्पृश्य स्निह् स्नेढुम् स्निग्धवत
स्निह्यत्
स्नेढव्य | स्नेहनीय | स्निह्य आ+रभ् आरब्धुम् आरब्धवत् आरभमाण आरब्धव्य | आरभणीय | आरभ्य
ऊढवत्
वहत् वोढव्य वहनीय स्रष्टुम् सृष्टवत् सृजत् स्रष्टव्य सर्जनीय सृज्य द्रोढुम् ढूँढवत् द्रुह्यत् द्रोग्धव्य द्रोहणीय द्रोह्य नष्टुम् नष्टवत् नश्यत् नष्टव्य नशनीय
नाश्य पृष्टवत् पृच्छत् प्रष्टव्य प्रच्छनीय
प्रच्छ्य पातुम् पीतवत्
पातव्य पानीय पोष्टुम् पुष्टवत् पुष्यत् पोष्टव्य पोषणीय पोष्य
तुष्टवत् तुष्यत् तोष्टव्य तोषणीय डयितुम्
डयमान डयितव्य डयनीय क्षिप्तवत् क्षिपत् क्षेप्तव्य क्षेपणीय क्षेप्य गन्तुम् गतवत् गच्छत् गन्तव्य गमनीय दग्धुम् दग्धवत् |
दहत् दग्धव्य दहनीय घोषयितुम् | घोषितवत् | घोषयत्
घोषयितव्य घोषणीय चरितुम् | चरितवत् | चरत् चरितव्य चरणीय
वोढुम्
वाह्य
प्रष्टुम्
पिबत्
पेय
तोष्टुम्
तोष्य
डीतवत्
देय
क्षेप्तुम्
गम्य
दाह्य
*स२८ संस्कृतम् - ५
• ७८ .
पाठ-१/२४
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
2.
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા
[પાઠ : ૧૯ થી ૨૪]
[Marks - 100]
(1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
[Marks - 9]
1. શ્રેણિકનો અભય નામનો પુત્ર અત્યંત બુદ્ધિશાળી હતો. તીર્થંકર મહાવીર મહારાજાના ઉપદેશથી તેણે પણ સંસારને છોડ્યો અને દીક્ષા લીધી.
5.
-
7.
૪
3. ભગવાન મુનિસુવ્રતસ્વામીની આજ્ઞાને મેળવ્યા વિના જ સ્કંદકાચાર્ય મિથિલા નામની નગરીમાં ગયા.
4. સમાજમાં અને સગાવહાલાઓમાં સ્નેહ કરતો આત્મા ઘણી બધી વાર ભટક્યો. તે આત્માઓના હિત માટે ભગવાન મહાવીરે જૈન ધર્મ ઉપદેશેલો.
મનુષ્યના આયુષ્યથી જેટલી આરાધનાઓ થાય તેટલી કરી લે. તું વારેવારે મનુષ્ય નહીં થાય !
માતા દ્વારા રંધાયેલું ભોજન જમવા માટે લવાયેલું અને અમારા દ્વારા ખવાયેલું. અમારા વડે ઘરની બહાર દુકાનમાં નથી જ જમાતું ! 6. શ્રાવકોએ મોક્ષને મેળવવાને જીવો ન જ મા૨વા જોઈએ, ખોટું ન જ બોલવું જોઈએ, ન આપેલું ન જ લેવું જોઈએ, કંઈ પણ ચોરવું ન જ જોઈએ, કાયમ જુવાન સ્ત્રી છોડવી જ જોઈએ, ક્યાંય પણ મમત્વ ન જ કરવું જોઈએ, નમ્રતા, લઘુતા, જયણા અને સમતા આચરવી જોઈએ.
છોડવા યોગ્ય પૈસામાં તું શા માટે મોહ પામે છે ? ક્યાંય પણ ન મોહાવું જોઈએ. (આખરે) બધી વસ્તુ છોડવાની જ છે !
સજ્જનોનો ઐશ્વર્ય પરોપકાર માટે હોય છે.
. ૮૦.
8.
9. અરિહંતોને, સિદ્ધોને, આચાર્યોને, ઉપાધ્યાયોને અને બધાં સાધુ ભગવંતોને નમસ્કાર હો ! આ નમસ્કાર બધાં મંગલોમાં શ્રેષ્ઠ
મંગલ છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
પરીક્ષા-૪
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) गुभ्रातीनुं संस्कृत :
1.
[Marks - 9]
महावीरस्य भगवतः वाचि यद् ऊर्म् अस्ति तेन पापानां पापान्यपि नश्यन्ति ।
3.
2. वह्नेः अन्यन्नाम भगवतः महावीरस्याऽऽगमे 'तेज: काय' इति कथ्यते । आत्मन् ! त्वं त्वाम् अवगच्छ त्वं त्वया सहैव युध्यस्व, त्वं तुभ्यमेव किमपि कार्यं कुरु ।
5.
4. प्रतिक्रमणं श्रेयोऽस्त्यतः भो बालाः ! प्रत्यहं प्रतिक्रमणं कुरुत । प्रतिक्रमणं कर्तुं श्रावका गुरुं भगवन्तं निकषा गच्छन्तु । चण्डकौशिकं सर्पं सान्त्वयितुम् अनेकानि कष्टानि सोदवा अपि भगवान् महावीरः वनमगच्छत् ।
6.
7. प्रभुं महावीरमभिषेक्तुं सर्वे देवाः स्वीयेषु यानेषु स्वीयैः सुहृद्भिः सह मेरुपवतं प्रत्यचलन् ।
कर्मणा पीडिताः यूयं अनेकानि दुःखानि सोढवन्तः, अधुना धर्माय दुःखानि कस्मान्न सहध्वे ?
आपदि सम्पदि च सदा नमस्कारः स्मर्तव्यः ।
8.
9.
(3) ३५ :
1) महत्
2) भगवत्
3) राज्
4) भवत् 5) वणिज् 6) दि 7) वीरुध्
8) राजन्
9) सुहृद्
—
-
-
-
-
સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ
२, 3
हु, १ =
८, ૧ =
ल
=
3, २
७, २
४. १ =
५, 3
१.२
,
२, २
=
=
=
=
=
महतः / महान्ति
भगवतः
राट्-ड् !
भवद्भ्याम्
वणिजोः
दिशे
वीरुद्भ्यः
राजानौ
सुहृदौ/सुहृदी
• ८१.
[Marks - 9]
परीक्षा-४
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ સરલ
| संस्कृतम् - ५
• ८२ •
परीक्षा-४
(4) खपेस खेड ३५ प्रमाणे अन्य शब्दोना ते ४३५ :
[Marks - 9]
द्विष् आशिष्
मधुलिह
उपानह्
महिमन्
द्विट्सु
आशीष्षु प्रावृट्सु
पयःसु
मधुलिट्सु
उपानत्सु
महिमसु
2
द्विभिः आशीर्भिः प्रावृड्भिः पयोभिः
मधुलिङ्भिः
उपानद्भिः महिमभिः
3 द्विड्भ्याम् आशीर्भ्याम् प्रावृड्भ्याम् पयोभ्याम् विद्वद्भ्याम् भाभ्याम् मधुलिड्भ्याम् उपानद्भ्याम् महिमभ्याम्
द्विट्-ड् आशी: प्रावृट्-ड् पयः
विद्वान् भाः मधुलिट्-ड् उपानत्-द् महिमा
द्विषम् आशिषम्
प्रावृषम् पयः
विद्वांसम् भासम्
मधुलिहम्
उपानहम् महिमानम्
6 द्विषा आशिषा
प्रावृषा
पयसा
विदुषा भासा
मधुलिहा
उपानहा महिम्ना
द्विषोः आशिषोः
प्रावृषोः
पयसोः
विदुषोः भासोः मधुलिहो:
उपानहोः
महिम्नोः
8 द्विषाम् आशिषाम्
पयसाम्
विदुषाम् भासाम् मधुलिहाम्
उपानहाम् महिम्नाम्
द्विषे
आशिषे
पयसे
विदुषे
भासे मधुलिहे
उपानहे महिम्ने
1
4
5
7
9
區
प्रावृष् पयस्
प्रावृषाम्
प्रावृषे
विद्वस्
भास्
विद्वत्सु भास्सु
विद्वद्भिः भाभिः
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
* (5) सापेक्ष वित प्रभो शहीन। ३५ :
[Marks - 9]
* स२५ संस्कृतम् - ५
| नं | विमति/] आयुस् | चन्द्रमस्
| धनुष् | ककुभ् । तादृश् । विश्
| सदृश् | वाच । ऊर्जु
। १/२ | आयुषी | चन्द्रमसौ
• ८3 •
२/3 | आयूंषि | चन्द्रमसः | धनूंषि | ककुभः | तादृशः | विशः | सदंशि | वाचः । ऊन्जि 3/२. आयुर्ध्याम् | चन्द्रमोभ्याम् | धनुर्ध्याम् | ककुब्भ्याम् | तादृग्भ्याम् | विड्भ्याम् | सदृग्भ्याम् | वाग्भ्याम् ऊर्ध्याम् ४/१ । आयुषे | चन्द्रमसे | धनुषे । ककुभे । तादृशे । विशे । सदृशे । वाचे । ऊर्जे
आयुर्ध्याम् | चन्द्रमोभ्याम् | धनुर्ध्याम् | ककुब्भ्याम् | तादृग्भ्याम् | विड्भ्याम् | सदृग्भ्याम् | वाग्भ्याम् | आयुषाम् | चन्द्रमसाम् | धनुषाम् | ककुभाम् | तादृशाम् | विशाम् | सदृशाम् | वाचाम् | | आयुषि | चन्द्रमसि | धनुषि | ककुभि | तादृशि | विशि | सदृशि | वाचि | ऊर्जि
आयुषी ! | चन्द्रमसौ ! | धनुषी ! | ककुभौ ! | तादृशौ ! | विशौ ! | सदृशौ ! | वाचौ ! | ऊर्जी ! ४/3 | आयुर्घ्यः | चन्द्रमोभ्यः | धनुर्ध्यः | ककुब्भ्यः | तादृग्भ्यः | विड्भ्यः | सदृग्भ्यः | वाग्भ्यः | उग्यः
परीक्षा-४ 3
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
(6) 34 dssi :
[Marks - 9] नं. A B C D E F
लुब्ध - लुब्धवत् - लुभ्यत् - लुभ्यमान - लुब्ध्वा - लोब्धुम् पक्व - पक्ववत् - पचत् - पच्यमान - पक्त्वा - पक्तुम्
उप्त - उप्तवत् - वपत् - उप्यमान - उप्त्वा - वप्तुम् 4 पीत - पीतवत् - पिबत् - पीयमान - पीत्वा - पातुम् 5 क्रुद्ध - क्रुद्धवत् - क्रुध्यत् - क्रुध्यमान - क्रुद्ध्वा - क्रोद्धम् 6 उषित - उषितवत् - वसत् - उष्यमाण - उषित्वा - वस्तुम् 7 शंसित - शंसितवत् - शंसत् - शस्यमान - शंसित्वा - शंसितुम् 8 गत - गतवत् - गच्छत् - गम्यमान - गत्वा - गन्तुम् 9 दृष्ट - दृष्टवत् - पश्यत् - दृश्यमान - दृष्ट्वा - द्रष्टुम् (7) श हर :
[Marks - 10]
૪ ૫૫
ग ।
म
थि
ते
म
२
श - म | न | सा
| से | ना
धुः
F IF |
धा |
व |
।
४
र
* स२० संस्कृतम् - ५
.८४ .
परीक्षा-४ ॐ
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
(8) भूटती विगतो :न | पातु |
[Marks - 18]
વર્તમાન
अर्थ
હેત્વર્થ
સંબંધક
કર્તરિ
કર્મણિ (भू.
भलि.
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
दग्धुम्
दग्धवत्
दग्ध
વર્તમાન तरि. दहत् नमत् निर्दिशत्
नन्तुम्
नतवत्
दग्ध्वा नत्वा निर्दिश्य भूत्वा
निर्देष्टुम्
नत निर्दिष्ट
निर्दिष्टवत्
भवितुम्
भूत
भवत्
मोग्धुम्
मूदवा लुप्त्वा
लुप् वृष वि+मृश् स्था
लोप्तुम् वर्षितुम्
• ૮૫ •
બાળવું નમવું નિર્દેશ કરવો थj મોહ પામવો લોપવું વરસવું વિચારવું ઊભા રહેવું
સ્નેહ પામવો નિષ્પન્ન થવું શાંત થવું ઠગવું છોડવું ફાડવું
लुप्त वृष्ट विमृष्ट
विमष्टुंम् स्थातुम्
स्थित
स्निह निस्+पद् शम
स्नेदुम् निष्पत्तुम्
भूतवत् मूढवत् लुप्तवत् वृष्टवत् विमृष्टवत् स्थितवत् स्निग्धवत् निष्पन्नवत् शान्तवत् ढूँढवत् त्यक्तवत् दीर्णवत् सोढवत् विष्टवत् आहूतवत्
वृष्ट्वा विमृश्य स्थित्वा स्निग्ध्वा निष्पद्य शमित्वा द्रूवा त्यक्त्वा दारयित्वा सहित्वा विष्ट्वा आहूय
दह्यमान नम्यमान निदिश्यमान भूयमान मुह्यमान लुप्यमान वृष्यमाण विमृश्यमान स्थीयमान स्निह्यमान निष्पद्यमान शम्यमान द्रुह्यमाण त्यज्यमान दीर्यमाण सह्यमान विश्यमान आहूयमान
स्निग्ध निष्पन्न शान्त द्रूढ त्यक्त
मुह्यत् लुप्यत् वर्षत् विमृशत् तिष्ठत् स्निह्यत् निष्पद्यमान शाम्यत् द्रुह्यत् त्यजत् दारयत् सहमान विशत्
शमितुम् द्रोदुम् त्यक्तुम् दारयितुम् सोढुम् वेष्टुम् आह्वातुम्
त्यज
दीर्ण
सह
સહેવું
सोढ विष्ट
विश
परीक्षा-४ ॐ
બેસવું બોલાવવું
आ+
आह्वयत्
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
E E B. E B.
(1) ખૂટતી વિગતો :| | રૂપ મૂળશબ્દ પ્રત્યય અર્થ |અધિકતાદર્શક કે શ્રેષ્ઠતાદર્શક 1 |મહત્તર | મહત્ | ત | ઘણું મોટું અધિકતાદર્શક 2 | શત| સશ | તમ | અત્યંત સરખું શ્રેષ્ઠતાદર્શક પાપીયમ્ |
ઘણો પાપી અધિકતાદર્શક |ીનતર |
ઘણો દીન महिष्ठ
| અત્યંત મોટું શ્રેષ્ઠતાદર્શક દિઠતમ |
અત્યંત દૃઢ क्षोदीयस्|
ઘણું તુચ્છ અધિકતાદર્શક 8 | મૂયિષ્ઠ | | વહુ | પુષ્ટિ અત્યંત વધારે શ્રેષ્ઠતાદર્શક 19 | વહુનતર | વહુન | ત | મોટે ભાગે અધિકતાદર્શક 10 વઢિતમ | વિઢિ | તમ | અત્યંત દઢ શ્રેષ્ઠતાદર્શક (2) પૂરેલી ખાલી જગ્યા:
1. ધૂત - સ્થવિષ્ઠ | 4. વઢિ - સાધીયમ્ 2. મૂઠું - પ્રવીયર્ | 5. વિર - નેવીયર્
3. પ્રિય - ગ્રેષ્ઠ (3) ઓળખાણ :
1. મારા સ્ત્રીલિંગના રૂપ “નવી” પ્રમાણે ચાલે છે - { પ્રત્યય 2. બે વસ્તુમાં એક કરતા બીજામાં રહેલ ચડિયાતાપણું = હું - અધિકતા 3. સર્વમાં ચડિયાતાપણું = હું - શ્રેષ્ઠતા 4. મારો અર્થ કોમળ' છે અને ર્રયમ્ - પ્રત્યય લાગે તો મારા શ્રનો
થઈ જાય - મૃદુ 5. મને કૃષ્ણ પ્રત્યય લાગતા ચેષ્ઠ શબ્દ બને છે – વૃદ્ધ 6. મને યમ્ + રૂષ્ઠ પ્રત્યય લાગતા નથી અને હું ધાતુ સાથે સંલગ્ન છું
- ધાતુસાધિત શબ્દ 7. કુષ્ઠપ્રત્યય લાગતા મારો વ્યંજન સહિત લોપ થાય છે - ઉપાંત્યસ્વર 8. ર્ય પ્રત્યય લાગતા વૃન્દ્રીયમ્ મારું રૂપ થાય - વૃન્કાર 9. મારું રૂપ શ્રેયસ્ પ્રમાણ પું. + નપું.માં ચાલે - {પ્રત્યયવાળા શબ્દો
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ૮૬ •
ઉપાઠ-૧/૨૫૩
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) शब्होना च्चि प्रत्यय सगाडी अर्थ :
मन्दीभवति
तोक
स्तोकीभवति
अभिन्न = अभिन्नीभवति
जनक जनकीभवति
व्याघ्रीभवति तुल्यीभवति
कीटकीभवति
आर्यभवति
वैयात्यीभवति
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
गृह
12. दीन
13. पुष्प
मन्द
.
व्याघ्र
तुल्य
कीटक
आर्य
वैयात्य
अतिथि
मङ्गल
नगर
20. दु:खिन् (2) योजजाए :
રૂપ
=
1 चन्द्रीभूय
=
=
=
=
=
=
=
=
=
पुष्पीभवति शठीभवति
14.
शठ
15. जैन
जैन भवति
16.
मङ्गलीभवति नगरीभवति
17.
18.
शृगाल
शृगालीभवति
19. उत्कण्ठा = उत्कण्ठीभवति
दुःखीभव
=
=
=
=
=
=
=
=
अतिथी भवति
गृहीभवति दीनीभवति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ
મૂળ
चन्द्र
-
-
-
-
-
भंह थाय छे.
थोडुं थाय छे, जो थाय छे.
અભિન્ન થાય છે.
पिता थाय छे.
वाघ थाय छे.
•८७०
સમાન થાય છે.
डीडो थाय छे.
આર્ય થાય છે.
चिट्ठी थाय छे.
મહેમાન થાય છે.
घर जने छे, घर थाय छे.
हीन थाय छे.
ईस थाय छे.
લુચ્ચો થાય છે.
नैन थाय छे.
મંગળ થાય છે.
नगर थाय छे.
शियाज थाय छे.
, उत्सु थाय छे.
हुःजी थाय छे.
'च्वि' प्रत्यय पछी
રહેલ કૃદન્ત / કાળ
संबंध
तन्त
વિભક્તિ વચન
પુરુષ
પાઠ-૧/૨૬
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
મ
!
‘ષ્યિ' પ્રત્યય પછી | વિભક્તિવચન
રહેલ કૃદન્ત / કાળ | પુરુષ सूर्याभूय सूर्य स्तोकीभवति | स्तोक વર્તમાનકાળ तुरगीभवते તુર | વર્તમાન કર્તરિ કૃદન્ત दीनीभूयमाना વર્તમાન કર્મણિ કૃદન્ત उचितीभूतम् કર્મણિ ભૂતકૃદન્ત श्रेष्ठीभूतम् | श्रेष्ठ कीटकीभवन्ति | कीटक વર્તમાનકાળ पुष्पीभूयमानेन | पुष्प વર્તમાન કર્મણિ કૃદન્ત | अज्ञीभवसि | अज्ञ વર્તમાનકાળ
- જ
| ટીના
વત |
-
-
0
0 0
10 |
अनायासेन मरणं विना दैन्येन जीवनम् । देहान्ते तव सान्निध्यं देहि मे परमेश्वर ! ॥
(સુભાષિત] હે પરમાત્માનું !
ત્રણ ચીજની કામના છે : આયાસ – કષ્ટ વિનાનું મરણ, દૈન્ય વિનાનું જીવન અને અંતિમ શ્વાસે તારું સાંન્નિધ્ય.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ૮૮ •
ઉપાઠ-૧/૨૬ છે
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) छूटती विगतो :
नं.
વિગ્રહ
योगश्च कषायाश्चेति
| पिता च पुत्रौ
मस्तकञ्च हृदयञ्चानयोः
1
2
3
4
5
आदिश्चावसानञ्चेति
द्यौश्च पृथिवी चेति 8 दासश्च दासी चानयोः
67
समाहारः
मांसश्च रक्तञ्चानयोः
समाहारः
10 रथिकाश्चाश्वारोहाश्चाऽनयोः
9
समाहारः
(2) जूटती विगतो :
नं. સમાસ
1
2
3
4
समाहारः
मयूरश्च सर्पश्चानयोः
मयूरसर्पम्
समाहारः
| मिथिला च राजगृहञ्चानयो: मिथिलाराजगृहम्
समाहारः
567
भ्रातरौ
रथतुरगौ
रुरुकृष्णसारम्
अश्ववडवौ
निष्कधान्यानि
धृतिसंयमौ
पाठ - २७
સમાસ
योगकषायाः
पितापुत्रा:
मस्तकहृदयम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
आद्यावसाने
द्यावापृथिव्यौ
दासीदासम्
मांसरक्तम्
रथिकाश्वारोहम्
વિગ્રહ
भ्राता च स्वसा च
रथश्च तुरगश्च रुरुश्च कृष्णसारश्चानयोः
समाहारः
अश्वश्च वडवा च
निष्काः च धान्यानि च
धृतिश्च संयमश्च
पिपीलिकामक्षिकम् पिपीलिका च मक्षिका
चानयोः समाहारः
• ८८
અર્થ
યોગ અને કષાયો
પિતા અને બે દીકરા
માથું અને હૃદય
મો૨ અને સાપ
મિથિલા અને
રાજગૃહ શરૂ અને અંત
સ્વર્ગ અને ધરતી
દાસ-દાસી
માંસ અને લોહી
૨થસવારો અને
ઘોડેસવારો
અર્થ
ભાઈ-બહેન રથ અને ઘોડો
હરણની બે જાત
ઘોડોઘોડી પૈસા અને અનાજ
ધીરજ અને સંયમ
કીડી અને માખી
કયો સમાસ ?
इतरेतर द्वन्द्व
""
समाहार द्वन्द्व
34
इतरेतर द्वन्द्व
समाहार द्वन्द्व
""
""
"
કયો સમાસ ?
એકશેષ દ્વન્દ્વ
इतरेतर द्वन्द्व
સમાહાર દ્વન્દ
समाहार द्वन्द्व इतरेतर द्वन्द्व
समाहार द्वन्द्व
पा-१/२७
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ
વિગ્રહ
નં. | સમાસ | વિગ્રહ
કયો સમાસ ? 8 | अश्वरासभौ અશ્વશ રામશ | ઘોડો અને ગધેડો | ઈતરેતર દ્વન્દ્ર 9 | અન્નપ્રાશ
अज्ञश्च प्राज्ञश्च ડિફોળ અને હોંશિયાર ” | 10 |મહાવીરૌતમ મહાવીર8 જૌતમગ્ર મહાવીર અને ગૌતમ (3) ખૂટતી વિગતો :નં. | ગુજરાતી અર્થ
સમાસ કયો સમાસ? | અગ્નિ અને પવન अग्निश्च मुरुच्च अग्नामरुतौ ઈતરેતર દ્વન્દ્ર દિવસ અને રાત नक्तञ्च दिवा च नक्तदिवम् સમાહાર દ્વન્દ્ર વિનય અને વિદ્યા विनयश्च विद्या च विद्याविनयौ ઈતરેતર દ્વન્દ્ર ક્ષમા અને દયા क्षमा च दया च क्षमादये પુણ્ય અને પાપ पुण्यञ्च पापञ्च પાણી અને દૂધ पानीयञ्च दुग्धञ्च पानीयदुग्धे ગરીબ અને ધનવાન दीनश्च धनवांश्च दीनधनवन्तौ
ભરત અને બાહુબલિ | મરતશ વાદુનિશ भरतबाहुबली | ક્રોધ-માન-માયા અને क्रोधश्च मानश्च । क्रोधमानमायालोभाः લોભ
माया च लोभश्च |મિધ્યત્વ અને અવિરતિનિધ્યત્વિજ્વવિરતિષ, મિથ્યાત્વવિરતી
पुण्यपापे
चिन्तया जायते दुःखं नान्यथेति निश्चयी ॥
[અષ્ટાવક્રગીતા] ભૂત-ભાવીની ચિંતાથી જ દુઃખ જન્મે છે, તેના વિના નહીં... ભૂત-ભાવીની ચિંતાથી મુક્ત બની સાક્ષિભાવે છે. વર્તમાન ક્ષણમાં જીવ...
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૯૦
ઉપાઠ-૧/૨૭%
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाठ २८२८ 30 |
(1) सूटती विगतो :नं. | समास | विग्रह | अर्थ
यो सभास? तुरगः । तुरं गच्छतीति | ઘોડો
ઉપપદ તપુરુષ | पण्डितम्मन्यः| आत्मानं पण्डितं | मभिमानी
मन्यते यः सः | जलमुच् । जलं मुञ्चतीति વાદળ असूर्यंपश्याः न सूर्यं पश्यन्तीति सूर्यने ५५ न होना मधुपायी । मधु पिबतीति । ભ્રમર सहसाकृतम् | सहसा कृतम् । अयान ४२j तृतीया विमति त.पु. | पटभिन्नम् । पटाद् भिन्नम् । ७५॥ ४२ मिन्न |पंयमा विमति त.'.
| दोषापत्रस्तः । दोषाद् अपत्रस्तः | होपोथी त्रासेव | 9 सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपालभ्यमोक्षसुखम् → सर्वे च ते जिनाश्च = सर्वजिनाः [भधारय] → सर्वजिनेषु वृन्दारकः = सर्वजिनवृन्दारकः [सप्तमी तत्पुरुष] तीर्थङ्करोति =
तीर्थङ्करः [७.तत्पु.] → सर्वजिनवृन्दारकश्चासौ तीर्थङ्करश्च = सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करः [भधारय] → सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करस्य कृपा = सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपा [षष्ठी तत्पु.] → सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपया लभ्यम् = सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपालभ्यम् [तृ.d.] → मोक्षस्य सुखम् = मोक्षसुखम् [षष्ठी तत्पु.] → सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपालभ्यञ्च तद् मोक्षसुखञ्च =
सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपालभ्यमोक्षसुखम् = Mi [नमा श्रेष्ठ मेवा तीर्थ४२नी
पाथी भेगवी शय तेवु भोक्षसुप छे. [सं.] (2) भूटती विगतो :| ગુજરાતી અર્થ | વિગ્રહ
સમાસ કયો સમાસ? 1 | मेथी ®ती शय तेवु | दुःखेन जीयते इति । दर्जयः । ઉપપદ તપુરુષ || પ્રિય બોલનાર
प्रियं वदतीति प्रियंवदः 3 | मटना२
निशायां चरतीति
निशाचरः | 4 | माथामा आना२, वाण | शिरसि रोहन्तीति | शिरोरुहाः
11
* स२८ संस्कृतम् - ५
.८१ .
16-१/२८-303
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
निराशः
न. २४ती अर्थ | विग्रह | समास | यो समास ? | નિરાશ आशायाः निर्गतः
પ્રાદિ તપુરુષ | વિરોધી પક્ષ
विपरीतः पक्षः । विपक्षः યુદ્ધ માટે તૈયાર सङ्ग्रामाय उद्युक्तः | उत्सङ्ग्रामः | 4000नो पो (भाग | अपरश्चासौ अर्धश्च | पश्चार्धः । पा२य | ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના જયથી દુઃખેથી જીતી શકાય તેવા કર્મને હણનાર | क्रोधश्च मानश्च माया च लोभश्च = क्रोधमानमायालोभाः [तरेत२]
क्रोधमानमायालोभानां जयः = क्रोधमानमायालोभजयः [षष्ठी तत्पुरुष] | दुःखेन जीयन्ते इति दुर्जयानि [७५५६ तत्पु२५]
दुर्जयानि च तानि कर्माणि च = दुर्जयकर्माणि [पा२य] | दुर्जयकर्माणि हन्ति = दुर्जयकर्मघ्नः [७५५६ तत्पुरुष] → क्रोधमानमायालोभजयेन दुर्जयकर्मघ्नः = क्रोधमानमायालोभजयदुर्जयकर्मघ्नः
| તૃિતીયા વિભક્તિ) | (3) पूटती विगतो :| વિગ્રહ સમાસ
अर्थ यो समास ? | न उद्यमः अनुद्यमः ઉદ્યમ નહીં
नञ् तत्पुरुष | न शक्यम्
अशक्यम् શક્ય નહીં न एकता
अनेकता એકતા નહીં न संतुष्टः असंतुष्टः સંતુષ્ટ નહીં न सीमा असीमा મર્યાદા નહીં न विश्वासः
अविश्वासः
વિશ્વાસ નહીં न नित्यः अनित्यः કાયમી નહીં न आज्ञा
अनाज्ञा આજ્ઞા નહીં न स्थिरः अस्थिरः સ્થિર નહીં न उपयोगः अनुपयोगः ઉપયોગ નહીં न आवश्यकम् अनावश्यकम् આવશ્યક નહીં
न शाश्वतः अशाश्वतः શાશ્વત નહીં | 13 | न अन्यः
अनन्यः ભિન્ન નહીં
स२१ संस्कृतम् - ५
.८२ .
पा8-१/२८-303
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. विग्रह समास । अर्थ | કયો સમાસ? 14 | न पृथग्
अपृथग् જૂદું નહીં नञ् तत्पुरुष 15 | न भिन्नः
अभिन्नः ભિન્ન નહીં न अवस्था
अनवस्था અવસ્થા નહીં न भयम्
अभयम् ભય નહીં न जन्म
अजन्म જન્મ નહીં न उपकारः
अनुपकारः ઉપકાર નહીં | न उल्लासः अनुल्लासः ઉલ્લાસ નહીં 21 | न ईश्वरः अनीश्वरः ઈશ્વર નહીં (4) पूटती विगतो :| ગુજરાતી અર્થ વિગ્રહ
સમાસ કયો સમાસ? ઈચ્છા નહીં न इच्छा अनिच्छा नञ् तत्पुरुष હિત નહીં न हितम् अहितम् સુર નહીં न सुरः
असुरः પ્રિય નહીં न प्रियम्
अप्रियम् | ધર્મ નહીં न धर्मः अधर्मः જીવ નહીં न जीवः
अजीवः તુલ્ય નહીં न तुल्यम्
अतुल्यम् દોષ નહીં न दोषः अदोषः દીન નહીં न दीनः अदीनः શાતા નહીં न शाता
अशाता શ્રદ્ધા નહીં न श्रद्धा
अश्रद्धा | માનવ નહીં न मानवः
अमानवः બાળક નહીં न बालः
अबालः व्यवस्था नही । न व्यवस्था । अव्यवस्था 15 | Gi\-नायुं नहीं | न उच्चानीचम् अनुच्चानीचम्
उर्तव्य न | न कर्तव्यम् । अकर्तव्यम् स२६ संस्कृतम् - ५ • • 8416-१/२८-303
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) फूटती विगतो :नं. विग्रह સમાસ
... अर्थ
| यो समास ? न इष्टम् अनिष्टम् ઈષ્ટ નહીં नञ् तत्पुरुष न युक्तम् अयुक्तम् યોગ્ય નહીં न मान्यम् अमान्यम् માન્ય નહીં न वृद्धम् अवृद्धम् - नवलु न परित्यज्य | अपरित्यज्य | छोऽया विना न अधिगम्य | अनधिगम्य | %एय/मेणव्या विना न प्रकाश्य | अप्रकाश्य |॥२न ४२वा योग्य न आचरितम् | अनाचरितम् | नायरेलु न अपेक्ष्य - अनपेक्ष्य | अपेक्षा २।ध्या विन। न अनुभूय
| अननुभूय અનુભવ્યા વિના | न आश्लिष्य | अनाश्लिष्य | भेटया विना
न निर्देष्टुम् । अनिर्देष्टुम् | निर्देश न ४२१॥ भाटे | न आपृच्छ्य अनापृच्छ्य | पूछया विन। | न मूढ्वा अमूढ्वा । मोड पाभ्या विना न मतम् अमतम् मत (= सम्मत) नही
इन्द्रियैर्बाध्यते सर्वः सर्वत्र च सदैव च ॥
___ [सुभाषित] આખું જગત સર્વત્ર અને સર્વદા ઈન્દ્રિયોથી જ પીડાય 8. छ... न्द्रियनिय = पीभुस्ति.
* स२१ संस्कृतम् - ५
.८४ •
846-१/२८-308
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृत विग्रह ऐरी समास :
1. लब्धः मोक्षः येन सः
2.
प्रिया समता यस्य सः
3.
कृष्टं क्षेत्रं याभ्यां तौ
4.
नष्टम् अज्ञानं यस्य सः
5. कथितो जैनधर्मः येन सः
6.
मृदु शरीरं यस्य सः
7.
त्यक्ताः प्रमदाः येन सः 8. सुखिन: पौराः यस्य सः 9. शुक्लं हिमं यस्मिन् सः 10. पक्वा रसवती येभ्यः ते 11. युद्धाः राजान: यस्मै सः 12. अर्जितानि धनानि यस्मै सः 13. दीर्णानि कर्माणि येन सः 14. पतितानि पर्णानि यस्मात् सः 15. पठितं संस्कृतं यया सा 16. पूजित: जिन: यया सा 17. नत: नेमिनाथजिनः येन सः
18. क्षीणाः रोगाः येषां ते
19. रक्षितं शासनं यै: ते 20. उक्तानि शास्त्राणि यै: ते 21. नष्टाः वृक्षाः यस्मिन् तत् 22. धीमन्त: छात्रा यस्याः सा 23. सन्तो जनाः यस्मिन् तत् 24. निर्गता: तस्कराः यस्याः सा 25. मुदिताः जनाः यस्मात् सः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
लब्धमोक्षः गजसुकुमालः ।
प्रियसमताकः स्कन्दकमुनिः ।
कृष्टक्षेत्रौ कृषीवलौ ।
नष्टाज्ञानः तीर्थङ्करः । कथितजैनधर्मः महावीरजिनः ।
मृदुशरीरः शालिभद्रः ।
= त्यक्तप्रमदः धन्यः ।
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
• ८५●
सुखिपौरः कुमारपालः । शुक्लहिमो हिमालयपर्वतः । पक्वरसवतीका: दीनाः ।
युद्धराजः भारतदेशः । अर्जितधनः बालः ।
दीर्णकर्मा नेमिनाथः ।
पतितपर्णः वृक्षः ।
पठितसंस्कृता स्त्री ।
पूजितजिना सेणा । नतनेमिनाथजिनः कृष्णः ।
क्षीणरोगाः सिद्धाः ।
रक्षितशासनाः आचार्याः ।
उक्तशास्त्राः उपाध्यायाः ।
नष्टवृक्षं वनम् ।
धीमच्छात्रा शाला ।
सज्जनं राजगृहनगरम् । निर्गततस्करा वैशाली ।
मुदितजन: उत्सवः ।
पाठ-1/31
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) સમાસવાક્યોનો વિગ્રહ અને ગુજરાતી :1. નિત્તા: પ્રયત્નો: યસ્થ : = નિત્તપ્રયત્ન: સમ: અર્થ: નિષ્ફળ થયા છે પ્રયત્નો જેના એવો તે સંગમ. 2. મૂત: મ યેષાં તે = મૂતાડમિmi: મન્તઃ | અર્થ : થયેલો છે અભિષેક જેઓનો એવા તે પરમાત્માઓ. 3. નષ્ટમ્ અશુમં યસ્થ : = નષ્ટ ગુમ: તેવ: | અર્થ : નષ્ટ થયેલ છે અશુભ જેનું એવો તે દેવ. 4. ત્યતા નષ્ણા યેન સ: = ત્યતત્વેન્ગ: વાત: | અર્થ : છોડાયેલી છે લજ્જા જેના વડે એવો તે બાળક. 5. પ્રાત: સ્વ: યેન સ: = પ્રાપ્ત: ધન્ય: અર્થ : મેળવાયેલો છે સ્વર્ગ જેના વડે એવો તે ધન્ય. 6. સમૃદ્ધ: નના: યસ્યાં સા = સમૃદ્ધનના મથતા | અર્થ : સમૃદ્ધ છે માણસો જેમાં એવી તે મિથિલા નગરી. 7. નિરિવતાનિ શાસ્ત્રાબિયેન : = સિવિતશાસ્ત્રો હેમન્દાવાર્થ: I અર્થઃ લખાયેલા છે. શાસ્ત્રો જેના વડે એવા તે હેમચંદ્રાચાર્ય. 8. શાન્તા: ૦ષીયા: યસ્ય સ: = શાન્તષયો મનસુમત્તિમુનિ: | અર્થ: શાન્ત થયેલા છે કષાયો જેના એવા તે ગજસુકુમાલમુનિ. 9. નિતિ મનં રેગ્ય: તે = નિતમતા: ઈન્તઃ | અર્થ : નીકળી ગયો છે મેલ જેમાંથી એવા તે તીર્થંકર પરમાત્માઓ. 10. નિષ્ઠા: અરય: યશ્મિન : = નારિ: કેશ: | અર્થ : નાશ પામેલા છે દુશમનો જેમાં એવો તે દેશ. 11. ઢુણ: સમુદ્ર: યેન સ: = દૃષ્ટસમુદ્રો ના | અર્થ : જોવાયેલ છે. સમુદ્ર જેના વડે એવા તે માણસ. 12. દ્રત્ત દ્રા યેન :
ત્તવાન શ્રીમાન્ ! અર્થ : અપાયેલું છે દાન જેના વડે એવા તે શ્રીમંત માણસ. 13. વાવિત મોગન થયા સો = સ્વહિતમોનના માર્યા ! અર્થ : ખવાયેલ છે ભોજન જેના વડે એવી તે પત્ની. 14. ત્યત: સંસા: વેન : = ત્યક્તસંસાર: ઋષભદેવ: | અર્થઃ છોડાયેલો છે સંસાર જેના વડે એવા તે ઋષભદેવ પરમાત્મા. આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૯૬ ૦
ઉપાઠ-૧/૩૧
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
15. ૩પ્તાનિ વીજ્ઞાનિ યેન : = ૩પ્તવીગ: કૃષીવતઃ | અર્થ : વવાયેલા છે બીજો જેના વડે એવા તે ખેડૂત. 16. નીતો વીત: યા સા. = નીતવીતા માતા ! અર્થ : લઈ જવાયેલો છે બાળક જેના વડે એવી તે માતા. 17. મૃણાનિ તત્ત્વનિ યેન : = મૃતત્ત્વો મુનઃ | અર્થ : વિચારાયેલા છે તત્ત્વો જેના વડે એવા તે મુનિ. 18. ડિતા: કુણા: : તે = પિણ્ડતકુણા: નૃપતય: | અર્થ : દંડાયેલા છે દુષ્ટો જેના વડે એવા તે રાજાઓ. 19. વનતા હિંસા થયા સા = વનિતહિંસા ભૂતત્તા | અર્થ : કોડાયેલી છે હિંસા જેના વડે એવી તે ભૂતદત્તા. 20. fક્ષપ્ત: શરા: યેન તત્ = fક્ષપ્ત સૈન્યમ્ | અર્થ : ફેંકાયેલા છે બાણો જેના વડે એવું તે સૈન્ય. 21. માવરિતો ધર્મ: યેન સ: = સાવરિતધર્મ: શૂત્તિમદ્રઃ | અર્થ : આચરાયેલો છે ધર્મ જેના વડે એવા તે સ્થૂલિભદ્રજી. 22. ગીફૂટી: પય: ચં : = મારૂપિ : વૃક્ષ: | અર્થ : ચઢેલા છે વાંદરાઓ જેના ઉપર એવું તે વૃક્ષ. 23. સેવિતા: સંજ્ઞના: યેન : = સેવિતસજ્જન: શ્રીયશ: | અર્થ: સેવાયેલા છે સજ્જનો જેના વડે એવો તે શ્રીયક. 24. શુદ્ધો ધ યસ્યા: સા = શુધર્મા ઋષિદ્વત્તા | અર્થ: શુદ્ધ છે ધર્મ જેનો એવી તે ઋષિદત્તા. 25. ત્યત: મધર્મ યા સી = ત્યક્તાધર્મો સુન્નસા | અર્થ : છોડાયેલો છે અધર્મ જેના વડે એવી તે સુલતા.
: : :
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૯૭૦
ઉપાઠ-૧/૩૧
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) समासना विडसने अर्थ :
1. शत्रुञ्जयस्य समीपम् = उपशत्रुञ्जयम् । अर्थ : शत्रु०४यनी पासे. 2. कीटकानाम् अभावः = निष्कीटकम् । मर्थ : हीमोनो अभाव 3. अहनि अहनि = प्रत्यहम् । अर्थ : रो४ रो४ । 4. जिनस्य पश्चात् = अनुजिनम् । अर्थ : भगवाननी पछी 5. हिमस्य अत्ययः = अतिहिमम् । अर्थ : डिमनी (31नो) अभाव. 6. चन्द्रेण तुल्यम्/समम् = सचन्द्रम् । अर्थ : यंद्रनी समान. 7. आत्मनि भवम् = अध्यात्मम् । सर्थ : मात्माम. थयेल. 8. शोकः सम्प्रति न युज्यते = अतिशोकम् ।
अर्थ : वर्तमानमा शो योग्य नथी. 9. शीतस्य अत्ययः = अतिशीतम् । अर्थ : 635ो अभाव. 10. विधिमनतिक्रम्य यथा स्यात्तथा = यथाविधि ।
અર્થ : વિધિને ઓળંગ્યા વિના જેવી રીતે થાય તેવી રીતે. 11. ग्रामस्य अन्तः = अन्तर्ग्रामम् । अर्थ : मनी २६६२.. 12. अक्ष्णोः समीपम् = प्रत्यक्षम् । अर्थ : प्रत्यक्ष 13. ज्येष्ठानामनुक्रमेण = अनुज्येष्ठम् । अर्थ : भोटान। मथा 14. तृणमपि अपरित्यज्य यथा स्यात्तथा = सतृणम् ।
અર્થ: ઘાસને પણ છોડ્યા વિના જેમ થાય તે રીતે. ___15. भोजनेन युगपत् = सभोजनम् । अर्थ : मोननी साथे. (2) अर्थ- गु४राती भने समास :
1. मतिमनतिक्रम्य यथा स्यात्तथा = यथामति । 2. वर्षे वर्षे
= प्रतिवर्षम् । 3. मासे मासे
= प्रतिमासम् । 4. रूपस्य योग्यम् __= अनुरूपम् । 5. शाकस्य लेशः __ = शाकप्रति ।
* स२८ संस्कृतम् - ५
.८८.
पा-१/७२
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
( મનોયત્ન યાને પરીક્ષા - ૫) [Annual Exam]
[Marks - 200] [1] સંસ્કૃત વાક્યોનું ગુજરાતી :1. વિદ્વત્તા અને રાજાપણું એ બન્ને ક્યારેય પણ સરખા નથી હોતા. રાજા
પોતાના દેશમાં પૂજાય છે, વિદ્વાન બધે પૂજાય છે. 2. ઉત્સવમાં, સંકટમાં, દુષ્કાળમાં, શત્રુ સાથેની લડાઈમાં, રાજદરબારમાં
અને સ્મશાનમાં જે [પડખે] ઊભો રહે તે ભાઈ ! 3. વિદ્યાયુક્ત એવો પણ દુર્જન છોડવો જોઈએ. મણિથી શોભતો આ
સાપ શું ભયંકર નથી? 4. જે ધ્રુવ વસ્તુઓને છોડીને અધુવને સેવે છે. તેની ધ્રુવ વસ્તુઓ નાશ
પામે છે અને અધ્રુવ તો નાશ પામેલું જ છે. (ધ્રુવ = સ્થિર, સનાતન) 5. વૃક્ષોને ભય પવનનો છે, કમળોને પાનખર ઋતુ ભયરૂપ છે, પર્વતોને
વજ ભય છે અને સાધુઓને દુર્જન એ ભય છે. 6. વિનાશના સમયે બુદ્ધિ વિપરીત ચાલે છે. 7. મૌન એ મૂર્ખાઓનું આભૂષણ છે. 8. ગુસ્સો અનર્થોનું મૂળ છે.
