Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagajJAnopAsanA evam sarasvatI sAdhanA -AcArya harSasAgarasari
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasvatI vandanA vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! hAtha joDakara maiM terI karuM vandanA, merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! mAnava ko usakA vizvAsa chala rahA Aja subhrA hI ko kyoM ? madhupA na chala rahA, saragama me yaha kaisI, yaha vikala vedanA merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! vasudhA kyoM vyathita huI, aMtarajvAlA se, bikhara rahe sumana Aja kyoM vanamAlA se, alasAI sI hai kyoM ? madhura kalpanA merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! madhubana meM koyala ne birahA gAyA kyoM ? pAvasa meM A~khiyoM ne nIra bahAyA kyoM ? pUnama kI sA~jha chipA kyo hai candramA ? merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! jakaDa rahA antaratama gahana aMdhakAra se taDapha rahA mana yaha ajJAna ke vikAra se bikharA do mA~, isameM zubhra jyotsanA merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ ! kaluSita ko niSkalaMka kara de, mA~ tU, kuMThA ko Aja nayA svara de, mA~ tU, jAgRta kara de mana kI supta cetanA merI vandanIya mA~ ! pUjanIya mA~ !
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ || siddhA siddhiM mama disaMtu || ODI parama dayAlu zrI RSabha-zAnti-nemi-pArzva-mahAvIra jinavarebhyo namaH || || anaMta kRpAlu zrI gautama-sudharmA-Ananda-candra-devendra-daulata naMdivardhanasAgarasUrivarebhyo namaH // zrI samyaga jJAnopAsanA evaM 6 sarasvatI sAdhanA / tIsarI AvRtti (2000)] AzIrvAda dAtA 'jinAgamasevI' pa.pU, AcArya deveza zrI daulatasAgarasUrIzvarajI mahArAjA _ 'ajAtazatru' pa.pU.AcArya deveza zrI nandivardhanasAgarasUrIzvarajI mahArAjA preraNA dAtA zAsana prabhAvaka-mAlava ziromaNI-prAcIna tIrthoddhAraka pa.pU.AcArya deveza zrI harSasAgarasUrIzvarajI mahArAjA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kolAgiAMdhInagarI pi.382009 mAmITa SHORT & SWEET / pustaka kA nAma : zrI samyagjJAnopAsanA evaM sarasvatI sAdhanA 'ghupha saMzodhaka : vidvAna suzrAvaka zrI chaganalAla khaMgAra savAla (pUnA) prathama AvRtti : 1000 pustaka dvitIya AvRtti : 1000 pustaka tRtIya AvRtti : 2000 pustaka pustaka mUlya : mAtra ru. 25/vimocana : saMvat 2063/2007 pAlItANA (guja.) pustaka prakAzaka : zrI devendrAbdhi prakAzana prApti sthAna : mayura je. jaina/I-97, AdinAtha sosAyaTI, pUnA-sAtArA roDa, pUnA-37. phona : 020-24263253 mudraka : rAjula ArTas, ghATakopara, muMbaI. phona : 2514 9863 pustaka prakAzana vizeSa sahayogI mAravADa-saNapura nivAsI pUjya pitAzrI zA. pUnamacaMdajI kezarImalajI jaina evaM pUjya mAtozrI zrImatI mAMgIbAI pUnamacaMdajI jaina ke smRtyarthe / suputra pautra jayaMtilAla, ramezacaMdra, prakAza lalitakumAra, bhAveza, mIteza, moniSa evaM samasta kAsavA, gotra-paramAra parivAra-pUnA pharma pUjA sTenalesa 652, ravivAra peTha, pUnA-2. evaM vardhamAna sTIla seMTara 653. ravivAra peTha pUnA-2
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana sahayogI pUjya pitAzrI zA. pUnamacaMdajI kezarImalajI jaina namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. pUjya mAtuzrI zrImatI mAMgIbAI pUnamacaMdajI jaina
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ A) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) zrI samyaga jJAnopAsanA evaM sarasvatI sAdhanA pannA phire..... .pra. viSaya mile..... viSaya zrI samyagajJAnopAsanA vibhAga AcAra aura aticAra namo namo nANa divAyarassa kyA~, yaha satya nahiM hai ? eka saphara bhUtakAlameM vAha, jJAnapremIo ! vAha !! kyA~, Apako yatA hai ? jJAnavardhaka sUcanAe Apako buddhi kyoM cAhie ? jJAnasAdhanA aura mudrA vijJAna vidyArthI ke pAMca lakSaNa viziSTa lAbhadAyI mudrAe yoga aura jJAnasAdhanA grahaNazIla vyaktitva kaise banAe ? zrI samyagjJAna kI viziSTa ArAdhanA zrI samyagjJAna kI stuti kAusagga kaise kareM ? zrI zrutajJAna vaMdanA zrI samyagjJAnake 5 khamAsamaNe pRSTha kramAMka 1 3 5 6 9 10 | | | 11 13 14 16 17 18 20 27 27 28 29 30
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 36 38 38 39 viSaya .. ..pRSTha kramAMka 19) zrI samyagjJAnake 51 khamAsamaNe. 31 20) 14 pUrvako vaMdanA 21) 45 AgamoM ko vaMdanA 22) zrI samyagjJAna kA caityavaMdana 36 23) Agama yAne kyA ? 24) zrI samyagjJAna kA stavana evaM thoya (stuti) 37 25) zrI samyagjJAna kI adbhUta sajjhAya 26) amRta ke kucha buMda 27) zrI jJAnapada pUjA DhALa .. 28) zrI samyagjJAna vaMdanA 41 B) zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 1) maMtra sAdhanA kI paMcasUtrI / 2) mA~ sarasvatI kA divya svarupa / 3) zrI sarasvatI mAtA ke camatkArI maMtra / 4) vaMdanA pApa nikaMdanA 5) zrI sarasvatI sAdhakoM ko saMdeza 6) sarasvatI sAdhanA-zuddhi __7) mA~ sarasvatI saMvedanA 8) zrI sarasvatI sAdhanA kI dainika-vidhi 9) mA~ sarasvatI kI viziSTa pUjA 10) sarasvatI devI kI Arati 42 43 43 44 -45 47 51
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 . viSaya pRSTha kramAMka 11) jaina sAhitya ke viziSTa jJAna bhaMDAra kahA~-kahA~ ? 54 12) zrI sarasvatI sAdhanA mAMtrika kriyA-vidhi 55 13) zrI sarasvatI-maMtra pradAna vidhi 14) mahAprabhAvI zrI alpazrutaM yaMtra 15) mahAprabhAvI zrI sarasvatI yaMtra-sAdhanA 16) 'e~ namaH' savA lAkha samuha japa-vidhi 17) adbhUta triveNI saMgama (viziSTa tIna zloka) 18) zrI namaskAra mahAmaMtra 19) maMgala pATha 20) zrI paMca-parameSThi stuti 21) bhAvavAhI prabhu-stuti | prArthanA 22) zrI sarasvatI stuti vibhAga ___A) he zArade mA~ | B) zrI zrRtadevI sarasvatI bhagavatI | c) jenA nAma smaraNathI ___D) zvetAMgI zvetavastrA __E) dIThI dIThI amRta jharatI . zrI sarasvatI mAtA kI saMskRta stuti 67 zrI sarasvatI mAtAkI English Stutis and Proverbs 68 64 64 65 65 65 65 dada, 67
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 70 70 71 72 73 74 viSaya pRSTha kramAMka 23) zrI sarasvatI gIta-guMjana vibhAga . 69 A) mA~ bhagavatI ! vidhAnI denArI mAtA sarasvatI ! 69 B) mA~ zAradA tuM mAtA c) sarasvatI mAta cho pyArI ____D) zobhatI zrImatI bhAratI devatA . E) mAta he bhagavatI ! Ava muja manamahiM __E) aho ! bhagavatI ! Ava muja manamahiM 24) mahAprabhAvI zrI sarasvatI stotra vibhAga A) zrI bappamaTTisUri kRta zrI siddha sArasvatI stotra 73 B) maMtragarmita zrI sarasvatI stotra c) namAmi bhAratI devI D) ciraMtanAcArya viracita zrI sarasvatI stotra E) namaste zAradA devI ) zrI zArade ! namastubhyaM G) mAtaraM bhAratI dRSTvA 79 . H) zrI aSTottarazatanAmA zAradA devI stotraM / ) zrI sarasvatI devI ke 108 nAma va artha 25) aprApya zrI zAradA mahAkAvyam (gujarAtI) 26) calo kaMThastha evaM hRdayastha kare...! 26) zrI sarasvatI bhaktAmara kI mahimA 26) mahAcamatkArI zrI sarasvatI bhaktAmara stotra 27) buddhi evaM smRtivardhaka Ayurvedika auSadhi prayoga - 110 75 76 77 78 80 81 85 93 93
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI.. 1 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga AcAra aura aticAra `AcAro khalu prathamo dharmaH' kahakara vizvapUjya anaMtopakArI karuNAsAgara prabhu mahAvIrane dharmakA vAstavika svarupa pragaTa kiyA hai / jisa dharma meM AcAra kI mahattA hai aura una AcAroM kI custatA mutAbika hI jIvana jIne kI paddhati hai, vahI dharma vAstavika saddharma hai / jinazAsana meM AcAra zuddhi evaM vicArazuddhi para vizeSa bhAra diyA gayA hai| ina sadAcAra evaM sadvicAroM kI nIva para to, jinazAsana kI bhavyAtibhavya vikhyAti kI imArata khaDI hai / anya sabhI dharmoM kI tulanA meM jaina dharma ke siddhAMta hI savizeSa prakAzyamAna hai / jaina dharma meM AcAroM ke mUkhya pAMca bheda hai / 1) jJAnAcAra, 2) darzanAcAra, 3) cAritrAcAra, 4) tapAcAra 5) vIryAcAra ina sabhI meM prathama jJAnAcAra ko jAnanA atyaMta jarurI hai, kAraNa, binA jJAna anya cAra ko samajhanA aura unakA pAlana karanA bhI muzkila hai / jJAnAcAra ke yathocita pAlana se buddhi kI zuddhi evaM jina karmoM ke kAraNa kevalajJAna kA pragaTI karaNa ruka jAtA hai, aise mohanIya-jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya aMtarAya rupa cAra ghAtI karmoM kA bhI vinAza hotA hai / arthAt hamArA jJAna samyag evaM vizuddha banatA hai / to caliye ! jJAnAcAra ke ATha AcAroM ko jAnakara usakI pAlanA kare | , zloka : kAle, viNaye, bahumANe, uvahANe taha aninhavaNe | vaMjana, attha, tadubhae, aThThaviho nANa mAyAro || 1) kAla AcAra : nizcita batAye hue samaya meM hI vidyA abhyAsa karanA / 2) vinaya AcAra : vidyA-abhyAsa karate gurujanoM kA ucita vinaya-viveka
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 2 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga karanA / 3) bahumAna AcAra : jJAnI tathA jJAna para aMtara se prema- bahumAna karanA / 4) upadhAna AcAra : sUtrAdi kI paDhAI karane se pahale savizeSa tapa-japa karanA / 6) vyaMjana AcAra 7) artha AcAra 8) tadubhaya AcAra 5) aninhava AcAra : vidyA dAtA gurudeva / zikSaka kA nAma chupAnA nahi / unakI niMdA-apamAna nahiM karanA / : sUtrAdi ke 1-1 akSara zuddha uccAra pUrvaka paDhanA / : sUtrAdi ke artha - bhAvArtha- gUDhArtha zuddha paDhanA / : sUtra + artha dono ke guDhArtha ko zuddhatA pUrvaka evaM zuddha bhAvase hRdayasya evaM Atmastha karanA / ina AcAroM kA pAlana karane se pApoM kA nAza hotA hai / aura AcAra kA pAlana na karanese bhayaMkara doSa lagatA hai, jise aticAra kahate hai / aticAra se bacane hetu AcAroM kA pAlana avazya kare, phira to kevalajJAna najadIka hai /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI samyagajJAna namo namo nANa divAyarassa.... jJAna ke do prakAra hai / 1) samyagjJAna aura 2) mithyAjJAna... 3 5) pAvana banAtA hai / 6) sadguNoM kA vikAsa karatA hai / (7) duHkha meM bhI mArga sujhAtA hai 8) namra aura vivekI banAtA hai / 9) svabhAvadazA hai, AbAdI haiM / 10) AtmA ke zuddha svarupa kA jJAna karAtA hai / zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 1) tAratA hai / mAratA hai / 2) utthAna karatA hai / 2) patana karatA hai / 3) sadgati / paramagati detA hai / 3) durgati detA hai / 4) AtmA kA mitra hai / 4) AtmA kA zatru hai / 5) pApI banAtA hai / 6) sadguNoMkA vinAza karatA hai / / 7) sukha meM bhI mArga bhulAtA hai / 8) abhimAnI aura avivekI banAtA hai / vibhAvadazA hai, barabAdI hai / 9) mithyAjJAna (10) AtmA aura mokSa ko hI bhulA detA hai / aba hameM pasaMdagI karanI hai... donoM meM se kaunasA jJAna apanAnA hai ? hamArA javAba eka hI hogA -samyagjJAna / samyagjJAna eka dIpaka hai, jo hamAre bhavobhava ke mithyAtva aura ajJAna rUpI aMdhakAra ko kSaNa meM naSTa kara detA hai / jisa taraha siMha kI garjanA se hAthI, mayura ko dekhakara sApa aura billI ko dekhakara cuhe bhAga jAte hai, usI taraha samyagjJAna kA Agamana hote hI mithyAtva ajJAna bhAga jAtA hai / samyagjJAna dvArA hI hama kRtya akRtya, peya-apeya, bhakSya-abhakSya . puNya-pApa, dharma-adharma, svarga-naraka, mokSa - nigoda, saMyama - saMsAra Adi kA bheda samajha sakate hai | viveka - aviveka ko pahacAna sakate hai / isalie hameM samyagjJAna prApta karane pracaMDa puruSArtha karanA hI cAhie /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga samyag darzana, cAritra aura tapa bhI tabhI saphala hote hai, jaba usa meM samyagjJAna ho ... tabhI to kahA hai- 'paDhamaM nANaM tao dayA' pahale jJAna aura phira dayA ... lekina, kucha loga aise bhI hote hai, jo sirpha jJAnako hI mAna dete hai / paraMtu, jisa taraha ratha ke do pahiye hote hai, usI taraha dharma ratha ke bhI do pahiye hai, pahalA hai jJAna aura dusarA hai kriyA... jJAna ke binA kriyA vyartha hai / kriyA ke binA jJAna vyartha hai / * paraMtu, kheda kI bAta to yaha hai, Aja ke kaliyuga meM DaoNkTara / iMjiniyara / vakIla / bI. kaoNma./ema.e./sI. e. Adi kI paDhAI karanevAle hamAre logoM ko do pratikramaNa to kyA, guruvaMdana aura caityavaMdana karanA bhI nahI AtA / jitanI mehanata mithyAjJAna- vyavahArika jJAna ke pIche hai, usake 1% mehanata bhI isa samyagjJAna ko pAne nahIM karate / samyagjJAna ko choDake mithyAjJAna ko pAnA yAne * 4 * jaba ki, jJAnayukta kriyA hI mokSa hai / mokSa taka pahu~cane donoM kI atyaMta jarurata hai 'jJAna-kriyAbhyAM mokSaH ' / aise samyagjJAna ko pAne aMtara meM tIvra jhaMkhanA utpanna honI cAhie / ratna ko choDake kA~ca ke TukaDe grahaNa karane jaisI nAdAnI hai / gaMgA meM snAna karane ke bajAya tAlAba ke gaMde nIra meM DubakI lagAne jaisA bacapanA hai / caMdana vRkSa ko choDakara (kA~Te) babula peDa ke nice baiThane jaisI harakata hai / airAvaNa hAthI ko choDakara gadhe ko kharIdane jaisI bevakuphI hai / hIre ko choDakara koyale ko grahaNa karane jaisI mUrkhatA hai / kaI bhavoM taka hama yaha nAdAnI, bevakuphI, galatI, mUrkhatA karate hI Aye hai / para aba nahI ! hame hamAre ajJAna ko pUrNavirAma karake samyagjJAna prati lakSa denA hai / prabhu mahAvIra ke nirvANa ko 2500 se bhI jAdA sAla bIta jAne ke
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga bAvajuda bhI Aja taka jinazAsana amara hai- jAjvalyamAna hai, isakA mukhya kAraNa hai- samyagjJAna aura samyagcAritra / 2500 sAla pUrva jina siddhAMtoM kI gaNadhara bhagavaMtoMne, prabhu mahAvIra kI AjJAnusAra racanA kI thI, ve sabhI siddhAMta Aja taka hameM sahI rAha dikhA rahe hai / una siddhAMta evaM zAstroM ke kAraNa hI jinazAsana kA sadA jayajayakAra hai / AtmA kA vAstavika jJAna karAke jIvana kI sahI dizA batAnevAle zrI samyagjJAna ko hamArI anaMtazaH vaMdanA ...! kyA~, yaha satya nahIM hai... ? jJAnapremI !... jahA~ sUraja aura cA~da kA prakAza nahIM pahu~catA, vahA~ choTAsA dIpaka kAma AtA hai / gupta aMdhakAra ko dUra karane kI zakti eka choTese dIpaka meM hotI hai / eka dIpaka se aneka dIpaka pragaTa ho sakate hai / jarurata hai, sirpha eka TimaTimAte dIpaka kI ... arihaMta bhagavAna sUraja samAna hai aura viziSTa pUrvadhara jJAnI gurudeva caMdramA samAna hai| isa kaliyuga meM na to pratyakSa arihaMta hai aura na hi pUrvadhara mahApuruSa... 2500 varSa bIta jAne ke pazcAd bhI Aja hameM jinazAsana evaM zAstrasiddhAMta kI prApti baDI AsAnI se hotI jA rahI hai, kAraNa hai Tima TimAte dIpaka samAna guru bhagavaMtoM ke upasthitI kI / hamAre pUrvaja RSi-maharSiyoM ne evaM sAdhu-saMtoM ne prabhu mahAvIra ke zAsana ko tathA zAstra siddhAMta kI isa vizAla gaMgotrI ko Age baDhAne anaMta kaSTa uThAye hai / agara yaha mahApuruSa na hote, to hameM jinazAsana kI prApti durlabha ho jAtI / hama vahI ajJAna rUpI aMdhakAra meM bhaTakate rahate / zAyada...hama bilakula barabAda ho jAte / lekina nahI ! aisA nahIM huA, kyoMki hamAre mahApuruSoM ne hama para bar3A upakAra kiyA hai, hameM isa samyagjJAna se paricita rakhA hai /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga - eka saphara bhUtakAlameM.... / acchA...to calo, dekhate hai...vo mahApuruSa kauna the ? kaise the ve, aura unhoM ne jinazAsana evaM samyagjJAna kI kyA sevA kI ? 1) bhagavAna zrI mahAvIra ke mukhya 11 ziSya (gaNadhara) the / jinameM prathama the, guru gautamasvAmI aura pA~cave the, guru sudharmAsvAmI / tri-padI ko pAkara 11-gaNadhara bhagavaMtone dvAdazAMgI kI racanA kI thii| 2) pUjya sudharmAsvAmIjI ke ziSyaratna the, Arya-jaMbusvAmijI, jo aMtima kevalajJAnI the / jaMbusvAmijI, ke bAda Aja taka isa bharatakSetra meM kisIko bhI kevalajJAna nahI huA hai| 3) jaMbusvAmi ke ziSya-praziSyoM meM 6 zruta-kevalI the, jinakA jJAna kevala jJAnI jitanA hI thA / 6 zruta kevalI arthAt 14 pUrvadhArI ke nAma(1) zrI prabhavasvAmijI ma.sA. (2) zrI 'dazavaikAlika' Agama sUtra racayitA AcArya zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI ma.sA.... (3) AcArya zrI yazobhadrasUrIzvarajI ma.sA.... (4) zrI saMbhUtivijayajI ma.sA.... (5) kalpasUtra Agama racayitA zrImad bhadrabAhu svAmIjI ma.sA. tathA (6) kAma vijetA/aMtima zruta-kevalI zrI sthulibhadra svAmIjI ma.sA. 4) sirpha 3 varSa kI umra meM dikSA lekara 11-aMga (Agama sUtra) ko kaMThastha karanevAle aMtima 10 pUrvIdhara Arya vajrasvAmijI / apanI jJAna zakti dvArA deva se varadAna prApta kiyA aura bauddha rAjA ko 'jaina' banAyA / 5) zrI mAnadevasUri : saMgha kalyANa hetu zrI 'laghu zAMti stotra' kI racanA kii| 6) zrI mAnatuMgasUrIzvarajI : mahAprabhAvika, mahAcamatkArika zrI bhaktAmara stotra kI racanA kI / 7) zrI yazobhadrasUrIzvarajI : 4 varSa kI bAlya avasthA meM dikSA aura 11 varSa kI choTIsI umra meM jina zAsana ke vidvAna AcArya bane /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 8) zrI bappabhaTTasUrijI : solahaveM varSa kI umra meM AcArya bane / roja 700 naI gAthA kaMThastha karanA, yaha unakI vizeSatA thI / zrI hemacaMdrAcArya : 6 varSa kI umra meM dIkSA grahaNa kI / 8 varSa kI umra meM tIvra buddhizAlI bAlamunizrIne siddharAja jayasiMha ke rAjadarabAra meM digaMbara AcArya kumudacaMdra kA parAbhava kiyA / 21 varSa kI umra meM AcArya bane / 'kalikAlasarvajJa' kA biruda pAyA / jIvanameM sADetIna karoDa (3,50,00,000) zloka pramANa sAhitya kA sarjana kiyA / 10) zrI haribhadrasari : ApazrIne 1444 graMthoM kA sarjana kiyA / 11) zrI devendrasUri : ApazrIne savA karoDa (1,25,00,000) zloka (gAthA) kA sarjana kiyA / 12) zrI munisuMdarasUri : ApazrI pracaMDa medhAvI hone se sahastrAvadhAnI bane / 13) zrI umAsvAti vAcaka : ApazrIne jIvana meM tattvArtha pramukha 500 graMthoM kA sarjana kiyA / 14) zrI mahopAdhyAya yazovijayajI : 6 varSa kI umra meM dIkSA grahaNa kI / kAzI meM brAhmaNoM dvArA ApazrI ko 'nyAyAcArya' kA biruda milA | jIvana meM 350 graMthoM kA sarjana kiyA / 15) pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI aura pU. vinayavijayajI ma.sA. ne sirpha 1 rAtri meM nyAya graMtha ke 700 zloka kaMThastha kIye the / 16) zrI zobhanamuni : ApazrIne gaucarI (bhikSA) vahorate vahorate mana meM 96 saMskRta stutiyA~ bnaaii| 17) durbalikA puSpamitra : ApazrI itanI paDhAI karate the ki rojakA 1 maTakA (ghaDA) bharake ghI pIte the, phira bhI hajama ho jAtA thA / . 18) upAdhyAya samayasuMdarajI : ApazrIne 'rAjAno dadhate saukhyam' isa __ choTese vAkya ke ATha lAkha (8,00,000) artha kiye hai| 19) vijayasenasUrijI : ApazrIne 'namo durvAra rAgAdi' isake 700 artha kiye hai| 20) zrIdevaratnasUri : ApazrIne 'namo loe savva sAhUNaM' isa pada meM sirpha 'savva' zabda ke 39 artha kiye hai / 21) zrI saMtikaraM racayitA munisuMdarasUrijI roja ke 1000 zloka kaMThastha karate the|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 22) zrI vijayaprabhasUrIzvarajI ke ziSya zrI jitavijayajI 96 miniTa meM 360 naI gAthA karate the / 23) zrImad vijaya devasUri-ApazrIne bAlya avasthAmeM 6 lAkha aura 36 hajAra zloka kI vAcanA grahaNa kI thI / 24) zrI somaprabhasUri-ApazrIne 11 aMga artha sahita kaMThastha kiye the| 25) zrIlAvaNyasUri-ApazrIne 94 hajAra zloka pramANa vyAkaraNa kA bRhannyAsa banAyA / jina zAsana zaNagAra sAgara samudAya ke hRdaya samrATa pa.pU. AgamoddhAraka AcArya bhagavaMta zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA. * ApazrIne jIvana ke aMtima zvAsa taka zruta bhakti kI hai| * asta-vyasta avasthA meM rahe hue 45 Agama graMthoM kA uddhAra ApazrIke kara kamaloM dvArA hI huA hai / Agama zAstroM ke saMrakSaNa hetu pUre sAdhu-samudAya aura gacchoM meM ApazrI agraNI the, jinhoMne zilApaTa aura tAmrapaTa para Agama likhavAkara unheM cirasthAyI svarUpa diyA tathA vibhinna sthaloMpara vizAla 7-Agama vAcanAe dI / sva-jIvana meM anekavidha arvAcIna graMthoM kA sarjana kiyA / ApazrI ke pracaMDa medhA-zakti se prabhAvita hokara 'zailAnA nareza' ahiMsaka bana gaye / * 'AgamoddhAraka' kA biruda pAkara Apane jIvana meM anaMta jJAnopAsanA kI hai| aise to aneka mahApuruSa bhUtakAla meM ho cuke hai aura vartamAna meM vicara rahe hai, jinhoMne tana-mana lagAkara jJAnopAsanA dvArA jina zAsana kI ajoDa sevA kI hai / ina sabhI mahApuruSoM kA smaraNa karake hama bhI mana meM jJAnopAsanA karane kA dRDha nizcaya kareM / hararoja kama se kama 1/5 gAthA avazya kareM / aura hA~, jJAna kI AzAtanA tathA upekSA kabhI na kareM, isapara vizeSa dhyAna rakhA jAya / aise bhUta-bhAvi aura vartamAna ke sabhI jJAnI mahApuruSoM ke caraNa kamaloM meM koTi-koTi vaMdanA...
