Book Title: Pratikraman Vidhi Sangraha
Author(s): Kalyanvijay Gani
Publisher: Mandavala Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002245/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pratikramaNa vidhi saMgraha prakAzaka zrI mAMDavalA jaina saMgha ( po. mAMDavalA (Raj.) of Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha sampAdaka paM0 kalyANavijaya gaNi b gs / y prakAzaka : zrI mAMDavalI jaina saMgha po. mAMDavalA (Raj.) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAvRti 1100 vIra samvat 2466 vikrama samvat 2030 IsvI san 1973 prakAzaka : zrI mANDavalA jaina saGka mANDavalA (rAja.) mudraka / arcanA prakAzana 1 kAlA bAga, ajamera (rAja.) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . prastAvika do zabda .. isa pustaka meM grahaNa kiye hue prAcIna vidhi saMgraha meM prUpha rIDiMga hama kara na sake, ataH mudraNa viSayaka bhUla rahI ho to sudhAra kara ke pddh'eN| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama krama pahalA pariccheda upodghAta sUtrokta zramaNa sAmAcArI Avazyaka cUrNi ke anusAra pratikramaNa vidhi dUsarA pariccheda pAkSika cUrNyanusArI zramaNa pratikramaNa vidhi haribhadrIya paMcastu granthokta pratikramaNa vidhi. gAthA kadambakokta pratikramaNa vidhi tIsarA pariccheda paumika gaccha pratikramaNa vidhi cauthA pariccheda pratikramaNa garbha hetu granthIkta pratikramaNa vidhi zrI pArzvaRSisUrikRta zrAddha pratikramaNa vidhi zrI candra sUrakRita subodhA sAmAcArI gaMta pratikramaNa vidhi AcAravidhisAmAcArIgata pratikramaNa vidhi jinavallabhagaNikRtA pratikramaNa sAmAcArI hariprabhasUriracita yatidinakRtya kI pratikramaNa vidhi jinaprabhasUrikRta vidhimArgaprapA kI - 10 ..14 25 se 60 - 25 36 pratikramaNa vidhi pRSThAMka 1 se 24 42 61 se 86 .61 74 76 77 80 87 se 111 87 63 103 104 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasiddha itihAsavettA paM0 zrI kalyANavijaya jI mahArAja MMEREBAR SHAMBERAHANIHINDE RERNA MITREENAME HABE BHERUNB FEMBERAHAWWARMARRHERE HERBHEERRRRRRRRRRRRRRRBEFERRBHBHERE mmmmmm REBERRRRRRRRREEEEEEEEEEER FRELEHREBERRBEBEHREE Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA pariccheda 11) upodghAta "pratikramaNa" Avazyaka kA eka adhyAya hai, para chaha AvazyakoM meM isakI pradhAnatA hone se "SaDAvazyakoM' kA bhI "pratikramaNa" nAma se ullikhita kiyA jAtA hai, ataH hama bhI isa prabaMdha ke SaDAvazyaka sambandhI hone para bhI isakA nAma "pratikramaNa vidhisaMgraha" rakhanA upayukta samajhate haiM.. Avazyaka sUtra ke kartA . "naMdI tathA "pAkSika" sUtra Adi meM Avazyaka sUtra ke lie nimna prakAra ke ullekha milate haiM- . . "se Avassae chavihe pannatta . taMjahA-sAmAiyaM 1, cauvvIsattharo 2, vaMdaNayaM 3, paDikkamaNaM 4, kAussaggo 5, paccakkhANaM 6," ... arthAta--vaha Avazyaka chaha prakAra kA kahA hai, jaise-sAmAyika 1 caturviMzatistava 2, vaMdanaka, 3, pratikramaNa 4, kAyotsarga 5 pratyAkhyAna 6 / Avazyaka sUtra ke kartA ke sambandha meM aneka sthaloM meM Avazyaka zu tasthavirakRtaM" aise ullekha milate haiM, taba kvacit ise "gaNadhara praNIta honA bhI sUcita kiyA hai| prathama tathA antima tIrthaGkaroM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] pratikamaNa vidhi saMgraha ke sAdhuoM kA dharma " sapratikramaNa" kahA gayA hai| isase bhI itanA to nizcita hai ki bhagavAna mahAvIra ke zramaNa nitya pratikramaNa karate thai / isase pramANita hotA hai ki usa samaya meM bhI Avazyaka sUtra to thA hI, bhale hI Adhunika sUtra kI taraha svataMtra na hokara dvAdaza gaNipiTakAntargata kisI aMga zruta meM isakA samAveza kiyA huA ho yadi hamAre isa anumAna ke anusAra zrAvazyaka zruta pUrva kAla meM aMga-praviSTa hogA to nizcita rUpa se yaha "gaNadhara kRta" kahalA sakatA hai / parantu jaina sUtra likhe jAkara vyavasthita hue usa samaya meM Avazyaka zruta aMga-praviSTa nahIM thA aisA zrI nandI sUtra ke nirUpaNa se siddha hotA hai / nandI sUtrakAra bhagavAna zrI devaddha gaNikSamA zramaNajI ne Avazyaka ta kA anaMgapraviSTa ke rUpa meM ullekha kiyA hai, anaMga praviSTa zruta ke do vibhAga karate hue kSamA zramaNa jI eka vibhAga meM "Avazyaka" aura dUsare meM "Avazyaka vyatirikta aupapAtikAdi upAMgoM" kA nirdeza kiyA hai, isase yaha bAta sUcita hotI hai ki Avazyaka zrutapUrvakAla meM dvAdazAMgI ke hIM antargata hogA para kAlAntara meM anya upAMgoM kI taraha Avazyaka sUtra bhI aMga sUtra meM se pRthaka karake eka bhinna zruta skaMdha ke rUpa meM vyavasthita kiyA hogA / isI se pichale TIkAkAroM ne isakI zruta sthavira kartRkatA mAnI hogI, isa apekSA se Avazyaka sUtra ko gaNadhara racita bhI kaha sakate haiM aura zruta sthavira kRta bhI / nAma kI sArthakatA -- isa sUtra kA "Avazyaka" yaha nAma anvarthaka hai, isa sambandha meM niyuktikAra kahate haiM "samaraNa' sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jamhA / anto aho ni nisissa ya / tamhA AvassayaM nAma // 1 // " Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 pratikramaNa vidhi saMgraha arthAta- sAdhu aura zrAvaka kA rAtri, dina ke anta meM avazya kartavya pratipAdaka hone se isakA nAma " Avazyaka" par3A hai, isI prakAra Avazyaka ke pratyeka adhyayana ke nAma bhI sArthaka haiM, parantu ina saba adhyayanoM kA vistRta vivaraNa karake hama isa prabandha ko lambA nahIM karanA cAhate / hamArA mukhya uddezya pratikramaNa vidhiyoM kA nirUpaNa karane kA hai, isalie pratikramaNa aura isakI kartavya vidhiyoM kA hI pratipAdana kareMge / pratikramaNa kA zabdArtha- "svasthAnAd yat parasthAnaM, pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate || 1 || " arthAt 'apane sthAna se arthAt kartavya mArga se pramAda ke vaza hokara parasthAna arthAt kartavya mArga meM calA gayA ho to vahAM se phira kartavya mArga meM AnA isakA nAma "pratikramaNa ' hai / pratikramaNa Aja kiyA jAtA hai aura jinakAla tathA sthavira kAla meM bhI kiyA jAtA thA / pUrva kAlIna aura vartamAna kAlIna hamAre pratikramaNa meM kitanA antara par3A hogA ? isakA uttara denA azakya nahIM to duHzakya to avazya hI hai / kAraNa ki kAlAtIta aura kSetrAtIta paristhitiyoM kA vicAra vartamAna paristhiti kI dRSTi se kiyA jAya to vaha vicAra maulika paristhiti kA sparza nahIM kara sakatA / jinakAla arthAt bhagavAna mahAvIra ke samaya ko Aja DhAI hajAra varSa vyatIta ho cuke haiM / sthavira kAla ko bhI pandraha sau varSoM se bhI adhika varSa ho gaye haiM / itane lambe kAla kI paristhiti kA vartamAnakAlIna paristhiti se kaI bAtoM meM viSama honA svA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.] pratikramaNa vidhi saMgraha bhAvika hai| jinakAla meM jaina zramaNoM kA vihAra vizeSataH uttara pUrva ke bhAratIya pradezoM meM hotA thaa| sthavira kAla meM katipaya pradeza . vihAra kSetra meM se chUTakara vihAra kA kendrasthAna madhyabhArata banA thA / usake bAda nirgrantha zramaNa samudAya usase bhI pazcima kI tarapha vicarane lagA thaa| isa prakAra bhinna-bhinna kAla aura bhinna bhinna kSetroM ke prabhAva hamAre AcAroM aura anuSThAnoM para par3e the| isa paristhiti meM Az2a. koI yaha kahe ki Aja ke hamAre prAcAra-anuSThAnoM jaise hI pUrvakAla meM bhI the, to yaha kathana vAstavikatA se kucha dUra ho jaaygaa| mAnava svabhAva kI sukhazIlatA ke kAraNa usake prAcAra tathA kRtiyoM meM . pratikSaNa parivartana AyA karatA hai, para manuSya ko tatkAla isakA bhAna nahIM hotaa| Aja ke apane bhinna-bhinna dezoM kI lipiyAM sUtra- . kAlIna brAhmI lipi ke hI parivartita rUpa haiM / isI prakAra sUtrakAlIna mAgadhI, ardhamAgadhI, zaurasenI Adi prAcIna bhASAoM se utpanna bhASAoM se utpanna Aja kI hindI, gujarAtI, marAThI, baMgalA Adi bhASAeM haiN| phira bhI inakA janmadAtrI mUlabhASAyoM ke sAtha itanA antara par3a gayA hai ki ina bhASAoM kA paraspara sambandha hai yaha bhI koI samajha nahIM sakatA / jaise lipiyoM aura bhASAoM para deza kAla kA asara par3atA hai vaise hI sAdhuoM aura gRhastharmiyoM ke AcAra-anuSThAnoM para dezakAla kA jabardasta asara par3atA hai| ... jinakAla meM aura sthavirakAla meM hamAre pratikramaNa kI kriyA kisa prakAra kI thI, yaha kahanA kaThina hai / kAraNa ki mUla sUtroM meM isakI vistRta vidhiyA~ dRSTigocara nahIM hotI, prAcIna niyuktiyoM meM athavA bhASyoM meM isa viSaya kA vyavasthita vidhAna upalabdha nahIM hotA / kadAcit vyavacchinna hue prAcIna sUtroM meM isakA pratipAdana Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 pratikramaNa vidhi saMgraha hogA bhI to vaha vartamAna paMcAMgI meM se prakIrNa granthoM, cUNiyoM athavA TIkAoM ko chor3akara anya aMgoM, upAMgoM meM dRSTigocara nahIM hotaa| AvazyakacUNi lagabhaga vikrama kI 6ThI zatI ke anta meM nirmita prAkRta TIkA graMtha hai / isameM sAdhu pratakramaNa ko vidhi kA vyavasthita nirUpaNa hai| zramaNa pratikramaNa kA nirUpaNa ba zruta AcArya zrI haribhadra sUrijo ke paMcavastuka graMtha meM bhI milatA hai| para zrAvaka pratikramaNa kI vidhi kA pratipAdana 10vIM zatI ke uttarArdha meM nirmita zrAddha pratikramaNa sUtra ko AcArya jayasiMha sUri kRta cUNi aura zrIcandrakulIna zrI pArzva RSi kRta zrAddha pratikramaNa sUtra vivRti meM dRSTigocara hotA hai| isase prAcIna kisI bhI sUtra tathA graMtha meM zrAddha pratikramaNa vidhi kA nirUpaNa nahIM miltaa| isI kAraNa se aMcala gaccha ke pravartaka AcAryoM ne prAraMbha meM zrAvaka pratikramaNa kA hI pratiSedha kiyA thA, kyoMki ve sUtra paMcAMgI ke sivAya kisI bhI suvihita paramparA ko prAmANika nahIM mAnate the| isa gaccha ke * pichale AcAryoM ko apane pUrvajoM kI ukta mAnyatA bhUla bharI jJAta huii| unhoMne apane gaccha kI una mAnyatAoM meM saMzodhana kiyaa| isa gaccha kI maulika aura Aja kI adhikAMza mAnyatAmoM meM ... AkAza-pAtAla jitanA antara par3a gayA hai| dharmAnuSThAnoM ke vidhAnoM meM sAdhuoM kI mukhyatA-- pratyeka dhArmika anuSThAna meM sAdhu kI mukhyatA hone se usakA nirUpaNa bhI sAdhu ke uddezya se hI kiyA jAtA thA, para isakA artha yaha nahIM hotA thA ki yaha anuSThAna kevala sAdhu kA hI kartavya hai| aMcala gaccha ke AcAryoM ne prathama yaha vastu lakSya meM nahIM lI, para aMta meM unhoMne apane vicAroM meM saMzodhana karanA ucita smjhaa| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 = 1 pratikramaNa vidhi saMgraha hama Upara zrAvazyaka niyukti kI gAthA likha Aye haiM, usa meM Avazyaka zramaNa tathA zrAvaka donoM kA avazya karttavya hai, yaha sUcita kiyA hai / cUrNigata pratikramaNa vidhi ke nirUpaNa meM zrAvaka kA nAma na AyA yaha kucha lekhaka kI bhUla na thI para sAdhu tathA zrAvaka kI kriyA meM nAma mAtra ke hI pheraphAra hote the, unakI kriyAoM meM kiMcit bheda hai jo svayaM samajhA jA sake aisA jAna kara "zrAddha pratikramaNa vidhi kA " pRthak pratipAdana nahIM kiyA gayA / zrAddha pratikramaNa sUtra ke kartA * vartamAna zrAddha pratikramaNa sUtra ke karttA kauna the ? isa prazna ke uttara meM koI koI batAte haiM ki isakA karttA "DhaMka" nAmakA kumhAra zrAvaka thA / kintu hama isa kathana ko mahatva nahIM de sakate kyoMki kisI bhI prAcIna grantha yA prakaraNa meM isa viSaya kA ullekha nahIM hai / isa sUtra para 10 vIM zatI ke pUrva kI cUriMga athavA TIkA bhI upalabdha nahIM hai, isase siddha hotA hai ki "Adhunika zrAddha pratikramaNa sUtra vaMditu" anumAnataH 7 vIM 8 vIM zatI kA sandarbha honA caahiye| kaI loga isa sUtra kI "tassa dhammassa kevaliyannattassa prabhuTTi omi ArAhaNAe " isa gAthA kI paravartI gAthAoM ko arvAcIna aura prakSipta mAnate haiM, kintu vastu sthiti isa taraha kI nahIM hai, kAraNa ki isa sUtra ke prAcIna se prAcIna TIkAkAroM ne bhI apanI TIkAoM meM ukta gAthAoM kI vyAkhyA kI hai / naye gacchoM kI pratikramaNa sAmAcAriyAM- gyArahavIM zatAbdI taka saba gacchoM meM pratikramaNa sAmAcArI prAyaH eka thI / kisI taraha kA usameM bheda na thA / bArahavIM zatAbdI ke uttarArdha meM utpanna hone vAle gacchoM meM bhI aJcala gaccha ke Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha atirikta dUsare gacchoM meM pratikramaNa sAmAcArI pUrvavat calatI thii| zrI jinavallabha gaNi tathA unake sahacara kitaneka vidvAnoM ne " vidhi dharma " nAmaka sAmAcArI pracalita kI thI to bhI unhoMne pratikramaNa sAmAcArI meM kucha bhI bheda nahIM DAlA thA, yaha bAta zrI jinavallabha gaNijI kI "pratikramaNa sAmAcArI" se mAlUma hotI hai| vikrama kI bArahavIM zatI ke madhya bhAga meM zrI candraprabha sUri ne sAdhu ko jinabimba kI pratiSThA na karane kA mata sthApita kara apanA gaccha alaga se nirmita kiyaa| ve pUrNimA ko pAkSika aura paMcamI kI paryuSaNA pracalita karake dUsare gacchoM se alaga hue to bhI unhoMne "pratikramaNa sAmAcArI" viSayaka matabheda khar3A nahIM kiyaa| isa taraha inakI paramparA meM savA sau varSoM ke bAda matabheda utpanna huaa| yaha zrI tilakAcArya kI "sAmAcArI" para se siddha hotA hai| vidhi dharma sAmAcArI se utpanna 'kharatara gaccha' aura usakI zAkhAoM meM bhI pratikramaNa sAmAcArI ke viSaya meM kucha bhI matabheda nahIM thA / yahaH unake prAcIna sAmAcArI granthoM se mAlUma hotA hai| ____ aMcala- gaccha se avatarita prAgamika-gaccha