9. અભિમાન આપત્તિઓનું ઘર છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. હસ્તસ્ય ભૂષi તાનમ્ | 2. સંતોષસમં ધનં નાસ્તિ ! 3. નેત્રસમં નાતિ તેન: 4. વનં નાપ્તિ ત્મિસમમ્ | 5. श्रमेणैव सिध्यन्ति कार्याणि, श्रमेणैव ना भ्राजते, अतः श्रमः आपत्सु
ત્રા ને તાન્ક | 6. क्षीणज्ञानावरण - दर्शनावरण - मोहनीयान्तरायकर्माणः समव
सरणोपविष्टाः विश्वसर्वजीवाऽभयदातारः ऋषभदेवादि-महावीर
जिनपर्यवसानाः जिनेश्वराः जयन्तु । એક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૯૯ ૦
@ પરીક્ષા-૫ %
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. विविधरत्नरचितहर्म्य अनेकाऽप्सरोभिः सेवितः अनेकदेवपूजितश्च
इन्द्रोऽपि मनुष्यभवं वाञ्छति ।। 8. अहं प्रत्यहं संस्कृतं पठामि, संस्कृतस्य सर्वेषां धातूनां पुनरावर्तनं
करोमि, सर्वे धातवः शब्दाश्च मत्स्मृतौ सन्ति । अहं च न कदापि
अनृतं लिखामि । 9. भारतं मम देशोऽस्ति, एतस्य भारतस्य अन्न-पयोभिः मम देहः
पुष्टोऽभवत्, तद्रक्षा कर्तव्यमस्माकम्, देशं प्रामाणिकीभूयैव अस्माकं सर्वाः क्रियाः स्युः, देशायाऽहितकारी क्रिया न स्यात्, देशे रक्षिते
धर्मोऽपि रक्षितो भवति । [3] छूटी पाउदी संधियो :
1. मुनिभिः रागः त्यज्यते। 6. पुष्+तव्यम्, पोष् + तव्यम् [गुए। 2. कस्मै इति त्वं करोसि? पाथी]= पोष्टव्यम्[नियम-१४थी] 3. मोक्षाय इति अवदत् सः। 7. ऊर्क् अस्ति । 4. कर्तव्यं कृतम् इति एतत् ज्ञानम्।8. महद् आस्पदम् इति महास्पदम् ।
5. तत् लब्धव्यं यत् नित्यम्। 9. वने इति सप्तमी विभक्तिः । [4] ओणमा :नं. ३५ । મૂળધાતુ ગણ પદ | કાળ | કર્તરિ પુરુષ વચન અર્થ
અર્થ કર્મણિ 1 | हियध्वे | ह | १ | ५.५. | वर्तमान २ | 3 | तमे ४२मो छो. मृ । 1.५. "
તમે બે મરો છો. 3 |न्यमन्त्रये नि+मन्त्र १०| 6.५. 4.भू.51.
મેં નિમંત્રણ આપેલું 4 | अपिबः १ | ५.५.
તે પીધું હતું. 5 | एधि | अस् | २ | 6.५. આજ્ઞાર્થ
तुंडो. शंस् १ ५.५.
હું કહેવાઉં. 7 | अन्विष्येः | अनु+इष् વિધ્યર્થ
તું શોધીશ. | 8 | जायेयाताम् | जन् | ४ मा.५.
| २ | तेणे उत्पन्न थशे. |9 | अक्रियन्त | कृ | ८ | ७.५. य..भू.51.| 3 | 3 | तेसो ४२॥येता. * स२६ संस्कृतम् - ५ . १००.
परीक्षा-५ 8
2 | म्रियेथे ।
शस्यै
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
3/१
१/१
૨/૧
२/३
[5] पूटती वितो :
પુરુષ અર્થ વર્તમાનકાળ હ્યસ્તન ભૂ.કાળ આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ વચન
तरि । કર્તરિ | કર્તરિ, કર્તરિ अव + धीर् | १/१ ति२२४१२ ३२वो| अवधीरये | अवाधीरये | अवधीरयै | अवधीरयेय अनु + सृ
अनुसरथः अन्वसरतम् | अनुसरतम् | अनुसरतम् उद् + स्था 3/3 | 8j उत्तिष्ठन्ति उदतिष्ठन् उत्तिष्ठन्तु | उत्तिष्ठेयुः आ + शंस् આશંસા કરવી आशंसेते आशंसेताम् आशंसेताम् आशंसेयाताम् श्लाघ् २/१| પ્રશંસવું श्लाघसे अश्लाघथाः श्लाघस्व श्लाघेथाः संस् १/31 ટપકવું संसामहे अनंसामहि संम्रामहै संप्रेमहि याच् २/3 માંગવું याचध्वे अयाचध्वम् याचध्वम् याचेध्वम् प्रति + भाष ४वाजमापवो प्रतिभाषते प्रत्यभाषत प्रतिभाषताम् प्रतिभाषेत सम् + लक्ष् १/२ ओणमj | संलक्षयावः समलक्षयाव संलक्षयाव संलक्षयेव वि + स्मृ
ભૂલવું विस्मरामि व्यस्मरम् | विस्मराणि विस्मरेयम् अनु + मन्
भान | अनुमन्यसे अन्वमन्यथाः | अनुमन्यस्व अनुमन्येथाः
3/3 ગાવું गायन्ति अगायन् गायन्तु ___गायेयुः अभि + भू |
|पराभव ४२वो| अभिभवतः अभ्यभवताम् अभिभवताम् | अभिभवेताम् बहु + मन् | २/१ | बहुमान ४२ | बहुमन्यसे बह्वमन्यथाः | बहुमन्यस्व | बहुमन्येथाः सम् + ऋध् | १/3| समृद्ध थj | समृध्यामः | समााम समृध्याम समृध्येम | उद् + बुध
उद्बोधथ उदबोधत उद्बोधत उद्बोधेत | प्र + यत् 3/१] प्रयत्न ४२वो । प्रयतते प्रायतत प्रयतताम् प्रयतेत
| आ + राध् | १/२ माराधना ४२वी/ आराध्यावः | आराध्याव आराध्याव आराध्येव [6] 'च्चि' प्रत्यय ॥ी बनत। ३५ अने अर्थ :
1. सदृश - सदृशीभवति - समान थाय छे. 2. वन - वनीभवति - गस थाय छे. 3. पुष्प - पुष्पीभवति - इस थाय छे. 4. दुःख - दुःखीभवति - दु:५ थाय छे. 5. भृत्य - भृत्यीभवति - नो४२ थाय छे.
लवण - लवणीभवति - पा थाय छे. 7. पर्वत - पर्वतीभवति - पर्वत थाय छे. 8. दानव - दानवीभवति - हानव थाय छे.
9. दीन - दीनीभवति - हीन थाय छे. ** स२१ संस्कृतम् - ५ • १०१ .
परीक्षा-५
२/3
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
[7] वाड्योनुं दुर्भशिमां ३पांतर :
1. सेणया जगज्जीवाभयदाता महावीरः सर्वसंसारदुःखोच्छेदयुतं मोक्षं
याच्यते ।
अर्पितसमस्तेच्छा चन्दनबाला करुणानिधानेन महावीरेण जिनेन निर्वृतिं नीयते ।
4. कृतविनयेन शिष्येण सकलागमपारङ्गत आचार्य: प्रश्नं पृच्छ्यते । 5. सेनापतिना अरौ इष क्षिप्येते ।
6. दोषदुष्टेनाऽपि जनेन गुणसमृद्धिः लभ्यते, यदि तस्य हृदये पश्चात्तापेन प्रादुर्भूयेत ।
7. तीव्रतमतपो ध्यानानलदग्धसर्वकर्मणा तेन गजसुकुमालमुनिना शुभध्यानयुतेन मोक्षः गतः ।
8. शुभविचारयुक्तैः सुवृत्तैः सज्जनैः न कदाचिदपि कोऽपि निन्द्यते । 9. ज्ञानसागरे सज्ज्ञानिभिः महामुनिभिः सदा अवगाह्यते ।
[8] छूटती विगतो :
नं.
ધાતુ
2. महावीरेण जिनेन जनमन: आनन्ददां देशनां भव्याः मोक्षगमनयोग्याः उपदिश्यन्ते ।
1
भण्
2
खाद्
3 स्निह्
4
मिल्
6
5 कृष्
19
3.
7
8
9
અર્થ
બોલવું
ખાવું
સ્નેહ કરવો
મળવું
ખેડવું
अव + मन् अवज्ञा ४२वी
लज्ज् લજ્જા પામવી
वि + लिख्
દોરવું
निस् + पद् निष्पन्न थवं
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
ગણ પદ
तव्य अनीय
4.4. भणितव्य भणनीय भण्य
खादितव्य खादनीय खाद्य स्नेढव्य
स्नेहनीय स्निह्य
मेलितव्य मेलनीय
मेल्य
कर्षितव्य
कर्षणीय
૧
૧
४
૬
૬
४
૧
૬
४
"
22
"
"
कृष्य
२. ५. अवमन्तव्य अवमननीय अवमान्य
य
लज्जितव्य लज्जनीय लज्ज्य
५. ५. विलेखितव्य विलेखनीय विलेख्य
२२. ५. निष्पत्तव्य निष्पादनीय निष्पाद्य
परीक्षा-प
• १०२ •
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
[9] फूटती विगतो :
[Marks - 18] न. |Taulirl वाच | ऊ | सरित् | भवत् | भगवत् | आपद् | वीरम् | राजन् | ककुभ
વચન
|१/१ वाक्-ग् ऊहू-ग् सरित् | भवान् | भगवान् | आपद् वीरुत्-द्| राजा ककुप्-ब्
| वाचौ | ऊर्जी | सरितौ | भवन्तौ | भगवन्तौ | आपदौ | वीरुधौ | राजानौ | ककुभौ वाग्भिः | ऊग्भिः | सरिद्भिः भवद्भिः | भगवद्भिः | आपद्भिः | वीरुद्भिः | राजभिः ककुब्भिः वाग्भ्यां ऊग्भ्यां सरिद्भ्यां भवद्भ्यां भगवद्भ्यां आपद्भ्यां वीरुद्भ्यां राजभ्यां ककुब्न्यां
11111111
वाचः | ऊर्जः | सरितः | भवतः | भगवतः | आपदः | वीरुधः | राज्ञः | ककुभः वाक्षु | ऊर्बु | सरित्सु | भवत्सु | भगवत्सु आपत्सु | वीरुत्सु | राजसु | ककुप्सु वाचौ ! ऊर्जी ! | सरितौ ! भवन्तौ ! भगवन्तौ ! आपदौ ! | वीरुधौ ! राजानौ ! ककुभौ !
| सरिति | भवति | भगवति | आपदि | वीरुधि | राज्ञि | ककुभि वाचोः | ऊर्जाः | सरितोः भवतोः भगवतोः | आपदोः | वीरुधोः | राज्ञोः | ककुभोः ऊग्यः सरिभ्यः भवद्भ्यः भगवद्भ्यः आपद्भ्यः वीरुद्भ्यः राजभ्यः ककुब्भ्यः
| सरिते | भवते | भगवते | | आपदे | वीरुधे | राज्ञे | ककुभे | ऊर्जा | सरिता | भवता | भगवता | आपदा | वीरुधा | राज्ञा | ककुभा ऊर्जम
| भवन्तम् भगवन्तम् | आपदम् | वीरुधम् | राजानम् ककुभम् | जि | सरितः | भवन्तः |
आपदः
| राजानः| ककुभः वाच: ! ऊर्जि! सरितः ! भवन्तः ! भगवन्तः ! आपदः ! वीरुधः ! राजानः ! ककुभः !
वाग्भ्यः | ऊग्र्यः |सरिद्भ्यः भवद्भ्यः भगवद्भ्यः आपद्भ्यः वीरुद्भ्यः | राजभ्यः ककुब्भ्यः |18/७/२ | वाचोः ऊर्जाः | सरितोः भवतोःभगवतोः आपदोः | वीरुधोः | राज्ञोः | ककुभोः [10] फूटती विगतो :न. पातु | | अर्थ | तृ । अक | अन । अ । ति वाञ्छ વાંછવું
वाञ्छक वाञ्छन
वाञ्छ
| वाञ्छिति भ्रम् ભમવું भ्रमित भ्रामक भ्रमण
भ्रान्ति બબડવું जल्पित जल्पक जल्पन जल्प जल्पिति સેવવું सेवित
सेवक
सेवन सेव सेविति भ्राज શોભવું भ्राजित भ्राजक भ्राजन भ्राज भ्राजिति
आ + रम् | आरंभ २वो आरब्ध आरम्भक आरभण आरम्भ आरब्धि 7 | प्र + सद् | प्रसन्न थj प्रसत्तृ प्रसादक प्रसदन
प्रसद
प्रसत्ति | अनु + रुध् मा ४२वी | अनुरोद्ध | अनुरोधक | अनुरोधन | अनुरोध | अनुरुद्धि उञ्छ् । वीj उञ्छितृ
उञ्छक
उञ्छन उञ्छ उञ्छिति
वाञ्छितृ
भ्रम
जल्प
सेव
स२५ संस्कृतम् - ५
• १०3 •
परीक्षा-13
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
જોડવું
क्षुद्र
[11] भूटती विगतो :| नं. | पातु] अर्थ भू. रि भू. | वर्तमान | वर्तमान | त्वर्थ | संघ५७
तरि | उभरा हन्त | भूत. शुभ | शोमj | शोभित | शोभितवत् | शोभमान | शुभ्यमान | शोभितुम् शोभित्वा
ઈચ્છવું इष्ट | इष्टवत् । इच्छत् इष्यमाण एष्टुम् | इष्ट्वा |६४ थj | दुष्ट | दुष्टवत् | दुष्यत् । दुष्यमाण | दोष्टुम् | दुष्ट्वा
सोढ | सोढवत् । सहमान | सह्यमान | सोढुम् । सोवा वृद्ध | वृद्धवत् | वर्धमान | वृध्यमान वधितुम् | वृद्ध्वा रोचित | रोचितवत् | रोचमान रुच्यमान रोचितुम् | रोचित्वा
युक्तवत् | युज्यमान | युज्यमान | योक्तुम् | युक्त्वा विज् | धू४ | विग्न | विग्नवत् | विजमान | विज्यमान वेजितुम् | वेजित्वा
शंस् | j शंसित | शंसितवत् | शंसत् शस्यमान | शंसितम | शंसित्वा [12] पूटती विगतो :घात | अर्थ ।
तर | तम | ईयस् । इष्ठ તુચ્છ क्षुद्रतर
क्षोदीयस् | क्षोदिष्ठ ઘણું बहुलतर बहुलतम
बंहिष्ठ युवन्
જુવાન युवत्तर युवत्तम यवीयस् यविष्ठ ઘણું દઢ बाढतर बाढतम
साधीयस्
साधिष्ठ પાતળું कृशतर कृशतम क्रशीयस् | क्रशिष्ठ दृढतर दृढतम
द्रढीयस् ।
द्रढिष्ठ स्थूल
स्थूलतर स्थूलतम स्थवीयस् | स्थविष्ठ 8 | स्फिर | વિશાળ स्फिरतर स्फिरतम स्फेयस् । स्फेष्ठ
નાનું | इस्वतर हुस्वतम | इसीयस् । हसिष्ठ [13] फूटती विगतो :न. | गुराती अर्थ
३५ । મૂળધાતુ | અર્થ પ્રયોગગણ પદ પુરુષાવચન મારા દ્વારા સેવાઓ. सेव्यताम् | सेव् माशार्थ | भलि 2 |तभा द्वारा पाई प्रत्यागम्येत प्रति+आ+गम् | विध्यर्थ " [१५.५.13
અવાવું જોઈએ. અમે બન્નેએ જોયું હતું. अपश्याव दृश् च.मू.31.5तरि | તેઓ દ્વારા પખાળાય છે. क्षाल्यते
१. भाल १016 5 |तभा द्वारा सामो. उपविश्यताम् उप+विश् माशार्थ " | |५.५.| 3
क्षुद्रतम
बहुल
बंहीयस् |
बाढ
कश
-
می
क्षल
به
-
به
* स२६ संस्कृतम् - ५
• १०४ •
परीक्षा-५ 3
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
|નં.|ગુજરાતી અર્થ
6 तेना द्वारा भूडावुं भेजे.
17 अमारे गएायुं भेजे.
8 ते जे द्वारा पूभ उराई.
अपूज्यत
पूज्
19
તારા દ્વારા અર્પણ કરાય છે. अर्प्यते अर्पू
न.
[14] रा/जोटानी निशानी भने सुधारो :
:
મૂળ
ધાતુ
x 1 जन्
x | 2 जि
રૂપ
मुच्येत
गणयेम
जात
जित
जीवित
जेमित
કર્મણિ ભૂ.| કર્તરિ ભૂ.
કૃદન્ત
गृहन्त
મૂળધાતુ
मुच्
गण्
x | 3
जीव्
x 4 जिम्
x 5 डी
x 6 जल्प्
X 7
त्यज्
त्यक्त
x 8
त्रुट्
त्रुटित
x 9 उप+दि उपदिष्ट
डयित
जल्पित
અર્થ પ્રયોગ ગણ
વિધ્યર્થ
| વર્તમાન
उर्तरि है.
23
ह्य. लू.डी. उर्भशि १०
વ.કાળ
१०
त् डयमान
વર્તમાન
अशि है.
કર્તરિ |૧૦| ઉ.પ.
जातवत्
जायमान जन्यमान
जितवत् जयत् जीयमान जीवितवत्
जीवत् जीव्यमान
जेमितवत्
मत् जिम्यमान
પદ |પુરુષ વચન
===
23
5. गौतम ! यूयं गच्छत, ब्राह्मणं च उपदिशत ।
6. यदि त्वं मोक्षं वाञ्छसि तर्हि जैनं धर्मम् आचर ।
रागस्य जेतारं महावीरं वयं वन्दामहे ।
27
93
~ 3
3 ~ 3 m
હેત્વર્થ | સંબંધક
કૃદન્ત કૃદન્ત
निम् जनित्वा
जेम् जित्वा जीवितुम् जीवित्वा जेमितुम् जिमित्वा
डयितुम् डयित्वा
डीयमान जल्प्यमान जल्पितुम् जल्पित्वा
जल्पितवत्
जल्पत्
त्यक्तवत्
त्यजत् त्यज्यमान त्यक्तुम् त्यक्त्वा त्रुटितवत् त्रुटत् त्रुट्यमान त्रोटितुम् त्रुटित्वा उपदिष्टवत् उपदिशत् उपदिश्यमान उपदेष्टुम् उपदिश्य
2. ऋषभजिनाय श्रेयांसकुमार: इक्षुरसं यच्छति ।
3. नॄणां प्रयत्नेन विनाऽपि गगने कैश्चिद् मेघैः गर्ज्यते ।
4. पापा आत्मीयेनैव पापेनैव म्रियन्तेऽतः माऽचरतु कश्चित् पापम् ।
૧
૧
૧
3 ૧
[15] शब्दोनो उपयोग दुरी जनता वाडयो :
1. अन्ये यद् यदाचरन्ति तत् सर्वं त्वं मा आचर, यदुचितं तदेव प्राज्ञैः
आचर्यते ।
7.
8. त्वं आदिनाथस्य प्रतिमां पूजय ।
9. सामायिके श्रमण इव भवति श्रावकः, तस्माद् बहुश: सामायिकं कुर्यात् ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ
• १०५ •
परीक्षा-प
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
[16] गम् पातु॥३५ो:1. गच्छामि गच्छावः गच्छामः | 2. गम्ये गम्यावहे गम्यामहे
गच्छसि गच्छथः गच्छथ | गम्यसे गम्येथे गम्यध्वे
गच्छति गच्छतः गच्छन्ति गम्यते गम्येते गम्यन्ते 3. अगच्छम् अगच्छाव अगच्छाम| 4 अगम्ये अगम्यावहि अगम्यामहि
अगच्छ. अगच्छतम् अगच्छत | अगम्यथाः अगम्येथाम् अगम्यध्वम्
अगच्छत् अगच्छताम् अगच्छन् | अगम्यत अगम्येताम् अगम्यन्त 5. गच्छानि गच्छाव गच्छाम | 6. गम्यै गम्यावहै गम्यामहै
गच्छ गच्छतम् गच्छत | गम्यस्व गम्येथाम् गम्यध्वम्
गच्छतु गच्छताम् गच्छन्तु । गम्यताम् गम्येताम् गम्यन्ताम् 7. गच्छेयम् गच्छेव गच्छेम |8. गम्येय गम्येवहि गम्येमहि
गच्छे. गच्छेतम् गच्छेत । गम्येथाः गम्येयाथाम् गम्यध्वम् गच्छेत् गच्छेताम् गच्छेयुः । गम्येत गम्येयाताम् गम्येरन् 9. गन्तुम् 10. गत्वा 11. गच्छत् 12. गम्यमान 13. गत 14. गतवत् 15. गन्तृ 16. गमक 17. गन्तव्य 18. गमनीय
19. गम्य 20. गमन 21. गम 22. गति [17] 3 3s:A
BIA B 1. जलमुग्भ्याम् - बलमुचा 10. जगत् - जगताम् 2. राजि - राज्ञा 11. गच्छतोः - गच्छद्भिः 3. वणिजाम् - वणिक्षु 12. ददतः - ददत् 4. स्रजः - सजि 13. महान्तम् - महता 5. मरते
14. धीमती धीमति 6. नामानि - नाम्नाम् 15. विट्त्सु - विशा 7. सीमनि - सीम्ना 16. तादृक्षु - तादृग्भ्याम् 8. भावि - भाविनी | 17. सर्देशि - सदृशा
9. आत्मनः - आत्मने | 18. चन्द्रमः - चन्द्रमसा [18] ३५:1. उत्पद्यै उत्पद्यावहै उत्पद्यामहै | 2. डयेय डयेवहि डयेमहि
उत्पद्यस्व उत्पद्येथाम् उत्पद्यध्वम् | डयेथाः डयेयाथाम् डयेध्वम्
उत्पद्यताम् उत्पद्येताम् उत्पद्यन्ताम् । डयेत डयेयाताम् डयेरन् છે સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫ .१०६.
परीक्षा-५
मरुता
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
नृन्
3. प्रत्यभाष्ये प्रत्यभाष्यावहि प्रत्यभाष्यामहि |4 पूज्ये पूज्यावहे पूज्यामहे प्रत्यभाष्यथाः प्रत्यभाष्येथाम् प्रत्यभाष्यध्वम् पूज्यसे पूज्येथे पूज्यध्वे
प्रत्यभाष्यत प्रत्यभाष्येताम् प्रत्यभाष्यन्त | पूज्यते पूज्यते पूज्यन्ते 5. निरदिशम् निरदिशाव निरदिशाम
निरदिशः निरदिशतम् निरदिशत
निरदिशत् निरदिशताम् निरदिशन् [19]३५:
[Marts - 05] 1. ना नरौ नरः
मतिः मती मतयः नरम् नरौ
मतिम् मती मतीः नृभ्याम् नृभिः
मत्या मतिभ्याम् मतिभिः नृभ्याम् नृभ्यः मत्यै, मतये मतिभ्याम् मतिभ्यः
नृभ्याम् नृभ्यः मत्याः, मते. मतिभ्याम् मतिभ्यः नुः नोः नृणाम्, नृणाम् मत्याः, मतेः मत्योः मतीनाम् नरि नोः नृषु मत्याम्, मतो मत्यो. मतिषु
नः! नरौ! नरः! मति !, मते! मती! मतयः ! 3. मधुलिट्-ड् मधुलिहौ मधुलिहः | 4 अप्सराः अप्सरसौ अप्सरसः
मधुलिहम् मधुलिझै मधुलिहः | अप्सरसम् अप्सरसौ अप्सरस: मधुलिहा मधुलिड्भ्याम् मधुलिड्भिः अप्सरसा अप्सरोभ्याम् अप्सरोभिः मधुलिहे मधुलिड्भ्याम् मधुलिड्भ्यः अप्सरसे अप्सरोभ्याम् अप्सरोभ्यः मधुलिहः मधुलिड्भ्याम् मधुलिड्भ्यः अप्सरस: अप्सरोग्याम् अप्सरोभ्यः मधुलिहः मधुलिहोः मधुलिहाम् | अप्सरसः अप्सरसो. अप्सरसाम् मधुलिहि मधुलिहोः मधुलिट्सु अप्सरसि अप्सरसो. अप्सरटसु मधुलिट्-ड् ! मधुलिहौ ! मधुलिहः!| अप्सर! अप्सरसौ! अप्सरसः!
श्रेयान् श्रेयांसौ श्रेयांसः श्रेयांसम् श्रेयांसौ श्रेयसः श्रेयसा श्रेयोभ्याम् श्रेयोभिः श्रेयसे श्रेयोम्याम् श्रेयोभ्यः श्रेयसः श्रेयोभ्याम्
श्रेयोभ्यः श्रेयसः श्रेयसोः श्रेयसाम् श्रेयसि श्रेयसो. श्रेयःसु श्रेयन् ! श्रेयांसौ! श्रेयांसः ! सब संस्कृतम् - ५ • १०७.
पशा -५
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
[20] આ પ્રશ્નના જવાબમાં માર્કસ શિક્ષકે મૌલિકતાના આધારે સ્વયમેવ
આપી દેવા. [21] શબ્દમંદિર:
'
'
ति
२ नाम
भ्याम
૧૨
* ને | મe
પા |
R
هی
THE
ધ
णम
વે | ‘ત
૧૯ ૧૫૧ ૭.
૨ | હું
ज | न्यम् I | રા:
૧૬
| H |
મ | તિ | મ | ન
सातत्यं सहजत्वञ्च स्वारस्यमत्र साधकम् ॥
સુભાષિત] સિદ્ધિ જો જોઈતી હોય સંસ્કૃતિની કે કોઈની પણ તો ત્રણ બાબત સાધક –
સતત પુરુષાર્થ સહજ પુરુષાર્થ સરસ પુરુષાર્થ આ ત્રણેયને મેળવી બીજી બુક તરફ આગળ વધો –
- સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૧૦૮ •
8 પરીક્ષા-પ છે
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥ | સરલ સંસ્કૃત દ્વિતીચો પ્રયોગમાર્ગદર્શિકા |
U
&
૦ (U
||
શા
૦
-
૦
-
૦
-
૦
0
૦
0
૦
[1] ખૂટતી વિગતો :નં. | રૂપ | મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન| ગણ પદ | અર્થ | गोपायथ
વર્તમાન | ૨ | ૩ | ૧ | ૫.૫. | તમે રક્ષા કરો છો 2. | અધૂપતામ્ | ધૂપ
તે બેએ તપાવ્યું હતું भ्राशामहै | भ्राश् આજ્ઞાર્થ
આ.૫.| અમે પ્રકાશીએ શ્વે: વિધ્યર્થ
૪ | ૫.૫. | તારે છોલવું જોઈએ સીતિ | સિન્ વર્તમાન
તે સીવે છે आचामम् આ+વમ્ | હ્યુસ્ટન
૧/૪] " | મેં આચમન કર્યું હતું 7.| નાગેયુ: | સ્ત્રમ્ વિધ્યર્થ
| તેઓ થાકી જશે નાશયાથામ્ | નામ્ | વિધ્યર્થ
આ.૫.| તમે બે પ્રકાશશો વિ | # | હ્યસ્તન
૫.૫ |અમે બેએ વિખેર્યું હતું [2] ખૂટતી વિગતો :નં. |મૂળધાતુ| સાદો અર્થ| કાળ/અર્થ| ગણ પદ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન
તૂટવું વર્તમાન [૪૬૫.૫. ૧ त्रुटामि | _ટીવ: त्रुटामः | लष् ઈચ્છવું હ્યુસ્ટન | ૧+૪ ૫.૫.
अलषतम् अलषत त्रस् ત્રાસવું આજ્ઞાર્થ ૧+૪ ૫. પ.પ. ૨ त्रस्य त्रस्यतम्
त्रस्यत વિધ્યર્થ ૧+]
ष्ठीव्येयम् | ष्ठीव्येव ष्ठीव्येम જવું વર્તમાન
विच्छायति | विच्छायतः | विच्छायन्ति पण વખાણવું હ્યસ્તન ઉ.પ. ૧ अपणायम् अपणायाव अपणायाम 7.| તો કાપવું આજ્ઞાર્થ
- ઘતુ द्यताम् | भ्रम् ભમવું | વિધ્યર્થ | ૧+૪ ૫.૫ ૨ भ्राम्ये: भ्राम्येतम् भ्राम्येत છોલવું આજ્ઞાર્થ ૪ 1પ પ
छ्यानि | छ्याव । छ्याम [3] સાચું રૂપ :
1. પાયેયમ્ 2. કાળે 3. પથે 4 સ્નાક્યુર્વ 5. પ્રાશયાથાત્ [4] રૂપ:1. समयस्यम् समयस्याव समयस्याम | 2. क्राम्येयम् क्राम्येव क्राम्येम
समयस्यः समयस्यतम् समयस्यत | क्राम्येः क्राम्येतम् क्राम्येत समयस्यत् समयस्यताम् समयस्यन् । क्राम्येत् क्राम्येताम् क्राम्येयुः
अलषः
अलपताम
| = i + d 6 ò
ष्ठिव विच्छ
થુંકવું
૫.૫.
૩
द्यन्तु
|
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૧૦૯૦
€ પાઠ-૨/૧ છે
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
અર્થ
12
3
4
5
6
78
ચોંટવું
જવું
તૈયાર થવું
થાકી જવું
રકમ
છેદવું
ભૂંજવું
ચેતી જવું
માફ કરવું
9
સૂંઘવું
10, ઉન્મત્ત થવું
ખૂંદવું
ડૂબવું
|13| તિરસ્કારવું
14
ઢાંકવું
15 જોડવું
મૂળધાતુ
માનવું
રંગવું
सज् ૧
ૠ [ૠ] ૧
सस्ज् ૧
श्रम्
૪
कृत्
भ्रस्ज्
चित्
क्षम्
|શ્રા [નિષ્ર]
PEE ] »
सृ
ગણ
44
૬
wÇ × ન
*
૬
ઉ.પ. આજ્ઞાર્થ
૩
૫.૫. વિધ્યર્થ ૩
વર્તમાન ૧
२
૧૦ આ.પ. આજ્ઞાર્થ ૧
૬
16 ડંખવું
17
જવું
18
સ્તવવું
19 વિચારણા કરવી
मन्त्र्
20
ના [મન]
21
रञ्ज
૧
22
કાપવું
लुप्
૬
23
ભેટવું
स्वज् ૧
24| નાશ પામવું |શદ્ [શીય] ૧ |25| દમન કરવું दम् ૪ 26 વીંધવું व्यध् [विध्] ४ જીર્ણ થવું સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
27
33404
પદ
૫.૫. વિધ્યર્થ ૨
વર્તમાન ૩
હ્યસ્તન ૧
આજ્ઞાર્થ
૨
વિધ્યર્થ
૩
૧૦ આ.પ. વર્તમાન ૨
Le
6 m
૫.૫. વર્તમાન ૨ सजसि सजथ: सजथ
आर्च्छम् आर्च्छाव आर्च्छाम
11
૧૦
ઉ.૫. હ્યસ્તન
33
27
22
૧+૧૦૦ ઉ.૫. હ્યસ્તન ૩
""
युज् ૧+૧૦ |આજ્ઞાર્થ| ૨
વંશ ૧+૧
કાળ/ |પુરુષ એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન
અર્થ
""
ઘસ્તન ૧
'
39
77
વિધ્યર્થ
૫.૫. વર્તમાન ૨
સ્તન ૧
આ.૫. આજ્ઞાર્થ ૧ ૫.૫. વિધ્યર્થ
ઉ.૫. વર્તમાન ૩
*
આ.પ. આજ્ઞાર્થ
m
d m
ज् ૧+૧ ઉ.પ. આજ્ઞાર્થ
૭ ૧૧૦ ૭
-
વિધ્યર્થ
૧
૫.૫. વર્તમાન ૩
,, ઘસ્તન ૨
૧
सज्जतु सज्जताम् सज्जन्तु श्राम्येत् श्राम्येताम् श्राम्येयुः
ન્તામિ | òન્તાવ: | ન્તામ: अभृज्जथा: अभृज्जेथाम् अभृज्जध्वम् चेतयै चेतयावहै चेतयामहै
क्षाम्येः क्षाम्येतम् क्षाम्येत નિપ્રતિ | નિવ્રત: जिघ्रन्ति
હસ્તન २ अलुम्पथाः अलुम्पेथाम् अलुम्पध्वम्
अमाद्यम् अमाद्याव अमाद्याम खिन्द खिन्दतम् खिन्दत मज्जेत् मज्जेताम् मज्जेयुः भर्त्सयसे भर्त्सयेथे भर्त्सयध्वे असारयत् असारयताम् असारयन् योजय योजयतम् योजयत વશેત્ | શેતામ્ શેયુ: रियसि रियथः रियथ
अनुवम् अनुवाव अनुवाम मन्त्रयै मन्त्रयावहै मन्त्रयामहै
મનેઃ मतम् मत रजते रजेते रजन्ते
૩ स्वजताम् स्वजेताम् स्वजन्ताम्
शीयेय शीयेवहि शीयेमहि दाम्यति दाम्यतः दाम्यन्ति अविध्यः अविध्यतम् अविध्यत जारयाणि जारयाव
जारयाम
પાઠ-૨/૨
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] 3
1
:
B
1. अवृश्चत - बस्तनभूताण - २/3 - तमे आप्युं तुं. 2. लिम्पेतम् - विध्यर्थ - २/२ - तमारे बेमेलीपकुंभमे. 3. पिंशताम् - मार्थ - 3/२ - त पीसो. 4. अशाम्यम् - स्तनभूत - १/१ - हुं शांत थयो तो. 5. श्राम्येव - विध्यर्थ - १/२ - सभेजे थाऽशुं. 6. धमन्तु - माशार्थ - 3/3 - तमो धमो. 7. मनामः - वर्तमान - १/3 - अभे भानीय छीये. 8. अयोजयः - बस्तनभूत - २/१ - ते ऽयुं तुं.
9. रियतु - माशार्थ - 3/१ - ते मो. [3] साल ३५५छी सावता ३५थी पूरेदी पाली ग्य:
1. पर्चतः - पर्चन्ति 6. वरेयम् - वरेव 2. अवर्जयत् - अवर्जयताम् 7. दर्पयेः - दर्पयेतम् 3. अर्हतु - अर्हताम् 8. रेचतः - रेचन्ति 4. तर्पयामि - तर्पयावः 9. योजयसि - योजयथः 5. अतापयः - अतापयतम्
हन्त :नित | युहन्त ? | प्रत्यय भूमधातु | ५६ | अर्थ 1. | ष्ठ्यू त | भशि भूत ष्ठिव् |१+४/५२स्मै | ઘૂંકાયેલું | सक्तवत् | तर भूत तवत् । सञ्ज
श्राम्यत् | वर्तमान उतरि | अत् । श्रम् | ४ | " થાકી રહેલા 4. रज्ज्यमान | वर्तमान | रङ् | १ |७मय | રંગાઈ રહેલ
सानीय | विध्यर्थ | अनीय सो | ४ |५२स्मै नाश ७२वा योग्य [5] ३५:1. रियेयम् रियेव रियेम | 2. अपिंशम् अपिशाव अपिशाम .
रियेः रियेतम् रियेत | अपिंशः अपिंशतम् अपिंशत
रियेत् रियेताम् रियेयुः। अपिंशत् अपिंशताम् अपिंशन् 3. धुवानि धुवाव धुवाम | 4. स्यामि स्यावः स्यामः
धुव धुवतम् धुवत | स्यसि स्यथः स्यथ धुवतु धुवताम् धुवन्तु | स्यति स्यतः स्यन्ति
* ** सख संस्कृतम् - ५ . १११ .
18-२/२ ॐ
ચોટેલું
मान
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
سه
૦
करथ
૦
می له
૦
م
૦
به
0
له
૦
–
م
له
છે
هی
به
= = = =
[1] ખૂટતી વિગતો :. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન વર્તમાન હ્યસ્તન | આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ
ભૂતકાળ પજવવું ૫.૫. ૨ | ૧ | તુનો | આદુનો | તુ | ડુસુયા: | ધૃજાવવું | ૫ | ૩ | ૨ | ધુનુતઃ | મધુનુતન| ધુનુતમ્ | ધુનુયાતામ્ કરવું
अकुरुत कुरुत | कुर्यात તમ્ | પાથરવું | ૮
તન્વ: अतन्व तनवाव | तनुयाव વિ ભેગું કરવું પ
चिनोति | अचिनोत् । चिनोतु | चिनुयात् શ | શકવું | ૫ |
शक्नुवः अशक्नुव | शक्नवाव | शक्नुयाव | સાધવું | ૫
साध्नुथ | असाध्नुत साध्नुत | साध्नुयात | વન્ | માંગવું |
वन्वाते |अवन्वाताम् | वन्वाताम् वन्वीयाताम् | શ | મેળવવું | પ
અનુષ | માન્નુથા: | अश्नुष्व अश्नुवीथाः ઢાંકવું |
वृण्वन्ति | अवृण्वन् वृण्वन्तु | वृणुयुः $ | સાંભળવું
૨ | પૃવ:| મગૃજુવ | ગૃMવાવ | સુપુયાવ મોકલવું |
१ प्रहिणोति| प्राहिणोत् | प्रहिणोतु | प्रहिणुयात् મેળવવું | ૫
आप्नुमः| आप्नुम आप्नवाम | आप्नुयाम 14| ધૂ | ધૂજાવવું | ૫ | ઉ.પ. ૨ | ૧ | ધૂનષિ | અધૂનો| ધૂન | ધૂનુયા: is|વ| વિવરણ १ | 3 | विवृण्मः| व्यवृण्म विवृणवाम विवृणुयाम |
કરવું [2] ઓળખાણ :| રૂપ મૂળધાતુ, ગણ પદ કાળ/અર્થ પુરુષ/વચન અર્થ
આદિ | | | ૫ | ૫.૫. આજ્ઞાર્થ ૨/૧ | તું મેળવ. ઝઝુવીયતામ | ૫ |આ.પવિધ્યર્થ | ૩/૪ તે બે મેળવશે. ગશવનુવન | શ | ૫ | ૫.૫.| હ્યસ્તન | ૩/૩ તેઓ શક્તિમાન થયા. કૃષ્ણ: | $ | ૫ | " વર્તમાન | અમે સાંભળીએ છીએ. ધુનુષ્યમ્ | ધું | ૫ | ઉ.પ. આજ્ઞાર્થ
તમે ધ્રુજાવો. પ્રળિો : |
હ્યસ્તન
તેં મોકલ્યું હતું. चिन्वीय
વિધ્યર્થ ૧/૧ મારે ભેગું કરવું જોઈએ. કુતુત: | ૩ | ૫ |
વર્તમાન
તે બે દુઃખી કરે છે. 9| અવૃવાથીમ્ | પૃ | ૫ | ઉ.પ.| હ્યસ્તન | | રર | તમે બેએ ઢાંક્યું હતું.
في
૩
- - ૦ * * |
૧/૩ ૨૩
૨/૧
તp +
૩/૨
|
સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
• ૧૧૨ ૦
(પાઠ-૨/૩-૫8
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] भेडेसा भेडां :
1. अश्
2. वन्
3. तन्
4. वृ
5. धु
6. साध्
7. शक्
8. दु
9. धृष् [4] सायुं ३५ :1. वृणवानि
2. अशृण्व
3. अश्नवै
[5] ३५ :1. अचिन्वि
-
ચસ્તનભૂતકાળ
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
વર્તમાનકાળ
ચસ્તનભૂતકાળ આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
વર્તમાનકાળ
હસ્તનભૂતકાળ
4. आप्नोः
5. शक्नुहि
6. चिनुयाम्
अचिनुमहि
अचिनुवहि अचिन्वहि अचिन्महि
अचिनुथा: अचिन्वाथाम् अचिनुध्वम् अचिनुत अचिन्वाताम् अचिन्वत 3. शृणोमि
शृणुवः शृणुमः
शृण्वः शृण्मः शृणोषि शृणुथः शृणुथ शृणोति शृणुतः शृण्वन्ति
9/3
૨/૧
3/२
૨/૩
7/৭
=
-
=
=
=
=
=
=
आनुह
वनुष्व
तन्वीयाताम्
वृणुध्वे
अधुव
सानो
शक्नुयाम्
दुनुथः अधृष्णुवन्
7. grd:
8. प्रहिणुयाव
9. धुन्वीथाः
धुनु
धुनोतु
2. धुनवानि धुनवाव धुनवाम
धुनुतम् धुनुत
धुनुताम् धुन्वन्तु
4. अश्नुवीय
अश्नुवीवहि
अश्नुवीथाः अश्नुवीयाथाम् अश्नुवीध्वम् अश्नुवीत अश्नुवीयाताम् अश्नुवीरन्
तनवावहै तनवाम
6. तनवै तनुष्व तन्वाथाम् तनुध्वम् तनुताम् तन्वाताम् तन्वताम्
5. अशक्नवम् अशक्नुव अशक्नु अशक्नोः अशक्नुतम् अशक्त अशक्नोत् अशक्नुताम् अशक्नुवन् [6] Łहन्तो :
નં. મૂળધાતુ ગણ
હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિભૂત | કર્તરિભૂત વર્તમાનકર્તરિ વર્તમાનકર્મણિ क्षणितुम् क्षणित्वा क्षत क्षतवत् क्षण्वत् क्षण्यमान 2 आ+ वृ ५ आवरितुम् आवृत्य
1 क्षण् ८
आवृत आवृतवत्
आवृण्वत् आव्रियमाण प्रहिण्वत् प्रहीयमाण
3
प्र + हि
૫ प्रहेतुम् प्रहित्य
प्रहित
प्रहितवत्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
• ११३०
पाठ-२/३-५
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
म्ना
म्नान
अश्
किरत
धूत
न
નં. મૂળધાતુગણ હેત્વર્થ | સંબંધક કર્મણિભૂત કીરિભૂત વર્તમાનકર્તરિવર્તમાનકર્મણિ म्नातुम् म्नात्वा
म्नानवत् मनत् | म्नायमान शक् शक्तुम् शक्त्वा
शक्त
शक्तवत् शक्नुवत् शक्यमान 6 प्र+साध ५ प्रसाद्धम् प्रसाध्य प्रसाद्ध प्रसाद्धवत् | प्रसाऽनुवत् | प्रसाध्यमान
अष्टुम् | अष्ट्वा अष्ट अष्टवत् | अश्नुवान | | अश्यमान करीतुम् | करित्वा कीर्ण कीर्णवत् ।
कीर्यमाण धवितुम् | धूत्वा |
धूतवत् घून्वत् धूयमान | वनितुम् | वनित्वा | वत वतवत् वन्वान वन्यमान ५ | विचेतुम् | विचित्य | विचित विचितवत् विचिन्वान | विचीयमान
तन्| ५ | प्रतनितुम् | प्रतत्य | प्रतत प्रततवत् प्रतन्वान प्रतन्यमान |13| स्तृ | ५ | स्तर्तुम् | स्तृत्वा | स्तृत स्तृतवत् स्तृण्वत् स्तर्यमाण 14] शु | ५ | श्रोतुम् | श्रुत्वा | श्रुत श्रुतवत् शृण्वत् श्रूयमाण |15 प्र + आप ५ | प्राप्तुम् | प्राप्य | प्राप्त | प्राप्तवत् | प्राप्नुवत् प्राप्यमाण [7] इन्हतो :
1. रि - रेतुम् | 4. शो - श्यत् | 7. व्यध् - विध्यत् 2. शो - शितवत् | 5. धृष् - धृष्णुवत् | 8. म्ना - म्नान
3. सिव् - स्यूत । 6. नु - नूयमान | 9. ऋ - अतुम् [8] वाच्य :1. अत्र पुष्पाणि दृश्यन्ते ।
तेषां 'सूयमुखी'त्यभिधानं वर्तते । तानि जीवाः सन्ति । तेषां पर्णानि अपि वर्तन्ते।
पुष्पाणां पर्णानां च भिन्नाः भिन्नाः जीवाः सन्ति । 2. अत्र बहवः पर्वताः दृश्यन्ते ।
तत्र महत् कुड्यं [=ीवा]दृश्यते । चीनदेशस्य कुड्यमिदम् । विश्वाश्चर्यमिदमिति जनैः कथ्यते ।
विश्वे महत्तममिदं कुड्यम् । [9] भलिवाइयो :
1. तेन पापानि चीयन्ते । | 6. तैः शास्त्रं विव्रियते। 2. मया कुथः प्रतन्यते।। 7. तैः वयं क्षण्यामहे। 3. युवाभ्यां मोक्षः आप्येत 8. युवाभ्यां तौ दूयेते। 4. त्वया अहं श्रूये । 9. मयैतत्कर्तुं शक्यते । 5. केनाऽपि दुखं नाऽश्यताम् । સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫ .११४ .
पा6-२/3-4
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
[10] रि-शि प्रयोगो द्वारा पूरेसी जासी ४ग्या :
નં. સંસ્કૃત કર્મણિ સંસ્કૃત કરિ
1. दूयते
2.
चीयेते
3.
व्यचीयन्त
4.
5.
6. अव्रियेताम्
7.
धूयते
8.
अवन्ये
9. आप्येते
श्रूय
प्रहीयते
123
अवृणुतम्
धुनो
अवन्वि
आप्नुतः
[11] समान र्भशि ३पो :
4.
1. अशृणुत
2. आप्नुथ 3. शक्नवानि
दु
चिनुतः
व्यचिन्वन्
शृणुयाम्
प्रहिणोति
4. अवृण्वाथाम् 5. चिन्वन्ति
6. दुनुयाः
7. धुन्वीध्वम् 8. प्राहिणवम्
धून्वताम्
12. धृष्णुव: 13. कुर्याम
9.