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga vAha !... jJAna premIo ! vAha !!.. 1) mahA maMtrIzvara vastupAla- tejapAla : ApazrIne pATaNa-khaMbhAta-dhoLakA Adi nagaro meM aThAraha karoDa (18,00,00,000) suvarNa mudrAoM kI dhanarAzI kA sadvyaya karake vizAla 21 jJAnabhaMDAra (lAyabrarI) banAye | 2) kumArapAla mahArAja : ApazrIne tADapAtra prApti hetu aTThama tapa kiyA thA / 70 varSa kI umra meM 18 hajAra (18,000) zloka pramANa 'siddhahema' vyAkaraNa kaMThastha kiyA / nitya 32 dAMta kI zuddhi hetu (lagabhaga 1400 zloka pramANa) 32 prakAza (zAstra) kA svAdhyAya karate the / jIvana meM 21 vizAla jJAnabhaMDAra karAke 45 Agama ke 7 saMca (prati) suvarNa akSara meM likhavAye / 3) pethaDa zAha maMtrI : ApazrI ne gurumukha se 11 aMga (Agama) sune tathA 36 hajAra (36,000) suvarNa mudrAoM se zrI bhagavatI Agama kI pUjA kI / jIvanameM 7 koTI (7,00,00,000) suvarNa mudrAoM kA vyaya karake vizAla jJAna bhaMDAra banAye / 4) saMgrAma sonI : Apane bhI 36 hajAra suvarNa mudrAoM se bhagavatI AgamasUtra kI pUjA kI / 5) tharAda nivAsI Abu zreSThi : ApazrIne 3 karoDa dhanarAzI kA sadvyaya karake 45 Agama suvarNAkSara meM likhavAye / 6) lallIga zrAvaka : guru bhagavaMta rAtri ke aMdhakAra meM bhI jJAnopAsanA kara sake, isa hetu, Apane upAzraya kI divAMloM meM camakate ratna jaDa diye the / 7) meDatA kI eka zrAvikA bahana ne tIna lAkha (3,00,000) zloka pramANa sAhitya svahasta se likhA / kahA~ yaha jJAnapremI aura kahA~ hama ? Aja taka hamane jJAna aura zAstra graMthoM kI jAdAtara upekSA hI kI hai, pariNAmataH hama jainoM kA sabase bar3A jJAna bhaMDAra hamAre bhArata meM na hote hue jarmanI meM hai / hamArI ghora upekSA ke kAraNa hI jarmanI vAsIoM ne hajAroM lAkhoM Agama graMtha curAe / kheda kI bAta to yaha hai, phira bhI hama jAgRta nahIM ho rahe hai / 84 Agama meM se Aja sirpha 45 Agama
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga graMtha hI upalabdha hai / agara hama saba aise hI udAsIna (suSupta) raheMge, to zAyada 45 meM se bhI aba kama hone meM derI nahI lagegI / nahI ! hama aisA haragIja hone nahI deMge / hama bhI hamAre mahApuruSoM kI taraha hamArI yaha dharohara tana-mana-dhana aura jIvana sarvasva arpaNa-samarpaNa karake bhI surakSita rakheMge / to, Aja se Apa bhI ina mahApuruSoM kI taraha sacce jJAna-premI bana jAo aura zAstroM meM apanA nAma amara banA do / kyA~, Apako patA hai ? jaise hamArI hAtha kI u~galIyA~ pA~ca hai, usI prakAra parameSThi-5, mahAna tIrtha-5, pratikramaNa -5, AcAra-5, mahAvrata- 5, iMdriya-5, zarIra-5, kalyANaka-5 aura jJAnake prakAra vaha bhI 5 hI hai / 10 1) matijJAna, 2) zrutajJAna, 3) avadhijJAna, 4) manaH paryavajJAna aura 5) kevalajJAna | vyAkhyA 1) matijJAna-pAcoM iMdriyoM aura mana dvArA padArtha / vastu kA jo jJAna hotA hai, use matijJAna kahate hai / matijJAna ke 28/32/340 bheda hai / 2) zrutajJAna-sunane se athavA paDhane likhane se jo jJAna prApta hotA hai, use zrutajJAna kahate hai / zrutajJAna ke 14/20 bheda hai| (yaha donoM jJAna saMsAra ke choTe-baDe pratyeka jIvamAtra ko alpa-a -adhika mAtrA meM hote hI hai / ) 3) avadhijJAna-iMdriyoM kI sAhAyatA / apekSA binA rUpI dravya padArtha kA maryAdApUrvaka jo jJAna hotA hai, use avadhijJAna kahate hai / isake 6 bheda hai / vizeSa- 24 tIrthaMkara bhagavAna ke kula milAkara (1,33,400) 1 lAkha, 33 hajAra aura cAra so avadhijJAnI munibhagavaMta the / 4) manaH paryavajJAna-DhAI dvIpa meM rahe hue saMjJI paMcendriya jIva ke manogata bhAva (mana ke vicAra) ko jAnane kA jo jJAna hotA hai, use manaH paryavajJAna kahate hai / isake 2 bheda hai / vizeSa-24 tIrthaMkara bhagavAna ke kula milAkara (1,44,591) 1 lAkha,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 11 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 44 hajAra aura 591 manaH paryavajJAnI muni bhagavaMta the / 5) kevalajJAna-loka- aloka meM rahe hue sabhI rUpI arUpI padArthoM kA eka hI sAtha trikAla (bhUta- bhAvi - vartamAna) jJAna hotA hai, use kevalajJAna kahate hai / isakA eka hI bheda hai / sabhI jJAnoM meM aMtima jJAna kevala jJAna hI zreSThatama hai / 8 karmo meM se jaba 4 ghAti karma- 1) jJAnAvaraNIya karma, 2) darzanAvaraNIya karma, 3) mohanIya karma aura 4) aMtarAya karma kA saMpUrNa sarvathA kSaya (nAza) hotA hai, tabhI kevalajJAna pragaTa hotA hai / kevala jJAna hone ke bAda hI hama mokSa meM jA sakate hai / AtmA kA utthAna karAnevAle pA~coM samyagjJAna ko hamArI akSaya anaMta vaMdanA... .! jJAnavardhaka sUcanAe - itanA avazya paDhe... kyA Apako jJAna nahIM caDhatA ? yAda nahIM rahatA ? saba kucha bhUla jAte ho ? bAra-bAra phela ho rahe ho ? buddhi ora tIkSNa evaM teja banAnI hai ? parikSAmeM acche aMka (mArkasa) se pAsa honA hai ? zAstra aura saddharma kA sAra prApta karanA hai ? to phira, Apako itane niyamoM kA pUrA pAlana karanA hI hogA / jisa taraha davAI ke sAtha parejI utanI hI jarurI hotI hai, vaise hI jJAna ArAdhanA evaM sarasvatI sAdhanA ke sAtha nimnalikhita niyamoM kA pAlana karane se hI jJAna-prApti honA saMbhava hai, varanA nahIM / niyamAvalI 1) sarasvatI mAtA ko prasanna karane hetU sarva prathama apane (mAtA) mammI ko khuza kareM / mAtA-pitA kI bAte jarura sune / unakA kabhI bhI apamAna na kareM / 2) mAtA-pitA evaM bujurgoM (apane se bar3oM) ko nitya namana kareM / 3) bar3oM ko kabhI bhI ulTA javAba na deve / 4) kabhI jhuTha na boleM evaM corI na kareM / 5) roja kama se kama eka ghaMTA mauna rakheM / 6) akSaravAle evaM pazu-pakSI aura mAnava ke citravAle kapaDe kabhI na pahaneM /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga (akSara lebala nikAlakara hI kapaDe pahaneM, varanA bhayaMkara pApa lagatA hai / ) 7) bhojana karate samaya mauna rakhe / jhuThe mu~ha se na boleM, na par3heM evaM na to likheM / (bolanA anivArya ho, to pAnI pI ke bole) 8) bhojana karate samaya T.V./V.D.O. na dekheM / (buddhi bhraSTa ho jAtI hai / vAstavikarityA T.V./V.D.O. dekhanA hI nahI hai / ) 9) bhojana kabhI jhuThA na choDeM tathA hamezA thAlI dhokara hI pIve / 10) nitya-navakArazI kA paccakkhAna kareM tathA rAtribhojana kA tyAga kareM / 11) prabhu pUjA evaM guruvaMdana avazya kare / (zIghratA se buddhi baDhatI hai / ) 12) (dIpAvalI meM) phaTAke na phoDe / (bhayaMkara pApa lagatA hai / ) 13) pena-pensila mukha meM, kAna meM na DAleM / 14) (dhArmika) pustaka raddI (pastI) meM na DAleM / 15) kabhI bhI apazabda na bole tathA gussA na kareM / 16) khAte-pIte-saMDAsa bAtharuma jAte, kAgaja, paise, ghaDIyAla, mobAIla, noTa-pena, pustaka vagaire jJAna ke sAdhana sAtha meM na rakheM / 17) kAgaja kI - DIza / glAsa / rumAla vagaire kA khAne meM upayoga na kareM / 18) kAgaja-pustaka-pothI- navakAravALI Adi jJAna ke sAdhana ko kabhI bhI na phekeM tathA unheM paira na lagAe / 12 19) 3 dina M. C. kA custa pAlana avazya kareM / zakya utanA mauna rakheM aura hA~...M.C. meM (aMtarAyameM) jJAna ke sAdhana, pepara, mAsika, paise, pena, phona vagaire ko sparza bhI na kareM / 20) pAThazAlA ke paMDitajI, skUla TIcarsa, Tyuzana TIcarsa kA apamAna kabhI na kareM / unakA ucita Adara-satkAra aura bahumAna karane se jJAna hamArI AtmA meM zIghrataH pariNamita hotA hai / 21) jJAna kI nitya ArAdhanA kreN| kama se kama eka gAthA (zloka) kaMThastha kareM / 22) jJAna-jJAnI evaM jJAnake sAdhanoM kA avazya bahumAna kareM / ina tInoM kI AzAtanA karanese bhayaMkara doSa / pApa lagatA hai, jisake prabhAvase hama totaDe-bobaDe, guMge-bahare, laMgaDe-pAMgaDe, rogISTa tathA maMda buddhivAle bana jAte hai / ataH hamezA sAvadhAna rahe /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 13 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga - Apako buddhi kyoM cAhie ? ma pRthvI para rahI huI sabhI jIva-sRSTi meM sabase buddhimAna prANI manuSya hai / manuSya ke do vibhAga hai-sajjana aura durjana / manuSya ko sajjana yA durjana usakI apanI buddhi banAtI hai / buddhi agara subuddhi hai to vaha varadAna hai / buddhi agara durbuddhi hai, to vaha abhizApa hai / jisa buddhi meM svArtha chalakatA hai vaha durbuddhi hai aura jisa buddhi meM paramArtha-paropakAra chalakatA hai vaha subuddhi hai | sabuddhi yukta manuSya hI sajjana kahalAtA hai aura durbuddhi yukta manuSya durjana... saMskRta meM baDA majedAra zloka haividyA vivAdAya dhanaM madAya, zaktiH pareSAM para-pIDanAya / khalasya sAdho viparIta metaja, jJAnAya-dAnAya ca rakSaNAya || durjana manuSya kI (buddhi) vidyA vivAda ke lie, saMpatti abhimAna ke lie tathA zakti (sattA) anya jIvoM ko pIDA dene ke lie hI hotI hai / jabaki, sajjana kI buddhi samyagjJAna evaM AtmavikAsa ke lie, saMpati dAna ke lie, evaM zakti (sattA) anya jIvoM kI rakSA evaM paropakAra ke lie hI hotI hai / Aja ke vartamAna jagata meM cAroM ora jo anAcAra-bhraSTAcAra-vyAbhicArahiMsAcAra kI jvAlAmukhI phailI hai, usakA mUla kAraNa mAtra ajJAnatA evaM durbuddhi hI hai / apane sukha evaM svArtha ke khAtira, manuSya kaunasA pApa nahi kara rahA yahI Azcarya hai| ___ bhale , Aja vijJAna bahota Age bar3ha rahA hai / lekina, vaha jJAna kisa kAma kA jisane mAtra pUre vizvameM vinAza aura tabAha macA diyA hai, du:kha aura azAMti kI Aga lagAI hai, mAnasika-Arthika-zArIrika-pArivArika-dhArmika bhAvanAoM ko bhArI nukasAna pahoMcAyA hai, 80% logoM kI nIMda harAma kara dI hai, prANI-prANI ke bIca divAla khaDI kara dI hai, aisA vinAzakArI jJAna bhalA kisa kAmakA ? tabhI to kisI ciMtaka ko likhanA paDA "yaha saca hai ki Aja vijJAna kA tuphAna AyA hai, kyoMki hara kadama-kadama para AdamI, AdamI se ghabarAyA hai| haMsI AtI hai yaha socakara, kyA karegA vaha cA~da para jAkara; jo isa dharati para bhI, rahanA sIkha na pAyA hai...?'' "kitanA badala gayA insAna" ko dekhakara aba yahI prArthanA kare-sabako 'sanmati' de bhagavAna...sabako 'sadgati de bhagavAna...
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI | 14 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga jJAnasAdha sAdhanA aura mudrA vika mudrA cikitsA kahate hai ki-jina pAMca tattvoM se yaha brahmAMDa banA hai, unhI pAMca tattvoM se apanA zarIra bhI banA hai / apanI pAMca uMgaliyA~ inhIM paMcatattvoM kA pratinidhItva karatI hai| uMgalI kA nAma tattva kA nAma Thumb aMguThA Fire-Sun agni . Index tarjanI Air-Wind vAyu Centre madhyamA Ether-Space AkAza Ring anAmikA Earth pRthvI Little kaniSThA Water jala hAtha meM se niraMtara vizeSa prakAra kI prANa urjA , vidyutazakti, ilekTrIka taraMga aura jIvana zakti nikalatI hai / vibhinna uMgaliyoM kI mudrAeM zarIra meM sthita cetana zakti keMdroM para rimoTa kaMTrola baTana samAna kArya karatI hai| | mudrA karane ke sAmAnya niyama ___ pA~ca tattvoM ke saMtulana se svAsthya banA rahatA hai / aMgUThe ke Toka para anya uMgali kA Toka rakhane se uMgalikA tattva baDhatA hai aura uMgali kA Toka aMguThe ke mUla para lagAne se vaha tattva ghaTatA hai| mudrA strI-puruSa, bAlaka-vRddha, rogI-nirogI koI bhI kara sakatA hai / mudrA donoM hAthoM se karanI cAhiye / bAye hAtha kI mudrA se zarIra ke dAhine bhAga ko aura dAhine hAtha kI mudrA se zarIra ke bAye bhAga ko lAbha hotA hai / mudrA karate vakta uMgaliyoM kA aMguThe ke sAtha sahaja sparza honA jarurI hai / aMguThe se halakA sahaja dabAva denA cAhiye, jabaki anya uMgaliyA~ sIdhI tathA eka dusare se juDI rahanI cAhiye / kisI kAraNavaza anya uMgaliyA~ sIdhI na raha sake, to ArAmadAyaka sthiti meM rakheM | dhIre dhIre bimArI haTake uMgaliyA~ sIdhI rahakara sahI mudrA ho sakatI hai /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga pUre dina meM mudrAyeM kama se kama 48 miniTa honI cAhiye / subaha zAma 15/15 miniTa mudrA kara sakate hai / dhyAnameM rahe ki bhojana ke bAda 30 miniTa taka mudrA na kI jAyeM / * 15 tathApi, zvAsa yA gaeNsa kI takalipha dUra karane hetu bhojana ke bAda vAyu mudrA kI jA sakatI hai| mudrAeM padmAsana, vajrAsana aura dhyAna daramyAna karane se adhika lAbhakArI hotI hai / padmAsana, vajrAsana karane meM koI dikkata ho, to anya koI bhI Asana meM kI jA sakatI hai / upAsanA yA sAdhanA meM vRddhi hetU jina mudrAoMkA prayoga karanA Avazyaka hai, ve maMtra - dizA-Asana tathA samaya ke dhyAna ke sAtha kI jAye, to adhika lAbhakArI hotI hai / mudrAoM se alaga alaga tattvoM meM parivartana, vighaTana, abhivyakti aura pratyAvartana hoke, tattvoM kA saMtulana ho jAtA hai, jisase svAsthya kA lAbha aura vRddhi hotI hai / prastAvanA cetana kA eka viziSTa guNa hai, jJAna / jJAna hI jIva aura nirjIva (ajIva) padArthoM ko pRthak karatA hai / jJAna kA vikAsa hI vyakti ko sAmAnya se viziSTa banA detA hai / jJAna ke upalabdhI ke nimna do sAdhana hai / 1. abhyAsa evaM jJAnAvaraNIya karmakSaya indriya tathA mana dvArA vikasita honevAle jJAna ko matijJAna kahate hai / vahI jJAna jaba anya logoM ko samajhane kI kSamatA rakhatA hai, taba zrutajJAna bana jAtA hai / smRti aura jJAna ko vikasita karane hetU jina mudrAoM kA prayoga kiyA jAtA hai, unhe jJAnamudrA yA cinmaya mudrA kahate hai / pariNAma 1. jJAna kA vikAsa hotA hai / 2. smaraNazakti kA vikAsa hotA hai / 3. svabhAva meM parivartana AtA hai / jiddIpana, gussAvRtti, asthiratA, krodha,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga tathA vyAkulatA kI manovRtti Adi kA nirAkaraNa hotA hai / 4. mana zAMta aura praphullita hotA hai / 5. ekAgratA baDhatI hai, kAryakSetra meM saphalatA kI prAptI hotI hai | 6. abhyAsa meM mana keMdribhUta hotA hai | 7. mastiSka ke snAyu zaktizAlI banate hai / 8. siradarda tathA anidrA kA roga dUra hotA hai| aMguThe ke upara kI jagaha picyuTarI graMthI keMdra hai / use dabAne se maitrI, karuNA, abhaya, sthiratA, RjutA vagaire zAMta bhAva pragaTa hone lagate hai / jJAnamudrA karake mastiSka para pIle raMga kA dhyAna japa karane se smRtI tathA jJAna kA vikAsa hotA hai / sAtha hI snAyu maMDala zaktizAlI banate jAte hai / usase adhyayana meM Alasa, taMdrA, nidrA vagaire se vAcaka aprabhAvita rahate hai / sAvadhAniyA~ jJAnavikAsa ke icchukoM ke liye tIvra khaTTA, caTapaTA , atiuSNa tathA ati zIta padArthoM kA sevana sarvathA varNya batAyA hai / pAnaparAga, supArI, guTakA , tamAkhu, i. vyasanoM ke sevana se bhI ve apane ko dUra hI rakheM / Tebala, kursI, pATa Adipara baiThakara paira ko anAvazyaka rItase hilAnA nahIM cAhiye / dusaroM kI niMdA, irSA tathA ghRNA se dUra raheM / jJAna kA ahaMkAra kabhI na kare / jJAnAvaraNIya karma ke kSaya hetu jJAna aura jJAniyoM kA Adara kareM, bahumAna kareM, unake prati sadA vinayabhAva rakheM / vidyArthI ke paMca lakSaNa kAkaceSTA baka dhyAnaM, zvAna nidrA tathaiva ca / alpAhArI gRhatyAgI, vidyArthI paMca lakSaNam / / 1) kauve kI taraha ceSTA karanA-yAni raTanA, 2) bagule jaisA dhyAna-ekAgra citta honA, 3) kutte jaisI gaharI nIMda, kiMtu thoDIsI AvAja meM uTha jAnA 4) kama khAnevAlA evaM 5) ghara se dura arthAt gurukula vAsa meM rahanevAlA-yaha pAMca vidyArthI ke lakSaNa hai| itanI zakti hameM denA mAtA ! manakA vizvAsa kamajora ho nA... hama cale neka raste meM lekina, bhulakara bhI koI bhula ho nA...
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 17 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga viziSTa lAbhadAyI mudrAe... Left 1. jJAnamudrA tarjanI ke Toka para aMguThe kA Toka lagAye , bAkI uMgaliyA sIdhI tathA eka dUsare se juDI rahanI cAhiye / * dAyA / dAhinA - Right 2. tattvajJAna mudrA : bAye hAthakI pRthvImudrA (aMguThA aura anAmikA ke Toka ko juDane se) aura dAhine hAtha kI jJAna mudrA karake donoM tarapha ke ghuTanoM para dono hAtha rakhane se tattvajJAna mudrA banatI hai | 3. abhayajJAna mudrA dono hAthoM kI jJAnamudrA karake khabhe (khaMdhe) ke AjubAju meM sidhI lAIna meM hathelI dikhe, aise hAtha sIdhA rakhane se yaha mudrA banatI hai | lAbha-isa mudrA se jJAnamudrA ke samasta lAbha ke sAtha hI nirbhayatA prApta hotI hai / mRtyu tathA anya prakAra ke Dara se mukta banate hai / 4. jJAna dhyAna mudrA donoM hAthoM se jJAna mudrA karake bAye hAtha ke hathelI para dAhinA hAtha rakheM / padmAsana yA sukhAsana karake nAbhI ke pAsa donoM hAtha rakhane se jJAna-dhyAna mudrA banatI hai | lAbha : jJAna mudrA ke samasta lAbhoM ke vyatirikta dhyAna meM pragatI ke liye sahAyaka / 5. jJAna vairAgya mudrA dAhinA hAtha jJAnamudrA meM hRdaya ke pAsa (AnaMdakeMdra-anAhata cakra) rakheM aura bAyA hAtha jJAnamudrA meM bAye ghuTane pe rakhane se jJAna vairAgya mudrA banatI hai / lAbha : jJAna mudrA ke samasta lAbhoM ke sAtha hI pApodaya ke kAraNa saMsAra meM rahate hue bhI vairAgI tathA niSpApa jIvana meM sAhAyaka banatI hai /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 18) zrI samyagajJAnopAsanA vibhAga yoga aura jnyaansaadhnaa| yogAsana : zarIra ke sukhapUrvaka sthitI ko Asana kahate hai / Asana kI pUrNa avasthA me pahuMcane aura vahA~ se vApisa Ane ke liye zarIra kI suyogya halana calana bahuta jarurI hai / pUrNa avasthA meM pahuMcakara kucha samaya ke liye sthira rahanA hI Asana hai / isa sthitI me zarIra, mana aura zvAsa kA sumela hotA hai| 'gheraMDa saMhitA ke anusAra jIvoM kI jitanI yonI, utane hI Asana ke prakAra yAne 84 lAkha prakAra hai / uname 84 Asana mahatva ke hai aura una meM bhI 32 AsanoM ko vizeSa batAye gaye hai| ina AsanoM kA tIna prakAra se vargIkaraNa kiyA gayA hai / 1. dhyAnAtmaka Asana. 2. saMvardhanAtmaka Asana aura 3. zithilI karaNAtmaka Asana 1. dhyAnAtmaka Asana baiThakara kiye jAte hai / iname riDha kI haDDI sIdhI rahatI hai, aura pairoM kI sthitI alaga alaga / padmAsana, siddhAsana, svastikAsana Adi dhyAnAtmaka Asana hai / 2. saMvardhanAtmaka Asana pavana muktAsana, bhujaMgAsana, parvatAsana, tADAsana, sarvAMgAsana ityAdI zarIra ke vividha sthitI ke saMvardhanAtmaka Asana hai| 3. zithilIkaraNAtmaka AsanoM me zavAsana yaha pramukha Asana hai| | prANAyAmaH prANa AyAma + (niyamana) = prANAyAma | zvAsa ke saMyama, (niyamana) se cittavRtti kA nirodha hotA hai / prANAyAma dvArA sthula rIti se zarIra para aura sukSma rIti se manapara prabhAva par3atA hai| prANAyAma karate samaya 1. zvAsa dhImA aura dIrgha leve / 2. zvAsa choDane me, zvAsa lene se dugunA samaya lage / 3. zvAsa lete vakta nAbhI ke nicalA bhAga bAhara na Ave |
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 19 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga prANAyama ke liye zurU me pUraka, recaka aura kuMbhaka kareM / nitya 3 se 6 mahine ke abhyAsa ke bAda AMtarakuMbhaka kiyA jA sakatA hai / loma-viloma, ujjayI, bhastrikA , zItalI aise prANAyAma ke aneka prakAra hai / vizeSa jAnakArI usake jJAtA se prApta kareM / jJAnasAdhanA yAne kyA ? sAdhanA kA artha hai kucha pAne kA prayatna / jJAnasAdhanA kA artha hai, jJAna prAptI karane hetU kiyA huA puruSArtha / jJAna do prakAra ke hote hai | vyavahArika jJAna aura AdhyAtmika jJAna / vyavahArika jJAna-jisa jJAna dvArA buddhi, pasaMdagI, caturAI Adi vikAsa hotI hai, vaha hai vyavahArika jJAna / AdhyAtmika jJAna-AtmA aura karma kA sambandha jAnanA, jIva-ajIva kA bheda Adi jAnakara pUrNatA meM pahuMcane (mokSaprAptI) madada rUpa hone vAlA jJAna hai, adhyAtmika jJAna / jJAnasAdhanA hetU jarUrata hai, svastha zarIra aura mana / 'zarIra mAdyaM khalu dhrmsaadhnm| cuMkI , zarIra hI dharmasAdhanA kA sAdhana hai, Arogyamaya zarIra honA atyaMta jarurI hai / sAtha sAtha mana kI zuddhatA aura nirmalatA jJAna prApti ke lie atyaMta sAhAyaka banatI hai / yogadvArA tana mana kI taMdurUstI haTayoga ke Asana, prANAyama, mudrA, SakriyA aura aSTAMga yogarAjayoga ke yama, niyamAdi aMga, tana-mana ke durustI aura saMtulana me bahuta hI lAbhadAyaka hai / AsanoM ke abhyAsa se zarIra kI saMpUrNa nirogItA aura prANAyama dvArA mana kI ekAgratA prApta kI jA sakatI hai / zarIra me jo 9 prakArakI vividha praNAlIyA hai, unakA kArya vyavasthita ho aura praNAliyo meM aMtastha saMtulanaM ho, to koI bhI prakAra kA roga hone kI saMbhAvanA hI nahI rahatI / yoga se ina praNAliyoMkA saMcAlana khuba vyavasthita evaM sarala ho sakatA hai aura hara sAdhanA siddhi meM rupAMtarita ho sakatI hai /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 20 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga grahaNazIla vyaktitva kaise banAe ? vRkSa lagAnA ho aura phala prApta karanA ho, to jamIna khodakara usameM se kaMkara haTAne paDate hai, khAda DAlanA paDatA hai, bIja bonA paDatA hai pAnI denA paDatA hai, tathA anya Avazyaka surakSAoM kA prabandha karanA paDatA hai / to hI vRkSa kA baDA honA tathA phala prApta honA saMbhava hai / koI bar3A aura suMdara bhavana banAnA ho, to bhI bhavana kA nakSA banAnA paDatA hai, jamIna samatala banAnI paDatI hai, nakSAnusAra nIva kI rekhAyeM jamInapara khiMcanI paDatI hai, pAyA khodanA paDatA hai, Avazyaka sAmagrI juTAnI paDatI hai, kaoNnTrekTara ko kAma sauMpanA paDatA hai, iMjinIyara-ArkiTekTa ke nirdeSAnusAra retI, simeMTa, sTIla Adi upayoga meM lAne paDate hai / sahI tarIke se divAreM khaDI karanI paDatI hai, plaoNsTara saphAIse karanA paDatA hai, simeMTa-kA~kreTa kAma hone ke bAda nirdhArita kAla taka pAnI denA paDatA hai, pharza kI tarapha dhyAna denA paDatA hai| raMga denA paDatA hai, to hI sahI bhavana bana sakatA hai / vidyArthIoM ko pena, pustaka, noTabuka dene para bhI, una ko acchI Tyuzana lagAne para bhI khUba likhane-paDhane ko kahane para bhI, gRhapATha dete hue bhI tathA anya aneka kozize karane para bhI apekSita pariNAma Ate nahIM / usakA artha hI yaha hai ki itanA sabakucha karane para bhI kucha mahattva kA nizcita hI kama par3atA hai, aura vaha hai grahaNazIlatA (Catch up power...) , * jisa prakAra calane ke lie paira meM zakti honA jarurI hai, khAne ke lie bhUkha lagI honI cAhiye, sonA ho to, niMda AnI cAhie, yAda rakhane ke liye tIvra smaraNa zakti cAhiye, vaise hI paDhane ke lie samagra vyaktimatva grahaNazIla honA cAhiye / isake lie zArIrika, prANika, mAnasika, bauddhika, Atmika aisI sajjatA prApta karane kI jarurata hotI hai / 1. zArIrika 1. abhyAsa karate samaya sIdhA baiThanA cAhiye / jhukakara baiThane se rIDha kI haDDI kI sthitI TeDhI hotI hai, usase zarIra aura buddhi donoM ko nukasAna pahuMcatA hai / sira jhukAkara likhane se bhI nukasAna pahuMcatA hai / ataH jaba
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga jamIna upara baiThakara abhyAsa karanA ho, to suyogya uMcAI kA Tebala sAmane rakhakara usa pe noTabuka rakhakara likhe athavA pustaka rakhakara paDhe / * paira laTakA kara baiThane ke badale pAlakhI purakara (palAThI mArakara arthAt sukhAsana meM) baiThe / isa se kamara ke upara ke avayavoM ko jAdA khUna tathA prANika zakti kA puravaThA (Supply) hotA hai, jo grahaNa zakti baDhAne meM atyaMta sAhayyakArI hotA hai / 21 * baiThane ke lie ArAmadAyI Asana kA honA jarurI hai| (sUtI athavA ) unI Asana upayoga meM lAve, ThaMDe jamIna para kabhI bhI nahIM baiThanA cAhiye / * bUTa, moje (saoNksa) pahanakara kabhI bhI paDhAI na kare / pavitratA evaM Arogya kI draSTi se bhI vaha ayogya hai / bhArata jaise garama pradeza meM bUTa-moje pahananA ucita nahIM hai, usase paira tala ko khulI havA milane meM avarodha bhI hotA haiM / * ghuTane, kamara aura khaMdhe para anaisargika bhAra na Ae, isa prakAra khaDe rahane kI Adata rakhanI cAhiye / uttara dene ke lie jaba khar3A honA paDatA hai, taba donoM hAtha piche eka dUsare meM guMthe hue yA Age eka dUsare meM guMthe hue athavA bAjU meM sIdhe rakhe | anya kisI bhI prakAra se rakhanA ucita nahIM hai / * sIdhe khaDe rahakara sAmane dekhakara bolane kI Adata zAririka tathA bauddhika Arogya meM sudhAra lAtI hai| isase AtmavizvAsa jAgRta hotA hai, tathA prabhAva baDhatA hai / muha pe oDhakara athavA gaMde kapar3oM meM nahI sonA cAhiye / * ThaMDa ke dinoM meM unI evaM garamI ke dinoM meM sUtI kapaDe pahanane cAhiye / zarIra sikuDa ke, jeba me hAtha DAlakara, khaMdhe Age jhukAkara calanA nahIM cAhie / 2. sone, baiThane, khaDe rahane ke Adata ke sAtha sAtha Arogya kI tarapha bhI dhyAna rakhanA cAhiye / vidyArthI kA peTa sApha honA cAhiye, unheM kabja nahI honA cAhiye, jaldI sone kI aura jaldI uThane kI Adata honI cAhiye / unheM pUrNa tathA zAMta niMda milanI cAhiye / vidyArthIoM ko zuddha ghI, dUdha, phala, kama masAlevAlA khurAka jarurI hotA hai / isase sAttvika pravRtti
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 mA~ sarasvatI ... zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga meM baDhotarI AtI rahegI / zarIra-bala meM vRddhi hogI aura Arogya banA rahegA / zarIra ke sAtha mAnasika aura bauddhika Arogya meM sudhAra AegA / 3. klAsaruma meM baiThate vakta pUrva dizAmeM muha hove, zuddha havA kA AvAgamana raheM, dhUpa na Ave, paDhate vakta pustaka para chAyA na paDe, pavana ke sAtha dhUla na Ave, blaeNkaborDa najara ke stara ke upara na hove, pharza jAdA ThaMDA na hove / ina saba bAtoM kA zarIra aura mana ke svAsthya se gaharA saMbaMdha hai | ina saba bAtoM kI anukulatA abhyAsa meM pragatikAraka hotI hai | 2. prANika prANazakti ke kAraNa zarIra, mana aura buddhi kI kArya kSamatA meM baDhottarI hotI hai / jinakI prANazakti durbala hotI hai, unameM bauddhika sAhasa kA abhAva rahatA hai / aise vidyArthI adhurI paDhAI karate hai yA nApAsa ho jAte hai / acche guNa pAne kI unhe koI mahattvAkAMkSA nahI hotI, pAsa hone kA bhI AtmavizvAsa nahI hotA / 'e.TI.ke.TI.' nakala karane kI unako zarma nahIM lgtii| Tyuzana, gAIDa, gRhapATha Adi unake upayoga meM nahI AtA | aise logoM kI prANika zakti baDhAne ke bar3e hI AsAna tarIke hai / ve isa prakAra 1. unheM AkarSaka, acche aura sUtI kapaDe pahanAve / 2. unakA nAka tathA zvasana mArga sadA svaccha rakheM / 3. nAka se hI zvAsa lete hai, isa pe dhyAna rakheM / 4. ve mAthA Dhakakara na sove, isapara dhyAna rakheM / 5. isake bAda dIrgha zvAsa lene kA (Deep Breathing) ve abhyAsa karate hai, yaha dekheM / 6. chAtI sidhI rakhakara baiThe, isa kA dhyAna rakheM / 7. hararoja 'OM' kA jora se uccAra kA abhyAsa karAveM / 8. ho sake to tAnapurA ke svara meM dIrgha samaya taka 'OM' kAra kA dRDha uccAraNa karAveM / 9. prANAyama kA yogya prakAra kA abhyAsa bahuta hI lAbhadAyaka hotA hai / ina se prANika zakti kA vikAsa hokara grahaNazIlatA bar3hatI jAtI hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 mA~ sarasvatI 23 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 3. mAnasika 1. grahaNazIlatA meM mana kA sahabhAga bahuta hI vizeSatA rakhatA hai / mana kI anukulatA se anya sabhI pratikulatAe gauNa bana jAtI hai / abhyAsa meM mana hI na hove, to sarva anya mehanata niSphala hai / isake lie pAlaka tathA zikSakoM ne saba mumakina prayatna karane cAhie / vidyArthIoM ke lie eka subhASita haisukhArthI cet, tyajet vidyA, vidyArthI cet tyajyet sukham / sukhArthinaH kuto vidyA, vidyArthInaH kuto sukham / / arthAt : sukha kI icchA ho, to vidyA kI icchA choDa denI cAhie, vidyA kI icchA ho to sukha kI icchA choDa denI cAhie, kAraNa ki vidyArthI ko sukha aura sukhArthI ko vidyA kahA~ se milegI ? * paDhane ke lie kaThora parizrama kA koI paryAya nahIM hai | jJAna sahajatA se nahIM, kaDI sAdhanA se prApta hotA hai / vidyA prApti ke liye saMyama, sAdagI, sAdhanA evaM parizrama kI AvazyakatA hotI hai / jisakI yaha karane kI taiyArI hai, vahI paDha sakatA hai, paDhA sakatA hai | * Aja kA zikSaNa-tantra vidyArthI ko vidyArthI nahIM, apitu parIkSArthI mAnatA hai aura parIkSA meM uttIrNa hone ke eka mAtra dhyeya ko apanA lakSya banA dete hai / ve tantra, vidyA prApta hetu kucha bhI upayogI nahIM paDate / apanI saMtAna ko vidyArthI banAnA ho, to unheM vidyA prApta karane kI preraNA hame hI denI hogI / sAdagI, saMyama, parizrama ko AbhUSaNa mAnanA hogaa| to jarurI hai, vidyArthI ko bAlaka nahIM, apitu vidyArthI hI mAnane kI / 2. Ajakala vidyAryoM meM manobala, ekAgratA, zAMti kA abhAva hai / pUre varSa meM hararoja solaha ghaMTe abhyAsa kI , na vo kalpanA kara sakate, na sAla meM sau pustaka paDhane kI / 'maukhika' tathA 'riTana' parIkSA ke vakta, ve apanA AtmavizvAsa kho baiThate hai| unameM vicAroM kI na to spaSTatA hotI hai, na hI abhivyakti kI kSamatA / unake mana meM apane svayaM prati cIDa bhI hotI hai aura zarama bhI / * isake liye ghara meM tathA vidyAlaya meM zAMta vAtAvaraNa kI jarurata