kI "pratikramaNasAmAcArI" meM bhI AcaraNa se cale Ate "zruta-kSetra" devatAdi ke kAyotsarga stutiyoM ke niSedha ke uparAnta dUsarA kucha bhI raddobadala nahIM kiyA thaa| phira bhI acala-gaccha se avatarita "lauMkA" pAvacandra aura vijAmata ke gacchoM meM pratikramaNa vidhiyA~ bahuta ho parivartita huI jJAta hotI haiN| .sAmAyika grahaNa meM lagabhaga sabhI naye gaccha sAmAyika uccarane ke bAda "IryAvahI' karane ke mata meM the, taba Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] pratikramaNa vidhi saMgraha "bRhadgaccha" aura usa para se niSpanna hue "tapAgaccha" bhinna par3a rahe the| dUsare saboM kA AdhAra "Avazyaka cUrNi" thA, taba "bRhad gaccha" ke zramaNa samudAya "mahA nizItha" ke "IvihI" pratikramaNa sambandhI eka sAmAnya vidhAna ko mahatva dekara sAmAyika daMDaka uccAraNa ke pUrva "IryA pathikI" pratikramaNa ke pakSa meM hue| una saba gacchoM meM se jo jo gaccha Aja vidyamAna haiM ve sarva apane 2 pUrvAcAryoM kI "IryA pathikI" pratikramaNa sambandhI paramparA kA hI anusaraNa karate haiN| sUtrokta sAdhusAmAcArI sAmAcArI mUlasUtra ke anusAra kahUMgA jo sarvaduHkhoM se mukta. karane vAlA hai aura jisakA AcaraNa karake nigraMtha saMsAra samudra ko tire haiN| prathamA-AvazyakI, dUsarI naiSedhikI, tIsarI ApRcchanA, cauthI pratipRcchanA, paMcamI chaMdanA, chaThThI icchAkAra, sAtavIM mithyAkAra, aSTamI tathAkAra, navamI abhyutthAna aura dazavI upasampadA yaha sAdhuoM kI dazAMga sAmAcArI kahI haiN| . dazavidha sAmAcArI ke sthAna gamana meM AvazyakI kareM, apane nivAsa sthAna meM praveza karate samaya naiSedhikI kareM, apanA kArya karane ke samaya ApRcchA kare, dUsare kA kArya karate samaya pratipRcchA kare, prAptadravya jAta se chandanA kare, kArya pravRtti karAte samaya icchAkAra kare, apanI bhUla kI nindA meM mithyAkAra kare, guru yA vaDIla ke vacana ke svIkAra meM 'tathAkAra' kare, guru ke apane nikaTa Ane para 'abhyutthAna' kareM aura unakI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11 pratikramaNa vidhi saMgraha " nizrA meM rahe isakA nAma 'upasampadA' sAmAcArI hai| isa prakAra zrama ko 'dazavidha' sAmAcArI batAI hai / dazavidha sAmAcArI kA nirdeza karake aba ogha "sAmAcArI" kA nirUpaNa karate haiM / sUrya udaya ke bAda dina ke prathama caturtha bhAga meM upakaraNoM kI pratilekhanA kara guru ko vandanapUrvaka hAtha jor3akara pUche 'bhagavan aba mujhe kyA kyA karanA cAhiye ? ApakI icchAnusAra mujhe kisI bhI kArya meM niyukta kIjiye vaiyAvRtya meM athavA svAdhyAya meM / ' yadi guru vaiyAvRtya meM niyukta kare to glAni lAye binA vaiyAvRtya kare aura sarvaduHkha se mukta karane vAle svAdhyAya meM niyukta kare to aglAni se svAdhyAya kare / isa prakAra ogha sAmAcArI ke maulika katavyoM ke nirdeza karake aba samaya kA viveka batAte haiM / prathama autsargika dinakRtya batAte haiM divasa ke cAra bhAga karake catura 'bhikSu' una cAroM hI dina vibhAgoM meM uttara guNoM kA sAdhana kare / prathama pauruSI meM svAdhyAya ' kare, dvitIya pauruSI meM sUtrArtha cintana rUpa dhyAna kre| tIsarI pauruSI meM bhikSAcaryA kare aura cauthI pauruSI meM phira svAdhyAya kare / pauruSI jJAna kA upAya -- ASADha mAsa meM do paga parimita chAyA rahane para, poSa meM cAra paga chAyA rahane para, caitra tathA Azvina mahInoM meM tIna paga chAyA rahane para pauruSI hotI hai / sAta ahorAtroM meM eka aMgula chAyA bar3hatI ghaTatI hai / eka pakSa meM do aMgula chAyA bar3hatI ghaTatI hai aura mAsa meM cAra aMgula 'chAyA' bar3hatI ghaTatI hai / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi sagraha tithi kina-kina mahInoM meM ghaTatI hai, vaha nIce batAte haiM ASADha kRSNa pakSa meM bhAdrapada kRSNa pakSa meM, pauSa kRSNa pakSa meM, phAlguna kRSNa pakSa meM aura vaizAkha kRSNa pakSa meM kSaya tithiyA~ AtI haiN| kisa mahIne meM kitane aMgula chAyA kA divasa ke caturthAMza meM prakSepa karane se usa mahIne meM pauruSI pUrNa hotI hai,vaha batAte haiM jyeSTha, ASADha aura zrAvaNa ke divasa ke caturtha bhAga meM chaH aMgula. kA prakSepa karane meM pratilekhanA kA samaya hotA hai / isI prakAra bhAdrapada, Azvina aura kArtika mAsa ke dina .caturthAza meM ATha aMgula kA : prakSepa karane se pauruSI AtI hai| mArgazIrSa, pauSa aura mAgha ina tIna mahInoM ke dina caturthAzoM meM daza aMguloM kA prakSepa karane se pauruSI AtI hai aura caturtha trika arthAt phAlguna, caitra aura baizAkha mahInoM ke dina caturthAza meM ATha aMguloM kA prakSepa karane se ina tIna mahInoM kI pauruSI pUrNa hotI hai / ava rAtri kRtyoM kA kAla vibhAga batAte haiM vicakSaNa sAdhu rAtri ko bhI cAra vibhAgoM meM bAMTa kara una cAroM meM uttara guNoM kI sAdhanA kare / prathama pauruSI meM svAdhyAya, dvitIya pauruSI meM dhyAna aura tRtIya pauruSI meM nidrA phira caturtha pauruSo meM svAdhyAya kre| ... rAtri meM zayana vidhi isa prakAra hai-- rAtri kA prathama prahara pUrNa hone para guru ke pAsa jAkara ziSya vandanApUrvaka kahe 'kSamA zramaNa ! pauruSI saMpUrNa ho gaI hai rAtrika saMstAraka ko AjJA diijiye|" guru kahe "tahatti / " Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ [13 pratikamaNa vidhi saMgraha guru-AjJA prApta karake prathama prasravaNa-bhUmi meM jAye, kAyikI laghu zaMkA miTAke jahA~ saMstAraka karanA hai vahAM jAye / vahAM upadhi ke viSaya meM upayoga kara upadhi kA DorA chor3e aura saMstAraka aura uttara paTTaka kI pratilekhanA kara donoM ko zAmila kara pUrva bhAga para rakhe, phira saMstAraka bhUmikA pramArjana kare aura uttara paTTaka sahita saMstAraka ko usa sthAna para bichAye aura usapara baiThakara muhapatti se Upara ke zarIra kI pramArjanA kare, rajoharaNa se nicale zarIra kA pramArjana kare aura or3hane ke vastra vAma bhAga meM rakhe phira saMstAraka para car3hakara guru athavA janakI nizrA meM rahatA hai| una vaDIla ke Age kahe-'jyeSThArya ! saMstAraka kI AjJA diijiye|' phira tIna bAra sAmAyika daMDaka par3hakara soye / sone kI vidhi yaha hai-- .. saMstAraka para sone kI prAjJA lekara bAhurUpI upadhAna (takiyA) kara paira saMkucita karake vAma pArzva para soye isa prakAra sotA huA thaka jAye taba bhUmi pramArjana karake kukkuTa kI taraha paira lambA kre| .. saMDAsaka saMkocita karake soye, agara pArzva parivartana karanA ho to prathama zarIra pratilekhanA karake pArzva bdle| usa samaya dravyAdi kA upayoga kare, zvAsa ko roke aura AMkheM kholakara dekhe| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] pratikramaNa vidhi saMgraha pratikramaNa vidhi [Avazyaka cUNi ke AdhAra se] devasika-- . sthaMDilAdibhUmiyAM aise samaya meM pratilekhI jAve ki jisake anta meM sUryAsta ho aura usake bAda turanta hI pratikramaNa kiyA jAya usakI vidhi isa prakAra hai * pratikramaNa do prakAra se hotA hai, vyAghAtima aura vyAghAta rahita / jo vyAghAta binA kA pratikramaNa hotA hai usameM guru ke sAtha sabhI sAdhu pratikramaNa karate haiM, yadi guru zrAvakoM ko dharmopadeza karane Adi meM ruke hue hoM to sAdhuoM ke sAtha Avazyaka karane meM vyAghAta khar3A hotA hai| jisa samaya pratikramaNa karanA hai vaha samaya dharmopadezAtmaka vyAghAta se bIta jAtA hai, ataH aise prasaMga vyAghAta kahalAte haiN| aise prasaMgoM meM guru aura unakA niSadyAdhara donoM pIche se cAritrAcAra ke aticAroM ke cintanArtha kAyotsarga karate haiM, dUsare sAdhu guru ko pUcha kara guru ke sthAna ke pIche yathA ratnAdhika najadIka aura dUra baiTha jAte haiM kyoMki yahI unakA svasthAna ginA jAtA hai / vahAM baiThakara pratikramaNa karane vAloM kI maMDalI kI sthApanA nimna prakAra se hotI hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha zrI vatsAkAra-pratikramaNa maNDalI guru pIche se Akara apane sthAna para baiThe unase pUrva hI dUsare sAdhu bAMyI ora ke saSTi mArga se aura dAyIM ora ke apasavya mArga se hokara apane apane sthAnoM meM jAkara baiTha jAte haiN| Avazyaka carNi ke AdhAra para devasika pratikramaNa vidhi sUryAsta ke bAda turanta Avazyaka kiyA jAtA hai / Avazyaka ' nirvyAghAta hotA hai aura vyAghAtima bho| agara Avazyaka nirvyAghAta ho to guru ke sAtha saba sAdhu Avazyaka karate haiN| agara guru zrAvakoM ke sAmane dharmakathA kahane meM vyApta ho to guru aura unakA niSadyAdhara donoM bAda meM kAyotsarga karate haiM, zeSa sAdhu guru ko pUchakara guru sthAna ke pIche nikaTa aura dUra yathArAtnika ke krama se jisakA jo sthAna AtA ho vaha vahAM jAkara baiTha jAte haiN| - 'guru pacchA ThAyato, majheNa gao saTANe ThAyati, je vAmato te praNaMtaraM saveNa gaMtu saTThANe ThAyaMti je dAhiNa pro aNaMtaramavasavveNaM taM ceva aNAgataM ThAyaMti, suttatthajjharaNa hetu, tattha ya putvameva ThAyaMtA karemi bhane sAmAi" iti sutaM kareMti, jAhe pacchA guru sAmAiyaM kareMti tAhe puvaTTitAvi taM sAmAiyaM kareMti sesaM kNtthN| jo hojjA // 1464 / / parisaMto prAdhUrNakAdi sovisajjhAya- jhANa paro acchati, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] pratikramaNa vidhi saMgraha jAhe guru ThaMti seNa zrAgataM taM kA tu AvassagaM praNete tiNi byutioM kareMti athavA egA egasiloigA, bitiyA bisiloiyA, taiyA tisiloiyA, tesi samattI e kAla velA par3ilehaNa vidho imA kAtavvA / " (Avazyaka cUrNi uttara bhA0 pra0 229-30) nirvyAghAta pratikramaNa meM maMDalI meM jAte hI sarva prathamaM sAmAyika. sUtra bolate haiM / sAmAyika sUtra bolakara athaM cintana karate haiM / jaba AcArya vosirAmi' yaha kaheM taba zeSa sAdhu bhI aticAra cintanAdi pUrvaka mukhavastrikA pratilekhanAdi karate haiM / koI AcArya kahate haiM- jaba AcArya sAmAyika sUtra par3hate haiM taba ve vaise ho mana meM cintana karate haiM / prathama sUtra kA cintana kara muhapatti prati lekhanAdi karate haiM, vaMsA karake jaba taka AcArya kAyotsarga meM sthita hoM taba taka anya zramaNa mana meM anuprekSA karate haiM, sarva divasa sambandhI aticAroM kA cintana karake jitane daivasika praticAra hoM una saba ko mana meM yAda karake kAyotsarga pArane ke vAda una doSoM ko , AlocanA se anuloma aura pratisevanA se anuloma hRdaya meM sthApana kareM / una saba kI samApti ke bAda jaba taka AcArya kAyotsarga nahIM pArate anya sAdhu apane mana meM dharma-dhyAna aura zukla dhyAna kA ciMtana kareM, AcArya apanI dina bhara kI pravRttiyoM tathA ceSTAoM ko do bAra cintana kareM, itane samaya meM atipravRtti vAle sAdhu apanI ceSTAnoM ke sambandha meM eka bAra ciMtana kara sakate haiN| isa prakAra devasika pratikramaNa samajhanA cAhiye / rAtrika pratikramaNa meM rAtrika aticAra hote haiN| pAkSika se divasa cAturmAsika, sAMvatsarika aticAra nahIM hote isa kAraNa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17 pratikramaNa vidhi saMgraha zabda kA grahaNa kiyA hai / kAyotsarga " namo arihaMtANaM" yaha par3hakara pArate haiM aura Upara caturviMzatistava par3hate haiM, phira dharmaM vinayamUlaka hai isa kAraNa se vaMdanA karane kI icchA vAlA ziSya saMDAzaka pratilekhana karake baiThakara mukhavastrikA kI pratilekhanA karatA hai / mastaka paryanta uparikAya kA pramArjana kara parama vinaya ke sAtha trikaraNa vizuddha kRtikarma kare bAda khar3A hokara yathArAtnika doSoM ko guru ke sAmane prakaTa kreN| agara koI praticAra nahIM hai to ziSya ke "saMdisaha " yaha kahane para guru ko " paDikkamaha" aisA kahanA cAhiye / yadi koI praticAra ho to usakA prAyazcita "purimaDDa" Adi lete haiN| jaisA guru prAyazcita deM usako usI taraha karanA cAhie / prAyazcita na karane se anavasthAdi doSa hote haiM / vandana ke anantara AlocanA ke bAda sAmAyika sUtra aura usake bAda jJAnadarzanacaritroM kI vizuddhi ke liye upaviSTa pratikramaNa sUtra se prazasta sthAnoM meM jaise apanI AtmA sthita ho vaise kare / pUrvokta vidhi se vandana, Tarai pUrvaka "pratikrAMta" isI sUcanAtmaka nivedana karake AcArya ko vaMdana kara zeSa sAdhuoM ko bhI khamAnA cAhiye / yahA~ yaha sUtra - gAthA bole "Ayariya uvajjhAe XXX savvassa samaNasaMghassa. " isa sambandha se vandanA ke bAda kSamApana kare phira zeSa jIvoM ko bhI khamAve, bAda meM cAritrAcAra kI vizuddhi ke lie sAmAyika sUtra par3hakara kAyotsarga daNDaka yAvat " tassa uttarIkaraNeNaM" yahA~ se lekara 'vosirAmi' kahakara kAyotsarga karanA, tInoM kAyotsargoM meM zvAsocchavAsa eka sau hote haiM, unameM prathama caritra kA kAyotsarga hotA hai paccAsa zvAsocchavAsa hote haiM, unako samApta karake nAmotkIrtanA kara "sathaloe arihaMta ceiyANaM vaMdaNa vattiyA e0 ityAdi par3hakara Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] pratikramaNa vidhi saMgraha 97 25 zvAsocch vAsa kA kAyotsarga kare aura namaskAra se pUrA kare / : "pukkhara vara dIvaDDe XX X ttama timira paDala viddha' saNassa XXX jAti jarA maraNa XXX siddha bho payapromo jiNa maMte nadI sadA saMjaXXX assa bhagavato vaMdaNa vattiyAe jAva vosirAmi X Xx" bolakara 25 zvAsocchavAsa parimita kAyotsarga kreN| namaskAra se kAyotsarga pAre / siddhANaM, buddhANaM XXX jo devANa videvo XX X ekkovi nakkAro XXX ye tIna stutiyA~ par3hate haiM, bAkI kI gAthA meM yathecchA se par3ate haiM koI nahIM par3ate haiM / bAda meM saMsAra ke nistAraka