10. चिनु
11. अश्नुवीयाताम्
[12] विध्यर्थ हन्त :नं. ધાતુ ગણ
वन् ८
कृ
८
अश्
म्ना
111111111 E
-
ગુજરાતી કર્તરિ
તે દુઃખી કરે છે
તે બે ભેગું કરે છે તેઓએ શોધ્યું હતું મારે સાંભળવું જોઈએ તે મોકલે છે
તે બેએ ઢાંક્યું હતું
તે ધ્રૂજાવે છે
મેં માગ્યું હતું
તે બેએ મેળવ્યું હતું
अश्रूयध्वम् आप्यध्वे
शक्यै
14. अतन्महि
15. वनवाम
16. कुर्वीध्वम्
अव्रियेथाम् 17. क्षण्वन्ति
18. अक्षिन्
चीयन्ते
येथाः
धूयेध्वम्
प्राहीये
धूयन्ताम्
चीयस्व
अश्येयाताम् धृष्यावहे क्रियेमहि
પદ
આત્મનેપદ
ઉભયપદ
૫ આત્મનેપદ
૧
પરસ્મૈપદ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
ગુજરાતી કર્મણિ
તે દુઃખી કરાય છે તે બે ભેગા કરાય છે તેઓ શોધાયા હતાં
तव्य
वनितव्य
कर्तव्य
अष्टव्य
म्नातव्य
• ११५०
હું સંભળાવો જોઉ
તે મોકલાય છે
તે બે ઢંકાયા હતા
તે ધ્રૂજાવાય છે
હું મંગાયો હતો
તે બે મેળવાયા હતા
19. प्राप्नुवन्तु
20. संस्तृणु
21. शक्नुतम्
22. आश्नुवाताम्
23. वृवा
24. चिन्वीय 25. अदुव
-
III
अतन्यामहि
वन्य
क्रियेध्वम्
क्षण्यन्ते
अक्षिण्यन्त
प्राप्यन्ताम्
संस्तर्यस्व
शक्येथाम्
आम्
व्रियेते
चीयेय
अ
अनीय
वननीय
करणीय
अशनीय आश्य
नानीय
नेय
416-2/3-4
य
वान्य
कार्य
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| Go
ગણ ५ । तव्य । अनीय ।
પરમૈપદ नुवितव्य नुवनीय नाव्य ઉભયપદ भष्टव्य भृज्जनीय भयं ઉભયપદ धवितव्य धवनीय धाव्य
પરમૈપદ श्रोतव्य श्रवणीय श्राव्य शद् १ . આત્મપદ शत्तव्य शदनीय शाद्य [13] विशेषता सहित प्रत्ययोनी मोगा :__ 1. अति - वर्तमान तृ.पु.५.., त्री एना तथा जाना
पांय पातुने दागे. 2. ऐ - माशार्थ प्र. पु. मे. प. वि.२४ 3. यास् - विध्यर्थ द्वि.. मे.व. १,४,६,१०१।२। हो प्रत्यय 4. आथाम् - भाशार्थ द्वि.पु. दि.व. १,४,६,१०१। ४२ gो प्रत्यय
5. से - वर्तमान द्वि.पु. मे.व. वि.२४ [14] tailst :
B 1. धुन्वीयाथाम् - तनुयातम् 2. धुन्वः
तन्वहे 3. अधुनुध्वम्
अतनुत 4. धुनोमि
तन्वे 5. धुनुयाः
तन्वीथाः 6. धुनुष्व 7. अधुनुतम्
अतन्वाथाम् 8. धुनुयाव
तन्वीवहि 9. धुनोति
तनोति [15] १५३५:
1. धुनुमः | 6. आश्नुवाथाम् । 11. वन्वीयाताम् 2. प्राहिण्व 7. शृणुत
12. क्षिण्वीरन् 3. दुन्मः 8. आप्नुव
13. कुरुध्वम् 4. चिन्वीयाताम् | 9. अश्नुध्वे 14. कुर्मः 5. वृण्वः | 10. तन्मः | 15. अश्नुवीध्वम्
तनु
स२१ संस्कृतम् - ५
. ११६ .
पाठ-२/3-५
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
1) સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. કાંબળી દ્વારા તારા અંગોને ઢાંક, જેથી ભગવાનની આજ્ઞા પાળેલી
થાય.
તમે કોઈને પણ દુઃખી ન કરો. બધે અહિંસા ફેલાઓ અને તેથી બધાં સુખને મેળવો.
દીક્ષા પછી ગુરુએ શિષ્યને ઉપદેશ આપ્યો ‘તારે બધાં જીવોને રક્ષવા જોઈએ. તું કોઈ પણ જીવને પીડતો નહીં. તું સ્વજનનો રાગ છોડજે. સારી રીતે સંયમને પાળી મોક્ષના દ્વાર ખોલી નાંખજે.' ભોગોમાં અને વિષયોમાં ડૂબેલા પણ સ્થૂલિભદ્રજીએ પિતાના મૃત્યુને કારણે વૈરાગ્ય પામી દીક્ષા લીધી અને ભોગો તથા વિષયોને પરાજીત કર્યા.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા
[ પાઠ : ૧ થી ૫ ]
9.
-
પ્રતીકાર ન કરો, સ્વીકાર કરો ! તિરસ્કાર ન કરો, હ્દયને ખુલ્લું કરી દો અને તેથી તમે વિશ્વને વશ કરશો.
‘જિનશાસનનો જય જયકાર થાઓ' એ પ્રમાણે વિચારીને હેમચંદ્રાચાર્યે કુમારપાલને ઉપદેશ આપ્યો અને તેથી આકર્ષિત થયેલ કુમારપાળ રાજાએ હેમચંદ્રાચાર્યને ગુરુ માન્યા. ગુરુના ઉપદેશ પ્રમાણે તેમણે બધે અહિંસાની ઘોષણા કરી અને તેથી બધે અહિંસા ફેલાઈ ! તમે બે પોતાના દોષને ન છૂપાવો. પોતાના ગુરુની પાસે જઈ સારી રીતે પોતાના દોષોને કહી દો ! અને તેથી તમારા બેના દોષો નાશ પામશે.
8.
જે જગતના તત્ત્વોની વિચારણા કરે, તત્ત્વોનું મનન કરે તે મુનિ કહેવાય છે.
હાથી દ્વારા મરાઈ રહેલા પણ માણસે જિનાલય ન જવું જોઈએ [મતલબ-હાથીના પગતળે કચડાઈ જવું સારું. પણ દેરાસરમાં તો ન જ જવું !] આ પ્રમાણે હરિભદ્ર નામનો બ્રાહ્મણ ઘોષણા કરે છે. તો પણ એક વાર જૈનાગમનો એક શ્લોક સાંભળીને આર્જિત થયેલા હરિભદ્ર બ્રાહ્મણે હરિભદ્રાચાર્ય થઈ અનેક ગ્રન્થોનું વિવરણ કર્યું.
૦ ૧૧૭૦
પરીક્ષા-૧
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
2) गुभ्रातीनुं संस्कृत :
:
1. त्वं भोगेषु मा निमज्जेः, चेतयस्व, भोगान् विषयांश्च तिरस्कृत्य एतस्मिन् भगवन्महावीरपरिवारे पर्चय ।
प्रतते कुथे हीरसूरिः पादं नाऽमुञ्चत् । एतेन तेषामहिंसा व्यवसीयते । वशीकृतः अकबरः हीरसूरीणामुपदेशेन हिंसामपि वर्जितवान् ।
त्वं कर्माणि शातुं शक्तोऽसि उत्तिष्ठ, चेतयस्व, धाव, कर्माणि च
पिंश ।
1
2 3
प्राप्नोत् ।
3) छूटती विगतो :
नं.
અર્થ
भलो वो
ગાજવું
વ્યાપવું
પાથરવું
2.
3.
4.
45
जिनो महावीरः गोशालकमपि न तिरस्कृतवान् ।
यो यच्छति तस्य धनं न अपचिनुते, किन्तु वर्धते, सर्वविश्व व्याप्नोति ।
7. मेघकुमारं जिन: महावीरः प्रेरितवान् तत्स्वीकृत्य मेघकुमारः श्रेष्ठं
संयमजीवनमपालयत् ।
8.
त्वं स्वदोषान् विचिनु, न परदोषान्, तव दोषान् मा गूह अपि । 9. जिनस्य महावीरस्य कर्माणि अनश्यन्, पश्चात् स केवलज्ञानं
4
5.
6.
नद्
3 वि+आप्
ધાતુ
अभि+ गम्
सम्+स्तृ
5 वि + अव+सो निश्यय ४२वो
6
धृष्
7
प्र+हि
8
आ+वृ
9
नू
10 मन्त्र्
11
क्षिण्
12
खन्
લડવું
મોલવું
ઢાંકવું
સ્તવવું
વિચારવું
હિંસા કરવી |આજ્ઞાર્થ કર| ૮ |ઉ.૫
ખોદવું
વિધ્યર્થ કર્મણિ ૧
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
કાળ |પ્રયોગ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
१ अभिगच्छामि अभिगच्छावः अभिगच्छामः
वर्तमान तरि १ ५.५ હ્યસ્તન – કર્તરિ | ૧ ૧૫.૫ આજ્ઞાર્થ કર્તાર | ૫ |૫.૫
अनदः ર
अनदतम् अनदत 3 व्याप्नोतु व्याप्नुताम्
व्याप्नुवन्तु
२
વિધ્યર્થ | કરિ | ૫ |ઉ.૫ वर्तमान उतरि ४ ५.५
संस्तृणुयाः संस्तृणुयातम् संस्तृणुयात व्यवस्यति व्यवस्यतः व्यवस्यन्ति
3
હ્યસ્તન – કર્તરિ | ૫ ૫.૫
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ | ૫ |૫.૫
વિધ્યર્થ કર્મણિ ૫ |ઉ.પ
ર
વર્તમાન કર્તરિ | ૬ |૫.૫
૧
હ્યસ્તન કર્મણિ ૧૦ આ.૫ ૧
ર
૧
• ११८०
3
५. ५ 3
तस्य
नुवामि
अमन्त्र्ये
कीर्तिश्च
अधृष्णवम् अधृष्णुव अधृष्णुम प्रहिणोतु प्रहिणुताम् प्रहिण्वन्तु
आव्रियेथाः आव्रियेयाथाम् आव्रियेध्वम्
क्षिणु
खायेत
नुवाव: नुवामः अमन्त्र्यावहि अमन्त्र्यामहि
क्षिणुतम् क्षिणुत
खायेयाताम् खायेरन्
પરીક્ષા-૧
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
می
به
به
साध्
به
ચેતવું
به
مه
به
له
લીંપવુ
م
५.५
ه
4) फूटती विगतो :|न.] पातु | अर्थ | 0 |प्रयोग વચન પ્રથમ પુરુષ દ્વિતીય પુરુષ તૃતીય પુરુષ |नि+मस्ज् वर्तमान तरि
|निमज्जामि | निमज्जसि | निमज्जति वि+वृ विवर २ बस्तन| तरि 6.4 अवृण्व | अवृणुतम् | अवृणुताम् व्यध् વીંધવું
| આજ્ઞાર્થ કર્મણિ ૫.૫ विध्यामहै | विध्यध्वम् | विध्यन्ताम् સાધવું વિધ્યર્થ | કર્તરિ | ५.५ | 3 | साध्नुयाम | साध्नुयात सानुयुः चित्
वर्तमान इतर १० मा.५/ २ | चेतयावहे चेतयेथे चेतयेते જોડાવું | હ્યસ્તન કર્તરિ ૧+૧ર્વ ઉ.૫ अपर्चयम् अपर्चयः अपर्चयत्
હડસેલવું | આજ્ઞાર્થ કર્મણિ ૫.૫. सूयावहै सूयेथाम् सूयेताम् | क्षण ઘાયલ કરવું વિધ્યર્થ| કર્તરિ
૫.૫ क्षणुयाम क्षणुयात क्षणुयुः આજ્ઞાર્થ| કર્મણિ 3.५ लिप्यै लिप्यस्व । लिप्यताम् कृत् છેદવું | આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
कृन्ताव कृन्ततम् | कृन्तताम् 5) भावास्यो :
1. तस्य कीर्तिना विश्वेऽव्याप्यत । 2. साधुना न जीवः क्षिण्येत । 3. परकीयाः दोषाः न तैरपावियेरन् । 4. त्वया मा चीयताम् धनम्, किन्तु पुण्यं चीयताम् ।
5. कुमारपालेन श्रीहेमचन्द्रसूरेः उपदेशः श्रूयते । 6) हन्तो :न. पातु | त्वर्थ | संप | sdरिभूत भर्तिमान | वर्तमान | तव्य | अनीय
| भूत | तरि | उशि |1| क्षण | क्षणितुम् | क्षणित्वा | क्षतवत् । क्षत | क्षण्वत् । क्षण्यमान | क्षणितव्य | क्षणनीय 2 अङ्गी+कृ अङ्गीकर्तुम् अङ्गीकृत्य अङ्गीकृतवत् अङ्गीकृत अङ्गीकृर्वत्| अङ्गी- | अङ्गी- | अङ्गी
| क्रियमाण | कर्तव्य | करणीय 3 | वि+चि | विचेतुम् | विचित्य | विचितवत् | विचित | विचिन्वत् | विचीयमान विचेतव्य विचयनीय 4 आ+वृ |आवरितुम् | आवृत्य | | आवृतवत् | आवृत | आवृण्वत् आव्रियमाण आवरितव्य आवरणीय 5 | स्तृ | स्तर्तुम् ।
स्तृत्वा
| स्तृतवत् | स्तृत | स्तृण्वान | स्तर्यमाण | स्तर्तव्य | स्तरणीय 6 शू । श्रोतुम् श्रुत्वा
श्रुतवत् श्रुत | शृण्वत् श्रूयमाण
श्रोतव्य
श्रवणीय 7] अश् अष्ट्वा | अष्टवत् अष्ट | अश्नुवान अश्यमान
अशनीय 8 |प्र+आप प्राप्तुम् प्राप्य प्राप्तवत् प्राप्त प्राप्नुवत् प्राप्यमाण प्राप्तव्य | प्रापणीय 9] म्ना म्नातुम् म्नात्वा म्नानवत्
मनत् | म्नायमान | म्नातव्य | म्नानीय |10| नू | नुवितुम् नूत्वा | नूतवत् । नूत + नुवत् | नूयमान नुवितव्य | नुवनीय
अष्टुम्
अष्टव्य
म्नान
स२० संस्कृतम् - ५
. ११८ .
परीक्षा-१ ॐ
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
می به
7) १० वाजय :
अत्र पर्वतौ दृश्येते । गगने जलमुचः सन्ति । पृथ्व्यां पुष्पाणि सन्ति । पुष्पाणि नतानि सन्ति । पर्वतः पृथ्वीकायिकजीवः अस्ति । पुष्पाणि वनस्पतिकायिकजीवाः सन्ति । जलमुक्षु उदकम् अस्ति । तदपि जीवः अस्ति। एते सर्वे अपि जीवाः अस्माभिः सदृशा एव । अतः एव न ते ताडयितव्याः ।
किन्तु सर्वे प्रयत्नेन रक्षणीयाः । 8) भूटती विगतो :
અર્થ | મૂળધાતુ | કાળ | પ્રયોગ ગણ | પદ પુરુષ વચન રૂપ | व्याप वि + आप वर्तमान उतरि ५ પરર્થ્યપદ
। व्याप्नुवः ____घej अप + चिबस्तन | तर ५ | ઉભયપદ
अपाचिनुध्वम् ५सj | सू सार्थ | भEि પરમૈપદ
सूयन्ताम् uxj | नद् विध्यर्थ | तार १ પરમૈપદ
नदेतम् 5. आशिश ७२वी सम् + यस्| वर्तमान | तरि |१+४ | પરમૈપદ
संयस्यति | २ |सम् + वृ| बस्तन | R ઉભયપદ
समवृणम् 7.| भेजj | आप् | माशार्थ | भाग ५ પરમૈપદ
आप्येताम् 8. | योग्य हो | अर्ह | विध्यर्थ | तरि |१+१० उभय५६ 9. प्रेरb प्र + ईर् | वर्तमान | तरि | ५ | 3भय५६ ૧ | ૨ प्रेरयावः પાથરવું હ્યુસ્તો | કર્તરિ ઉભયપદ
अतनुध्वम् માંગવું આજ્ઞાર્થ| કર્મણિ | આત્મને પદ)
वन्यै 12. ભૂજવું भ्रस्ज् | विध्यर्थ | उतार ઉભયપદ
भ्रज्जेत् १०३५:1. प्रहिण्वन्ति 6. अशृण्व 2. धुन्वाथाम् 7. शक्नवानि 3. अधुनुथाः 8. कुर्वीरन् 4. धृष्णुयाताम् 9. प्रतन्येयाथाम् 5. असाध्नोः 10. व्याप्नुत
* સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫ .१२०.
परीक्षा-१
به
به
به
هی به
MMMM -
له
अर्हेत
هم له
वन्
هی به
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
७
ग्रन्थ्
७
به
به
७
به
७
't FEE
سه
७
inimi inosos os
७
می
له
७
७
می
७
به
PPPPP
७
فی
लङ्घ
[1] फूटती विगतो :
અર્થ |મૂળધાતુ, ગણ પદ પુરુષ વચન વર્તમાનકાળ હ્યસ્તન ભૂતકાળ ખાવું अश् | પરસ્વૈપદ| ૧ | ૧ अनामि आश्नाम् ગૂંથવું
પરસ્મપદ ર ग्रथनीथः अग्रथ्नीतम् ખરીદવું ઉભયપદ
क्रीणन्ति अक्रीणन् જાણવું ઉભયપદ
जानीवः अजानीव બાળવું પરમૈપદ
प्लुष्णीथ अप्लुष्णीत પવિત્ર કરવું ઉભયપદ
पुनाति अपुनात् પાળવું પરમૈપદ
पुष्णीमः अपुष्णीम 8. | नाश २वो
ઉભયપદ |
मीनासि अमीनाः કાપવું ઉભયપદ
लुनाते अलुनाताम् બાંધવું
बन्ध પરપદ| ૨ बध्नासि अबध्नाः | ઓળંગવું ૧ આત્મપદ
लङ्घते अलङ्घत પસંદ કરવું ૯ | ઉભયપદ
वृणीमहे अवृणीमहि ચોરવું मुष् પરમૈપદ
मुष्णीतः अमुष्णीताम् અટકાવવું स्तम्भ પરસ્મપદ
स्तभ्नीथ अस्तभ्नीत ઓગળવું ली પરમૈપદ
लिनामि
अलिनाम् 16.| अहए। ४२j | ग्रह . ઉભયપદ
अगृह्णीम 17.| पाथ२j
ઉભયપદ
स्तृणाथे अस्तृणाथाम् 18./ मांग | वन् । ८ मात्मनेप| 3 | १. वनुते अवनुत [2] ३५ :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ, પદ | કાળ પુરુષ એકવચનદ્વિવચન બહુવચન 1.| पुष्
पोषj |८ ५२स्मै५६ वर्तमान १ | पुष्णामि | पुष्णीवः | पुष्णीमः 2.| बन्ध् wiuj |८ परस्मैप यस्तन| २ | अबध्नाः | अबध्नीतम् अबध्नीत 3. प्लुष् पाणj |८५२स्मै५६ वर्तमान| 3 |प्लुष्णाति | प्लुष्णीतः प्लुष्णन्ति 4. मुष् ચોરવું | ८ |५२स्मैप यस्तन| २ अमुष्णाः | अमुष्णीतम् अमुष्णीत 5.] ज्ञा | aaj |८ मय५६ वर्तमान १ | जानामि | | जानीवः | जानीमः
فی
لی
ه
ه
ه
ه
गृह्णीमः
ه
રે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
.१२१.
पाठ-२/६
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ | કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
| uj |८ मय५६ | यस्तन| 3 अक्रीणात् अक्रीणीताम् अक्रीणन् 7.| ग्रह् | २|मय५४ वर्तमान| 3 | गृणीते | गृह्णाते | गृह्णते 8. पू प्रवित्र ४२||मय५४ यस्तन | २ | अपुनाः | अपुनीतम् | अपुनीत
| मी | | ना ४२वो| ८ |मय५६ वर्तमान १ | मीने | मीनीवहे | मीनीमहे [3] अन्त :
1. क्री - क्रीत्वा , क्रीणत् , क्रयणीय 2. मुष् - मोषितुम् , मुष्यमाण , मोष्य
अश् - अशितवत् , अशित , अशितव्य 4. ग्रह् - गृहीत्वा , गृह्यमाण , ग्रहीतव्य 5. ज्ञा - ज्ञातुम् , जानन् , ज्ञेय 6. मृद् - मृदितवत् , मृदित , मर्दनीय 7. बन्ध् - बद्धम् , बद्ध , बन्द्धव्य 8. पू - पूत्वा , पूतवत् , पवनीय
9. स्तृ - स्तृणत् , स्तीर्यमाण , स्तार्य [4] मोगा :
1. ग्रथ्नीथः । 4. अमुष्णाः । 7. जानीध्वे 2. अक्रीणत | 5. अश्नीतः । 8. अबध्नात्
3. मीनामि | 6. अगृह्णीमहि | 9. स्तभ्नीवः [5] ३५ :1. मृनामि मृदनीवः मृनीमः | 2. अलिनाम् अलिनीव अलिनीम
मृद्नासि मृद्गीथः मृद्गीथ | अलिनाः अलिनीतम् अलिनीत
मृद्नाति मृद्गीतः मृनन्ति | अलिनात् अलिनीताम् अलिनन् 3. अगृणि अगृह्णीवहि अगृणीमहि
अगृह्णीथाः अगृह्णाथाम् अगृह्णीध्वम्
अगृह्णीत अगृह्णाताम् अगृह्णत * स२८ संस्कृतम् - ५ . १२२ .
पाठ-२/63
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
अक्षीणि अक्षीणि
अक्षि
अक्षिभिः अक्षिभ्यः अक्षिभ्यः अक्ष्णाम् अक्षिषु अक्षीणि !
4. अक्षि
अक्षिणी
अक्षिणी अक्ष्णा
अक्षिभ्याम् अक्ष्णे
अक्षिभ्याम् अक्ष्णः
अक्षिभ्याम् अक्ष्णः
अक्ष्णोः अक्षिणि, अक्ष्णि अक्ष्णोः अक्षि ! अक्षे!
अक्षिणी! 5. अनड्वान् अनड्वाही
अनड्वाहम् अनड्वाही अनडुहा अनडुद्भ्याम् अनडुहे अनडुद्भ्याम् अनडुहः अनडुद्भ्याम्
अनडुहोः अनडुहि
अनडुहोः अनड्वन् ! अनड्वाहौ !
अनड्वाहः अनडुहः अनडुद्भिः अनडुद्भ्यः अनडुद्भ्यः अनडुहाम् अनडुत्सु अनड्वाहः !
अनडुहः
गुरुप्रसादात् सर्वं तु प्राप्नोत्येव न संशयः ॥
[सुभाषित] ગુરુકૃપાથી તમામ વસ્તુ મળે છે – આમાં કોઈ શંકાને स्थान नथी.
** स२५ संस्कृतम् - ५
• १२३ •
046-२/६ ॐ
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
| E_F E F
F
ફાડવું
[1] पूटती विगतो :4. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન વર્તમાન ધસ્તન | આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ
ભૂતકાળ ખરીદવું
२ | क्रीणीवः | अक्रीणीव | क्रीणाव | क्रीणीयाव यो२j
मुष्णासि | अमुष्णाः मुषाण मुष्णीयाः કાપવું
मीनते | अमीनत | मीनताम् | मीनीरन् ખુશ કરવું
| प्रीणासि | अप्रीणाः | प्रीणीहि | प्रीणीयाः પોષવું
| पुष्णीतः |अपुष्णीताम् | पुष्णीताम् | पुष्णीयाताम् ખાવું
| अश्नीमः | आश्नीम | अश्नाम | अश्नीयाम રાંધવું
| 3 | श्रीणन्ति | अश्रीणन् | श्रीणन्तु | श्रीणीयुः બાળવું
| २ | २ |प्लुष्णीथः अप्लुष्णीतम् प्लुष्णीतम् प्लुष्णीयातम् ગૂંથવું
१ | ग्रथनामि | अग्रथनाम् | ग्रनानि | ग्रथनीयाम A8॥ ४२j| ८ |७.५.| २ | १ | गृणीषे |अगृहणीथाः | गृहणीष्व | गृहणीथाः મથવું
मथ्नीतः | अमथ्नीताम् | मनीताम् | मथ्नीयाताम्
दृणीमः | अदृणीम | दृणाम | दृणीयाम જાણવું
जानीवः | अजानीव जानाव | जानीयाव ઘરડું થવું
Mणीथ | अजृणीत | Mणीत | Mणीयात પૂજાવવું
धुनाति | अधुनात् । धुनातु | धुनीयात् કાપવું
अकृणन् । कृणन्तु कृणीयुः બાંધવું
बध्नीथः | अबध्नीतम् | बध्नीतम् | बध्नीयातम् બોલવું
गृणीमः | अगृणीम | गृणाम | गृणीयाम 19| मृद् यूरेयू२॥ ४२वा
मृद्नीवः | अमृद्नीव | मृनाव | मृनीयाव 20/ पृ । पूर
पृणीथ | अपृणीत | पृणीत | पृणीयात 21| स्तम्भ | 24tqj
स्तभ्नाति | अस्तभ्नात् | स्तभ्नातु | स्तभ्नीयात् 22| लू કાપવું
लुनीमः | अलुनीम लुनाम | लुनीयाम | પસંદ કરવું
वृणीथः | अवृणीतम् | | वृणीतम् | वृणीयातम् ઓગળવું |
लिनाति | अलिनात् लिनातु | लिनीयात् 25| स्तु પાથરવું
| स्तृणासि | अस्तृणाः | स्तृणीहि | स्तृणीयाः 26| तन् । पाथरपुं
3 | २ | तनुतः | अतनुताम् | तनुताम् | तनुयाताम् 27| चि | मेj ४२j | ५ |७.५. चिनुमः | अचिन्म |चिनवाम | चिनुयाम RA२६ संस्कृतम् - ५ • १२४ .
५16-२/७ 3
Paw PoP Paa. PaPa Pawa -
REEF • IF F PEE | EEE
Powww Paaaaaa
ALEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE:
LILILLLEELLLLLLLLL
कृणन्ति |
24] ली
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] स२५। ३५ :
A
B
1. अगृह्णीथाः - अजानीथाः 2. गृह्ण
जाने 3. गृहाण
जानीहि 4. गृह्णीते
जानीते 5. गृणीष्व
जानीष्व 6. गृह्णीतम्
जानीतम् 7. गृह्णीयुः
जानीयुः 8. गृह्णावहै
जानावहै 9. गृह्णीयाम्
जानीयाम् [3] .समां मापेर यातुन समान ३५थी पूरेदी मादी ४२या :
1. मुष्णीवः । 4. अग्रथ्नन् । 7. स्तभ्नानि 2. स्तृणासि | 5. गृहाण | 8. श्रीणीयाः
3. मीनते | 6. बध्नीत । 9. अश्नाव [4] शु४२।तीन संस्कृत :
1. दृणीयात् 4. श्रीणीयाम् । 7. पृणाति 2. अगृणीव । 5. प्रीणीथः । 8. जानाम
3. मनन्तु | 6. अधुनीताम् । 9. गृह्णीत [5] ३५ :1. प्रीणै प्रीणावहै प्रीणामहै । 2. कृणै कृणावहै कृणामहै
प्रीणीष्व प्रीणाथाम् प्रीणीध्वम् | कृणीष्व कृणाथाम् कृणीध्वम् प्रीणीताम् प्रीणाताम् प्रीणताम् । कृणीताम् कृणाताम् कृणताम् 3. मनानि मथ्नाव मनाम
मथान मथ्नीतम् मनीत
मथ्नातु मनीताम् मथ्नन्तु है स२८ संस्कृतम् - ५ . १२५.
16-२/७ ॐ
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. अर्यमा
अर्यमणम् अर्यम्णा अर्यम्णे अर्यम्णः अर्यम्णः अर्यम्णि, अर्यमणि अर्यमन् !
1111111*
अर्यमणौ अर्यमणः । अर्यमणौ अर्यम्णः अर्यमभ्याम् अर्यमभिः अर्यमभ्याम् अर्यमभ्यः अर्यमभ्याम् अर्यमभ्यः अर्यम्णोः . अर्यम्णाम् अर्यम्णोः अर्यमसु अर्यमणौ ! अर्यमणः !
5. आपः
अपः अद्भिः अद्भ्यः अद्भ्यः अपाम् अप्सु आपः!
योऽन्तःशीतलया बुद्ध्या,
रागद्वेषविमुक्तया । साक्षिवत् पश्यतीदं हि,
जीवितं तस्य शोभते ॥
[पृत्संन्यासोपनिष६] अंत:४२९थी. शीतल, २१२-द्वेषथी २लित सेवा दृष्टिथी, . સાક્ષીભાવે, આખા જગતને જે જુવે છે તેનું જીવન શોભે છે.
स२१ संस्कृतम् - ५
. १२६ .
५06-२/७ ॐ
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
૦
له
૦
૦
क्षुद्
می
له
م
૦
। क्षद
૦
ه
ની વન્યૂ |
[1] ખૂટતી વિગતો :ના રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ | કાળ પુરુષ વચન
અર્થ 1.| તૃષ્ઠ | તૃ૬ | | હ્યસ્તન | ૨ | ૩ | તમે નાશ કર્યો હતો. 2. | કુષ્યદે Tધુ | ૭ |.૫. વર્તમાન | ૧ | ૨ | અમે બે ઘેરો ઘાલીએ છીએ. 3. | માતામ્ | ન્ | ૭૫.૫. હ્યુસ્ટન | ૩ | ૨ | તે બે એ ચોપડ્યું હતું. 4. પિંg:
વર્તમાન ર | ૨ તમે બે પીસો છો. 5. રિસ્થા:
| હ્યસ્તન
તેં ખાલી કર્યું હતું. 6. મરુદ્ધ
Uસ્તન
તેણે અટકાવ્યું હતું. 1. | સુત્વે
વર્તમાન
હું ખાંડું છું. 8. | કરિન્વત | રિન્યૂ
હ્યસ્તન |
તેઓએ ખાલી કર્યું હતું. મુન્દ્રમ: વર્તમાન |
અમે ખાંડીએ છીએ. स्तभ्नीत
આજ્ઞાર્થ | ૨ | ૩ તમે અટકાવો. 1. નિનીયતામ્
વિધ્યર્થ
તે બે લીન થશે. 12. નવMા:
હ્યસ્તન | ૨ | ૧ તે બાંધ્યું હતું. 13. પુનીમહે
..વર્તમાન | ૩ | અમે પવિત્ર કરીએ છીએ. 14. નાનીયાતિમ્
વિધ્યર્થ ૨ | ૨ | તમારે બે એ જાણવું જોઈએ. 15. સ્વીતામ્
આજ્ઞાર્થ | ૩ | ૧ તે પાથરો. 16. સમૃદ્ભવ | મૃત્ | ૯ |૫.૫.| હ્યસ્તન | ૧ | ૨ |અમે બેએ ચૂરેચૂરા કર્યા હતા. 17.| વૃત્તિ | | | ૯ | ૫.૫. વર્તમાન| ૩ | ૩ તેઓ બોલે છે. 18.| પ્રબીયામ્ | પ્રવ્ | ૯ |૫.૫. વિધ્યર્થ | ૧ | ૧ | મારે ગૂંથવું જોઈએ. [2] ખૂટતી વિગતો :ન. અર્થ | રૂપ ધાતુ | ગણ પદ | કાળ પુરુષ વચન 1. અમે બે ભેદ કરીએ છીએ | શિષ્ય: शिष ૭ |૫.૫. વર્તમાન
- તે ચીર્યું હતું अभिनः भिद् | ૭ | ઉ.૫. | હ્યસ્તન | ૨ તેઓએ છેડ્યું હતું | अच्छिन्दत
૭ | ઉ.પ. | હ્યસ્તન તમે હિંસા કરો છો | હિંસ્થ हिंस् ૫.૫. વર્તમાન 5. અમે બધાંએ સળગાવ્યું હતું ऐन्ध्महि
આ.૫.| હ્યસ્તન તમે બે જમો છો | મુન્નાથે भुज् | ૭ | ઉ.૫. વર્તમાન 7. તે બેએ જોડ્યું હતું ગયુજ્ઞાતામ્ | યુગ | ૭ | ઉ.૫. | હ્યસ્તન
૯ |પ.પ.
ઉ.પ.
م
૦
૦
૦
| 0 0 0
छिद्
0
0
૦
0
इन्ध्
૦
0
૦
૦
OU
૦
રિસ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧ ૨૭ ૦
જ પાઠ-૨/૮ છે
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
به
छिद् ।
به
(१.५.
बस्तन
هی
به
می
न.] मर्थ । ३५ | पातु | | ५६ | १ पुरुष वयन 8. | डंसंबंधमा माjj | संपृणच्मि |
| सम्+पृच् |५.५. वर्तमान तो नाभ्युं तुं न्ययुनक् नि+युज् | હ્યસ્તન | 10.] तमे अपांगे याथु तुं | अभिन्द्ध्व म् | भिद् 13.५. स्तन 11. ___तुंछे छ छिन्त्से
6.५. वर्तमान મેં ખાંડ્યું હતું अक्षुन्दि તે અટકાવે છે रुणद्धि
વર્તમાન મારે ખરીદવું જોઈએ क्रीणीय
विध्यर्थ | તે બે ખાઓ | अश्नीताम्
આજ્ઞાર્થી ૩ 16.] तमे देणे योर्यु तुं | अमुष्णीतम्
હ્યસ્તન) ૨ 17./ तमो छ । मीनते
વર્તમાન ૩ 18. | 24मारे खेमे पू२ मे | पृणीयाव
|| વિધ્યર્થ [3] हन्त :| न. | पातु | त्वर्थ | Hius afमान भान | slea |तरिभूत तव्य | अनीय | य |
तर | भलिभूत | भोक्तुम् | भुक्त्वा भुञ्जत् | भुज्यमान | | भुक्त भुक्तवत् | भोक्तव्य | भोजनीय | भोज्य | इन्धितुम् | इन्धित्वा | इन्धान इध्यमान इद्धवत् | इन्धितव्य | इन्धनीय | इन्ध्य ज्ञा | ज्ञातुम् | ज्ञात्वा | जानत् | ज्ञायमान
ज्ञातवत् | ज्ञातव्य । ज्ञानीय | ज्ञेय | बद्धम् | बद्ध्वा | बध्नत् | बध्यमान बद्ध | बद्धवत् | बन्द्धव्य | बन्धनीय |बन्द्ध्य हिंसितुम् | हिंसित्वा हिंस्यमान | हिंसित | हिंसितवत् | | हिसितव्य हिंसनीय मोषितुम् | मुषित्वा मुष्यमाण | मुषित मुषितवत् | | मोषितव्य मोषणीय क्रेतुम् | क्रीत्वा क्रीयमाण | क्रीत क्रीतवत् | क्रेतव्य | क्रयणीय | क्रेय तर्हितुम् | तहित्वा | र्तृहत् | तृह्यमाण | तृहित | तृहितवत् | तर्हितव्य | तर्हणीय | | वनितुम् | वत्वा वन्वान | वन्यमान | वत | वतवत् | वनितव्य | वननीय | ३५ :
1. भिन्द्वहे 2. अयुङ्क्त 3. अपिष्टाम् 4. हिंस्थः 5. समपृञ्चन् [5] ३५ :1. ऐन्धि ऐन्ध्वहि ऐन्ध्महि | 2. अतृणहम् अतूंव अह्म
ऐन्द्धाः ऐन्धाथाम् ऐन्द्ध्वम् | अतृणेट्-ड् अतृण्ढम् अतृण्ढ ऐन्द्ध ऐन्धाताम् ऐन्धत । अतृणेट्-ड् अतृण्ढाम् अतृहन्
ज्ञात
स२० संस्कृतम् - ५
. १२८ .
पा-२/८ 3
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. आनजम् आञ्च आम | 4. भनज्मि भवः भञ्ज्मः __ आनक्-ग् आङ्क्तम् आङ्क्त | भनक्षि भक्थः भक्थ __ आनक्-ग् आङ्क्ताम् आञ्जन् । भनक्ति भङ्क्तः भञ्जन्ति 5. अभुजि अभुज्वहि अभुज़्महि
अभुक्थाः अभुञ्जाथाम् अभुङ्ग्ध्वम् अभुङ्क्त अभुजाताम् अभुञ्जत
चेष्टमानं शरीरं स्वं पश्यत्यन्यशरीरवत् । संस्तवे चाऽपि निन्दायां कथं क्षुभ्येन्महाशयः ॥
मशीत] પ્રવૃત્તિશીલ પોતાના શરીરને જે પોતાનાથી સ્પષ્ટ રીતે ભિન્ન જુવે છે, જેમ અન્ય વ્યક્તિનું શરીર, તે મહાશય પોતાના કાર્યની પ્રશંસા થાય કે નિંદા – ખળભળાટ શું અનુભવે ?
આત્મા છું, શરીર નહીં – આનું સ્પષ્ટ સંવેદન છે. જીવનમૂલ્યોને ધરમૂળથી પલટાવવા સમર્થ છે.
स२६ संस्कृतम् - ५
• १२८ .
2416-२/८ ॐ
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Pawa -
M
-
भञ्ज
- -
[1] पूटती विगतो :મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષવચન વર્તમાન હ્યસ્તન આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ
કાળ ભૂતકાળ visj |0|6.५.
अक्षुन्द्व | क्षुणदाव क्षुन्द्याव अञ् यो५७j | ७ | ५.५. | अक्थ | आङ्क्त अङ्क्त अज्यात સળગાવવું |
ऐन्द्ध | इन्द्धाम् । इन्धीत મારવું
| तृण्डः अतृण्ढम् | तृण्ढम् तुंह्यातम् छे
| छिन्तः अच्छिन्ताम् | छिन्ताम् |छिन्द्याताम् ભેદવું
3 | भिन्द्महे अभिन्महि | भिनदामहै | भिन्दीमहि ભોગવવું
| भुञ्जन्ति अभुञ्जन् | भुञ्जन्तु भुज्युः પીસવું |૭| ૫.૫. पिनक्षि | अपिनट-ड् | पिण्डि पिंष्याः
wing |७|| 3 | भज्मः | अभज्म | भुनजाम | भञ्ज्याम | SAL 5२वी| ७ | " हिंस्वः | अहिंस्व | हिनसाव हिंस्याव
मे २५ो | ७ | " | १ | शिनक्षि | अशिनट-ड् | शिण्ड्डि शिष्याः 12] रिच | मादी २ | ७ | 6.५. | 3 | रिञ्चन्ति| अरिञ्चन् | रिञ्चन्तु रिञ्च्युः 13] रुध् । અટકાવવું
| १ | रुन्त्से | अरुन्धाः | रुन्त्स्व | उन्धीथाः | युज्
| २ | युक्तः | अयुङ्क्ताम् | युङ्क्ताम् |युज्याताम् सम्+पृच् संपभi | ७ | ५.५.
3 संपृञ्च्मः| समपृञ्च्म |संपृणचाम | संपृञ्च्याम આવવું 16 | खिद् | पाम | ७ |..| 3 | २ | खिन्दाते अखिन्दाताम् खिन्दाताम् खिन्दीयाताम् |17| विद् | १६२५ो | ७ | " | २ | 3 | विन्ध्वे अविन्ध्वम् | विन्ध्वम् विन्दीध्वम् |18| वृज् ॥ २३| ७ | ५.५.| १ | १ | वृणज्मि | अवृणजम् | वृणजानि | वृञ्ज्याम् | [2] तरि वाग्योनुं भामा ३५iत२५ :
1. मया कर्माणि अक्षुद्यन्त । 2. असुरेण तौ छिद्येयाताम् । 3. तेन सुखं भुज्यताम् । 4. दयालुना वृजिनैः समं सङ्गः वृज्यते । 5. त्वयाऽहं रुध्यै ।
-
स२८ संस्कृतम् - ५
. १३०.
8416-२/& 3
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] बैंसमां मापेक्षा यातुन समान ३५थी पूरेदी माला ४२या :___ 1. अक्थ । 6. हिंस्तः
2. अतुंहन् 7. युञ्जीवहि 3. भिनदै 8. अखिन्द्वहि 4. पिंष्याः 9. वृज्युः
5. रिङ्ग्धि [4] नं५२ प्रमाणे ३५ :
1. 159 = वृञ्जन्तु । 6. 247 = इनधै 2. 261 = छिन्दीध्वम् | 7. 782 = क्षुन्दीथाः 3. 453 = भुञ्जाथाम् । | 8. 968 = भिन्दीय 4. 4568 = भुञ्जीयाताम् | 9. 393 = छिनत्ति
5. 17 = हिंस्वः [5] ३५ :1. विनदै विनदावहै विनदामहै | 2. अरिञ्चि अरिज्वहि अरिञ्च्महि विन्त्स्व विन्दाथाम् विन्ध्वम् | अरिङ्ग्थाः अरिञ्चाथाम् अरिङ्ग्ध्वम् विन्ताम् विन्दाताम् विन्दताम् | अरिङ्क्त अरिञ्चाताम् अरिञ्चत 3. पिनषाणि पिनषाव पिनषाम | 4. तृणहानि तृणहाव तृणहाम पिण्ड्डि पिष्टम् पिष्ट । | तृण्ढि तृण्ढम् तृण्ड पिनष्टु पिष्टाम् पिंषन्तु | | तृणेदु तृण्ढाम् तुंहन्तु 5. अवृणजम् अवृञ्च अवृज्म अवृणक्-ग् अवृक्तम् अवृक्त अवृणक्-ग् अवृक्ताम् अवृञ्जन्
स२८ संस्कृतम् - ५
. १३१ .
18-/
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :નં. ગુજરાતી અર્થ
રૂપ
મૂળધાતુ ગણ પદ | કાળ / પુરુષ વચન
અર્થ
૦
=
૦
=
=
U
છ
૦
૦
૦
नुत
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
0
૦
૦
1 તું રક્ષા કર.
पाहि
૨ | પરમૈ |આજ્ઞાર્થી 2 )તું હતો.
आस्थाः
ઉભય | હ્યસ્તન 3 |અમે સૂઈ જઈશું. शयीमहि
આત્માને વિધ્યર્થ 4 |તેઓ કાપે છે.
दान्ति
પરસ્ને વર્તમાન 5 |તે બેએ કીધું. अख्याताम्
| હ્યસ્તન 'તમે બધાં સ્તવના કરો.
આજ્ઞાર્થ 7 |મારે સ્તવવું જોઈએ. स्तुयाम्
વિધ્યર્થ | 8 તે પ્રકાશે છે.
भाति
વર્તમાન 9 |અમે બેએ જો ડ્યું હતું. अयुव
| હ્યસ્તન 10 તમારે બેએ જવું જોઈએ. यायातम्
વિધ્યર્થ inતું સમાઈ જા.
माहि
આજ્ઞાર્થ 12|તે ટપક્યું હતું. अस्नौत्
હ્યુસ્ટન 13|અમે બધાં લઈએ છીએ. નામ:
વર્તમાન ૧ 14 તે બેએ ભક્ષણ કર્યું હતું. अप्साताम
ધસ્તન 15|તમે બધાં રસોઈ રાંધો. श्रात
આજ્ઞાર્થ 16 તેઓ જવા જોઈએ.
વિધ્યર્થ | 17|અમે બે ભણતા હતા. अध्यैवहि | अधि+इ આત્મને હ્યસ્તન 18|હું શ્વાસ લઉં છું. श्वसिमि
પરસ્ને વર્તમાન 19તે શ્વાસ લેશે. प्राण्यात् | प्र+अन्
વિધ્યર્થ 20 તમે બે રડો. रुदितम्
આજ્ઞાર્થ| 21| અમે બધાં સૂઈ જઈએ છીએ. સ્વપમ:
વર્તમાન 22|તમે બધાં જન્મ આપો. सूध्वम्
આત્મને આજ્ઞાર્થ) 23 તેઓ અવાજ કરશે.
યુ:
પરમૈ વિધ્યર્થ 24 અમે બેએ ખાધું હતું. अजक्षिव નક્ષ
| હ્યસ્તન 25 તે બે સ્નાન કરે છે. स्नातः स्ना
વર્તમાન 26 તારે આપવું જોઈએ.