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga hai / isake liye halke svara meM bolanA, Tepa, TI. vhI. baMda rakhanA, daravAje khiDakiyA~ baMda karate vakta dhIrese baMda karanA, khursI Adi karkaza AvAja karate na ghasITaNA, cappala Adi kA phaTa-phaTa AvAja na karanA Adi tarapha dhyAna denA jarurI hai / * TI.vI. upara ke citrahAra jaise kAryakrama vidyArthIoM ke liye bahuta hI khataranAka hote hai / mAtA-pitA isa bAre meM avazya dhyAna rakhe / 24 * sadA sAtvika AhAra grahaNa kare / tale hue athavA masAledAra padArthoM para roka lagAve / vidyArthIoM kI ekAgratA TikI rahane ke lie kapaDA, gahenA aura khAne pIne kA AkarSana kama karanA cAhie / zikSaka tathA mAtApitA milake maujazoka aura phaeNzana ko maryAdA meM rakhane kI use preraNA deve / * preraNAdAyI prasaMga, mahApuruSoM ke caritra Adi manobala baDhAne meM sAhAyyaka banate hai | sadaguNoM kI preraNA, jIvana kA koI lakSya rakhanA, ye manobala baDhAne ke AlaMbana ho sakate hai / 3. mana ko anukula banAne kA sarala saccA upAya hai, yogAbhyAsa | kSamatA ke anusAra bacapana meM hI yogAbhyAsa sIkhanA, mana kA vikAsa karatA hai / 4. bauddhikaH buddhi hI to zikSA kA, jJAna kA dhAma hai / usake binA paDhA hI nahI jA sakatA / grahaNazIlatA banAne ke lie kucha mUlabhUta bAte samajhane kI AvazyakatA hai / 1. vidyArthyo kA daptara kA bojA tathA 'majurI' kama karanI cAhie / 'sva' adhyayana jarurI hai / choTe-baDe vidyArthI khuda hI abhyAsa kareM, usameM bar3e loga sAhAyya kareM / lesana taiyAra karake denevAlI mammI tathA parikSA meM pAsa karane ke lie prayatna karanevAle pappA usa bAlaka ke sabase bar3e duzmana hai / jaba taka vidyArthI svayaM apane buddhi kA upayoga nahIM karegA, usakI buddhi grahaNazIla nahIM bana sakegI / 2. abhyAsa krama ke bAhara kI bahuta sArI yogya pustakoM kA vAMcana buddhi ko paripakva, vizAla tathA sUkSma banAtI hai / bhavana jitanA uMcA bAMdhanA hotA hai, utanA usakA pAyA gaharA tathA majabUta stara para lenA cAhiye aura
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga kSetraphala bhI adhika / usI prakAra jJAna baDhAne ke lie vAcana kA vistAra bhI baDhAnA hogA / Ajakala kI amerikI saMskRti 'yuja NDa thro' phekU saMskRti hameM nahIM apanAnI hai / phekU sAhitya me se kevala manoraMjana prApta ho sakatA / hai, saccA jJAna nahIM / hara ghara meM susaMskAra-vardhaka pustakAlaya honA cAhie aura vidyArthI usakA sadasya bananA cAhie / 25 3 . mAtra lekhana vAcana taka hI paDhane kI pravRtti sImita na kI jAya / zarIra aura mastaka donoM hI kriyAzIla baneM, to hI grahaNa zakti bar3ha sakatI hai / noTsa, gAIDa meM yA pustaka meM dekhakara likhanA yaha vyartha kriyA hai / gRhapATha meM dene yogya kArya, jisase grahaNazIlatA baDha sakatI hai1) sIdhI lAIna khiMcanA 2) suMdara akSara meM suvAkya likhanA 3) zloka kI hastalikhita prata banAnA 4) rAste meM AnevAlI dasa dukAnoM ke borDa kI bhASAzuddhi tapAsanA 5) dasa dukAnoM meM jAkara vividha vastuoM ke bhAva pUchanA aura usakI tulanA karanA 6) gAva meM Ae hue maMdiroM kI jAnakArI tathA itihAsa likhanA 7) gAva ke cAroM sImAoM para kyA kyA AyA hai, vaha jAnanA tathA usakI noMda karanA 8) gAva kA vistAra - mApanA 9) roja ke kamAlakimAna tApamAna kI jAnakArI prApta karanA tathA usakI noMda karanA 10) gAva meM Aye hue jhopaDe, kaunase kSetra meM, usame kI lokasaMkhyA i. bAre meM sarvekSaNa karanA 11) gAva ke nAkAbaMdI kI yojanA banAyeM 12) gAva ke logoM kA sarvekSaNa karanA tathA zikSaNa, vyavasAya, sAkSara nirakSara, strI-puruSa, bAlaka Adi meM vargIkaraNa karanA 13) zramadAna tathA sevAkArya ke prakalpoM kI yojanA banAnA tathA stara anusAra vidyArthyo ko kArya sopanA vgere...| 4. dhyAna karane se ekAgratA tathA AMtara preraNA prApta hotI hai| dhyAna yaha jIvana kA aMga bane, aisA prayatna ghara tathA vidyAlaya meM honA caahie| AMtara preraNA se kitanI hI kaThINa bAteM sahaja-sarala bana jAtI hai| isake liye paramAtmA prati apAra vizvAsa baDoMkA mArgadarzana tathA svayaM kA prayatna cAhie / * klAsa ruma ho athavA ghara, vidyArthI ko popaTa, majUra yA to yantra mAnava banAne ke badale jItA-jAgatA, utsAhapUrNa, kalpanAzIla, uchalatAkUdatA manuSya banAne se hI vaha adhika acchI paDhAI kara sakatA hai /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 26 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga |5. Atmika paDhane ke pravRtti ko zuSka aura vyavasAyika na banAIye / jJAna prApti kA saccA sambandha to AtmA se hai | Atma prakAza paDate hI koI bhI jJAna, anubhava jJAna bana jAtA hai / isaliye dhyAna rakheM / 1. zikSaka aura vidyArthIoM kA sambandhaM bhautika nahI , Atmika honA cAhie / vidyArthI ko pUtravat mAnakara apane ko 'mAstara' mA~ kA stara banAkara prema se mA~ kI lAganI se jJAna dene se zikSaka aura vidyArthI meM ekarasatA nirmANa hotI hai aura jaise dIpa se dIpa pragaTatA hai, vaise hI zikSaka ke aMtaHkaraNa meM rahA huA jJAna, vidyArthI ke aMtaHkaraNa meM pragaTa ho jAtA hai| paDhAI se pUrva aisA sambandha nirmANa karanA nizcita hI lAbhadAyaka hotA hai | 2. prasanna vAtAvaraNa nirmitI ke sAtha sAtha prasanna rahane kI salAha vidyArthI ko denI cAhie / hararoja mAra DATa kara, daMDa karake yA anya koI sajA karake unheM paDhAyA nahIM jA sakatA / udAtta tathA anya kI bhalAI karane kA lakSya rakhakara prasanna rahA jA sakatA hai| acche kArya, uttama vicAra, udAtta lakSya se prasannatA AtI hai aura prasannatA tathA prema se grahaNazIlatA baDhatI hai| 3. apanA svayaM kA jIvana Atma-mokSa-jagata hitArtha hai, aisI anubhUtI unheM karAnI cAhie / saba ke sAtha acche sambandha, prakRti prati sneha, saba ke kalyANa kI.kAmanA rakhanA yaha unake apane svayaM ke vikAsa ke sAdhana hai / dIna dukhiyoM kA duHkha dUra karane kI tatparatA, dezabhakti kA bhAva , sabake prati maitrI, pramoda, karuNA tathA mAdhyastha bhAva rakhane se vyaktimatva saMvedanazIla banatA jAtA hai / jJAna prApti ke lie saMvedanazIlatA bahuta jarurI hai / * sevA karane meM hRdayapUrvaka bhAga lenevAle vidyArthI, zikSaNa prati bhaktibhAva kA anubhava karate hai, acche kAmoM se AnaMdita hone se Apa hI Apa jJAna prApti ho jAtI hai / vAsanA meM rasa lenA, susta honA, svArthI honA yaha aMdhakAra hai| prema, prasannatA tathA saMvedanazIlatA kA sUrya ugane se hI aMdhakAra kA lopa hotA hai| ajJAna rupI aMdhakAra kA lopa karanA yahI sarasvatI sAdhanA hai| sacce artha meM vidyArthI banie, usI meM deza tathA duniyA evaM AtmA kI bhAvI unnatI kA rahasya chipA huA hai / sA vidyA yA vimuktae...!!!
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 27 samyagjJAna kI viziSTa ArAdhanA jJAna prApti ke zreSTha upAya 1) jJAna kI stuti bolakara, pratidina2) 5-logassa ( 20- navakAra) kA kAusagga kareM / 3) jJAnake samakSa 5/51 khamAsamaNe deve / 3) 'OM hrI~ namo nANassa' kI 5/20 mAlA avazya gine / samyagjJAna kI stuti dhArmika pustaka / pothI sApaDe (sTa~Da) ke upara rakhakara usake samakSa yaha stuti bole 4) zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga prati mAsa ke zukla paMcamI ke dina upavAsa / ekAsaNAdi tapa karake 51 logassa ( 204 navakAra) kA kAusagga, 51 khamAsamaNe aura 'OM hrI~ namo nANassa' isa maMtra kI 20 mAlA japane se zIghratA se jJAna kI prApti hotI haiM / 1) NivvANa magge vara jANa kappaM, paNAsiyAsesa kuvAi dappaM, mayaM jiNANaM saraNaM buhANaM, NamAmi NiccaM ti jaga pahANaM // 2) bodhA gAdhaM supada padavI nIra pUrA bhirAmaM, jIvA'' hiMsA virala laharI saMgamA ' gAha deham / cUlA velaM gurugama maNi saMkulaM dUra pAraM, sAraM vIrAgama jalanidhiM sAdaraM sAdhu seve // arhad vaktra prasUtaM gaNadhara racitaM dvAdazAMgaM vizAlaM, citraM bahvartha yuktaM munigaNa vRSabhai rdhAritaM buddhi madbhiH, dvAra bhUtaM vrata caraNa phalaM jJeya bhAva pradIpaM, bhaktyA nityaM prapadye zruta maha makhilaM sarva lokaika sAram // jina jojana bhumi, vANIno vistAra prabhu artha prakAze, racanA gaNadhara sAra / so Agama suNatAM, chedI je gati cAra jina vacana vakhANI, lahIye bhavano pAra / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 28 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga kAusagga kaise kareM ? stuti bolane ke bAda khamAsamaNA dekara prathama iriyAvahisUtra kA pATha bole / iriyAvahi-tassautari annattha-1 logassa (cAra navakAra) kA kAusagga kareM phira kAusagga pAra ke pragaTa logassa bole / logassa bolakara phira khamAsamaNA deve | icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiAe matthaeNa vaMdAmi / icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! zrI samyagajJAna ArAdhanArthe kAusagga karUM ? icchaM... zrI samyagjJAna ArAdhanArthe karemi kAusaggaM... vaMdanavatti Ae, pUaNavattiAe sakkAravattiAe sammANavattiAe bohilAmavattiAe niruvasagavattiAe saddhA mehAe ghiIe dhAraNAe aNuppehAe vaDDamANIe ThAmi kAussaggaM / annattha usasieNaM, nIsasieNaM, khAsieNaM, chIeNaM, jaMbhAieNaM, uDDaNaM, vAyanisaggeNaM, bhamalie, pittamucchAe, suhumehiM aMga saMcAlehiM, suhamehiM khela saMcAlehiM, suhumehIM diTThi saMcAlehiM, evamAiehiM AgArehiM, abhaggo avirAhio, hujja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAremi tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi [5 yA 51 logassa kA kAusagga kareM (athavA logassa na Aye to - 20 yA 204 navakAra kA kAusagga kare ) / ] kAusagga pUrNa hone ke bAda hAtha jor3a ke sirpha 'namo arihaMtANaM' kahakara phira pragaTa logassa kahanA - logassa ujjo agare, dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissaM, cauvIsaMpi kevalI // 1 // usabhamajiaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaiM ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca pupphadaMtaM, sIala - sijjaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNataM ca jiNaM, dhammaM saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthuM araM ca malliM, vaMde munisuvvayaM nami jiNaM ca / vaMdAmi ridvanemiM, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga evaM mae abhithuA, viya-raya-malA pahINa jrmrnnaa| cauvIsaMpi jiNavarA, titthayarA me pasIyaMtu ||5|| kittiya vaMdiya mahiyA, je e logassa uttamA siddhA / Arugga bohilAbhaM , samAhi-vara-muttamaM diMtu // 6 // caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiyaM payAsayarA sAgara-vara-gaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disaMtu ||7|| (aMtameM 1 khamAsamaNa denA) (kAusagga vidhi saMpUrNa) -zruta jJAna vaMdanA 1) zrutajJAna ne sthApita kare te arhato ne vaMdanA zrutajJAna ne hRdaye dhare te gaNadharone vaMdanA zrutajJAna ne le vArase, de vArase tasa vaMdanA zrutajJAnane karI vaMdanA, karuM pApanI nikaMdanA. 2) je zuddha kevalajJAna che, tasa sUrya sama sanmAna che, . vaLI tasa hayAtI na hoya to, suyanANa dIpa samAna che, sva-para prakAzaka jeha che, zraddhA taNu sopAna che... zruta0 3) zruta prANa che zruta trANa che, prabhuvara prati je prayANa che, mugati taNA patha ne kahe, te bhomiyo suyanANa che, zruta AMkha cha zruta pAMkha che, vaLI sukha rayaNanI khANa che...zruta0 4) jina-vayaNa ne je lakhAvaze, te durgati pAme nahi, muMgApaNuM, vaLI jaDapaNu ne aMdhatAM Ave nahi, jina-zAstra ne je lakhAvaze, te buddhi hIna bane nahi... zruta0 5) zrutajJAna jagadAdhAra che, zrutajJAna rakSaNahAra che, zruta zAstra che, zruta zastra che, vaLI jina vacana AkAra cha, caitanya ne jAgRta kare, te tehavo camakAra che... zruta0
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga samyagajJAnake 5 khamAsamaNe. 1) samakita zraddhAvaMtane, upanyo jJAna prakAza, praNamuM padakaja tehanA, bhAva dharI ullAsa, OM hrI~ zrI matijJAnAya namo namaH / icchAmi khamA0 2) pavayaNa zruta siddhAMta e, Agama-samaya vakhANa, pUjo bahuvidha rAgathI, caraNa kamala citta ANa. OM hrI~ zrI zrutajJAnAya namo namaH / icchAmi khamA0 3) upanyo avadhijJAnano, guNa jehane avikAra, vaMdanA tehane mAharI, zvAsamAMhe so vAra, OM hrI~ zrI avadhijJAnAya namo namaH / icchAmi khamA0 4) e guNa jehane upanyo, sarva viratI guNa ThANa, praNamuM hitathI tehanA, caraNa kamala citta ANa. OM hrI~ zrI manaH paryavajJAnAya namo namaH / icchAmi khamA0 5) parama jyoti pAvana karaNa, paramAtama paradhAna, kevalajJAna pUjA karI, pAmo kevalajJAna. OM hrI~ zrI kevalajJAnAya namo namaH / icchAmi khamA0 ___ (jJAna ke utkRSTa 51-khamAsamaNe dete yahI dohe bole) arthAt : 1) matijJAna ke 28 bheda hone se 28 khamA0 2) zrutajJAna ke 14 bheda hone se 14 khamA0 3) avadhijJAna ke 6 bheda hone se 6 khamA0 4) manaHparyavajJAna ke 2 bheda hone se 2 khamA0 5) kevalajJAna ke 1 bheda hone se 1 khamA0 kula milAkara jJAna ke 51 bheda hone se 51 khamA0 dene cAhie...
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 31 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga ||shrii samyagjJAna ke 51 khamAsamaNe // * jJAnAvaraNIya je karma che, kSaya upazama tasa thAya re, to hue ehija AtamA, jJAna abodhatA jAya re, vIra0... (yaha duhA evaM nIce kA pada bolakara khamAsamaNa denA / ) 1. zrI sparzendriya vyaMjanAvagraha matijJAnAya namo namaH / 2. zrI rasanendriya vyaMjanAvagraha matijJAnAya namo namaH / 3. zrI ghrANendriya vyaMjanAvagraha matijJAnAya namo namaH / 4. zrI zrotrendriya vyaMjanAvagraha matijJAnAya namo namaH / 5. zrI sparzendriya arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 6. zrI rasanendriya arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 7. zrI ghrANendriya arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 8. zrI cakSurindriya arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 9. zrI zrotrendriya arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 10. zrI mano arthAvagraha matijJAnAya namo namaH / 11. zrI sparzendriya ihA matijJAnAya namo namaH / 12. zrI rasanendriya ihA matijJAnAya namo namaH | 13. zrI ghrANendriya ihA matijJAnAya namo namaH | 14. zrI cakSurindriya ihA matijJAnAya namo namaH / 15. zrI zrotrendriya ihA matijJAnAya namo namaH / .. 16. zrI mana ihA matijJAnAya namo namaH / 17. zrI sparzendriya apAya matijJAnAya namo namaH / 18. zrI rasanendriya apAya matijJAnAya namo namaH / 19. zrI ghrANendriya apAya matijJAnAya namo namaH / 20. zrI cakSurindriya apAya matijJAnAya namo namaH / 21. zrI zrotrendriya apAya matijJAnAya namo namaH / 22. zrI mano apAya matijJAnAya namo namaH / 23. zrI sparzendriya dhAraNA matijJAnAya namo namaH /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 24. zrI rasanendriya dhAraNA matijJAnAya namo namaH / 25. zrI ghrANendriya dhAraNA matijJAnAya namo namaH / 26. zrI cakSurindriya dhAraNA matijJAnAya namo namaH / 27. zrI zrotrendriya dhAraNA matijJAnAya namo namaH / 28. zrI mano dhAraNA matijJAnAya namo namaH / 29. zrI akSara zrutajJAnAya namo namaH | 30. zrI anakSara zrutajJAnAya namo namaH / 31. zrI saMjJi zrutajJAnAya namo namaH / 32. zrI asaMjJi zrutajJAnAya namo namaH / 33. zrI samyak zrutajJAnAya namo namaH / 34. zrI mithyA zrutajJAnAya namo namaH / 35. zrI sAdi zrutajJAnAya namo namaH / 36. zrI anAdi zrutajJAnAya namo namaH / 37. zrI saparyavasita zrutajJAnAya namo namaH / 38. zrI aparyavasita zrutajJAnAya namo namaH / 39. zrI gamika zrutajJAnAya namo namaH / 40. zrI agamika zrutajJAnAya namo namaH / 41. zrI aMgapraviSTa zrutajJAnAya namo namaH / 42. zrI anaMgapraviSTa zrutajJAnAya namo namaH / 43. zrI anugAmI avadhijJAnAya namo namaH / 44. zrI ananugAmI avadhijJAnAya namo namaH / 45. zrI vardhamAna avadhijJAnAya namo namaH / 46. zrI hIyamAna avadhijJAnAya namo namaH / 47. zrI pratipAti avadhijJAnAya namo namaH / 48. zrI apratipAti avadhijJAnAya namo namaH / 49. zrI Rjumati manaHparyavajJAnAya namo namaH / 50. zrI vipulamati manaHparyavajJAnAya namo namaH / - 51. zrI lokAloka prakAzaka kevalajJAnAya namo namaH
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 14 pUrva ko vaMdanA..., zrI utpAda pUrvAya namo namaH / zrI agrAyaNI pUrvAya namo namaH / zrI vIrya-pravAda pUrvAya namo namaH / 4) zrI asti-pravAda pUrvAya namo namaH | 5) zrI jJAna-pravAda pUrvAya namo namaH / 6) zrI satya-pravAda pUrvAya namo namaH / 7) zrI Atma-pravAda pUrvAya namo namaH | 8) zrI karma-pravAda pUrvAya namo namaH / 9) zrI pratyAkhyAna-pravAda pUrvAya namo namaH / 10) zrI vidyA-pravAda pUrvAya namo namaH / 11) zrI kalyANa-pravAda pUrvAya namo namaH / 12) zrI prANavAya-pravAda pUrvAya namo namaH / 13) zrI kriyA-pravAda pUrvAya namo namaH / 14) zrI loka-biMdusAra pUrvAya namo namaH / isa taraha 14-pUrvoko nitya vaMdana karo aura zakya ho to 14 khamAsamaNe do / 14 pUrva zAstra kI viziSTatA... ina 14 pUrvo kI racanA, tIrthaMkara bhagavAna ke mUkhya ziSya jinheM gaNadhara (gaNeza) kahA~ jAtA hai ve hI karate hai / kula milAkara (devakuru-utara karu kSetrake) 16 hajAra 383 hAthI ke vajana jitanI sukI syAhI (Ink) ikaTThI karanA / phira usameM pAnI DAlanA / aba itanI syAhI se jitane zAstra likhe jAye use 14 pUrva kahate hai| | bAra-bAra namana ho isa adbhUta-anamola samyagjJAna ke khajAne ko... |
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 34 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga mUla zloka (prAyaH) 2664 2100 45 Agama ko vaMdanA... 1) zrI AcArAMga sUtrAya namo namaH / 2) zrI sUtra - kRtAMga sUtrAya namo namaH / 3) zrI ThANAMga sUtrAya namo namaH / 4) zrI samavAyAMga sUtrAya namo namaH / 5) zrI bhagavatI sUtrAya namo namaH / 6) zrI jJAtA-dharmakathAMga sUtrAya namo namaH / 7) zrI upAsaka dazAMga sUtrAya namo namaH / 8) zrI aMtakRta-dazAMga sUtrAya namo namaH / 9) zrI anuttaro - papAtika sUtrAya namo namaH / 10) zrI prazna-vyAkaraNa sUtrAya namo namaH / 11) zrI vipAka sUtrAya namo namaH / 12) zrI aupapAtika sUtrAya namo namaH / 13) zrI rAja-praznIya sUtrAya namo namaH / 14) zrI jIvA-bhigama sUtrAya namo namaH / 15) zrI prajJApanA sUtrAya namo namaH / 16) zrI sUrya - prajJapti sUtrAya namo namaH / 17) zrI caMdra-prajJapti sUtrAya namo namaH / 18) zrI jaMbU-dvipa-prajJapti sUtrAya namo namaH / 19) zrI nirayAvalikA sUtrAya namo namaH / 20) zrI kalpa- vasaMtikA sUtrAya namo namaH 21) zrI puSpitA sUtrAya namo namaH / 22) zrI puSpa culikA sUtrAya namo namaH / 23) zrI vahinadazA sUtrAya namo namaH / 24) zrI cauzaraNa payannA sUtrAya namo namaH / 25) zrI Aura-paccakkhAna payannA sUtrAya namo namaH / 3700 1667 16,761 6460 812 900 192 1300 1260 1167 2120 4700 7787 2296 2300 4464 1100 80 100
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 26) zrI mahA-paccakkhAna payannA sUtrAya namo namaH / 27) zrI bhakta-parijJA payannA sUtrAya namo namaH / 28) zrI taMdula - vaicArika payannA sUtrAya namo namaH / 29) zrI saMthArA payannA sUtrAya namo namaH / 30) zrI gacchAcAra payannA sUtrAya namo namaH / 31) zrI gaNi-vijjA payannA sUtrAya namo namaH / 35 32) zrI devendra-stava payannA sUtrAya namo namaH / 33) zrI maraNa- samAdhi payannA sUtrAya namo namaH / 34) zrI nizItha sUtrAya namo namaH / 35) zrI bRhat-kalpa sUtrAya namo namaH / 36) zrI vyavahAra sUtrAya namo namaH / 37) zrI dazA- zrutaskaMdha sUtrAya namo namaH / 38) zrI jIta-kalpa sUtrAya namo namaH / 39) zrI mahAnizItha sUtrAya namo namaH / 40 ) zrI Avazyaka sUtrAya namo namaH / 41) zrI ogha - niryukti sUtrAya namo namaH / 42) zrI dazavaikAlika sUtrAya namo namaH / 43 ) zrI uttarAdhyayana sUtrAya namo namaH / 44) zrI naMdI sUtrAya namo namaH / 45) zrI anuyoga-dvAra sUtrAya namo namaH / zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga teja hotI hai / 325 1366 836 2000 700 2000 isa taraha 45-Agama ko dina meM 1 bAra vaMdanA karane se zIghra buddhi 176 216 600 166 176 106 376 837 822 473 700 896 130 4648 kyoM anamola khajAnA hai ? 'jJAtA dharma kathAMga' nAmaka Agama graMtha meM kula 'sADe tIna karoDa' kahAnIyA~ thI / '45 Agama graMthoM' ke mUla zlokoM kI kula saMkhyA prAyaH 79,414 zloka pramANa hai /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 36 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga zrI samyagjJAna kA caityavaMdana trigaDe beThA vIrajina, bhAkhe bhavijana Age / trikaraNa zuM trihuM loka jana, nisUNo mana rAge ||1|| ArAdho bhalI bhAtaseM, pAMcama ajuvAlI / jJAna ArAdhanA kAraNe, aihija tithi nihALI // 2 // jJAna vinA pazu sArikhA, jANo ene saMsAra / jJAna ArAdhanA thI lahe, zivapada sukha zrIkAra ||3|| jJAna rahita kriyA kahI, kAza kusuma upamAna / lokAloka prakAza kara, jJAna eka pradhAna ||4|| jJAnI zvAsozvAsamAM, kare karmano cheha | pUrva koDI varase lage, ajJAnI kare jeha // 5 // deza ArAdhaka kriyA kahI, sarva ArAdhaka jJAna / jJAna to mahimA ghaNo, aMga pAMcame bhagavAna ||6|| paMcamAsa laghu paMcamI, jAvajjIva utkRSTi | paMcavarSa paMca mAsanI, paMcamI karo zubha dRSTi ||7|| akAvana hI paMcano e, kAussagga logassa kero / ujamaNuM karo bhAvazuM, TALo bhavano phero // 8 // iNI pere paMcamI ArAdhIe, ANI bhAva apAra / varadatta guNamaMjarI pare, 'raMgavijaya' laho sAra || 9 || Agama yAne kyA~ ? hara dharma ke apane-apane spezyala evaM prakhyAta dharma graMtha hote hai / jaise kihiMduo meM gItA-rAmAyaNa- jJAnezvarI, muslimomeM kurAna, krizcanoM meM bAibala, kho meM graMtha sAhibA mUkhya rupa se mAnA jAtA hai, usI taraha jaina dharma meM sarvAdhika mahatva bhagavAna zrI mahAvIra prarupita Agama zAstra ko diyA gayA hai / jI hA~ ! isa viSama-kAla meM 'jina-pratimA' aura 'jina Agama' hI hamAre sacce AdhAra hai /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 37 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga zrI samyagajJAna kA stavana / / zrI jinavarane pragaTa thayuM re, kSAyika bhAve jJAna | doSa aDhAra abhAvathI re, guNa upanyA te pramANa re, bhaviyA.. vaMdo kevala jJAna, paMcamI dina guNa khANa re...bhaviyA, vaMdo0 // 1 // anAmInA nAmano re, kizyo vizeSa kahevAya / eto madhyamAM vaikharI re, vacana ullekha TharAya re...bhaviyA0 ||2|| dhyAna TANe prabhu tuM hoye re, alakha agocara rUpa | parA pazyaMti pAmIne re, kAi pramANe muni bhUpa re...bhaviyA0 / / 3 / / chatI paryAya je jJAnanAM re, te to navi badalAya / jJeyanI navanavI vartanA re, samayamAM sarva jaNAya re...bhaviyA0 ||4|| bIjA jJAna taNI prabhA re, ohamAM sarva samAya / ravi prabhAthI adhika nahIM re, nakSatra gaNa samudAya re...bhaviyA0 / / 5 / / guNa anaMtA jJAnanAM re, jANe dhanya nara teha / vijaya 'lakSmI sUrI' te lahe re, jJAna mahodaya geha re...bhaviyA0 / / 6 / / simyagajJAna kI thoya matizruta indriya janita kahIe, lahIe guNa gaMbhIrojI, AtamadhArI gaNadhara vicArI, dvAdaza aMga vistArojI, avadhi manaH paryava kevala vaLI , pratyakSa rUpa avadhArojI, o paMca jJAnakuM vaMdo pUjo, bhavijanane sukhakArojI / / 1 / / vAha ! kyA khUba kahA~ duHkha se yadi chuTanA hai to sukha kI AzA choDa do mauta se yadi bacanA hai to, janma kA dhAgA toDa do / AtmAnaMda kI girI kA svAda, agara cakhanA cAhate ho, to / samyagjJAna ke hathoDe se, moha kA nArIyala phoDa do... jI hA~!! ajJAnI rote hai, jo nahiM hai, use jor3ane ke lie jJAnI rote hai, jo hai, use chor3ane ke lie... HARYA ma traprapramapraRRRRRRtra
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 38 . zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga ||smygjnyaan kI adabhUta sajjhAya / / * zrI guru caraNa pasAule re lAla, paMcamIno mahimAya re, ho AtamA / vivarIne kahizuM suNo re lAla, suNaMtA pAtika jAya re, ho AtamA, paMcamI tapa preme karo re lAla... ||1|| . mana zuddha ArAdhatAM re lAla, tuTe karma nidAna re, ho AtamA / A bhava sukha pAme ghaNAM re lAla, parabhava amara vimAna re, ho AtamA / 2 / / sayala sUtra racanA karI re lAla, gaNadhara huA vikhyAta re, ho AtamA jJAne karIne jANatAM re lAla, svarga narakanI vAta re, ho AtamA ||3|| guru jJAne dIpatA re lAla, te tarIyA saMsAra re, ho AtamA / jJAnavaMtane saha name re lAla, utAre bhavapAra re, ho AtamA ||4|| . ajavAlI pakSa paMcamI re lAla, karo upavAsa jagIza re, ho AtamA / 'namo nANassa' gaNaNuM gaNo re lAla, navakAra vAlI vIza re, ho AtamA ||5|| paMca varasa oma kIjIye re lAla, upara valI paMca mAsa re, ho AtamA / zakti anusAra ujavo re lAla, jema hoya manane ullAsa re, ho AtamA ||6|| varadattane guNa-maMjarI re lAla , tapathI nirmala thAya re, ho AtamA / kIrti vijaya uvajjhAyano relAla, kAMti vijaya guNa gAya re,ho AtamA ||7|| amRta ke kucha buMda.... jJAna-jJAnI aura jJAna ke sAdhanoM kA ucita bahumAna kare | jesalamera jJAna-bhaMDAra meM ruperI (cAMdI ke) akSaravAle 2683 tADapatrIya anamola-bahumUlya graMtha vidyamAna hai| devarddhigaNi kSamAzramaNa mahArAja se lagAkara Aja taka karoDoM dharma graMtha tADapatrAdi meM likhe gaye hai / hasta lekhita sAhitya likhAnA cAhie...| jaina zAstra-graMthoM kA sabase adhika vinAza muslima evaM krizcanoM ne kiyA hai / bhagavAna sabhI ko sadbuddhi de / AtmA ko paramAtmA kI ora le jAye vahI saccA jJAna hai| bAkI saba vijJAna-vi(yAne-ulTA) jJAna hai / vidyA yaha aisA dhana hai, Apa jitanA bAMToMge, baDhatA hI jAyegA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 39 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga zrI jJAnapada pUjA zrI kalpasUtra vAMcana pUrve, zrI jJAnapaMcamI dine, Aso / caitra mAsa kI zAzvatI olI meM tathA sUtra ke vAMcana pUrve zrI jinezvaradeva , zrI gurumahArAja tathA zrI jJAna sanmukha zrI jJAnapada ArAdhanA evaM savizeSa bahumAna nimitte nIce mujaba pUjA paDhAnI caahie| zrI lakSmIsUrIzvarajI mahArAja kRta zrI vIzasthAnaka tapa kI pUjA meM se adhyAtama jJAne karI, vighaTe bhava bhrama bhIti, satyadharma te jJAna che, namo namo jJAnanI rIti, jJAnapada bhajiye re jagata suhaMkarUM, pAMca ekAvana bhede re samyagjJAna je jinavare bhAkhiyuM, jaDatA jananI ucchede re, jJAnapada / / 1 / / bhakSAbhakSa vivecana paragaDo, khIra nIra jema haMso re, bhAga anaMtamo re akSarano sadA, apratipAti prakAzyo re, jJAnapada ||2|| mana thI na jANe re kuMbhakaraNa vidhi, tehathI kuMbha kema thAze re, jJAna dayAthI re prathama che niyamA, sadasadabhAva vikAse re,jJAnapada ||3|| kaMcananANuM re locanavaMta lahe, adho aMdha pulAya re, ekAMtavAdI re tatva pAme nahI , syAdvAda ssa samudAya re, jJAnapada ||4|| . jJAna bharyA bharatAdika bhava taryA, jJAna sakala guNa mUla re, jJAnI jJAnataNI pariNati thakI, pAme bhavajala kUla re, jJAnapada ||5|| alpAgama jaI ugra vihAra kare, vicare udyamavaMta re, upadezamAlAmA kiriyA tehanI , kAyakleza tasa huMta re, jJAnapada / / 6 / / jayaMta bhUpo re jJAna ArAdhato, tIrthaMkara pada pAme re ravizazi meha pare jJAna anaMtaguNI, 'saubhAgyalakSmI' hita kAme re, jJAnapada ||7||
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 40 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjakRta zrI navapadakI pUjA meM se annANa saMmoha tamoharassa, namo namo nANa divAyarassa paMcappayArassa gAragarassa, sattANa savvattha payAsagassa || hoye jehathI jJAna zuddha bodha, yathAvarNa nAse vicitrAvabodha, tene jANiye vastu SaDdravyabhAvA, na huye vitatthA nijecchA svabhAvA / hoye paMca matyAdi sujJAnabhede, gurupAstithI yogyatA teha vede, vaLI jJeya heya upAdeya rUpe, lahe cittamAM jema dhvAMta pradIpe // bhavya namo guNa jJAnane, svapara prakAzaka bhAvejI / parajAya dharma anaMtatA, bhedAbheda svabhAvejI || je mukhya pariNati sakala jJAyaka, bodha bhAva vilacchanA, mati Adi paMca prakAra nirmala, siddha sAdhana lacchanA, syAdvAda saMgI tattva raMgI, prathama bhedAbhedatA, savikalpane avikalpa vastu, sakala saMzaya chedatA, 1 * bhakSAbhakSa na je viNa lahiye, peya apeya vicAra, kRtya akRtya na je viNa lahiye, jJAna te sakala AdhAra re, bhavikA siddhacakra pada vaMdo. 1 * prathama jJAna ne pachI ahiMsA, zrI siddhAMte bhAkhyuM, jJAnane vaMdo jJAna na niMdo jJAnIe zivasukha cAkhyuM re... bhavikA 2 * sakala kriyAnuM mUla je zraddhA, tehanuM mUla je kahiye, teha jJAna nita nita vaMdIje, te viNa kaho kema rahiye re... bhavikA 3 * paMca jJAnamAMhi jeha sadAgama, svapara prakAzaka jeha, dIpaka pare tribhuvana upakArI, vaLI jema ravizazi meha re... bhavikA 4 * loka urdhva, adho, tiryaga, jyotiSa, vaimAnika ne siddha, lokAloka pragaTa savi jehathI, teha jJAna muja zuddha re... bhavikA 5 * jJAnAvaraNI je karma che, kSaya upazama tasa thAya re, to hue ehi ja AtamA, jJAna abodhatA jAya re, vIra jinezvara upadize, tume sAMbhaLajo citta lAMi re, Atama dhyAne AtamA, riddhi male savi AyI re... . mahAvIra ...