prAcArya ko vaMdana kare "ete tiNNiI silogA bhaNNanti // sesA jahicchAe, " tato puNa saMsAra nitthAra gANaM AyariyAraNaM vaMdaraNaM x x xkAtUraNaM (vaMdanaM kRtvA) ukkuMDagro 'ukaMr3a baiThakara' AcArya ke sammukha vinaya se racita mastakAJjali puTa hokara jaba pahale AcArya eka stuti par3hale bAda meM vaha par3he "aNNahA aviezro bhavati " AyariyA vA kiMci atthapadaM pacchitaM tarA lokAya to mA tAva AyariyA kassai atiyaraMmeraThavaNaM ca vissaranti sAMrayaMti tAo ya tI eka silogAdi vaDDhantiyAo pada akkharAdihiM vA sareNa vA vaDDhanteNa tihi bhaNittaNaM tato pAdosiyaM kareMti / evaM tA sAyaM // aisA na hone se avinaya hotA hai| AcArya kucha artha vizeSa kahanA cAhate hoM athavA prAyazcita vizeSa kahanA cAhate hoM athavA AcArya kisI ke liye aticAra kI maryAdA sthApita karanA cAhate hoM, agara bhUlI huI koI bAta kahanA cAhate hoM to kaha sakeM / stutiyA~ eka zlokAdi vardhamAna pada akSara vAlI, athavA: - vardhamAna svara se tIna stutiyA~ par3ha kara phira prAkSeSika kAla grahaNa Adi kA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19 pratikramaNa vidhi saMgraha kArya kara / ye zAma kI vidhi kahI hai| aba prabhAta meM vidhi kyA hai so kahate haiN| rAtrika pratikramaNa vidhi__"paDhamaM sAmAiyaM kAtUraNaM carittavisodhinimittaM kA ussaggo, kIrai cauvIsatthayaM kaDDhitUNaM daMsavisedhinimittaM bitipro, tatio sutaNANa misohi nimittaM, tattha rAiyA tiyAre ciMteti tathA thutINaM avasANA vA prAraMbha jAva imo tatioM kAussaggotti pamANaM kiM ettha ? suttaM gosaddha satassa paDhame paNuvIsA, vitiye vipaNuvIsA tatieNatthi pamANaM / tattha Ayariyo appaNo atiyAre ciMte tUNa ussAreti jeNa puthaThThitA sathevi, tato vaMdaNagaM, tato pAloyaNA, tatopaDikkamaNaM tato puNaravi vaMdaNagaM, khAmaNaM, tato sAmAiyANaMtaraM kA ussaggo, tato paccaravANaM, guNadhAraNAnimitaM, tattha ciMteti"kamhi niyogeNiuttA gurU hiM, to tArisaM tavaM saMpaDivajjissAmi, sAhuNA ya kira ciMte tavvaM-chammAsa khamaNaM jAva karemi, Na karejjA, egadivaseNa UNAgaM karetu jAva paMca mAsa 4-3-2-1 arddha mAso, cautthaM AyaMbileM evaM egaTThANaM, egAsaNaM, purimaDhDha NivvIya-paurUsI nnmokaarotti| ajjattaNagAoMya kira kallaM joga vuDhDhI kA tavvA / evaM vIriyAyAro Na virAdhito bhavati, appAyaNiddhADito bhavati jaM samattho kAttaM hidaye kareti (263-4) ussArettA saMthaba kAtu pacchA vaMdittA paDivajjati sabvehi viNamokkAra ittehiM samagaM UTTha tavvaM, evaM sesaesu vi paccaka bAriNasu pacchA, tiNNI thutIpro appasahiM taheva bhaNNaMti jathA ghara koI liyAdi sattA Na uTThati, kAlaM vaMdittA nivediti, jadi cetiyANi atthi to vaMdati / thuti avasANe ceva paDilehaNA, muhaNaMtagAdi, saMdisaha pddilehemi| bahu Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] pratikamaNa vidhi saMgraha velA ya / evaM ca kAlaM tule tUNaM paDikkamanti, jathA tatiyA yutI bhANitA paDilehaNa velA ya hoti / XXevaM tA devasiye bhnnitN|" . bhAvArtha-prathama "karemi bhaMte" ityAdi sAmAyika sUtra par3hakara caritra vizuddhi nimittaka kA ussagga kreN| dUsarA caturviMzatistava par3hakara darzanavizuddhikAraka kAyotsarga kare, tIsarA zrutajJAna vizuddhi nimittaka kAyotsarga kre| usameM rAtri ke aticAra ciMtave tathA / stutiyoM kI samApti se lekara yAvat yaha tosarA kAyotsarga hotA. hai| inameM zvAsoccha vAsoM kA kyA pramANa hai ? prathama kAyotsarga meM . 25, dUsare meM bhI 25 aura tIsare meM pramANa nahIM hai / isameM prAcArya apane aticAroM kA cintana karake kAyotsarga pArate haiM, taba pUrva sthita sarva sAdhu bhI kAyotsarga pArate haiN| phira vaMdana karate haiM phira AlocanA aura pratikramaNa sUtra pATha phira vaMdanA, kSAmaNaka, kAyotsarga aura bAda meM pratyAkhyAna guNa dhAraNa nimittaka kAyotsarga meM ciMtana karate haiM / guru ne kisa kArya meM mujhako jor3A hai isakA vicAra karake sArthaka tapa kA ciMtana karanA cAhiye tAki AcArya nirdiSTa kArya kI hAni na ho| " kyA cha mAsika upavAsa karU ? yaha nahIM hogA / eka dina kama cha mAsa karU" yaha bhI nahIM hogA paJca mAsa, cAra mAsa tIna mAsa, 2-1 ardhamAsa, caturtha bhakta, AyaMbila, isI prakAra eka sthAna, ekAzana, purimaDDha, nirvikRtika, pauruSI, namaskAra sahita taka tapa kA ciMtana kareM, jo tapa karanA ho vahA~ taka ciMtana karake kAyotsarga pAre / Aja jo tapa kiyA hai-usase kala yogavRddhi karanI caahiye| jisase vIryAcArya kI virAdhanA na ho aura AtmA bhI nirdhArita ho, phira kAyotsarga ko pAra kara "logassa ujjoyagare" bolakara vadanA pUrvaka guru ke pAsa pratyAkhyAna kre| jitane bhI eka Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 pratikramaNa vidhi saMgraha prakAra kA pratyAkhyAna karane vAle ha', ve saba eka sAtha utthe| paccakkhANa karake pIche dhIme zabda se tIna stutiyA~ boleM, jisase chipakalI Adi zikArI prANI na uThe aura bAda meM vaMdanapUrvaka kAla nivedana kare, yadi vahAM jina pratimAe~ hoM to unakA vaMdana kre| stuti kI samApti ke bAda hI muhapatti Adi kI pratilekhanA kareM "saMdisaha muhapatiyaM paDilehemi" isa prakAra Adeza le / pratilekhanA ke aMta meM "bahuvelA" ke bhI AMdeza le / isa prakAra kAla kI tulanA karake pratikramaNa kiyA jAya jaise tIsarI stuti par3hane ke anaMtara hI pratilekhanA kA samaya ho jaay| uparyukta rAtri pratikramaNa kI vidhi kahI hai| pAkSika vidhi isa prakAra hai-daivasika pratikramaNa karane ke bAda guru ke baiThane ke bAda ziSya kahate haiM-"he kSamAzramaNa ! pAkSika kSAmaNaka karanA cAhate haiM" yaha kaha karake dhAmaNaka kA pATha bole, "abbhuTThiyomi" pATha se kama se kama 3 ko aura adhika se adhika sabako kSAmaNaka kare bAda meM guru uThakara yathArAnikatayA khamAte haiN| dUsare bhI yathA rAtnikatAse khamAte haiM aura saba kahate haiM "imaM devasiyaM paDikkataM" yaha devasika pratikramaNa kiyaa| pAkSika pratikramaNa * karAiye, taba pAkSika pratikramaNa sUtra kahate haiM-pAkSika pratikramaNa kahakara mUla guNa uttara guNoM meM jo khaMDana virAdhana kiyA ho usake prAyazcita ke nimitta 300 zvAsoccha vAsa kA kAyotsarga kiyA jAtA hai| kAyotsarga pAra kara "logassa" kahate haiN| phira baiThakara mukha vastrikA ko pratilekhanA karake vaMdanA karate haiM, bAda pAkSika vinayAticAroM ko khavAte haiN| dUsare meM ziSya kAla guNa kA saMstavana karate haiM jaise "piyaM ca jaMbhe haTTANaM"x guruvibhaNaMti sAhUhiM samaM / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha tatiye khamAvi tAva bodhitANaM ceiya vaMdaNaM ca sAhuvaMdaNaM ca nivedeti icchAmi khamAsamaNo pani ceti yAti vaMditA Ayario bhaNati"ahaMpi vaMdAmi" cautthe appagaM guru suNivedeti tattha jo aviNa o kato taM khamAti-icchAmi khamAsamaNo tujhaM saMtiyaM ahA kappaM0 Ayario bhaNati "Ayariya saMtiya" ahavA "gaccha sntiy"| paMcame . bhaMNatijaM viNaeNa hona icchAmi savvaM, icchAmi khamAsamaNo / katAi.. ca meM vitikammAI jAva tubbhaNhaM x NittharissAmoti kaTTha sirasA . maNasA matthaeNa vaMdAmotti," guru grAha-"AyariyA nitthaarggaa"| evaM . se sANa vi savvesiM sAhUNaM khAmaNa vaMdaraNagaM-paDhamagaM, jAhe * atiH viyAlo vA ghAto vA tAhe sattaNDaM paMcaNhaM tiNhaM vaa| pacchA devasiyaM paDikkamati / paDikkamaMtANaM gurusu vaMdiesu vaDhDha mANigAo tiNNi thatIo AyariyA bhaNaMti, ime ya aMjalimauliya hatyayA ekkekkAe smttaae| NamokkAraM kareMti pacchA sesagA vi bhaNaMti / tadivasaMNa sutta porisI raNavi ya attha paurusI / thutIo bhaNaMti, jIse jattiyAo evaM ceva cAtummAsi evi gavaraM imo visesou cAummAsipa kA ussaggo paMca sattANi ussAsANaM, saMvatsarie ca aTTha sahassaM ussAsANaM, esa viseso, cAummAsiya saMvattchariesu savvehiM mUla uttara guNANaM AloetavvaM, tahiM paDikkamijjati cAummAsie ego u vassaya devatAe kA ussaggo kI rati abbhahio / pabhAte Avasa ekate cAtummAsiya saMvatsariyesu paMca kallANayaM gehaMti, puvvagahitA abhiggahA NiveditavvA / jadiNasamma aNupAlitA to kUjitakakarAi tassa kA ussaggoM kIrati, puNaravi aNNe gehittavvA, Nira bhiggaheNaM kira Na vaddati acchitta, saMvacchariye ya AvAsa e kate pajjosavaNAkappo kaDhDhijjati, puci ceva aNAgataM paMcaratta savvaM sAdhUNaM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23 pratikramaNa vidhi saMgraha suNitANaM kaDDhijjati, kahijjati yati / (264-266) pAbhAti a-Avassae ya aMtima kA ussagAM kAtu paccAkkhAtavvaM, hidaye ThavettA ussAretu cauvI satthaya vaMdaNagANi vidhie kAtu paccakkhANassa uvaTThA ijjati / " (271-272) bhAvArtha--pAkSika vinayAticAra kA kSAmaNaka hone ke bAda ziSya jo zAmaNaka karatA hai unameM guru vacana nimna prakAra ke haiN| dUsare meM guru kahate haiM "sAhUhiM samaM" tIsare meM guru prativacana-"ahaMpi vaMdAmi" caturtha meM guru kahate haiM "Ayariya saMtiyaM" ahavA "gaccha saMtiyaM" paMcama meM guru kahate haiM "AyariyA nitthAragA" isa prakAra zeSa sabhI sAdhuoM ke kSAmaNaka vaMdanaka hote haiN| yadi bahuta vikAla ho jAtA ho, athavA dUsare Avazyaka kAryoM ke sambandha meM vyAghAta par3atA ho to sAta, pA~ca agara tIna sAdhuoM ko kSAmaNaka kareM bAda meM zeSa devasika pratikramaNa karate haiN| pratikramaNa ke anta meM guru ko paMdana karane ke bAda vardhamAna tIna stutiyA~ AcArya kahate haiM aura - zeSa sAdhu hAtha jor3e hue eka-eka stuti ke anta meM 'namo khamA samaNANaM" yaha namaskAra karate haiM. bAda meM zeSa sAdhu bhI vardhamAna * stutiyA~ bolate haiN| usa roja sUtra pauruSI aura artha pauruSI nahIM karate haiN| jinako jitane yAda hoM utane stuti-stotra par3hate haiM / isI prakAra cAturmAsika pratikramaNa meM bhI itanA vizeSa hai ki cAturmAsika pratikramaNa meM 500 zvAsoccha vAsa parimita kAyotsarga karate haiM aura sAMvatsarika meM eka hajAra ATha zvAsoccha vAsa kA kAyotsarga kiyA jAtA hai| sarva sAdhuoM ko mUlaguNoM aura uttaraguNoM meM lage hue doSoM kI AlocanA karanA cAhiye phira prAge pratikramaNa kre| cAturmAsika pratikramaNa meM upAzraya kI devatA kA eka kAyotsarga Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] pratikramaNa vidhi saMgraha adhika kiyA jAtA hai| dUsare dina prabhAta meM pratikramaNa karane ke bAda cAturmAsika tathA sAMvatsarika pratikramaNoM meM paMca kalyANaka tapa grahaNa kare aura pUrva gRhIta abhigraha guru ke Age nivedana kare / yadi abhigraha yathArtha pAle na gaye hoM to kUjitakara karAita kA kAyotsarga kare aura phira naye abhigraha dhAraNa kre| parantu sAdhu ko abhigraharahita rahanA acchA nhiiN| vArSika parva ke prasaMga para sAMvatsarika pratikramaNa karane ke uparAnta paryuSaNa kalpa par3hA jAtA hai / sAMvatsarika dina ke pUrvatana anAgata paMcama rAtri se Arambha kiyA jAtA hai| sarva sAdhu suneM isa prakAra par3hA jAtA hai| (264-266) .... prAbhAtika pratikramaNa meM antima kAyotsarga karake jo pratyAkhyAna karanA ho use hRdaya meM sthApana karale phiraM kAyotsarga pAra ke caturvizatistava par3he aura guru kI vaMdanA kreN| phira vidhipUrvaka pratyAkhyAna karane ke lie guru ke pAsa upasthita ho / (271-272) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA pariccheda zramaNa-pratikramaNa-vidhi-- .. (pAkSikasUtracUrNyanusArI) yahA~ 'sAtru' sAyaMkAlIna sarva karttavya karake sUryAstamana velA meM sAmAyikA disUtra par3hakara divasa sambandhI aticAroM ke cintana ke lie kAyotsarga karate haiN| usameM rAtrika muhapatti pratilekhanA se lagAkara adhikRta ceSTA kAyotsarga paryanta divasa ke aticAroM kA vi-tana karate haiN| usake bAda namaskAra se kAyotsarga pAkara catur . vizatistava par3hate haiM. phira saMDAzaka pratilekhanA karake ukar3a baiThakara mastakaparyanta Upara ke zarIra kA pramArjana karate haiM aura parama vinaya pUrvaka trikaraNa zuddha kRtikarma karate haiN| isa prakAra bandanA kara khar3e hokara donoM hAthoM meM rajoharaNa pakar3akara zarIra ko kucha navA. kara pUrva ciMtita doSoM ko yathArAtnika-krama se sAdhu kI bhASA meM jisa prakAra guru acchI taraha sune, usa prakAra pravardhamAna saMvega bhAva vAle, kapaTa ahaMkAra se vimukta hokara vizuddhi ke nimitta apane aticAroM kI AlocanA kre| agara aticAra doSAyatti nahIM hai to ziSya ko "saMdisaha0" yaha kahanA cAhiye isa para guru "paDikkamaha" isa prakAra kaheMge / yadi aticAra doSa hai to unakA parimArdhAdi prAyazcitta dete haiM, taba gurudatta prAyazcitta ko svIkAra kara sAdhu Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] pratikramaNa vidhi saMgraha vidhipUrvaka baiThakara guru kI tarapha dhyAna dekara yathArtha upayoga pUrvaka anavasthA prasaMga meM Darate hue pratipada hRdaya meM saMvega bhAva ko prApta karate hue daMza-mazakAdi ke parISahoM ko na ginate hue pada-pada ke krama sAmAyika Adi se lekara pratikramaNa sUtra ko par3he vA sune "tassa dhammasa" yaha pada pUrA hone ke bAda khar3e hokara " abbuTThiyomi prArAhaNAe" ityAdi se lekara yAvat "vandAmi jine cauvvIsaM" yahA~ taka par3hakara guru 'vidhipUrvaka baiTha jAveM taba sAdhu vandana karate haiM"icchAmi khamAsamaraNo prabhuTThiyomi prabhintara pakkhiyaM khAmeOM / " guru kahate haiM- "hamavi khAmemi tubbhe" taba sAdhu kahate haiM- "pannara-: saGkhu divasANaM, pannarasaha, gaM rAINaM jikiMci apattiyaM parapattiyaM". ityAdi, isa prakAra se