રાયા:
ર | ૨ | વિધ્યર્થ 27 હું વિશ્વાસ રાખું. विश्वसानि वि+श्वस
આજ્ઞાર્થ
0
૦
૦
0
0
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
स्वप्
૦
©
૦
0
هو بم
0
0
=
૦
૦
૦
૦
૦
–
૦
રાક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧૩૨ ૦
પાઠ-૨/૧૦૨
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्तुत्य
लं -
الله له لهو هو ما
रुदित
[2] हन्त :
1. अस् भूयमान, भूत, भवितव्य 2. नु - नुवत्, नूतवत्, नवनीय 3. स्तु - स्तुत्वा, स्तोतुम्,
उच्यमान, उक्त्वा , वाच्य
- सूतवत्, सोतुम्, ' सवितव्य 6. रुद् - रोदनीय, रुदत्, 7. जक्ष् - जक्षितव्य, जक्षणीय, जक्ष्य 8. अधि+इ - अधीतवत्, अधीयान, अधीयमान
9. शी - शयितुम्, शयित्वा, शयित [3] ३५:
1. स्तुथ । 4. नौतु । 7. जक्षतु 2. अब्रुवाताम् | 5. अस्वपी: 8. सुवाथे 3. रुयाम् । 6. श्वस्याम । 9. शयावहै સરખા રૂપોથી પૂરેલી ખાલી જગ્યા:1. अश्वसितम् । 4. ब्रूतः, आहतुः | 7. शेरते 2. आहथुः, ब्रूथः | 5. अध्यैयत । 8. एधि
3. स्तुताम् 6. सूध्वम् । 9. अयौत् [5] ३५ :1. अस्तवम् अस्तुव अस्तुम |4. सुवै सुवावहै सुवामहै
अस्तौः अस्तुतम् अस्तुत सूष्व सुवाथाम् सूध्वम् अस्तवीः
सूताम् सुवाताम् सुवताम् अस्तौत् अस्तुताम् अस्तुवन्
अस्तवीत् 2. सीय सीवहि सीमहि 5. ब्रवै ब्रवावहै ब्रवामहै
सीथाः सीयाथाम् सीध्वम् | ब्रूष्व ब्रुवाथाम् ब्रूध्वम्
सीत सीयाताम् सीरन् । | ब्रूताम् ब्रुवाताम् ब्रुवताम् 3. अशयि अशेवहि अशेमहि
अशेथाः अशयाथाम् अशेध्वम् अशेत अशयाताम् अशेरत
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
.१33.
पा-२/१08
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦
૦
0
૦
૦
૭
૦
शास्
૦
૦
૦
૦
चकास
0
0
आस्
૦
૦
૦
૦
0
૦
जागृ
૦
૦
[1] ખૂટતી વિગતો :| |રૂપ | ગુજરાતી અર્થ | મૂળધાતુ ગણ પદ | કાળ પુરુષ વચન 1 સુવાથીમ્ તમે બે છૂપાવો
૨ આત્મને આજ્ઞાર્થ | ईडीत તે વખાણશે
વિધ્યર્થ ૩ | ૧ પૃષ્ઠ
તમે સાફ કરો છો પૃન | ૨ | પરમૈ વર્તમાન તે રાજ કર્યું હતું
| આત્મને હ્ય. ભૂ. કા. 5 |૩ષ્ટીમ્ તે બે ઈચ્છો
| પરસ્મ આજ્ઞાર્થ शासानि હું શાસન કર્યું | મારીસીવર | અમારે બેએ આશા |મા+| ૨ | વિધ્યર્થ
રાખવી જોઈએ |चकासति તેઓ પ્રકાશે છે
પરમૈ | વર્તમાન आस्वहि અમે બે બેઠા હતા
| આત્મને |હ્ય. ભૂ. કા.| वस्स्व તું પહેર वस्
આજ્ઞાર્થ રિદ્રિયાતામ્ | તે બે ગરીબ થશે दरिद्रा ૨ | પરમૈ | વિધ્યર્થ નામૃમ | અમે જાણીએ છીએ
વર્તમાન 13| ગવદ્યમ્ | તમે બોલ્યા હતા | વક્ષ | ૨ | આત્મને |હ્ય, ભૂ. કા.
अधीयाथाम् તમે બે ભણો अधि+इ ” | આજ્ઞાર્થ | आयन् તેઓ ગયા
૨ | પરસ્મ ધ. ધૂ. કા. ૩ | [2] ખૂટતી વિગતો :નં. ગુજરાતી અર્થ
રૂપ મૂળધાતુ ગણતું પદ કાળ વિચન 1 તેઓએ છૂપાવ્યું હતું. अह्ववत
૨ |આ.પ.ધ. ધૂ. કા તું શાસન કર.
शाधि शास् | ૨ | ૫.૫.| આજ્ઞાર્થ અમે બે ગરીબ થઈએ છીએ. ] दरिद्रिवः दरिद्रा | ૨ | ” | વર્તમાન તું વખાણ કર.
ईडिष्व | ૨ |આ.૫.| આજ્ઞાર્થ અમે ઈક્યું હતું.
औश्म वश् ૨ | ૫.૫. ધ, ભૂ. કા. તેઓ જાગ્યા હતા. अजागरुः जागृ અમારે બેએ સાફ કરવું જોઈએ મૃથાવ ૨ | ” | વિધ્યર્થ |
અમે ભણ્યા હતા. અઔદિ | ધ+| ૨ |આ.૫.ઘ. ભૂ. કા. 9 |તમે બે રાજ કરો છો. ईशाथे
| વર્તમાન 10|બે બોલો. चक्षाताम्
આજ્ઞાર્થ રિક સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
- ૧૩૪ ૦
પાઠ-૨/૧૧®
૦
0
0
જ
=
ભ
૦
ન
૦
ભ
ન
0
જ
૦
ન
ન
ईश्
૦
૦
9
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. |ગુજરાતી અર્થ
11 तेसो भय छे.
12 जमे पहेर्यु हतुं .
13 तमे जे प्रशशो.
14 तमे जेसो.
15 तेखो खाशा राजे छे.
2. इट्टाम्
3. ऐष्ट
1. चड्ढ्वम् 4. औष्टम्, औष्टाम्
5. मृजन्ति, मार्जन्ति
6. उड्डि
3. ऐशि
ऐष्ठाः
ऐष्ट
[5] ३५ :
1. दरिद्राणि दरिद्राव दरिद्राम दरिद्रिहि दरिद्रितम् दरिद्रित दरिद्रातु दरिद्रिताम् दरिद्रतु
5. शासानि
शाधि
शास्तु
મૂળધાતુ ગણ પદ
इ
૨
५.५.
वस् २५.
चकास्यातम् चकास् ૨ ५.५.
आध्वम् आस् ૨ 241.4. आशासते आ+शास् २
[3] सायुं गृहन्त :1. माटुम्
2. उशत्
3. क्शातुम् [4] खपेस ३५ पछी भावता उपथी पूरेसी जासी ४ण्या :
7. शिष्ठः
ऐश्व
ऐशाथाम्
ऐशाताम्
રૂપ
यन्ति
अवस्महि
शासाव
शिष्टम्
शिष्टाम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
4. ह्रोतुम्
5. शिष्ट्वा
6. जागरितुम्
ऐ महि
ऐड्दवम्
ऐश
शासाम
शिष्ट
शासतु
4.
22
वश्मि
वक्षि
वष्टि
કાળ
વર્તમાન
• १३५ •
33
પુરુષ વચન
વિધ્યર્થ ૨
3 0
3 3 2 3 3
આજ્ઞાર્થ ૨
૧
વર્તમાન 3
7. ईडान
8. वस्यमान
9.
आसीन
उश्वः
उष्ठः
उष्ट:
2. अजागरम् अजागृव अजागृम अजागः
अजागृतम् अजागृत
अजागः
अजागृताम् अजागरुः
8. अचकाः, अचकात्-द् 9. अदरिद्रुः
૨
उश्मः
उष्ठ
उशन्ति
पाठ-२/११
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
०
०
०
दुग्ध द्वेष्टि
०
-
०
०
0
०
०
કહેવું
०
०
०
०
0
०
०
०
०
0
०
०
[1] पूटती विगतो :(મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન વર્તમાનકાળ હ્યસ્તન (આજ્ઞાર્થ ( વિધ્યર્થ
ભૂતકાળ 1| दिह् | २५ ४२वो
दिह्वः अदिह्र देहाव दिह्याव दुह् | होg
अदुग्ध | दुग्ध दुह्यात | વૈષ કરવો
अद्वेट्-ड् | द्वेष्टु द्विष्यात् જાણવું
वेत्थ अवे: | विद्धि | विद्याः ચાટવું
अलीढाम् | लीढाम् | लिह्याताम् પહેરવું
वस्महे |अवस्महि | वसामहै | वसीमहि चक्षते
| अचक्षत | चक्षताम् | चक्षीरन् હણવું
हथः अहतम् | हतम् | हन्यातम् ગરીબ થવું
दरिद्रिवः |अदरिद्रिव | दरिद्राव | दरिद्रियाव સાફ કરવું |
माक्षि अमा-ड् | मृड्डि | मृज्याः ઈચ્છવું
उश्वः | औश्व | वशाव | उश्याव 12 | चकास् પ્રકાશવું
चकासति |अचकासुः चकासतु | चकास्युः 13 | शास् |शासन ४२]
शिष्टः अशिष्टाम् | शिष्टाम् | शिष्याताम् રાજ કરવું
ईशिध्वे | ऐड्ढ्वम् | ईशिध्वम् | ईशीध्वम् છૂપાવવું
हुवे | अद्भुवि | ह्रवै । ह्ववीय
आध्वे आध्वम् | आध्वम् | आसीध्वम् વખાણવું
ईडाते | ऐडाताम् | ईडाताम् | ईडीयाताम् સ્તવવું
अस्तुवि | स्तवै શોક કરવો
अव रवाव
रुयाव જન્મ આપવો
| असूध्वम् | सूध्वम् | सुवीध्वम् વખાણવું
नौति | अनौत् | नुयात् જોડવું
अयुतम् | युयातम् जक्षिति | अजक्षीत् | जक्षितु जक्ष्यात्
स्वपिमः | अस्वपिम | स्वपाम स्वप्याम બોલવું
आहुः अब्रुवन् । ब्रुवन्तु |26 अधि+इ ભણવું
अधीषे अध्यैथाः | अधीष्व अधीयीथाः 27 रुद् २७ | २ | ५.५. | १ | २ | रुदिवः | अरुदिव | रोदाव | रुद्याव છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • १६.
०
०
०
०
બેસવું
०
0
०
०
०
स्तुवीय
ccel cal Anooo
०
०
0
०
सूध्वे
०
०
0
युथः
ખાવું
०
M
०
સુવું
०
M
ཙྪཱ ཙྪཱ ཙྪཱ བྷྱཱ ཟླ
०
०
०
P
पाठ-२/१२
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
+
+
+
[2] सापनि :1. द्विष् + हि
2. दुह् + स्व = द्विट् + हि [नियम - ८ भु४५] ] = दुघ् + स्व [नियम - ४ भु४५] = द्विट् + ढि [व्यं४. सं. नियम- | = धुघ् + स्व [नियम - ५ मु४५]
४ भु४५] | = धुक् + स्व [व्यं नसंघि नियम-१ भु०४५] = द्विड् + ढि [व्यंनसंधि नियम- = धुक् + ष्व [व्यंनसंधि नियम-१८ भु४५]
२ मु४५] ] = धुक्ष्व = द्विड्डि 3. दुह् + ध्वम्
4. दुह् + ताम् = दुघ् + ध्वम् [नियम - ४ भु४५] = दुघ् + ताम् [नियम - ४ भु४५] = धुघ् + ध्वम् [नियम - ५ मु४५] = दुघ् + धाम् [नियम - 3 मु४५] = धुग् + ध्वम् [व्यंनसंधि नियम-२ भु४५]]= दुग् + धाम् [व्यंन संघि = धुग्ध्वम्
નિયમ – ૨ મુજબ] = अधुग्ध्वम् [यस्तन भूतानो अ सात = दुग्धाम् 5. लिह् + ति = लिट् + ति [नियम - १ भु४५] = लिद + धि [नियम - 3 भु४५] = लिद + ढि [व्यं०४न संधिनियम - १४ भु०४५] = ली + ढि [व्यं०४न संधिनियम - २१ भु४५] = लीढि [5] ३५ :1. दोहै दोहावहै दोहामहै | 2. अहनम् अहन्व अहन्म
धुक्ष्व दुहाथाम् धुग्ध्वम् अहन् अहतम् अहत
दुग्धाम् दुहाताम् दुहताम् अहन् अहताम् अघ्नन् 3. लिहे लिह्वहे लिह्महे | 4. द्वेषाणि द्वेषाव द्वेषाम लिले लिहाथे लीढवे द्विड्डि द्विष्टम्
लीढे लिहाते लिहते ।. द्वेष्टु द्विष्टाम् द्विषन्तु 5. वेद्मि - वेद विद्वः - विद्व
विद्मः - विद्म वेत्सि - वेत्थ वित्थः - विदथुः वित्थ - विद वेत्ति - वेद वित्तः - विदतुः विदन्ति - विदुः
* * * ** स२५ संस्कृतम् - ५ • १३७ • ઉપાઠ-૨/૧૨
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] फूटती विगतो :| न. अर्थ | भूम |
| આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ
વ વર્તમાન ૌસ્તન
કાળ | ભૂતકાળ
| -
' સૂવું
| રડવું | 3. | 24स देवो
જન્મ આપવો | સૂઈ જવું
ww. I80 awa |
वहे
शेध्वे
સ્તવવું
अधि+इ|२|मा
लिह्यः
दरिद्रितः
शिष्ट
| स्वपिमः अस्वपिम |स्वपाम स्वप्याम रोदिषि अरोदीः दिहि उद्याः श्वसितः |अश्वसिताम् | श्वसिताम् | श्वस्याताम्
असूवहि सुवावहै सुवीवहि
अशेध्वम् शेध्वम् शयोध्वम् २ स्तुतः ।
अस्तुवीताम् | स्तुताम् स्तुवीयाताम्
अध्यैयि | अध्ययै अधीयीय स्नुथः । अस्नुतम् | स्नुतम् स्नुयातम् २|दुग्धः अदुग्धाम् दुग्धाम् | दुह्याताम्
अलिह्म | लेहाम लिह्याम २चक्षाथे अचक्षाथाम् चक्षाथाम् |चक्षीयाथाम्
अदरिद्रिताम् | दरिद्रिताम् | दरिद्रियाताम् १ वश्मि |अवशम् |वशानि उश्याम् 3|शिष्ठ । अशिष्ट
शिष्यात ईशताम् ऐडवहि ईडावहै ईडीवहि
रुयाः १हन्ति अहन्
हन्यात् || यौमि . अयवम्
यवानि १जक्षिषि अजक्षीः जक्षिहि जक्ष्याः अब्रवीत् ब्रवीतु ब्रूयात् नवाव
नुयाव | वित्थः अवित्तम् वित्तम् विद्यातम् २१ द्विष्टः | अद्विष्टाम द्विष्टाम् द्विष्याताम्
अवध्वम् वध्वम् | वसीध्वम |3| जागृमः
अजागृम जागराम
जागृयाम अमृजन् मृजन्तु ।
| मृज्युः
| ईशते
ऐशत
| ભણવું
ઝરવું | દોહવું
ચાટવું | કહેવું
ગરીબ થવું | ઈચ્છવું
| શાસન કરવું 15.| २४ ४२
| વખાણવું | શોક કરવો | હણવું જોડવું ખાવું બોલવું વખાણવું જાણવું દ્વેષ કરવો
ईशीरन्
अरौः
यदि
युयाम्
Pa. www.
w aaNP-Pad
P
हं
आह
नवः
अनुव
हं
પહેરવું
| वध्वे
26. Alj |27.| साई ४२j
* स२८ संस्कृतम् - ५
• १३८ .
046-२/१33
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] भविस्यो :
1. शुभस्वप्नस्य दर्शने निशायां जागर्येत । 2. सारमेयेन अस्थि लिह्यते, बिडालैः दुग्धमलिह्यत । 3. गोपालेन गौः पयः दुह्यते । 4. यैरागमः श्रूयते, जिनाः स्तूयन्ते, सत्यमुच्यते तैः मोक्षः लभ्यते ।
5. मया त्वं न द्विष्यसे किन्तु मत्पापानि द्विष्यन्ते । [3] तरि ३५ने समान पुरुष / वयन / m
३५ो :1. श्रायेते । 4. अशय्यत । 7. उच्यध्वम् 2. असूयेताम् | 5. अदरिद्र्यत | 8. ऐड्यत
3. येत । 6. रुद्यताम् । 9. सुप्यताम् [4] वय्ये भाव मस२ ३पोथी पूरेदी पाली ४०या :
1. नीथाः, घ्नीयाथाम्, घ्नीध्वम्, घ्नीत, घ्नीयाताम्, घ्नीरन् 2. अध्यैवहि, अध्यैमहि, अध्यैथाः, अध्यैयाथाम्, अध्यध्वम् 3. ब्रवाणि, ब्रवाव, ब्रवाम, ब्रूहि, ब्रूतम् 4. स्तुवे, स्तुवहे, स्तुमहे, स्तुणे, स्तुवाथे, स्तुध्वे
5. शेष्व, शयाथाम्, शेध्वम्, शेताम्, शयाताम्, शेरताम् [5] ३५ :1. अस्थि
अस्थिनी अस्थीनि |2. गीः गिरौ गिरः अस्थि
अस्थिनी अस्थीनि | गिरम् गिरौ गिरः अस्थना
अस्थिभ्याम् अस्थिभिः गिरा गीाम् गीभिः अस्थने
अस्थिभ्याम् अस्थिभ्यः गिरे गीाम् गीर्यः
अस्थिभ्याम् अस्थिभ्यः गिरः गीाम् गीर्थ्यः अस्थ्नः अस्थ्नोः अस्थनाम् गिरः गिरोः गिराम् अस्थिम, अस्थनि अस्थ्नोः अस्थिषु | गिरि गिरोः गीर्षु
अस्थि ! अस्थे ! अस्थिनी! अस्थीनि ! गीः ! गिरौ ! गिरः ! 3. औच्ये औच्यावहि औच्यामहि |4. ख्यायै ख्यायावहै ख्यायामहै
औच्यथाः औच्येथाम् औच्यध्वम् | . ख्यायस्व ख्यायेथाम् ख्यायध्वम्
औच्यत औच्येताम् औच्यन्त । ख्यायताम् ख्यायेताम् ख्यायन्ताम् 5. अधीयेय अधीयेवहि अधीयेमहि
अधीयेथाः अधीयेयाथाम् अधीयेध्वम् अधीयेत अधीयेयाताम् अधीयेरन्
अस्थनः
स२८ संस्कृतम् - ५
. १३८ .
8418-२/१33
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
નં. | ગુજરાતી અર્થ
1 | મેં લીધું હતું. 2 |તે ધરશે.
3 |તું સમાધાન કર.
4 |અમે બે કરીએ છીએ.
5 |તમે બેએ ધ્યાન આપ્યું હતું. 6 |તેઓએ રાખી મૂકવું જોઈએ.
7 |તમે બંધ કરો.
8 |તે બે બંધ કરે છે.
9 | અમે બધાંએ છોડ્યું હતું.
10 મારે પહેરવું જોઈએ. 11 તે આપે.
[2] ખૂટતી વિગતો :
-
રૂપ
आददाम्
दध्यात्
સમાધત્ત્વ સ+આ+ધા
વિધ્ન:
અવાધત્તમ્
નિષ્ણુ:
पिधत्त
अपिधत्तः
अजहिम
परिदध्याम्
ददातु
बिभर्षि
મૂળધાતુ
આ+વા
|નં. રૂપ
ગુજરાતી અર્થ
1 પિીવત્તિ અમારે બેએ બંધ ક૨વું જોઈએ 2 અવિપ્રાથામ્ તમે બેએ આશરો આપ્યો હતો. 3 |વિધત્તામ્ તે અમલ કરો
4 | ઞાવલ્બે
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
धा
તું રાખી મૂક તેઓ બંધ કરે છે
વિ+ધા
મેં પહેર્યું હતું
તમે બે આપો
अव + धा
नि+धा
પિ+ધા
अपि+धा
he
परि+धा
दा
अबिभीव भी
# #
મૂળધાતુ
પિ+ધા
भृ
વિ+ધા
आ+दा
12 તું આશરો આપે છે.
13 અમે બે ડર્યા હતા.
14 તમે બે ભાગો છો.
15 તે વિશેષ રીતે સમજાવે છે. | વ્યાવસ્ટે |વિ+આ+વક્ષ| ૨ |આ.૫.
ગણ પદ કાળ
૩ |ઉ.પ.હ્ય. ભૂ. કા.
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
વર્તમાન
નિ+ધા
अपि+धा
જી જી જી જી જી જી
परि+धा
दा
૩
૩
૦ ૧૪૦ ૨
જીજી
૩૦૫.૫. હ્ય. ભૂ. કા.
पलायेथे परा+अय् ૧ આ.પ. વર્તમાન
તમે લો છો
5|સમાન્ધ્યાતામ્ તે બેએ સમાધાન કરવું જોઈએ સ+આ+ધા ૩
6 અવાઝ્મદિ
અમે બધાંએ ધ્યાન રાખ્યું
7 |નિવેદિ
8|અપિદ્ધતિ
9|પર્યવધિ
|10|ાથાન
19 ૩
૩૦૩.૫.
3 mm mm mm mm m
अव + धा ૩
૩
33
,,
૩
33
""
૩
22
૩
૩
""
ગણ પદ કાળ
૩
પ.પ. ચ. ભૂ. કા.
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
વર્તમાન
૩ ઉ.પ.” વિધ્યર્થ
13
12
ચિ. ભૂ. કા.
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
વર્તમાન
33
J
33
પુરુષ વચન
૧
૩ ચ. ભૂ. કા.
૨
આજ્ઞાર્થ
૩
વર્તમાન
૨
વિધ્યર્થ ૩ ' હ્ય. ભૂ. કા.
આજ્ઞાર્થ
વર્તમાન
ચ. ભૂ. કા. આજ્ઞાર્થ
""
22
,,
33
**
પુરુષ વચન
૧
૧ ~ ãÓ
- y
– 40 પ
~ J
૧
a r
૧
૧
૧
ર
ર
TM y
– ૪ ૦
a m
૧
૧
૧
રે
ર
૧
૨
(૮) ૧ ૨
૨
૧ ૩
૧
૩
૧
૨ ૨.
પાઠ-૨/૧૪
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
به
مه
به
४२राती अर्थ । મૂળધાતુ ગણ પદકાળ પુરુષવચન जह्याव અમારે બે
૩૫.૫ વિધ્યર્થ |12| धद्ध्वे તમે ધારણ કરો છો धा 36.५. वर्तमान |13|अबिभयुः તેઓ ડર્યા હતા
भी |3|.५... भू. . 3 | 14 संधियामः
| सभे संघि शो छीमे | सम्+धि " | वर्तमान |15| विरमति
તે અટકે છે
वि+रम् [3] सापनि :1. भी + मः
2. हा + अम् = भीभी+मः [द्विस्ति नि. 1 थी] = हाहा+अम् [दिति नि. 1 थी] = बीभी+मः [द्विस्ति . नि. 2 - A थी]] = जाहा+अम् [नियम 2 - B थी] = बिभी+मः [द्विति . नि. 2 - C थी| = जहा+अम् [द्विरतिनि. 2 - C थी] = बिभीमः
= अजहा+अम् [६..(भूतोवाथी]
= अजहाम् 3. धा + स्व
4. भृ + स्व = धाधा+स्व [द्विति नि. 1 थी] = भृभृ+स्व [द्वि२ति नि. 1 थी] = दाधा+स्व [द्विति नि. 2 - A थी] | = बृभृ+स्व [द्विस्ति नि. 2 - A थी] = दधा+स्व [द्विति नि. 2 - C थी] | = बिभृ+स्व [द्विस्ति नि. 2 - E थी] = धत्स्व [दिति नि. 8 - D थी] | = बिभृ+ष्व [
व्यंन संधि नि. 18 थी] = धत्स्व
= बिभृष्व 5. धा + ध्वे
[4] शोमा पोवायेदा ३५ो := धाधा+ध्वे [द्विरस्ति नि. 1 थी] | 1. अबिभ्राथाम् 6. अबिभयुः = दाधा+ध्वे [द्विस्ति नि. 2 - A थी] | 2. अदध्व 7. समाधद्ध्वम् = दधा+ध्वे [दिति नि. 2 - C थी] | 3. ददीयाताम् 8. बिभरै = धत्+ध्वे [द्विस्ति नि. 8 - D ] |4. धत्थः 9. देहि = धद्+ध्वे [व्यंन संघि नि. 2 थी] |5. बिभ्रीरन् = धद्ध्वे [5] ३५ :1. बिभराणि बिभराव बिभराम | 2. अददि अदद्वहि अदद्महि
बिभृहि बिभृतम् बिभृत अदत्थाः अददाथाम् अदद्ध्वम् बिभर्तु बिभृताम् बिभ्रतु । - अदत्त अददाताम् अददत * स२८ संस्कृतम् - ५ • १४१ . 8416-२/१४ ॐ
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
जह्याव जह्याम जह्यातम् जह्यात जह्याताम् जाः
3. बिभयानि बिभयाव बिभयाम | 4. जह्याम् बिभिहि बिभितम् बिभित जह्याः बिभीहि बिभीतम् बिभीत जह्यात् बिभेर्तु बिभिताम् बिभ्यतु
बिभीताम् 5. दधानि दधाव दधाम
धेहि धत्तम् धत्त दधातु धत्ताम् दधतु
परस्पृहा महादुःखम्,
निःस्पृहत्वं महासुखम् । एतदुक्तं समासेन,
लक्षणं सुख-दुःखयोः॥
[ौनसा२] બીજાની કોઈની પણ સ્પૃહા રાખવી તે મહાદુઃખ છે. પર કોઈ પણ ચીજની સ્પૃહા ન હોવી તે નિઃસ્પૃહતા મહાસુખ 8. ७. ॥ सुम-दु:५नु संक्षेपथी सक्ष! युं.
* स२८ संस्कृतम् - ५
. १४२ .
816-२/१४
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
| - ci & Fi & hoy thes_P P RE
पूरj
"
|
|
"
विज
[1] पूटती विगतो :
અર્થ વગણ પદ | ५ | पुरुष अपयन | द्विवयन ईक्यन હોમવું 3 | ५२स्मै
वर्तमान| १ | जुहोमि | जुहुवः | जुहुमः લાજવું
यस्तन | २ | अजिहेः | अजिहीतम् | अजिहीत
આજ્ઞાર્થ पिपर्तु | पिपृताम् | पिप्रतु પૂરવું
| વિધ્યર્થ | पिपूर्याः | पिपूर्यातम् | पिपूर्यात વર્તમાન इयति ।
__ इयतः ।
इयूति સાફ કરવું 30 मय
હ્યસ્તન अनेनिजि |अनेनिज्वहि |अनेनिज्महि || જૂદું પાડવું
વિધ્યર્થ वेविज्यात् वेविज्याताम् | वेविज्युः धेरो घासवो] 3 | " આજ્ઞાર્થ वेविड्डि वेविष्टम् | वेविष्ट માપવું | ૩ |આત્મને, વિધ્યર્થ मिमीय मिमीवहि | मिमीमहि
હ્યુસ્ટન अजिहि अजिहीवहि | अजिहीमहि ધારણ કરવું. ૩ | ઉભય | આજ્ઞાર્થ धेहि धत्तम् धत्त ભરવું
વર્તમાન बिभृते बिभ्राते बिभ्रते આપવું વિધ્યર્થ दद्याः
दद्यातम्
दद्यात 14. भी ડરવું
પરસ્મ | આજ્ઞાર્થ बिभेतु बिभिताम् | बिभ्यतु છોડવું
વ્યસ્તન
अजहाम् अजहिव अजहीम [2] पूटती विगतो :
| ५६ | ] वर्तमान હ્યસન | આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
કાળ ભૂતકાળ
wwwwwwwwwwwwa
E
दा
न.
अर्थ
घात
લાજવું
ભરવું
Pawa
नेनिज्युः
જવું
સ્વચ્છ કરવું | જૂદું પાડવું | ઘેરી લેવું 7.| ४ 8.| भाप
હોમવું
| जिहीमः |अजिहीम |जियाम | जिहीयाम | पिपूर्थः अपिपूर्तम् | पिपूर्तम् | पिपूर्यातम् इयवः ऐयव इयराव इय्याव नेनिजति अनेनिजुः | नेनिजतु वेविक्षे अवेविक्थाः | वेविश्व वेविजीथाः वेवेष्मि अवेविषम् वेविषाणि | वेविषीय जिहीध्वे | अजिहीध्वम् जिहीध्वम् | जिहीध्वम्
| मिमाते अमिमाताम् | मिमाताम् | मिमीयाताम् | 3 | 4 | जुहोति |अजुहोत् जुहोतु जुहुयात् । • १४३.
पाठ-२/१५
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] डृहन्तो :
નં. | મૂળધાતુ | હેત્વર્થ સંબંધક વર્તમાન
HDG & VON
1.
2.
3.
नेनिजान निज्यमान पूर्यमाण
परितुम् पूर्वा पिपुरत्
वेष्टुम्
विष्ट्वा वेविषाण विष्यमाण मातुम् मित्वा मिमान मीयमान भर्तुम् भृत्वा
बिभ्रत् भ्रियमाण
हेतुम्
ह्रीत्वा जिह्नियत् ह्रीयमाण
धातुम्
हित्वा दधान
8.
अर्तुम् ऋत्वा
इयत्
9.
हु होम् हुत्वा जुह्वत् [4] र्तरि ३पोने समान उर्भशिनुं ३५ : 1. विज्येरन् 4. पूर्यध्वे
2. धीयेथाम्
5. अह्नीयत
3. अप्रियावहि
6. मीयताम्
4.
5.
6.
7.
निज् नेक्तुम् निक्त्वा
पृ
विष्
Father 5
मा
भृ
ऋ
[5] ३५ :
1. मन्थाः मन्थानौ मन्थानम् मन्थानौ
मथा
मथे
मथः
मथः
मथि
मन्थाः !
3. ऐयरम्
ऐयः
ऐयः
मथोः
मथो:
मन्थानौ !
કર્તરિ કર્મણિ
मथः
मथिभ्याम् मथिभिः
मथिभ्याम् मथिभ्यः
मथिभ्याम् मथिभ्यः
ऐयृव
ऐयृतम्
ऐयृताम्
વર્તમાન | કર્મણિભૂત કર્તરિભૂત વિધ્યર્થ
मथाम्
मथिषु
मन्थानः !
एयृम
ऐयृत
ऐयरः
5. पिपर्मि
पिपृवः पिपृथ: पिपृथ
पिपृमः
पिपर्षि
पिपर्ति
पिपृत:
पिप्रति
। સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
निक्त
पूर्त
विष्ट
मित
धीयमान हित
अर्यमाण ऋत
हूयमान
हुत
भृत
हीत
मन्थानः 2. at: दिवौ दिवम्
दिवा
• १४४०
दिवे
दिवः
दिवः
दिवि
द्यौः !
निक्तवत् नेक्तव्य
पूर्तवत् परणीय
विष्टवत् वेष्य
4. पिपराणि
मितवत् मातव्य
भृतवत् भरणीय
7. हीयेयाताम् 8. भ्रियामहै
9. निज्ये
तत्
हितवत्
धातव्य
ऋतवत् अरणीय
हुतवत्
हाव्य
दिवः
दिवौ दिवः
द्युभ्याम् द्युभिः
द्युभ्याम् द्युभ्यः
द्युभ्याम् द्युभ्यः
दिवोः
दिवाम्
दिवोः
दिवौ !
घुषु
दिवः !
पिपराव
पिपराम
पिपूर्हि पिपूर्तम् पिपूर्त पिपूर्ताम् पिपुरतु
पिपर्तु
पाठ-२/१५
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ
-
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા - ૨
[પાઠ : ૬ થી ૧૫].
[Marks - 100]
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. તપસ્વીઓ પોતાને જાણે છે, ગુણોનું ગ્રહણ કરે છે. દોષોને કાપે છે.
પાપને કાપે છે. કમને ચૂરી નાંખે છે, આત્મામાં લીન થઈ જાય છે અને મોક્ષને વશ કરે છે. ધન્ય છે તેઓ ! અમે તેઓને નમસ્કાર
કરીએ છીએ. 2. ભગવાને ક્રોધને ખંખેરી નાખ્યો, માનને ખંખેરી નાખ્યું, માયાને ધ્રુજાવી
દીધી, લોભને છોડી દીધો, પ્રમાદને હલાવી નાંખ્યો, અસત્યને ધ્રુજાવી
દીધું. અને તેથી ભગવાન કેવલજ્ઞાન પામ્યા. 3. જેના દ્વારા ભોગો ભોગવાયા તે પણ ખુશ નથી. અને જેના દ્વારા
ભોગવાઈ રહ્યા છે તે પણ સુખી નથી. જે ભોગવવાને ઈચ્છે છે તે પણ વ્યાકુળ છે. પણ જેણે ભોગો છોડી દીધા છે તે શ્રમણો સુખી છે.
માટે ભોગો ભોગવવા યોગ્ય નથી. પણ છોડવા યોગ્ય છે. 4. દયાળુ નિર્દયીની સાથે સંગને છોડે છે. ઉત્તમ માણસ ખરાબ માણસોની
સાથે વાતચીતને છોડી દે છે. પણ, સજ્જનોની સાથે નહીં. જેમ
રોગી માણસ અપથ્યને છોડે, પણ ઔષધને નહીં ! 5. “તું કાપ, અટકાવ, પીસ, છેદ, ચૂર, ભેદ, માર, સળગાવ' - આવી
ભાષા સાવદ્ય ભાષા કહેવાય છે. તેને તું છોડી દે. તારું બધું આપી દે, તું લે નહીં. કારણ કે દાનનો અત્યંત મહિમા છે. વિશ્વમાં સૂર્યની જેમ દાન પ્રકાશે છે. દાન અપકીર્તિને કાપી નાંખે છે. લોકો દાનને સ્તવે છે. જેવી રીતે એક લાકડું અને બીજું લાકડું મહાસાગરમાં ભેગા થાય અને
ભેગા થઈ છૂટા થઈ જાય. તેના જેવો જીવોનો સમાગમ = સબંધ છે. 8. કહેવા યોગ્ય બધું બિભીષણે કહી દીધું. મંત્રીઓ પણ સમજાવી અટકી
ગયા. મંદોદરીએ પણ સમજાવવા માટે પ્રયત્ન કર્યો તો પણ રાવણે
સીતાને પાછી ન સોંપી. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૧૪૫ ૦
@ પરીક્ષા-૨છે
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
9. [કોઈ પણ] ક્રિયા ઝડપથી = ઉતાવળથી ન કરવી જોઈએ. અવિવેક
એ મોટી આપત્તિઓનું સ્થાન છે. વિચારીને કરનાર માણસને
ગુણાસક્ત સંપત્તિઓ સામે ચાલીને વરે છે ! [2] १४२।तीन संस्कृत :
1. स्वीयेन ज्ञानेन यः स्तम्भते तस्य ज्ञानमपि स्तभ्नाति । 2. जिनपूजार्थं वयं श्रेष्ठं महाघ चन्दनं क्रीणीमहे । 3. यथा लोकाः तक्रं मन्थित्वा नवनीतं प्राप्नुवन्ति तथैव श्रमणाः शास्त्राणि
मन्थित्वा तत्त्वं गृह्णन्ति । 4. विचिन्त्य सङ्गिरणीयम्, यतः सज्जनाः सङ्गीर्य न परिवर्तन्ते । 5. त्वं स्वं जानीहि, दोषं लुनीहि, यतः इत्थं जीवः पापं लूत्वा मोक्षं
प्राप्नोति। 6. श्रमणैः सह सम्पृक्तोऽहं प्रव्रजितुं शक्नुवान् । 7. तीर्थङ्कराः मनसैवाऽनुत्तरसुराणां शङ्काः छिन्दन्ति, वचसा च मानवानां
शङ्काः छेदयन्ति । 8. हत्वा गुरूनपि लघून् वञ्चयित्वा छलेन च ।
यदुपादीयते राज्यं तत्प्राज्यमपि मास्तु मे ॥ 9. तव प्रेष्योऽस्मि दासोऽस्मि, सेवकोऽस्म्यस्मि किङ्करः ।
ओमिति प्रतिप्रद्यस्व, नाथ ! नातः परं ब्रुवे ॥ [3] फूटती विगतो :
|મૂળધાતુ અર્થ | ગણ | પદ | કાળ પ્રયોગ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1.|नु | स्तj | २ | परस्मै वर्तमान उतर| १ | नौमि | नुवः । नुमः | अधि+इ] भावु આત્મને હ્યસ્તનનું કર્તરિ
तरि | २ |अध्यैथाः अध्यैयाथाम् अध्यध्वम् |प्र+अन् पास सेवा પરમૈ |આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
तरि | 3 | प्राणितु | प्राणिताम् | प्राणन्तु
વિધ્યર્થ | કર્તરિ अज्याः | अज्यातम् | अज्यात अङ्ग् ચોપડવું
" वर्तमान उतर वृणक्ति वृक्तः वृञ्जन्ति ઘરડું થવું |૧+૧૦) ઉભય | કર્તરિ अजरम् अजराव अजराम આજ્ઞાર્થ| કર્તરિ बिभर्तु |
| बिभृताम् । बिभ्रतु 3 | ५२स्मै विध्यर्थ | इतर | बिभियाः बिभियातम् | बिभियात વખાણવું | ૨ આત્મને यस्तन | slee| १ | ऐड्ये | ऐड्यावहि |ऐड्यामहि
वृज्
ભરવું
ડરવું
* स२८ संस्कृतम् - ५
. १४६ .
परीक्षा-२ 3
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] ખૂટતી વિગતો :
નં. અર્થ
1. ખેદ પામવું 2.1 અતિ લોભ
કરવો
3. હોમવું 4. સ્વચ્છ કરવું 5. સ્નાન કરવું 6. દોહવું 7.|દ્વેષ કરવો
8.| જન્મ આપવો 9. દૂર કરવું
=
=
[5] સાનિકા :
1. જિદ્દ + તુ
=
=
=
=
3. વુદ્ઘ + પ્લમ્
=
=
=
=
=
5. દિવ્ + હિ
=
=
મૂળધાતુ ગણ પદ
1_4_1_N 60
કાળ પ્રયોગ વચનપ્ર. પુ.
દ્વિ. પુ.
ત. પુ.
૭ |આ.૫. હ્યસ્તન | કરિ २ अखिन्वहि अखिन्दाथाम् अखिन्दाताम् ૫.૫. આજ્ઞાર્થ કર્તરિ ૩ गृध्याम गृध्यत गृध्यन्तु
૪
જી
૩
૩
૨
૨
૨
અપ++ ૮
૨
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૩)
તે+તુ [ગુણ થવાથી]
તે+તુ [સામાન્ય નિ. 1 થી]
તે+જ્જુ [વ્યું.સં. નિ. 14 થી]
ઉ.પ. વર્તમાન કર્તરિ
૫.૫.
કર
તે+જ્જુ [વ્યં.સં. નિ. 21 થી]
लेढु
,,
વિધ્યર્થ – કર્તરિ ૧
3
૨
૧
ઉ.પ.)હ્યસ્તન – કર્તરિ
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
આ.પ. વિધ્યર્થ કર્મણિ
ઉ.પ. વર્તમાન કર
વુ+ધ્વમ્ [સામાન્ય નિ. 4 થી]
યુ+ધ્વમ્ [સામાન્ય નિ. 5 થી] ધુણ્+ધ્વમ્ વ્યિં. સંધિ નિ. 2 મુજબ]|
धुग्ध्वम्
,,
ટ્િ+ત્તિ [નિયમ 8 મુજબ]
+િદ્ધિ [વ્યં.સં.નિ. 4 મુજબ]
દિ+દ્ધિ [વ્યં.સં.નિ. 2 મુજબ]
द्विड्ढि
2. દુલ્
=
=
=
=
=
=
4. દિલ્
=
=
=
=
=
जुहुयाम्
ગુડ્ડયા:
नेनिज्म:
नेनिक्थ
સ્નાવઃ स्नाथः
स्नातः
अ
अदुग्धा: अदुग्ध द्वेषाणि द्विड्ड द्वेष्टु
૧
૨
सूयेवहि सूयेयाथाम् सूयेयाताम्
3 अपाकुर्मः अपाकुरुथ अपाकुर्वन्ति
=
=
6. મૃ + થા:
ભૃગૃ+થાઃ [દ્વિરુક્તિ નિ. 1 થી] વૃį+થાઃ [દ્વિરુક્તિ નિ. 2-A થી]
વિį+થાઃ [દ્વિરુક્તિ નિ. 2-E થી]
વિ+થા: [સ્વર સંધિ નિ. 6 થી]
बिश्रीथा:
પરીક્ષા-૨
+ ત
અવુહ+7 [ચસ્તન ભૂતકાળ હોવાથી
અનુ+ત [સામાન્ય નિ. 4 થી]
અહુ+ધ [સામાન્ય નિ. 3 થી] અવુ+ધ [વ્યું. સંધિ નિ. 2 થી]
अदुग्ध
૭ ૧૪૭ ૦
जुहुयात्
निजति
+ સ્વ
દ્વિ+સ્વ [સામાન્ય નિ. 2 મુજબ] fach+od [aziga zila G. 18 ell] द्विव
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. भी + यातम्
= भीभी+यातम् [[द्विरुति नि. 1 थी ]
बिभी+यातम्
=
=
=
=
[द्विरुति नि. 2/C थी ]
बिभीयातम्
= अधध्वम्
1.
2.
3.
9. धा + ध्वम्
= अधा+ध्वम् [ह्यस्तनं भूतअण होवाथी ]
= अधाधा+ध्वम् [[द्विरुति नि. 1 थी ]
= अदाधा+ध्वम् [[द्विरुति नि. 2 A थी ]
= अदधा+ध्वम् [[द्विरुति नि. 2-C थी ] अधत्+ध्वम् [द्विरुति नि. 8-Dथी]
अधद्+ध्वम् [व्यं४न संधि नि. 2 थी ]
वश्
↓
वक्ष
औश्म
उशन्ति
8. हा + त
उडि
5.
वशानि
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
=
निज्
↓
नेनेक्षि
अनेनिज्म
नेनिजति
नेनिग्धि
निजै
==
=
[6] साया वाड्य :
1. स हि मे मित्रः । [विसर्ग संधि नियमनो भंग थतो हतो. ]
2. पित्रा सार्धं [ ५५६ विलतिनो नियम] पुत्रेण [शिनो नियम] गम्यते ।
3. यूयं धनानि [सिंग भूहुं स्तुं.] गृहणीत [पुरुष हो रतो.] ।
4. वारि आनय [[द्वितीया वि. वारि ४ छे . ] ।
5. त्वं जिनम् ईडिष्व [३५ सुधारवानुं हतुं.]। [7] सरजा ३यो वडे पूरेसी जासी ४ग्या :
=
अहा+त [ह्यस्तन भूताण होवाथी ] अहाहा + त [द्विरुक्तिनि. 1 थी ]
अजाहा + त [ द्विरुति नि. 2-B थी ]
अजहा + त [ द्विति नि. 2-C थी ] अजही+त [द्विरुक्तिनि. 5 थी ] अजहीत
तृह
↓
तृणेक्षि
अतृ॑ह्म
गृहन्ति
तृण्ढि
तृणहानि
• १४८०
પરીક્ષા-૨
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. उष्ठ नेनिक्थ तृण्ढ
औष्टम् अनेनिक्तम् अतृण्ढम्
उश्याम् नेनिज्याम् तुंह्याम् ___ 9. औष्टाम् अनेनिक्ताम् अतृण्ढाम् [8] ३५ :
1. 283 = पिपूर्हि । 4. उन्धीयाथाम् । 7. अधद्ध्वम् 2. ऐड्ढ्व म् | 5. तृणेढि
8. अजागृताम् 3. उष्ठ
6. पिंष्ठ
9. चक्षीयाताम् [9] ३५ :1. अस्तवम्
पन्थानः अस्तुव अस्तम |4. पन्थाः पन्थानौ
पन्थानौ अस्तौः
पथः अस्तुतम्
पन्थानम् अस्तुत
पथिभ्याम् पथा
पथिभिः अस्तवीः
पथिभ्याम्
पथिभ्यः अस्तीत् अस्तुताम् अस्तुवन् |
पथः पथिभ्याम् अस्तवीत्
पथिभ्यः पथः पथोः पथि पथोः पथिषु
पन्थाः ! पन्थानौ ! पन्थानः ! 2. असानि असाव असाम 5. गौः गावौ गाव: स्तम्
गावौ गाः अस्तु स्ताम् सन्तु
गोभिः गोभ्याम् गोभ्यः
गोः गोभ्याम् गोभ्यः 3. वेविषाणि वेविषाव वेविषाम
गवः गवाम् वेविड्डि वेविष्टम् वेविष्ट
गवोः वेवेष्टु वेविष्टाम् वेविषतु |
गावौ ! गावः !
पथे
पथाम्
एधि
स्त
गाम
गोभ्याम्
गोषु
गोः !
* स२ संस्कृतम् - ५
. १४८ .
परीक्षा-२
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦ .