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 41 zrI jJAnakI stuti * nivvANa magge varajANa kappaM, paNAsiyA sesa kuvAi dappaM / mayaM jiNANaM saraNaM buhANaM, namAmi niccaM tijagappahANaM bodhAgAdhaM supada padavI nIra pUrA bhirAmaM, jIvA hiMsA-virala-laharI-saMgamA gAha dehaM, cUlAvelaM gurugama maNi saMkulaM dUra pAraM sAraM vIrAgama jalanidhiM sAdaraM sAdhu seve zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga " 11911 arhad vaktra prasUtaM, gaNadhara racitaM, dvAdazAMgaM vizAlaM, citraM bahvartha yuktaM munigaNa vRSabhai, rdhAritaM buddhimadbhiH, 113 11 mokSAgra dvAra bhUtaM, vrata caraNa phalaM, jJeya bhAva pradIpaM, bhaktyA nityaM prapadye, zruta maha makhilaM, sarva lokaika sAram jina jojana bhUmi, vANIno vistAra, prabhu artha prakAze, racanA gaNadhara sAra, so Agama suNatAM, chedI je gati cAra, prabhu vacana vakhANI, laiye bhavano pAra ||4|| samyag jJAna vaMdanA * karmo khapAvI ghAtIyA, kevala lahI prabhu zubha same, khole khajAno gUDha hitakara, moha- mithyA tama zame, Ape tripada gaNadhArane, kare cauda pUrava sarjanA, sadjJAnanA zubha caraNamAM, karUM bhAvathI huM vaMdanA ... * che zAstra dipaka sAMrIkhA mohAMdhakAra ghane vane, // 2 // he zAstra divAdAMDI sama mithyA mahodadhi tAraNe, pada-pada parama pAvana zuci anekAMtavAda nidarzanA, * Atama svarupane zodhavA sadjJAna che sAco sakhA, sva-para prakAzaka je kahyaM, Atmika guNa amulakhA, mati-zruta-avadhijJAna, mana-kevala vibhedo jJAnanA * jJAnI khapAve cIkaNA karmo je zvAsozvAsamAM, kror3oM varSe nA chuTe ajJAnanA aMdhAramA, jJAne hINA pazu sama kahyAM, kizyA kahu guNa jJAnanA sadjJAnanA... sadjJAnanA... sadjJAnanA...
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 42 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga C zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga mantra sAdhanA kI paMcasUtrI dhyAna kA viziSTa mahatva hai| dhyAna kI dhArA para caDhe binA pragati sAdhya nahI hotI | sacce sAdhaka ke liye svAdhyAya evaM dhyAna kI pravRtti jarurI hai / svAdhyAya se saccA mArga samajhatA hai, to dhyAna se usakA amala hotA hai... dhyAna, mantra sAdhanA kA anivArya bhAga hai / mantra sAdhanA kA pahalA aMga hai- mantra devatA kI pUjA / vaha vividha prakAra se karanI cAhiye / mantra sAdhanA kA dUsarA aMga hai- stotra pATha / pUjA se bhI kityeka gunA phala stotra meM hai / isaliye, suMdara, bhAvavAhI stotroM dvArA mantra devatA kI stuti karanI cAhiye / stotra pATha alaga alaga rAga meM karanA cAhiye / mantra sAdhanA kA tRtIya aMga hai- japa sAdhanA / stotra se bhI karoDa gunA phala japa meM hai, ataH mUla mantra kA jApa niyata pramANa meM avazya karanA cAhiye / nizcitta saMkhyA kA niyama dhAraNa karake japa karanA cAhiye / mantra sAdhanA kA caturtha aMga hai- dhyAna / dhyAna, jApa se jyAdA phaladAyI hai / hararoja thoDe samaya ke liye kyoM na ho, mantra devatA kA dhyAna avazya karanA cAhiye / mantra sAdhanA kA pAMcavA aMga hai- laya / dhyAna se bhI jyAdA phala 'laya' meM hai / apane mana kI samasta pravRttiyoM ko mantra devatA meM laya (visarjita) kara denI cAhiye / isa prakAra karane se kAlAntara meM 'siddhI' prApta kI jA sakatI hai / maMtra vizAradoM ne mantra sAdhanA ko pA~ca vibhAgoM meM vibhakta kI hai / . unhoMne usakA svarupa isa prakAra mAnA hai / 1) abhigamana : mantra sAdhanA hetu nizcita kiye hue sthAna para jAkara usakI zuddhi karanI cAhiye / ve 2) upAdhana : mantra sAdhanA hetu jo bhI upakaraNoM kI jarurata hotI hai, baTora leve (ikaTThI kare) / 3) ijyA : bhUtazuddhi, prANAyAma tathA nyAsapUrvaka mantra devatA kI vividha upacAroM dvArA pUjA karanI cAhiye / 4) svAdhyAya : mantra kA vidhipUrvaka japa karanA cAhiye / 5) yoga : mantra devatA kA dhyAna karanA cAhiye / 'Atma-siddhI' taka pahuMcane ke liye ina sAdhanoM kA upayoga Avazyaka hai /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 43 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga mA~ sarasvatI kA divya svarupa jJAna-vijJAna, sAhitya tathA vividha prakAra kI kalAoM kI adhiSThAtrI mA~ sarasvatI hai, jo haMsavAhinI hai / 'haMsa' zabda jJAna aura viveka ke artha me hone se jJAnI ko 'haMsa' zabda se bhI saMbodhita kiyA jAtA hai / mAtA sarasvatI ke donoM hAthoM meM vINA rahatI hai, to tIsare hAtha meM motI kI mAlA aura cauthe meM Agama kI pothii| jo vyakti pUrNa samarpita bhAva se jJAna kI sAdhanA karatA hai, kalA kI siddhI ke liye niraMtara prayatnazIla rahatA hai, mA~ sarasvatI use avazya varadAna detI hai / vANI kI devI hone se, unhe 'vAgizvarI' tathA zvetavastradhAriNI hone se unheM 'zAradA' nAma se bhI jAnA jAtA hai | mA~ zAradA kI kRpA se mUrkha bhI paNDita bana jAtA hai| koI bhI jAtI,dharma, vaMza kA vyakti mA~ sarasvatI kA kRpA-pAtra ho sakatA hai, jarurata hai kevala saccI zraddhA kI / jisake upara mA~ sarasvatI kI kRpA ho jAtI hai, vaha kama samaya meM bhavasAgara pAra kara sakatA hai | zruta, vAgezvarI, gIrvANI, vINA-pANI, zAradA, tripurA, brahmANI Adi unake 108 nAma hai / vaha kamala para bhI virAjamAna rahatI hai / aise mA~ sarasvatI ke caraNoM meM hama prArthanA kareM 'he zArade mA~ ! he zArade mA~ ! ajJAnatA se hame tAra de mA~ !' zrI sarasvatI mAtA ke camatkArI maMtra 1) e~ namaH / (mUla bIja-maMtra) 2) OM hrI~ namo arihaMtANaM vada vada vAgvAdini svAhA / 3) OM klIM vada vada vAgvAdinI ! hrI~ nmH| 4) OM hrIM zrIM aiM haMsavAhinI mama jivhAgre Agaccha Agaccha svAhA / 5) OM hrI~ zrI~ zrI~ a' zraH haM taM yaH yaH ThaH ThaH ThaH sarasvatI bhagavatI vidyA prasAdaM kuru kuru svAhA / OM hrIM sarasvatyai namaH
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 44 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga vaMdanApApanikaMdanA.... * zarada pUrNimA ke cA~da samAna saMpUrNa badanavAlI, __he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * zreSTha nirmala kamala ke patra sadRza dIrgha locana (A~kha) vAlI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * motI kA hAra, sarovara meM sthita haMsa, kuMda nAmake ujjavala puSpa evaM cA~da samAna zvetavarNavAlI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * atyaMta ujjvala latA (puSpa) hai hAtha meM jisake, aisI he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * ratnoM aura suvarNa se alaMkRta kiye hue suMdara kaMThavAlI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * sabhI bhASAoM ke viSaya meM vANI svarUpa se phailI huI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * bhaktajanoM dvArA namaskRtA tathA jagata ke sabhI jIvoM ke ajJAnarupI aMdhakAra ko dUra karanevAlI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * zAstrakI atyaMta uttama pustakeM sthApana hai kara (hAtha) meM jisake, aisI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * jinezvara bhagavaMta ke mukha-kamala meM utpanna huI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / - divya jJAniyoM se jJAta huA hai rahasya jisakA, aisI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * namana kiye hue sakala janake cittake liye aciMtya ciMtAmaNI sadRza, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * mithyAttvarUpI aMtara - zatruoM kA nAza karane meM catura, aisI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * patita ko pAvana aura mUrkha ko paMDita banAnevAlI, he zAradA maiyA ! tujhe namaskAra ho / * zrI samyagjJAna kI jyoti-svarupa, aisI he zAradA maiyA ! * he gaurI ! he jogezvarI ! he bhuvanezvarI ! he vAgizvarI ! he sarasvatI ! tujhe merA anaMta namaskAra ho ! * mAtA ! tere aMtara - AziSa sadA mujhapara barasate rahe aura terA 'varadAna' prApta karane ke lAyaka maiM bana jAU~ yahI manokAmanA...
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 45 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI sAdhakoM ko saMdeza samayag-jJAna kI upAsanA, jJAnavaraNIya karmo kI nirjarA evaM smaraNazaktI kI bauddhika nirmalatA ke lie 'mA~ sarasvatI' kI jApa-sAdhanA zreSTha anuSThAna hai| jo mandabuddhi hai, bolane meM tutalAte hai, jinake aspaSTa yA azuddha uccAraNa hai, jo apanI bAta sahI tarIke se samajhA na pAte hai, jinakI smaraNa-zakti kamajora hai, jinheM bure yA durvicAra Ate hai athavA jJAna ke prati jinakI ruci na jagatI hai-aise loga sarasvatI jApa-sAdhanA meM avazya juDe / smaraNa rahe ki mA~ sarasvatI kI jApa-sAdhanA eka sAtvika va samyak sAdhanA hai aura isakA koI burA prabhAva nahIM paDatA | maMtra kI siddhi va sAdhanA kI phalazruti ke lie 1,25,000 (savvA lAkha) japa karane kA lakSya rakheM / usase kama 51,000 (ikyAvana hajAra), 27,000 (sattAIsa hajAra) athavA 12,500 (bArA hajAra pAMcaso) jApa kA lakSya to rakhA ho jAnA cAhie / uccAraNa pUrvaka jApa na kareM, koziza kareM ki jApa ke daurAna hoMTha va jIbha bhI na hileM; yaha jApa kI zreSTha prakriyA hai aura usase jApa adhika sArthaka hote hai| kisI bhI sthAna para yA kisI vyakti ke samakSa maMtra kI carcA haragIja na kareM / smaraNa raheM ki maMtra kI carcA maMtra kI siddhi meM bAdhaka hotI hai / sAdhanA ke dinoM meM brahmacarya kA pAlana avazya kareM, AhAra para saMyama rakheM aura vyasana mukta raheM / sAdhanA-kAla ke dinoM meM krodha, abhimAna, mAyA-kapaTa, lobha, IrSA va rAga-dveSa se bacate hue mana ko nirmala rakhane kA prayAsa kareM / adhika se adhika mauna rakheM, galata sthAnoM va galata vyaktiyoM se dUra raheM aura isa prakAra sAdhanA kI upalabdhiyoM kI anubhuti kareM / * sAdhanA ke sAphalya ke lie zakti va bhAvanA ho to upavAsa, anyathA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga AyaMbila, ekAsaNA yA biyAsaNA kA paccakkhANa kareM / yadyapi tapa karane kA sAmarthya na ho, to, kama se kama navakArasI kare tathA rAtri bhojana tyAga kre| jApa ke lie naye athavA dhule hue sapheda vastroM kA paridhAna Avazyaka hai| sAdhako ne baiThane ke lie Una kA sapheda kaTAsanA (Asana) va sapheda mAlA kA upayoga karanA cAhie | koziza kI jAye ki usa sapheda kaTAsane va mAlA kA upayoga kevala sarasvatI ke jApa ke lie hI ho; anya kisI sAdhanA ke lie na ho / isase jApa sAdhanA ko puSTI milatI hai / motI, sphaTIka athavA sUta kI mAlA bhI upayoga meM lI jA sakatI hai| mAlA para jApa na karane ke icchuka sAdhaka uMgaliyoM para jApa kara sakate hai| sA 103iHV zrI sudha udharma Agama ma darzana navyA-maovara-me-sui, sibA a gard-cul, mAM jigANasara Hd, namAmi nirca vizvabhad.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 47 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI-sAdhanAzuddhi maMtra japa zuru karanese pahale ati Avazyaka sAmAnya vidhI yAne sAdhanA shuddhi| 1) kisI bhI prakArake deva-devIyoM ke maMtra japa kI zuruAta karane se pahale guru ma.sA. kI AjJA yA anubhavI bujurgoM kI saMmatI leve / 2) koI bhI maMtra kI zuruAta dinazuddhI, caMdrabala Adi dekhake zreSTha samaya para zuru kreN| 3) maMtra sAdhanA hetU tIrthabhUmI, vanapradeza, parvata, zikhara, nadItaTa athavA maMdira-upAzraya yA ghara ke ekAMta sthAnapara jahA~ zAMti, svacchatA tathA . svasthatA ho, vahAM japa kreN| 4) prabhu yA iSTa deva-devIyoM ke pratimA kI pUrva dizA me vidhIpUrvaka sthApanA karake japa kreN| 5) japa daramyAna saMpUrNa mauna rakheM aura zAMta citta banAyeM / 6) japa karane se pahale jagaha zuddha kareM, zuddha (korA) vastra pahaneM / 7) dhUpa-dIpa tathA sugaMdhita vAtAvaraNa ke bIca japa cAlU kareM / 8) kisI bhI maMtra kI zuruAta karane se pahale kama se kama eka bAMdhI (108) navakAra mahAmaMtra kI mAlA gineM / 9) mA~ sarasvatI devI kI sAdhanA karane se pahale pavitra sthAna para bhagavAna mahAvIrasvAmI, gautamasvAmI aura mA~ sarasvatI devI kI mUrtI yA AkarSaka phoTo suMdara lageM, isa prakAra rakheM / unakI sthApanA aisI kareM ki jahAM se ve na gira jAya aura vApasa rakhanA na paDe / devIkI pIThIkA raceM / 10) maMtra japa sphaTika yA sUta kI mAlA se kareM / isa mAlA se koI anya maMtra kA japa na kareM yA kisI anya vyakti ko vaha japa karane na deve | 11) japa kI dizA-pada-Asana-mAlA-samaya eka hI nizcita rakheM / khAsa kAraNa vinA pheraphAra na kareM / 12) japa kI jo bhI saMkhyA nizcita kI ho, utanI nitya akhaNDa gineM / bIca me eka bhI dina khAlI na jAyeM, isa para khAsa dhyAna rakheM / 13) japa karate vakta ho sakeM to padmAsana meM, nahI to sukhAsana me baiThakara dRSTI pratimA sanmukha yA nAsikAgra para sthira kara ke japa kareM /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 mA~ sarasvatI __ zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 14) maMtra japa karate mana me udvega yA khinnatA na rakheM / kaluSita mana se kiyA huA japa niSphala jAtA hai| 15) japa utAvalepana se yA aspaSTa uccAra se na kareM, bhale hI japa thoDA ho, kintu zuddha aura prasanna mana raheM, isa taraha niyamita kareM / 16) japa karate bIca me khaNDa paDeM, akhaMDa na hove to vaha truTita ginA jAtA hai| isalie akhaNDa (koI dina japa binA na jAyeM aise) gine / yadi koI dina, japa binA jAya to dUsare dina zuru se gineM / 17) japa karate vakta donoM hoMTha baMda rakhe, tathApi dAMta ko dAMta na lageM aura zarIra sIdhA aura sthira rakheM / 18) maMtra japa kI zuruAta zreSTha muhUrta para sUrya svara (apane dAyeM nAsikA se zvAsa calatA ho taba) calate vakta prabala saMkalpa ke sAtha kareM, tvarita siddhI prApta hotI hai| 19) koI bhI maMtra gurumahArAja se vidhipUrvaka grahaNa karane ke bAda kama se kama 12,500 bAra usakA japa kareM / savA lAkha japa avazya phala detA hai aura usase jyAdA ho, to adhika hI acchA / (yadi uparokta niyama pAlanapUrvaka ho to...) 20) japa kAla me sAdhA, sAtvika aura halakA AhAra leveM / abhakSya , kaMda mUla, tAmasI yA bAjAra ke khAdya cijoM ko evaM rAtri bhojana ko avazya tyAge tathA brahmacarya kA pAlana kareM | 21) ArAdhanA zuru karane pUrva 'zrI tIrthaMkara gaNadhara prasAdAt eSaH yogaH phalatu me zrI labdhidharagautama kRpayA ca' yaha pada tIna bAra aura 'imaM vijaM pauMjAmi sijjhau me pasijjhau' yaha pada eka bAra boleM, phira japa zuru kareM / isase japa saphala hotA hai| japa pUrNa hone ke bAda kSamAyAcanA kiMjiye / 22) sAdhanA siddhIke sahAyaka aMga 1) dRDha nirNaya 2) zraddhA-svajapa meM vizvAsa bAhulya 3) zuddha ArAdhanA 4) niraMtara prayatna 5) niMdAvRtti tyAga 6) mitabhASA 7) aparigraha vRtti 8) maryAdA kA pUrNa pAlana vagaire...