jaghanya se tIna athavA pA~ca cAturmAsika meM aura sAMvatsarika meM sAta sAdhuoM ko khamAyeM utkRSTatayA tInoM sthAnoM meM sarva sAdhuoM ko khamAyA jAnA hai / yaha 'saMbuddhAkSAmaNa' rAtnikoM kokhamAne ke liye haiM / isameM choTA sAdhu bar3e sAdhu ko khamAtA hai yaha isakA tAtparya hai bAda meM kRtikramaM karake khar3a' hokara pratyeka kSAmaNA karate haiM / isakI yaha vidhi hai - guru, anya vA jo maNDalI meM bar3A ho prathama uThakara khar3e khar3e hI apane se choTe ko kahate haiM 'amuka nAma zramaNa "bhitara pakkhiyaM khAmemo panarasaha NaM divasANaM panarasaha rAINaM ityAdi / kaniSTha bhI bhUmitala meM jAnu aura mastaka lagAkara kRtAJjali hokara kahatA hai "bhagavaM zrahamavi khAmemi tubbhe pannarasaha, gaM" ityAdi / yahA~ ziSya pUchatA hai- guru uThakara kyoM khamAte haiM ? guru kahate haiM sarvasAdhuoM ko yaha jatAne ke liye ki "ye mahAtmA ahaMkAra ko chor3akara dravya se uThakara khamAte haiM aura bhAva se bhI uThakara Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27 pratikramaNa vidhi saMgraha khamate haiN|" isake atirikta guru se jo jAti Adi se zreSThatara hoMge ve aisA vicAra na kareMge ki yaha nIce hai aura hama uttama haiM, isaliye guru bhI zira navAM kara khamAte haiN| aise hI guru se utarate nambara ke sAdhu yathArAlikoM ko khamAte haiN| yAvat antima do sAdhuoM ko chor3akara antima do sAdhuoM meM se bhI upAntya sAdhu antima sAdhu ko khamAtA hai| .. taba kRtikarma karake saba isa prakAra kaheM-"devasiyaM AloiyaM paDivakantA pakkhiyaM paDikkamAmo" taba guru kahe "samma paDikkamahaH / ukta kathana pAkSikacUNi kA hai| isa viSaya meM 'Avazyaka' kA abhiprAya yaha hai-"guru uTheUNa jAMhA rAyaNiyAe uThThipro ceva khAmei, iarevi jahArAyaNiyAe" savvevi avaNaya uttamaMgA bhati "devasiyaM paDikala pakkhina khAmemo pannarasaha NaM divasANaM" ityaadi| evaM sesAvijahA rAyaNiyAe khAmenti / pacchA vandittA bhaNaMti."devasiyaM paDikkantaM pakkhiyaM paDikkamAveha"ti tamo guru gurusaMdiTTho vA "pakkhiyaM paDikkamaNaNaM suttaM kaDDaI" sesagA jahA satti kAu saggAisaMThiyA dhammajjhANo vagayA suNaMti / taccedaM sUtraM "tiththaMkaraiyatiththe' (pAkSika sUtravRttitaH 2-3) ___ isakA bhAva yaha hai ki guru uThakara yathA rAtnika ke krama se khar3e 2 hI khamAte haiM dUsare bho jyeSThAnukrama se sarva zira navA~kara kahate haiM "devasika pratikramaNa kara liyA, aba pAkSika pratikramaNa karavAiye / " bAda meM guru athavA guru saMdiSTa zramaNa pAkSika sUtra paDhatA hai dUsare zaktyanusAra kAyotsargAdi mudrA se saMsthita ho dharma dhyAna meM lIna hokara sunate haiN| vaha pAkSika sUtra "tIrthakare ityAdi hai| (pAkSikasUtra vRtti se 2-3) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28 pratikramaNa vidhi saMgraha aba Age kI pratikramaNa vidhi kahate hai / usake bAda zeSa pratikramaNa vidhi isa prakAra hai-"to uThThiyapakkhapaDikkamaNasutta. kittaNAvasANe vihiNA nisiittA "karemi bhaMte sAmAiyaM" ityAdi savvaM niviTThapaDikkamaNaM kaDDittA udghaTThiA "tassa dhammassa abbhuThThio mitti" evamAdyam vadAmi jiNe cauvvIsaM" ti AlAvagaSajja-. vasANaM suttaM kaDhDhanti / kaDhie ya "karemi bhaMte sAmAiya" iccAi kAussaggadaMDaguccAraNapurassaraM uddhaTThiyA ceva mUluttara guNemu. . jaMkhaDiyaM tassa pAyacchitta nimittaM ussAsa sayatigaparimANaM kAu.. ssagga kareMti / tattha bArasa ujjoyagare cintanti / caumAsiye. paJcasaDassa samAraNaM, ujyogare vIsaM, saMvaccharie aTThattarasahassussAsamANa ujjoyagare cAlIsaM, namokkAraM ca ciMtanti / " tao vihiNA pArittA cauvIsatthaya paDhaMti, pacchA uvatiTThAmuhaNaM' tagaM kAyaMca paDilehittA kiikampaM kareMti / to dharaNIyalanihiya jANukarayaluttamaMgo samagaM bhaNaMti-"icchAmi khamAsamaNo abbhuTThiomi abbhitarapakkhiyaM khAme pannarasahaM divasANaM pannarasahaM rAINaMjakici"xxx bAda meM khar3e-khar3e pakSapratikramaNa sUtra boleM, anta meM vidhipUrvaka baiThakara 'karemi bhaMte sAmAiyaM' ityAdi sarva niviSTa pratikramaNa sUtra kaha kara khar3A hove / 'tassa dhammasa abbhuThiyomi' ityAdi se lekara 'vaMdAmi jiNe cauvvIsaM' yahA~ taka antima pAlApaka bolakara "karemi bhaMta sAmAiga." ityAdi kAyotsarga daNDaka par3hakara mUlottara guNoM meM jo kucha khaNDita huA ho usake prAyazcita ke nimitta 300 zvAsoccha vAsa parimANa kAyotsarga kara kAyotsarga meM 12 udyotakaroM kA . cintavana karanA, cAturmAsika pratikramaNa ke kAyotsarga meM 500 zvAsocchvAsa parimANa vAlA 20 udyotakaroM kA ciMtana kre| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26 pratikramaNa vidhi saMgraha 'sAMvatsarika kAyotsarga meM eka hajAra ATha zvAsoccha vAsa pAramANa vAlA kAyAtsarga kareM isa kAyotsarga meM 40 udyotakara aura 1 namaskAra citavana karate haiN| bAda meM vidhi se kAyotsarga pUrA kara Upara caturvizatistava par3he, bAda meM baiThakara mukhavastrikA ko aura usI se zarIra kI pratilekhanA karake 2 vandanaka deN| bAda meM pRthvItala para jAnu hAtha aura mastaka rakhakara eka sAtha boleM "icchAmi khamAsamaNo abbhuTThiomi0" he kSamAzramaNa maiM khar3A huA hU~ / pakSabhara ke aparAdhoM ko khamAne ke liye 15 dina aura 15 rAtriyoM meM jo aparAdha hoM unako kSamA kiijiye| yahA~ AcArya kahate haiM-"maiM bhI khamAtA huuN"| isake bAda sarvasAdhu AcArya ke prati pAra kSAmanaka (kSamApanaka) karake 'devasika' pratikramaNa kare vahA~ kSAmaraNama nimitta vaMdanaka karake kahe 'icchAmi khamAsamaNo abbhuTThiomi abhitara devasiyaM khAme u kiMci aMpattiyaM" ityaadi| bAda meM AcArya ke sAmopya nimittaka kRtikarma kareM aura sAmAyika . sUtra kA uccAraNa karake cAritra ko vizuddhi ke liye pacAsa zvAso ccha vAsa parimANa kAyotsarga kare / namaskAra se kAyotsarga ko samApta kara darzana vizuddhi ke nimittaka nAmotkIrtana kareM "logassa ujjoagare." ityaadi| usake bAda darzana vizuddhininita paccIsa zvAsoccha vAsa parimANa kAyotsarga kreN| namaskAra se kAyotsarga samApta kara jJAnavizuddhinimittaka zrutajJAnastava par3heM-"pukkhara baradI caDDhe'' ityAdi / usake bAda zrutajJAnavizuddhinimitaka 25 zvAsoccha vAsa parimANa kAyotsarga kareM / bAda meM namaskAra pUrvaka Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] pratikramaNa vidhi saMgraha kAyotsarga pUrA karake siddhastava ko par3heM / "siddhANaM buddhANaM" ityaadi| usake bAda bhavana devI (zayyAdevI) kA kAyotsarga kareM, usameM 27 . . . zvAsoccha vAsa pUre kre| yaha Avazyaka cUNi kA abhiprAya hai, parantu AcaraNA se 8 zvAsoccha vAsa pUre karate haiM, phira vidhipUrvaka baiThakara mukhavastrikA aura mastaka paryanta zarIra kI pratilekhanA kara vandanaka dete haiN| vandanA kara Avazyaka pUrA karake niraticAra hone para bho paJcakalyANaka tapa grahaNa kareM aura pUrva gRhIta . abhigraha guru ke Age nivedana kareM yadi abhigraha yathArtha rUpa meM nahIM / pAle hoM to unako vizuddhi ke nimitta kAyotsarga kareM aura phira naye abhigraha grahaNa kreN| abhigraharahita rahanA nahIM caahie| . sAMvatsarika pratikramaNa meM Avazyaka karane ke bAda paryuSaNa kalpa par3hA jAtA hai / divasa kA kalpa par3hanA nahIM kalpatA na zramaNI, gRhastha, pArzvasthAdi ke Age par3hA jAtA hai / jisa kSetra meM kalpa divasa meM par3hA jAtA hai. jaise-Ana-dapura meM mUla caitya meM divasa ko bhI sarvajana samakSa kalpa par3hA jAtA hai, para vahA~ bhI sAdhu nahIM par3hatA, sAdhu suna sakatA hai, isameM doSa nahIM, par3hatA pAzvastha hai| pArzvastha athavA anya par3hane vAle kI gaira hAjarI meM grAma svAmI athavA zrAvakoM kI prArthanA se divasa meM bhI par3hA jAtA hai, vahAM yaha vidhi hai paryuSaNA ke pUrva 5vIM rAtri se apane upAzraya meM devasika pratikramaNa karane ke bAda kAla grahaNa kareM, kAla zuddha ho athavA azuddha to bhI svAdhyAya prasthApita karake kalpa par3hA jAtA hai| isa prakAra cAra rAziyoM meM karanA / paryuSaNA kI rAtri meM kalpa par3hane ke bAda sarva sAdhu kalpa samApti nimittaka kAyotsarga karate haiN| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31 pratikramaNa vidhi saMgraha ___"pajjo savaNakappassa samappAvaNiyaM karemi kAussaggaM, jakhaMDiyaM, javirAhiyaM, jaM napaDipUri aM (savvodaMDo kaDDhiyavvo) jAva vosiraamitti| logassujoyagaraM ciMteUNa uccArittA puNo logassujoyagaraMkaTutA savvesAhabonisIyaMti / jeNakaDDhio so tahiM kaalssddikkmi| tAhe varisA kAlaTThavaNA Thavijjai, taM jahA"uNoyariyA kAyavvA, gii-NavagapariccAo kAyayo jamhA nidhokAlo bahupA gA meiNI, vijjugajjiyAIhiM maya go dippai, pIThaphalagAi saMthAragANaM, uccAra-pAsavaNa-khelamattagANa ya paribhogo kAyavvo, niccaM loo kAyavvo seho na dikkhiyavvo, abhinavo uvahI na gehayo , duguNaM variso vagaraNaM dhareyavvaM, puvvagahiyANaM chAra ugalAINaM pariccAoM kAyavvo, iyaresi dhAraNaM kAyavvaM, puvAvareNaM sakosa joyaNAo parao na gaMtavvaM" ityAdi / jisane sUtra par3hA hai vaha kAla pratikramaNa kare phira varSA kAla kI sthApanA kare jaise UnodarI tapa karanA, nava vikRtiyoM kA tyAga karanA, kyoMki kAla snigdha haiM pRthvI jIvAkula hotI hai, vidyuta - garjanAdi se kAma dIpta hotA hai poTha, phalaka, saMstAraka kA upabhoga karanA, uccAra, prazravaNa, khelamAtrakoM kA jayaNA se paribhoga karanA, - nitya lova karanA ziSya ko dIkSA nahIM denA navIna upadhi ko na lenA, dviguNa varSA ke liye upakaraNa grahaNa karanA, pUrva gRhIta rakSA ugalake kA tyAga karanA aora naye grahaNa karanA, pUrva-pazcima hokara savA yojana ke bAhara na jAnA ityAdi varSAkAla kI sthApanA karanA pakSa, caturmAsa aura sAMvatsarika paryo meM yathAkrama caturtha, SaSTha, aSTama tapa karanA, caitya vandana paripATI karanA zrAbakoM ko dharmopadeza krnaa| .. . Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] pratikramaNa vidhi saMgraha ... yahA~ prasaMga se rAtrika pratikramaNa kI vidhi kahI jAtI haiM- pakSa, . cAturmAsa, sAMvatsarika parvo meM yathAkrama caturtha, SaSTha, aSTama, sapta . caitya vaMdana, paripATI aura zrAvakoM ko dharmakathA kahanI cAhiye / rAtrika pratikramaNa vidhi-- prathama sAmAyika sUtra kahakara cAritra vizuddhi ke nimitta 25 zvAsocchvAsa parimANa kAyotsarga karate haiN| darzana vizuddhi nimitta.. Upara caturviMzatistava par3hate haiM aura 25 zvAsoccha vAsa parimANa. kAyotsarga karate haiN| namaskAra se kAyotsarga pAra kara zruta jJAna. . vizuddhi nimitta zrutajJAnastava par3hate haiM, usameM prAdoSika stuti Adi . se lekara adhikRta kAyotsargaparyanta taka ke aticAroM kA cintana karate haiM aura namaskAra se kAyotsarga pUrA kara siddhoM kI stuti . kahakara pUrvokta vidhi se vandanA karake AlocanA, karate haiM, phira sAmAyikasUtra pUrvaka pratikramaNa karate haiN| pratikramaNa sUtra ke anta meM vandanapUrvaka kSAmaNA karate haiM phira kRtikarma karake sAmAyika pUrvaka kAyotsarga karate haiN| usameM cintana karate haiM-hamako guru ne kisa kAma meM niyukta kiyA hai usakA vicAra karake tapa svIkAra kreNge| jisa prakAra ke tapa se guru ke niyoga kI hAni na ho, phira ve tapa ke sambandha meM vicArate haiN| kyA chaH mAsa paryanta upavAsa kareM ? yaha zakya nahIM hai| eka divasa kama cha:mAsa kI tapasyA kareM? yaha karane kI bhI zakti nahIM hai| isa prakAra utarate-utarate untIsa dina kama chaHmAsI tapa kareM usakI zakti ke abhAva meM 5 mAsa, 4 mAsa, 3 mAsa, phira 2 mAsa aura 1 mAsa kSapaNa (tapa) taka kA cintana kreN| mAsika tapa kI zakti ke abhAva meM eka eka dina kama karate hue 14 dina kama kare, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha * phira bhI zakti na ho to 32 bhakta, 30 bhakta yAvat caturtha bhakta taka tapakA cintana kre| caturtha bhakta tapa karane kI bhI zakyatA na hone para Ayambila, ekasthAnaka, ekAzana, purimArdha, nirvikRtika, pauruSI athavA namaskAra sahita jo bhI tapasyA karane ko samartha ho vaha mana meM nizcita kara pratyAkhyAna kre| phira baiThakara vardhamAnastutitraya khe| yahAM vizeSatA yaha hai ki stuti dhIre zabda se bole jisase gRhakokilAdihiMsaka prANI 'jaga' na jaayeN| usake bAda devavandana kare phira bahuvela sadisAne ke Adeza leM, usake bAda muhapatti pratilekhana karake rajoharaNa kI pratilekhanA kare, phira upadhi pratilekhanA kA Adeza le aura pratilekhanA kre| bAda meM vasatikA pramArjana kre| phira kAla nivedana kre| anya AcArya kahate haiM-stuti paThana ke anantara hI kAla nivedana karanA caahiye| isa prakAra pratikramaNa prArambha karate samaya kAla kI tulanA kare, jisase pratikramaNa ke anta meM stuti kahane ke uparAnta hI pratilekhanA kA samaya ho jAya / .