૦
0
0
૦
૦
૦
0
0
૦
૦
૦
8 જ જ
૦
૦
पल्
0
૦
૦
0
૦
૦
0
0
am ama
૦
૦
૦
[1] ખૂટતી વિગતો :નં. રૂપ ગુજરાતી અર્થ | મૂળધાતુ | ગણ પદ પુરુષ વચન | પવિતાસ્મ: | અમે ભણશું | પ | ૧ | પરસ્તે पातास्थः તમે બે પીશો || [fપવી| ૧ | वन्दितारः તેઓ વંદન કરશે | વન્દ્ર આત્માને तरितास्मि હું તરીશ
પરમૈ मन्ताध्वे તમે માનશો मन्
આત્મને क्लमिता તે થાકશે क्लम् પરમૈ मङ्क्तास्वः અમે બે ડૂબશું मस्ज् पालयितासि | તું પાળીશ
ઉભય ક્ષાયતાર | તે બે ધોશે क्षल्
ધવિતાસ્મ: | અમે દોડશું धाव् પરમૈ inતીસાથે તમે બે ઓળંગશો ल
આત્મને ભ્રષ્ટાર: | તેઓ સર્જશે | सृज
પરમૈ लोभितास्मि હું લોભ પામીશ | लुभ् |ષતાસ્થ તમે ઈચ્છશો
| देविता તે ક્રીડા કરશે 16 નેતાસ્વદે અમે બે લીંપશું
ઉભય 17 મૃયતાને તું શોધીશ |
આત્મને 18/ચિતાર | તે બે સંપર્ક કરશે
ઉભય [2] ખૂટતી વિગતો :ન મૂળધાતુ ગુજરાતી અર્થીગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન
૧ | ૫.૫.| ૨ | દ્રષ્ટાસિ | દ્રષ્ટાસ્થ: | દ્રષ્ટસ્થ 2] ૬ સહેવું || ૧ આ.૫, ૧ | સરિતાદે | સહિતાવહે | સહિતીમદે 3] મુન્ ભોગવવું | ૭ | ઉ.પ. ૩ | ભોક્તા | મોતા | મોસ્તાર: 4qધ
૧ |પ.પ. ૧ વિધાર્મીિ વોધિતીસ્વ: | વાંધતા: ખેડવું ૬ | " | ૨ | કૃષ્ણસિ| ટેંસ્થ: | સ્થા 6મનું ભેગું કરવું ” | ૩ | નતા | તારી | બતાર: 7| પરી+ગ ભાગવું ૧ આ.૫, ૧ |પન્નાયિતાતાપિતાસ્વપજ્ઞાયિતામ્બરે રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
પાઠ-૨/૧૬
૦
૦
૦
दिव
लिप्
૦
૦
૦
૧૦
૦
दृश्
જોવું
જાણવું
5]
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિ.મૂળધાતુ ગુજરાતી અર્થીગણ પદ પુરુષ એકવચન, દ્વિવચન | બહુવચન | 8 | सेव् સવવું
" | २ | सेवितासे | सेवितासाथे | सेविताध्वे 9 | रम्भ
| १ | रन्ताहे | रन्तास्वहे रन्तास्महे [3] ३५:___1. हिंसितास्थ | 4. वक्तासाथे । 7. बन्द्धास्वः
2. अञ्जितारौ 5. प्साता । 8. अर्तारः
3. इन्धिताहे । 6. पोषितासि । 9. भ्रमितास्मः [4] उभस२ सावत। वय्येन। ३५ो :
1. यतितासे, यतितासाथे, यतिताध्वे, यतिता, यतितारौ 2. ध्यातास्मि, ध्यातास्वः, ध्यातास्मः, ध्यातासि, ध्यातास्थः, ध्यातास्थ 3. स्थातास्वः, स्थातास्मः, स्थातासि, स्थातास्थः, स्थातास्थ । 4. रोचितास्वहे, रोचितास्महे, रोचितासे, रोचितासाथे, रोचिताध्वे 5. ईक्षिताहे, ईक्षितास्वहे, ईक्षितास्महे, ईक्षितासे, ईक्षितासाथे, ईक्षिताध्वे 6. रोढासि, रोढास्थः, रोढास्थ, रोढा, रोढारौ 7. मोदितास्महे, मोदितासे, मोदितासाथे, मोदिताध्वे, मोदिता 8. कम्पिताहे, कम्पितास्वहे, कम्पितास्महे, कम्पितासे, कम्पितासाथे,
कम्पिताध्वे 9. ह्वातासि, ह्वातास्थः, ह्वातास्थ, हाता, ह्वातारौ, ह्वातारः [5] ३५ :1. वनिताहे वनितास्वहे वनितास्महे ।4. शक्तास्मि शक्तास्वः शक्तास्मः
वनितासे वनितासाथे वनिताध्वे | शक्तासि शक्तास्थः शक्तास्थ
वनिता वनितारौ वनितारः | शक्ता शक्तारौ शक्तारः 2. कर्तास्मि कर्तास्वः कर्तास्मः 5. वरिताहे वरितास्वहे वरितास्महे
कर्तासि कर्तास्थः कर्तास्थ । वरितासे वरितासाथे वरिताध्वे कर्ता कर्तारौ कर्तारः । वरिता वरितारो वरितारः 3. साद्धास्मि साद्धास्वः साद्धास्मः
साद्धासि साद्धास्थः साद्धास्थ साद्धा साद्धारौ साद्धारः
* ** स२१ संस्कृतम् - ५ • १५१ .
8416-२/१६
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पा8-49
بم
शक
م
જવું
به
हि
به
11111111
م
भेत्तारः
P
[1] फूटती विगतो :| ન. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન 1 चिहुँ ४२ | ५ |6.५.| १ | चेताहे । चेतास्वहे चेतास्महे હલાવવું
धोतासि धोतास्थः धोतास्थ शक्तिमान हो ५ ५.५.| 3 | शक्ता शक्तारौ शक्तारः સાધવું
साद्धास्मि साद्धस्वः साद्धास्मः
हेतासि हेतास्थः हेतास्थ પાથરવું
स्तरिता स्तरितारौ स्तरितारः ઓગળવું
लातासि लातास्थः लातास्थ ભેદવું
भेत्ता
भेत्तारौ रिच् ખાલી થવું
रेक्तास्मि रेक्तास्वः रेक्तास्मः 10 अधि+इमा ૨ આ૫૩ अध्येता अध्येतारौ अध्येतारः
સ્તિવવું ૨ |૫.૫. ૨ नवितासि नवितास्थः नवितास्थ રિક્ષવું
पातास्मि पातास्वः पातास्मः શોક કરવો
रवितासि रवितास्थः रवितास्थ સૂવું
शयिता शयितारौ शयितारः ધારણ કરવું
धातास्मि धातास्वः धातास्मः સાફ કરવું
नेक्ताहे | नेक्तास्वहे | नेक्तास्महे 17| लिख् લખવું
| लेखितासि | लेखितास्थः | लेखितास्थ સીવવું ४| " | 3 | सेविता | सेवितारौ | सेवितारः દિમવું
| दमितासि | दमितास्थः दमितास्थ
वर्णयिता | वर्णयितारौ वर्णयितारः સજાવવું
भूषयितास्मि| भूषयितास्वः | भूषयितास्मः મારવું
ताडयिता | ताडयितारौ | ताडयितारः 23 दो કાપવું
| दातासि | दातास्थः | दातास्थ નાશ કરવો " | १ | नशितास्मि | नशितास्वः | नशितास्मः 25 | गुप् રક્ષવું १ | " | २ |गोपायितासि गोपायितास्थः|गोपायितास्थ
ध्मातास्मि | ध्मातास्वः । ध्मातास्मः માંગવું ૧ આ.૫ ૩ याचिता याचितारौ याचितारः
w Goreeee DKK ö ö ö xam w w w w w w
14
मा.५/ 3
19 दम्
પ્રશંસવું
24 नश्
PPP <<
| 26/ध्मा
स२१ संस्कृतम् - ५
• १५२ .
पाठ-२/१७ 8
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] १२५॥ ३५ो वडे पूरेदी साक्षी ४२या :
__
A
B
ग्रहीता
1. क्रेतास्मि - ग्रहीतास्मि 2. क्रेता 3. क्रेतास्थ
ग्रहीतास्थ 4. क्रेतास्वः ग्रहीतास्वः 5. क्रेतासि
ग्रहीतासि 6. क्रेतारः
ग्रहीतारः 7. क्रेतास्मः ग्रहीतास्मः 8. क्रेतास्थः ग्रहीतास्थः 9. क्रेतारौ
ग्रहीतारौ [3] ३५ :1. मातास्मि मातास्वः मातास्मः |5. खेत्ताहे खेत्तास्वहे खेत्तास्महे
मातासि मातास्थः मातास्थ । खेत्तासे खेत्तासाथे खेत्ताध्वे
माता मातारौ मातारः | खेत्ता खेत्तारौ खेत्तारः 2. मर्दितास्मि मर्दितास्वः मर्दितास्मः | 6. तहितास्मि तहितास्वः तर्हितास्मः मर्दितासि मर्दितास्थः मर्दितास्थ | तर्हितासि तर्हितास्थः तर्हितास्थ
मर्दिता मर्दितारौ मर्दितारः । तर्हिता तहितारौ तहितारः 3. क्षोभितास्मि क्षोभितास्वः क्षोभितास्मः|7. एतास्मि एतास्वः एतास्मः
क्षोभितासि क्षोभितास्थः क्षोभितास्थ | एतासि एतास्थः एतास्थ क्षोभिता क्षोभितारौ क्षोभितारः | ___एता
एतारः 4. तनिताहे तनितास्वहे तनितास्महे तनितासे तनितासाथे तनिताध्वे
तनिता तनितारौ तनितारः 8. चकासितास्मि चकासितास्वः चकासितास्मः
चकासितासि चकासितास्थः चकासितास्थ
चकासिता चकासितारौ चकासितारः 9. स्वप्तास्मि स्वप्तास्वः स्वप्तास्मः स्वप्तासि स्वप्तास्थः स्वप्तास्थ स्वप्ता
स्वप्तारौ स्वप्तारः
स२८ संस्कृतम् - ५
. १५.
418-२/१७ ॐ
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
* स२८ संस्कृतम् - ५
|
. १५४ •
mmm <<< Pawr G G
* [1] भूटता विगतो :
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ
ક્રિયાતિપત્યર્થ धातु | अर्थ | | पुरुष | क्यन | द्विवयन | पडुवयन | मेयन | द्विवयन બહુવચન अञ् | Hixb | ७ | १ | अञ्जिष्यामि | अञ्जिष्यावः | अञ्जिष्यामः | आञ्जिष्यम् | आञ्जिष्याव | आञ्जिष्याम इन्ध | सणाव | इन्धिष्यसे | इन्धिष्येथे इन्धिष्यध्वे ऐन्धिष्यथाः | ऐन्धिष्येथाम् ।
ऐन्धिष्यध्वम् પાથરવું
तनिष्यति तनिष्यतः तनिष्यन्ति अतनिष्यत् | अतनिष्यताम् अतनिष्यन् | गूंथj
ग्रन्थिष्यामि | ग्रन्थिष्याव: ग्रन्थिष्यामः | अग्रन्थिष्यम् | अग्रन्थिष्याव अग्रन्थिष्याम દ્વેષ કરવો
द्वेक्ष्यसि द्वेक्ष्यथः द्वेक्ष्यथ अद्वेक्ष्यः अद्वेक्ष्यतम् अद्वेक्ष्यत | याटपुं
लेक्ष्यते लेक्ष्येते लेक्ष्यन्ते अलेक्ष्यत अलेक्ष्येताम् अलेक्ष्यन्त જવું
हास्ये हास्यावहे हास्यामहे अहास्ये अहास्यावहि अहास्यामहि शक् | Aj
शक्ष्यसि शक्ष्यथः शक्ष्यथ अशक्ष्यः अशक्ष्यतम् अशक्ष्यत
श्रोष्यति श्रोष्यतः श्रोष्यन्ति अश्रोष्यत् अश्रोष्यताम् अश्रोष्यन हिंसा ४२वी |
क्षणिष्यामि क्षणिष्यावः क्षणिष्यामः अक्षणिष्यम् अक्षणिष्याव अक्षणिष्याम ગુસ્સો કરવો क्रोत्स्यसि क्रोत्स्यथः क्रोत्स्यथ अक्रोत्स्यः
अक्रोत्स्यतम्
अक्रोत्स्यत પોષવું पोक्ष्यति पोक्ष्यतः पोक्ष्यन्ति
अपोक्ष्यत् अपोक्ष्यताम्
अपोक्ष्यन કાપવું
छास्यामि छास्यावः छास्यामः अच्छास्यम् अच्छास्याव अच्छास्याम સર્જવું
स्रक्ष्यसि स्रक्ष्यथ: स्रक्ष्यथ अम्रक्ष्यः अम्रक्ष्यतम् अम्रक्ष्यत સ્પર્શવું
स्पर्ध्यति स्पर्ध्यतः स्पर्ध्यन्ति अस्पीत् | अस्पर्ध्यताम् अस्पर्ध्यन
मोक्ष्यावः मोक्ष्यामः अमोक्ष्यम् | अमोक्ष्याव | अमोक्ष्याम વિચારવું | १० २ चिन्तयिष्यसि | चिन्तयिष्यथः चिन्तयिष्यथ अचिन्तयिष्यः अचिन्तयिष्यतम् अचिन्तयिष्यत | वर्त १ | 3 | वर्तिष्यते | वर्तिष्येते | वर्तिष्यन्ते | अवतिष्यत | अवर्तिष्येताम् | अवर्तिष्यन्त |
સાંભળવું
WOW PPPPP
15 - १८
पा6-२/१८
છોડવું
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
आप्स्यन्
(2] આપેલ ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તે જ પ્રમાણેના રૂ૫ - | न. रक्षु । त्यज् । दृश् । मद् [माद्] | आप 1 | रक्षिष्यावः । त्यक्ष्यावः । द्रक्ष्यावः । मदिष्यावः आप्स्यावः
| अरक्षिष्यतम् अत्यक्ष्यतम् | अद्रक्ष्यतम् | अमदिष्यतम् | आप्स्यतम् 3 | रक्षिष्यथ त्यक्ष्यथ द्रक्ष्यथ मदिष्यथ | आप्स्यथ अरक्षिष्यन् अत्यक्ष्यन्
अद्रक्ष्यन् अमदिष्यन् | रक्षिष्यामि त्यक्ष्यामि द्रक्ष्यामि
मदिष्यामि
आप्स्यामि अरक्षिष्यः अत्यक्ष्यः अद्रक्ष्यः अमदिष्यः
आप्स्यः | रक्षिष्यसि त्यक्ष्यसि द्रक्ष्यसि मदिष्यसि आप्स्यसि | रक्षिष्यन्ति त्यक्ष्यन्ति द्रक्ष्यन्ति मदिष्यन्ति | आप्स्यन्ति अरक्षिष्यम् अत्यक्ष्यम् अद्रक्ष्यम् अमदिष्यम् | आप्स्यम् अरक्षिष्याम अत्यक्ष्याम अद्रक्ष्याम | अमदिष्याम आप्स्याम रक्षिष्यथः
त्यक्ष्यथः द्रक्ष्यथः मदिष्यथः | आप्स्यथः | अरक्षिष्यत्
अत्यक्ष्यत् अद्रक्ष्यत् अमदिष्यत् | आप्स्य त् 13 | रक्षिष्यामः त्यक्ष्यामः द्रक्ष्यामः मदिष्यामः |आप्स्यामः 14 अरक्षिष्यत
अत्यक्ष्यत
अद्रक्ष्यत अमदिष्यत आप्स्यत | अरक्षिष्यताम् अत्यक्ष्यताम् | अद्रक्ष्यताम् | अमदिष्यताम् आप्स्यताम् | रक्षिष्यतः त्यक्ष्यतः द्रक्ष्यतः । मदिष्यतः | आप्स्यतः 17 | अरक्षिष्याव । अत्यक्ष्याव | अद्रक्ष्याव | अमदिष्याव | आप्स्याव | 18 | रक्षिष्यति तक्ष्यति । द्रक्ष्यति । मदिष्यति । आप्स्यति [3] संस्कृतनुं गु४२ती :
1. लो तें मांश्यु डोत तो ते साध्यु डोत. 2. लो. तमे वहन होत तो भोक्षने भेगव्यो डोत. 3. ये अमे मो माधुंडोततो रोग नाश पाभ्यो डोत. 4. लो तमोमे गुस्सो न यो डोत तो युद्ध न थयुं डोत.
5. लो. तमे सायुं मोत्या होत तो सोडोमे तमारी 3५२ विश्वास यो डोत. * स२८ संस्कृतम् - ५ . १५५. कृपा-२/१८७
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
। 4. रंस्यध्वे | 5. अलप्स्यावहि | 6. नेष्यथ
| 7. कम्पिष्यन्ते
8. अह्वास्ये 9. अश्लाघिष्येथाम्
[4] साधु ३५ :
1. अजिष्यथः 2. पलायिष्यथाः
3. सेविष्येथे [5] ३५:1. अभ्राजिष्ये
अभ्राजिष्यथाः
अभ्राजिष्यत 2. हिंसिष्यामि
हिसिष्यसि
हिंसिष्यति 3. अशेक्ष्यम्
अशेक्ष्यः
अशेक्ष्यत् 4. अरेक्ष्ये
अरेक्ष्यथाः अरेक्ष्यत धोक्ष्ये धोक्ष्यसे धोक्ष्यते
अभ्राजिष्यावहि अभ्राजिष्येथाम् अभ्राजिष्येताम् हिंसिष्यावः हिंसिष्यथः हिसिष्यतः अशेक्ष्याव अशेक्ष्यतम् अशेक्ष्यताम् अरेक्ष्यावहि अरेक्ष्येथाम् अरेक्ष्येताम् धोक्ष्यावहे धोक्ष्येथे धोक्ष्यते
अभ्राजिष्यामहि अभ्राजिष्यध्वम् अभ्राजिष्यन्त हिसिष्यामः हिंसिष्यथ हिंसिष्यन्ति अशेक्ष्याम अशेक्ष्यत अशेक्ष्यन् अरेक्ष्यामहि अरेक्ष्यध्वम् अरेक्ष्यन्त धोक्ष्यामहे धोक्ष्यध्वे धोक्ष्यन्ते
( સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
.१५६.
पाठ-२/१८
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] छूटती विगतो :
નં.| મૂળધાતુ
અર્થ
3 क्षिप्
4 विश्
5 श्रा
6 सू
हन्
8 चक्ष्
1 मृश्
2 विद् [विन्द्] भेजव
ફેંકવું
પ્રવેશવું
६
રાંધવું
श्रायास्त
૨
૨ श्रायाः श्रायास्तम्
४न्म खापवी २ आ.५. उ सविषीष्ट सविषीयास्ताम् सविषीरन् ૧ वध्यासम् वध्यास्व वध्यास्म
હણવું
७.५.
કહેવું
२ . ५ . २ क्शासीष्ठाः क्शासीयास्थाम् क्शासीध्वम्
५.५.
9 हु
10 ईड्
11 दुह
12 वश्
વિચારવું
13 ग्रह
14 क्षिण्
હોમવું
વખાણવું
દોહવું
ઈચ્છવું
ગ્રહણ કરવું
હિંસા કરવી
|સાધવું
खपवु
વંદવું
વધવું
ગણ
૬
हु
૬ ५.प. 3 क्षिप्यात्
१. विश्यासम्
४४४४ M N
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
3
પદ પુરુષ એકવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
५.५. ૧ मृश्यासम् मृश्यास्व मृश्यास्म खा.प. २ वित्सीष्ठाः वित्सीयास्थाम्
क्षिप्यास्ताम्
विश्यास्व
२
૨
૨
૯
८
37
""
५.५.
6.4.
खा. ५.१.
७. ५.
""
15 साध् 16 दा [यच्छ्]
17 वन्द् |18 वृध्
[2] आपेस ३५ प्रभाशे जाडीना ३५ :
नं.
५.५.
शुभ् जागृ 1 शोभिषीयास्थाम् जागर्यास्तम्
2 शोभिषीमहि जागर्यास्म
3 शोभिषीष्ट
4 शोभिषीवहि
5 शोभिषीध्वम्
6 शोभिषीयास्ताम्
7
शोभिषीय
8 शोभिषीष्ठाः
9 शोभिषीरन्
ل ه ل م ب ل م ل ل م م س م م ل
"
3 हूयात् ईडिषीय
धुक्षीष्ठाः
""
ર
3 उश्यात्
૧ ग्रहीषीय
क्षिण्याः
૨
3 साध्यात्
देयासम्
૧
3
जागर्यास्व
जागर्यास्त
जागर्यास्ताम्
जार्यासम् अर्यासम्
जागर्याः
अर्याः
जागर्यासुः
अर्यासुः
हूयास्ताम्
ईडिषीवहि
धुक्षीयास्थाम्
५.
૧
१ खा.प. २ वन्दिषीष्ठाः वन्दिषीयास्थाम् वन्दिषीध्वम् वर्धिषीष्ट वर्धिषीयास्ताम् वर्धिषीरन्
૧
उश्यास्ताम्
ग्रहीषीवहि
क्षिण्यास्तम्
• १५७•
साध्यास्ताम्
देयास्व
वित्सीध्वम्
क्षिप्यासुः
विश्यास्म
हूयासुः
मंसीष्ठाः
मंसीरन्
ईडी
धुक्षीध्वम्
उश्यासुः
ग्रहीषीमहि
क्षिण्यास्त
ऋ
मन्
अश्
अर्यास्तम्
मंसीयास्थाम् अशिषीयास्थाम्
अर्यास्म
मंसीमहि
अशिषीमहि
अर्यात्
मंसीष्ट
अशिषीष्ट
अर्यास्व मंसीवहि
अर्यास्त
मंसध्वम्
अर्यास्ताम् मंसीयास्ताम्
मंसीय
साध्यासुः
देयास्म
अशिषीवहि
अशिषीध्वम्
अशिषीयास्ताम्
अशिषीय
अशिषीष्ठाः
अशिषीरन्
५४-२/१८
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] छूपाये। ३५ :____ 1. अट्यात् । 4. तृह्यास्त | 7. क्षुधास्तम्
2. क्रियास्तम् । 5. खित्सीध्वम् | 8. हिंस्यास्तम्
3. वनिषीयास्थाम् । 6. छिद्यासुः | 9. भुक्षीयास्थाम् [4] ३५:
1. त्यज्यास्त | 4. लप्सीयास्थाम् । 7. उप्यास्त 2. जीव्यासुः | 5. याचिषीष्ट 8. यतिषीयास्ताम्
3. हियासम् | 6. रुह्यास्व 9. शिक्षिषीमहि [5] ३५ :1. लङ्घिषीय लङ्घिषीवहि लङ्घिषीमहि
लङ्घिषीष्ठाः लङ्घिषीयास्थाम् लङ्घिषीध्वम्
लङ्घिषीष्ट लङ्घिषीयास्ताम् लङ्घिषीरन् 2. गुह्यासम् गुह्यास्व गुह्यास्म गुह्याः गुह्यास्तम्
गुह्यास्त गुह्यात् गुह्यास्ताम् गुह्यासुः 3. श्लिष्यासम् श्लिष्यास्व श्लिष्यास्म श्लिष्याः श्लिष्यास्तम्
श्लिष्यास्त श्लिष्यात् श्लिष्यास्ताम् श्लिष्यासुः
इष्यास्व
इष्यास्म
4. इष्यासम्
इष्याः इष्यात्
इष्यास्तम् इष्यास्ताम्
इष्यास्त इष्यासुः
5. सिच्यासम् सिच्याः सिच्यात्
सिच्यास्व सिच्यास्तम् सिच्यास्ताम्
सिच्यास्म सिच्यास्त सिच्यासुः
** स२८ संस्कृतम् - ५
. १५८ .
8416-२/१८
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
| 416 - २०
به
به
م
PPP0
ه
6बन्ध
ه
| १ | १
م
ज्ञाताहे
ه
به
[1] पूटती विगतो :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન શ્વસ્તન | સામાન્ય | ક્રિયાતિપસ્યર્થ | 1 |आ+शंस् |७७j | १ |.५.१ | २ आशंसितास्वहे | आशंसिष्यावहे | आशंसिष्यावहि 2 |आ+ चम्
पाईं १ | ५.५.| २ | 3 | आचमितास्थ | | आचमिष्यथ | आचमिष्यत 3 |घ्रा [जिघ्र संघg | १ | " 3 | १ घ्राता घ्रास्यति
अघ्रास्यत् ડંખવું
१ | 3 दंष्टास्मः दक्ष्यामः अदक्ष्याम તપાવવું
धूपायितास्थः | धूपायिष्यथः अधूपायिष्यतम् બાંધવું
बन्द्धारौ भन्त्स्यतः अभंत्स्यताम् જાણવું | ૯ |
ज्ञास्ये अज्ञास्ये 8 |उञ्छ વીણવું
૨ | ૧ उञ्छितासि उञ्छिष्यसि | औञ्छिष्यः 9 मृग શોધવું ૧૦
मृगयितारः मृगयिष्यन्ते | अमृगयिष्यन्त [2] संध्या :
1. 47,263 21/ 9. 54,900 | 17. 61,305 2. 5,251 10. 1,37,250 | 18. 41,78,04,763 3. 47,463 21/ 11. 80,670 | 19. 5,03,31,648 4. 20,832 12. 10,997 20. 20,13,26,592 5. 2,74,500 13. 13,725 21. 16,10,61,27,36,000 6. 94,470 14. 31,049 | 22. 25,88,158 7. 31,110 15. 1,10,820 | 23. 20,005 13/ha 8. 31,102 | 16. 55,410 | 24. साथि 3,16,227
| 25. 1,58,113 [3] संस्कृतमा सवाणा पहाडी :1. द्वाषष्ट्यधिकद्विशतसङ्ख्यायाः त्रयोविंशतिसङ्ख्यया गुणने षट्
सहस्राणि षड्विंशत्यधिकानि भवन्ति । 2. पञ्चविंशत्यधिकषट्शतसङ्ख्यायाः पञ्चविंशतिसङ्ख्यया भागे हृते
सति पञ्चविंशतिः जायते । . 3. षट्त्रिंशच्छतानां षष्ट्यधिकानां त्रिंशता गुणने एकशतसहस्रमष्टान
वशतानि जायन्ते । 4. पञ्चयोजनशतानां दशोत्तराणां एकषष्ट्या गुणने एकत्रिंशत्सहस्राणि
शतमेकं दशोत्तरं भवन्ति । स२८ संस्कृतम् - ५ . १५९ .
પાઠ-૨/૨૦ %
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
5. द्वाविंशतिशतानामष्टषष्ट्यधिकानां त्रिंशता गुणने अष्टाषष्टिसहस्राणि
___ चत्वारिंशदधिकानि जायन्ते । [4] संस्कृतमा संध्या :
1. षट्त्रिंशच्छतानि षष्ट्यधिकानि । 2. त्रीणि शतसहस्राणि पञ्चदशसहस्राणि एकं च शतं सप्तोत्तरम् । 3. नवनवतियोजनसहस्राणि षट् च योजनशतानि पञ्चचत्वारिंशदधिकानि
एकषष्टिभागीकृतस्य योजनस्य पञ्चत्रिंशद् भागाः । 4. त्रीणि लक्षाणि पञ्चदश सहस्राणि एकोननवत्यधिकानि । 5. सप्तदश कोट्यः षविंशतिर्लक्षाणि अष्टसप्ततिः सहस्राणि षट्शतानि
षत्रिंशदधिकानि । [5] ३५ :1. ईक्षिषीय ईक्षिषीवहि ईक्षिषीमहि
ईक्षिषीष्ठाः ईक्षिषीयास्थाम् ईक्षिषीध्वम् ईक्षिषीष्ट ईक्षिषीयास्ताम् ईक्षिषीरन् 2. अकम्पिष्ये अकम्पिष्यावहि अकम्पिष्यामहि
अकम्पिष्यथाः अकम्पिष्येथाम् अकम्पिष्यध्वम्
अकम्पिष्यत अकम्पिष्येताम् अकम्पिष्यन्त 3. स्थास्यामि स्थास्यावः स्थास्यामः 6. अग्रन्थिष्यम् अग्रन्थिष्याव अग्रन्थिष्याम
स्थास्यसि स्थास्यथः स्थास्यथ | __ अग्रन्थिष्यः अग्रन्थिष्यतम् अग्रन्थिष्यत
स्थास्यति स्थास्यतः स्थास्यन्ति | अग्रन्थिष्यत् अग्रन्थिष्यताम् अग्रन्थिष्यन् 4. खन्यासम् खन्यास्व खन्यास्म |7. शक्ष्यामि शक्ष्यावः शक्ष्यामः
खन्याः खन्यास्तम् खन्यास्त शक्ष्यसि शक्ष्यथः शक्ष्यथ
खन्यात् खन्यास्ताम् खन्यासुः शक्ष्यति शक्ष्यतः शक्ष्यन्ति 5. घ्रायासम् घ्रायास्व घ्रायास्म |8. हीयासम् हीयास्व
घ्रायाः घ्रायास्तम् घ्रायास्त | हीयाः हीयास्तम् हीयास्त घ्रायात् घ्रायास्ताम् घ्रायासुः | हीयात् हीयास्ताम् हीयासुः
हीयास्म
* स२८ संस्कृतम् - ५
. १६०.
પાઠ-૨/૨૦ %
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
નં.
રૂપ મૂળધાતુ
1 | વુમુનાથે
2
लुलुभ
3 | વુઝુધિવ
4 | સમર્થ
5
6
7
રા
8 शिशाय
दुगुह्म
तुष्टाव
9 પઋતુ:
10| તસ્તવિ
11
तत्यजतुः |12| થે
| 13 | ધો
| 14 | વુબુધ 15 | સોથિ
|16| યુયુધિરે 17| સુપિમ 18| 33 પે
[2] રૂપ ઃ
| નં. | મૂળધાતુ
1|વિ
2 | સિન્
3 | હિંગ્
41 જ્ઞા
5હ્યા
6 | પ્રતિ
7 | ક્રિપ્
8 | સિન્ 9 | તિર્
भुज्
照可哦可可
9 0 0 જ જી U
लुभ्
क्रुध्
द्रुह्
स्तु
दृश्
शी
स्तृ
त्यज्
दा
धा
बुध्
स्निह
युध्
कुप्
उच्
અર્થ
ભેગું કરવું
સીવવું
હિંસા કરવી
જાણવું
કહેવું
ભૂંજવું
દ્વેષ કરવો
ગણ
સીંચવું
ચાટવું
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૧
૪
૧
૧
૩
૩
૧
૪
૪
૪
૧
ગણ
૫
૪
૭
-
ર
૬
૨
૬
૨
પદ
ઉ.૫.
૫.૫.
22
27
,,
63.4.
૫.૫.
આ.પ.
૫.૫.
ઉ.૫.
૫.૫.
ઉ.૫.
3"
4.4.
23
આ.પ.
૫.૫.
આ.પ.
ઉ.૫. ૧
અર્થ
તમે બેએ ભોગવ્યું હતું. તમે લુબ્ધ થયા હતા.
અમે બે ગુસ્સે થયા હતા.
તું સરક્યો હતો.
અમે દ્રોહ કર્યો હતો.
૫.૫.
ઉ.૫.
તેણે સ્તવ્યા હતા.
તેઓએ જોયું હતું. હું સૂઈ ગયો હતો.
તે બેએ પૂર્યું હતું. અમે બેએ પાથર્યું હતું.
તે બેએ છોડ્યું હતું.
પદ પુરુષ એકવચન
ઉ.પ. ૧ चिच्ये
૫.૫. ર
सिषेविथ
૩ जिहिंस
जज्ञे
ર चख्यिथ
૩
તમે બેએ આપ્યું હતું.
મેં ધારણ કર્યું હતું. તમે જાણ્યું હતું.
તે સ્નેહ કર્યો હતો. તેઓએ યુદ્ધ કર્યું હતું. અમે ગુસ્સે થયા હતા. તે ગમ્યું હતું.
बज्ज
दिद्वेष
૫.૫. ૨ सिषेचिथ
63.4.
૩
लिलिहे
૦ ૧૬૧૭
પુરુષ વચન
વી જ
ર
૧
ર
૧
૩
૩
૧
૩
૧
૩
જે વ્
॰
૧
જે ) જી
૪ ૦ ૦ ૦
૨
૩
૨
૧
૩
૧
૧ ૦ 0 ૦ 0 ` ~ ~ ~ ~ ~ જ
જી જી જી જી
દ્વિવચન
બહુવચન
चिकियवहे चिच्यिमहे
सिषिवथुः
सिषिव
जिहिंसतुः
जिहिंसुः
जज्ञिवहे जमि
चख्यथुः चख्य
बभ्रज्जतुः बभ्रज्जुः दिद्विषिव दिद्विषिम
सिषिचथुः सिषिच लिलिहाते लिलिहिरे
પાઠ-૨/૨૧
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] सापेर यातुन। ३५ प्रभारी मीन यातुन ते॥ ४ ३५ो :|न. | भिद् | पिष् | ली | अधि + इ | गम् | जि | रक्ष् | दिह ।
| बिभिदिवहे | पिपिषिव | लिल्यिव अधिजगिवहे | जग्मिव | जिग्यिव | ररक्षिव | दिदिहिवहे बिभिदिमहे | पिपिषिम | लिलियम |अधिजगिमहे | जग्मिम | जिग्यिम | ररक्षिम | दिदिहिमहे बिभिदे | पिपेष | ललौ | अधिजगे | जगाम | जिगाय | | ररक्ष | दिदिहे | बिभिदाते पिपिषतुः लिल्यतुः | अधिजगाते | जग्मतुः जिग्यतुः | ररक्षतुः | दिदिहाते | बिभिदाथे |पिपिषथुः | लिल्यथः | अधिजगाथे | जग्मथुः जिग्यथुः | ररक्षथुः | दिदिहाथे | बिभिदिध्वे | पिपिष | लिल्य |अधिजगिध्वे | जग्म |
जिग्य
| ररक्ष | दिदिहिध्वे बिभिदिरे | पिपिषुः । लिल्युः | अधिजगिरे | जग्मुः | जिग्युः । ररक्षुः | दिदिहिरे | बिभिदे | पिपेष | लिलय | अधिजगे | जगाम | जिगाय ररक्ष दिदिहे 9 | बिभिदिषे | पिपेषिथ | लिलेथ | अधिजगिषे | जगमिथ | जिगेथ | | ररक्षिथ | दिदिहिषे [4] ३५ :1. विविजिध्वे
। 4. तिष्ठिवथुः | 7. विवेशिथ 2. बभर्जिव, बभ्रज्जिव | 5. रिरेच 8. जगर्हिम 3. सिषेध
| 6. विविदुः । 9. शुश्रुवतुः [5] ३५ :1. दिदेश दिदिशिव दिदिशिम | 4. निनाय-निनय निन्यिव निन्यिम
दिदेशिथ दिदिशथुः दिदिश । निनयिथ-निनेथ निन्यथुः निन्य दिदेश दिदिशतुः दिदिशुः |
निन्यतुः निन्युः 2. जज्ञौ जज्ञिव जज्ञिम 5. बभूव बभूविव बभूविम
जज्ञिथ जज्ञथुः जज्ञ । बभूविथ बभूवथुः बभूव
जज्ञौ जज्ञतुः जजुः | बभूव बभूवतुः बभूवुः 3. ववे ववृवहे ववृमहे
ववृषे वव्राथे ववृद्वे ववे वव्राते वविरे
निनाय
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
8416-२/२१
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૨૨ |
૫૨૫] વચન
૦|
गुह्
ऊर्गु
به
૦
૦
0
مه به به هه ه
૦
૦
૦
जुहुविम
8 ના 9 પ્લે બૂ am is a X 4
૦
તું ઝર્યો હતો.
ه
૦
ه
0
ه م
૦
[1] ખૂટતી વિગતો - | નં. રૂ૫ | | મૂળધાતુ | ગણ અર્થ 1 | ગુમોઢ
| ૧ | તેં છૂપાવ્યું હતું. 2 |ષ્ટ્રનુવથ:
તમે બેએ પાથર્યું હતું. पिप्रियिव
અમે બેએ ખુશ કર્યા હતા. | चिक्रियुः
તેઓએ ખરીદ્યું હતું. सुषुवे
તેણે જન્મ આપ્યો હતો. शिश्रय
મેં આશરો લીધો હતો.
| અમે બોલાવ્યું હતું. सुष्णविथ रुरुवतुः
તે બેએ અવાજ કર્યો હતો. युयुव
તમે જોયું હતું. | सिषेविवहे
અમે બેએ સેવ્યું હતું. जह
તમે હરણ કર્યું હતું. दधाविम
અમે દોડ્યા હતા. चिक्रीडुः
તેઓ રમ્યા હતા. | चक्षन्थ
તે ક્ષમા આપી હતી. ममज्जतुः
તે બે ડૂળ્યા હતા. आश
अश् તેણે ખાધું હતું. [18] સાથે ल ૧ | તમે બેએ ઓળંગ્યું હતું. [2] રૂપ :નં. મૂળધાતુ અર્થ |ગણ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન કંપવું
चकम्पे | चकम्पिवहे | चकम्पिमहे અવગાહન કરવું
जघाक्षे जगाहाथे | जघाढ्वे ગ્રહણ કરવું
जग्राह ન હતુ: | સ્મરણ કરવું
सस्मार सस्मरिव सस्मरिम છોલવું
ततष्ठ ततक्षथुः ततक्ष શાસન કરવું
शशास शशासतुः शशासुः
0
ه م
0
क्रीड्
0
ه
૦
ه
क्षम् मस्ज
૦
ه ه
૦
૦
ه
कम्प्
=
રિલા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૧૬૩ ૦.
પાઠ-૨/૨૨8
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળધાતુ
[4] ३५ :
2.
7 भाष्
બોલવું
8 वाञ्छ् २छ्
9 जीव् જીવવું
[3] આપેલ ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તેવા જ રૂપો લખો :
नं. कृष् सिध् हन् बन्ध् . वप् स्वप् मृज् यज्
1 चकृषिव सिषिधिव जघ्निवहे बबन्धिव ऊपिव सुषुपिव ममृजिव ईजिव जघ्नाथे बबन्धथुः ऊपथुः सुषुपथुः ममृजथुः ईजथुः जघ्नाते बबन्धतुः ऊपतुः सुषुपतुः ममृजतुः ईजतुः जघ्निध्वे बबन्ध ऊप सुषुप ममृज ईज जने बबन्ध उवाप सुष्वाप बबन्धिथ सुष्वप्थ ममाठ इयष्ठ बबन्धिम ऊपिम सुषुपिम ममृजिम ईजिम बबन्धुः ऊपुः सुषुपुः ममृजुः ईजुः बबन्ध सुष्वाप ममार्ज इयाज
2 चकृषथुः सिषिधथुः 3 चकृषतुः सिषिधतुः 4 चकृष सिषिध 5 चकर्ष सिषेध 6 चकर्षिथ सिषेधिथ जघ्निषे 7 चकर्षिम सिषिधिम जघ्निमहे 8 चकृषुः सिषिधुः जघ्निरे 9 चकर्ष सिषेध
ममार्ज इयाज
उवप्थ
जघ्ने
उवाप
1. ररञ्जाथे
2. जघ्नथुः
3. ईजिव
અર્થ
[5] ३५ :1. ऊर्णुनाव ऊर्णुनुविव ऊर्णुनुविथ ऊर्णुनुवथुः
तर्ह
3. ववृते
| ગણ | પુરુષ | એકવચન
૧
૧
૧
દ્વિવચન બહુવચન
૧
भाषे भाषिवहे भाषिमहे
ववाञ्छिथ ववाञ्छथुः ववाञ्छ
૨
3 जिजीव जिजीवतुः जिजीवुः
ऊर्णुनाव ऊर्णुनुवतुः ऊर्णुनुवुः
वृति ववृते
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
4. ममृजथुः
5. सुषुपथुः
6. ऊप
ऊर्णुनुविम । 4. ववृधे ऊर्णुनुव
ततृह्व
ततृह्म
ततृहथुः तर्ह
ततृहतुः
ततृहु:
ववृतिवहे ववृतिमहे ववृताथे ववृतिध्वे ववृताते
ववृतिरे
7. विविध
8. ततृप्व
9. चकृष
• १६४०
ववृधिवहे ववृधिमहे ववृधिषे ववृधाथे ववृधिध्वे ववृधे ववृधाते ववृधिरे
5. ननर्त ननृतिव ननृतिम ननर्तिथ ननृतथुः नर्त ननृततुः ननृतुः
ननृत
(५४-२/२२
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુરુષ | વચન
به
م
મૂળધાતુ | | ગણ | तन् अश् अञ्ज भ्रम्
દ
م
م
૦
૦
به
م
૦
به
هی به
૦
به
૧ ૦ ૦ ૦
૦
ته
می
૮
می
می په
૦
می
૦ ૦
૦
ه
له
=
૦
ه
له
=
૦
م
ه
૦
به
ه
[1] ખૂટતી વિગતો :નિ. | રૂપ || અર્થ
1 તેનાતે | તે બેએ ફેલાવ્યું હતું. | 2 | માનશ્વરે | અમે બેએ મેળવ્યું હતું.
आनञ्ज તમે ચોપડ્યું હતું.
भ्रेमिम અમે ભટક્યા હતા. 5 |
તેઓ જીર્ણ થયા હતા. तेरिथ તું તર્યો હતો.
शशाक હું શક્તિમાન થયો હતો. | 8 | પર્વે તેણે રાંધ્યું હતું.
भेजथुः તમે બેએ આશરો લીધો. पेणिरे તેઓએ હોડ બકી હતી.
ददग्ध તે બાળ્યું હતું. 12 | વેત્ત તમે ચાલ્યા હતાં.
बभ्राजाथे તમે બે શોભતા હતાં.
| बभ्राशे હું પ્રકાશ્યો હતો. is | નેશ્મ
અમે નાશ પામ્યા હતાં. 16 |
તે રમ્યો હતો. 17 [ રેસિવ | અમે બે ત્રાસ પામ્યા હતાં. 18| નેશાતે | તે બે ચમક્યા હતા. [2] ખૂટતી વિગતો :નં. | મૂળધાતુ | અર્થ | ગણ | પુરુષ
જપવું સહેવું ચરવું માનવું નમવું પ્રયત્ન કરવો પડવું
૦
ه
م
૦
می
नश्
هی یه
૧
می به
-
ه
જ
ه
त्रस् भ्लाश्
هم به
-
ه
जप
૦
એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન जजाप जेपिव | जेपिम सेहिषे सेहाथे | सेहिध्वे चचार मेने मेनिवहे मेनिमहे ननंथ नेमथुः ययाम येमतुः
पेतिव पेतिम
चेरतुः
चेः
van A w N
૦
नेम येमुः
-
पपात
રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
• ૧૬૫ •
ઉપાઠ-૨/૨૩ 8
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. | મૂળધાતુ
स्वञ्ज
भेट
रेजिम
देहुः
रेजुः
रेजतुः
| અર્થ | ગણ | પુરુષ | એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન | | अञ् |Hij
| आनजिथ | आनञ्जथुः| आनञ्ज 3 | सस्वजे
सस्वजाते
सस्वजिरे [3] सापेर धातुन॥ ३५ प्रमाणे पाहीन पातुन ते॥ ४ ३५ो :न. अर्द | शप् | दह् | स्वञ् | धाव् । राज् | अश् 1| आनर्दिथ | शशप्थ | ददग्ध | सस्वजिषे | दधाविथ | रेजिथ | | आनक्षे | आनद । शशप ददाह
दधाव रराज आनशे आनर्दिव || शेपिव | देहिव | सस्वजिवहे | दधाविव रेजिव आनश्वहे
आनर्दिम शेपिम | देहिम | सस्वजिमहे | दधाविम आनश्महे | आनर्दथुः शेपथुः | देहथुः सस्वजाथे | दधावथुः रेजथुः आनशाथे आन१ः । शेपुः
सस्वजिरे | दधावुः आनशिरे आनद । शेप | देह | सस्वजिध्वे दधाव | आनड्ढ्वे | आनर्दतुः | शेपतुः | देहतुः | सस्वजाते | दधावतुः आनशाते
आनर्द | शशाप ददाह | सस्वजे | दधाव | रराज | आनशे [4] आपेस नो 6पयोगरीबनत। ३५ :
1. 5683 - तत्रसतुः । 4. 513 - भेजाथे | 7.51 - पेचुः 2. 1794 - बभ्रमथुः । 5. 792 - नेशिथ | 8. 7429 - बभ्राजिध्वे
3. 2864 - जजरतुः | 6. 368 - तेरथुः । [5] ३५ :1. शुशाव शुशुविव शुशुविम | 4. ससाद सेदिव सेदिम
शुशविथ शुशुवथुः शुशुव । सेदिथ सेदथुः सेद
शुशाव शुशुवतुः शुशुवुः । ससाद सेदतुः सेदुः 2. ददाह देहिव देहिम 5. तत्रास त्रेसिव सिम
देहिथ-ददग्ध देहथुः देह । त्रेसिथ वेसथुः त्रेस ददाह
देहतुः देहुः तत्रास त्रेसतुः त्रेसुः 3. भेजे भेजिवहे भेजिमहे
भेजाथे भेजिध्वे भेजाते भेजिरे
भेजिषे
भेजे
स२९ संस्कृतम् - ५
. १६६ .