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 49 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga mA~sarasvatI saMvedanA o mA~ sarasvatI...! o mA~ bhagavatI...!! o mA~ zrutadevI !!! caraNa kamala meM aMtarakI akSaya-anaMta-anaMtAnaMta vaMdanA... mA~ ! tujhe dekhatA hU~ aura duniyA bhula jAtA huuN| tere darzana mAtra se maiM apane Apako bhula jAtA huuN| terA saMsmaraNa hote hI mere roma-roma meM anaMta zubha spaMdanoM kA anokhA AviSkAra hotA hai| he zArade ! saca kahu~ to, Aja taka maine terI avagaNanA, upekSA, virAdhanA kara-karake baDI ghora AzAtanA kI hai| mA~ ! terA yaha bAlaka jaisA bhI hai, lekina terA hI hai / agara, tuM mujhe choDa degI, dhikkAregI, to maiM kahA~ jAUMgA ? .. mere manakI vedanA-saMvedanA kisako kahu~gA ? nahi, mA~ ! nahiM... mujhe isa duHkha aura doSarupa saMsAra se bacAvo...mujhe sadabuddhi do...sanmArga do... sadagati aura paramagati do...hamArA mana nirmala-nirdabha-nirmama-niSpApa bane...hamArA jIvana hamezA pavitramaya, ArAdhanA-sAdhanAmaya, ullAsamaya, maMgalamaya, prasannatAmaya, paropakAramaya, sukha-zAMti-samAdhimaya, kRtajJatAmaya, jinAjJA-gurvAjJA-zAstrAjJAmaya evaM karma nirjarAmaya bane aisI sanmati kA varadAna do... pA ... tere AzIrvAda ke prabhAvase... * hamArA tana sadkartavyoM se suvAsita bane... * hamArA mana sadvicAroM kA bhaMDAra bane... he ambe ! terI sAdhanA evaM bhakti ke phala svarupa anya kucha apekSita nahi hai| basa, hamezA terA varada-hasta mere nata-mastaka para sthira rahe / maiM terA kRpApAtra bana saku aisI zakti denaa| terI kRpAse jIva mAtra ke samasta pApoM kA nAza ho...OM zAnti /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 50 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrI sarasvatI sAdhanA kI dainika vidhi 1) samuha 3-navakAra 2) cattArI maMgalaM pATha 3) arhanto bhagavaMta-stuti 4) paramAtmA kI 3-stuti 5) he zArade mAM-stuti 6) anya sarasvatI stuti evaM zAradA vaMdanA... 7) zrutajJAna/zrutadevI kI aSTa prakArI pUjA (bIca-bIcameM stavana) 8) samyagjJAna kI stuti 9) iriyAvahi se logassa 10) 5 logassa kA kAusagga 11)jJAnake 5 khamAsamaNe 12) sarasvatI-jApa pUrvakI mAMtrika-vidhi 13)'e~ namaH' kI 1/5 mAlA 14) aMtima prArthanA-saMvedanA-dhyAna 15)bhaktAmara kI 5/6/15 vI gAthA-(3 bAra) 16)zrutajJAna evaM sarasvatI Arati 17)visarjana vidhi-sarva maMgala 18)vAsakSepa pUjA karake samApti... vizeSa : agara yaha sAdhanA 1-dina se adhika evaM samuha meM ho to itanA avazya khyAla rakhe / pratidina1) aSTaprakArI pUjA ke pUrva pravacana evaM vividha caDhAve ho sakate hai / 2) aSTaprakArI pUjA ke pazcAd jJAnavardhaka sUcanAe denI cAhie / 3) 'aiM nama:' kA jApa karate ekAgratA baDhAne hetu dono A~khoM para paTTI bAMdha sakate hai| 4) bIca-bIcameM vividha stuti-satvana-bhakti gIta-dhUna lagA sakate hai| 5) vividha mudrAoM meM jApa karA sakate hai / 6) vibhinna yaMtra-maMtra-auSadhioM kA tathA maMtragarmita sarasvatI stotra kA sadabuddhi vardhaka prabhAva evaM viziSTa rahasya samajhA sakate hai / 7) zrutajJAna evaM zrutadevI kI pUjArthe kyA-kyAM sAmagrI lAnA evaM anya jarurI bAtoM kI sUcanAe~ avazya denI caahie| 8) pratidina maMtragarmita vividha sarasvatI stotra sunA sakate hai /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 51 mA~ sarasvatI kI viziSTa pUjA 1) prathama sAmuhika 3 navakAra gIne / (dekho pRSTha kra. 62) 2) pazcAt 'arhanto bhagavaMta indra mahitA' stuti dvArA paMca parameSThi kI stuti kareM / 3) pazcAt 'cattArI maMgalaM... cattArI loguttamA... cattArI saraNaM' kA smaraNa kare | zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 4) pazcAt (koI bhI 5) bhAvavAhI prabhu-stuti bole aura... aSTaprakArI pUjA kare 5) tIrthaMkara paramAtmA kI aSTaprakArI pUjA yAne 1) jala pUjA, 3) puSpa pUjA 5) dIpaka pUjA 7) naivedya pUjA / 2) caMdana pUjA 4) dhUpa pUjA 6) akSata pUjA 8) phala pUjA zrutadevI mA~ zAradA kI pUjA vidhi 1) mA~ zAradA kI mUrti (phoTo athavA yaMtra) pUrva yA uttaradizA meM sthApana kare | 2) mA~ zAradA kI stuti - stavanAdi karake bhAvapUrvaka aSTaprakArI pUjA prAraMbha kare | 3) mahAmaMtra garbhita zrI sarasvatI stotra kI gAthA bolate hue aSTaprakArI pUjA kare / 1 zloka...maMtra...27 DaMke... aura kramase eka-eka pUjA isa vidhi se svadravya evaM zreSTha dravya se (ho sake to nitya) aSTaprakArI pUjA kare / 1) jala pUjA zlokaH OM aiM hrI~ zrI~ maMtra rupe, vibudha jana nute, deva devendra vaMdye, caMca ccaMdrA vadAte, kSipita kali male, hAra- nIhAra gare / bhIme bhImATTa hAsye, bhava bhaya haraNe, bhairave bhIma vIre, hA~ hrI~ hU~kAra nAde, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha ||1| maMtra : OM hrI~ zrI~ sarasvatI devyai jalaM samarpayAmi svAhA /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga | 2) caMdana pUjA zlokaH hA pakSe bIja garbhe, sura vara ramaNI, carcitA nekarupe, . kopaM vaM jhaM vidheyaM, dharita dhari vare, yoga niyoga mArge / haM saM saH svarga rAja, prati dina namite, prastutA lApa pAThe. daityendra yA'yamAne, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha ||2|| maMtra : OM hrI~ zrI sarasvatI devyai caMdanaM samarpayAmi svAhA / [3) puSpa pUjA zlokaH daityai daityAri nAthai, namita pada yuge, bhakti pUrva stri sandhyam, yakSaiH siddhezca namai, raha maha mikayA, deha kAntizca kAntiH / A~ i~ OM visphuTAbhA, kSara vara mRdunA, susvareNA sureNA tyantaM prodgIya mAne, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha // 3 // maMtra : OM hrI~ zrI~ sarasvatI devyai puSpaM samarpayAmi svAhA / [4) dhUpa pUjA zlokaH kSA~ kSI yU~ kSaH svarUpe, hana viSama viSa, sthAvaraM jaMgamaM vA, saMsAre saMsRtAnAM, tava caraNa yuge, sarva kAlaM narANAm / avyakte vyakta rUpe praNata nara vare, brahma rupe svarUpe, aiM aiM blU~ yogigamye, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha ||4|| maMtra : OM hrI~ zrI~ sarasvatI devyai dhUpaM AghrApayAmi svAhA / |5) dIpaka pUjA zlokaH sampUrNA tyanta zobhaiH, zaza dhara dhavalai, rrAsa lAvaNya bhUtaiH, ramyaiH svacchaizca kAMtai, nija kara nikarai, caMdrikA kAra bhAsaiH / asmAkinaM bhavAbjaM , dina manu satataM, kalmaSaM kSAlayantI, A~ zrI~ yU~ maMtra rupe, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha / / 5 / / maMtra : OM hrIM zrIM sarasvatI devyai dIpaM darzayAmi svAhA /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 53 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 6) akSata pUjA zloka bhASe padmAsanasthe, jina mukha nisRte, padma haste prazaste, prA~ prI | praH pavitre, hara hara duritaM, duSTajaM duSTa ceSTaM / vAcAM lAbhAya bhaktyA, tri diva yuvatibhiH, pratyahaM pUjya pAde, caMDe caMDI karAle , mama manasi sadA, zArade devi tiSTha / / 6 / / maMtra : OM hrI~ zrI~ sarasvatI devyai akSataM samarpayAmi svAhA / |7) naivedya pUjA zloka namrI bhUta kSitIza, pravara maNi mukuTod, ghRSTa pAdAra viMde, padmAsye padma netre, gaja gati gamane, haMsayAne vimAne / kIrtizrI buddhi-cakre, jaya vijaya jaye, gaurI gaMdhArI yukte, dhyeyA dhyeya svarUpe, mama manasi sadA, zArade devi tiSTha ||7|| maMtra : OM hrI~ zrI sarasvatI devyai naivedyaM samarpayAmi svAhA / [8) phala pUjA ploka vidya jjvAlA pradiptA, pravara maNi mayI, makSa mAlAM surUpAM, ramyA vRtti rdharitrI, dina manu satataM, maMtrakaM zAradaM ca / nAgendra rindra candre, manuja muni janaiH saMstutA yA ca devI, kalyANaM sA ca divyaM, dizatu mama sadA, nirmalaM jJAna ratnam / / 8 / / maMtra : OM hrIM zrIM sarasvatI devyai phalaM samarpayAmi svAhA / aMtima prArthanA zloka kara badara sadRza makhila, bhuvatalaM yat prasAdataH kavayaH / pazyaMti sUkSma matayaH, sA jayati sarasvatI devI / / 9 / / (aMta meM sarasvatIjI kI AratI utaareN|)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 54 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI devI kI AratI / - jaya vAgIzvarI mAtA, jaya jaya jananI mAtA padmAsanI ! bhavatArINI ! anupama rasa dAtA jaya vAgIvarI mAtA...1 haMsavAhinI jalavihAriNI, alipta kamala samI (2) ho devI indrAdi kinnarane (2) sadA tuM hRdaye gamI jaya vAgIdharI mAtA...2 . tuja thI paMDIta pAmyA, kaMTha zuddhi sahasA (2) ho devI yazasvI zizune karatAM (2) sadA hasitamukhA jaya vAgIzvarI mAtA...3 . jJAna dhyAna dAyinI, zuddha brahma rupA (2) ho devI, agaNita guNadAyinI (2) vizve cho anUpA jaya vAgIzvarI mAtA...4 urdhvagAminI mAtA tuM, urce laI leje (2) ho devI... janmamaraNane TALI (2) Atmika sukha deje jaya vAgIzvarI mAtA...5 ratnamayI ! 'e~' rUpA, sadA ya brahma priyA (2) ho devI... kara kamale vINA thI (2) zobho jJAna priyA jaya vAgIzvarI mAtA...6 . doSo sahanA dahatAM dahatAM, akSaya sukha Apo (2) ho devI sAdhaka icchita apI (2) zizu urane tarpo jaya vAgIvarI mAtA...7 jaina sAhitya ke viziSTa jJAna bhaMDAra kahA~-kahA~? pAlItANA 2) khaMmAta ahamadAbAda 4) kobA (gAMdhInagara) surata 6) limaDI AgrA 8) pUnA jesalamera 10) pATaNa jAmanagara 12) ujjaina beMgalora 14) kalakatA muMbaI 16) jarmanI 13) 15)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrI sarasvatI devI ke sAdhanA japa karane pUrva sevArupa mAMtrika kriyA vidhi * snAnAdi se pavitra hokara aura zuddha vastra paridhAna karake mA~ ke chabI ko bhAvapUrNa namaskAra kareM / imaM viijaM pauMjAmi sijjhau me pasijjhau yaha pada eka bAra bolakara manapasaMda 4-5 stuti bole, bAda meM iriyA vahiyA kareM, sukhAsana meM baiThe (zarIra DhIlA rakheM) nIce ke maMtra kA tIna bAra uccAraNa kreN| zrI tIrthaMkaragaNadhara prasAdAt eSaH yogaH phalatu me, sarvalabdhidhara gautama kRpayA ca * bAda me sAdhaka, mA~ sarasvatI ke mUrti yA citra ko kezara se tilaka kareM / hAtha meM vAsakSepa liye, anya deva-deviyoM kI sahAyatA hetU nimna maMtra boleM / maMtra OM namo arihaMtANaM bhagavaIe suadevayAe saMtIdevIe cauNhaMlogapAlANaM navaNhaM gahANaM dasaNhaM digpAlANaM SoDaSavijjAdevIo thaMbhanaM (stambhanaM) kuru kuru OM aiM arihaMta devAya namaH svaahaa| * ArAdhanA me zuddhi kI nitAMta AvazyakatA hotI hai / ataH bhUmi zuddhi maMtra : vAsakSepa hAtha me leke 'OM bhUrasi bhUtadhAtriH sarvabhUtahite bhUmizuddhiM kuru kuru svAhA / / dhenu mudrA meM : 'OM amRte amRtodbhave amRtavAhinI amRtavarSiNI amRtaM srAvaya srAvaya aiM klIM blU~ drA~ drIM drAvaya drAvaya svAhA / aise bolake amRta ghaTa kI kalpanA kijIye /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 56 paMcAkSara maMtra sthApanA hA~ hrI~ hU~ aMguThA tarjanI madhyamA arihaMta siddha AcArya zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga anAmikA upAdhyAya haH kaniSTha sAdhu isa prakAra paMca parameSThi kA ciMtana kijIye aura tIna bAra usa usa uMgalI para hA~ hrI~.... bolate hue maMtra sthApanA kareM / paMcAMga snAna maMtra hathelI me samasta tIrthoMkA pavitra jala hai, aisA saMkalpa karake mastiSka se lekara caraNa ke tala taka nimna maMtra bolakara bhAvasnAna kareM / OM amale vimale sarvatIrthajale pA~ vA~ ivIM kSvIM azuciH zucirbhavAmi svAhA // vastra zuddhi maMtra vastroMpara hAtha phirAte nimna maMtra boleM / OM hrI~ ivI~ kSvIM pA~ vA~ vastra zuddhiM kuru kuru svAhA // hRdayazuddhI maMtra OM vimalAya vimalacittAya ivIM kSvIM svAhA // | kalmaSa dahana maMtra bhujAoM ko sparza karate hue nimna maMtra boleM / OM vidyutsphuliMge mahAvidye mama sarva kalmaSaM daha daha svAhA / / rakSA maMtra nimna maMtroccAra karate hue una una sthAnoM para dAhine hAtha se sparza kareM utarate-caDhate tIna bAra kareM, aMta meM OM AtA hai /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 mA~ sarasvatI zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga ku lle svAhA mastiSkapara bAye bAyI bAye | dAhine dAhine dAhine hAtha ke | kukSI para paira para | paira para kukSI para hAtha ke sAMdhe para sAMdhe para maMtra prabhAva se kusvapna, kunimitta , agni , bijalI, zatru vagaire se rakSA hotI hai / sakalIkaraNa paMcatattvabhUta zuddhimaMtra (tIna bAra caDheM-utareM) maMtra- | kSi | pa | OM | svA | hA sthAna-| ghuTana | nAbhI | hRdaya mukha zikhA raMga- | pIta | zveta | rakta harita nIla tattva- pRthvI jala agni / vAyu / AkAza rakSA kavaca (maMtra bolate vakta, maMtra ke nIce dI huI kriyA kareM) . OM vada vada vAgvAdinI hA~ zirase namaH / (mastaka para hAtha phirAye) OM mahApadmayazase hU~ yogapIThAya namaH / OM vada vada vAgvAdinI hU~ zikhAyai namaH / (zikhA upara hAtha rakhiye) OM vada vada vAgvAdinI hU~ netra dvayAya vaSaT / (donoM netra para hAtha rakheM) . OM vada vada vAgvAdinI hrauM kavacAya huuN| | . OM vada vada vAgvAdinI hU~: astrAya phaT | (astra mudrA kreN|) 1. AvhAna maMtra (AhvAna mudrA me) OM namo aNAInihaNe titthayarapagAsie gaNaharehiM aNumaNNie, dvAdazAMgapUrvadhAriNi zrutadevate ! sarasvati ! atra ehi ehi saMvauSaT /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 2. sthApanA maMtra (sthApanA mudrA me ) OM arhanmukhakamalavAsini ! vAgvAdini ! sarasvati ! atra tiSTha ThaH ThaH 58 zrI samyagjJAnopAsanA vibhAga 3. saMnidhAna maMtra (saMnidhAna mudrA meM, dono hAthoM kI muThThI sAmane rakhakara aMguThe aMdara rakhe) OM satyavAdini ! haMsavAhini ! sarasvati ! mama saMnihitA bhava bhava vaSaT / 4. sannirodha maMtra (saMnirodha mudrAmeM aMguThe bAhara nikAle) OM hrI~ zrI~ jinazAsana zrI dvAdazAGgyadhiSThAtri ! zrI sarasvati devi ! jApaM pUjAM yAvadatraiva sthAtavyam namaH / 5. avaguMThana maMtra (avaguMThana mudrA meM, dono muTThI sAmane rakhakara donoM tarjanI U~galI lambI kareM 1) OM sarvajaNamaNahari ! bhagavati ! sarasvati ! pareSAmadIkSitAnAM adRSyo bhavabhava / / isa tarIke se kriyA pUrNa kiye bAda sarasvatI devIke stavana- bhaktIgIta gaayeN| phira maMtra pradAna vidhI kareM / sarasvatI maMtra pradAna vidhi mA~ sarasvatI zrutadevI kI chabI ke sAmane stuti kareM / iriyAvahi se logassa taka bolakara khamAsamaNA dekara icchAkAreNa saMdisaha bhagavan zrutadevatA ArAdhanArthe kAUssaga karUM ? icchaM, zrutadevatA ArAdhanArthaM karemi kAUssagaM kahakara annattha kahakara eka navakArakA kAUssaga, pArake nimna thoya boleM / sudevayA bhagavaI nANAvaraNIya kammasaMghAyaM / tesiM khaveu sayayaM jesiM suyasAyare bhattI phira khamAsamaNa deve / * phira prANAyama kI vidhI nimna likhenusAra kareM / .. 1) svastha banake, dAhinI nAsikA dabAke (baMda karake) bAyI nAsikA se dhIre dhIre zvAsa nikAle / zvAsa nikAlate samaya 'rAgAtmakaM raktavAyuM visarjayAmi' aisA bole /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 2) phira bAyI nAsikA dabAveM (baMda kare)...dhIre dhIre zvAsa nikAleM aura zvAsa nikAlate hue 'dveSAtmakaM kRSNavAyuM visrjyaami'...| aise bole / 3) phira, zAMta banake, samatA rakhake dAhinI nAsikA dabAke, bAyI nAsikA se zvAsa leve aura lete vakta 'satvAtmakaM zuklavAyuM AgRhNAmi AdhArayAmi' aise boleM / phira dIrgha zvAsa leke kSaNabhara stabdha rahakara nimna maMtra (iSTajapa maMtra) dhAraNa kreN| OM hrIM klIM blU~ zrI hasakala hrIM aiM namaH / phira tIna bAra uccAra karake, pragaTa boliye / hararoja (kama se kama) eka mAlA gineM / japa pUrNa hone ke bAda prArthanA Arati evaM visarjana vidhi kare / mahAprabhAvI zrI alpazrutaM yaMtra (bhaktAmara stotra-6ThA zloka tuTe baMdhana... karovaMdana... parihAsadhAma na hai| bhare maavdaa|| Quriuo taccArUcUtakalikAnikaraikahetuH / badabhaktireya mukharIkurute balAnmAm / / laya 2 1 ..!' Patlirtix i : myth Hansgey : - trA Rddhi-OM hrIM ahaM Namo kuTTabuddhINaM / maMtra : OM hrIM zrI~ zrI~ zrRM aH haiM sa~ yaH yaH ThaH ThaH sarasvati bhagavatI vidyAprasAdaM kuru kuru svAhA / prabhAva - aneka vidyAe~ sahaja hI A jAtI hai vANI ke doSa dUra hote haiN| ___Mastering of Arts & Speech.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 60 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga mahAprabhAvI sarasvatI yaMtra-sAdhanA 84 | 2 | 7 33 26 | 31 3 | 81 | 80 30 | 32 29 | 34 | 27 4 | 5 | 79 | 82 D sarasvatI siddha yaMtra klIM klIM klIM klIM maMtra yukta sArasvata ciMtAmaNI / klIM klIM klIM klIM klIM klIM klIM klIM m`lm `T `ml 74|| 7 14 21 26 | 85 8 28 | 499/ 56 8 | 5 | 39 | 57 / pratidina namra bhAva se bhAvapUrvaka upara darzAye hue sabhI yaMtroM ke darzana karane se evaM aSTagaMdha dvArA pUjana karane se apUrva vidyAprAptI evaM vAkzakti prApta hotI hai /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 61 3) 4) zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga eka viziSTa sAdhanA 'aiM namaH savA lAkha samuha jApa vidhi 1) 3 navakAra se aSTaprakArI pUjA taka dainika vidhi kI taraha hI kareM / 2) pazcAd-pa.pU. A. zrI bappabhaTTIsUrijI mahArAja viracita 'zrI sArasvata stotra' kA pATha kareM / mUla maMtra kA dAna kareM / (zakyataH) padmAsana evaM yoga mudrA athavA jJAna mudrAmeM (samuha ) 108 bAra mUla maMtra kA jApa kare / sAtha-sAtha (caDhAve bolane vAle) sAdhaka dvArA sarasvatI-mUrti athavA yaMtra para zreSTha 108 kamala ke puSpoM dvArA maMtra jApa daurAna puSpa-pUjA karAye / 5) pazcAd-sarasvatI jApa pUrva kI mAMtrika vidhi kare / 6) agara 125 sAdhaka hai to sabhI ko 1008 zveta puSpa (puSpa na to vAsakSepa ) evaM sarasvatI yaMtra athavA phoTo diyA jaae| (mUla mUrti athavA yaMtra kI puSpa-pUjA kA car3hAvA ho sakatA hai / ) 7) samuha meM 'aiM nama:' kA jApa karate-karate 1008 puSpoM dvArA yaha anupama sAdhanA kara sakate hai / (jitane sAdhaka upasthita ho, dhyAna meM rakhakara japa saMkhyA evaM puSpa saMkhyA nizcita kare / ) pazcAt zakya ho to-saM. jJAna kI stuti kAusagga-khamAsamaNa kI vidhi kare / sabhI sAdhakoMko sarasvatI mAtAjI kA lAla dorA de sakate hai / (1 sAdhaka ko 1 hI dorA denA) / 10) 1 navakAra evaM bhaktAmara hI 6ThThI gAthA 1 bAra tathA sarasvatI mAtAkA 1 mUla maMtra jApa karake 1 gaThAna bAMdhe / isI krama se 27 bAra maMtra jApa tathA 27 gaMThAna bAMdhe / khyAla rakhe hara vakta maMtra pUrNahUti ke bAda 27 DaMke bajAye / 11) 27 gaThAna bAMdhane ke pazcAd isa dore ko saMpuTa mudrAmeM (bAyA (Left) hAtha nIce, dAyA (Right) hAtha upara bIcameM dorA / donoM hAthoM ko hRdaya ke pAsa rakhakara, AMkhe baMdakara ke zubha saMkalpa pUrvaka 3 navakAra mahAmaMtra kA jApa kare / 12) punaH gaMbhIra nAdase evaM bhAva se ekAgratA pUrvaka (108) athavA 27 bAra 'aiM namaH' kA japa kare /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 62) mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 13) hAtha ko aise hI rakhate hue (agara yAda athavA kaMThastha hai to) bhaktAmara mahAstotra kI 5/6/15 vI gAthA kA tIna bAra smaraNa/raTaNa kareM / 14) zrutajJAna evaM zrutadevI kI Arati utArakara vAsakSepa pUjA avazya kreN| 15) aMtameM visarjana vidhi karake sarva maMgala kare / - adabhUta triveNI saMgama jahA~ gaMgA-jamanA aura sarasvatI jaisI pavitra mahAnadI kA triveNI saMgama hotA hai vaha saMgama-sthAna apane Apa pavitra 'prayAga' eka 'tIrtha' tulya bana jAtA hai| ___ jI hA~ ! mokSa pAne ke lie arthAt 'sakala karma ke vinAzArthe athavA kevalajJAna jaise saMpUrNa jJAna kI prAptyarthe samyag darzana-jJAna-cAritra rUpa triveNI dharma kI sAdhanA-zuddhi evaM vRddhi atyaMta jarurI hai| zrI umAsvAti vAcaka varya viracita zrI tatvArtha sUtra ke prathama adhyAya ke prathama sUtra meM hI likhA hai-samyag darzana-jJAna-cAritrANi mokSa mArgaH / * samyag darzana + samyag jJAna + samyak cAritra = mokSa / savAla yaha hai ki agara ina tIna prakAra ke dharma ke saMyojana se hi mokSa prApti ho sakatI hai, to ina tInoM kI prApti-zuddhi evaM vRddhi ke lie kyA~ karanA cAhie ? hA~ jI ! nIce zrImAn yugapuruSa zrI mAnatuMgasUrIzvarajI viracita zrI bhaktAmara mahAstotra kI 5-6 aura 15 vI gAthA dI gaI hai| ina mahAprabhAvI evaM mahAcamatkArI gAthA kA pratidina ekAgratA evaM vidhipUrvaka tathA zuddhi uccAraNa pUrvaka kama se kama 21 bAra (zakyata: 108 bAra) agara smaraNa kiyA jAe, to nizcita rupa se dravya evaM bhAva donoM taraha se avazyameva lAbha hogaa| 1) samyagdarzana kI zuddhi-vRddhi evaM AMkho ke teja ko baDhAne bhaktAmara kI 5 vI gAthA gine-so'haM tathA'pi tava bhakti vazAnmanIza ! kartuM stavaM vigata zakti rapi pravRttaH / prItyA''tma vIrya-mavicArya mRgo mRgendraM; nAbhyeti kiM nija-zizoH paripAla nArtham ?|| 2) samyagjJAna kI zuddhi-vRddhi evaM buddhi ko sateja banAne bhaktAmara kI 6TThI gAthA gine-alpazrutaM zrutavatAM parihAsa-dhAma, tvad bhaktireva mukharI-kurute balAn mAm / yat kokilaH kila madhau madhuraM virauti, taccArU cUta-kalikA-nikaraika hetuH // 3) samyagcAritra kI zuddhi-vRddhi evaM brahmacarya kA teja baDhAne bhaktAmara kI 15vI gAthA gine- citraM kimatra yadi te tridazAMga-nAbhir, nItaM manAgapi mano na vikAra-mArgam / kalpAnta kAla marUtA calitA-calena, ki mandarAdri-zikharaM calitaM kadAcit ? |
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 63 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 'mahAprabhAvika mahAcamatkArI zrI namaskAra mahAmaMtra // Namo arihaMtANaM // // Namo siddhANaM // // Namo AyariyANaM || // Namo uvajjhAyANaM // // Namo loe savva sAhUNaM // | eso paMca NamukkAro; savva pAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM; paDhamaM havaI maMgalaM // maMgala pATha (B) cattArI loguttamA / cattArI maMgalaM / arihaMtA maMgalaM / arihaMtA loguttamA / siddhA loguttamA / siddhA maMgalaM / sAhU maMgalaM / sAhU loguttamA / kevalI pannatto dhammo maMgalaM / kevalI pannatto dhammo loguttamo / (c) cattArI saraNaM pavajjAmi / arihaMte saraNaM pavajjAmi / siddhe saraNaM pavajjAmi / sAhU saraNaM pavajjAmi / kevalI pannattaM dhammaM saraNaM pavajjAmi / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 64 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrIpaMca-parameSThI stuti arhanto bhagavanta IndramahitAH siddhAzca siddhisthitAH AcAryA jinazAsanonnatikarAH pUjyA upAdhyAyakAH / / zrI siddhAntasupAThakA munivarA ratnatrayArAdhakAH paMcaite parameSThinaH pratidinaM kurvantu vo maMgalam / / bhAvavAhIprabhu stuti he ! prabhu ! AnaMdadAtA jJAna hama ko dIjIye, zIghra sAre durguNoM ko dUra hama se kIjIye / lIjIye hamako zaraNa meM hama sadAcArI bane, brahmacArI dharmarakSaka vIra vratadhArI bane / / 1 / / . sAgara dayAnA cho tame, karuNA taNA bhaMDAra cho, ama patitone tAranArA, vizvanA AdhAra cho / tArA bharose jIvana naiyA, Aja meM taratI mUkI , lAkha lAkha vaMdana karUM, jinarAja tuja caraNe jhukI ||2|| jenA guNonA siMdhunA, be biMdu paNa jANuM nahiM, paNa eka zraddhA dilamahiM ke, nAtha samako che nahiM / jenA sahAre kroDo tarIyA, mukti muja nizcaya sahiM, evA prabhu arihaMtane paMcAMga bhAve huM namuM / / 3 / / sabakA karo kalyANa, kRpAnidhi-sabakA... * nirakhata tana mana ke duHkha mere, dura karo bhagavAna . kRpAnidhiH * mahAvIra svAmI karate vaMdana , aMtara meM tuma dhyAna .. kRpAnidhiH * pApoM meM layalIna banA huM, pAyA nahiM kucha jJAna .... kRpAnidhiH * jJAna binA maiM bhava-bhava bhaTakuM, lAo Atama bhAna ... kRpAnidhi0 * tuma bhakti ke puNya prabhAva se, pragaTo kevalajJAna .... kRpAnidhiH * zivamaMgala saba jIvoM kA ho, priyadarzana bhagavAna ... kRpAnidhi0
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 65 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrI sarasvatI stuti vibhAga he zArade mAM-prArthanA he zArade mA~, he zArade mA~, ajJAnatA se hame tAra de mA~, . tUM svarakI devI, ye saMgIta tujhase; hara zabda terA, hara gIta tujhase, hama hai akele, hama hai adhure; terI zaraNa meM hameM pyAra de mA~... ||1|| munioMne samajhI, guNIoMne jANI; saMtokI bhASA , AgamoMkI vANI, hama bhI to samajhe, hama bhI to jANe, vidyAkA hamako adhikAra de mA~... ||2|| * tUM zvetavarNI, kamala meM birAjeM; hAthoMmeM vINA, mukuTa zirapeM chAjeM, manase hamAre, miTA de aMdherA; hamako ujAloM kA parivAra de mA~...||3|| zrI sarasvatI stuti zrI zrutadevI sarasvatI bhagavatI, hamako vara denA tUM mA~, jIvana kI bAMsurI meM devI, zraddhA kA svara bhara denA / samyagjJAna kA dIpa jalAkara, manakA timira haTAnA mA~, nA bhUle nA bhaTake mAtA, aisI rAha batAnA mA~ / jenA nAma smaraNathI...| (rAga : snAtasyA pratimasya) . jenA nAma smaraNathI abudhanA, kaSToM badhA nAsatA, jenA jApa karaNathI vibudhanA, kAryo sadA zobhatA, jenA dhyAna thakI maLe bhavikane, punyaughanI saMpadA, bhAve te zruta zAradA caraNamAM, hojo sadA vaMdanA...(1) . je vilase sacarAcara jagatamAM, haMsAdhiruDhA banI, zobhe pustaka paMkaje grahI thakI, mauktika mAlA vaLI, vidyA vANI pramodane yazaH daI, kAmitane pUratI. bhAve te zruta zAradA caraNamAM, hojo sadA vaMdanA...(2)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI tIrthaMkara mukha sevatI bhagavatI, vikhyAta je lokamAM, bhaMje saMzaya lokanA timirane, jainezvarI joDa nA, pUje dAnava-mAnavo laLI laLI, pApo tUTe thokamAM, bhAve te zruta zAradA caraNamAM, hojo sadA vaMdanA... .(3) 66 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zvetAMgI zvetavastrA... (chaMda : sragdhArA (rAga) AmUlAloladhUlI bahula) zvetAMgI zvetavastrA dhavala kamalamAM, jJAna mUrti pratApI, kSIrAbdhi raMka lAge vimala mukha vibhA, sau dize bhavya vyApI // zobhe zvetAnabhe zI ? zaradavidhu taje, garva saundarya kero, mAtA vAgIzvarInA caraNa yuga namI, harSa pAmuM anero...||1|| vINAnA tAra cheDe mRdUmRdU kavane, saMgIte masta lAge, graMthe zobhA prasArI dhavala tama bhujA, bhAva vaividhya jAge / / ajJAnI jJAna pAme manuja patha viSe, jJAnanA puSpa vero, mAtA vAgIzvarInA caraNa yuga namI, harSa pAmuM anero.... // 2 // mAlA haste prakAze sphaTika maNi taNI, jApathI duHkha TALe, indrAdi stotra gAye parama sukha vare, jJAnanA paMthavALe || AzA sau pUrNa thAye ura tamasa haro, vyApatI jJAna lhero, mAtA vAgIzvarInA caraNa yuga namI, harSa pAmuM anero... // 3 // pRthvI vAyu nabhethI anala jala taNA, paMca tattve racAye, pRthvInA mAnavI je tuja bhajana karI, devatA rupa thAye // TALo he divyamAtA ! muja hRdaya vazyo, moha aMdhAra ghero, mAtA vAgIzvarInA caraNa yuga namI, harSa pAmuM anero...||4|| tAro sarvatra gAje vijaya daza dize, divya jyoti prakAzI, pApo tApo ja TALo vimala vadana he, zArade ! jJAnarAzI || divyAnaMde je rAce aharniza kare, pATha je zAstra kero, mAtA vAgIzvarInA caraNa yuga namI harSa pAmuM anero... ||5||