(pAkSika sUtra vRttitaH patra 76-77) bhAvadeva sUrikRta yati dinacaryA kI pratikramaNa vadhi-- "diNasese kayathaMDila-paDileho paDikkamei goriyaM / jaM kiM ci aNAuttaM, samariya kuNai pacchittaM / / 32 / / to paDikkameI sUre, addhanibuDDa jahA bhaNai sutta / sammate paDikkamaNe, tArAu bi, tinni, dosati / / 3 / / ceiyavaMdaNa bhayavaM-sUri, uvjjhaay-munni-khmaasmnnaa| savvassavi, sAmAiya, devasiyaaiyArausaggo / / 34 / / sayaNA-saNanna-pANe, ceiya jai sijja kAya uccaare| samiI-bhAvaNa gutti, vitahAyaraNaM mi aIyAre / / 3 / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] pratikramaNa vidhi sagraha * ujjoya-putti-vaMdaNa, mAloyaNa ThANe kamaNa pa sunN| abbhuttitthy-ciykkh|mnn, vaMdaNaM allayAbaNiyaM / / 36 / / / caraNAi ta ussaggA, ujjo avitaNa kmso| supradevayAi thuIo, punicciya tattha tinni thaI // 37 // sakkatthu pAyacchitta-ussaggo. sajjhAyo, iyadiNassa pddikmnne| . taM puNa pakkhamAisu, alliyAvaNiyapajjante / / 3 / / poti ciya vaMdaNa-mAloyaNaM ca, pakkhiya suttaM suttaM ca vNdnnyN| ... patteya khAmaNaM ca, vaMdaNAi sAmAiyaM // 36 / / : mUlottara-guNa sohI, ussaggujjogra, puttivNdnnyN| - pajjata khAmaNANi ya, puNovi paDikamai. devasiyaM / / 40 // .. pakkhe bArasa caumAsaesu vIsaM varisiesu ussggo| cAlIsA sanamukkArAi ujjoyA // 4 // ___ (bhAvadevasUArakRta yatidinacaryA patra 55-56) __ bhAvArtha-kucha dina zeSa rahane para sthaMDila pratilekhanA karake gocaracaryA kA pratikramaNa kare / dina bhara meM jo kucha upayoga zUnyatA se aticAra lage hoM unakA prAyazcita kre| pratikramaNa usa samaya prArambha kare jabaki sUrya kA prAdhA bimba DUba gayA ho| usa samaya "karemi bhaMte sAmAiyaM" yaha sUtra par3he aura pratikramaNa kI samApti meM do tIna tArikAeM AkAza meM dIkhato hoM yaha pratikramaNa karane kA samaya hai| prathama caityavandana kara bhagavAna, AcArya, upAdhyAya aura muniyoM ke kSamAzramaNa dekara "savva savi0" yaha bolakara "karemi bhaMte sAmAiyaM" kA pATha bolakara devasika aticAra cintana kA kAyotsarga kre| aticAra cintana meM nimnalikhita gAthA mana meM bola kara usakA artha cintana kre| zayana, Asana, AhAra, pAnI, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35 pratikramaNa vidhi saMgraha jina caitya, yAtadharma, upAzraya, kAyikI (laghunIti) uccAra, (sthaMDila jAnA, malotsarga) samiti (paMcasamiti,), dvAdaza bhAvanAyeM, tIna guptiyAM ina sabhI kAryoM meM viparIta pAcaraNa karane para aticAra doSa hote haiN| ina bAtoM meM dina bhara meM jo koI aticAra huA ho usakA ciMtana kre| Upara caturviMzatistava par3hakara muhapatti pratilekhanA pUrvaka vandana kare / phira aticAroM kI guru ke sAmane AlocanA kre| phira baiThakara pratikramaNa sUtra pddh'eN| "abbhuTThiyomi0" sUtra se kSamApana kara', phira vaMdana, guru sAmIpya nimittaka vandana kre| cAritrAdi tIna kI zuddhi ke liye kAyoga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare / zruta devatAdikI stutiyA~ khe| muhapatti pratilekhanA pUrvaka bandana kara bardhamAna tIna stutiyAM bole| zakastava par3hakara prAyazcita kA kAyotsarga kare / kAyotsarga pAra kara svAdhyAya kare / isa prakAra devasika pratikramaNa kI vidhi karanA cAhiye / ... uparyukta vidhi ke uparAnta pAkSika aAdi pratikramaNoM meM guru - sAmIpya paryanta vidhi karake muhapatti pratilekhanA kara vandanaka dekara AlocanA kareM / pAkSikasUtra par3he / pratyeka khAmaNA kare phira vandanApUrvaka sAmAyika kA pATha bolakara mUla tathA uttara guNoM kI zuddhi ke lie kAyotsarga kare / kAyotsarga pUrA kara Upara caturviMzati stava pddh'e| bAda meM muhapatti pratilekhanA kara vandanaka de aura paryanta kSAmaNA kre| usake bAda zeSa daivasika pratikramaNa kI vidhi kre| pAkSika pratikramaNa meM bAraha, cAturmAsika meM bosa aura sAMvatsarika pratikramaNa meM namaskAra sahita cAlIsa udyotakaroM kA kAyotsarga kre| (bhAvadevasUrikRta yatidinacaryA patra 55-56) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] pratikramaNa vidhi saMgraha zrI hAribhadrIya paJcavastukokta pratikramaNa vidhiH "jai puNa nivvAghAo, AvAsa to kariti savvevi / saDhaDhAI kahaNavAghA-2 yAi, pacchA guru Thati / 445 / / sesA u jahA satti, ApucchitANa Thani saTThANe / suttatyaparaNaheu, pAyariye Thimi devasigraM // 446 / / ettha u kaya sAmAiyA, puvvaM guruNo a taya va sANaMmi / aiyAraM citaMtI, tegaNeva bhaNaMtadaNNe // 44 // Ayariyo sAmaiyaM kaDhDhai jAhe tahaTThiyA te'vi / tAhe aNu pehaMtI, guruNA saha paccha devasiya // 446 // jA devasigraM duguNaM, citei guru. ahiMDio ciDheM / bahuvAvArA iara ega guNaM tAva cititi / / 450 // ussagga samattIe, navakAraMNa maha te u pAriti / cauvIsagaM ti daMDa, pacchA kaDhaMta uvauttA / / 454 / / saMDaMsaM paDilehina, uvavisia tao gavara muhpotti| paDilehiu pamajjiya, kAyaM savvevi uvauttA // 455 / / . kiikammaM vaMdaNagaM, pareNa viNaeNa to pati / savvappagArasuddha, jaha bhaNiyaM vIarAgehiM // 456 / / vaMditta, taoM pacchA, addhAvaNayA jaha kkameNaM tu / ubhayakara-dhari aliMgA, te Aloeti uvauttA / / 458 / / tassa ya pAyacchittaM jaM maggaviu guru uvaisaMti / taM taha aNu cariyavvaM, aNavattha pasaMga bhIeNaM // 465 // Aloi UraNa dose, guruNo pddivnnpaaychittaao| sAmAiya puvvayaM te, kaDhiMDhati tao paDikkamaNaM // 466 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha parikaDhiUNa pacchA, kiikammaM kAu navari khAmaMti / zrAyariyAI sabve, bhAveNa sue tahA bhaNitraM // 468 | | Ayariya-uvajjhAe, sIse sAhammi e kulagaNe a. / je me kei kasAyA, savve tiviheNa khAmemi // 466 || savvassa samaraNa saMghasya, bhagavao aMjali sire kAu | savvaM khamAvaittA, khamAmi savvassa ahayaM pa ||470 // savvassa jIvarAsissa, bhAvao dhammanihiya niacitto / savvaM khamAvaittA, khamAmi savvassa ahayaMpi // 471 // X X X khAmitta tao evaM kariti savve vi navaramaNavajjaM / re simi durAloiya - duppaDikaMtassa ussaggaM // / 478 || X X X sAmAiya puvvagaM taM kariti cArita sohaNa nimitta / piya dhammavajjabhIruM, paNNAsussAsagapamAraNaM // 483 // UsAriUNa vihiNA, suddhacaritA thayaM pakaDhattA | taussaggaM / / 484 | kaDhDhati tamro ceiya-vaMdaNadaMDaM daMsaNa suddhinimittaM, ussAriUNa vihiNA, kaDhanti sunANassusagaM kariti suttaiyAra visohaNanimittamaha pAriu vihiNA ||486 // kati paNavIsagaM pamANeNaM / suatthavaM tAhe // 485 // paNavIsa gappa mAraNaM / X X X suddhasayalAiyArA, siddhANa thayaM padaMti to yacchA / puvaraNa vihiNA, kiikammaM diti gururaNo u // 488 // sukayaM ANattimiva, loe kAUNa sukayakiikammA | caDhDhatimro thupro, guruthuigahaNe kae tiSNi || 487 || [37 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha * thui magalammi guruNA, uccArie sesagA thuI viti / ciThThati tao thevaM, kAlaM guru pAya-mUlami / / 460 // pamhuTThamerasAraNa-viNao uNa pheDiyo havai evaM / AyaraNAi suadevaya-mAINa hoi ussaggo / / 461 / / etad gAthArdhasya TokA-etAvat pratikramaNaM, AcaraNayA zrutadevatAdInAM bhavati kAyotsargaH, AdizabdAt kSetra-bhavanadevatA parigrahaM iti gAthArthaH // 461 // cAummAsiya-varise, ussaggo khittAdevayAe u| pakkhia-sijja surIe, kariti caumAsie vege // 462 / / . vRto-"cAturmAsike vArSike ca pratikramaNe' iti gamyate, kAyotsargaH, kSetradevatAyA iti / pAkSike zayyAsurAyAH bhavanadevatAyA ityarthaH, kurvanti, cAturmAsike'pyeke munayaH ityarthaH // 42 // ' pAsosiAI savvaM, visesasuttAo ettha jANijjA / paccUsa-paDikkamaNaM, ahakkama kittaissAmi / / 463 / / sAmaiyaM kaDhDhittA, . cArittasuddhattthapaDhamameveha / paNavIsussAsaM cia, dhIrA u kariti ussaggaM / / 464 / / ussAriUNa vihiNA, suddhacarittA thayaM pkddhddhittaa| daMsaNasuddhi nimittaM, kariti paNuvIsa ussaggaM / / 465 / / UsAriUNa vihiNA, kaDhiMDhati suatyavaM tao pacchA / kAussaggamaNiyayaM, ihaM kareMtI u uvauttA // 466 // pAusibha thuimAI, ahigaya ussggcitttthpjjte| cititi tatyasammaM, aiyAre rAiye savve // 467 // taie nisAiAraM, ciMtai carime a kiM tavaM kAhaM / chammAsA ekadiNAi, hANi jA porisi namo vA // 466 / / . XXX Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vivi saMgraha taie nisAiyAra, citia ukaNa pAra UNa vihiNAu / siddhathayaM paDhittA, paDikkamaMte jahA puci / / 500 / khAmitta kariti tao, sAmAiyapuvvagaM tu ussggN| tattha ya cititi ima, katthaniuttA vayaM guruNA // 502 // jaha tassa na hoi cciya, hANI kajjassa taha jayaMtevaM / chammAsAikameNaM, jA saka asaDhabhAvAraNaM // 503 / / taM hiyara kAUNaM, kiikammaM kAu gurusamIvaMmi / giNhaMti tao taM ciya, samaMgaM navakAra mAIpra / 504 / / (paMcavastuka. patra 74 se 82 paryanta) daivasika pratikramaNa vidhi__ bhAvArtha-yadi niyAghAta pratikramaNa ho to saba sAtha meM prAvazyaka karate haiM aura zrAddha dharmakathAdi vyAghAta ho to zeSa sAdhu sthAna para jA baiThate haiM aura bAda meM guru bhI Akara apane sthAna para baiThate haiN| vyAghAta avasthA meM zeSa sabhI sAdhu guru ko pUchakara svasthAna para baiTha jAte haiM aura sUtrArthoM kA smaraNa karate haiN| jaba prAcArya Ate haiM taba devasika pratikramaNa zuru karate haiN| yahAM "karemi bhaMte" ityAdi sAmAyika sUtra kathana pUrvaka AcArya sUtroccAraNa kareM taba zeSa sAdhu bhI apane 2 sthAna para rahe hue sUtra kA mana meM cintana karane ke lie kAyotsarga kareM aura guru usameM apane dina bhara ko pravRttiyoM kA do bAra ciMtana kareMge, taba bahupravRtti vAle dUsare sAdhu kAyotsarga meM apanI pravRttiyoM kA eka hI bAra ciMtana kara skeNge| kAyotsarga kI samApti meM guru ke bAda namaskArapUrvaka saba kAyotsarga paareN| Upara caturviMzatistava daNDaka kA upayogapUrvaka pATha bole, phira saNDAsaka pratilekhanA kareM zarIra kA pramArjana kara saba upayoga Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ pratikramaNa vidhi saMgraha vinayapUrvaka kRtikarma kreN| vandanaka sarva prakAra se zuddha zAstrAnusAra kreN| vandana karake phira ardhAvanata (kucha jhuke hue) krama se donoM hAthoM meM rajoharaNa aura muhapatti lekara kAyotsarga meM ciMtita aticAroM ko guru ke sAmane prakaTa kare aura unako mArga ke jAnane vAle guru prAyazcita kA upadeza kare aura jaise mAlocanA kA prAyazcita ho vaise hI anavasthA ko dUra rakhate hue sAdhu anusaraNa kre| guru ke sAmane doSoM ko AlocanA kara aura guru kA diyA huA prAyazcitta svIkAra kara phira sAmAyikapUrvaka pratikramaNa sUtra pddh'e| pratikramaNa sUtra pUrA par3hakara kRtikarma (vandanaka) kre| bAda meM guru Adi ko khmaave| usake bAda AcAryAdi sarvako bhAva se khmaave| jaise sUtra meM kahA hai-AcArya, upAdhyAya, ziSya, sArmika, kula aura gaNa meM jisa kisI ko maiMne kaSAya utpanna kiyA ho una sarva ko mai mana vacana kAyA se khamAtA huuN| sarvazramaNa saMgha ko sira para hAtha jor3akara apanI tarafa ke aparAdhoM kI kSamA mAMgatA hUM aura jisa kisI ne merA bhavinayAdi kiyA ho unako bhI maiM kSamatA huuN| bhAva se dharma meM citta lagAkara sarva jIvarAzi ko apane aparAdhoM kI kSamApanA mAMgatA hUM aura jo mujha se kSamA mAMgatA hai unako maiM kSamA karatA haiN| isa prakAra saba kSamApana karake jo devasika meM durAlocanA kI ho, duSpratikramaNa kiyA ho usake nimitta kAyotsarga kre| prathama sAmAyika pAThapUrvaka cAritrazuddhi ke nimitta priyadharmA, pApabhIru ghamaNa paccAsa zvAsocchvAsa parimita kAyotsarga kre| kAyotsarga ko pUrA karake vidhipUrvaka zuddha huA hai cAritra jinakA aise sAdhu, Upara caturviMzatistava kaha kara phira caityavaMdana daMDaka par3hakara kAyotsarga karate haiN| yaha kAyotsarga darzanazuddhi nimittaka Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [41 pratikramaNa vidhi saMgraha ' hai aura paccIsa zvAsocchvAsa parimita hotA hai| kAyotsarga pUrA karake vidhipUrvaka Upara zrutastava pATha bolate haiM aura dhrutajJAna kA kAyotsarga karate haiN| kAyotsarga 25 zvAsocchvAsa parimita hotA hai| zru tajJAna ke vizuddhi nimittaka 25 zvAsocchvAsa kA kAyotsarga vidhipUrvaka samApta karake jinake sakala aticAra zuddha hue haiM aise pratikramaNa karane vAle anta meM siddhoM kA stava par3hate haiM, bAda meM pUrvakathanAnusAra vidhi se guru ko kRtikarma karate haiN| jisa prakAra loka meM rAjAjJA kA pAlana karake sevaka phira unake pAsa Akara hAjira hote haiM, usI prakAra pratikramaNa karane vAle zramaNa kRtikama karake guru ke samIpa upasthita hote haiM aura vardhamAna stutiyAM bolate haiN| prathama guru eka stuti bola jAye, usake bAda ziSya bhI 3 stutiyA~ bolate haiN| stutimaMgala guru dvArA uccArita karane ke bAda zeSa sAdhu bhI stuti bolate haiN| bAda meM thor3e samaya taka ziSya guru ke caraNoM ke sAmane hAjira khar3e rahate haiN| isalie ki zAyada kucha .: bhUla huI ho to guru yAda karAyeM, eka prakAra se isa rIti se vinaya . kA bhI pAlana hotA hai| phira AcaraNA se zrutadevatA Adi kA kAyotsarga hotA hai uparyukta gAthA ke adhaMbhAga kI TIkA meM prAcArya likhate haiM ki Adi zabda se kSetra pora bhavanadevatA kA grahaNa karanA cAhiye / cAturmAsika aura vArSika pratakramaNoM meM kSetradevatA kA kAyAtsarga hotA hai aura pAkSika pratikramaNa meM bhavanadevI kA kAyotsarga karate haiN| - koI prAcArya cAturmAsika pratikramaNa meM bho bhavana devatA kA kAyotsarga karane kA kahate haiM / daivasika prati- kramaNa ke bAda prAdoSika kAla grahaNa Adi sava vAteM vizeSa sUtra se Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] pratikramaNa vidhi saMgraha jAna lenA cAhie / aba prAbhA taka pratikramaNa kI vidhi kahate haiN| rAtrika pratikramaNa vidhi-- sAmAyika sUtra par3hakara cAritra zuddhi ke lie prathama kAyotsarga 25 zvAsoccha vAma parimita karate haiN| kAyotsarga pAra kara zuddha cAritravanta Upara cartu vizatistava par3hakara darzanazuddhi ke nimitta dUsarA 25 zvAsoccha vAsa parimita kAyotsarga karate haiM / vidhi se. kAyotsarga