पा6-२/२38
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
| 16 - २४
|
به
ه
F_tesh
Mo
ه
ه
ه
| धूप
ه
m
ه
Pa - Pawa Peg
ه
ه
ه
ه
[1] पूटती विगतो :નં. | રૂપ મૂળધાતુ | ગણ પદ પુરુષ વચન | ગુજરાતી અર્થ 1 | बिभ्यर्थः
तमे थे 3 ता. 2 | जुहुविम
અમે હોમ્યું હતું. | दरिद्रामासतुः
તે બે ગરીબ થયા હતા. | जिहयिथ
તું લજ્જા પામ્યો હતો. | विविदुः
તેઓએ જાણ્યું હતું. | धूपायाञ्चकृव
અમે બેએ તપાવ્યું હતું. | विच्छायाञ्चकार विच्छ
ते गयो हतो.
તમે આશરો આપ્યો હતો. बिभयाम्बभूव | भी
एं उर्यो हतो. गोपायामासथुः
તમે બેએ રક્ષા કરી હતી. विविच्छिम
समे गया ता. जजागर
हुँ यो तो. विदाञ्चकर्थ ।
तुं तो तो. जियामासतुः
તે બે લજ્જા પામ્યા હતા. | ईशामासिव
१ | २ અમે બેએ રાજ કર્યું હતું. | जागराञ्चक्रुः । जागृ | २ | ५.५.| 3 | 3 તેઓ જાગ્યા હતા. 17 | बिभरामासिथ | भृ। | 3 6.५.| २ | १ તે આશરો આપ્યો હતો. | 18 | ताडयाञ्चकृढ्वे | ताड् | १०|
તમે માર્યું હતું. [2] मापेर धातुन। ३५ प्रमाणे पाहीन यातुन ते ४ ३५ो :न.| दरिद्रा | धूप् । भृ । गुप् | जागृ । ईश् 1] ददरिद्रिथ | दुधूपिथ | बिभरामासिथ | जुगोप्थ | जागराञ्चकर्थ | ईशाम्बभूविथ
| ददरिद्रथुः | दुधुपथुः बिभरामासथुः जुगुपथुः। | जागराञ्चक्रथुः | ईशाम्बभूवथुः 3 | ददरिद्रौ | दुधूप । बिभरामास जुगोप जागराञ्चकार | ईशाम्बभूव 4 | ददरिद्रुः । दुधुपुः बिभरामासुः जुगुपुः जागराञ्चक्रुः ईशाम्बभूवुः | 5 | ददरिद्रिव | दुधुपिव | बिभरामासिव | जुगुप्व जागराञ्चकृव | ईशाम्बभूविव ** स२८ संस्कृतम् - ५ • १६७ .
पाठ-२/२४
ه
ه
به
PM - +PM +m
به
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
न.] दरिद्रा | धूप | भृ । गुप् | जागृ । ईश् । 6 | ददरिद्रतुः | दुधुपतुः | बिभरामासतुः | जुगुपतुः |जागराञ्चक्रतुः | ईशाम्बभूवतुः 7 | ददरिद्रौ | दुधूप | बिभरामास | जुगोप | जागराञ्चकार | ईशाम्बभूव । | 8 | ददरिद्रिम | दुधुपिम | बिभरामासिम | जुगुप्म जागराञ्चकृम | ईशाम्बभूविम
9 | ददरिद्र | दुधुप | बिभरामास जुगुप जागराञ्चक्र | ईशाम्बभूव [3] ३५ :
1. दुधुपथुः । धूपायाञ्चक्रथुः । 6. बिभाय / बिभयामास 2. जिहाय / जिहयामास 7. जुगुप्म / गोपायाञ्चकृम 3. बभ्रुः । बिभराम्बभूवुः | 8. विविच्छिव / विच्छायाञ्चकृव 4. जुहोथ । जुहवाञ्चकर्थ | 9. पणायाञ्चक्रतुः
5. विविदिम / विदाञ्चकृम । [4] मस२ आता ३पोथी पूरेसी माली ४२या :
1. शिशिक्षिवहे, शिशिक्षिमहे, शिशिक्षिषे, शिशिक्षाथे, शिशिक्षिध्वे 2. पस्पधिषे, पस्पर्धाथे, पस्पर्धिध्वे, पस्पर्धे, पस्पर्धाते, पस्पधिरे 3. ललज्जे, ललज्जिवहे, ललज्जिमहे, ललज्जिषे, ललज्जाथे 4. बभञ्जिव, बभञ्जिम, बभञ्जिथ, बभञ्जथुः, बभञ्ज 5. ससञ्ज, ससञ्जिव, ससञ्जिम, ससजिथ, ससञ्जथुः, ससञ्ज 6. उवाच, ऊचिव, ऊचिम, उवचिथ, ऊचथुः, ऊच 7. ममर्द, ममृदिव, ममृदिम, ममर्दिथ, ममृदथुः, ममृद 8. ततृप, ततर्प, ततृपतुः, ततृपुः
9. ददरिद्रिथ, ददरिद्रथुः, ददरिद्र, ददरिद्रौ, ददरिद्रतुः, ददरिद्रुः [5] ३५ :1. जघास - जघस जक्षिव जक्षिम | 2. चकमे चकमिवहे चकमिमहे जघसिथ जक्षथुः जक्ष | चकमिषे चकमाथे चकमिध्वे
जक्षतुः जक्षुः | चकमे चकमाते चकमिरे स२८ संस्कृतम् - ५ . १६८ . (46-२/२४ 3
जघास
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. जिहयामास
जिहयामासिथ जिहयामास
4. ईशाञ्चक्रे
ईशाञ्चकृषे ईशाञ्चक्रे
जिहयामासिव जिहयामासथुः जिहयामासतुः ईशाञ्चकृवहे ईशाञ्चक्राथे ईशाञ्चक्राते बिभयाम्बभूविव बिभयाम्बभूवथुः बिभयाम्बभूवतुः
जिहयामासिम जिहयामास जिहयामासुः ईशाञ्चकृमहे ईशाञ्चकृढ्वे ईशाञ्चक्रिरे बिभयाम्बभूविम बिभयाम्बभूव बिभयाम्बभूवुः
5. बिभयाम्बभूव बिभयाम्बभूविथ बिभयाम्बभूव
औदासीन्योल्लसन्मैत्रीपवित्रं वीतसम्भ्रमम् । कोपादिव विमुञ्चन्ति स्वयं कर्माणि पुरुषम् ॥
[साम्यशत] જે સાધકમાં ઔદાસીન્ય પરિણતિ ઉછળતી હોય, મૈત્રીથી જે પવિત્ર થયેલ હોય અને સંભ્રમ-ઔસુક્ય જેનામાંથી ચાલ્યા ગયા હોય તેવા સાધકને કર્મો પોતાની ते ४, गुस्सी भाव्यो डोय तेम, छोडी. छ.
स२८ संस्कृतम् - ५
. १६८ .
पा6-२/२४ 3
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
जप्यात् निन्द्यात्
धाव्यात्
- પાઠ - ૨૫ છે [1] पूटता विगतो :- [तृ. पु. मे. 4.] નં. મૂળધાતુ | શ્વસન | સામાન્ય | ક્રિયાતિપસ્યર્થ આશીર્વાદાર્થ | પરોક્ષ |
जीविता | जीविष्यति | अजीविष्यत् जीव्यात् | जिजीव जेमिता जेमिष्यति अजेमिष्यत् जिम्यात् जिजेम जपिता जपिष्यति | अजपिष्यत्
जजाप निन्दिता निन्दिष्यति अनिन्दिष्यत्
निनिन्द जेता जेष्यति अजेष्यत् जीयात् जिगाय धाविता धाविष्यति अधाविष्यत्
दधाव भविता भविष्यति अभविष्यत् भूयात् बभूव सर्ता सरिष्यति असरिष्यत् स्रियात् ससार स्मर्ता स्मरिष्यति अस्मरिष्यत् स्मर्यात् सस्मार
क्षेता क्षेष्यति अक्षेष्यत् क्षीयात् चिक्षाय वन्दिता वन्दिष्यते अवन्दिष्यत वन्दिषीष्ट ववन्दे वधिता वधिष्यते अवधिष्यत वधिषीष्ट ववर्धे पक्ता पक्ष्यति अपक्ष्यत् पच्यात्
पपाच हर्ता हरिष्यति अहरिष्यत् हियात् डयिता डयिष्यते अडयिष्यत डयिषीष्ट डिड्ये भाषिता भाषिष्यते अभाषिष्यत भाषिषीष्ट बभाषे
रंस्यते अरंस्यत रंसीष्ट लब्धा लप्स्यते अलप्स्यत लप्सीष्ट शोभिता शोभिष्यते अशोभिष्यत शोभिषीष्ट शुशुभे
सेविष्यते असेविष्यत सेविषीष्ट सिषेवे नेष्यति अनेष्यत्
निनाय याचिता याचिष्यते अयाचिष्यत याचिषीष्ट ययाचे
ईक्षिष्यते ऐक्षिष्यत ईक्षिषीष्ट ईक्षाञ्चक्रे रोढा रोक्ष्यति अरोक्ष्यत् रुह्यात् रुरोह मोदिता मोदिष्यते अमोदिष्यत मोदिषीष्ट मुमुदे
गाता गास्यति अगास्यत् शिक्ष् ।
शिक्षिता शिक्षिष्यते अशिक्षिष्यत शिक्षिषीष्ट शिशिक्षे છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ .१७०.
806-२/२५
-nimin orico associate
जहार
रन्ता
रेमे
सेविता
नेता
नीयात्
ईक्षिता
गेयात
जगौ
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] संस्कृत, गुराती :1. हेवो नभेत.
15. वासुदेव छोडशे. 2. सभे माशुं.
16. में भारी १२स्या हता. 3. पाणी पडेल.
17. लेछो २भ्या ता. 4. भगवान २क्षशे. 18. सेवडो होडशे. 5. जे यायो बोल्या. 19. स. तात. 6. ले भुसारी वसशे. 20. बगलामो क्षय पामशे. 7. सरस्वती हेवी बोरशे. 21. ५i3वो गया ता. 8. राक्षसो पाशे.
22. योगायो शोमशे. 9. इन्द्रो पाणशे. 23. पक्षीमो याता. 10. पण भट .
24. स्त्रीमो. राधशे. 11. तमे थे पू४शो.
25. धन वध्युतुं. 12. पंडितो याल्या.
26. मिथ्याइष्टिमा ठोयुं तुं. 13. पाहीमो यात्या ४शे. 27. तेसो पंहन ४२शे.
14. स्त्रीमो वीरती. [3] ३५:1. मन्थितास्मि मन्थितास्वः मन्थितास्मः ।4. चेषीय चेषीवहि चेषीमहि
मन्थितासि मन्थितास्थः मन्थितास्थ | चेषीष्ठाः चेषीयास्थाम् चेषीढ्वम्
मन्थिता मन्थितारौ मन्थितारः चेषीष्ट चेषीयास्ताम् चेषीरन् 2. मोषिष्यामि मोषिष्यावः मोषिष्यामः 5. दुधुवे दुधुविवहे दुधुविमहे
मोषिष्यसि मोषिष्यथः मोषिष्यथ | दुधुविषे दुधुवाथे दुधुविघ्वे
मोषिष्यति मोषिष्यतः मोषिष्यन्ति | दुधुवे दुधुवाते दुधुविरे 3. आशिष्ये आशिष्यावहि आशिष्यामहि |6. हृदयम् हृदये हृदयानि
आशिष्यथाः आशिष्येथाम् आशिष्यध्वम् | आशिष्यत आशिष्येताम् आशिष्यन्त हृदयेन हृदयाभ्याम् हृदयैः
हृदयस्मै
हृदयेभ्यः हृदयस्मात्
हृदयेभ्यः हृदयस्य हृदययोः
हृदयेषु हृदय ! हृदये ! हृदयानि !
हृदये
स२९ संस्कृतम् - ५
. १७१ .
પાઠ-૨/૨૫ %
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૌયત્ન યાને પરીક્ષા
[ પાઠ : ૧૬ થી ૨૫ ]
3
[Marks - 50]
1. સંપત્તિની સાથે વિવેક, વિદ્યાની સાથે વિનય અને લક્ષ્મીથી યુક્ત સ્વામિત્વ આ મહાપુરુષોનું લક્ષણ છે.
2. જેની પોતાની બુદ્ધિ નથી તેને શાસ્ત્ર શું કરશે ? બે આંખ વિનાના માણસને અરીસો શું કરે ?
3. પ્રિય બોલવું જોઈએ, સાચું બોલવું જોઈએ, અપ્રિય સત્ય ન બોલવું જોઈએ અને પ્રિય પણ અસત્ય ન બોલવું જોઈએ - આ શાશ્વત ધર્મ છે. 4. ત્યાં જો હું હોત તો તે દુષ્ટ માણસોનું નવા-નવા ઉપાયો દ્વારા અનુશાસન કરત. 5. પોતાની જાતને દોષ અપાય. બીજાને દોષ ન અપાય, માલિક કે મિત્ર કોઈનો દોષ નથી. પોતાના કર્મને જ દોષ આપવો જોઈએ.
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
-
6. જે સવારે હોય છે તે બપોરે નથી દેખાતું. જે બપોરે દેખાય છે તે રાત્રે નથી દેખાતું. હા ! પદાર્થોની અનિત્યતા !
7. કેટલાંક લોકો જાણે છે. પણ, કરવાને શક્તિમાન નથી. કેટલાંક કરવાને શક્તિમાન છે, પણ તે જાણતા નથી. તત્ત્વોને જાણતા પણ હોય અને તેનું આચરણ કરવાને સમર્થ પણ હોય તેવા લોકો દુનિયામાં બહુ થોડા હોય છે. 8. બધાં જીવો જાણે છે કે પાપ એ દુઃખનું કારણ છે. તો પણ સુખનાશક એવા તે પાપને તે જીવો છોડતા નથી.
9. હે દેવ ! આપના ચરણકમળને જોવાથી આજે [મારી] બે આંખ સફળ થઈ. ત્રિલોકના તિલક સમા હે નાથ ! આજે મને આ સંસારસાગર ખાબોચિયા જેવો લાગી રહ્યો છે.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. ના યાવન પીડયતિ, વ્યાધિર્યાવન વર્ષતે । यावदिन्द्रियाणि न नश्यन्ति, तावद्धर्मं समाचरेत् ॥ 2. દીક્ષાં સહ ત્વયાડડવાસ્ય, વિરિષ્યે ત્વયા સહ । दुःषहांश्च सहिष्येऽहम्, त्वया सह परीषहान् ॥ 3. પરસ્પૃહા મહાદુ:વમ્, નિ:સ્પૃહત્વ મહામુલમ્ । एतदुक्तं समासेन, लक्षणं सुखदुःखयोः ॥
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૭ ૧૭૨ ૭
પરીક્ષા-૩
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. श्रीपादलिप्ताचार्याः एकदा प्रतिष्ठानपुरं जग्मुः । तत्र सातवाहनो राजा
बभूव । श्रीपादलिप्ताचार्यास्तत्र प्रभूतां जैनधर्मप्रभावनां चक्रुः ।। 5. 'श्वः महावीरः जिनः आगन्ता' इति श्रुत्वा अतीव प्रसन्नीभूतः
श्रेणिकराजा सेवकाय स्वालङ्कारान् निष्कांश्च ददौ । 6. अनित्यं यौवनं रूपम्, जीवितं द्रव्यसञ्चयः ।
आरोग्यं प्रियसंवासः, गृध्येत् तत्र न पण्डितः ॥ 7. बुभुजे न भोज्यानि, पेयान्यपि पपौ न सः ।
अवतस्थे च मौनेन, योगीव ध्यानतत्परः ॥ 8. पण्डितैः सह साङ्गत्यम्, पण्डितैः सह सङ्कथा ।
पण्डितैः सह मित्रत्वम्, कुर्वाणो नावसीदति ॥ 9. शैले शैले न माणिक्यम्, मौक्तिकं न गजे गजे ।
साधवो न हि सर्वत्र, चन्दनं न वने वने । [3] पूटता विगतो :નં. રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ | કાળ/અર્થ अर्थ
પુરુષ વચન 1 वरिषीष्ठाः । वृ | ५ | 6.५. माशीवार्थ तुं ५संह ४३. 2 |अतनिष्यत् | तन् | ८ | " यातिपत्त्य तो इसाव्युं होत. | पोषितारौ
८५.५. श्वस्तन तेथे पोषशे. इन्धिषीयास्थाम् इन्ध् 1.५. माशीवहित सजावो. अध्यगीष्येताम् अधि+इ | " यातिपत्त्यर्थ ते जे भएया डोत. वेष्टास्वहे
36.५.| स्तन मे वीरशुं. म्लास्यथ
૧૫.૫. સામાન્ય તમે પ્લાન થશો. अदास्यः
१ " यातिपत्त्यर्थी तें साप्युं होत. | एषिष्यतः
| " | सामान्य ते २७शे. मृगयाञ्चक्राते मृग् |१०.५. परोक्ष खेमे शोध्यु. तस्तरिड्ढ्वे |८|6.५. " तमे पाथर्यु तुं. मनिष्यामहे
| ४ मा.५. सामान्य अभे भानशु. अमोषिष्यः | ८ | ५.५. उयातिपत्त्यर्थी तें योयु होत. तृह्यासुः तृह | ७| " मशीहि तेसो पो ! तुष्टुढ्वे स्तु | २ |6.५.| परोक्ष तमे स्तवन। ६२री. अश्वयिष्यन् । श्वि | १ | ५.५. ज्यातिपत्त्यर्थ तमो गया होत. |येसिम
|४| " | परोक्ष मे प्रयत्न अयो. |18|अखेत्स्यन्त | खिद् | ७.५.यातिपत्त्यर्थ हो तेसोपाभ्याडोत, 3 | 3
ه
ه
ه
| विष्
ه
ه ه
ه
Pada Pawww
ه با به مه به به به به
स२८ संस्कृतम् - ५
• १७3 .
परीक्षा-38
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] सापेस नो 6पयोगरीबनत। ३५ :
1. 184 = आप्यास्तम् । 6. 0023 = बिभिदिध्वे 2. 17854 = अग्रन्थिष्यताम् | 7. 6##3 = बुभुजिध्वे 3. 7789 = ममन्थथुः 8. 26** = ऊचिमहे 4. 29#3 = इन्धिषीष्ठाः । 9. 1654 = अयास्यतम्
5. 09*5 = भित्सीयास्थाम् [5] ३५ :1. अक्लेशिष्यम् अक्लेशिष्याव अक्लेशिष्याम
अक्लेशिष्यः अक्लेशिष्यतम् अक्लेशिष्यत
अक्लेशिष्यत् अक्लेशिष्यताम् अक्लेशिष्यन् 2. आनञ्ज
आनञ्जिव आनञ्जिम आनजिथ आनञ्जथुः आनञ्ज आनञ्ज आनञ्जतुः
आन ः 3. छित्सीय छित्सीवहि छित्सीमहि छित्सीष्ठाः छित्सीयास्थाम्
छित्सीध्वम् छित्सीष्ट छित्सीयास्ताम् छित्सीरन् हृदयम् हृदये
हृदयानि
", हन्दि हृद्भ्याम्
हृद्भिः हृद्भ्यः
ETV
हृदोः
हृदाम् हृत्सु हृदयानि !
हृदये ! श्रियौ श्रियौ
श्रियः
श्रियः
हृदय! 5. श्रीः
श्रियम् श्रिया श्रियै, श्रिये श्रियाः, श्रियः
श्रीभ्याम्
श्रीभिः श्रीभ्यः
श्रियोः
श्रीणाम्, श्रियाम्
श्रीषु
श्रियाम्, श्रियि श्रीः !
श्रियौ !
श्रियः !
* सस संस्कृतम् - ५
. १७४ .
परीक्षा-38
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
e h6. e
પાઠ-૨/૨૬:
[1] ખૂટતી વિગતો :
નં.
કાળ/અર્થ
1
વર્તમાન
2 ચસ્તન ભૂ. કા. 3 | આજ્ઞાર્થ 4 |વિધ્યર્થ
5 શ્વસ્તન
6
સામાન્ય
7 | ક્રિયાતિપત્યર્થ
8 | આશીર્વાદાર્થ
9 પરોક્ષ
10 | વર્તમાન
11 | ઘસ્તન ભૂતકાળ 12 | આજ્ઞાર્થ 13 | વિધ્યર્થ
14 | શ્વસ્તન
151 સામાન્ય
પુરુષ|વચન
૧
ર
[Y)
૧
'
૧
૩
૧
૧
૧
૨.
ર
૩ ૩
ર
૧
૧
ર
૩
~
ર
3
ર
૩
૧
1)
m
૧
૨
૩
ગમ્ ધાતુ
गमयावः
अगमयत
गमयताम्
गमयेम
गमयितासि
गमयिष्यति
अगमयिष्यम्
गम्यास्तम्
गमयाञ्चक्रुः
गमयसि
अगमयाव
गमयन्तु
गमयेः
गमयितारौ
गमयिष्यामः
અર્થ
અમે બે મોકલીએ છીએ.
તમે મોકલ્યું હતું.
તે બે મોકલો.
અમારે મોકલવું જોઈએ. તું મોકલીશ.
તે મોકલશે.
જો મેં મોકલ્યું હોત.
તમે બે મોકલો.
તેઓએ મોકલ્યું.
તું મોકલે છે.
અમે બેએ મોકલ્યું.
તેઓ મોકલો.
તારે મોકલવું જોઈએ.
તે બે મોકલશે.
અમે મોકલશું.
અધિરૂ ધાતુ
अध्यापयावः
अध्यापयत
अध्यापयताम्
अध्यापयेम
अध्यापयितासि
अध्यापयिष्यति
अध्यापयिष्यम्
अध्याप्यास्तम्
अध्यापयाञ्चक्रुः
अध्यापयसि
अध्यापयाव
अध्यापयन्तु
अध्यापयेः
अध्यापयितारौ
अध्यापयिष्यामः
અર્થ
અમે બે ભણાવીએ છીએ.
તમે ભણાવ્યું હતું.
તે બે ભણાવો.
અમારે ભણાવવું જોઈએ.
તું ભણાવીશ.
તે ભણાવશે.
જો મેં ભણાવ્યું હોત. તમે બે ભણાવો.
તેઓએ ભણાવ્યું હતું. તું ભણાવે છે.
અમે બેએ ભણાવ્યું હતું.
તેઓ ભણાવો.
તારે ભણાવવું જોઈએ. તે બે ભણાવશે. અમે ભણાવશું.
પાઠ - ૨
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
16\કિ
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦
૦
બે
આજ્ઞાર્થ
નિ. | કાળ/અર્થ |પુરુષ વચન ન ધાતુ
અર્થ | મધરૂ ધાતુ ક્રિયાતિપસ્યર્થ ૨ | ૩ | ડામયિષ્યત | જો તમે મોકલ્યું હોત. | અધ્યાયિષ્યત | જો તમે ભણાવ્યું હોત. આશીર્વાદાર્થ ૩ | ૧ | માત્ તે મોકલે. ગથ્થાપ્યાત | તે ભણાવે. | પરોક્ષ | ૧ | ૨ | મિયાખ્યa| અમે બેએ મોકલ્યું. પ્રધ્યાપથીવૂવ| અમે બેએ જણાવ્યું હતું. વર્તમાન | ૩ | ૩ गमयन्ति તેઓ મોકલે છે. અધ્યાયન્તિ | તેઓ ભણાવે છે. હ્યુસ્ટન ભૂ. કા. || કમયતમ્ | તમે બેએ મોકલ્યું હતું. | અધ્યાયતમ્ તમે બેએ જણાવ્યું હતું.
गमयाम અમે મોકલીએ. अध्यापयाम અમે ભણાવીએ. વિધ્યર્થ
Tયેતાન્ | તે બેએ મોકલવું જોઈએ. | અધ્યાતાનું તે બેએ ભણાવવું જોઈએ.
गमयितास्वः | અમે બે મોકલશું. અધ્યાપવિતાસ્વ: અમે બે ભણાવશું. સામાન્ય
गमयिष्यथ તમે મોકલશો. | અધ્યાપવિષ્ય તમે ભણાવશો. ક્રિયાતિપસ્યર્થ ૩ | ૩ | ડામયિણનજો તેઓએ મોકલ્યું હોત. | મધ્યાપથથન જો તેઓએ જણાવ્યું હોત. આશીર્વાદાર્થ
અમે બે મોકલીએ. | अध्याप्यास्व અમે બે ભણાવીએ. ૨ | ૩ | સમયાન્વઝ | તમે મોકલ્યું હતું. | અધ્યાપથીવૂઝ | તમે ભણાવ્યું હતું.
-
o
૦
- ૧૭૬ •
2
૦
e
છ
गम्यास्व
પરોક્ષ
મત
( પાઠ-૨/૨૬
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] असमा पेस शोनो 6पयोग री जनता प्रे२४ पायो :1. मातरौ बालं नामयतः ।।
|15. कृषीवलोऽनुचरैः वापयति । 2. गौतमः शिष्यान् अपाठयत् ।
16. वयं तान् रोहयामः । 3. अहं त्वां वादयेयम् ।
17. सज्जनाः अन्यान् मोदयन्ते । 4. युवामस्मान् खादयितास्थः । 18. महावीरोऽम्बडेन शंसयति । जिनाः भव्यान् दर्शयाञ्चक्रुः ।।
19. हेमचन्द्राचार्यः कुमारपालं श्रावयति । 6. धन्यः शालिभद्रम् अत्याजयिष्यत । |20. कुम्भकारः घटं कारयति । 7. यूयमन्यान् जीवयत ।
21. श्रावको मुनिं ग्रामं गमयति । 8. गणधराः योग्यान् अतारयन् ।।
|22. गुरुः शिष्यमागमं वेदयति । 9. स्त्रियः पुत्र्या पाचयिष्यन्ति ।
23. सः काष्ठानि इन्धयति । 10. अहं पक्षिणः डाययिष्यामि ।
24. माता बालं ख्यापयति । 11. श्रीमन्तः सेवकैः अदापयन् । |25. गुरुः शिष्यं प्रत्याययति । 12. शिक्षकः विद्यार्थिना भाषयेत ।। | 26. सः अन्यं जागरयति । 13. पिता पुत्रं रमयति । |27. जिनः गौतमम् अज्ञापयत् । 14. अहं त्वाम् ऐक्षयम् । [3] स्वप् पातुन। ३५ो :વર્તમાનકાળ
આજ્ઞાર્થ 1. स्वापयामि स्वापयावः स्वापयामः |3. स्वापयानि स्वापयाव स्वापयाम
स्वापयसि स्वापयथः स्वापयथ स्वापय स्वापयतम् स्वापयत स्वापयति स्वापयतः स्वापयन्ति स्वापयतु स्वापयताम् स्वापयन्तु अर्थ : ते सूपाउ छे.
अर्थ : ते सूपाडो.
હ્યસ્તનભૂતકાળ
વિધ્યર્થ 2. अस्वापयम् अस्वापयाव अस्वापयाम 4. स्वापयेयम् स्वापयेव स्वापयेम
अस्वापयः अस्वापयतम् अस्वापयत | स्वापयेः स्वापयेतम् स्वापयेत अस्वापयत् अस्वापयताम् अस्वापयन् | स्वापयेत् स्वापयेताम् स्वापयेयुः अर्थ : तो सूवाड्या ता. | मर्थ : तो सूबाsgods. * स२१ संस्कृतम् - ५ . १७७ . 8418-२/२६
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
5. स्वापयितास्मि
स्वापयितासि स्वापयिता अर्थ : ते सूवाशे.
શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ स्वापयितास्वः स्वापयितास्थ:स्वापयितारौ
स्वापयितास्मः स्वापयितास्थ स्वापयितारः
स्वापयिष्यामः स्वापयिष्यथ स्वापयिष्यन्ति
अस्वापयिष्याम अस्वापयिष्यत अस्वापयिष्यन्
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ स्वापयिष्यामि स्वापयिष्याव: स्वापयिष्यसि स्वापयिष्यथः स्वापयिष्यति स्वापयिष्यतः अर्थ : ते सूवाशे.
ક્રિયાતિપત્યર્થ 7. अस्वापयिष्यम् अस्वापयिष्याव
अस्वापयिष्यः अस्वापयिष्यतम् अस्वापयिष्यत् अस्वापयिष्यताम् અર્થ : જો તેણે સૂવાડ્યું હોત.
પરોક્ષભૂતકાળ स्वापयाञ्चकार स्वापयाञ्चकृव स्वापयाञ्चकर्थ
स्वापयाञ्चक्रथुः स्वापयाञ्चकार स्वापयाञ्चक्रतुः सर्थ तो सूवाऽयुं तुं.
આશીર્વાદાર્થ स्वाप्यासम्
स्वाप्यास्व स्वाप्याः
स्वाप्यास्तम् स्वाप्यात्
स्वाप्यास्ताम् અર્થ : તે સૂવાડો
स्वापयाञ्चकृम स्वापयाञ्चक्र स्वापयाञ्चक्रुः
स्वाप्यास्म स्वाप्यास्त स्वाप्यासुः
स२८ संस्कृतम् - ५
. १७८ .
पा6-२/२६3
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિવ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
ه
૦
ه
૦
ه
दित्सताम्
વિધ્યર્થ
ه
0
૦
ه
૦ ૧૭૯ ૦
[1] ખૂટતી વિગતો:કાળ/અર્થ | પુરુષ વચન | વ
અર્થ વર્તમાન
दित्सावः અમે બે આપવાને ઈચ્છીએ છીએ. | ધસ્તન
अदित्सः તેં આપવાને ઈર્યું હતું. આજ્ઞાર્થ
| તે બે આપવાને ઈચ્છો.
दित्सेम અમારે આપવાને ઈચ્છવું જોઈએ. ધ્વસ્તન
दित्सितास्थः તમે બે આપવાને ઈચ્છશો. સામાન્ય
दित्सिष्यन्ति તેઓ આપવાને ઈચ્છશે. ક્રિયાતિપસ્યર્થ
अदित्सिष्यम् જો મેં આપવાને ઈચ્છક્યું હોત. | આશીર્વાદાર્થ
दित्स्यास्त તમે આપવાને ઈચ્છો. 9 | પરોક્ષ
दित्साञ्चकार તેણે આપવાને ઈચ્છક્યું હતું. 10 | વર્તમાન
दित्ससि તે આપવાને ઈચ્છે છે. હ્યસ્તન
अदित्सताम् તે બેએ આપવાને ઈર્યું હતું. | આજ્ઞાર્થ
दित्साम
અમે આપવાને ઈચ્છીએ ! વિધ્યર્થ
दित्सेयुः તેઓએ આપવાને ઈચ્છવું જોઈએ.
0
ધાતુ लिप्सावहे अलिप्सथाः लिप्सेताम् लिप्सेमहि लिप्सितासाथे लिप्सिष्यन्ते अलिप्सिष्ये लिप्सिषीध्वम् लिप्साञ्चक्रे लिप्ससे अलिप्सेताम् लिप्सामहै लिप्सेरन्
ه
C પાઠ - 9 |
ه
૦
ه
0
-
ه
ه
-
یه
کی
છે
પાઠ-૨/૨૭%
به
છે
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
ના સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧૮૦ ૨
પાઠ-૨/૨૭૪
નં.
14 સ્વસ્તન
15
સામાન્ય
16 | ક્રિયાતિપત્યર્થ 17 | આશીર્વાદાર્થ
18 | પરોક્ષ
19 | વર્તમાન
20 ચસ્તન
કાળ/અર્થ
21 | આજ્ઞાર્થ
2 2 2 2 2 2 5
22 | વિધ્યર્થ
23 શ્વસ્તન
24
સામાન્ય
25 | ક્રિયાતિપત્યર્થ
27
26 | આશીર્વાદાર્થ
પરોક્ષ
પુરુષ | વચન
ર
૧
૩
૨
૧
૨
3
૧
૩
ર
૧
ર
૩
૨
()
૧
૧
૨
૩
૨
૩
૧
૨
૧
૩
૧
૨
3
दा [यच्छ
दित्सितास्थ
दित्सिष्यामि
अदित्सिष्यत्
दित्स्यास्तम्
दित्साञ्चकृम
दित्सथः
अदित्सन्
दित्सानि
दित्सेताम्
दित्सितासि
दित्सिष्यामः
अदित्सिष्यः
दित्स्यास्ताम्
दित्साञ्चक्र
અર્થ
તમે આપવાને ઈચ્છશો.
હું આપવાને ઈચ્છીશ.
જો તેણે આપવાનું ઈછ્યું હોત.
તમે બે આપવાને ઈચ્છો.
અમે આપવાને ઈછ્યું.
તમે બે આપવાને ઈચ્છો છો.
તેઓએ આપવાને ઈછ્યું હતું.
હું આપવાને ઈચ્છું !
તે બેએ આપવાને ઈચ્છવું જોઈએ.
તું આપવાને ઈચ્છીશ.
અમે આપવાને ઈચ્છીશું.
જો તે આપવાનું ઈછ્યું હોત.
તે બે આપવાને ઈચ્છો.
તમે આપવાને ઈછ્યું હતું.
તમ્ ધાતુ
लिप्सिताध्वे
लिप्सिष्ये
अलिप्सिष्यत
लिप्सिषीयास्थाम्
लिप्साञ्चकृमहे
लिप्सेथे
अलिप्सन्त
लिप्सै
लिप्सेयाताम्
लिप्सितासे
लिप्सिष्यामहे
अलिप्सिष्यथाः
लिप्सिषीयास्ताम्
लिप्साञ्चकृवे
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] ६२७श वायो :1. साधवः मोक्षं जिगमिषेयुः । |15. सिंहमुनिः संसारं मुमुक्षति । 2. यूयं कर्माणि लुलूषत । | 16. शिष्यो गुरुं पिपृच्छिषति । 3. श्रावकाः गुरुं सिषेविषिष्यन्ते । 17. विद्यार्थिनः प्रविविक्षन्ति । 4. सज्जनाः मदं जिहीर्षितारः । | 18. कृषीवलः तरुम् असिसिक्षत् । 5. शिष्याः आगममजिज्ञासिष्यन् । |19. ते सामायिकं चिकीर्षन्ति । 6. वज्रकुमारो दीक्षां जिघृक्षाकार । | 20. सोऽन्नं बुभुक्षति । 7. दीनो धनम् अयियाचिषत। 21. अधुना अहं जिजागरिषामि । 8. शालिभद्रो जिनं विवन्दिषिष्यते । | 22. अहं कर्माणि चिच्छित्सामि । 9. अहं महावीरं दिदृक्षामि । 23. त्वं संस्कृतं शिशिक्षिषसे । 10. शठाः सज्जनमदुद्रुहिषन् ।
24. पक्षिणोऽडिडयिषन्त । 11. भरतो राजा युयुत्साञ्चक्रे। | 25. कुणिको वैशाली विविक्षाञ्चकार । 12. श्वशुरं गजसुकुमालः अचिक्षमिषत् / 26. सः पुस्तकं मित्सते । 13. साधुरिन्द्रियाणि दिदमिषति । 27. श्रेणिकः मूर्छा जिहासति । 14. वयं मोक्षं विवित्सिष्यामहे । [3] रुध् धातुन॥ ३५ो :વર્તમાનકાળ
હ્યસ્તનભૂતકાળ 1. रुरुत्सामि रुरुत्सावः रुत्सामः | 2. अरुत्सम् अरुत्साव अरुत्साम रुरुत्ससि रुरुत्सथः रुरुत्सथ अरुत्सः अरुत्सतम् अरुत्सत रुरुत्सति रुरुत्सतः रुरुत्सन्ति __ अरुरुत्सत् अरुत्सताम् अरुरुत्सन् अर्थ : ते सीवाने छ छ. | अर्थ : तो सटवाने ५७युं तुं. આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ 3. रुरुत्सानि रुरुत्साव रुरुत्साम | 4. रुरुत्सेयम् रुरुत्सेव रुरुत्सेम रुरुत्स रुरुत्सतम् रुरुत्सत ___ रुरुत्सेः रुरुत्सेतम् रुरुत्सेत रुरुत्सतु रुरुत्सताम् रुरुत्सन्तु | रुरुत्सेत् रुरुत्सेताम् रुरुत्सेयुः अर्थ : ते मावाने छो. | अर्थ : तो मवाने ७ मे. स२१ संस्कृतम् - ५ • १८१ •
पा-२/२७ 3
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
5. रुत्सितास्मि
रुत्सितासि
6. रुत्सिष्यामि
सिष्यसि
रुत्सिता
અર્થ : તે અટકાવવાને ઈચ્છશે.
8.
7. अरुरुत्सिष्यम्
अरुरुत्सिष्यः
શ્વસ્તનભવિષ્યકાળ
रुरुत्सितास्वः
रुत्सितास्थः रुरुत्सितारौ
रुत्सिष्यति
અર્થ : તે અટકાવવાને ઈચ્છશે.
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ
रुरुत्सिष्यावः
रुत्सिष्यथः
रुत्सिष्यतः
अरुरुत्सिष्याव
अरुत्सितम्
अरुरुत्सिष्यत्
अरुरुत्सिष्यताम्
અર્થ : જો તેણે અટકાવવાને ઈછ્યું હોત !
આશીર્વાદાર્થ
9. रुरुत्साञ्चकार
रुरुत्साञ्चकर्थ
ક્રિયાતિપત્યર્થ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
रुरुत्स्यासम्
रुरुत्स्याः
रुरुत्स्यात्
अर्थ : ते खटाववाने ईच्छो !
रुरुत्स्यास्व
रुरुत्स्यास्तम्
रुरुत्स्यास्ताम्
પરોક્ષ ભૂતકાળ
रुरुत्साञ्चकृव
रुरुत्साञ्चक्रथुः
रुरुत्साञ्चकार
रुरुत्साञ्चक्रतुः
અર્થ : તેણે અટકાવવાને ઈછ્યું હતું.
• १८२०
रुत्सितास्मः
रुत्सितास्थ
रुत्सितार:
रुरुत्सिष्यामः
रुरुत्सिष्यथ
सिष्यन्ति
अरुत्सियाम
अरुत्सिष्यत
अरुरुत्सिष्यन्
रुरुत्स्यास्म
उरुत्स्यास्त
रुरुत्स्यासुः
रुरुत्साञ्चकृम
रुत्साञ्चक्र
रुरुत्साञ्चक्रुः
પાઠ-૨/૨૭
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
નં.
રૂપ
1 મેક્ષિ 2 |ર્ષયમ
3 पिपालयिष्यास्ताम्
4 बिभाषिषाञ्चकृषे 5|તોષયિષ્યથ
6 |વિશીષ્ટ
11 તૃળીયાતામ્
12 અમો નયિષ્યાવ
13 અવેદ્રિષ્યતમ્
14 પિપૂનયિષેવ
1 મેટતિ
8 |મેનય
9 |વિઽયિષત
વૅક્ |૧૦| ઉ.પ.
10 અયિયાવિષિષ્યામહિ યાર્ ૧ આ.પ. ક્રિયાતિપત્યર્થ
ज्
૯ ૫.૫. વિધ્યર્થ
मुच् ૬ વિદ્ | ૨
પૂનૢ |૧૦|ઉ.૫.
15 રૂન્ધિયાવદે
|16|બુનુધિષિતાસ્થ: 17| ક્ષેળિતાસ્થ
18|અહનમ્ 19 માપયિતારો 20 યોધયાન્વિ
|21|નિનીષન્
|22|નિતે
|23| અનેખયમ્ |24 લિમિ
મૂળધાતુ ગણ પદ
વિદ્દ | ૨ |ઉ.૫.
વર્તમાન
कृष् ૬ ૫.૫.
વિધ્યર્થ
પત્ |૧૦| ઉ.પ. આશીર્વાદાર્થ
भाष् ૧ |આ.પ. પરોક્ષ
तुष्
सू
त्रुट्
मिल्
|25|વધિ
26 નેબ્રાસ્તર્
21 વિથયિષ્યામિ
इन्ध्
ન પ
___ = =
युध्
क्षिण् ८
૪૧૫.૫. સામાન્ય
૨ આ.૫. આશીર્વાદાર્થ
૪૧૫.૫.
વર્તમાન
આજ્ઞાર્થ
૭ આ.૫.
૧
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
27
31
૨
૫.૫.
ઉ.૫.
23
लभ् ૧ આ.૫. નિસ્ | ૩ |ઉ.૫.
ली ૯૫૫.૫.
वच् ૨.
નિવ્| ૬ બ્લ્યૂ |૧૦|ઉ.પ.
કાળ
71
હ્યસ્તન
૩૫૫.૫. સ્વસ્તન
૪ આ.પ.
પરોક્ષ
૧ ૫.૫.
હ્યસ્તન
33
33
''
વિધ્યર્થ
સામાન્ય
શ્વસ્તન
પ્રકાર
સાદો
પ્રેરક
ઈચ્છાદર્શક
૦ ૧૮૩ ૦
પ્રેરક
સાદો
પ્રેરક
33
સાદો
ક્રિયાતિપત્યર્થ પ્રેરક
જો અમે બેએ છોડાવ્યું હોત!
સાદો
જો તમે બેએ જાણ્યું હોત ! ઈચ્છાદર્શક અમારે બેએ પૂજવાને ઈચ્છવું
જોઈએ.
22
27
તું ભેગા કર.
ઈચ્છાદર્શક,તમે દંડ કરવાને ઈચ્છો.
પ્રેરક
17
અર્થ
સાદો
અમે બે સળગાવશું.
ઈચ્છાદર્શક તમે બે જાણવાને ઈચ્છશો.
સાદો
તમે નષ્ટ કરશો.
મેં હણ્યું હતું.
તે બે ગભરાવશે.
તું લેપે છે.
અમારે ખેડાવડાવવું જોઈએ.
તે બે પાળવાને ઈચ્છો.
તેં બોલવાને ઈછ્યું હતું.
તમે ખુશ કરશો.
તે જન્મ આપો.
તે તોડે છે.
31
પ્રેરક
સાદો
""
જો અમે માંગવાને ઈછ્યું હોત! તે બે ઘરડા થશે.
ઈચ્છાદર્શક તેઓએ લઈ જવાને
ઈછ્યું હતું.
તે મેળવવાને ઈચ્છે છે.
મેં સાફ કરાવડાવ્યું હતું.
અમે લીન થયા હતા.
વર્તમાન
ઘસ્તન
પરોક્ષ
આજ્ઞાર્થ
તું બોલ.
આશીર્વાદાર્થ પ્રેરક તમે બે લખાવડાવો. સામાન્ય ઈચ્છાદર્શક હું કહેવાને ઈચ્છીશ.
તેઓએ યુદ્ધ કરાવડાવ્યું હતું
પાઠ-૨/૨૮
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] तद्धितनासर्थ :
1. विष्छे भगवान हैन।. 4. क्षयमा उत्पन्न येत 2. त्रिशला भाताना पुत्र | 5. ५शममा उत्पन्न थयेल.
3. क्षयोपशममा उत्पन्न थयेल. [3] नाम साधित थातुन। अर्थ :___1. inजी ४ माय२९॥ ४३ छ. | 4. यमj साय२९॥ ४२ छे.
2. थी ॐ माय२९॥ ४३ छ. | 5. रुस ४ माय२५॥ ४२ .
3. पण माय२९॥ ४२. छ. । [4] ३५ :1. शिश्लाघिषिष्ये शिश्लाधिषिष्यावहे शिश्लाघिषिष्यामहे
शिश्लाघिषिष्यसे शिश्लाघिषिष्येथे शिश्लाघिषिष्यध्वे
शिश्लाघिषिष्यते शिश्लाघिषिष्येते शिश्लाघिषिष्यन्ते 2. ऐक्षयिष्यम् ऐक्षयिष्याव ऐक्षयिष्याम | 3. पुपुवे पुपुविवहे पुपुविमहे
ऐक्षयिष्यः ऐक्षयिष्यतम् ऐक्षयिष्यत | पुपुविषे पुपुवाथे पुपुविध्वे
ऐक्षयिष्यत् ऐक्षयिष्यताम् ऐक्षयिष्यन् । पुपुवे पुपुवाते पुपुविरे [5] ३५ :
1. पादः पादौ पादाः । 2. जरा जरे जराः
पादम् पादौ पादान् जराम् पादेन पादाभ्याम् पादैः। जरया जराभ्याम् जराभिः पादाय पादाभ्याम् पादेभ्यः जरायै जराभ्याम् जराभ्यः पादात् पादाभ्याम् पादेभ्यः जरायाः जराभ्याम् जराभ्यः पादस्य पादयोः पादानाम् जरायाः जरयोः जराणाम पादे पादयोः पादेषु जरायाम् जरयोः जरासु
पाद! पादौ ! पादाः ! जरे ! जरे! जराः ! 3. भूः भुवौ भुवः
भुवम् भुवौ भुवः भुवा भूभ्याम् भूभिः भुवे भूभ्याम् भूभ्यः भुवः भूभ्याम् भूभ्यः भुवः भुवोः भुवि भुवोः भूषु भूः ! भुवौ ! भुवः !