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 67 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga | dIThI dIThI amRta jharatI...| (rAga : Aje pAmyo parama padano...) dIThI dIThI amRta jharatI , aMga pratyaMga devI, mIThI mIThI sakala jananI, mAta vAgIzvarIjI lIdhI lIdhI caraNa yuganI, sevanA puNyakArI kIdhI kIdhI aMtaHkaraNathI, vaMdanA bhAva dhArI...(1) . jItyAM jItyAM akhila jaganA, mAna ne kAma gALI mITyAM mITyAM sarala jIvanA, moha aMdhAra khALI khulyAM khulyAM bhavika gaNanA, satyanA dvAra mADI, mIlyAM mIlyAM sakala sukhanA, sAra tArI kRpAthI...(2) kIje kIje abudha zizune, preraNA satya kIje dIje dIje parama padanI, jiMdagI evI dIje gIte gIte hRdaya mananAM; ThAla, bhAva gIte lIje lIje vinati uramAM, mAta Aje ja lIje...(3) saMskRtastuti (rAga : snAtasyA pratimasya...) yA kundendu tuSAra hAra dhavalA, yA zubhra vastrAvRtA, yA vINA vara daNDa maNDita karA, yA zveta padmAsanA / yA brahmAcyuta zaMkaraH prabhRtibhirdevaiH sadA vanditA, sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI, niHzeSa jADyA'pahA / / (1) * zuklAM brahma vicAra sAra paramAM, AdyAM jagat vyApinIm / vINA pustaka dhAriNI abhayadAM, jADyAndhakArA pahAm / / haste sphaTika mAlikAM vidadhatIM, padmAsane saMsthitAm / vande tAM paramezvarI bhagavatI, buddhipradAM zAradAm / / (2) * kuMdidu gokkhIra tusAra vannA, saroja hatyA kamale nisannA - . vAesirI putthaya vagga hatthA, suhAyasA amha sayA pasatthA / / (3)
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 68 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga ENGLISH STUTIS iMgliza stuti (1) S for O my 'Saraswati !' Be with me in every 'gati' Never forget naughty son, you are mother super one. (2) Save me Saraswati Mata, show me true way o'mata ! How to walk in blakish night, give me your super light. (3) Flowing water I have seen, make my heart so pure and clean, Saraswati ! wash my dirty mind, remove dust of every kind. (4) So many stars are in the sky, counting ever can't I try. Ocean I can not measure, such is Saraswati's treausre. (5) In my heart you own a place, this is like a special case, You are Ocean, I am drop; I at bottom you at top. (6) Zuk...Zuk...Zuk...Zuk running train, world is full of sorrow pain Open for me mukti gate, Saraswati Mata you are great..." GREAT-ENGLISH-PROVERBS 1) The Goal of life is light within. Light alone can save the man from the knocks of the world. 2) Every day is a new light for a wise man. 3) Bless is our own reality, we can experience when we like. 4) More the desires belittled is the man, less the desires, elevated is the man. 5) Mother is the Foundation of our existence Guru is the source of our knowledge and God is the source of the Bliss. But, ourself (Atma) is existence, knowledge and bliss. 6) By living in solitude away from multitude, One get's enlightened attitude.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 69 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrI sarasvatI gIta guMjana vibhAga | mAM bhagavatI (rAga : suNo caMdAjI) mA~ bhagavatI vidyAnI denArI, mAtA sarasvatI ! * tuM vANI vilAsanI karanArI, ajJAna timiranI haranArI, tuM jJAna vikAsanI karanArI...mA~ bhagavatI...(1) . tuM brahmANI tuM jagamAtA, AdI bhavAnI tuM trAtA; kAzmIra maMDanI (maMdiranI) sukhazAtA...mA~ bhagavatI...(2) * tuja mastake muguTa birAje cha, doya kAne kuMDala chAje che, haiye hAra motIno rAje che...mA~ bhagavatI...(3) * eka hAthe vINA sohe che, bIje pustaka paDibohe che, kamalAkara mAlA mohe che...mA~ bhagavatI...(4) . haMsAsanA besI jagata pharo, kavi jananAM mukhamAM saMcaro, mA~ mujane buddhi prakAza karo...mA~ bhagavatI...(5) / * sacarAcarameM tuha vasI, tuja dhyAna dhare citta ullasI, te vidyA pAme hasI hasI...mA~ bhagavatI...(6) . tuM kSudropadrava haranArI, zAsanadevI che manohArI, huM jAuM torI balihArI...mA~ bhagavatI...(7) * mAtA sarasvatI vidyAnI dAtA, tuM tribhuvanamA che vikhyAtA, tuja nAme lahIe sukhazAtA...mA~ bhagavatI...(8) zAradA tuM mAtA (rAga : tumhI ho mAtA) . zAradA tuM mAtA, sabhI kI mAtA ; ajJAna trAtA, jJAna pradAtA bAlaka terA AyA zaraNameM, vaMdana karake zIza jhukAtA...zAradA0 (1) - haMsavAhinI vINA vAdinI, kamalAsanI tuM devI mahAna; mAnava deva paMDita tere, dhyAna se banate baDe vidvAna...zAradA0(2) - vidyA ko pAne Aye zaraNameM, hRdayakamala meM terA hI dhyAna; vINAvAlI mA~ adharo peM Ake, baso sadA hI hame ho jJAna...zAradA0 (3)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI mAta chopyArI (rAga : prabhu jevo gaNo tevo) sarasvatI mAta cho pyArI, tumAro bALa sat bole; karone mhera kSaNa devI, TaLe muja ajJatA jore...sarasvatI0 . bUro-mUMDo murakha pUro, kapaTane kAme vaLI zUro, badhA durguNono darIyo, chatAM tuja bALa nahI bhUlo...sarasvatI0(2) . kadI patra-patra thAya, nahI mAtA-kumAtA thAya, bhalI bhoLI tuma ho mAta , jagatanI rIta e nA choDa...sarasvatI0 (3) * chatAM tarachoDazo mujane, thaze apajaza jaga tAro, have zuM socavU tujane , grahI le hAtha bALakano...sarasvatI0 (4) . maLe tuja rAgIne jJAna, phaLe dhyAnIne ujamALa paraMtu Apo nijajJAna, mAnuM ke Apano nahI pAra...sarasvatI0 (5) . bharI zraddhA hRdaya bhArI, jagatamAM tUM hI eka sAcI; karIza jJAnI AtamarAgI, aMtaranA pApa daI TALI...sarasvatI0 (6) zobhatI zrImatI bhAratI devatA (rAga : jAgane jAdavA) . zobhatI zrImatI bhAratI devatA, pUrNimAM caMdrazI kAMtine pekhatAM dIrgha vINA thakI lIna jJAne sadA, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA0 1 * dIpato hAra muktAtaNo hIyaDe, hastamAM mALa motI taNI vilaseM, ____ dIsato graMtha je jJAnane Apaze ! bhaktane jJAnano sAra dyo.....zAradA0 2 * trihu loke sudhA suMdarI dekhatAM, svarganA loka je mAtane pUjatAM, rAjatI nandinI zrutanI devatAM, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA0 3 * sevatI mAtane mAnahaMsI haseM, nIrakheM nitya nIra-kSIra viveke, bheda vijJAnathI AtmajJAne rameM, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA0 4 mRdu gaMbhIra je mIThaDaM bolatI, joDatI jJAnamA ajJatA rokatI, pUjatAM premathI lokane bhAvatI, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA0 5
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga * vANInI svAminI eka tUM dIsatI, hAriNI pApanI punyanI poSiNI, pANinI pAra pAme sadA premathI, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA06 * bALa zA ! bhAvathI pAya je sevatAM, 'e~ namaH' maMtrane cittamAM dhAratAM , trika je yoganI zuddhatA pAmatAM, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA07 * satyaniSThA thakI AtmajJAne karI, mohanA vRMda moDuM tuja mherathI, mAMgu nA anyane kImatI kAMInA, bhaktane jJAnano sAra dyo....zAradA08 mAta he bhagavatI! jhulanA chaMda (dhAra talavAranI sohalI...) . mAta he bhagavatI ! Ava muja manamahiM, jyoti jima jhagamage, tamasa jAye TaLI ; kumati mati vAriNI, kavi mano hAriNI, jaya sadA zAradA, sAramati dAyinI / / mAta he...bhagavatI0....1 . zveta padmAsanA, zveta vastrAvRtA, kunda-zazi-hima, samA gaura dehA; sphaTika mALA vINA, kara viSe sohatA, kamaLa pustaka dharA, sarva jana mohatAM || mAta he...bhagavatI0....2 abudha paNa baiMka tuja, maheMra ne pAmIne, pAmatA pAra, zrutasindhuno te; . ama para Aja tima, devI ! karuNA karo, jema lahIe mati, vibhava sAro || mAta he...bhagavatI0....3 / * haMsa tuja saMganA, raMgathI bhArati ! jima thayo kSIra-nIrano vivekI; tima lahI sAra-niHsAranA bhedane, Atmahita sAdhu kara, muja para mheMrane / / mAta he...bhagavatI0....4 . devi ! tuja caraNamAM, zira namAvI karI, eTaluM yAcIe, vinaya bhAve karI; yAda karIe tane, bhaktithI je same, jIbha para vAsa karaje, sadA te same || mAta he...bhagavatI0....5
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 72 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga ||1|| ||2|| aho ! jJAnanI jyotane te jagAvI (rAga : tumhI ho mAtA pitA tumhI ho...) aho ! jJAnanI jyotane te jagAvI, aho ! brahmanA dIvya teje tuM nyArI; mahA padmanA garbhamAM dIse pyArI, sadA bhaktane rAkhaje cittamAhi... * game AkhaMDI dIrgha je pUtakArI, rame karNamAM kanaka kuMDala bhArI, same hastamAM mALane pothI sArI, sadA bhaktane rAkhaje cittamAhi... . aruNodaye aMdhatA grAma gALe, vaLI vastu viDaMbanA vrAta TALe, tamArA pasAye badhA lAbha ANe, sadA bhaktane rAkhaje cittamAMhi.... bhaje paMDito premathI jJAna bhAre, taje pApanA puMjane zIghra sAre, baje punyanA ghaMTa je dvAra tAre, sadA bhaktane rAkhaje cittamAhi... muje punyanA yoga thI Aja dIThI, muje jJAnanA dhAmane Apa mIThI tume tArajo-pALajo tUM hI tUM hI, sadA bhaktane rAkhaje cittamAMhi... ||3|| ||4|| // 5 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 73 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga - mahAprabhAvI zrI sarasvatI stotra vibhAga zrI bappabhaTTisUri kRta-anubhUta siddh-saarsvt-stvH| kala marAla vihaMgama vAhanA, sita dukUla-vibhUSaNa lepanA / praNata bhUmi ruhA mRta sAriNI, pravara deha vibhAbhara dhAriNI // 1 // * amRta pUrNa kamaNDalu dhAriNI, tridaza dAnava-mAnava sevitA / bhagavatI paramaiva sarasvatI, mama punAtu sadA nayanAmbujam // 2 // jinapati prathitA khila vAGmayI, gaNadharAnana maNDapa nartakI / guru mukhAmbuja-khelana haMsikA, vijayate jagati zrutadevatA // 3 // * amRta dIdhiti-bimba-samAnanAM, trijagati jana nirmita mAnanAm / navarasAmRta vIci-sarasvatIM, pramuditaH praNamAmi sarasvatIm ||4|| vitata ketaka patra vilocane, vihita saMsRti-duSkRta mocane / dhavala pakSa vihaMgama lAJchite, jaya sarasvati ! pUrita vAJchite // 5|| * bhava danugraha leza taraMgitA, staducitaM pravadanti vipazcitaH / nRpa sabhAsu yataH kamalAbalA, kucakalA lalanAni vitanvate / / 6 / / * gatadhanA api hi tvadanugrahAt, kalita komala-vAkya sudhormayaH / cakita bAla kuraMga vilocanA, jana manAMsi haranti tarAM narAH ||7|| . kara saroruha-khelana caMcalA, tava vibhAti varA japamAlikA | __ zruti payonidhi madhya vikasvaro, jjvala taraMga kalAgraha-sAgrahA ||8|| . dvirada kesari mAri bhujaMgamA, sahana taskara rAja rUjAM bhayam / tava guNAvali gAna taraMgiNAM, na bhavinAM bhavati zrutadevate // 9 // OM hrIM klIM blU~ tataH zrI tadanu hasa kala hI atho e~ namo'nte, lakSaM sAkSA jjaped yaH kara samavidhinA, sattapA brahmacArI / niryAntI candrabimbAt kalayati manasA, tvAM jaga ccandrikAbhAM, so'tyarthaM vahni kuNDe vihita dhRta hutiH syAd dazAMzena vidvAn / / 10 / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 74 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zArdUla ( rAga : arhanto bhagavaMta iMdra...) * re re lakSaNa kAvya nATaka tathA, campU samA lokane kvAyAsaM vitanoSi bAliza mudhA, kiM namra vaktrA mbujaH / bhaktyA rAdhaya mantra rAja sahitAM, divya prabhAM bhAratIM yenatvaM kavitA vitAna savitA, dvaita prabuddhAyase " * caMca ccandramukhI prasiddha mahimA, svAcchandya rAjya pradAH SnAyAsena surAsurezvara gaNai, rabhyarcitA bhaktitaH / devI saMstuta vaibhavA malayajA, lepAMga raMga dyutiH sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI, trailokya saMjIvanI stavanametadaneka guNAnvitaM paThati yo bhavikaH pramanAH prage / sa sahasA madhurairvacanAmRtai rnRpagaNAnapi raJjayati sphuTam / iti sarasvatI stavaH sampUrNaH / prabhAvI maMtra : OM hrI~ klI~ blU~ zrI~ hasakala hrI~ me~ namaH || 119911 maMtra garbhita zrI sarasvatI stotra OM aiM hrI~ zrI~ maMtrarupe, vibudha jana nute, deva devendra vaMdye, caMca ccaMdrA vadAte, kSipita kali male, hAra nIhAra gaure / bhIme bhImATTa hAsye, bhava bhaya haraNe, bhairave bhIma vIre, hA~ hrI~ hU~ kAra nAde, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha 119211 // 13 // 11911 hA pakSe bIja garbhe, sura vara ramaNI, carcitA nekarUpe, kopaM vaM jhaM vidheyaM, dharita dhari vare, yoga niyoga mArge / haM saM saH svarga rAjaM, prati dina namite, prastutA lApa pAThe,. daityendrai rdhyAyamAne, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha // 2 // daityai rdaityAri nAthai, rnamita pada yuge, bhakti pUrva stri sandhyam, yakSaiH siddhaizca namrai, raha maha mikayA, deha kAntizca kAntiH / A~ i~ OM visphuTAbhA, kSara vara mRdunA, susvareNA sureNAtyantaM prodgIya mAne, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha 113 11
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga kSA~ kSI~ kSU kSaH svarupe, hana viSama viSaM, sthAvaraM jaMgamaM vA, saMsAre saMsRtAnAM, tava caraNa yuge, sarva kAlaM narANAm / avyakte vyakta rupe praNata nara vare, brahma rupe svarupe, aiM aiM blU~ yogigamye, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha ||4|| sampUrNA 'tyantazobhaiH, zazadhara dhavalai, rAsa lAvaNya bhUtaiH, ramyaiH svacchaizca kAntai, rnija kara nikarai, zcaMdrikA kAra bhAsaiH / asmAkInaM bhavAbjaM, dina manu satataM, kalmaSaM kSAlayanti, zrI~ zrI~ bhU~ maMtra rupe, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha 75 1 // 6 // bhASe padmAsanasthe, jina mukha nisRte, padma haste prazaste, prA~ prI~ pU~ praH pavitre, hara hara duritaM, duSTajaM duSTa ceSTaM / vAcAM lAbhAya bhaktyA, tri vi yuvatibhiH pratyahaM pUjya pAde, caMDe caMDI karAle, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha namrI bhUta kSitIza-pravara maNi mukuTod, ghRSTa pAdAravinde, padmAsye padma netre, gaja gati gamane, haMsayAne vimAne / kIrtizrI buddhi-cakre, jaya vijaya jaye, gaurI gaMdhArI yukte dhyeyA dhyeya svarUpe, mama manasi sadA, zArade devi ! tiSTha " kara badara sadRza makhila bhuvatalaM yat prasAdataH kavayaH / pazyaMti sUkSma matayaH sA jayati sarasvatI devI // 1 vidyujjvAlA pradIptAM pravara maNI mayI, makSa mAlAM surUpAM ramyA vRtti rdharitrI, dina manu satataM, maMtrakaM zAradaM ca / nAgendrai rindra candrai, rmanuja muni janaiH, saMstutA yA ca devI, kalyAMNaM sA ca divyaM dizatu mama sadA, nirmalaM jJAna ratnam // 8 // namAmi bhAratIM devIM " namAmi bhAratIM devIM caturbhujAM mahAbalAM / kAzmIre vasati nityaM, brahmarupA sarasvatI ||1|| 11411 " bAlAnAM jJAna dAtrI ca durbuddhi dhvaMsa kAriNI / , trinetrA pAtu me devI, vINA-pustaka dhAriNI // 2 // // 7 // 11811
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zvetAmbarA zvetavarNA, zveta candana carcitA / haMsasya vahate nityaM, padmAsano pavezitA // 3 // 76 mAlikAM dakSiNe haste, vAmahaste kamaMDaluM / saMyuktenduM ca mukuTe, muktAhArai rvibhUSitA // 4 // parihItA nyalaMkAraM, tasya dyuti prakAzitA / saundaryeNa samAyuktA, sarvA bharaNa bhUSitA ||5|| zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga oMkAraM AdimaM bIjaM, mAyAbIjaM samIritaM / tRtIyaM lakSmIbIjaM ca, vAgvAdinI caturthakaM // 6 // OM hrI~ zrI~ ca klI~ maMtraM, vAgvAdinI ca saMyutAM / eka lakSaM japet mantraM sa syAd vAcaspatiH samaH ||7|| * ityanena prakAreNa, sarasvatyA samaM japet / trisandhyaM paThate nityaM tasya kaMThe sarasvatI // 8 // ciraMtanAcArya viracita zrI sarasvatI stotra " " OM hrI~ arhaM mukhAmbhoja-vAsinIM pApa nAzinIm / sarasvatI mahaM staumi zruta sAgara-pAradAm ||1|| lakSmI-bIjA kSara mayIM, mAyA bIja- samanvitAm / tvAM namAmi jaganmAta strailokyaizvarya dAyinIm ||2|| sarasvati ! vada vada, vAgvAdini mitA kSaraiH / yenAhaM vAGmayaM sarvaM, jAnAmi nija nAma vat ||3|| bhagavati sarasvati, hrI~ namo'hI~ dvaya prage / ye kurvanti na te hi syu, rjADyAMdha-vidhurA zayaH ||4|| * tvat pAda sevI haMso'pi vivekIti jana zrutiH / bravImi kiM puna steSAM, yeSAM tva ccaraNau hRdi ||5|| tAvakInA guNA mAtaH, sarasvati ! vadAmi kim / yaiH smRtai rapi jIvAnAM, syuH saukhyAni pade pade ||6|| tvadIya-caraNAmbhoje maccittaM rAjahaMsa vat / bhaviSyati kadA mAtaH, sarasvati vada sphuTam // 7 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ wf mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga . zvetAbja-madhya caMdrAzma-prAsAdasthAM caturbhujAm / haMsa skandha-sthitAM candra, mU! jjvala-tanu prabhAm / / 8 / / vAma dakSiNa-hastAbhyAM , bibhratIM padma pustikAm / tathetarAbhyAM vINAkSa mAlikAM zveta-vAsasAm / / 9 / / . ud girantI mukhAmbhoja, denA makSara-mAlikAm / dhyAyed yoga sthitAM devIM, sa jaDo'pi kavi bhavet ||10|| * yathe cchayA sura saMdohaM saMstutA mayakA stutA / tattAM pUrayituM devI ! prasIda paramezvari / / 11 / / iti zAradA stuti mimAM hRdaye nidhAya , ye suprabhAta samaye manujAH smaranti / teSAM parisphurati vizva vikAsa hetuH, sad jJAna-kevala maho mahimA nidhAnam ||12|| | namaste zAradA devI namaste zAradA devI, kAzmIra prati vAsinI / tvAmahaM prArthaye mAta, vidyA dAnaM pradehi me ||1|| * sarasvatI mayA dRSTA, devI kamala locanA / haMsayAna samAruDhA, vINA pustaka dhAriNI / / 2 / / sarasvatI prasAdena, kAvyaM kurvanti mAnavAH / tasmA nnizcala bhAvena, pUjanIya sarasvatI ||3|| . prathamaM bhAratI nAma, dvitIyaM ca sarasvatI / tRtIyaM zAradA devI, caturthaM haMsavAhinI ||4|| paMcamaM viduSAM mAtA, paSThaM vAgIzvarI tathA / kaumArI saptamaM proktA aSTamaM brahma cAriNI ||5|| * navamaM tripurA devI, dazamaM brahmaNI, tathA / ekAdazaM tu brahmANI, dvAdazaM brAhma vAdinI / / 6 / / * vANI trayo dazaM nAma, bhASA caiva caturdazam / paMcadazaM zrutadevI, SoDazaM gaurI gadyate / / 7 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga * etAnI zuddha nAmAni , prAtaH rutthAya yaH paThet / tasya saMtuSyate devI, zAradA vara dAyini ||8|| yA devI zrUyate nityaM vibudhai rveda pAragaiH / sA me bhavatu jihvAgre, brahma rupA sarasvatI / / 9 / / . yA kundendu tuSAra hAra dhavalA, yA zubhra vastrAvRtA, yA vINA vara daNDa maNDita karA, yA zveta padmAsanA / yA brahmA'cyuta zaMkara prabhRtibhirdevaiH sadA vanditA, sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI, niHzeSa jADyA pahA ||10|| zrIzArade ! namastubhyaM...] * zrI zArade ! namastubhyaM, jagad bhuvana dIpike ! vidvajjana mukhAmbhoja, bhuMgike ! me mukhe vasa ||1|| . vAgIzvari ! namastubhyaM, namaste haMsagAmini ! namastubhyaM jaganmAtar, jagat katri ! namo'stute / / 2 / / zaktirupe ! namastubhyaM, kavIzvari ! namo'stute ! nama stubhyaM bhagavati ! sarasvatI ! namo'stute // 3 // * jaganmukhe ! namastubhyaM, varadAyinI ! te namaH ! namo'stu te'mbikA devi ! jagat pAvine ! te namaH ||4|| zuklAMbare ! nama stubhyaM, jJAna dAyini te namaH ! brahmarupe ! namastubhyaM , brahmaputri ! namo'stute / / 5 / / * vidvanmAta ! namastubhyaM, vINA dhAriNi ! te namaH ! surezvari ! namastubhyaM, namaste sura vandite ! // 6 / / . bhASA mayi ! namastubhyaM, zuka dhAriNi ! te namaH ! paMkajAkSi ! namastubhyaM mAlA dhAriNi ! te namaH ||7|| padmA ruDhe ! namastubhyaM, padma dhAriNi ! te namaH ! zuklarupe ! namastubhyaM, namastri-pura sundari ! ||8|| dhIdAyini ! namastubhyaM, jJAnarupe namo'stute ! surArcite ! namastubhyaM , bhuvanezvari ! te namaH / / 9 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga * kRpAvati ! namastubhyaM , yazo dAyini ! te namaH ! sukhaprade ! namastubhyaM, namaH saubhAgya varddhini ||10|| - vizvezvari ! namastabhyaM, nama strai lokya dhAriNi ! jagatpUjye namastubhyaM, vidyAM dehi mahAmahe ! ||11|| . zrI devate namastubhyaM, jagadambe ! namo'stute ! mahA devi ! namastubhyaM , pustaka dhAriNi ! te namaH ! / / 12 / / kAmaprade ! namastubhyaM, zreyo mAMgalya dAyini ! sRSTikatri ! namastubhyaM, sRSTi dhAriNi ! te namaH ! ||13|| * kavizakte ! namastubhyaM , kali nAzini ! te namaH ! kavitvade ! namastubhyaM, matta mAtaMga gAmini ! ||14|| - jagaddhite ! namastubhyaM, namaH saMhAra kAriNI ! vidyAmayi ! namastubhyaM, vidyAM dehi dayAvati ! // 15 // mAtaraM bhAratI dRSTavA mAtaraM bhAratI dRSTavA, vINA-pustaka dhAriNIm / haMsavAhana saMyuktAM, praNamAmi mahezvarIm / / 1 / / * prathama bhAratI nAma, dvitIyaM ca sarasvatI / tRtIyaM zAradA devI, caturthaM haMsavAhinI / / 2 / / - paJcamaM vizva vikhyAtA SaSThaM vAgIzvarI tathA / kaumArI saptamaM proktA, aSTamaM brahmacAriNI ||3|| * navamaM buddhidAtrI ca, dazamaM vara dAyinI / ekAdazaM candraghaNTA, dvAdazaM bhuvanezvarI ||4|| * dvAdazaitAni nAmAni, trisandhyaM yaH paThennaraH / sarva siddhi pradehya stu, prasannA paramezvarI ||5|| . jihvAgre vasati nityaM, brahma rUpA sarasvatI / sarasvati ! mahAbhAge ! varade kAma rupiNI // 6 / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI - 80 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga. ||1|| ||2|| ||3|| ||4|| ||5|| KAY ||assttotrshtnaam zAradAdevI stotram / / chaMdaH anuSTupa . zAradA vijayA naMdA, jayA padmA zivA kSamA durgA gaurI mahAlakSmI, kAlikA rohiNI parA . mAyA kuNDalinI medhA, kaumArI bhuvanezvarI / zyAmA caMDI ca kAmAkSA, raudrI devI kalA iDA - piMgalA suSumNA bhASA, hIM kArI ghiSaNA biM (chiM) kA / brahmANI kamalA siddhA, umA parNA prabhA dayA . bharbharI vaiSNavI bAlA, vazye maMdirA ca bhairavI / jAlayA zAMbhavA yA mA, sArvANi kauzikI ramA cakrezvarI mahAvidyA, mRDAnI bhagamAlinI / vizAlI zaGkarI dakSA, kAlAgnI kapilA kSayA ... . aiMdrI nArAyaNI bhImA, varadA chAMbhavI himA / gAMdharvI cAraNI gArgI, koTizrI naMdinI sUrA . amoghA jAMgulI svAhA, gaMDanI ca dhanArjanI / kabaryazca vizAlAkSI, subhagA cakarAlikA . vANI mahAnizA hArI, vAgezvarI niraMjanA / vAruNI badarIvAsA, zraddhA kSemaMkarI kriyA . caturbhujA ca dvibhujA, zailA kezI mahAjayA / vArAhI yAdavI SaSThI, prajJA gI gaumahodarI * vAgvAdinI klIM kArI, aiMkArI vizvamohinI / sarva-saukhyapradAM nityaM nAmoccAraNamAtrataH pAvanAni prasiddhAni takAra rahitA / trisandhyaM (yaH) paTheddhImAn syAdambA tadvarapradA // iti sampUrNam // // 6 // Toll // 8 // ||9|| ||10| ||11||
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 1. 2. 3. 4. zAradA vijayA naMdA jayA 5. padmA 6. zivA 7. 8. 9. kSamA durgA gaurI 10. mahAlakSmI 11. kAlikA. 12. rohiNI 13. parA 98. mAyA 15. kuMDalinI .. 16. medhA . 17. kaumArI 18. bhuvanezvarI 19. zyAmA 20. caMDI 21. kAmAkSI 22. raudrI 23. devI 24. kalA zrI sarasvatI devI ke 108 nAma va artha zvetakamalavAlI | viziSTa jaya karanevAlI / AnaMda karanevAlI / 25. iDA 26. piMgalA 81 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga jaya svarupA / kamala meM rahanevAlI / maMgalarUpA / sAmarthyarUpA / kaThinAI se pAI jA sakanevAlI / ujvala svarUpavAlI / mahAsamRddhi svarUpA / vinAza-zaktirUpA / vikAsa zIlA | ati uttama-rUpA | mAyA (moha) rUpA / kuMDalinI zakti | bodha zaktirUpA / bAla manohararUpA / tIna bhuvanoM kI svAmInI | zyAma varNA, uttama svarupA / ugrarUpA / manohara nayanovAlI / pracaMDa rUpA / tejasvI rUpavAlI / hrI~ kArasthita () dhyeyasvarUpA / dehasthita 'iDA' nADI kI devI / dehasthita 'piMgalA nADI kI devI /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 27. suSumNA 28. bhASA 29. hrI~ kArI 30. dhISaNA.. 31. biMchikA 32. brahmANI 33. kamalA 34. siddhA. 35. umA 36. aparNA 37. prabhA 38. dayA 39. bharbharI.. 40. vaiSNavI 41. bAlA 42. vazyA 43. maMdirA 44. bhairavI . 45. jAlayA 46. zAMbhavI 47. 48. 49. yAmA zarvANI.. kauzikA 50. ramA 51. cakrezvarI 52. mahAvidyA 53. mRDAnI 54. bhagamAlinI 82 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI / bhASArUpA / hrI~ bIja maMtrarUpA jJAnasvarUpA / maMDalAkArA, vartularUpA vRddhirUpA / kamala para virAjanevAlI / siddha svarUpA / kalyANa rUpA / tapasvinI | dIptimayA / karuNA zIlA / poSaNarUpA / sarva vyApaka zakti bAlasvarUpA / bhaktapriyA / (samasta jagata kI ) nivAsarUpA / bhaya rUpA / AcchAdana karanevAlI / zAMti denevAlI, zAMtisvarUpA / niyaMtraka zakti | (ajJAna) chedanevAlI / gupta svarUpA / Ananda svarUpA / (SaT) cakroM kI svAminI / mahAvidyA svarUpA / prasannarUpA / aizvaryarUpA /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . . . . . . . . . . va ra ............... kalya . . . . . . . . . . mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga 55. vizAlI...... vizAla svruupvaalii| 56. zaMkarI zAMti pradA / 57. dakSA.... . nipuNa svarUpA / 58. kAlAgni pralaya kAlakI agnirUpa / 59. kapilA. uttama vrnnvaalii| 60. kSayA. vinAza rUpA / 61. aidrI zreSThatvarUpA / 62. nArAyaNI jJAnamArgarUpA / 63. mImA . bhayaMkara svruupvaalii| 64. varadA.... varadAna denevAlI / 65. zAMbhavI kalyANa karanevAlI / 66. himA zItalatA denevaalii| 67. gAMdharvI saMgIta kI devii| 68. cAraNI. stuti svarUpA / varNana karanevAlI / 70. koTizrI. uttama svarUpA / 71. zrI .......... zrI lakSmI rUpA / 72. naMdinI..... AnaMda denevAlI / 73. sUrA .... utpatti karanevAlI / 74. amoghA ...... sadA saphala rupA / 75. jAMgulI doSa hrnevaalii| 76. svAhA. acche DhaMga se bulAI gaI / 77. gaMDanI jJAna kA siMcana karanevAlI / 78. dhanArjanI ... jJAnarupA dhana kI svAmInI / 79. kabarI......... prazasti rUpA / 80. vizAlAkSI vizAla nynovaalii| 81. subhagA ........... saubhAgyavAlI / 82. cakarAlikA .............. bhayAnaka rUpavAlI / 69. ............ . . . . . . . .