pArakara bAda meM zrutastava par3hate haiM aura upayogapUrvaka aniyata parimANa kAyotsarga karate haiN| prAdoSika pratikramaNa meM par3hI huI antima stuti se lekara adhikRta kAyotsarga paryanta kI tamAma ceSTAoM kA isa aniyata parimANa vAle tIsare kAyotsarga meM rAtrika aticAroM kA cintana hotA hai| antima kAyotsarga meM karttavya tapa kA cintana karate haiN| Aja maiM kyA tapa karUM ? chaH mAsika tapa kara sakatA hU~ ? nahIM, eka dina kama ityAdi kara sakatA hU~ ? nhiiN| isa prakAra eka 2 dina ghaTAte hue yAvat pauruSI athavA namaskAra sahita jo pratyAkhyAna karanA ho vaha mana meM dhAraNa karake kAyotsarga vidhipUrvaka paare| Upara siddhastava par3hakara pUrvavat Age pratikramaNa kre| kSAmaNaka karake sAmAyikapUrvaka kAyotsarga kare aura usameM tapa cintana karate hue apanI sthiti kA vicAra kre| guru ne hamako kisa kAma ke liye niyukta kiyA hai - yaha socakara guru-nirdiSTa kArya kI hAni na ho vaisA pANmAsika prAdi krama se utarate hue jo tapa zakya ho vahA~ taka nIce utarakara hRdaya meM dhAraNa karale, phira kRtikarma karake guru ke pAsa apane 2 cintita tapa kA pratyAkhyAna kreN| (paMcavastuka patra 72-82 paryanta) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atikramaNa vidhi saMgraha pratikramaNa garne hetu gAthA-kadambakagata pratikramaNa vidhi-- "nAmi daMpaNaM mi a, caraNami tavaMmi taha ya virizrami / AyaraNaM pAyAro, ia eso paMcahA bhaNio / / 1 / / paMcavihAyAravisuddhi-heumiha sAdu sAvago vAvi / paDikamaNaM saha guruNA, guru virahe kuNai ikkovi // 2 // "sAvajjajogaviraI 1 ukkittaNa 2 guNavapro a paDivattI 3 / khaliassa niMdaNA 4 varaNa-tigiccha 5 guNadhAraNA ceva6 // 3 // " cArittassa. visohI, kIrai sAmAieNa kila ihayaM / sAvajjearajo . gANa, vajjaNAu sevaNattaNao // 4 // dasaNayAravisohI, cauvIsAitthaeNa kijjai a| accambhu guNakittaNa rUveNaM jiNavariMdANaM / / 5 / / nANAIAu guNA, tssNpnnpddivttikrnnaao| vaMdaNaeNaM vihiNA, kIrai sohI a tesi tu / / 6 / / khaliassa ya tesi puNo, vihaNA janiMdaNA i paDikmaNaM / teNa paDikkamaNeNaM, tesi pi a korae sohI // 5 // caraNAiaiArANaM, jahakkama vaNatigiccha rUveNa / paDikamaNA'suddhANaM, sohI tahe kAusaggeNaM / / 8 / / . guNadhAraNarUveNaM paccakkhANeNa tavAibArassa / viripAyArassa puNo, savvehi vi kIrae sohI / / 6 / / viNayAhIsA vijjA, diti phalaM iha pare a logaMmi / na phalaMti viNayahINA, sassANiva toyahINANi / / 10 / / bhattIi jiNavarANaM, khijjatI puSva saMci mA kmmaa| AyarianamukkAreNa, vijjA maMtA ya sijhati // 11 / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44[ pratikramaNa vidhi saMgraha vaMditta cei AiM, dAu cau rAie khamAsamaNe / bhUnihiasiro sayalAi Ara micha chukkau hei||11|| jamhA daMsaNanANA, saMpunnaphalaM na diti ptteaN| cArinajuA diti a visissae teNa cArittaM / / 12 / / sAmaiapuvapicha chAmi, ThAu kaausggmiccaai| suttaM bhaNia palaMbiprabhuakuppararia pahiraNo / / 13 // saMjai 1 kaviTTha 2 ghaNa 3 laya 4 laMbuttara 5:khaliNa 6 mabari 7 vahu 8 pehA 6 vAruNi 10 bhamuhaM 11 guli 12 sIsa 13 pUa 14 haya 15 kAya 16 nialu 17 ddhI 18 / / 14 / / thaMbhAi 16 dosarahinaM, to kuNai duhusipro. taNussaggaM / nAbhiaho jANuDhDhaM cauraMgulaThaviaDipaTTI // 15 / / kAussaggaMmi Thiyo, nireprakAo niruddhvypsro| jANai suhamegamaNo muNi devasi Ai aiAraM // 16 // parijANiUNa ya to samma gurujaraNapagAsaNeNaM so to| sohei appaMgaM so jamhAya jiNehiM so bhaNiyo // 17 // kAussaggaM mukkhapaha-desiyaM jANiUNa to dhiiraa| divasAiAra jANaNa (ThayA) ThAne ThaMti ussagge // 18 // sayaNA saNanna-pANe ceina-jai-sijja-kAya-uccAre / samiI-bhAvaNa-guttI, vitahAyaraNe aiAro // 19 // gosamuhaNaMtagAI, Aloe - desie aiimaare| savve samANaitA, hipae dose ThavijjAhi // 20 // kAu' hinae dose, jahakkama jA na tAva pAriti / tAva suhamANa pANu dhamma sukkaM ca jhAijjA // 21 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [45 pratikramaNa vidhi saMgraha tattha ya dharei higae, jahaka kAmaM diNakae aiipaare| pArettu namukkAreNa paDhai cauvIsathayadaMDaM / / 22 / / suttattha tattadiTTha 1, daMsaNamohattigaM ca 4 rAgatigaM 7 / devAItatta'tagaM 10, taha ya adevAi bhatitigaM 13 / / 23 // nANA itigaM 16 taha tazvirAhaNA tinni gutti 22 daMDatigaM 25 / igraM muhaNaMtagapaDilehaNAi kamaso vicitijjA // 24 // hAso raI a araiM3, bhaya soga dugaM chayA ya vajjijjA 6 / bhuajuala pehaMto, sIsaM apasattha lesa tigaM 6 // 25 // gAragatigaM ca 12 bayaNe uri sallatigaM 15 kasAya cau pa? 16 / paya jugi chajjIvavahaM 25, taNupehAye vihANamiNaM / / 26 / / jaivi paDilehaNAe, heU jia rakkhaNaM jiNANAya / tahavi imaM maNamakkau, niyaMtaNattthaM muNI biti / / 27 // uThThina viU sa viNayaM, vihiNA guruNo karei kiikammaM / battosa dosarahiraM, paNavIsAvassavisuddha // 28 // thaddha 1 paviddha 2 maNADhia 3, paripiMDia 4 maMkusaM 5 jhasuvattaM 6 / kacchabariMgia 7 Tolagai 8 DhaDhDharaM hai / beiAbaddha 10 // 26 // maNaduTTha 11 ruddha 12 tajjia 13 saDhaM 14 hIlia 15 teNigraM ca 16 / paDiNIaM 17 diTThamadiTTha 18 siMga 16 kara 20 momaNa 21 mUNa 22 mUtra ca 23 // 30 // bhaya 24 mittI 25 gArava 26 kAraNehi 27 palicinaM 28 . bhayaMte ca 26 / AliddhamaNAliddha 30 cUlia 31 cuDalitti32 bttiisaa||31|| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] pratikramaNa vidhi saMgraha paMcaviMzatirAvazyakAni caitAni dupavesa mahAjAyaM 3 duraNayaM 5 payaubArasAvatta 17, / iga nikkhamaNa 18 nigutta, causiranamagaM 25 ti paNavIsA ||32|| graha sammamavaNayaMgo. karajuavihidhari puttirayaharaNo / paricitie aimAre, jahakkamaM gurupuro viaDe ||33|| loNa 1 paDivakamaNe 2, mIsa 3 vivege 4 tahA viussagge 5 / tava 6 chena 7 mUla 8 raNavaTThieNa (ya) 6 pAraMcie 10 ceva // 34 // svasthAnAdyatparaM pramAdasya vazAdgataH / . pratikramaNamucyate / / 35 / / tatraiva bhUyaH paDikamaNaM 1 paDiaraNA 2, pariharaNA 3 vAraNA 4 niattIa 5 / nindA 6 garihA 7 sohI 8, paDikamaraNaM aTThA hoi || 36 || sthAna, kramaNaM, kayapAvo vi maragusso, prAloia nindiu gurusagAse / hoi airegalahupro, oharia bhaMhavva bhAravaho // 37 // aha uva vatti suttaM, sAmAia mAizraM par3hia payao / abbhuThiomi iccAi, paDhAi duha uTThio vihiNA ||38|| paDikamaNe sajjhAe, kAussagga varAha pAhuNa e. AloNa- saMvaraNe, uttama a vaMdaraNayaM / / 36 / / dAUNa vaMdaNaM to, paNagAimu jaiSu khAmae tinni / kiikammaM kari viU, saDhDo gAhA tigaM paDhai ||40|| ia sAmAi gAi- suttamuccaria kAusaggaThio / citai ujjoadugaM, caritrasuddhikae // 41 // AimakAusaggo, pakkimaMto a kAusAmainaM / to ki karei bI, tainaM ca puNo vi ussaggo (ggaM // 42 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha samabhAvi ThiappA, ussagaM karia to paDikkamai / emevaya samabhAve Thiprassa, taiovi ussaggo ||43|| sajjhAya-kAraNa-tava-pro - sahemu uvaesaiyANe su / saMtaguNakittaraNa, na huti purunadomAu // 44 // vihiNA pAria sammatta - muddhiheu ca paDhi ujjo / taha savvalo arahaMtaM-cei mArAhagussagga // 45 // kAu ujjoagaraM, citia pArei suddhasammatto / pukkhavaraMdI baDhDhe kahai suprAhaNanimitta N // 46 // puNa vIsussA, ussaggaM kuraNai pArae vihiNA / to sakusala kara A-phalANa siddhANa paDhai thayaM // 47 // namu kare cauvvIsaga "thayaM / kiikammaM naM durAloiya - duppaDikkante a ussaggo || 48 // esa carittassaggo, daMsaNasudvIi taiazro hoi / sunAraNassa cauttho, siddhANa thuI a kiikammaM / / 46 / / jiNadhammo mukkhaphalo, sAsayasukkho jiNehiM pannatto / narasura suhAI aNusaMgiAI iha kisipalAluvva / / 50 / / mUlA ukhaMdhappa bhavodumassa, khaMdhAuM pacchA samuviti sAhI / sAhappasAhA viruti pattA, taosi puSpaM ca phalaM raso a|| 5 / / / aha sua samiddhiheu supradevIe kareI ussaggaM / thuI // 52 // citei namukkAraM, suraNa va deI va tIi evaM khettasurIe ussaggaM kuNai suNai dei thui / paDhiu ca paMca maMgala - muva visai pamajja saMDAsaM // 53 // puvvavihiNeva pehia, putti dAUNa banda icchAmo sa utta bhaNi jAhi to ThAI // 54 / / guruNo / 1 [4 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] pratikramaNa vidhi saMgraha sukayaM AraNattaM piva loe kAUNa sukaya kiikammA / vaDhaDhaMti A thuI o, guruthui gahaNe kae tinni || 55 / guruthuigahaNe thui tinni, vaddhamANakkharassarA paDhai / savakatthavaM pani kuNai, pacchita ussaggaM / / 56 / / pAraNa vaha musA vAe, adatta mehuNa pariggahe ceva / samamegaM va aNuthui tinni vara UsAsA gaM havijjA hi // 57 // paDhamaM porisi sabhAyaM, biI jhAraNaM jhiAyaI / taiAe niddamukkhaM tu, sajjhAyaM tu catutthIe / / 58 / / ukkoso sajjhAo, caudasa puvvINa bArasaMgAI / itto parihANIe, jAva tayattho namukkAro // 56 // bArasavihaMmivi tave, sabbhitarabAhire kusala diTThe / vivi a hohI, sajjhAyasamaM tavo kammaM / / 60 / / evaM tA devasinaM rAimavi evameva navari tahi / paDhamaM dAu micchAmi, dukkaDaM paDhai sakkathayaM / / 61 / / uTTi karei vihiNA, ussagaM citae cauvIsa thayaM / bInaM daMsaNa suddhIi, citae tatthavi tameva ||62 || taie nisAiAraM, jahakkakamaM citiUNa pAre / siddhatthayaM paDhittA, pamajja saMDAsamutravisai / / 63 / / tatya paDhamo carittAyAri daMsaNasuddhIi bIprazro hoi / suanANassa ya taio navaraM citei tattha imaM // 64 // puvvaM ya va puttipehaNa, vaMdaraNamAloa suttapaDhaNaM ca / vaMdaNa - khAmaNa-vaMdaNa, gAhAtigapaDhaNamuggo / / 65 / / vaddhamAraNa jiNacaMdo / ovamAraNeNaM // 66 // " saMvaccharamusabha jiNo, chammAsA st viharikA nirasaraNA, jaijjae Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha tattha ya citai saMjama, jogANa na jeNa hoi me hANI | taM paDivajjAmi tavaM chammAsaM tA na kAumalaM // 67 // gAi iguNattIsUNi pina saho u paMca mAsamapi / evaM cautidumAsaM na samatthA egamAsaM pi // 68 // jAtaM pi terasUraNaM cautIsaha mAito duhANIe / jAva cauutthaM to aMbilAI jA porisi namo vA // 66 // jaM sakkai taM hiae, dharitta pehae puti / dAuM vaMdaraNamasaDho, taM cia paccakkhae vihiNA // 70 // icchAmoM saTTattibhaNia uva visia paDhai tinni thuI / miusadda egaM sakka - tthayaM ina ceie vade // 71 // kiccAskiccaM guravo, vayaMti viNaya paDivatti heuM mA / UsAsAia muttuM tayaNA pucchAi paDisiddha // 72 // aha pakkhi cauddasi, digaMmi puvvaM va tattha devasi / suttaMtaM paDikkamizra to sammamimaM kamaM kuNai ||73 || muhapotI vaMdaraNayaM saMbuddhA khAmaNaM tahA loe / vaMdaNa - pase akkhAmaraNANi vaMdaNaya puttaM ca ||74 || 1 suttaM abbhuTThANaM, ussaggo putti vaMdaraNaM taha ya pajjati akkhA maNayaM, taha cauro tyo bhavaMdaNayaM // 75 // puvva vihiraNe va savvaM, devasi vaMdanAi to kuNai / sijjasurI ussaggo, ajiya saMtithaya paDhaNe a ||76|| evaM cia caumAse, varise a jahakumaM vihI nepro / pakkha - caumAsa- varisesu navari nAmaMmi nANattaM // 77 // taha ussaggesu ujjoyA bArasa vIsA sa maMgalavattA / saMbuddhakhAmaNaM ti - paraNa- satta - sAhUraNa jaha saMkhaM // 78 // [4e Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] pratikramaNa vidhi saMgraha kSAyopazamikAdbhAvA-dauyikasya vazaM gataH / tatrApi krama evArthaH, pratikUlagamAtsmRtaH // 76 / / paDikamaNaM paDikamao, paDikamiavvaM ca aannupuvvoe| atIe puvvuppanna, aNAgae ceva kAlaMmi / 8 / / paDikamaNaM devasigraM, rAigraM ca ittaria mAva kahina ca / pakkhina cAummAsia, saMvacchara-uttamaThThapa // 1 // jaha gehaM paidiahaMpi, sohiraM puNa vi pakkhasaMdhIsu / sohillai savisesaM, evaM ihayaM pi nAyavvaM // 2 // praddhANe, pAsAe, duddhakAya, visatoaNa, talAe / do kannA u paimAriAya 7 vatthe a agae a, // 3 // sAmAnya pratikramaNa vidhi-- artha-jJAna, darzana, cAritra, tapa aura vIrya viSayaka AcaraNA karanA usakA nAma AcAra hai| vaha prAcAra isa prakAra pAMca prakAra kA hai // 1 // ukta paMcAcAra kI vizuddhi ke liye sAdhu athavA zrAvaka prati kramaNa karatA hai / guru kI vidyamAnatA meM guru ke sAtha aura guru ke hAjira na hone para akelA bhI zrAvaka pratikramaNa kare // 2 // yahAM sAmAyika se cAritra ko vizuddhi kI jAtI hai, kyoM ki sAmAyika meM sAvadha yogoM kA tyAga aura niravadya yogoM kA sevana hotA hai // 3 // caturviMzatistava se darzanAcAra ko vizuddhi kI jAtI haiM, kyoMki . caturviMzatistava meM jina varendroM kA atyadbha ta guNa kIrtana kiyA jAtA hai // 4 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha vaMdana ke vidhi pUrvaka karane se jJAnAdi guNoMkI aura jJAtAdi guNa sampannoM kI pratipatti hotI haiM aura aisA hone se jJAnAdi guNoM kI maddhi hotI hai // 5 // ___ jJAnAdi guNoM kI prApti ke liye kiye jAte prayAsa meM hone vAlI skhalanAoM kA gardA rUpa se kiye jAte pratikramaNa se ukta guNoM kI zuddhi hotI hai // 6 // ___ cAritra Adi meM lagane vAle aticAroM kI braNacikitsA ke rUpa se kAyotsarga karane se zuddhi hotI hai / / 7 / / guNadhAraNa rUpa pratyAkhyAna se aticAroM kI zuddhi hotI hai aura ukta sarva upAyoM se vIryAcAra kI zuddhi hotI hai / vidyAe~ vinayAdhIna hotI hai| vinaya se par3hI huI vidyA hI isa loka aura paraloka meM phala detI haiM, vinayahIna ko vidyA phala nahIM detI jaise jalahona sasya phala nahIM dete // 6 // . jinezvaroM kI bhakti se, pUrva sacita karmAza kSaya hotA' hai mora . vidyAcArya ko kiye hue