जराः
भुवाम्
स२१ संस्कृतम् - ५
. १८४ .
पा6-२/२८
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
हृदये
गावी
धियः
गाः
FEEEEEEEEEEEEEEE
पादम्
धियम्
निशे
पुंसाम्
| धियाम्
निशाम् निट्सु
पथिषु
हृदि
[1] फूटती विगतो :नं.| पुंस् | पाद् | हृदय | पथिन् | निशा | धी | गो 1. | पुम्भ्याम् | पद्भ्याम् | हृद्भ्याम् | पथिभ्याम् | निशाभ्याम् | धीभ्याम् | गोभ्याम् पुमांसौ पादौ
पन्थानौ निशे
धियौ | पुमांसः पादाः हृदयानि पन्थानः निशाः
गाव: पुंसः पादान् हृन्दि पथः निशाः धियः पुंसा पादेन हृदा पथा
निशा
धिया गवा पुमांसम् हृदयम् पन्थानम् निशाम्
गाम् पादाय पथे
धिये गवे पुम्भ्यः पादेभ्यः हृद्भ्यः पथिभ्यः निड्भ्यः धीभ्यः गोभ्यः पुम्भिः पादैः हृद्भिः पथिभिः निभिः धीभिः गोभिः पादानाम् हृदाम् पथाम्
गवाम् पादेषु
धीषु गोषु पुंसि पादे
पथि निशि धियि गवि पाद! हृदय ! पन्थाः ! निशे ! धीः ! गौः ! 14.| पुमान् पादः हृदयम्
पन्थाः
निशा धीः 15. | पुंसोः पादयोः हृदययोः पथोः निशोः धियोः गवोः [2] भूटता विगतो :| नं. | श६ | १/२ | २/3 | 3/१ | १/१ | ६/3 | ५/२ । ७/१ 1. | गिर् | गिरौ | गिरः | गिरा | गीः गिराम् | गीाम् | गिरि
अर्यमन् | अर्यमणौ | अर्यम्णः | अर्यम्णा | अर्यमा अर्यम्णाम् | अर्यमभ्याम् | अर्यम्णि गोपा | गोपौ | गोपः
गोपाः
गोपाभ्याम् | गोपि ग्रामणी | ग्रामण्यौ | ग्रामण्यः | ग्रामण्या ग्रामणीः ग्रामण्याम् | ग्रामणीभ्याम् | ग्रामण्याम्
द्यवा द्यौः
द्योभ्याम् नावौ नावः 'नौः नावाम्
नावि पति | पती पतीन्
पत्या
| पतिः पतीनाम पतिभ्याम् भुवौ भुवः भुवा
भुवाम् भूभ्याम् | भुवि | युवन् | युवानी यूनः
युवा यूनाम् युवभ्याम् 10. श्री श्रियौ श्रियः
श्रिया
श्रीभ्याम् स२८ संस्कृतम् - ५ . १८५ .
पाठ-२/२८
13. | पुमन् !
गौः
लं
गोपाम्
द्यावी
द्याः
द्यवाम्
द्यवि
नावा
नौभ्याम्
पत्यौ
यूना
श्रीणाम्
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
| न. | श६ | १/२ | २/3 | 3/१ | १/१ | ६/3 | ___५/२ । ७/१ | 11.| श्वन् । श्वानौ | शुनः | शुना | श्वा | शुनाम् । । श्वभ्याम् शुनि 12.| अक्षि | अक्षिणी | अक्षीणि | अक्षणा | अक्षि | अक्ष्णाम् | अक्षिभ्याम् | अक्षणि
अनडुह अनड्वाहौ | अनडुहः | अनडुहा अनड्वान् | अनडुहाम् | अनडुद्भ्याम् | अनडुहि
अनेहस्| अनेहसौ | अनेहसः | अनेहसा अनेहा | अनेहसाम् | अनेहोभ्याम् | अनेहसि 15.| अहन् | अहनी | अहानि | अह्ना | अहः | अह्नाम् | अहोभ्याम् | अहनि | 16.] अस्थि | अस्थिनी | अस्थीनि | अस्था| अस्थि | अस्माम् | अस्थिभ्याम् | अस्थनि 17.| दधि | दधिनी | दधीनि | दना | दधि | दनाम् दधिभ्याम् दधि 18./ दिव् | दिवौ | दिवः | दिवा | द्यौः | दिवाम् | धुभ्याम् | दिवि [3] ३५:
1. रायः । 4. स्वयम्भूभ्यः । 7. मघोनोः 2. सखायम् । 5. मासाभ्याम् | 8. परिव्राजः !
3. स्त्रीभ्याम् | 6. मांसस्य | 9. आसभिः [4] ३५ :1. असृक् - ग् असृजी असृञ्जि 3. आपः असृक् - ग् असृजी असृञ्जि
अपः असृजा असृग्भ्याम् असृग्भिः
अद्भिः असृग्भ्याम् ___ असृग्भ्यः
अभ्यः असृजः असृग्भ्याम् असृग्भ्यः
अद्भ्यः असृजः असृजोः
असृजाम्
अपाम असृजि असृजोः असृक्षु
अप्सु असृक्-ग् ! असृजी ! असृञ्जि !
आपः ! सखा सखायौ सखायः सखायम् " सखीन् सख्या सखिभ्याम् सखिभिः सख्ये
सखिभ्यः सख्युः
सखीनाम् सख्यौ
सखिषु सखे ! सखायौ ! सखायः स२१ संस्कृतम् - ५ . १८६ .
પાઠ-૨/૨૯?
असृजे
"
सख्योः
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ३५ :1. मित्से
मित्ससे
मित्सते 2. मिमार्जिषिष्यामि
मिमार्जिषिष्यसि
मिमाजिषिष्यति 3. ऐशिशिषिष्ये
ऐशिशिषिष्यथाः ऐशिशिषिष्यत
मित्सावहे मित्सेथे मित्सेते मिमार्जिषिष्याव: मिमार्जिषिष्यथः मिमार्जिषिष्यतः ऐशिशिषिष्यावहि ऐशिशिषिष्येथाम् ऐशिशिषिष्येताम्
मित्सामहे मित्सध्वे मित्सन्ते मिमार्जिषिष्यामः मिमार्जिषिष्यथ मिमार्जिषिष्यन्ति ऐशिशिषिष्यामहि ऐशिशिषिष्यध्वम् ऐशिशिषिष्यन्
यत्र यत्र भवेत्तृष्णा, संसारं विद्धि तत्र वै । प्रौढवैराग्यमाश्रित्य, वीततृष्णः सुखी भव ॥
[Alsoildl] જયાં જયાં તૃષ્ણા – પૃહા જાગતી હોય
त्या त्या संसा२ सय विना रडेतो नथ... साथी, डे !
પ્રૌઢવૈરાગ્ય – જ્ઞાનગર્ભિત સદાતન વૈરાગ્યનો આશ્રય ४२री, तृष्॥भुत बानी सुपी था.
પર કોઈ પણ ચીજની તૃષ્ણા છોડી, સ્વની-આત્મતત્ત્વની રુચિ પ્રગટાવી તીવ્ર પુરુષાર્થ કરતા – પ્રવૃત્તિરૂપ પુરુષાર્થ નહીં, નિવૃત્તિરૂપ પુરુષાર્થ કરતા રાગ-દ્વેષની નિબિડ ગ્રંથિ ભેદાય छ, मात्मसाक्षा२ मणे छे.
* स२१ संस्कृतम् - ५
. १८७ .
806-२/२८ 3
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૧૮૮ ૦
પાઠ-૨/૩૦
[1] ખૂટતી વિગતો
નં. કાળ/અર્થ
1 |વર્તમાન
2 |હ્યસ્તન ભૂ. કા. 3 |આજ્ઞાર્થ
4 |વિધ્યર્થ
5 સ્વસ્તન
6 સામાન્ય
7 |ક્રિયાતિપત્યર્થ
8 |આશીર્વાદાર્થ
9 |પરોક્ષ
10 વર્તમાન
11|હ્યસ્તન 12|આજ્ઞાર્થ 13 વિધ્યર્થ
:
પુરુષ વચન
૨
ર ૧
سی
૧
૩
m
૧
૧ ૦ ૦
' જી
نی
ર
જી જી
૩ ૨
૨ ૧
૧
૩
ર ર
૩
૧
સ્વ છે
સ્મૃ ધાતુ
सास्मर्यावहे
असास्मर्यथाः
सास्मर्येताम् सास्मर्येमहि
सास्मरितासाथे सास्मरिष्यन्ते असास्मरिष्यामहि
सास्मरिषीयास्ताम् सास्मराञ्चकृषे
सामर्यामहे
અસાયૈથાત્ सास्मर्यन्ताम् सास्मर्येवहि
અર્થ
અમે બે વારંવાર યાદ કરીએ છીએ
તેં વારેવારે યાદ કર્યા હતા.
તે બે વારેવારે યાદ કરો.
અમારે વારેવારે યાદ કરવું જોઈએ.
તમે બે વારંવાર યાદ કરશો.
તેઓ વારંવાર યાદ કરશે.
જો અમે વારંવાર યાદ
કર્યા હોત !
તે બે વારંવાર યાદ કરો !
તેં વારંવાર યાદ કર્યા હતા.
અમે વારંવાર યાદ કરીએ છીએ.
તમે બેએ વારંવાર યાદ કર્યા હતા. તેઓ વારંવાર યાદ કરે.
અમારે બેએ વારંવાર યાદ
કરવું જોઈએ.
મુરૂ ધાતુ
मोमुद्याव
अमोमुद्यथाः
मोमुद्येताम्
मोमुद्येमहि
मोमुदितासाथे
मोमुदिष्यन्ते
अमोमुदिष्यामहि
અર્થ
અમે બે અત્યંત ખુશ છીએ.
તું અત્યંત ખુશ થયો હતો.
તે બે અત્યંત ખુશ થાઓ.
અમારે અત્યંત ખુશ થવું જોઈએ.
તમે બે અત્યંત ખુશ થશો.
તેઓ અત્યંત ખુશ થશે.
જો અમે અત્યંત ખુશ થયા હોત.
મોમુદ્રિપીયાસ્તામ્ તે બે અત્યંત ખુશ થાઓ. મોમુવાળ્વષે | તું અત્યંત ખુશ થયો હતો. मोमुद्या અમે અત્યંત ખુશ છીએ. અમોનુઘેથાત્ તમે બે અત્યંત ખુશ થયા હતા. मोमुद्यन्ताम् તેઓ અત્યંત ખુશ થાઓ.
मोह
અમારે બેએ અત્યંત
ખુશ થવું જોઈએ.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
હ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
સામાન્ય
ه
ه
• ૧૮૯૦
કાળ/અર્થ પુરુષ વચન # ધાતુ પૃ ધાતુ | અર્થ | મુન્ધાતુ
અર્થ 14 શ્વસ્તન |૨ | ૧ | सास्मरितासे તું વારંવાર યાદ કરીશ. मोमुदितासे તું અત્યંત ખુશ થઈશ.
सास्मरिष्येते
તે બે વારંવાર યાદ કરશે. मोमुदिष्येते તે બે અત્યંત ખુશ થશે. [16]ક્રિયાતિપસ્યર્થ | ૩ | ૧ | મસમ્મરિગત જો તેણે વારંવાર યાદ કર્યું હોત. | મોમુદ્રિષ્યતિ |જો તે અત્યંત ખુશ થયો હોત. 17 આશીર્વાદાર્થ ૨ | ૨ સમ્મરિણીયા | તમે બે વારંવાર યાદ કરો. નિમુદ્રિષીયાસ્થા| તમે બે અત્યંત ખુશ થાઓ. 18|પરોક્ષ ૧ | ૩ | સામ૨/ષ્યવૃમદે | અમે વારંવાર યાદ કર્યું હતું. નિોમુદ્રીષ્યવૃમદે | અમે અત્યંત ખુશ થયા હતા.
વર્તમાન ૧ | સંસ્મર્થસે તું વારંવાર યાદ કરે છે. | મોમુદ્ય | તું અત્યંત ખુશ થાય છે. હ્યુસ્ટન
असास्मर्येताम् તે બેએ વારંવાર યાદ કર્યું હતું. | મનોમુદ્દેતામ્ | તે બે અત્યંત ખુશ થયા હતા. આજ્ઞાર્થ
सास्मर्यामहै અમે વારંવાર યાદ કરીએ. | મોમુદ્યામર્દે | અમે અત્યંત ખુશ થઈએ. |વિધ્યર્થ
सास्मर्येयाताम् તે બેએ વારંવાર યાદ કરવું જોઈએ. મોમુદ્દેયાતીમ્ ત બે અત્યંત ખુશ થવા જોઈએ.
૨ | ૩ | सास्मरिताध्वे | તમે વારંવાર યાદ કરશો. | મોમુદ્રિતાà | તમે અત્યંત ખુશ થશો. સામાન્ય ૧ | ૧ |
सास्मरिष्ये હું વારંવાર યાદ કરીશ. | મોમુદ્રિષ્ય | હું અત્યંત ખુશ થઈશ. 25|ક્રિયાતિપત્યર્થ ૧ | ૨ | સામ્ભરિણાદિ છે અમે બેએ વારંવાર યાદ કર્યું હોત કમોમુદ્રિાદિ જો અમે બે અત્યંત ખુશ
થયા હોત! 26|આશીર્વાદાર્થ | ૨ | ૩ | સાસ્પરિષીધ્યમ્ તમે વારંવાર યાદ કરો ! | મોતિષીપ્યમ્ | તમે અત્યંત ખુશ થાઓ! પરોક્ષ
सास्मराञ्चक्रिरे તેઓએ વારંવાર યાદ કર્યું હતું. | મોમુદ્રાઝિરે તેઓ અત્યંત ખુશ થયા હતા.
૩ |
ه
23]શ્વસ્તન
જ પાઠ-૨/૩0
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] આપેલ ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તેવા જ રૂપો ઃ
नं.
नी
1
नेनीयावहै
2
नेनीयेयाथाम्
3
अनेनीयथाः
याच्
यायाच्याव
यायाच्येयाथाम्
अयायाच्यथाः
यायाच्य
यायाचितारौ
नेनीयिष्यामहे
यायाचिष्यामहे
अनेनीयिष्ये अयायाचिष्ये
4 नेनीयते
5
6
7
नेनीयितारौ
8 नेनियिषीध्वम् यायाचिषीध्वम्
9 नेनियाञ्चक्रिरे यायाचाञ्चक्रिरे
श्वस्
जोया है
शाश्वस्याव
सो
जोद्धूयेयाथाम्
शाश्वस्येयाथाम् सोसुप्येयाथाम् अजोहूयथा: अशाश्वस्यथाः असोसुप्यथाः
जो
शाश्वस्यते सोसुप्यते
जोति
शाश्वत
सोपितरौ
शाश्वसिष्यामहे
सोसुपिष्यामहे
अशाश्वसिष्ये
असो
शाश्वसिषीध्वम्
सोसुपिषीध्वम्
शाश्वसाञ्चक्रिरे सोसुपाञ्चक्रिरे
अजोद्धूयिष्ये
जोयिषीध्वम्
जोयाञ्चक्रिरे
[3] छूटती विगतो :
२/३ 7/1 ૨/૧
नं. धातु १/२ ૨/૨ 3/२ 3/3 1. मा मेमीयावहे मेमीयेथे मेमीयेते मेमीयन्ते मेमीयध्वे मेमीये मेमीयसे 2. धा देधीयावहे देधीयेथे देधीयेते देधीयन्ते देधीयध्वे देधीये देधीयसे 3. भी बेभयावहे बेभीयेथे बेभीयेते बेभीयन्ते बेभीयध्वे बेभीये बेभीयसे 4. छिद् चेच्छिद्यावहे चेच्छिद्येथे चेच्छिद्येते चेच्छिद्यन्ते चेच्छिद्यध्वे चेच्छिद्ये चेच्छिद्यसे 5. हिंस् जेहिंस्यावहे जेहिंस्येथे जेहिंस्येते जेहिंस्यन्ते जेहिंस्यध्वे जेहिंस्ये जेहिंस्यसे 6. भुज् बोभुज्यावहे बोभुज्येथे बोभुज्येते बोभुज्यन्ते बोभुज्यध्वे बोभुज्ये बोभुज्यसे 7. ज्ञा जाज्ञायावहे जाज्ञायेथे जाज्ञायेते जाज्ञायन्ते जाज्ञायध्वे जाज्ञाये जाज्ञायसे 8. क्री चेक्रीयावहे चेक्रीयेथे चेक्रीयेते चेक्रीयन्ते चेक्रीयध्वे चेक्रीये चेक्रीयसे। चेक्रीयध्वे चेक्रीये चेक्रीयसे
9. कृ चेक्रीयावहे चेक्रीयेथे चेक्रीयेते चेक्रीयन्ते
[4] यजन्तमां } यन्तमां ३षांतर :
1. वयं जिनं तोष्टूयिष्यामहे ।
2. कृषीवलः क्षेत्रम् अचरीकृषिष्यत ।
3. हेमचन्द्राचार्य: ग्रन्थं लिखाञ्चक्रे ।
4. शिष्यः गुरुं परीपृच्छिता ।
5. भरतोऽयोयुध्यत ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
स्वप्
१८० •
पा-२/३०
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ३५ :1. मोमुह्ये
मोसे मोमुह्यते
2. अमोमुह्ये अमोमुह्यथाः अमोमुह्यत
3. मोमुयै मोमुह्यस्व
मोमुह्यताम्
4. मोमुह्येय मोमुह्येथाः मोमुह्येत
5. मोहित
मोमुहितासे मोमुहिता
6. मोमुहिष्ये
मोमुहिष्यसे
मोमुहिष्यते
7. अमोमुहिष्ये
अमोमुहिष्यथाः अमोमुहिष्यत
8. मोमुहिषीय मोमुहिषीष्ठाः मोमुहिषीष्ट
9. मोमुहाञ्चक्रे मोमुहाञ्चकृषे मोमुहाञ्चक्रे
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
मोमुह्यावहे मोमुह्येथे
मोमुह्येते
अमोमुह्यावहि
अमोमुह्येथाम्
अमोमुह्येताम्
मोमुह्यावहै
मोमुह्येथाम्
मोमुह्येताम्
मोमुह्येवहि
मोमुह्येयाथाम्
मोमुह्येयाताम्
मोमुहिष्यावहे
मोमहिष्येथे
मोमुहिष्येते
अमोमुहिष्यावहि
अमोमुहिष्येथाम्
अमोमुहिष्येताम्
मोमहिषीवहि
मोमुहिषीयास्थाम् मोमुहिषीयास्ताम्
मोमुहितास्वहे
मोमुहितास्महे
मोमुहितासाथे मोमुहिताध्वे
मोमुहितरौ
मोमुहितार:
मोमुहाञ्चकृवहे
मोमुहाञ्चक्राथे मोमुहाञ्चक्राते
मोमुह्यामहे मो
मोमुह्यन्ते
• १८१
मोह्यामहि
अमोमुह्यध्वम्
अमोमुह्यन्त
मोमुह्यामहै
मोमुह्यध्वम्
मोमुह्यन्ताम्
मोमुह्येमहि
मोमुह्येध्वम्
मोमुह्येरन्
मोमुहिष्यामहे
मोमुहिष्यध्वे
मोमुहिष्यन्ते
अमोमहिष्यामहि अमोमुहिष्यध्वम्
अमोमुहिष्यन्त
मोमहिषीमहि
मोमुहिषीध्वम्
मोमुहिषीरन्
मोमुहाञ्चकृमहे
मोमुहाञ्चकृवे
मोमुहाञ्चक्रिरे
पा-२/३०
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦ |
-
૦
-
૦
-
૦
-
૦
=
૦
૦
=
૦
B - 5 © W T E F E
૦ ૦
૦
જ =
૦
ન
૦
૦
જ
૦
જ
૦
૦
[1] ખૂટતી વિગતો :| ના રૂપ મૂળધાતુ ગણ પ્રકાર પુરુષ વચન) ' અર્થ 1 | "મતમ્ *મ્ | ૧
| ૨ | તમે બે ગયા હતા. अदर्शाव
અમે બેએ જોયું હતું. अस्थात्
તે ઊભો રહ્યો હતો. अदाम
અમે આપ્યું હતું. अपाताम्
તે બેએ પીધું હતું. अह्वत
તમે બોલાવ્યું હતું. સાર:
તું ગયો હતો. अभ्रमम्
| હું ભમ્યો હતો. अदमन्
| તેઓએ દમન કર્યું હતું. अशाम
અમે કાપ્યું હતું. अस्निहन्
તેઓએ સ્નેહ કર્યો હતો. अदुषः
૧ તું દુષિત થયો હતો. अनशाव
૨ | અમે બેએ નષ્ટ કર્યું હતું. अच्छातम्
૨ |તમે બેએ કાપ્યું હતું. 15| મનરમ્
હું ઘરડો થયો હતો. 16) મુન્
| તેણે મૂક્યું હતું.
તે બેએ સીંચ્યું હતું. | अलिपत
૩ | તમે લીંપ્યું હતું. अलुपाव
૨ | અમે બેએ કાપ્યું હતું. 20| બાપામ
| અમે મેળવ્યું હતું. | अशकतम्
૨ |તમે બે શક્તિમાન હતા. | अभिदत्
| તેણે ભેડ્યું હતું. | अरुधम्
મેં અટકાવ્યું હતું. 24) જુ.
૩ તેઓ ગયા હતા. 25 મર: 26| ગોવર્ધ્વમ્
તમે કહ્યું હતું. 27| શિષતામ્ | શાનું
૩ | ૨ |તે બેએ રાજ કર્યું હતું.
ન
૦
૦ ૦
૦
ર જ
૦
૧
S $ 15 5 € €
ન
૦
૦
असिचताम्
જ
૦
૦
જા
૦
જા
૦
૦
૨
૦ ૦
૦
છે E F S S
૦ ૦
0
૦
૦
૦
૦
૦
U
જ છું
૦
૦
—
| મેં કીધું હતું.
૦
૦
U
૦
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૧૯૨ ૦
(પાઠ-૨/૩૧ છે.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
tiniri in orico o
[2] पूटती विगतो :| नं. | धातु | १/२ । २/२ | 3/२ | २/3 | उ/१ | २/१ | १/१ । 1. | अस् | अभूव | अभूतम् | अभूताम् | अभूत | अभूत् | अभूः | अभुवम् 2. | वच् | अवोचाव अवोचतम् | अवोचताम् अवोचत अवोचत् | अवोचः अवोचम्
अदाव
अदातम् | अदाताम् | अदात | अदात् | अदाः | अदाम् अधाव अधातम् | अधाताम् अधात अधात् | अधाः | अधाम् अनेशाव | अनेशतम् अनेशताम् | अनेशत | अनेशत् | अनेशः | अनेशम् अक्रुधाव | अक्रुधतम् | अक्रुधताम् अक्रुधत | अक्रुधत् | अक्रुधः | अक्रुधम् अपुषाव अपुषतम् | अपुषताम् | अपुषत | | अपुषत् | अपुषः | अपुषम् अकुपाव अकुपतम् | अकुपताम् | अकुपत | अकुपत् | अकुपः | अकुपम् अलुभाव | अलुभतम्
अलुभतम् | अलुभताम् | अलुभत | अलुभत् | अलुभः | अलुभम् अतुषाव अतुषतम् अतुषताम् | अतुषत | अतुषत् | अतुषः | अतुषम् अमुहाव अमुहतम् अमुहताम् | अमुहत | अमुहत् | अमुहः | अमुहम् अलुटाव अलुटतम् | अलुटताम् | अलुटत | अलुटत् |
| अलुटः | अलुटम् अक्षुभाव | अक्षुभतम्
| अक्षुभतम् | अक्षुभताम् | अक्षुभत | अक्षुभत् | अक्षुभः | अक्षुभम् अमदाव अमदतम् | | अमदताम् | अमदत | अमदत् | अमदः | अमदम् अश्रमाव | अश्रमतम् | अश्रमताम् | अश्रमत | अश्रमत् | अश्रमः | अश्रमम् अशमाव | अशमतम् | अशमताम् | | अशमत | अशमत् | अशमः | अशमम् असिधाव असिधतम् | असिधताम् असिधत असिधत् असिधः असिधम्
| अद्रुहाव | अद्रुहतम् | अद्रुहताम् | अद्रुहत | अद्रुहत् | अद्रुहः | अद्रुहम् [3] ३५ :1. अतुषम् अतुषाव अतुषाम | 2. अबुधम् अबुधाव अबुधाम
अतुषः अतुषतम् अतुषत अबुधः अबुधतम् अबुधत अतुषत् अतुषताम् अतुषन् अबुधत् अबुधताम् अबुधन् अस्थाम् अस्थाव अस्थाम 4. असरम् असराव असराम अस्थाः अस्थातम् अस्थात असरः असरतम् असरत अस्थात् अस्थाताम् अस्थुः असरत् असरताम् असरन् अपप्तम् अपप्ताव अपप्ताम अपप्तः अपप्ततम् अपप्तत अपप्तत् अपप्तताम् अपप्तन्
18. द्रुह् ||
स२९ संस्कृतम् - ५
. १८3 .
पा6-२/313
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
મૂળધાતુ
| चिन्त
o |
૦
दण्ड्
o
૦
2
पीड
o
૦
-
o
૦
ઇ
૦
૭
o o
૦
૦
o
૦
૦
o
૦
o
૦
૦
o
૦
૦
o
૦
૦
o
0
૦
o
૦
૦
1|વિતાવ
अददण्डः 3 મિપિપીત્ | अपुपूजत अववर्णाम अससान्त्वताम्
अचूचुरत् 8 | अजूघुषतम् 9 अतूतुलतम् 10 વુમૂવીમ di| અતીત :
| अपीपलताम् 13|મવનક્ષત 14 નવી થાવ 15મની ગિન 16 મારવમ્
अपस्पृहत् 18| મનમાર્ગતમ્ 19| વિક્ષતામ 20 ગવર્નમ્ 21 જુનોતમ્
| प्रातर्थध्वम् 23|ગમમૃત 24 મદ્રુધુનતમ્ 25) વૂયુનઃ |26|માવિન 27 પીળાવ,
પ્રકાર/ પુરુષ વચન અર્થ
| અમે બેએ વિચાર્યું હતું.
તે દંડ કર્યો હતો. | તેણે પડ્યું હતું. | તમે પૂછ્યું હતું.
અમે પ્રશંસા કરી હતી. તે બેએ સાંત્વના આપી હતી. | તેણે ચોરી કરી હતી. ૨ | તમે બેએ ઘોષણા કરી હતી.
તમે બેએ તોલ્યું હતું | અમે શણગાર્યું હતું.
તેં માર્યું હતું. | તે બેએ પાળ્યું હતું. | તમે ભક્ષણ કર્યું હતું. | અમે બેએ કીધું હતું. | તેઓએ ગયું હતું.
મેં રચ્યું હતું. તેણે સ્પૃહા કરી હતી.
તમે બેએ ગર્જના કરી હતી. ૧ | ૩ | અમે પ્રક્ષાલન કર્યું હતું.
| મેં છોડ્યું હતું. તમે બેએ જોયું હતું. તમે પ્રાર્થના કરી હતી. તેણે શોધ્યું હતું. તે બેએ પૂજાવ્યું હતું.
તે જોવું હતું. | ૩ | તેઓએ પૂજયું હતું.
અમે બેએ ખુશ કર્યું હતું.
o
૦
૦
o
0
0
o
૦
૦
o
૦
=
o
૦
૦
=
o
o
૦
वज
૦
लोक
o
૦
૦
Ig+અર્થ
૦
o
0
૦
o o
૦
૦
=
0
阴阴可
o
2
•
ફિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૧૯૪૦
પાઠ-૨/૩૨
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] छूटती विगतो :
નં.| ધાતુ ૨/૨
3/२
7/1
૨/૩
3/7
१/२
3/3
1. वञ्च् अववञ्चेथाम् अववञ्चेताम् अववञ्चे अववञ्चध्वम् अववञ्चत अववञ्चावहि अववञ्चन्त 2. पीड् अपिपीडतम् अपिपीडताम् अपिपीडम् अपिपीडत अपिपीडत् अपिपीडाव अपिपीडन् 3. वर्ण अववर्णतम् अववर्णताम् अववर्णम् अववर्णत अववर्णत् अववर्णाव अववर्णन् 4. दण्ड् अददण्डतम् अददण्डताम् अददण्डम् अददण्डत 5. चिन्त् अचिचिन्ततम् अचिचिन्तताम् अचिचिन्तम् अचिचिन्तत 6. वस् अववसतम् अववसताम् अववसम् अववसत 7. स्पृह अपस्पृहतम् अपस्पृहताम् अपस्पृहम् अपस्पृहत 8. पूज् अपुपूजतम् अपुपूजताम् अपुपूजम् अपुपूजत
अददण्डत् अददण्डाव अददण्डन् अचिचिन्तत् अचिचिन्ताव अचिचिन्तन्
अववसत् अववसाव अववसन् अपस्पृहत् अपस्पृहाव अपस्पृहन् अपुपूजत् अपुपूजाव अपुपूजन्
9. कथ् अचीकथतम् अचीकथताम् अचीकथम् अचीकथत अचीकथत् अचीकथाव अचीकथन्
[3] ३५ :
1. अममृगे
अममृगथाः
अममृगत
2. अजीगणम्
अजीगणः
अजीगणत्
3. अबुभूषम्
अबुभूषः
अबुभूषत्
4. अररचम्
अररचः
अररचत्
5. अससान्त्वम्
अससान्त्वः
अससान्त्वत्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
अममृगाव
अममृगेथाम्
अममृगेताम्
अजीगणाव
अजीगणतम्
अजीगणताम्
अबुभूषाव
अबुभूषतम्
अबुभूषताम्
अररचाव
अररचतम्
अररचताम्
अससान्त्वाव
अससान्त्वतम्
अससान्त्वताम्
• १८५ •
अममृगामहि
अममृगध्वम्
अममृगन्त
अजीगणाम
अजीगणत
अजीगणन्
अबुभूषाम
अबुभूषत
अबुभूषन्
अररचाम
अररचत
अररचन्
अससान्त्वाम
अससान्त्वत
अससान्त्वन्
પાઠ-૨/૩૨
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
રૂપ
1|ઞનૈષ્ણ
2 | ગૌષ્ટમ્
3|અસાન 4 | અાવૃત્ 5|અક્ષનિષ્ટાન્ 6 અવત્તેશિષમ્ 7 अग्रन्थिष्म 8 |ઞઋષત
9 | અમાન્સ્લી: 10|ષિષ્ટ
11 અમન્ધિયુ: 12|ઞમોષિષ્ટાન્ 13|ઞક્ષોમિઘ્ન 14 અમવિષમ્ 15|અવરિષ્ઠા:
|16|આગ્નિષ્ટમ્ 17 પેન્ધિમંદિ |18|ગતહીંત્ 19 અવિત્સત |20|અદ્વૈત્ત
21|અમૃત્તી:
| 22 અક્ષૌત્સમ્ |23|અહિંસિષ્ટાક્ |24| અનિષ્ક
|25|અમુક્ષ્મદિ |26|ગરિત
| 27 | અૌદ્ધમ્
|મૂળધાતુ | ગણ પદ | પ્રકાર | પુરુષ વચન
ઉ.પ.
૨
૫.૫.
૨
૩
૧
મા ય ન થ પ
८
क्लिश् ૯
(૯
સુશ્ર્વમ
मुष्
वृ
બેનાત ૧૧ મ
૫
૫
૫
८
हिंस्
उध्
૩
દ છુ પર અ
U G
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
''
U
2
૯
~)
૯
のの
૭
૭
.
,,
のの
૭
૭
૭
૭
ઉ.૫.
૫.૫. ૫
૫
૫
22
33
3:
૫.૫. ૫
खिद् ૭ આ.પ. ૫
छिद् ৩
ઉ.પ.
૪
૪
૪
૫
૫
૪
*
૪
63.4.
૫.૫. ૪
૫
૫
૫
૫
૫
ઉ.પ. ૫
૫.૫. ૫
,,
27
૭ આ.પત ૫
35
22
33
11
૫.૫.
૪
૪
४
""
ઉ.૫.
*
29
,,
*
૭૦ ૧૯૬ ૭
نی
૧
૨
૨
૩
૩
૧
૩
૨
૨
૩
૩
૧
૧
૨
ર
૧
૩
૩
૨
૨.
૧
૩
૧
૧
૩
૨
૨
૧
૩
૩
૧
૩
૩
૨
ર
૧
૧
ર
૩
૧
૩
૩
૧
૧
૨
૨
૩
૧
૨
અર્થ
અમે બેએ ભેગું કર્યું હતું.
તમે બેએ દુ:ખી કરેલું.
તમે સાધેલું હતું.
તેણે કરેલું હતું.
તે બેએ હિંસા કરેલી.
મેં ક્લેશ આપેલ.
અમે ગૂંથેલું.
તેઓએ ખરીદેલું.
તે બાંધેલું.
તમે પોષેલું.
તેઓએ મથેલું.
તે બેએ ચોરેલું.
અમે બે ખળભળેલા.
મેં ચૂરેચૂરો કરેલ.
તે પસંદ કરેલ.
તમે બેએ ચોપડ્યું હતું.
અમે સળગાવ્યું હતું.
તેણે કાપ્યું હતું.
તેઓ ખેદ પામ્યા હતા.
તમે છેલ્લું હતું.
તેં ભેદ્યું હતું.
મેં ભુક્કો કર્યો હતો.
તે બેએ હિંસા કરી હતી.
અમે બે સંપર્કમાં આવ્યા હતા.
અમે ખાધું હતું.
તેણે ખાલી કર્યું હતું.
તમે બેએ અટકાવ્યું હતું.
પાઠ-૨/૩૩
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
न. धातु
-
लं
[2] पूटती विगतो :
| १/१ । २/२ | 3/3 | २/३ | उ/२ | १/२ सू । असविषि | असविषाथाम् | असविषत | असविध्वम् | असविषाताम् | असविष्वहि
अस्ताविषम् अस्ताविष्टम् अस्ताविषुः । अस्ताविष्ट | अस्ताविष्टाम् अस्ताविष्व अस्नाविषम् अस्नाविष्टम् अस्नाविषुः । अस्नाविष्ट । | अस्नाविष्टाम् अस्नाविष्व | अजक्षिषम् अजक्षिष्टम् | अजक्षिषुः अजक्षिष्ट अजक्षिष्टाम् अजक्षिष्व अरोदिषम् अरोदिष्टम्
अरोदिषुः अरोदिष्ट | अरोदिष्टाम् अरोदिष्व अक्शासि अक्शासाथाम् | | अक्शासत | अक्शाद्ध्वम् । अक्शासाताम् अक्शास्वहि ऐशिषि ऐशिषाथाम् | ऐशिषत ऐशिध्वम् ऐशिषाताम् ऐशिष्वहि अमार्जिषम् अमार्जिष्टम् | अमार्जिषुः अमार्जिष्ट अमार्जिष्टाम् अमार्जिष्व अवशिषम् अवशिष्टम् | अवशिषुः अवशिष्ट अवशिष्टाम् अवशिष्व अवसिषि अवसिषाथाम् | अवसिषत | अवसिध्वम् अवसिषाताम् अवसिष्वहि अवेदिषम् अवेदिष्टम् अवेदिषुः अवेदिष्ट अवेदिष्टाम् अवेदिष्व अवधिषम् अवधिष्टम् अवधिषुः अवधिष्ट अवधिष्टाम् अवधिष्व अद्वैषम् अहैष्टम् अद्वैषुः अह्रष्ट अहैष्टाम् अट्टैष्व आर्षम् आष्टम् आर्षुः आर्ट आष्र्टाम आर्ध्व
अनैक्षम् अनैक्तम् अनैक्षुः अनैक्त अनैक्ताम् अनैश्व 16. पृ अपार्षम् अपार्टम् अपार्षुः अपार्ट अपार्टाम् अपार्श्व
अभृषि अभृषाथाम् अभृषत अभृवम् अभृषाताम् अभृष्वहि 18. दिव् | अदेविषम् अदेविष्टम् अदेविषुः अदेविष्ट अदेविष्टाम् अदेविष्व [3] ३५ :1. अस्राक्षम् अस्राक्ष्व असाक्ष्म | 2. अलेखिषम् अलेखिष्व अलेखिष्म
अनाक्षीः अस्राष्टम् अस्राष्ट | अलेखी: अलेखिष्टम् अलेखिष्ट
अस्राक्षीत् अम्राष्टाम् अस्राक्षुः । अलेखीत् अलेखिष्टाम् अलेखिषुः 3. अवन्दिषि अवन्दिष्वहि अवन्दिष्महि
अवन्दिष्ठाः अवन्दिषाथाम् अवन्दिध्वम्
अवन्दिष्ट अवन्दिषाताम् अवन्दिषत 4. अवधिषि अवधिष्वहि अवर्धिष्महि
अवधिष्ठाः अवधिषाथाम् अवधिध्वम्
अवधिष्ट अवधिषाताम् अवधिषत 5. अहार्षम् अहाल
अहार्म अहार्षीः अहाटम् अहाट अहार्षीत् अहार्टाम् अहार्षः
初明明明钢瓦机
.
17. भृ
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
.१८७.
016-२/333
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
૫.
به
م
૦
به
૦
0
ه
૦
ه
ه
0
0
ه
ه
2
2
ه
%
ه
૦
ه
ه
૦
[1] ખૂટતી વિગતો :રૂપ મૂળધાતુ
મૂળધાતુ ગણ | પદ પ્રકારનું પુરુષ વચન | અર્થ 1|માસિમ્
| તમે બેએ કાપ્યું હતું. | अपासिष्व
૧ | ૨ | અમે બેએ રક્ષણ કર્યું હતું. अप्सासीत्
તેણે ભક્ષણ કર્યું હતું. अभासिष्ट
તમે પ્રકાશ્યા હતા. | अमासिष्टाम्
| તે બે સમાયા હતા. अयासिष्म
| અમે ગયા હતા. 7 | સિંધુ:
તેઓએ આપ્યું હતું. 8|ગનાસિષમ્
મેં લીધું હતું. 9 |મવાસી:
તું વાતો હતો. 10] અશાસિષ્ટ
તમે રાંધ્યું હતું. inત્નસર
| તમે બેએ સ્નાન કર્યું હતું. 12]મદ્દોર્ષ્યાદિ ૨ આ.૫.
| અમે બેએ છૂપાવ્યું હતુ. 13નારિષ્ટામ્ जागृ | ૫.૫.
તે બે જાગ્યા હતા. 14 મરિટ્રિમ્ दरिद्रा
હું ગરીબ થયો હતો. 1s| ગોરીઃ
તું રડ્યો હતો. 16| સ્વાસ્વ
અમે બે સૂતા હતા. 17|ગશ્વાસી श्वस
તેણે શ્વાસ લીધો હતો. 18| મસિહ
અમે બેઠા હતા. 19મપરિષ્ઠ
અમે બેએ ભર્યું હતું. 20] યાવિષાતામ્
| તે બેએ માંગ્યું હતું. 21| મોઢ
૩ | તમે વહન કર્યું હતું. अवाप्स्म
| અમે વાવ્યું હતું. | अरोचिष्ट ૧ ગુઆ,
તે ગમ્યું હતું. 24 ગદ્યોતિષત.
તેઓ પ્રકાશ્યા હતા. | ત્રિ | ૧ | ૫.૫.
તમે બેએ આશરો લીધો હતો. |26|મતિષ્ઠા: | ય | ૧ |
આ.૫.
તેં પ્રયત્ન કર્યો હતો. अलविषि | ન | ૧ | " | પ
મેં ઓળંગ્યું હતું.
૦
ه
ه
૦
૦
उद
ه
स्वप्
م
૦
ه
૦
م
૦
૩ | ૫.૫.
م
૦
| ૧
|આ
પ
૦
ه
ه
ه
છ
ه
-
છ
ه
ه
ه
ه
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
- ૧૯૮ ૦
પાઠ-૨/૩૪
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
1. | द्विष्
अद्विक्षत्
inimewórios oss
[2] पूटता विगतो :नं. | धातु | १/१ २/२ | 3/3 | २/३ | 3/२ । उ/१
अद्विक्षम् अद्विक्षतम् अद्विक्षन् | अद्विक्षत अद्विक्षताम् अधिक्षम् अधिक्षतम् अधिक्षन् अधिक्षत अधिक्षताम्
अधिक्षत् अधिक्षि अधिक्षाथाम् अधिक्षन्त अधिक्षध्वम् अधिक्षाताम् अधिक्षत अहासिषम् अहासिष्टम् अहासिषुः अहासिष्ट अहासिष्टाम् अहासीत् अविक्षम् अविक्षतम् अविक्षन् अविक्षत अविक्षताम् अविक्षत् अविक्षि अविक्षाथाम् अविक्षन्त अविक्षध्वम् अविक्षाताम् अविक्षत अशिक्षम् अशिक्षतम् अशिक्षन् अशिक्षत अशिक्षताम्
अशिक्षत् अधुक्षम् अधुक्षतम् अधुक्षन् अधुक्षत अधुक्षताम् अधुक्षत् अधुक्षि अधुक्षाथाम् | अधुक्षन्त अधुग्ध्वम् अधुक्षाताम् अधुक्षत अलिक्षम् अलिक्षतम् अलिक्षन् अलिक्षत अलिक्षताम् अलिक्षि अलिक्षाथाम् | अलिक्षन्त | अलिक्षध्वम् | अलिक्षाताम् अलिक्षत अयासिषम् अयासिष्टम् | अयासिषुः | अयासिष्ट अयासिष्टाम् अयासीत् अभिदम् अभिदतम् | अभिदन् | अभिदत अभिदताम्
अभिदत् अध्यासिषम् | अध्यासिष्टम् | अध्यासिषुः | अध्यासिष्ट | अध्यासिष्टाम् | अध्यासीत् अशंसिषम् अशंसिष्टम् । अशंसिषुः अशंसिष्ट अशंसिष्टाम् अशंसीत् अयतिषि अयतिषाथाम् । अयतिषत अयतिध्वम् । अयतिषाताम् अयतिष्ट अयंसिषम् । अयंसिष्टम् | अयंसिषः । अयंसिष्ट | अयंसिष्टाम् अयंसीत्
अच्छासिषम् | अच्छासिष्टम् अच्छासिषुः | अच्छासिष्ट |अच्छासिष्टाम् | अच्छासीत् [3] ३५ :1. अपिक्षम् अपिक्षाव अपिक्षाम | 2. अगासिषम् अगासिष्व अगासिष्म
अपिक्षः अपिक्षतम् अपिक्षत अगासीः अगासिष्टम् अगासिष्ट
अपिक्षत् अपिक्षताम् अपिक्षन् अगासीत् अगासिष्टाम् अगासिषुः 3. अकृक्षम् अकृक्षाव
अकृक्षाम अकृक्षः अकृक्षतम्
अकृक्षत अकृक्षत् अकृक्षताम् अकृक्ष 4. अम्लासिषम् अम्लासिष्व अम्लासिष्म
अम्लासीः अम्लासिष्टम् अम्लासिष्ट अम्लासीत् अम्लासिष्टाम् अम्लासिषुः अद्विक्षि अद्विक्षावहि अद्विक्षामहि अद्विक्षथाः अद्विक्षाथाम् अद्विक्षध्वम् अद्विक्षत अद्विक्षाताम् अद्विक्षन्त
偏偏剧例例例强强偏偏可研讨阳明网
अलिक्षत्
સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫
896-२/363
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
( Annual Exam - પરીક્ષા (સંપૂર્ણ સંસ્કૃત]
Marks - 2007 [1] કાવવાWમાવ: ભગવાનની વાણીનો પ્રભાવ
એક ગામમાં એક વાણિયો વસે છે. તેના ઘરે કામ કરનારી અને (લાકડાના) ભારને વહન કરનારી (= લાવનારી) એક ઘરડી સ્ત્રી હતી. તે એક વાર જંગલમાં લાકડાના ભારાને લાવવાને ગઈ. બપોરે ભૂખથી પીડાયેલી બળતણના લાકડા લઈને તેના ઘરે આવી. વાણિયાએ તેને જોઈ અને કહ્યું - “થોડાં જ બળતણના લાકડા તું તો લઈ આવી છે, ફરી વાર પણ તું જંગલમાં જા ! પછી આવી તારે જમવું.” ત્યારે તે ભૂખથી પીડાયેલી વૃદ્ધા જંગલમાં ગઈ. અને ફરી વાર ઇંધન લઈ માથા ઉપર ઉપાડી ચાલી. માર્ગમાં પગ અથડાવવાથી બળતણનું એક લાકડું પડી ગયું, ત્યારે તે વૃદ્ધા તે લાકડાને ગ્રહણ કરવાને નમી.