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 83. vANI 84. mahAnizA 85. hArI 86. vAgezvarI 87. niraMjanA 88. vAruNI ..... 89. badarIvAsA 90. zraddhA 91. kSemaMkarI 92. kriyA 93. caturbhujA 94. dvirmujA 95. zailA kezI 96. 97. mahAjayA 98. vArAhI . 99. yAdavI. 100. SaSThI .. 101. prajJA 102. gIH 103. gau. 104. mahodarI. 105. vAgvAdinI 106. klI~ kArI 107. aiMkArI 108. vizvamohinI 84 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga uccAraNa rUpA / sukSma, saMkSepakaranevAlI, atisukSmarUpA AkarSaka svarUpA / vANI kI svAmInI / doSa rahitA / moha karanevAlI / badarIvana meM rahanevAlI / zraddhA-svarUpA / kSema-kuzala karanevAlI / kriyArUpA / cAra hAthovAlI / do hAthovAlI | parvata para rahanevAlI / uttama kezovAlI / mahAna vijayavAlI / kalyANa svarUpA / upAsanA rUpA / SaSThI devI, kArtikeya kI zakti / viziSTa bodhana zIlA / varNana zakti / gatisvarUpA / vizvako apanemeM dhAraNa karanevAlI / vANI kI bolanevAlI / klI~ maMtrabIjavAlI / aiM kAra svarUpA / vizvako mohanevAlI / (iti sarasvatI ke 108 nAma sampUrNa)
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 85 aprApya zrI zAradA mahAkAvyam chaMda - vasantatilakA (bhaktAmara stotra) racayitA : prajJAcakSu paMDitavarya zrI divyAnaMdajI (DhaMkagirI) jyotI taNA kiraNanI kare divya svArI, Avo tame sarasvatI ati jJAna dhArI / kRpA karI hRdaya maMdiramAM padhAro, ajJAnatA muja taNI saghaLI nivAro ||1|| he zAradA ! sarasvati ! zubhajJAna dAtA, tAro mahAna mahimA jana sarva gAtA / hemAdrinA dhavala maMdiramAM birAje, gAMdharva-kinnarataNA madhu gIta guMje ||2|| vINA manohara sohe kara mAM rahelI, graMtha gIta racanA rasathI bharelI / mALA he sphaTIkanI phaLa sarva Ape, vAMchIta pUrNa karatI tuja maMtra jApe ||3| tArI kRpA bhagavatI jana sarva mAge, zraddhA dharI hRdayamAM bhajatA surAge / tuM zAradA ! parama jJAna prakAza Ape, ajJAna dUra karatI sukha-zAMtI sthApe ||4| * zvetAMbarI ! sunayanA ! nayano nazIlA, oSTho pravAla sama suMdara ne rasIlA / zA keza kuMcIta sukomala dIrgha tArA, mAM rahyA hirakanA camake sItArA // 5 // tuM caMdranI dhavala suMdara cAMdanI zI, vANI rasika manamohaka mohInI zI / zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga va madhura tuja smita chaTA ja nyArI, tu zAMta saumya sukhadAyaka harSakArI ||6||
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga * tuM riddhI-siddhI bala buddhI pratApa Ape.. . .. . dAridra duHkha bhaya saMkaTa sarva kApe / tejasvinI tapa taNo tuja teja nyArUM, tuM zAradA sarasvatI tuja nAma pyAruM ||7|| zrI zAradA vadananI surabhi sunerI, core havA vadananI khuzabU anerI | to AvatI vicaratI vana vATikAmAM, vyApe suvAsa vana-puSpa samI havAmAM ||8|| nizAMta mAM vicaratI zubha zAradA jyAM, kevI madhUra manamohaka zI havA tyAM / sauMdaryatA vanataNI niraMkhI vicAre, AvI ubhI vicaratI saritA-kinAre / / 9 / / * hemAdri pUrNa nirakhaM mana o ja mAMge, kailAzamAM vicaravA mana bhAva jAge / tyAMthI uDI gaganamA taratI havAmAM, hemAdrine nirakhatI saghaLI dizAmAM ||10|| . hemAdrinA dhavala zikhara bhavya zobhe, kAsAra haMsa kamalo manane pralobhe / paMkhI pazu pavana sau nija mastI dhAre, nAce kalApI nija piccha kalA prasAre ||11|| . tuSAra puSpa nabhathI varasI rahyAM jyAM, kevI suhe zazI samI dhavalI dharA tyAM / mIThA madhura jalanA jharaNAM vahe jyAM, zI yauvane mada bharI saritA vahe tyAM / / 12 / / dhujAvatI vadana zItala tyAM havA zI, bhIMjAvatI jalabharI nabha vAdaLI zI / jyAM sUrya tApa ati komalatA batAve, zI rozanI ravi taNI rasa rUpa lAve ||13||
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga kevu sarovara manohara rUpa dhAre, doDe rame mRga zizu saranA kinAre / zobhI rahyAM parama suMdara puSpa kevA, AvI rahyAM madhukaro rasapAna levA ||14|| . vRkSo ubhA gaDha samAM saranA kinAre, cArulatA harita suMdara vRkSa dhAre / nAce mayura vana vRkSa taNI ghaTAmAM, kevI lalita manamohaka zI chaTAmAM ||15|| * maitrI sarovara taNI pazu paMkhI dhAre, Ave sadAya saghaLA saranA kinAre / tyAM khAna pAna madhugAna susnAna dhAre, zI kokIlA TahukatI ativAra vAre / / 16 / / uDe nabhe yugala sArasa harSa dhAre, ke sarovara suhe mahimA vadhAre | haMso taNA kavanathI sara ramya lAge, nihALavA pathikane mana bhAva jAge ||17|| * ugyo zazI dhavala suMdara zI kalAmAM, zuM caMdra mukha nirakhe sara AyanAmAM / re ! zyAma DAgha nirakhI mana vedanAmAM, te chupato zaramathI nabha vAdaLo mAM ||18|| keyU~ tapovana suhe girI kaMdarA jyAM, yogIjano munijano tapa sau kare tyAM / paMkhI taNA madhura gIta sadAya guMje, A ramya dhAma nirakhI mana khuba rijhe / / 19 / / . yogIjano nita jape para brahmane jyAM, te tIrtharUpa banatI zuci e dharA tyAM / teno prabhAva mahimA dharatI batAve, te kAma krodha mada sau jagamAM bhulAve ||20||
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 88 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga . AtmA bane vimala ne zubha bhAva jAge, AnaMda divya pragaTe mana mukti mAMge / mithyA manoratha tajI mana zAMta thAtuM, AnaMda rUpa banatuM zIva gAna gAtuM / / 21 / / . jJAnI bane sukha duHkhe samabhAva dhAre, saMsAra citra saghaLA mananA nivAre / nA rAga-dveSa-mamatA manane satAve, tevo prabhAva dharatI nija no batAve ||22 / / ko apsarA nabha tajI utarI dharAye, tevI suhe vasumatI sura guNa gAye / dIpI rahI harIta zI dharatI anerI, nAcI uThI sura ramA nirakhI navelI / / 23 / / . kailAza Adi-prabhunA zubha muktidhAme, aSTApado zikharanA caDhatA sunAme / Ave ravi suragaNo prabhu pAda puMje, mRduMga vAdya sura saMgIta divya guMje / / 24 / / devAMganA madhura gIta susAtha gAye, tyAM rAsa bhavya ramatI nava harSa mAye / gAMdharva yakSa sura kinnara sarva Ave, zrI AdinAtha prabhune bhajatA subhAve / / 25 / / himAdrinu atularUpa mahAna jotI, AkAzamAM vicaratI zubha gAna gAtI / te zAradA gaganathI utarI rahI zI, chAyI ghaTAM kaca taNI badarI samIzI / / 26 / / kailAzanA zikharathI utarI dharAye, jANe uSA nabha tajI pragaTI dharAye / kelI lalita taruNI zubha zAradA zI ? kailAzane nirakhatI vicarI rahI zI ||27||
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 89 89 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga . maMdIra bhavya nirakhI banI mugdha bhAve, tyAM bhupati bharatanI kRti yAda Ave | kailAza megha jala vAdaLathI chavAyo, tuSAranI dhavala cAdaramAM chupAyo ||28|| . e nirakhI bhagavatI giranAra AvI, siddhotaNI zuci dharA mana khuba bhAvI / caMdA taNI dhavala zItala cAMdanI mAM, besI vINA kara grahe madhu rAgaNImAM ||29 / / gAtI prasanna vadanA zubha gAna pyAru, saMgIta bhakti rasathI bharapUra tAruM / bhAve vibhora banatI ati divyagAne, pAme samAdhi kSaNamA saghaLu virAme ||30|| tuM jJAnamUrti ! ati komala bhAva dhAre, bhakto taNAM sakala saMkaTane nivAre | Ape sadA parama suMdara divya jJAna, AtmA taNuM manujane nija thAya bhAna // 31 / / . he zAradA ! bhagavati ! karuNA batAvo, bhulI gayo ja patha haM patha to batAvo / muktI taNo parama bodha prakAza Apo, saMsAra baMdhana taNA duHkha sarva kApo ||32 / / . A janmane maraNanAM duHkhane nivAro, nAvi banI bhagavatI ! bhava siMdhU tAro | naukA phaMsI bhamaramAM na maLe kinAro, kRpA karo bhagavatI DubatI ugAro ||33 / / * azrUbharyA nayanamAM tujane pukAruM, chupI kahA~ bhagavatI tujane na bhALU | haM zodhato bhagavatI saghaLI dizAmAM, vihAra-bAga vana suMdara vATikAmAM |34||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 90) zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga AzA nirAzA hRdaye pragaTI rahI zI, ---- . -.. zraddhA sadAya manane samajAvatI zI / vizvAsa dhairya dharato mana mAna mAruM, te Avaze pragaTa rUpa dharI ja nyArUM / / 35 / / . aMdhAra ghora nabhamAM camake sItArA, zI svapnamAM pragaTatI zuci teja dhArA / sugaMdha divya saghaLe prasarI havAmAM, zuM bramhanAda pragaTe saghaLI dizAmAM // 36 / / . jyotI svarUpa pragaTI tujane nihALI, chupI rahI hRdayamAM nava kema jANI / ajJAna timIra samuhathI dUra thAtA, jyotI svarUpa pragaTI bahU varSa jAtA ||37|| . bhAve vibhora banato tujane nihALI, siMdhU samI lalIta suMdara ne dayAlI / jyotsnA samu dhavala suMdara rUpa tArUM, saMsAranA sakala rUpa thakIja nyAraM // 38 // . mAMgu subuddhI vimalA zubha bhAva Apo, mAyA mamatva jaga baMdhana sarva kApo / sahu rAga-dveSa mananA hara pApa tApo, mukti taNo parama ujjvala mArga Apo ||39 / / devI vade kavi ! suNo jana nitI tyAgI, lakSmI taNI manujane mana pyAsa jAgI / tyAgI zake na mamatA maratA sudhImAM, kevI mati mana gati samajI zake nA ||40 // * re ! rAga dveSa janane ati priya lAge, nA okatA zitalatA mana tenuM mAge / prIti manuSya karato ati baMdhanomAM, mukti rahI sakala kevala vAtuomAM / / 41 / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 91 ---------zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga . tRSNA bharI hRdayamAM jana zAMtI mAge, zAMti maLe na manane ati moha rAge / zodhI-rahyaM mRgajale mRga zIta vArI, tevI dazA manujanA mananI ja bhArI ||42 / / mAruM karI duHkha vare mamatA vadhArI, thAye na koi nijanuM dhana putra nArI | du:khI thatuM mana ati ura kleza jAge, toye chatAM mana are ! mamatA na tyAge ||43 / / . je mAnavI manataNI sthiratA dhare nA, timIra mAM bhaTakato patha to maLe nA | jo zAMta-sthira.mana nIra sama banAve, te jJAna yukta bIja jIvanane sajAve ||44 / / ajJAna muLa duHkhanuM samajAya kyAre ? jo jJAna dipa pragaTe samajAya tyAre / pAme prakAza hRdaye zubha jJAna kero, to janma mRtyu duHkhano na rahe ja phero ||45 / / . Apo kSamA bhagavatI tu ja satya dAvo, bAhoza mAnava prati karuNA batAvo | bhulyAM paDyAM manujane patha to batAvo, re ! kAma krodha madamAM DubatA bacAvo ||46 / / . tuM zAradA parama siddhI mahAna dAtA, yogIjano munijano guNagAna gAtA | vyApI rahI jala sthale nabhane aNumAM, tuM sarva rUpa dharatI saghaLI dizAmAM // 47 // * tuM kAvya rUpa dharatI muja kalpanAmAM, tuM AdrarUpa dharatI muja azruomAM / tuM teja rUpa dharatI saghaLe prakAze, tuM sUrya-caMdra dharatI nabhamAM vilAse // 48 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 7) paDhamaM nANaM tao dayA / / mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga tuM mohInI rUpa dharI vicare havAmAM, " vijJAna rUpa dharatI saghaLI dizAmAM |--- bhogI vilAsa jana mANasa dharma tyAge, vinAza rUpa banatI ati ghora nAde // 49 / / . zraddhA dharI hRdayamAM mana bhaktI dhAre, dAridra duHkha bhaya saMkaTathI ugAre / tuM zAradA bhagavatI sukhamA jhulAve, bhaktotaNA bhuvananA sukha siddhI lAve ||50|| . ciMtAmaNI sama anupama zAradA zI, tuM dharma-artha-sukha kAma pradAyanI zI / aMte virakta karatI zubha mukti Ape, 'AnaMda divya' pragaTe bhava duHkha kApe ||51 / / calo kaMThastha evaM hRdayasthakare...!" 1) jJAna-kriyAbhyAM mokSaH // namo nANassa // 11) sA vidyA yA vimuktaye / nirvANa pada mapyekaM, bhAvyate yanmuhurmahuH / tadeva jJAna mutkRSTaM, nirbandho nAsti bhUyasA / / bahu kroDo varase khape, karma ajJAne jeha / jJAnI zvosozvAsamAM, karma khapAve jeha / / tana pavitra tIratha gaye, dhana pavitra kara daan| . mana pavitra hota taba, udaya hota jaba jJAna / / jJAna samuM koI dhana nahiM, samatA samuM nahiM sukha / jIvita sama AzA nahi, lobha samuM nahiM sukha / sakala kriyAnuM mUla je zraddhA, tenuM mUla je khiie| teha jJAna nita-nita vaMdIje, te viNa kaho kima rahIye / / vidyA ne dhana jyAM haze, tyAM che lIlA-lahera / vidyA viNa dhana zuM kare ? aMte jhAjhAM vare / / sAra yahI jJAnI hone kA, de jIvoM ko jIvadAna / kare nA hiMsA kisI jIva kI, yahI ahiMsA-vijJAna / / 4) vidvAna... 2) vidyA vinayena zobhate... 8) nAtthi nANA... . 5) tRtIyaM locanaM jJAnaM.... 6)jJAnena hinA pazubhiH samAnA... 3) sajjhAya samo tavo tatthi...
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 23 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga zrI sarasvatI bhaktAmara kI mahimA zrI sarasvatI bhaktAmara zrI dharmasiMhasUrIzvarajI ma.sA. dvArA viracita hai, isa bhaktAmara meM mA sarasvatI mahAdevI kA suMdara varNana hai / isa bhaktAmara ke smaraNa se ajJAna rUpa aMdhakAra nAza hotA hai, mana prasanna banatA hai, murkhatA nAza hotI hai, buddhi sahastramukhI gaMgA evaM caMdra kI kalA ke jaisI baDhatI hai, buddhi sahastramukhI gaMgA evaM sahasramukhI caMdra kI kalA ke jaisI baDhatI hai, pittavikAra-vAyu-Adi vyAdhioM nAza hotI hai | tarka-nyAya Adi vidyA ke svAmI banate hai | jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hotA hai, jisako jJAna na yAda hotA ho, buddhi kama ho, yAda rahatA na ho, bhUla hotI ho, una mahAnubhAvoMko isa sarasvatI bhaktAmara ke maMgalapATha se bahutahI lAbha hotA hai | mahAcamatkArI zrI sarasvatI-bhaktAmara stotra bhaktAmara bhramara vibhrama vaibhavena / lIlAyate krama saroja yugo yadIyaH / / nighna nnariSTa bhaya bhittima bhISTa bhUmA / vAlambanaM bhavajale patatAM janAnAm / / 1 / / matvaiva yaM janayitArama raMsta haste / yA saMzritAM vizada varNa lipi prasUtyA // brAhmIma jihma guNa gaurava gauravarNAM / stoSye kilA hamapi taM prathamaM jinendram (yugmam) ||2|| sarovara me utpanna hone vAle kamala puSpa para guMjana karake apanI prIti pradarzita karanevAle bhramara samUha ke samAna jinake yugala caraNakamala anekAneka bhaktasura-surendroM dvArA bhaktibhAva se sevita haiM tathA jinakA Azraya, manuSyoM ke saMsAra se utpanna karmoM ke lepase vyApta upadrava evaM bhayarupI divAro kA nAza karane aura vAMchita viSayoM kA AdhAra bhUta hai, aise vizAla jJAna ke dhAraka tathA sAmAnya kevaliyoM meM mukhya prathama tIrthaMkara bhagavAna zrI RSabhadeva ko apanA janmadAtA mAnakara unhI ke hAthoM meM krIDA karate hae, nirmala prakAza
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga evaM lipI rUpameM apanI utpattidvArA, unhIkA Azraya lenevAle anaMtajJAna aura darzana rupa sarala guNa ke gauravase gaura varNa arthAt ujjavala prakAza se yukta zrutadevatA kI maiM stavanA karatA hUM / 94 bramhI lipI- prathama tIrthaMkara bhagavAna zrI RSabhadevajI ne apanI sAMsArika avasthA meM rAjyArur3ha hone ke bAda apanI putrI brAhmI ko, apane manovicAroM ko likhakara vyakta karane hetu dAhine hAtha meM likhI jAnevAlI akSara lipI kA jJAna diyA / sabase pahale rAjakumArI brAhmI dvArA hI isa akSara lipI kA pracAra prasAra hone se yaha lipI brAhmIlipI ke nAma se prasiddha huI / " mAtar ! matiM sati ! sahastra mukhIM prasIda / nAlaM manISiNI mayIzvari ! bhaktivRttau || vaktuM stavaM sakala zAstranayaM bhavatyA / manyaH ka icchati janaH sahasA grahItum ? // 3 // he mAtA ! uttama zIlavatI hone se Apa sAdhvI ho athavA akSara rUpa lipI ke zAzvatapana ke kAraNa Apa satI ho / varadAnAdika pradAna karanevAlI hone ke kAraNa Apa IzvarI ho / naigamAdika sAta prakArake nayarUpI samasta zAstroM ke mArga ko ekadama grahaNa karane yA jAnane ke sAtha hI apane abhISTa devatA ke guNa rUpI stotragAna kI icchA rakhane vAlA evaM bhakti karane kI pravRtti meM tatpara mujhe Apa sahastra mukhI buddhi pradAna karo arthAt mujhe hajAra prakAra kI prajJA se vibhUSita karo kyoMki ApazrI dvArA mAnya manuSya hI aneka zAstroM kA jJAtA ( jAnakAra) hone meM evaM apane iSTa deva kI stuti karane meM samartha hotA hai / anyathA nahi... tvAM stotu matra sati ! cArU caritra pAtraM / kartuM svayaM guNadarI jala durvigAhyam // etat trayaM viDupa gUhayituM surAdriM / ko vA tarItumalamambu nidhiM bhujAbhyAm ? // 4 // he satI ! manohara guNoM se paripUrNa ApakI stuti karanA utanA hI kaThina hai jitanA ki, lAkha yojana kI uMcAI vAle merU parvatakA AliMgana
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga karanA yA samudra ko apane dono hAthoM se tairakara pAra krnaa| ye tIna kArya jo ki manojJatA, unnati evaM gaMbhIratA ityAdi manohara guNoM ke AdhArabhUta haiM / ina kAryo ko svayaM apanI buddhi dvArA pUrA karane arthAt ApakI stutigAna rUpI yaha stotra prAraMbha karane meM sabhI viSayoM meM mahAn vicAraka yA pUrNa jJAnI ho aisA kauna sA paMDita samartha ho sakatA hai ? isa kArya ko saMpanna karane ke liye kevala sarvagAyaka brahmA hI samartha ho sakate haiM / 95 tvadvarNanA vacana mauktika pUrNamekSya / mAtar ! na bhakti varaTA tava mAnasaM me // prIte jagattraya jana dhvani satyatAyA / nAbhyeti kiM nija zizoH pari pAlanArtham ? ||5|| he mAtA ! jisa prakAra koI bhI mAtA prItivarA apane bAlaka ke pAlana evaM rakSaNa hetu AtI hai, tribhuvana ke logoM kI isa ukti kI satyatA kA nirvAha karane hetu Apake bAlaka ke samAna hI mere mAnasa ko bhI ApakI stuti ke vacana rUpI muktAphala se paripUrNa karane ke liye, kyA~ ApakI bhaktirUpI haMsI mere mAnasa kI tarapha nahIM AyegI ? arthAt mujhe drar3ha vizvAsa hai ki jarUra AyegI kyoMki, rAjahaMsa bhI mAnasarovara ke prati AkarSita hokara nizcita rUpa seM Ate hI haiM, yaha bAtato jaga prasiddha hai / vINA svanaM sva sahajaM yadavApa mUrcchAm / zrotu rna kiM tvayi suvAk ! priya jalpitAyAm // jAtaM na kokila ravaM pratikUla bhAvaM / taccArU cUta kalikA nikaraika hetuH ||6|| he mA~ sarasvatI ! (athavA suMdara vANI dhAraka zrutadevate !) ApakI suMdara aura madhura vANI ke priyabola sunane ke bAda vINA ke svAbhAvika svara bhI mAno mUrchanA yA bebhAna avasthA ko prApta ho jAte hai / athavA basaMtaRtu meM khilatI huI AmramaMjarI ke samudAya se prerita hokara apanI mIThI bolI meM TahukA karatI huI kokilA kA svara bhI zrotA janoM ko kaTu lagane lagatA hai, arthAt ApakI madhuravANI rUpI amRtapAna karane ke bAda vINA ke svara yA koyala kI kUka bhI sunane meM kAnoMko kaTu laganA isameM koI navAI nahIM hai /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga tvannAma mantra miha bhArata sambhavAnAM / bhaktyaiti bhArati ! vizAM japatA maghaugham / / sadyaH kSayaM sthagita bhUvalayAntarikSaM / sUryAMzu bhinna miva zArvara mandhakAram / / 7 / / he devI sarasvatI ! bharatakSetra meM janma lene vAle jina manuSyoMkA apane pUrva saMcita pApa samUha ke kAraNa bhaviSya meM manuSyaloka evaM svargaloka arthAt UrdhvagatimeM jAne kA nirodha hotA hai, parantu isa loka meM Apake nAmarUpI maMtra kA bhaktipUrvaka jApa japane vAle manuSyoM ke pApa samUhoM kA vaise hI nAza ho jAtA hai, jaise ki prAtaH kAla meM udaya hone vAle sUrya kI kiraNoM se samasta bhUmaMDala evaM AkAza meM phailA rAtri kA aMdhakAra svataH hI dUra ho jAtA hai| 'zrI harSa' mAgha-vara-bhAravi-kAlidAsa | vAlmIki pANini-mamaTTa mahA kavInAm / / sAmyaM tvadIya caraNAbja samAzrito'yaM / .. muktA phala dyuti mupaiti nanUda binduH / / 8 / / he sarasvatI ! jisa prakAra kamala puSpa kA Azraya grahaNa karane vAle jala bindu bhI nizcitarUpa se muktAphala kI AbhA prApta kara lete haiM, vaise hI he mAtA zAradA ! Apake caraNakamala kA Azraya grahaNa kara lene ke bAda ApakA yaha caraNa sevaka aisA maiM bhI zrI harSa, mAdha, zreSTha bhAravi, kAlidAsa, bAlmikI, pANinI evaM mamaTTa jaise mahAkaviyoM kI tulanA ko prApta karatA huuN| vidyA vazA rasika mAna salAlasAnAM / cetAMsi yAnti suddhazAM dhRti miSTamUrte ! // tvayyarya matviSi tathaiva navodayinyAM / padmA kareSu jalajAni vikAsa bhAJji / / 9 / / he sudarzana mUrti vAlI mA~ sarasvatI ! Apake vidyA vilAsina rUpameM zrRMgArAdika jJAna ke abhilASI rasika jana athavA vidyArUpI vanitA meM strI rasa saMbaMdhI jJAna ke abhilASI jana apane samyagjJAna ke upayoga sahita acchI draSTI rakhane vAle aura usImeM AnaMda prApti kI kAmanA karane vAle Apake
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI . 97 . zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga darzana se AnaMda prApta karate haiM / arthAt vidyAvilAsI jana Apake saMsarga meM rahakara aise harSita hote hai, jaise kI sarovaroM meM rahe hue kamalapuSpa prAtaH kAla udita hote sUrya kI prabhA se vizeSa AnaMdita hokara khila uThate haiM / tvaM kiM karoSi na zive ! na samAna mAnAn / tvat saMstavaM pipaThiSo viduSo gurUhaH / / kiM seva yannupakRteH sukRtaika hetuM / bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti / / 10 / / he kalyANI ! Apake stavana kA pATha karane ke abhilASI paMDitoM ko Apa jJAna pradAna karake, pUrNa jJAnI banane kA sanmAna pradAna karatI ho / jaise ki, apane puNya ke prabhAvase sampatti ko prApta karake, paropakAra kI utkRSTa bhAvanA rakhane vAlA dhanADhya, apane Azrita sevakoM ko apane samAna hI lakSmIvAn yA sampatti kA svAmI banA detA hai| sarasvatI stotra kA amRtarasa yat tvat kathA 'mRtarasaM sarasaM nipIya / medhAvino nava sudhAmapi nAdriyante / / kSIrArNavArNa ucitaM manasA 'pyavApya / kSAraM jalaM jalanidhe razituM ka icchet ? ||11|| he mAM zAradA ! jJAnI paMDita janoM ko Apake stavana rUpI amRtarasa kA AkaMTha pAna karane ke bAda, unheM kisI naye amRtarasapAna kI icchA nahIM rahatI hai / jaise ki kSIra samudra kA jala pIkara tRpta hone vAlA kabhI lavaNa samudra kA khArA jala cakhane kI icchA nahIM krtaa| [ Apake sArasvatarUpa kI anekatA jainA vadanti varade ! sati ! sAdhu rUpAM / tvA mAmananti nitarA mitare bhavAnIm / / sArasvataM mata vibhinna manekamekaM / yat te samAna maparaM na hi rUpamasti / / 12 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he satI ! he varadAtrI mAtA sarasvatI ! ApakA apUrva jJAna yukta sArasvatarUpa nizcita rUpase eka nahI, aneka hai| jaina darzanAnusAra Apa sAdhu svarUpI ho evaM zaiva matAnusAra Apa hI bhavAnI rUpa ho / isI prakAra vibhinna darzanoM ke anusAra Apa hI bhinna bhinna svarUpI ho / / mAtA sarasvatI ke alaga alaga nAma 1) bhAratI, 2) sarasvatI, 3) zAradA, 4) haMsagAminI, 5) vidvanmAtA 6) vAgIzvarI 7) kumArI 8) brahmacAriNI 9) tripurA 10) brAhmANI 11) bRhmANI 12) brahmavAdinI, 13) vANI, 14) bhASA 15) zrutadevI 16) go.. manye prabhUta kiraNau zrutadevi divyau / tvat kuNDalau kila viDambayata stamAyA / mUrtam dazA maviSayaM bhavi bhozca pUSNo / yad vAsare bhavati pANDu palAza kalpam / / 13 / / zruta arthAt jJAna kI adhiSThAtrI, he devI sarasvatI ! Apake adbhutakiraNoM se yukta divya karNa kuMDalo ke teja ke Age sUrya evaM nakSatrapati caMdramA ke maMDaloM kI AbhA bhI niHsteja ho jAtI hai / isI kAraNa sUrya maMDala rAtri meM netroM se ojhala ho jAtA hai evaM caMdra maMDala bhI dina meM khAMkhare ke pake hue pattoM ke samAna nisteja aura phIkA lagatA hai| ye vyoma vAta jala vahni mRdAM cayena / kAyaM praharSa vimukhAM stvaddate zrayanti / jAtA navAmba ! jaDatAdha guNA naNUna mAM / kastAn nivArayati saJcarato yatheSTam ? ||14|| he mAtA ! Apa merI rakSA kijiye kyoMki, AkAza, pavana, jala, agni evaM pRthvI rUpI paMcatatva se bane isa zarIra kA mUrkhatAdika doSa Azraya lete haiM aura zarIra meM utpanna ho kara sadabuddhi kI vRddhi meM nirodhaka banate haiN| aise mUrkhatAdika doSoM ko zarIra se pUrNarUpa se dUra karane meM kevala Apake sivAya anya koI bhI samartha nahIM hai| asmA dRzAM vara mavApta midaM bhavatyAH / satyA vratorU vikRteH saraNiM na yAtam / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga kiMcaudya maindra managhe ! sati ! zArade'tra / kiM mandarAdri