namaskArase vidyA aura maMtra siddha hote haiM / / 10 / / .. caityavandana karake cAra kSamAzramaNa dekara bhUmi para zira rakhakara sakalAticAroM kA mithyA duSkRta kare // 11 // darzana, jJAna, pratyeka saMpUrNa phala nahIM dete, parantu cAritra ke milane se hI vizeSa phala dete haiN| isaliye tInoM guNoM meM cAritra meM hI viziSTa guNa hotA hai / / 12 / / ___ sAmAyikapUrvaka "icchAmi ThAmi ka usa" ityAdi sUtra par3hakara bhujAe~ nIce lambita karake kuhuniyoM se adhovastra ko pakar3akara kAyotsarga kare / / 13 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi maMgraha kAyotsarga meM sayatI 1 kapittha 2 ghana 3 latA 4 lambottara koNa 5 khalina 6, zabaro 7, vadhU 8, prekSA , vAruNI 10, bhamuha 11, aMguli 12, zIrSa 13, pUta 14, haya 15, kAya 16, nigaDa 17, . . uddhI 18 // 14 // aura stambha Adi doSarahita kAyotsarga karanA cAhiye / nAbhi ke nIce aura jAnuoM ke Upara kaTipaTTaka rahanA cAhiye / / 15 / / ..' kAyotsarga meM sthita manuSya ko niSprakampa aura mauna rahanA cAhiye kyoMki manako ekAgra karane se hI muni devasika aticAroM ko sukhapUrvaka jAna sakatA hai / / 16 / / aticAroM ko jAnakarake guru ke pAsa unako prakaTa karanA caahiye| aisA karane se vaha apane AtmA aura zarIra ko zuddha karatA hai / aisA jina bhagavAna ne kahA hai / / 17 // . . kAyotsarga mokSamArga kA darzaka hai yaha jAnakara dhIrapuruSa divasAticAroM ko jAnane ke lie kAyotsarga meM sthira rahate haiM // 18 // zayana, Asana, anna, pAna, caitya, yatidharma, makAna, kAyikI, uccAra, samiti, bhAvanA aura gupti inake viSaya meM viparIta AcaraNa karanA, usakA nAma aticAra hai / / 19 / / prAbhAtika muhapattI pratilekhanA karane ke samaya se lekara dinabhara ke aticAroM kI AlocanA kare, sarva aticAroM ko yAda karake hRdaya meM sthApana kre| 20 // tamAma doSoM ko yathAkrama hRdaya meM dhAraNa karake kAyotsarga ko samApta kare, doSoM ko kramazaH hRdaya meM dhAraNa kara jaba taka prAcArya kAyotsarga na pAre taba taka anya sAdhu zubha mAnasika bhava se dharmya aura zukta dhyAna dhyAve // 21 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [53 pratikramaNa vidhi saMgraha usa kAyotsarga meM kramazaH dinabhara ke aticAroM ko hRdaya meM dhAraNa karake namaskArapUrvaka kAyotsarga pArakara caturviMzatistava daNDaka ko par3he // 22 // * sUtra, artha, tattva para zraddhA karanA, darzanamoha Adi trika 4, rAgatrika 7, aura devAdi tatvatrika 10 tathA adevAdi bhakti traka 13, jJAnAditrika 16, tathA jJAnAdi virAdhanAtrika 16, guptitrika 22, daMDatrika 25 isa prakAra mukhavastra kI pratilekhanA meM kramazaH cintana kare // 23-24 // hAsya, rati, arativarjana 3, bhaya, zoka, duguJchA varjana 6, uparyukta tIna-tIna doSa bhuja yugala kI pratilekhanA karatA huA bole aura zIrSa kI pratilekhanA karatA huA aprazasta tIna lezyAoM kA tyAga kare // 25 // / ... mukha kI pratilekhanA karatA huA gaurava trika kA tyAga 12 kare - aura hRdaya kI pratilekhanA karatA huA zalyatrika 15 kA tyAga kare aura pITha kI pratilekhanA karatA huA 4 kaSAyoM kA tyAga kare 16 / do caraNoM kI pratilekhanA karatA huA chaH jIva nikAya kI rakSA phare 25 isa prakAra zarIra pratilekhanA ke samaya bolane ke 25 boloM kA vidhAna huaa||26|| yadyapi pratilekhanA karane kA kAraNa jIva-rakSA aura jina-AjJA hai tathApi mana-markaTa niyaMtrita karane ke lie muni loga ukta prakAra se bola kahate haiM / uThakara vidvAn vidhipUrvaka guru kA vinaya karate haiM ora battIsa doSa rahita aura 25 Avazyaka vizuddha guru-vandana karate haiM / 27.28 / / . Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] pratikramaNa vidhi saMgraha vandana ke doSa isa prakAra haiM- stabdha 1, apaviddha 2, anAdRta 3, paripiMDita 4, aMkuza 5, bhASota 6, kacchapariMgita 7, TolargAta 8, DhaDhDhara 6, vedikAbaddha 10, / / 26 / / dviSTa 11, ruddha 12, tarjita 13, zaTha 14, hIlita 15, stainika 16, pratyanIka 17, dRSTAdRSTa 18, zRMgavat 16, kara 20, mocana. 21, Una 22, mUka 23 / / 30 / / bhaya 24, maitrI 25, gaurava 26, kAraNa 266 parikucita 28, . bhajanta 26, Aliddha - anAliddha 30, cUlikA 31, cuTiyAM, 32 M battIsa doSa haiM ||31 // paccIsa Avazyaka Age mujaba hai - do praveza aura yathA jAta 3, do avanata 5, pragaTa dvAdazAvarta 17, niSkramaNa 18, trigupta 21, cArazira namana 25, ye paccIsa Avazyaka haiM ||32|| aba samyak zarIra navA~kara do hAthoM meM vidhipUrvaka mukhavastrikA rajoharaNa graharaNa karake kAyotsarga meM yAda kiye hue aticAroM ko yathAkrama guru ke Age pragaTa kare ||33|| zrAlocanA 1, pratikramaNa 2, mizra 3, viveka 4, vyutsarga 5, tapa 6, cheda 7, mUla 8, anavasthApya hai, aura pArAMcita 10, ye uparyukta daza prAyazcitta haiM || 34 // apane sthAna se pramAda ke vaza hokara parasthAna meM gaye hue jIva kA phira usI sthAna para mAnA yaha pratikramaNa kahalAtA haiM ||35|| pratikramaNa ke 8 nAma nimna prakAra hai- pratikramaNa 1 praticaraNA 2 pariharaNA 3 vAraNa 4 nirvRtti 5 nindA 6 garhA 7 aura zodhi 8 isa prakAra pratikramaNa ke 8 prakAra hote haiM / / / 36 / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 55 pratikramaNa vidhi saMgraha pApo manuSya bhI guru ke pAsa zrAlAvanA aura nindA karake ekadama karmoM ke bhAra se halakA ho jAtA hai, jaise Upara kA bojhA utAra kara bhAravAhaka halakA hotA hai ||7|| baiThakara sAmAyika zrAdi prayatna pUrvaka sUtra paDhakara abbhuTTiomi0 " ityAdi bolatA huA donoM prakAra se khar3A huA kSamApana sUtra bole ||38| pratikramaNa karate samaya, svAdhyAya karate samaya, kAyotsarga karate vakta, aparAdha guru ke Age prakaTa karate samaya, AlocanA karate samaya, pratyAkhyAna karate samaya aura anazana karate vakta vandana karanA cAhie || 3 || paJcakAdisAdhuoM kI saMkhyA ho taba tInoM ko khamAnA cAhie kRtikarma, vandana karake vidvAn zraddhAvAn tIna gAthA paDhe ||40|| isa prakAra, sAmAyika Adi sUtra uccAraNa karake kAyotsarga meM rahe hue cAritrAcAra ke aticAroM kI zuddhi ke liye do caturviMzati stavoM kA cintana kare // 41 // prathama kAyotsarga meM pratikramaNa karatA huA sAmAyika na karake dUsarA aura tIsarA kAyotsarga kaise karatA hai ? jisakI AtmA samabhAva meM hI huI hai vaha kAyotsarga karake phira pratikramaNa karatA hai, isI prakAra samabhAva meM rahA huA tIsarA bhI kAyotsarga karatA hai / / 42-43 / / svAdhyAya, dhyAna, tapa, auSadha, upadeza, stutipradAna aura sadguNakIrtana itane kAryoM meM punarukta (Sa nahIM hote || 44 || vidhi se kAyotsaga pAra kara samyaktva zuddhi ke hetu Upara caturviMzatistava paDha kara aura " savvaloe arihaMta" ityAdi caityArAdhanArtha kAyotsarga kare usameM logassa kA citanakara zuddha huA hai samyaktva jisakA aisA pukkhara varadI vaDhDhe yaha kaheM / zruta ArAdhanA ke nimitta sUtra bole, phira 25 zvAsocchavAsa kA kAyotsarga kareM aura vidhi- pUrvaka Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] pratikramaNa vidhi saMgraha sakala kuzala kriyA kA phala jinheM prApta huA hai aise siddhoM kA stava par3he // 45-46-46 / / namaskArapUrvaka kAyotsarga pAra kara Upara caturviMzatistava par3he, kRtikarma kare, anta meM durAlocita-duSpratikrAnta kA kAyotsarga kare // 48 // yaha cAritrAcAra kA kAyotsarga hai| darzana zuddhayartha tIsarA kAyotsarga hotA haiM / zrutajJAna ke nimitta cauthA kAyotsarga hotA hai phira siddhoM kI stuti bolakara kRtikarma kare / / 46 // __ jina dharma mokSaphala aura zAzvata sukhadAyaka jina bhagavantoM ne . kahA hai, isameM manuSya gati ke aura deva gati ke sukha AnuSagika hote haiM, jaise kRSi ke sAtha palAla (ghAsa) / / 50 // vRkSa ke mUla se skaMda kI utpatti hotI hai, .bAda skaMda se zAkhAeM / utpanna hotI haiN| zAkhA prazAkhAoM se patra utpanna hote haiM aura pattoM ke bAda puSpa phala tathA rasa kI utpatti hoto hai // 51 / / atha zrutajJAna kI vRddhi ke hetu zrutadevo kA kAyotsarga karate haiM, kAyotsarga meM 1 namaskAra kA cintana karate haiM, bAda zrutadevI kI stuti bolI athavA sunI jAtI hai // 52 // . isI prakAra kSetradevI kA bhI kAyotsarga karate haiM aura usakI stuti bolate athavA sunate haiM / Upara paMca maMgala namaskAra par3hakara saNDAsaka pramArjana karake baiThate haiM / / 53 / / pUrvokta vidhi se mukhavastrikA kI pratilekhanA karake guru ko vandana kara "icchAmo aNusaThiM" yaha bolakara jAnuoM ke bala baiThe // 54 // rAjA ke naukara rAjAjJA kA pratipAlana karake Akara rAjA ko rAjAjJA ke pratipAlana kI sUcanA karate haiM usI prakAra sAdhu kRtikarma karake kucha minaToM taka baiThate haiM, vardhamAna stuti bolI jAtI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [57 pratikramaNa vidhi saMgraha hai aura guru ke 1 stuti kahane para zeSa sabhI sAdhu tIna stutiyA~ 'bolate haiM / / 55 / / vardhamAna akSara aura vardhamAna svara se stutiyAM bolate haiN| Upara zakrastava par3hakara daivasika prAyazcitta kA kAyotsarga karate haiM || 56|| hiMsA, mRSAvAda, pradattAdAna, maithuna aura parigraha tyAga ke vratoM meM svapna Adi meM doSa lagA ho to eka sau zvAsocchavAsa kA kAyotsarga karanA // 57 // prathama pauruSI meM svAdhyAya kare, dUsarI meM dhyAna kare, tIsarI meM nidrA kA tyAga kare aura caturtha pauruSI meM phira dhyAna kare / / 58 / / caturdaza pUvaMdharoM ke liye utkRSTa svAdhyAya dvAdazAMgI kA par3hanA hotA hai isake nIce kama hotA huA kama se kama namaskAra par3hane taka kA svAdhyAya hotA hai // 56 // bAraha prakAra kA tapa jo prAbhyantara aura bAhya tapoM ke bheda se kuzala puruSoM ne batAyA hai, vaha bhI svAdhyAya rUpa tapa kI barAbarI nahIM kareMgA / / 60 / / isa prakAra daivasika pratikramaNa kahA hai, isI prakAra rAtrika prati kramaNa bhI kiyA jAtA hai| isameM jo vizeSatA hai vaha nIce batAI jAtI hai, rAtrika pratikramaNa meM sAmUhika rAtrika aticAroM kA micchAmi duSkRta karake zakrastava paDhA jAtA hai / / 61 // phira uThakara vidhi se kAyotsarga kiyA jAtA hai usameM caturviMzati stava kI cintanA hotI hai, dUsarA darzana zuddhi ke liye kAyotsarga kiyA jAtA hai aura usameM bhI catuviMzatistava kA hI cintana hotA haiM / / 62 / / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] pratikramaNa vidhi saMgraha . .. tIsare kAyotsarga meM rAtri sambandhI aticAroM kA yathAkrama cintana karake kAyotmarga pArate haiM, Upara siddhastava par3hakara phira saNDA saka pramANita karake baiThA jAtA hai // 63 // . inameM prathama kAyotsarga cAritrAcAra kA, dUsarA darzana zuddhi kA aura tIsarA zrutajJAna kA jisameM ukta prakAra kA ciMtana kiyA jAtA hai // 64 // phira pahale kI taraha mukhavastrikA pratilekhanA karake vandanakade. phira AlocanA kare aura bAda meM pratikramaNa sUtra par3he aura phira vandana, phira kSamApana aura phira vandana phira tIna gAyA par3hanA aura kAyotsarga karanA // 65 // bhagavAna RSabhadeva 1 varSa paryanta upavAso rahe, bhagavAn mahAvIra chaH mAsa taka tapasyA meM rahe aura vihAra kiyA ina do tIrthaMkaroM kI tapasyA ke udAharaNa se sAdhuoM ko tapa karane kA udyama karanA cAhiye / / 66 / / tapa cintavana ke kAyotsarga meM yaha soce ki mere tapa karane se saMyama ke yogoM meM hAni na ho usa prakAra kA tapa karUM', chamAsa se lagAkara eka-eka mAsa eka-eka dina noce utaratA huMA 5 mAsa 4-3, do mAsa taka nIce utare / mAsa meM bhI dina ghaTAtA huA teraha dina kama kare phira nIce 34 bhakta 32 bhakta isa prakAra. do-do bhaktoM kI hAni karatA huA caturtha bhakta taka nIce utre| caturtha bhakta ke nIce prAyambila yAvat pauruSI aura usake nIce namukkAra paryaMta utare // 67-68-69 / / nIce utarakara jo tapa apane liye karanA zakya samajhe usako mana meM dhAraNa karake kAyotsarga pAra kara muhapatti pratilekhanA kare Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ve pratikramaNa vidhi saMgraha aura do vandanaka dekara prazaTha bhAva se manaH cintita tapa kA vidhipUrvaka pratyAkhyAna kare ||7|| kira "icchAmo saTTa" yaha vAkya par3hakara baiThakara tIna stutiyAM par3he, prabhAta samaya meM stuti pATha manda svara se bole, Upara zakrastava par3hakara caityavandana kare ||1|| kRtya, akRtya Adi vinaya ke hetu jo guru batAve usake svIkAra nimitta 'bahuvelaM saMdivasAmi " yaha bolakara rAtrika pratikramaNa pUrA kare ||72 || aba pAkSika pratikramaNa caturdazI ke dina kiyA jAtA hai| pAkSika daivasika pratikramaNa sUtrapATha paryanta hamezA kI taraha devasika pratikramaNa karake phira isa prakAra kriyA kare / 73 / / pAkSika muhapatti kI pratilekhanA karake do vandanaka de, phira saMbuddha kSAmaNaka karake pAkSika AlocanA kare / Upara do vaMdanaka dekara pratyeka grabbhuTThiyo khAme kSAmaNaka karake do vandanaka kare phira pAkSikasUtra par3he ||74 / / usake bAda pAkSika vaMdittA sUtra par3he aura "abbhuTiThayo khAme " khAmakara pAkSika kAyotsarga kare, kAyotsarga ke anta meM muhapatti * pratilekhanApUrvaka do vaMdanaka deM, phira samApti kA abbhuTTiyA khamAve bAda meM cAra stobha vandanaka de ||75 // | stobha vandana karake phira pUrvavat avaziSTa daivasika pratikramaNa kare zayyAdevI kA kAyotsarga kare aura stava ke sthAna meM ajita zAMtistava par3he, isI prakAra