આ બાજુ તે જંગલમાં મહાવીર મહારાજા સમવસરેલા. અને ભગવાન ભવ્ય જીવોની આગળ દેશના આપે છે. ત્યારે તે ઘરડી સ્ત્રીએ (પણ) દેશના સાંભળી. ભગવાનની વાણીના પ્રભાવથી તે ઘરડી સ્ત્રીની ભૂખ પણ ચાલી ગઈ, તરસ પણ ચાલી ગઈ, થાક પણ ચાલ્યો ગયો. તે ઘરડી સ્ત્રી તે જ નમેલી અવસ્થામાં ત્યાં જ ઊભી રહી.
ત્યારે ગૌતમ ગણધરે તે સ્ત્રીને ત્યાં જ તે જ અવસ્થામાં રહેલી જોઈને ભગવાન મહાવીરને પૂછ્યું – “હે ભગવાન ! આ ઘરડી સ્ત્રી ભૂખ, તરસ, થાક વિના લાંબા સમય સુધી કેમ અહીં જ આ પ્રમાણે રહેલી છે?” ત્યારે ભગવાન બોલ્યા - ‘ગૌતમ! ભગવાનની વાણીનો આ પ્રભાવ છે.” (આથી તમે પણ ઝડપથી સંસ્કૃત સારી રીતે ભણી શાસ્ત્રસ્વરૂપ ભગવાનની વાણીને
ભણો.) [2] અમૂર્તિથા સુભૂમચક્રવર્તીની કથા
વસન્તપુરની પાસે એક જંગલ છે. ત્યાં જંગલના આશ્રમમાં જમદગ્નિ તાપસ તપ કરતો હતો. તે બધાં દેશોમાં પ્રસિદ્ધ હતો. આ બાજુ દેવલોકમાં
બે મિત્રદેવો છે. એક વૈશ્વાનર નામનો જૈન અને જિનેશ્વર ભગવાનના છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • ૨૦૦ ૦
પરીક્ષા-૪ છે
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધર્મમાં રત હતો અને બીજો ધન્વન્તરી નામનો દેવ શિવધર્મવાળો અને તાપસનો ભક્ત હતો. બંને પણ દેવો પોતાના ધર્મને પ્રશંસે છે. એને કીધું,
જૈનધર્મ જેવો કોઈ પણ ધર્મ નથી.” બીજાએ કીધું - “શૈવધર્મ જેવો બીજો કોઈ ધર્મ નથી.” બંને પણ વાદ કરતા પોત-પોતાના ધર્મની પરીક્ષા કરવા માટે માનવલોકમાં આવ્યા.
જૈનધર્મી વૈશ્વાનરદેવે કીધું - “ભગવાનના ધર્મમાં નાનામાં નાના નૂતન દીક્ષિત જે સાધુ હોય તેની પરીક્ષા કરીશું. (સંભાવના અર્થમાં) અને શૈવધર્મમાં જે જૂનો તાપસ હોય તેની પરીક્ષા કરીશું.”
આ બાજુ મિથિલાનગરીના પધરથ રાજાએ રાજયને છોડી ચંપાનગરીમાં બારમા તીર્થંકર શ્રી વાસુપૂજય ભગવાનની પાસે દીક્ષા લીધી. તે નૂતન દીક્ષિત પારથ રાજર્ષિને જોઈ બને પણ દેવો ત્યાં તેની પરીક્ષા કરવા પ્રવૃત્ત થયા. વિવિધ પ્રકારના મીઠાઈ વગેરે ભોજનો અને ઠંડા પીણા તે સાધુને તે બન્ને દેવોએ દેખાડ્યા. અને કીધું – “હે સાધુ! આને ગ્રહણ કરો !' તે ભોજન પાણીને જોઈને ભૂખ-તરસથી પીડાયેલા પણ સાધુએ અકથ્ય જાણી ગ્રહણ ન કર્યા. આ પ્રમાણે સાધુના આચારની રક્ષા માટેની એક પરીક્ષા થઈ.
આ પ્રમાણે બીજી, ત્રીજી પણ પરીક્ષા કરી. ચોથી પરીક્ષામાં બે દેવોએ નૈમિત્તિકનું રૂપ કરી તે સાધુને કીધું – “હે સાધુ ! અમે બે નૈમિત્તિક છીએ. હજુ પણ તારું ઘણું આયુષ્ય (બાકી) છે. આથી યૌવનવયમાં શા માટે તપ કરે છે? આ યોગ્ય નથી. વૃદ્ધ ઉંમરમાં તારે દીક્ષા લેવી જોઈએ. | મુનિએ કહ્યું – “જો મારું આયુષ્ય દીર્ઘ છે તો હું બહુ લાંબો) સમય ચારિત્રને પાળીશ અને ધર્મ કરીશ. અને તેથી મારું શરીર અને આત્મા (પણ) નિર્મળ થશે. વળી યૌવનવય વિના વધારે ધર્મ નથી થતો. વૃદ્ધપણામાં કેવી રીતે તે ધર્મ થશે ? શરીર ઘરડું થયે છતે ક્રિયા – તપ વગેરે પણ થતું
નથી. ધન્ય છે મારું ભાગ્ય, જેથી મને ચારિત્રનો ઉદય થયો !” [3] વામનવરિત્રમ્
દામનચરિત્ર
- રાજગૃહ નગરમાં જિતશત્રુ રાજા રાજ કરે છે. તેની જયશ્રી નામની રાણી છે. તે નગરમાં મણિકાર નામનો શ્રેષ્ઠી છે અને તેની સુયશા નામની પત્ની છે. તે બન્નેનો પુત્ર દામનક નામનો હતો. તે જ્યારે આઠ વર્ષનો
થયો ત્યારે તેના માતા-પિતા મરી ગયા. રાક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૨૦૧૦
પરીક્ષા-૪ છે
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગરીબાઈને કારણે તે દામનક નગરમાં ધનવાનોના ઘરે ભીખ માંગતો ફરે છે. એક વાર બે મુનિ સાગરપૌત નામના ઘરડા/જૂના શેઠના ઘરે ગોચરી માટે પ્રવેશ્યા. અને ગોચરી ગ્રહણ કરી જ્યારે તે બે બહાર આવ્યા ત્યારે તે બે મુનિ ભગવંતોએ તે ભિખારી બાળકને જોયો. તે બાળકને જોઈ એક મુનિ ભગવંતે બીજા મુનિને કીધું – “હે મુનિ ! ચોક્કસ આ બાળક આ ઘરનો માલિક થશે.'
ગોખલામાં ઊભા રહેલા શેઠે તે બધું સાંભળ્યું. અને તેથી તે વજથી હણાયેલા જેવો થઈ ગયો. તેણે વિચાર્યું - “અહો ! મેં અનેક કષ્ટોને સહન કરી આ વૈભવ ભેગો કર્યો અને તે વૈભવનો આ રાંકડો માલિક થશે. ગુરુનું વચન જૂઠું ન જ હોય. આથી આ બાળકને કોઈ પણ ઉપાય દ્વારા હું મારી નાંખુ તો સારું થાય? - એ પ્રમાણે વિચારી સાગર પોત શેઠે લાડવા વગેરે દ્વારા તે મુગ્ધ બાળકને લલચાવી ચાંડાલના વાડામાં પિંગલ નામના ચંડાલના
ઘરે મૂક્યો ! [4] अनन्तानि जन्ममरणानि અનંતા જન્મમરણો
ચૌદ રાજલોક સ્વરૂપ આ લોક ભગવાને કીધો છે. દરેકે દરેક રાજ લોક અસંખ્યયયોજન જેટલો છે. લોકમાં અસંખેય આકાશ પ્રદેશો છે. આકાશ એટલે અવગાહના – અવકાશ આપનાર. તેનો અત્યંત સૂક્ષ્મ અંશ પ્રદેશ છે. તે અત્યંત સૂક્ષ્મ છે. તે આ પ્રમાણે - કાલનો અત્યંત સૂક્ષ્મ અંશ સમય છે. આંખના પલકારા જેટલા પણ કાલમાં અસંખ્ય સમય પસાર થઈ જાય છે. આવો સૂક્ષ્મ સમય છે. હવે અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં જેટલા આકાશપ્રદેશો છે તેની સાથે સમયની તુલના કરીએ.
એક આકાશપ્રદેશ = એક સમય - એ પ્રમાણે કલ્પીએ. અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં જેટલા આકાશપ્રદેશોનો સમૂહ છે તેમાંથી એક આકાશપ્રદેશને ઘટાડવો. તેની સામે કુલ સમયના જથ્થામાંથી એક સમય ઘટાડવો, આ રીતે એક આકાશપ્રદેશની સામે એક કાલનો સમય ઘટાડીએ તો અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશો ત્યારે ખાલી થાય
જ્યારે અસંખ્યકાલચક્રો પસાર થઈ જાય. મતલબ કે અસંખ્ય કાલચક્રોમાં જેટલા સમય પસાર થાય તેટલા આકાશપ્રદેશો ફક્ત અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં છે. આટલા સૂક્ષ્મ આકાશ પ્રદેશો પણ લોકમાં અસંખ્ય જ છે.
આવા દરેકે દરેક આકાશપ્રદેશમાં આપણે અનન્તા જન્મ મરણો કરેલા છે. છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૨૦૨ • @ પરીક્ષા-૪ $
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
હા ! કેટલા કાળ સુધી આપણે સંસારમાં ભટક્યા ! જો હજુ પણ આ હાથમાં આવેલા અવસરને ભૂલી જઈ પ્રમાદ કરાશે તો અનન્તા ભવો ભવિષ્યમાં ભટકવા જ પડશે.
આથી ભગવાન જણાવે છે કે - ‘હે ગૌતમ ! એક સમય પણ પ્રમાદ ન કર.’ જીવ ! જાગ, ઊઠ, અપ્રમાદી થા ! આરાધના કર ! પોતાના હિતને સાધી લે ! ત્યાર બાદ જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થશે. ત્યારે જ જન્મમરણોનો અંત થશે. સમર્પણ - સહાયતા - સ્વાધ્યાય - સહિષ્ણુતા - સરલતા સૌમ્યતા વગેરે દ્વારા સંયમજીવન સાર્થક કરવું જોઈએ. ‘સંયમ જીવન સુલભ નથી' એ પ્રમાણે વિચારી સુલભ એવા વિષય-કષાય વગેરેમાં આસક્તિ છોડી ધર્મમાં ચિત્તને સ્થિર કર.
=
સમતા
[5] ધન્યરિત્રમ્
ધન્યચરિત્ર
-
=
આ ભરતક્ષેત્રમાં દક્ષિણ દિશાના ભાગમાં શ્રીપ્રતિષ્ઠાનપુર નામનું નગર હતું. તે નગરની બહાર ગોદાવરી નદી વહે છે. તે નગ૨માં જિતશત્રુ નામનો રાજા રાજ્ય કરતો હતો. ત્યાં ધનસાર નામનો શેઠ વસે છે. તેની શીલવતી નામની પત્ની છે. તે બન્નેને ક્રમે કરીને ત્રણ દીકરા થયા. પહેલો ધનદત્ત નામનો, બીજો ધનદેવ નામનો અને ત્રીજો ધનચંદ્ર નામનો. ક્રમે કરીને યૌવનને પામેલા આ ત્રણે પણ પુત્રોને પિતાએ પરણાવ્યા. તે ત્રણેયની ક્રમે કરીને ધનશ્રી, ધનદેવી, ધનચંદ્રા નામની પત્નીઓ હતી. ધનસાર શેઠે પોતાના દીકરાઓને સમર્થ જોઈ પોતાના ઘરનો ભાર તેઓ ઉપર મૂકી પોતે ધર્મ કરવામાં તત્પર થયા.
તે દંપતીને એક વાર ચોથો પુત્ર જન્મ્યો. ત્યારે બાળકની ઘૂંટીની નાડને દાટવા માટે પિતાએ જમીન ખોદી અને જમીનમાં સોનાના ખજાનાને પિતાએ જોયો. ધનસાર શેઠે ખજાનાને જોઈ આ પ્રમાણે વિચાર્યું - ‘આ બાળક પુણ્યશાળી દેખાય છે. કારણ કે તેનો જન્મ પણ મને લાભદાયી થયો.' આથી આ બાળકનું ગુણયુક્ત સાર્થક ‘ધન્યકુમાર’ એ પ્રમાણે પિતાએ નામ રાખ્યું. [6] जीवस्य संसारे भ्रमणम्
જીવનું સંસારમાં ભ્રમણ
અનાદિ સંસારમાં ભટકતા જીવોને માનવભવ અત્યંત દુર્લભ છે. કારણ કે માનવભવથી ભ્રષ્ટ થયેલો કષાયને પરવશ એવો જીવ નિગોદ વગેરેમાં સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૨૦૩ ૦
પરીક્ષા-૪
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનંતા ભવો કરે છે. પછી પૃથ્વી, પાણી વગેરે સ્થાવરમાં ભટકે છે. પછી બેઈન્દ્રિય વગેરેમાં ભટકે છે. આ પ્રમાણે બધે ભટકતો ભટકતો ઘણા દુઃખોને સહન કરતો કર્મથી પરાભૂત (= પરાભવ) થયેલો જીવ અકામનિર્જરાથી અને પુણ્યોદયના પ્રભાવે પંચેન્દ્રિયપણાને પામે છે. આ પ્રમાણે ઘણા બધાં સમય પછી જ જીવ મનુષ્યભવને પામવાને સમર્થ થાય છે.
મનુષ્યભવમાં પણ આર્ય દેશથી માંડી સંયમ સ્વીકાર સુધીની વસ્તુઓ તો અત્યંત દુર્લભ છે અને અત્યંત કિમતી છે. ચિંતામણિ રત્નને પામી કોણ મૂર્ખ તેને ફેંકી દે અથવા કોણ તેની અવજ્ઞા કરે ?
દરિદ્ર અવસ્થાને પામેલ મનુષ્યને જો કોઈ શ્રીમંત માણસ સહાય કરે, ઘણાં ધન-ધાન્ય વગેરે આપે અને ઘર વગેરે પણ આપે ત્યારે તે ગરીબને તે શ્રીમંત ઉપર કેટલો બહુમાનભાવ વિલસે ? પ્રગટે ? તેનાથી પણ અધિક બહુમાનભાવ ગુરુ ઉપર રાખવો. જે કારણે ગુરુભગવંત જ ભયંકર સંસાર સાગરથી રક્ષા કરનારા છે. બાકી સંસારમાં પ્રાણાતિપાત વગેરે પાપોને કરતા આપણે નરકમાં જ જઈએ.
શું આપ જાણો છો કે સંસારી જીવની ખોટેખોટી ઈચ્છાઓની હારમાળા કેવી હોય છે ? વાંચો આગળ. [7] સંસારિનીવસ્ય મનોરથમાના સંસારીજીવની મનોરથમાળા
સંસારી જીવો આ પ્રમાણે પોતાના મનમાં કહ્યું છે – “હું ઘણીબધી સ્ત્રીઓને પરણીશ. તે સ્ત્રીઓ (પોતાના) રૂપથી ત્રણે જગતને પરાજીત કરશે. સૌભાગ્યથી કામદેવનો પણ સામનો કરશે. હાવભાવ દ્વારા મુનિઓના દયને પણ ખળભળાવી દેશે. કલાઓ દ્વારા બૃહસ્પતિની પણ ઠેકડી ઉડાડશે. વિજ્ઞાન (હોંશિયારી) દ્વારા અત્યંત અભિમાની પંડિત માણસોના ચિત્તને પણ પ્રસન્ન કરશે.
તે બધી સ્ત્રીઓને તો હું અવશ્ય દયવલ્લભ હોઈશ. તેઓ ક્યારેય પણ મારી આજ્ઞાને ઓળંગશે નહીં તથા મારો વિનયી, હોંશિયાર, અવસરને જાણનારો પરિવાર હશે. તથા મારા અત્યંત ઊંચા હોવાથી હિમાલય જેવા, પૂતળી વગેરે અનેક નયનાનંદકારી (= આંખને પ્રસન્ન કરનારી) રચનાઓથી શોભતા ચારે બાજુથી મોટા કિલ્લા વડે ઘેરાયેલા સાત માળના ઘણા
મહેલો હશે. આ સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫ • ૨૦૪ •
પરીક્ષા-૪ છે
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8] પનવરિત્રમ્ રૂપસેન ચરિત્ર
ભરતક્ષેત્રમાં મગધ દેશમાં રાજગૃહ નામનું નગર છે. ત્યાં યાદવવંશમાં રત્ન શ્રીમન્મથ નામનો રાજા રાજ્ય કરે છે અને તેની મદનાવલી નામની પત્ની છે. રાજા તો ન્યાયથી પ્રજાનું પાલન કરે છે. એક વાર ચોમાસું આવ્યું. ત્યારે ત્યાં નગરના સીમાડામાં જ શીતલા નામની નદી પાણીથી ભરપૂર થઈ વહે છે.
તે અવસરે રાજા ત્યાં રમત માટે આવ્યો. ત્યાં રાજાએ એક નૌકા લેવડાવી અને ત્યાર બાદ રાજા તે નાવડીમાં બેસીને નદીમાં જલક્રીડા કરવા પ્રવૃત્ત થયો. ત્યાં તો નદીમાં નદીના પ્રવાહની સામી દિશામાં જતાં એવા દૈવી આભૂષણોથી યુક્ત એક માણસને રાજાએ જોયો. તેને જોઈને રાજા પણ તેની પાછળ દોડ્યો.
ત્યાર બાદ જેમ જેમ રાજાની નાવડી તેની પાછળ આવે છે તેમ તેમ તે માણસ ઝડપથી આગળ ભાગે છે અને રાજા તે માણસનું ફક્ત માથું જ પાણીની ઉપર જુવે છે.
રાજાએ મનમાં આશ્ચર્યચકિત થઈ વિચાર્યું કે “ચોક્કસ આ કોઈ પણ દેવીપ્રભાવ સંભવે છે.” કેટલેક દૂર જઈને તે મસ્તક પાણી ઉપર સ્થિર થઈ ગયું. ત્યારે ઝડપથી તેની પાછળ જઈને તેના માથા ઉપર વેણિદંડને રાજાએ ભરાવ્યો. અને જ્યાં તે વેણિદંડથી માથાને ઊંચે ખેંચે છે ત્યાં તો ફક્ત માથું જ રાજાના હાથમાં આવ્યું.
ત્યાર બાદ ખિન્ન થયેલો રાજા જ્યાં ફરી નદીની વચ્ચે જુવે છે ત્યાં તેવી જ રીતે મસ્તક યુક્ત એક માણસને નદીના પ્રવાહની વચ્ચે જતો જુવે છે. ત્યારે ફરીથી વિસ્મિત થયેલા રાજાએ વિચાર્યું - “ચોક્કસ આ કોઈ પણ દૈવી શક્તિ છે.”
હવે રાજાએ તે માથાને પૂછ્યું – “તું કોણ છે?' મસ્તકે કીધું – “હું દેવ છું.” ત્યાર પછી માથાએ ફરીથી રાજાને પૂછ્યું – “તું કોણ છે?' રાજાએ કીધું - “હું રાજા છું.' ત્યારે મસ્તક કહે છે – “જો તું રાજા છે તો અપરાધ વિના ચોરની જેમ શા માટે મારું માથું વેણિદંડમાં તે ખેંચ્યું? રાજા તો બધાંનું શરણ હોય. તેથી તું મને છોડી દે.” આ પ્રમાણે માથાએ કીધું ત્યારે રાજાએ તે માથું
છોડી દીધું. આ બાજુ તે દેવ પાણી વચ્ચે હાથી થઈ ગયો ! કિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ • ૨૦૫ • 6 પરીક્ષા-૪ *
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
[9] વનજ્ઞાનવારિત્રસ્વરૂપમ્ દર્શન,જ્ઞાન અને ચારિત્રનું સ્વરૂપ
અનંત સંસારમાં ભટકતો એવો જીવ જયારે ભવિતવ્યતાદિકારણવશે. ચરમાવર્તિમાં પ્રવેશે છે ત્યારે ધીરે ધીરે મોક્ષ માર્ગમાં આગળ વધતો જીવ કેટલાંક સમય પછી ભગવાનના અનુગ્રહથી અથવા તો ગુરુની કૃપાથી વિમલાલોક અંજનને મેળવે છે.
પહેલા જીવ કુદેવને દેવ માનતો હતો, કુગુરુને ગુરુ માનતો હતો, કુધર્મને ધર્મ માનતો હતો. દુઃખદાયી વિષયોને સુખ આપનારા માનતો હતો. દુશ્મન એવા કષાયોને મિત્ર તરીકે સ્વીકારતો હતો. ત્યારે જીવ નરકના કારણભૂત અવિરતિને આનંદના કારણ તરીકે ગ્રહણ કરે છે. ગાઢ બંધનની ઉપમાવાળા પુત્ર-પત્ની-ધન-સોનું વગેરેને આનંદના કારણ તરીકે જીવ વિચારે છે.
કરવા યોગ્ય અને ન કરવા યોગ્યની વિચારણાને જીવ ત્યારે જાણતો નથી. ભક્ષ્ય અને અભક્ષ્યના તફાવતને પણ ઓળખતો નથી. જીવ કુતર્કયુક્ત હોતે છતે આ પ્રમાણે વિચારે છે કે – “પરલોક નથી, પુણ્ય પાપનું કોઈ ફળ નથી (માટે પુણ્ય-પાપ પણ નથી) આત્મા સંભવી શકતો નથી, સર્વજ્ઞ પણ સંભવતા નથી. સર્વશે જણાવેલ મોક્ષમાર્ગ ઘટી શકતો નથી.”
આ પ્રમાણે મિથ્યાત્વના કદાગ્રહથી યુક્ત ચિત્તવાળો જીવ જીવોની હિંસા કરે છે. જૂઠું બોલે છે, ચોરી કરે છે, મૈથુનમાં અથવા પરસ્ત્રીમાં આસક્ત થાય છે, પરિગ્રહને કરે છે. ઈચ્છાની મર્યાદા કરતો નથી. માંસ ખાય છે, દારુ પીવે છે, સાચા ઉપદેશને ગ્રહણ નથી કરતો. ખોટા માર્ગને કહે છે. વંદન કરવા યોગ્યને નિંદે છે, વંદન ન કરવા યોગ્યને વંદે છે, બીજાનું ખરાબ બોલે છે.
તથા ત્યારે જીવ દેરાસર કે સાધુના ઉપાશ્રયે જતો નથી, દેખેલા પણ સાધુને (= સાધુને જોવા છતાં પણ) વંદન કરતો નથી. શ્રાવકને કે અતિથિને આમંત્રણ નથી આપતો, પોતાના ઘરે દાનની પ્રવૃત્તિ અટકાવી દે છે. આવા પ્રકારના, વિવેક વિનાના જીવને જોઈ ગુરુ ભગવંત પોતાની બુદ્ધિરૂપી સળીમાં તે જીવને પ્રતિબોધ કરવાના ઉપાયરૂપી અંજનને મૂકે છે.
સદ્ગુરુ તે રાંક જીવને ઉપદેશ આપે છે. ત્યાર બાદ ગુરુ તેની આંખમાં વિમલાલોક અંજન આંજે છે. ત્યારે જીવને કંઈક મનની પ્રસન્નતા અને છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૨૦૬ ૦ જ પરીક્ષા-૪ *
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
સદ્ગુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. આ ક્રમથી ગુરુની કૃપા વડે જીવ તત્ત્વપ્રીતિકર પાણી અને મહાકલ્યાણકારી ખીરને મેળવે છે. અંજન એટલે સમ્યગ્દર્શન, પાણી એટલે સમ્યજ્ઞાન અને પરમાન્ન એટલે સમ્યક્ચારિત્ર. આ સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર એ જ તો મોક્ષમાર્ગ છે. વધારે જાણવાની જિજ્ઞાસા છે તો ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા વાંચવી જોઈએ.
[10] સુભાષિતાનિ
સુભાષિતો
1. માથે ઊભા રહેલા મોતને જો આ જીવ (માણસ) જુવે તો ખાવાનું પણ તેને ન ભાવે, ન ગમે. તો પછી ખરાબ કામ કરવાનું તો શું ગમે ? જે (શરીરી જીવો દ્વારા =) માણસો આજે જ હસતા હતા, ગાતા હતા, રમતા હતા, તે આજે જ નથી દેખાતા. (એટલે કે ક્યારે મોત થઈ જાય તે કહેવાય નહીં.) ખરેખર કાળની આ ચેષ્ટા બહુ દુ:ખદાયી છે.
2.
3.
તે સરળ આશયવાળા મહાપુરુષો કોને ઈચ્છનીય નથી બનતા કે જેનું ચિંતન, વચન અને આચાર ત્રણેય સરખા હોય છે ? (મતલબ જેવું ચિંતન તેવું જ વચન, મનમાં દું અને હોઠમાં જૂદું તેવું નહીં.) જેવી વિચારણા તેવી જ વાણી અને જેવી વાણી તેવી જ ક્રિયા. તે ધન્ય છે કે જેઓને આ ત્રણેયમાં વિસંવાદ નથી.
4.
5.
જુવાનીમાં પણ જે શાંત છે, જે (યાચક દ્વારા) મંગાયેલા ખુશ થાય છે. (પણ મોઢું નથી બગાડતા) અને પ્રશંસા કરાયેલા (પોતાની કોઈ પ્રશંસા કરે તો) લજ્જા પામે છે, તે માણસો જગતમાં શ્રેષ્ઠ છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૭ ૨૦૭
પરીક્ષા-૪
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોયડાના ઉકેલ
મિત્રો !
એકાદ કોયડાનો ઉકેલ ન મળ્યો અને તરત જવાબો જોવા બેસી ગયા તેવું ન કરશો... એક વાર ક્રમસર બધા કોયડા ઉકેલવા મહેનત કરી જુવો... (પાઠ ચાલે તે મુજબ જ કોયડા ઉકેલાશે.) કેટલો સ્ટ્રાઈક રેટ આવ્યો ? ઘણા-ખરા કોયડા અનુકેલ રહી ગયા હોય તો પણ ચિંતા ન કરતા. આ તો મગજમાં થોડું ઓઈલીંગ કરવા માટે જ આ કોયડા પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યા છે. સંસ્કૃત જેના માટે ભણી રહ્યા છો તે ગ્રંથોના અભ્યાસમાં આવી ક્લિષ્ટ સંધિ વગેરે પ્રાયઃ નહીં આવે... અહીંના કોયડા ‘શુ ાછું તિષ્ઠત્યત્ર' જેવા છે. જ્યારે આપણા ગ્રંથોની ભાષા તો ‘વિરપુરિહ વિનતિ તિતમ્' જેવી છે. (આની વાર્તા અધ્યાપક પાસેથી સમજી લેવી.) વાંચનમાં ‘ઘુ, છે, ઓ ઔ + કોઈ પણ સ્વર' આ નિયમ તથા ર્ + ર્' - આ નિયમ ઘણી વાર ગૂંચવાડામાં નાંખી દેશે, પણ તમે સજાગ હશો તો વાંધો નહીં આવે.
કોયડાના ઉકેલો તમે જાતે ન જોતા, પરંતુ અધ્યાપકને બતાવશો. તે તમને થોડી - થોડી હીન્ટ આપી કોયડો ઉકેલવામાં સહાય કરશે...
૨)
સંસ્કૃત ભણવાનું લક્ષ્ય એક જ છે ઃ ભગવાને આપણા માટે જે અપેક્ષા વ્યક્ત કરી છે તે અપેક્ષાઓને જાણી લઈએ અને તે મુજબ સમત્વની સાધના દ્વારા અદ્વિતીય આત્મસાક્ષાત્કારને પ્રાપ્ત કરી શકીએ... કોયડો ઉકેલાય કે ન ઉકેલાય - બધામાં રોષ - તોષનો ત્યાગ કરી હવે ઉકેલ વાંચો
• ઉકેલ :
૧)
श्रावक ! स्य प्रतिक्रमणे पापम् ।
સ = સો ધાતુ - ગણ - ૪ - આજ્ઞાર્થ દ્વિ.પુ.એ.વ.
હે શ્રાવક ! તું પ્રતિક્રમણમાં પાપને કાપી દે.
-
સર અત નઃ ! [તૃ શબ્દની સંબોધન વિભક્તિ - એ.વ. 7: !] હે માણસ ! તું અહીંથી જા.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૦ ૨૦૮
ઉકેલ
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
રામ: [રા ધાતુ - ગણ - ૨ વર્તમાનકાળ પ્ર.પુ.બ.વ.] लक्ष्मणाय धनम् । અમે લક્ષ્મણને ધન આપીએ છીએ. मोदकं खाद मोदकं पिब । આ કોયડાનો ઉકેલ એક ટુચકા સાથે વણાયેલો છે –
બ્રાહ્મણ અને તેનો દીકરો યજમાને આપેલા જમવાના આમંત્રણને માન આપી જમણવારમાં પહોંચી ગયા. જમણવારને બરાબર ન્યાય આપી શકાય માટે સવારથી બન્ને ભૂખ્યા રહ્યા હતા. જમણવારમાં બ્રાહ્મણને પ્રિય આઈટમ મોદક હતી. આથી બન્ને જણ – છપ્પનિયા દુકાળમાંથી આવેલ વ્યક્તિની જેમ – લાડવાને (= મોદકને) ન્યાય આપવા બેસી ગયા... થોડો સમય પસાર થયો ને બાપની નજર દીકરા ઉપર પડી. દીકરો વચ્ચે પાણી ગટગટાવતો હતો. બાપે ના પાડી - મોઢ વદ્રિ, મ ૩(= મોદ) પિવ – “અલ્યા ! લાડવા ખા, પાણી ન પી – એ તો આખી જિંદગી પીવાનું છે...” (કોયડાનો ઉકેલ ભલે મળી ગયો, પણ ટુચકો બાકી છે.) છતાં દીકરો થોડા લાડવા ખાય ને પછી પાણી ગટગટાવે રાખે...
બાપ અકળાઈ ગયો. જમણવારમાંથી બહાર આવ્યા કે તરત જ બાપે દીકરાને ચમચમાવીને તમાચો ઠોકી દીધો.
દીકરાએ પૂછ્યું – કઈ ખુશીમાં ? બાપ ઉવાચ – પાણી પીવાનું તાન ચડ્યું હતું, તેની ખુશીમાં...
દીકરાએ કહ્યું – બાપુજી ! પાણી વાપરવામાં તો બુદ્ધિમત્તા હતી. રાખના ઢગલા ઉપર પાણી રેડો તો ઢગલો બેસી જાય... પેટમાં લાડવાનો ઢગલો થયો હોય તેમાં પાણી નાંખો એટલે ઢગલો બેસી જાય. જગ્યા થઈ જાય, લાડવા વધારે પેટમાં જાય... બોલો – મેં બુદ્ધિ વાપરી કે નહીં?
બાપુજીએ જવાબ આપવાને બદલે ફરીથી તમાચો ચોડી દીધો. દીકરો રડમસ થઈને બોલ્યો - કેમ? | બાપ ઉવાચ – મૂરખ ! મને નો'તું કહેવાતું !!!! ૫) ટેવ ! કાયમ્ [$ ધાતુ ગણ - ૨ હ્ય ભૂ.પ્ર.પુ.એ.વ.] મધુના |
હે દેવ ! હું હમણા (જ) આવ્યો હતો. મા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ - ૨૦૦૯ જ ઉકેલ છે
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬) મ ટ વ્યામ્ |
જંગલમાં નહીં ભટક. (સંસાર એક જંગલ જ તો છે.) ૭) હિ ઈદ મુદે ! [દિ = ૩ + - ગણ - ૨ આ.દ્ધિ.પુ.એ.વ.]
હે સર્પ ! તુ ખરેખર આવ. પત: (પતર્ - વર્તમાનકૃદંત કિ.વિ.બહુવચન) કપુ: ( ધાતુ હ્ય ભૂતુ.પુ.બ.વ.) /
તેઓએ પડતા લોકોની રક્ષા કરી. ૯) ન હેત ગદ્ય |
આજે તમે ગયા નહતા. ૧૦) :
બાયમ્ વા | (રૂ ધાતુ હ્ય ભૂ.કા.દ્ધિ.એ.) (રૂ ધાતુ હ્ય ભૂ.કા.પ્ર.એ.)
તું ગયો હતો અથવા હું ગયો હતો. ૧૧) માં રૂકૂ રૂંછ
બે બાણને ન ઈચ્છ. ૧૨) શ્રીવ ! : ૩પાશ્રયે ! (છે: = રૂ ધાતુ હ્ય ભૂ.કા.દ્ધિ.એ.)
હે શ્રાવક ! તું ઉપાશ્રયમાં ગયો હતો. ૧૩) ઋષે ! ને માત્થ મનીમ્
હે ઋષિ ! તું ખોટું નથી કહેતો. (લાગણીથી તુંકાર છે.) ૧૪) યાત્રાળે ઉતમ્ મંત્ર |
તમે બે અહીં યાત્રા માટે આવ્યા હતા. ૧૫) ગણ્ય સિમ્ બી (બસ્ – ધાતુ ગણ – ૪ – આજ્ઞાર્થ દ્રિ.એ.વ.)
अरित्वं च स्य ।
આની તલવારને ફેંકી દે અને દુશ્મનાવટને કાપી દે. ૧૬) નૃપ ! કદ અમુમ્ પ નવ !
હે રાજા ! તું આજે આને પણ રક્ષ. ૧૭) શુને માનમ્ ૩છ્યું:
કૂતરા માટે અમે ખોરાકને ઈચ્છીએ છીએ. આ સરલ સંસ્કૃતમ્ -૫ ૦ ૨૧૦૦
ઉકેલ છે
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮) અમર: મમાર |
અમર મરી ગયો હતો.
૧૯) સ: : ૫: ૪ ત્વાં પપુ: । (પા તે, આ અને તે (- આ ત્રણેએ) તને
૨૦) પતત્ તત્ પિતા રૂવ પતિ ।
પડતા એવા તેને પિતાની જેમ તે રક્ષે છે.
૨૧) તે તે (યુર્ - ચતુર્થ વિભક્તિ એ.વ. શોર્ટરૂપ) નુઃ । તેઓએ તારા માટે યજ્ઞ કર્યો હતો.
૨૨) પુતે તે તે તેવુઃ ।
રડતા એવા તારા માટે તેઓ તર્યા હતા.
૨૩)અસ્ય ૠાં વુઃ । (વા ધાતુ - ગણ - ૨ પરોક્ષ ભૂત. પૃ.પુ.બ.વ.) તેઓએ આનું ઋણ કાપ્યું.
૨૪) મતિ (ભવત્ શબ્દ સ.એ.વ.) ભવત: મન્ત। આપ હોતે છતે તેઓ આપના થાય છે.
ગણ - ૨, પરોક્ષ - પૃ.પુ.બ.વ.) રસ્યો હતો.
૨૫) આપ: આપુઃ । (અલ્ - શબ્દ દ્વિ.વિ.બ.વ.) પાણીએ મેળવ્યું; આવુપ: તેઓએ પાણીને મેળવ્યું.
૨૬) રીન્ ઞરીન્ 7 ઝવ । ભૂંડોને અને દુશ્મનોને તું રક્ષ.
=
૨૭) ૫: અક્ષિ માખિવાન્ । (પરોક્ષ કૃદન્ત) તેણે આંખને આંજી.
૨૮) અસ્ય રાયમ્ અસ્ય સ્ય હૈં। આના ધનને ફેંક અને કાપી દે.
૨૯) અર્વા વ: આવ । (વ: ઘોડાએ તમને રમ્યા.
=
યુષ્પદ્ દ્વિ.વિ. બહુવચન)
૩૦) અસ્મિન્ માપ્તિ અસ્ય કરેઃ અર્વા પેત્ । આ મહિને આ દુશ્મનનો ઘોડો ચાલ્યો ગયો.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
૨૧૧ ૦
ઉકેલ
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Mind Games - Answers
1) क्षितिप्रतिष्ठितनगरे सागरदत्ताभिधानः श्रेष्ठी वसति । एकदा च तस्य द्वौ पुत्रौ गुणचन्द्रसागरचन्द्राभिधानौ जातौ ।
2) धर्ममिच्छसि दु:खं वा ? इति देवेन पृष्टे सति धर्मं स्वीकृतवान् सागरदत्त: श्रेष्ठी ।
3) शनै: शनै: धर्मप्रभावेण पुनः सम्पत्प्राप्तिः जाता । सर्वे च सुखिनः जाता:, अतः न कदाचिदपि धर्मः त्याज्यः इति ।
4) धेनुऊनां विंशतिं એક ગાય છે ઓછી જેમાં એવી વીસ ગાયોને લાવ ! આ પ્રમાણે સંધિ હોવાથી + સમાસ હોવાથી ૧૯ ગાય લાવ્યા તેમાં કોઈ વાંધો નથી.
1.
→ या पुरो वार्तामा सज्युं हतुं 'अनबुद्धिवाणी = सोछी बुद्धिवाणी' हवे આટલી હીન્ટ ઉપર ન સમજે તે
5) खेऽहम सरण दृष्टांतो हतां संधिना :
=
नरः = ‘નૃ’ શબ્દ પ્રથમા બહુવચન .. नरः गच्छन्ति
2. देवौ इच्छतः ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
3. देवृ - प्र. वि. ओ. १. =
4. नरौ इक्षेते ।
5. जिनौ अभिनन्दामः । जे भगवानने....
देवा गच्छति ।
સંપૂર્ણમ્
• २१२०
જવાબો
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંન્યાસ યશોવિજયજી ગણિ દ્વારા રચિત-સંપાદિત-અનુવાદિત સાહિત્ય સૂચિ નં. પુસ્તકનું નામ
ભાષા-વિષય
કિંમત ન્યાયાલોક
(સંસ્કૃત+ગુજરાતી)
૧૦૦-૦૦ ભાષા રહસ્ય
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
૧૦-૦૦ સ્યાદ્વાદ રહસ્ય (ભાગ ૧ થી ૩) (સંસ્કૃત+હિન્દી)
૪૩૫-૦૦ વાદમાલા
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
૧૨૦-૦૦ ષોડશક (ભાગ ૧-૨)
(સંસ્કૃત-હિન્દી)
૨૦૦-૦૦ અધ્યાત્મોપનિષદ્ (ભાગ ૧-૨) (સંસ્કૃતગુજરાતી)
૧૯૦-૦૦ અધ્યાત્મોપનિષદ્ (ભાગ ૧-૨)
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
મુદ્રણાલયસ્થ દ્વાચિંશ દ્વાત્રિશિકા (ભાગ ૧ થી ૮) (સંસ્કૃતગુજરાતી)
૨૦૦૦-૦૦ ૯ દ્રવ્ય-પુણ-પચયિનો રાસ (ભાગ ૧ થી ૦) (ગુજરાતી સંસ્કૃતગુજરાતી) ૫૦૦૦-૦૦ અધ્યાત્મ અનુપયોગ (ભાગ ૧-૨)
ગુજરાતી)
૧૦૦૦-૦૦
FRAGRANCE OF SENTMENTS
Englishh
25-00
92 GLIMPSES OF SENTMENTS English
30-00 93 ABUNDANT JOY OF SENTMENTS English
25-00 BATTLE OF THOUGHTS
English
150-00 ૧૫ દ્વિવર્ણરત્નમાલિકા
(સંસ્કૃતગુજરાતી)
અમૂલ્ય વાસના હારે, ઉપાસના જીતે
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય ૧૦ બુદ્ધિ હારે, શ્રદ્ધા જીતે
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય ૧૮ સાધના ચઢે કે ઉપાસના ?
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સંવેદનની સુવાસ
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય ૨૦ સંવેદનાની ઝલક
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય ૨૧ સંવેદનાની મસ્તી
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય ૨૨ સંવેદનાની સરગમ
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
૫૦-૦૦ ૨૩ સંયમીના કાનમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે) અમૂલ્ય ૨૪ સંયમીના દિલમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે) અમૂલ્ય ૨૫ સંયમીના રોમેરોમમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
અમૂલ્ય ૨૬ સંયમીના સપનામાં
(જ્ઞાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે) અમૂલ્ય છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫ ૦ ૨૧૩ ૦
@ સાહિત્ય સૂચિ છે
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંયમીના વ્યવહારમાં
૨૮ વિદ્યુતપ્રકાશની સજીવતા અંગે વિચારણા
२७ विद्युतप्रकाश सजीव या निर्जीव
યશોવિજયજી છત્રીશી
संवेद की सुवास
संवेद की मस्ती
संवेदन की झलक
संवेदन की सरगम
શ્રાવક દિનચર્યા
૨૦
s
30
૩૧
૩૨
33
૩૪
૩૫
39
૩૦
૩૮
૩૯
૪૦
૪૧
શ્રીદેવચંદ્રજીકૃત ચોવિસી
वीर का अन्तिम संदेश
प्रभु
સંચમીના વલણમાં
જય-પરાજય (૩ પુસ્તકનું સંકલન)
રાજકોટની સવાર
પોલિસી
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
(ગુજરાતી)
(હિન્દી)
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૫
(અભિનવ પ્રભુસ્તુતિ)
(પ્રભુમત્તિ હિન્દી )
(પ્રભુમત્તિ હિન્દી )
(પ્રભુમત્તિ હિન્દી )
(પ્રભુમત્તિ હિન્દી )
(ગુજરાતી)
(ગુજરાતી)
(હિન્દી)
(ગુજરાતી)
(ગુજરાતી)
(ગુજરાતી)
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય
૦ ૨૧૪ ૦
૧૦-૦૦
૧૦-૦૦
અમૂલ્ય
૩૦-૦૦
૨૧-૦૦
૨૦-૦૦
૦ ૦ - ૦૧
અમૂલ્ય
અમૂલ્ય
अमूल्य
મુદ્રણાલયસ્થ
૪૦-૦૦
૨૦-૦૦
નોંધ : અધ્યયનશીલ પૂ. સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોને તથા જ્ઞાનભંડારોને ભેટ રૂપે મળી શકશે. પ્રાપ્તિસ્થાન : શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ, ૩૯-કલિકુંડ સોસાયટી, ધોળકા, જિ. અમદાવાદ. પીન-૩૮૮૧૦,
60-00
સાહિત્ય સૂચિ
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસ્કૃત ભણવા માટે
ઉપયોf સૂચનો...
હથિત
પરમાત્માના અને સ્વગુરુના નામસ્મરણ મંગલ કરીને પાઠ શરૂ કરવો. પાઠમાં એકાગ્રતા કેળવવી. ' પાઠ આપનાર વિદ્યાગુરુઆદિનો પણ વિનય કેળવવો. 'કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિસગુરુભ્યો નમઃ તથા છે નમ: પદની એક એક માળા રોજ ગણવી. | 'નિયમોનું, ધાતુના રૂપનું, શબ્દોના રૂપનું નિયમિત પુનરાવર્તન કરવું. દરેક સ્વાધ્યાય કરવા અવશ્ય પ્રયત્ન કરવો. ભૂલ, પડે તો પાંચ-પાંચ વાર લખવું. | પરમાત્માની જ એક માત્ર કરણા છે કે જેથી આપણે સંસ્કૃત ભણી શકીએ છીએ - તે ભાવનામાં ઓળઘોળ બની જવું.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા સરસ્વતી ! ન તો તારી પાસે કાવ્યરચનાની શક્તિ માંગુ છું કે વાદમાં અપરાજિત રહેવાની શકિત માંગું છું.
મારે આજે તો એટલું જ માંગવું છે મા ! તારું વાત્સલ્ય સદા માટે આ બાળક ઉપર વહેતું રાખજે ! બસ ! મારા માટે આટલું જ પર્યાપ્ત છે. મા ! મને તારા વહાલનું વહાલ છે. વહાલ ઉપર વહાલ છે.
૬
૬
AT
A
૧
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે અહંમૈયા !
બાળક ભયાનક જંગલમાં ભૂલો પડી ગયો છે. માતા. બાળકને જોઈ રહી છે પણ મા સ્વયં આવવા-બાળકને બચાવવા અસમર્થ છે. એટલે મા પોતાના વિશ્વાસુ માણસને ચિઠ્ઠિ લઈને મોકલાવે છે. બાળકના હાથમાં ચિઠ્ઠિ પહોંચી પણ ગઈ. એમાં સવિસ્તર બતાવી દીધું કે દીકરા ! આ રસ્તે થઈ તું જલદી મારી જોડે આવી જા ! પણ, કરુણતા એ સર્જાઈ કે દીકરો એ ચિટ્ટિની ભાષા જ જાણતો ન હતો ! હે પરમાત્મન્ ! | આ બાળક જેવી અભાગી સ્થિતિ સારી ન સર્જાય માટે જ આ સંસ્કૃત ભણું છું. પણ લક્ષ્ય છે, તારી પાસે પંહોચવાનું. એટલે જ તારા સંદેશાને વાંચી એ સંદેશા પાછળના અદેશને ઓળખી જલદીથી કૈવલ્યલક્ષ્મી વરી તારી પાસે પહોંચે તો એ જ આશા છે, અરમાન છે, અભીપ્સા છે, આકાંક્ષા છે, આરઝુ છે.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ સંસ્કૃત Als lobor સરdy શ્રેણિ લાક પ્રકાશક 8i શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ KIRIT GRAPHICS: 09898490091 ISBN 978- 81025531-3-2