zikharaM calitaM kadAcit ? // 15 // he ni:SpApa ! he satI ! he zAradA ! Apake isa stotra ko prAraMbha karate samaya ApazrI dvArA prApta varadAna hI isa stotra ko racane meM kAraNa bhUta huA hai / maharSi vyAsajI kI mAtA satyavatI yA ayodhyApatizrI rAmacaMdrajI kI patni sItAjI ke aDiga vRtake samAna kisI bhI prakAra ke vikAra ke mArga ko prApta maiM nahIM huA huuN| isameM koI Azcarya nahIM hai, kyoMki, devarAja indra ke sAnidhya ko prApta parvatarAja merU kA zikhara kabhI bhI calAyamAna nahIM hotA hai / nirmAya zAstra sadanaM yatibhiryayaikaM / prAduSkRtaH prakRti tIvra tapo mayena // uccheditAM haulapaiH sati ! gIyase cid / dIpo 'para stvamasi nA'tha jagatprakAzaH ||16|| he satI ! Apane varadAna dekara advitIya zAstrarUpI gRha kA nirmANa karake, jagata ko prakAza dene vAle apUrva jJAna dipaka ko prakaTa karavAyA hai / ata: he / mAtA ! apane asAdhAraNa svabhAva se utkRSTa taparUpI talavAra se pApa gucchoM se ladI latA ko kATane vAle jJAnI muni jana bhI sadaiva ApakI hI stuti karate haiN| yasyA atIndra giri rAMgi rasa prazasya / stvaM zAzvatI svamata sidhdhi mahI mahIyaH / / jyotiSmayI ca vacasAM tanu teja Aste / sUryAtizAyi mahimA'si munIndra loke / / 17 / / he satI ! Apane indragiri merU kA bhI atikramaNa kiyA hai arthAt Apa merU parvata se bhI adhika sthira evaM ucca ho, ataH Apa bRhaspati dvArA bhI prazaMsita ho / Apake vacanoM kI mahimA evaM lipI rUpI dehakI manohara racanA kA teja, sUrya se bhI adhika hai / ataH ApakI vANI evaM lipI ye dono hI gaNadharAdi yogIzvaroM ke loka meM bhI mAnanIya hai / sva matAnusAra siddhi nAmakI pRthvI rUpa siddhi zilA ke samAna evaM zaiva matAnusAra aNimAdika ATha siddhiyoM ke utpattisthAna rUpI he mA~ zArade ! Apa hI sarvottama kAMtivAlI evaM zAzvatI ho|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 100 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sarasvatI ke vadanakamalakI zobhA spaSTAkSaraM surabhi subhru samRddha zobhaM / jegIyamAna rasika priyapaJcameSTam || dedIpyate sumukhi ! te vadanA ravindaM / vidyotaya jjagada pUrva zazAGkabimbam ||18| he sundara vadana vAlI mAtA sarasvatI ! akArAdi 52 akSaroM ko spaSTa rUpa se prakaTa karanevAlI mA~, sugaMdhamaya sundara bhAvoM vAlI evaM acchI taraha se vRddhi ko prApta Apa ke mukhamaMDala kI zobhA, saMgItarasa ke rasika ko manohara paMcamarAga ke samAna hI sarva priya hai evaM jagatako vizeSa prakAra se prakAza dene vAle, mRga laMchana se yukta asAdhAraNa gola caMdramaMDala ke samAna hI ApakA vadanakamala bhI atizaya zobhA ko prApta ho rahA hai / prApnotya mutra sakalA vayava prasaGgi / niSpatti mindu vadane ! zizirAtma katvam / / siktaM jagat tvadadharA mRta varSaNena / kAryaM kiyaj jaladharai rjala bhAra namraiH ||19| caMdramA ke samAna zItala mukhavAlI he "mAM" ! caMdramukhI zAradA ! Apake adharo se jharate hue amRta kI varSA se sikta hue sAre jagatako zItalatA evaM samRddhi tathA rasa evaM siddhi rUpI samasta avayavoM ko saMcAlita karane vAlI zakti prApta ho jAtI hai, taba phira, jala ke bhAra se namra bane hue zyAmavarNI megha samUha kI koI AvazyakatA hI nahI raha jAtI / mAta stvayI mama mano ramate manISi / mugdhA gaNe na hi tathA niyamAd bhavatyAH || tvasminna meya paNa rociSi ratna jAtau / naivaM tu kAca zakale kiraNA kule'pi ||20|| mAtA ! merA mana jisa taraha ApazrI ke prati anurAgI huA hai, vaisA ApazrI se hIna varga kI catura evaM mana mugdhakArI suMdariyoM ke samUha ke prati, nizcitarUpa se jarA bhI AkarSita nahI ho sakatA, kyoMki, mere samAna ratna
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga pArakhI ke liye atizaya prabhA yukta uttama jAti ke anamola ratnoM ke prati jo AkarSaNa hotA hai, vaisA AkarSaNa kiraNoM se prApta camaka vAle kAMca ke TukaDe ke prati kabhI bhI nahIM ho sakatA / ceta stvayi zramaNi ! pAtayate mnsvii| syAdvAdi nimna nayataH prayate yato'ham / / yogaM sametya niyama vyava pUrvakena / kazcin mano harati nAtha bhavAntare'pi / / 21 / / aSTa karmoM se utpanna hue kheda ko harane vAlI evaM rAgadveSa rUpI zramase rahita mAM zAradA ! kadAca kisI anya bhavameM koI sva kapola kalpita vicAroM ko prakaTa karane vAle manasvI Akara, syAdvAda kI prarUpaNA karane vAle tIrthaMkaroM ke dvArA prarUpita naigamAdika gaMbhIra naya se mujhe bhraSTa kare, to bhI "nizcaya evaM vyavahAra naya se yukta jaina dharma hai" isa bAtako hRdaya meM dhAraNa karake 'saptabhaMgI' svarUpI Apake prati maiM apane mana ko nizcala karatA hUM | jJAnaM tu samya gudayasya nizaM tvameva / vyatyAsa saMzaya dhiyo mukharA aneke | gaurAMgi ! santi bahubhAH kakubho'rkamanyAH / prAcyeva dig janayati sphuradaMzu jAlam / / 22 / / he ujjavala deha vAlI, gauravarNI, mA~ zAradA ! viparyaya evaM saMzaya se yukta aneka vAcAla arthAt mithyAjJAnI to sarvatra mila sakate haiM, parantu kevala ApakA jJAna hI samyagajJAna hai arthAt ApahI sadaiva samyagjJAna dhAriNI mAtA ho / jaise ki, aneka nakSatroM se yukta to, sabhI dizAe hotI haiM, parantu khilI huI prakAza kiraNoM ke samUha ko janma dene vAlI arthAt sUryodaya se vibhUSita hone kA gaurava to kevala pUrva dizA ko hI prApta hotA hai / yo rodasI mRti janI gamayatyu pAsya / jAne sa eva sutanu ! prathitaH pRthivyAm / / pUrvaM tvayA''di puruSa sadayo 'sti sAdhvi / nAnyaH zivaH ziva padasya munIndra panthAH / / 23 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 mA~ sarasvatI ... zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he sundara zarIra vAlI mA~ sarasvatI ! saMyamAdika guNoM dvArA mokSapada ko sAdhanevAlI he sAdhvI ! svarga evaM pRthvI para janma evaM maraNa se pUrNataH mukta karane vAle mokSa mArga kA , bhagavAna zrI RSabhadeva se bhI pahale Apane upAsanA karake pRthvIpara vistAra kiyA thA / bAdameM hue kevalajJAnI bhagavaMto dvArA, kRpA karake batalAyA haA zivapada kA kalyANakArI bhAga bhI vahI hai | mere matayA vicAra se isake sivAya dUsarA koI bhI mokSa mArga nahIM hai| dIvyaddayA nilaya munmiSa dakSi padmaM / puSyaM prapUrNa hRdayaM varade ! vareNyaM // tvad bhUdhanaM saghana razmi mahAprabhAvaM / jJAna svarUpa mamalaM, pravadanti santaH // 24 // . he varadAtrI mAtA zAradA ! Apa khile hue kamala puSpoM ke samAna netroM vAlI athavA kamala nayanA ho, aneka sadgraMtho se paripUrNa hRdayavAlI ho, krIr3A karatI huI kRpA ke nivAsa sthAna rUpI arthAt atizaya dayAlu ho / ataH zreSTha kiraNoM se yukta mahAprabhAvazAlI Apake vadana ko jJAnI paMDita jana nirmala jJAnI svarUpa kahate haiM / kaivalya mAtma tapasA 'khila vizvadarzi / cakre yayA''di purUSaH praNayAM pramAyAm / / jAnAmi vizva jananIti ca devate ! sA / vyaktaM tvameva bhagavan puruSottamo 'si // 25 // he jagatamAtA ! Apane sabhI puruSoM me uttama arthAt puruSottama, AdipuruSa zrI RSabhadeva ko apanA snehI banAyA, jinhone svayaM tapazcaryA karake lokAloka prakAzaka arthAt samasta brahmAMDa ko karatala ke samAna dekhanevAle mahAmahimA yukta kaivalyajJAna ko pramANa svarUpa siddha kiyA thA / ataH he devi ! jinhe maiM jagata kI mAtA arthAt jagadambA ke rUpa meM jAnatA hU~, ve spaSTa rUpa se kevala Apa hI haiN| siddhAnta edhi phalado bahurAjya lAbho / nyasto yayA jagati vizva janIna panthAH //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga vicchittaye bhavatate riva devi ! manthA / stubhyaM namo jina bhavodadhi zoSaNAya ||26|| he devI ! jagata meM sarva loka hitakArI mArga rUpI siddhAnta, jinakI utpati tIrthaMkara dvArA huI hai tathA jo dahI ko bilokara atizaya dhRtakI prApti karAne vAle manthanadaMDa ke samAna hai, jisakA pratiphala uttarottara bar3hatA hI jAtA hai, aisA siddhAnta, bhavoM kI zreNI ke vinAza ke liye Apa dvArA hI sthApita kiyA gayA hai, ataH Apako namaskAra ho / madhyAnha kAla vihRtau savituH prabhAyAM / saivendire ! guNavatI tvamato bhavatyAm / / doSAMza iSTa caraNai raparai rabhijJaiH / svapnAntare'pi na kadAcida pIkSitosi // 27 // he mAtA indirA ! Apa hI sarva sadguNoMoM se paripUrNa ho / ApakI kRpA prApta uttama cAritradhArI munivara evaM anya sadguNI catura janoMmeM kabhI svapna meM bhI kisI avaguNa kA aMzamAtra bhI dekhane meM nahIM AyA hai / jaiseki, madhyAnha kAla meM camakate hue sUrya kI teja kiraNoM meM rAtrikA aMdhakAra kahIM bhI dikhAI nahIM detA / hArAntarastha mayi ! kaustubha matra gAtra / zobhAM sahasra guNayatyu dayAsta giryoH // vandyA 'syata stava satI mupacAri ratnaM / bimbaM rave riva payodhara pArtha varti // 28 // he mAtA ! Apake kaMTha meM dhAraNa kiye hue ratnahAra ke madhya laTakama meM piroyA huA , udayAcala evaM astAcala ke samIpa jAne vAle sUrya maMDala ke samAna gola kaustubha maNi Apake deha kI zAzvatI zobhA meM sahasraguNI vRddhi karatA hai / ataH Apa hI vaMdana karane ke yogya ho / ajJAna mAtra timiraM tava vAgvilAsA / vidyA vinodi viduSAM mahatAM mukhAgre | nighnanti tigma kiraNA nihitA nirIhe / tuGgodayAdri zira sIva sahasra razmeH ||29||
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 mA~ sarasvatI . zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga sabhI prakAra kI icchAoM se mukta, he niHspRhA ! athavA varadAtrI hone ke kAraNa jJAnIjanoM dvArA Apase manokAmanA prApti kI AzA kI jAnevAlI he mA~ sarasvatI ! jisa prakAra udayagiri ke zikhara se Ane vAle sahastra razmiyoM se zobhita sUrya kI prakhara kiraNeM, vizvavyApI aMdhakAra kA nAza karatI hai, vaise hI ApakA vANI vilAsa sabhI vidyAoM ke vinodI, bar3e bar3e paMDitajanoM kI jihvAna para rahe hue saMzaya evaM ajJAna rUpa aMdhakAra kA nAza karatA hai / pRthvI talaM dvayama pAyi pavitrayitvA / zubhraM yazo dhavalayatya dhunolalokam / / prAg laGaghayat sumukhi ! te yadidaM mahimnA / maccai staTaM suragire riva zAta kaumbham / / 30 / / he sundara dehadhArI mA~ sarasvatI ! janma-mRtyurUpI saMkaToM se vyApta nAgaloka evaM pRthvIloka rUpI do dharAtaloM ko pavitra karane vAlI ApakI vAMchitadAyaka kIrti, tIrthaMkara ke janmotsava ke snAtra kalaza ke samAna ujjvala hai| mAno jo abhI abhI apanI mahimAoM ke atizayoM se, suragiri merU parvatake svarNamaya kalazoM ko pAra karatI huI svargaloka ko bhI nirmala banA rahI ho / romormibhi (vana mAtariva triveNI / saMgaM pavitrayati loka mado'Gagavarti / vibhrAjate bhagavati ! trivalI pathaM te / prakhyApayat trijagataH paramezvara tvam ||31|| he jagatamAtA ! he paramezvarI ! he mAtA ! ApakI sundara deha ke udara para rahI huI tIna rekhAoM se banA huA trivalI mArga, Apake tribhuvana ke paramezvara pane ko kathana karatA huA, gaMgA, yamunA evaM sarasvatI rUpI triveNI saMgama prayAgarAja ke samAna, Apake romarUpI kalloloM ke dvArA jagata ko pavitra karatA huA vizeSa zobhAko prApta kara rahA hai| bhASyokti yukti gahanAni ca nirmimISe / yatra tvameva sati ! zAstra sarovarANi || jAnImahe khalu suvarNa mayAni vAkya / padmAni tatra vibudhAH pari kalpayanti // 32 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he satI ! jahA~ Apa kisI bhI viSaya yA prastAva para bhASya kI ukti evaM yuktiyoM dvArA gahana zAstrarUpI sarovaroM kI racanA karatI ho, vahAM una viSaya yA prastAva athavA una racanAoM para vidvAna paMDitajana, vividharaMgI sundara vAkyarUpI, svarNarUpI kamalapuSpoM kI racanA karate haiM / 105 vAg vaibhavaM vijayate na yathe tarasyA / "brAhmi !'' prakAma racanA rUciraM tathA te // tADaGkayo stava gabhasti ratIndu bhAnvo / stAdRk kuto graha gaNasya vikAzino'pi // 33 // he brAhmI ! racanA ke sAtha atyaMta manohara hone se ApakA vANI vaibhava jitanA vijayI hai, utanA anya kisI kA bhI nahIM hai, yaha pUrNataH satya hai / sAtha hI, Apake karNa kuMDaloM kI kAMti ne sUrya evaM caMdramA kI prabhA kA mAno atikramaNa hI kara liyA hai athavA vaha unase bhI adhika tejasvI hai / ataH Apake kuMDaloM kI kAMti ke barAbara teja vAlI kAMti, udaya hue anya grahoM ke samudAya kI bhI kaise ho sakatI hai ? kalyANi ! sopaniSadaH prasabhaM pragRhya / vedAnatIndra jadaro jaladhau jugopa || bhISmaM vidhera sura mugrarUSA'pi yastaM / duSTavA bhayaM bhavatino bhavadAzritAnAm ||34| he kalyANI ! zaMkha nAmake daitya ne devarAja indra ke bhaya kI bhI avagaNanA karake atikrodhita ho brahmAjI ke rahasyAtmaka Rgveda, yajurveda, arthaveda evaM sAmaveda ko balapUrvaka prApta karake ina cAroM vedoM ko samudra meM chupA diyA thA / aise bhayaMkara dAnava kA sAmanA ho jAne para bhI ApakA Azraya grahaNa karane vAle Apake sevaka ko usa rAkSasa se lezamAtra bhI Dara nahIM lagatA hai / garjad ghanAghana samAna tanU gajendra | viSkambha kumbha parirambha jayAdhirUDhaH || dveSyo'pi bhUprasara dazca padAti sainyo / nAkrAmati krama yugAcala saMzritaM te ||35|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 mA~ sarasvatI ..... zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he bhadre ! garjanA karate hue kAle bAdaloM ke samAna zyAma varNI, vizAla dehadhArI, gajendra ke vistIrNa gaMDasthala ko AliMgana karane ke samAna usapara ArUr3ha hokara pRthvI para vijaya prApta karane hetu jinakI azva evaM pAyadaloM kI senAyeM kamara kasakara taiyAra ho rahI hoM, aisA zatra bhI, he mAtA ! Apake caraNa yugala rUpI parvatoM kA Azraya liye hue, Apake sevakoM ko kisI bhI prakAra kI pIDA nahIM pahu~cA sakatA / mAMsAsU-gasthi rasa zukra salajja majjA / snAyUdite vapuSi pitta marUt kaphAdyaiH / / rogAnalaM capali tAvayavaM vikArai / stvannAma kIrtana jalaM zamayatya zeSam / / 36 // he mAtA zAradA ! mAMsa, rakta, asthi, rasa, vIrya, (lajjAzIla) majjA (carabI) evaM snAyu una sAta dhAtuoM se bane zarIra meM utpanna hue pita, vAyu aura kapha ke vikAroM se zarIra ke nAr3I evaM zvAsa taMtra ke avayavoM meM vyApta vyAdhi rUpI samasta agni ko, ApakA nAma kIrtana rUpI jala zAMta kara detA hai / mithyA pravAda nirataM vyadhikRtya sUya / mekAnta pakSa kRta kakSa vilakSitAsyam / ceto 'stabhIHsa pari mardayate dvishrite / tvannAma nAgadamanI hRdi yasya puMsaH // 37 / / he bhadre ! jisa puruSa ke hRdaya meM Apake nAmarUpI 'nAgadamanI' (sarpa ko vaza meM karane vAlI jar3I) ho, vaha nirbhaya citta vAlA hokara, asatya pralApa (jhuTha bolane) ke viSaya meM atyaMta Asakta, vizeSa irSyAlu aura ekAMtapakSa ko aMgIkAra karanevAle tathA vilakSaNa zarIra dhArI durjanarUpI sarpa ko cUrNa (nAza) kara detA hai athavA vaza meM kara letA hai | prAcIna karma janitA varaNaM jagatsu / mauDhyaM madADhya dRDha mudrita sAndra tandram / / dIpAMzu piSTamayi ! sadmasu devi ! puMsAm / tvat kIrtanAt tama ivAzu bhidA mupaiti / / 38||
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he kalyANI ! he devI ! jina manuSya ke apane pichale pUrvakRta karmoMse vartamAna meM utpanna jJAnAvaraNAdi karmo ke AvaraNa se AcchAdita hone ke sAtha hI, unake baDhe hue abhimAna ke kAraNa, jinake liye mAno Alasya dhana kA hI mUrkhatA ke rUpa meM majabUta mudraNa huA ho, duniyA meM aise manuSya kI mUrkhatA kA bhI Apake nAma kIrtana se, gharoM meM dIpaka kI rozanI se dUra hue aMdhakAra ke samAna nAza ho jAtA hai | 107 sAhitya zAbdika rasAmRta pUritAyAM / sattarka karkaza mahormi manoramAyAm / / pAraM niraMtara mazeSa kalandikAyAM / tvat pAda paGkaja vanA zrayiNo labhante ||39 // he devI sarasvatI ! Apake caraNa kamala rUpI vana kA niraMtara Azraya lene vAle, kAvyAdika sAhitya evaM vyAkaraNa ke rasAmRta se paripUrNa tathA vidvAna paMDitoM ke tarka rUpI kaThora evaM AnaMda kI kalloloM dvArA manohara samasta vidyAoM meM pAraMgata ho jAtA hai / saMsthai rUparyapari loka milaukaso jJA / vyomno gurujJa kavibhiH saha sakhya muccaiH // anyo'nya mAnya mitite yadavaimi mAta / strAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti ||40|| he mAtA sarasvatI ! isa mRtyuloka vAsI paMDita jana ApakA smaraNa karane se, sabhI prakAra se trAsa rahita hokara, nakSatroM se yukta AkAza meM upara rahe hue bRhaspati, budha evaM zukra Adi grahoM me rahe hue devarUpI manuSyoM se bhI paraspara atimAnya mitratA ko prApta karate haiN| (arthAta yahAM ke mAnava kI vahAM ke devoM ke sAtha evaM vahAM ke devoM kI yahAM ke mAnavoM ke sAtha mitratA ho jAtI hai / ) devA iyantyajani mamba ! tava prasAdAt / prApno tyo prakRti mAtmani mAnavIyAm || vyaktaM tvacintya mahimA pratibhAti tiryaG / * martyA bhavanti makara dhvaja tulya rUpAH // 41 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he mAtA ! sarvatra hI ApakI acintya mahimA spaSTa rUpa se pratibhAsita ho rahI hai / arthAt ApakI mahimA apAra hai / kyoMki, he devI ! ApakI kRpA se tiryaMca bhI tiryaMca bhava ko tyAgakara manuSya bhava ko prApta kara lete haiM tathA manuSya kAmadeva madana ke samAna sundara svarUpa ko prApta kara lete haiM evaM deva tathA dAnava bhI yoni rahita janma ko prApta karate haiN| ye cAnavadya padavI pratipadya padme ! / tvacchikSitA vapuSi vAsaratiM labhante / / no'nugrahAt tava zivA spada mApya te yat / sadyaH svayaM vigata bandha bhayA bhavanti // 42 // he padme ! ApakI kRpA rUpa jJAna prApta karake arthAt Apake varadAna se vibhUSita hokara jo manuSya, syAdvAda rUpI doSa rahita mArga ko prApta kara lete haiM, phira, unheM mAtA ke zarIra meM nivAsa karake janma lene meM jarA bhI rUci nahIM rahatI / arthAta ve garbhAvatAra se pUrNataH vimukha ho jAte haiM / athavA ve ApakI kRpA se mokSapada ko prApta karake apane svayaM ke purUSArtha se tatkAla aSTa karma ke bandhana ke bhaya se mukta ho jAte hai / indoH kaleva vimalA'pi kalaGka muktA / gaGgeva pAvanakarI na jalAzayA'pi // syAt tasya bhArati ! sahasramukhI manISA | yastAvakaMstava mimaM matimAna dhIte / / 43 / / he bhAratI ! jo buddhizAlI Apake isa stotra kA paThana karate haiM, unakI buddhi caMdramA kI sahasramukhI kalA ke samAna nirmala aura kalaMka rahita hone ke sAtha hI gaMgA ke jala ke samAna dUsaroM ko pavitra karane vAlI hotI haiM evaM mUroM ke liye to nizcitarUpa se abhiprAya rahita hI hotI hai / yo 'haaye 'kRtajayo 'gurUkhe 'makarNa / pAda prasAda mudi to gurU dharmasiMhaH / / vAgdevI ! bhUmni bhavatIbhi rabhijJa sake / taM mAnatuGaga mavazA samupaiti lakSmIH // 44 // ..
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 mA~ sarasvatI zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga he vAgdevI ! anAcArI hote hue bhI apane ko gurU kahalAne vAle kugurUoM ko unakI apanI hI bAtoM meM bAMdhakara nistara karane vAle, ekAntavAdiyoM ke ahaMkAra ko jItane vAle, roga duHkha aura RNarUpI bandhanoM se mukta hokara harSita hue, bahuvidha sAdhu, sAdhvI, zrAvaka evaM zrAvikAoM ke caturvidha saMgha ke lie apane gaurava se vRddhi ko prApta evaM dazavidha dharma ke lie ApakI kRpA se jo sAdhaka siMha ke samAna vijaya prApta kara letA hai, aise ApakI kRpA se prApta satkAra se unnata hue sAdhaka ke pAsa, svataMtra rahI 'lakSmI' svayaM AtI hai| samApta OM namo arihaMtANaM vada vada vAgvAdinI svaahaa| prastuta pustaka meM jJAnAcAra saMbaMdhI jo bhI lekha-kAvya-sAdhanA vibhAga ko saMgrahIta kiyA gayA hai, usase, pAThaka-varga samyaga jJAna dazA ko ujAgara kara sva-para hita dvArA samasta vizva kA kalyANa kare isI bhAvanA ke sAtha jinAjJA-zAstrAjJA se viparIta likhA ho to atakaraNa se micchAmi dukkaDaM...
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ sarasvatI 110 zrI sarasvatI sAdhanA vibhAga buddhi evaM smRtivardhaka Ayurvedika auSadhI prayoga 1) smRti baDhAne hetu yahA~ jo prayoga diye hai, ve atyaMta sarala, saste aura svayaM karane jaise hai| phira bhI jarurata para anubhavI cikitsaka se saMparka kreN| 2) auSadhI samaya para leve tathA sAtha-sAtha meM parejI (patthya) kA bhI utanA hI khyAla rkheN| 3) mahAvigaI hone se zahada (Honey/madha) vAparanA apane zAstra-draSTi se saMpUrNa niSiddha hai / ataH davAiyoM ke sAtha usakA prayoga tyAjya hai / zahada kI jagaha zakkara kI cAsaNI kA upayoga kareM / auSadhi 1) brAhmI cUrNa : brAhmI kA pAna - 1 bhAga + lIDIpIpara - 1 bhAga + AvalA 1 bhAga + zakkara - 4 bhAga, ina cIjoM ko milAkara cUrNa banAie. usameM se pratidina subaha pAva tolA cUrNa tIna mahine taka leke upara se dezI gAya kA dUdha lenese smRti-zakti tIvra banatI hai| 2) brahmI guTikI : brAhmI cUrNa aura zilAjita sama pramANa leke zakkara kI cAsanI meM milAkara choTI-choTI golI banAie | use chAMva me sukhAkara pratidina subaha aura zAma eka-eka golI vAparane se buddhi teja banatI hai| 3) triphalA cUrNa : triphalA (yAne haraDA, baheDA aura AmalA kA) cUrNa pakke namaka ke sAtha eka varSa taka nitya lene se buddhi evaM smRti meM bahuta sudhAra hotA hai| 4) jyeSThimadha cUrNa : jyeSThimadha cUrNa vaMzalocana ke sAtha lene se smRti tejasvI banatI hai| isake alAvA-zaMkhAvalI cUrNa, zatAvarI cUrNa, caMdra prabhAvaTI, sArasvata cUrNa, vacAcUrNa, dhAtrI cUrNa Adi kA prayoga bhI kara sakate hai / jyotiSmati tela-mAlakAMgaNI ko saMskRta meM jyotiSmati kahate hai / isa tela ke 10 buMda patAse para DAlanA / phira, patAsA khAkara gAya kA dudha pInA / pAnI alpa vAparanA / isa jyotiSmati tela kA jo upayoga karatA hai, vaha prajJAmUrti-kavIndra banatA hai / (isa tela kA pAva tolA se adhika upayoga na kreN|)
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtara kI prArthanA / vizvavaMdyA ! sadya varadA ! bhakta vatsalA ! he mAte ! sarasvatI bhagavatI ! Aja tujhe dekhakara aMtara kI urmiyoM se AnaMda sAgara chalaka rahA hai| jaise candra ke darzana se cakora pakSI nAca uThatA hai, megha kI garjanA se mayura jhuma uThatA hai, vaise hI Aja tere darzana-pUjana aura bhakti dvArA harSa ke atireka se merA mana nAca rahA hai, mere vacana ullasita ho uThe hai...mere nayana pavitra bana cuke hai / Aja maiM apane Apako vizva kA eka dhanyatama avatArI AtmA samajha rahA hU~| saca kaha to 'mA~' zabda uccArate hI merA mukha bhara jAtA hai / dila meM parama-tRpti hotI hai, icchAe paritoSa prApta karatI hai | bahuta kucha mA~gane kA mana hotA hai...kintu mA~ ! terI asmitA hI itanI bhavya aura divya hai ki, merI samasta icchA, AkAMkSA aura kAmanAoM kA astittva hI vilIna ho jAtA hai / phira bhI, isa bhakta ko agara kucha denA hI cAhatI ho, to he mAte ! hamAre moha-mAyA aura ajJAna-tamas-kumatikA sarvathA nAza karanA...mana ke sabhI vikalpa-vimoha aura vikRtioM ko hamezA dUra karanA / pApa-tApa aura saMtApa ko zamAkara zAMti-samatA aura samAdhI denA / hamAre jIvana kI dInatA-dAridra evaM durmati ko sadA ke lie dUra krnaa| samyagjJAna-vidyA-buddhi evaM nirmala prajJA ke sAtha-sAtha vinaya-viveka ke prakarSa ko denA / akhila brahmAMDa ke saubhAgya evaM kalyANa arthe mere hRdaya-kuMbha meM niHsIma karuNA-maitrI aura vAtsalya kA amRta bharanA / isa saMsAra ke Arta aura pIDita prANIoM para satata prema kI . pAvana gaMgA bahAnA / aura hA~....! anaMta zakti-samRddhi evaM siddhi kA dvArodghATana / karake jAjvalyamAna Atma jyotirUpa kevalajJAna kI sAdyaMta praNetA banakara hamAre mere isa manuja bhava ko saphala evaM sArthaka banAnA anistar
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO CV Serving Jin Shasan 136209 gyanmandira kobatirth.org RAJUL 022-25149863 022-2511 0056