cAturmAsika aura vArSika pratikramaNa meM bhI yathAkrama vidhi samajhanA cAhiye / pakSa caturmAsa aura vArSika pratikramaNoM meM una una pratikramaNoM ke nAma bolane cAhie // 74-77 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha .. . ___ tathA tInoM pratikramaNoM ke kAyotsargoM meM bhI udyotakara-cintana kA pheraphAra hai, pAkSika meM 12 udyotakara, cAturmAsika meM 20 udyotakara. aura vArSika (sAMvatsarika) pratikramaNa ke kAyotsarga meM 40 caturviMzatistava aura 1 namaskAra kA cintana karanA cAhiye, saMbuddha kSamApana meM kramazaH pAkSika meM 3, cAturmAsika, meM 5 aura vArSika pratikramaNa meM 7 sAdhuoM ko khamAnA cAhie // 78 / / .. kSAyopazamika bhAva se praudayika bhAva ke vaza gaye hue pratikrAmaka ko phira aupazamika bhAva meM AnA isakA nAma pratikramaNa hai // 66 // . pratikramaNa pratikrAmaka aura pratikrAntanya kramazaH atIta, pratyutpanna (vartamAna) aura anAgata kAla meM hote haiM / / 80 / / pratikramaNa : ATha prakAraka hote haiM devasika, rAtrika, itvarika, yAvatkathika, pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika aura uttamArthaka // 81 // jaise ghara pratidina sApha kiyA jAtA hai phira bhI pakSa kI saMdhiyoM meM vizeSa prakAra se jhAr3A jAtA hai usI prakAra yahA~, bhI samajha lenA cAhie // 2 // pratikramaNa ke 8 dRSTAnta haiM--mArga 1, prAsAda 2, dUdha 3, viSabhojana 4, taDAga 5, do kanyAeM 6, patimArikA 7 aura agada 8 ye ATha dRSTAntoM ke nAma haiM / / 83 / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tImarA pariccheda pratikramaNa garne hetu granthokta pratikramaNa vidhi-- - tato vidhinopavizya ekAgramanasA sarvapaMca parameSThinamaskAra pUrvakaM karma karttavyamityAdau sa paThyate - sAmAyika sUtraM karemi bhate x cattAri maMgalaM - icchAmi paDimiu jo me devasio aiyAro kao x IryApathikI x mUla sAdhu pratikramaNasUtraM jAva tassa dhammassatti zrAddhastu AcaraNAdinA namaskAraM, karemi bhaMte sAmAiyaM, icchAmi paDikamiu iti sUtrapUrvakaM zrAddha pratikramaNasUtraM kathayati x uttthAya abbhuTThipromi' ityAdi sUrya prAnte yAvat paThati vadanaka 4 pacaprabhRtiSu sAdhuSu satsa trIn zrI guruprabhRtIn kSAmayet 4vaMdanakadAna pUrva avagrahAdvahiniHsRtya Ayariya-uvajjhAya' sUtra paThati X karemi bhate. sAmAiyamityAdisUtratraya paThati / caturvizatistavadvayaM cintanaM X caturviMzatistavabhaNanaM, sabaloe arihaMta ceiyANamityAdi sUtra ca paThitvA tadarthameva kAyotsargaH eka caturviMzatistava cintanarUpaH / pArayitvA "pukkhara varadI vaDDhe" ityAdi sUtra su assa bhagavano karemi' kAusaggamityAdi paThitvA eka caturviMzatistava cintana rUpaM kAyotsarga kuryAt 4 pArayitvA siddhANaM buddhANamiti - catuviMzatistava daya cintanarUpaH kAyotsargaH / siddhasmaraNaM, voravandanaM. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 pratikramaNa vidhi saMgraha nemivandanA, aSTApada-naMdIzvarAdi bahutIrthanamaskArarUpAM 'cattAri aTThadasetyAdi gAthAM paThati / "supradevayAe karemi kAussaggaM, annatthe" tyAdi paThitvA zrutadevatA kAyotsarga kuryAt tatra 'ca' namaskAraM cintayati, pArayitvA ca tasyA stutiM paThati evaM ca kSetra devatA pi smRtimarhati, yasyAH kSetra sthitividhIyate tatastasyAH kAyotsargAnantaraM stuti bhaNitvA paMcamaMgalabhaNanapUrva saMDAsaka, pramRjyo pavizati X mukhavastrapratilekhanaM 4 vandake dattvAH icchAmo aNusaThimiti bhaNitvA jAnubhyAM sthitvA kRtAJjalirnamo'rhatsiddeti pUrvakaM .. stutitrayaM paThati X zrIgurubhirekasyAM stutau pAkSikAdi pratikramaNe tu . zrIguruparvaNoM vizeSabahumAnasUcanArthaM tisRSvapi stutiSu bhaNitAsu sarve sAdhavaH zrAddhAzca yugapat paThanti X sAdhvIzrAvikAzca 'namo'hat siddhe' tyAdi na paThanti namo'stu vardhamAnAyetyAdi sthAne saMsAradAvAnaletyAdi rUpaM stutitrayaM ca paThati / rAtrika pratikramaNe tu "vizAlalocanadalamityasya sthAne ca / x zrI * gurukathanAvasare pratistutiprAMte "namokhamAsamaNANaM' itigurunamaskAraH / sAdhuzrAddhAdibhirbhaNyate / XstutitrayapAThAnantaraM zakrastava pAThaH / tatra udAra svareNaikaH zrIjinastavaM kathayati, apare ca sarvesAvadhAnamanasaH kRtAMjalayaH zRNvanti / stavabhaNanAnaMtaraM "varakanaketyAdi" paThitvA catubhiH kSamAzramaNeH zrIgurvAdIn vandate / atra ca zrI deva guruvaMdanaM "namo'haMtu siddhAcAryaityAderArabhya catuHkSamAzramaNasya prAMtaM yAvat jJeyaM / zrAddhasya tu aDhDhAijjesu ityAdi bhaNanAvadhijJayaM devasika prAyazcittavizuddhyarthaM kAyotsarga kurute x ayaM ca kAyotsargaH sAmAcArIvazena kaizcit pratikramaNasyAnte, kaizcidAdaukriyate, pArayitvA caturviMzatistavaM ca maMgalArthaM paThitvA kSamAzramaNadvayapUrvamaMDalyAmupavizya sAvadhAnamanasA svAdhyAyaM kurute / mUlavidhinA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha pauruSoM yAvat saMpUrNI syAt X / saMprati tu zrItapAgacchasAmAcArIto daisika pratikramaNAnaMtaraM jaghanyato'pi paMcazatI guNanIyA, pAzcAtthAyAM nizi ca trishtii| iti daivasika pratikramaNa vidhiruktaa| ... ... ... .. (pratikramaNa garbhahetuH 5-6-10) artha-bAda meM vidhipUrvaka baiThakara ekAgra mana se "sarva kartavya parameSThinamaskArapUrvaka karanA cAhiye / " isaliye sarvaprathama namaskAra. par3hanA phira sAmAyika sUtra "karemi bhaMte0" ityAdi par3he, bAda meM "cattArimagalaM'' ityAdi par3he, phira "icchAmi.paDikamiu jo me devasiyo aiyAro ko0" ityAdi par3hakara iriyApathikI sUtra par3ha, bAda meM sAdhu pratikramaNa sUtra bole, 'jAva tassa dhammassa." yahAM taka zrAvaka AcaraNAdi se namaskAra "karemi bhaMte sAmAiyaM., icchAmi paDikkamiuM0" isa prakAra pUtrapUrvaka zrAddha pratikramaNa sUtra .: par3he khar3A hokara "prabhuTTinomiH'' ityAdi sUtra pATha bole| pAMca Adi sAdhuoM meM tInoM ko khmaave| phira vandanakadAnapUrvaka avagraha ' se bAhara nikalakara "pAyariya-uvajjhAe0" sUtra par3he, Upara "karemi bhaMte." ityAdi sAmAyika sUtra par3he aura kAyotsarga meM do udyotakaroM kA ciMtana kre| kAyotsarga pArakara Upara caturviMzatistava pddh'e| 'savvaloe arihanta ceiyAraNaM.' ityAdi sUtra par3hakara arihaMtacaityArtha kAyotsarga kare aura eka caturviMzatistava kA cintana kre| kAyotsarga pAra kara "pukkharavaradI vaDhDhe0" ityAdi sUtra par3hakara "suassa bhagavao karemi kAussaggaM." ityAdi par3hake eka caturviMzatistava cintana rUpa kAyotsarga kare / kAyotsarga pArakara "si dvAraNaM buddhANaM." .. kahakara caturvizatistava dvaya cintana rUpa kAyotsarga kre| siddhasmaraNa, vIravadana, nemivaMdana, aSTApada, nandIzvarAdi namaskAra rUpa "catvAri Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] pratikramaNa vidhi mana advadaza" ityAdi gAthA par3he, zrutadevatA kA kAyotsarga kre| 'annattha' ityAdi par3hakara kAyotsarga meM namaskAra kA cintana kara usakI stuti pddh'e| isI prakAra kSetradevatA kA bhI smaraNa kre| jisake kSetra meM Thahare hoM usa kSetra devatA kA kAyotsarga kare / stuti par3hakara paMca maMgala bola kara saMDAzaka pramArjana kara baiThe, mukhavastrikA kI pratilekhanA kre| do vaMdanaka vekaraH "icchAmo aNusaTiM" ye zabda bolakara jAnuoM ke bala baiThakara ajalipUrvaka "namohaMtsiddhati" par3hakara stRtitraya pddh'e| guru ke eka stuti par3hane . para dUsare stuti boleN| pAkSikAdi pratikramaNa meM to guru kA vizeSa bahumAna sUcana karane ke liye tInoM stutiyAM guru ke par3hane ke bAda sarva sAdhu aura zrAvaka sAtha meM pddh'eN| sAdhvI aura zrAvikAe~ . "namo'hatsiddhe0" ityAdi na par3he / "namostuvardhamAnAya0" ityAdi ke sthAna meM "saMsAradAvAnala.'' ityAdi stutitraya par3hatI haiM aura rAtrika pratikramaNa meM "vizAla locanadalaM" ke sthAna meM bhI "saMsAra dAvAnala0" ityAdi tIna stutiyAM par3hatI haiN| jaba guru stuti par3hate haiM taba pratistuti ke anta meM "namo khamA samaNANaM" isa prakAra guru ko namaskAra kareM, sAdhu tathA zrAvaka stutitraya pATha ke bAda zakramtava kA pATha bole / phira eka jaina udAra svara se zrI jina stava kahe aura dUsare saba sAvadhAna mana se kRtAJjali hokara sune / stava par3hane ke anantara "varakanaka." ityAdi par3hake cAra kSamAzramaNoM dvArA zrI guru Adi ko vandana kre| yahAM devaguruvandana "namo'haMtu ityAdi se lekara caturtha kSamAzramaNa ke anta paryanta jAnanA caahiye| aura zrAvaka kA guruvandana "aDhAIjjesu0" ityAdi paThanAvadhi jaannaa| devasika prAyazcitta vizuddhayartha kAyotsarga kare / yaha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [65 pratikramaNa vidhi saMgraha kAyotsarga sAmAcArI ke anurodha se koI pratikramaNa ke anta meM karate haiM, to koI usa ke Adi meM / kAyotsarga pArakara caturviMzatistava par3hakara kSamAzramaNa dvayapUrvaka maNDalI meM baiThakara sAvadhAna mana se svAdhyAya kreN| mUla vidhi se pauruSI paryanta svAdhyAya pUrNa hotA hai| vartamAna meM zrItapAgaccha kI sAmAcArI ke anusAra devasika pratikramaNa ke anantara kama se kama bhI pAMca sau mAthA parimANa svAdhyAya karanA cAhiye aura pichalI rAtri meM tIna sau parimANa / yaha daivasika vidhi khii| (pratikramaNa garbha hetu tra 6-10) athAvazyakAraMbhe sAdhuH zrAvakazcAdI zrIdevaguruvaMdanaM vidhtte| sarvamapyanuSThAnaM zrIdevaguruvaMdanavinayabahumAnAdibhaktipUrvakaM saphalaM bhavati / x itiheto-dazabhirathikAraizcaityavandanA bhASye "paDhama higAre vade, bhAvajiNe bIae ya davajiNe / iga cei aThavaNa jiNe, taine 3 cautthaM mi nAma jiNe 4 // 1 // tihuaNaDavaNajiNe puNa, paMcamae 5, viharamANa jiNa chaThe 6 / sattamae suanANaM, aTThamae savvasiddhathuI // 2 // titthAhiva vIra thuI, navame 6 dasame a ujjayaMta thuii| aTThAvayAi igadasi 11 sudidvisurasamaraNA carime / / 3 / / namu 1, je ai 2, arihaM 3, loga 4, savva 5, pukkha 6, tama 7, siddha 8 je divA / / ujji 10, cattA 11 veyAvaccaga 12 ahigAra paDhamapayA // 4 // " iti gAthokterdevavaMdanaM vidhAya caturAdi kSamAzramaNaiH zrIgurUna vandate 4 zrAddhastu tadanu "icchakAri samasta zrAvakoM vaMdu" iti Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi sagraha bhaNati / evaM ca x bhUnihitazirAHX "savvassavi devasia" ityAdisUtraM bhaNitvA mithyAduSkRtaM dtte| idaM ca sakala pratikramaNabIjakabhUtaM jJeyaM / 4 "karemi bhaMte sAmAiamityAdisUtratrayaM" paThitvAx kAyotsarga kuryAta kAyotsarge ca prAtaHpratilekhanAyAH prbhRtidivsaaticaaraaNshcintyti| manasA saMpradhArya "sayaNAsaNe"tyAdigAthA cintntH| etadaticAracintanaM manasA saMkalanaM ca zrIgurusamakSamAlocanArtha x pArayitvA caturvizatistavaM paThet x tatazca jAnu pAzcAtyabhAgapiMDikAdi pramRjyopavizya ca zrIgurUNAM vaMdanaka dAnArtha mukhavastrikAM kAyaM ca dvAvapi pratyekaM paMcaviMzatidhA pratilikhet tadanu vaMdanake dadyAt / etadvandanaM ca kAyotsargAvadhAritAtIcArAlocanArtha x vaMdanaM pradAya samyagavanatAMgaH pUrvakAyotsarge svamanovadhAritAna daivasikAtIcArAn icchAkAreNa saMdisaha bhagavan devasinaM AloemItyAdisUtra uccArayana, zrI gurusamakSamAlocayeta xevaM devasikAtIcArAlocanAntara manovacanakAyasakalAtIcArasaMgrAhakaM "savvassavi devasia ityAdi paTheta / icchAkAreNa saMdisaha ityanenAnaMtarAlocitAtIcAra prAyazcittaM ca mArgayeta guravazca "paDikkamaha" iti pratikramaNarUpaM prAyazcittamupadizati / .. (pratikramaNa garbhahetu pA 3-5) artha-athavA Avazyaka ke prArambha meM sAdhu aura zrAvaka prathama zrI devaguru kA vandana karate haiN| sarva prakAra kA anuSThAna zrIdevaguru ke vandana se aura vinaya bahumAnapUrvaka karane se hI saphala hotA hai / isalie bAraha adhikAroM se caitya-vandana kare, bAraha adhikAra caitya-vandana bhASya meM batAye hai| prathama adhikAra meM bhAvajina, dUsare . adhikAra meM dravya jina, tIsare adhikAra meM sthApanA-jina, catathaM meM nAma-jina, tIna loka meM jo sthApanA jina hai ve paMcama meM, viharamANa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [67 pratikramaNa vidhi saMgraha jina chaThe meM, saptama adhikAra meM zrutajJAna, aSTama meM sarvasiddhoM kI stuti, navama meM tIrthapati vIrastuti, dazaveM meM ujjayanta stuti, gyArahaveM meM aSTApadAdi stuti aura antima bArahaveM adhikAra meM sudRSTidevatA kA smaraNa karanA caahie| ina bAraha adhikAroM ke prathama pada nimna prakAra se haiM-- "namutthuNaM 1, je aiyA 2, siddhA 3, arihaMta ceimANaM 4, log2assa 5 / savvaloe 6 pukkharavaradI 7 samatimira 8 siddha / jodevA 6 ujjita 10 cattA 11 vetrAvaccaga 12 // " adhakArI ke prathama pada haiN| isa gAthA ke vidhAnAnusAra devavaMdana karake cAra kSamAzramaNoM se zrIguru ko vandana krnaa| zrAvaka guru vandana ke anantara___ "icchukAri samasta zrAvako vandu0" aisA bole, isake bAda zira jamIna para lagAkara 'savvassavi devasia" ityAdi sUtra par3hakara mithyA duSkRta de| yaha sakala pratikramaNa kA bIjabhUta samajhanA cAhie / phira "karemi bhante sAmAiyaM0" ityAdi tIna sUtra par3hakara ke kAyotsarga kare / kAyotsarga meM prabhAta kI pratilekhanA se lagAkara divasa bhara ke aticAroM ko cintana kre| "sayaNAsaNa" ityAdi gAthA ke ciMtana se aticAroM kA mana meM saMkalana kara kAyotsarga ko pArakara caturviMzatistava pddh'e| saMDAzaka pratilekhanA kara guru vandana ke nimitta mukhavastrikA aura zarIra donoM ko 25 prakAra se pratilekhita kare / phira 2 vandanaka de / yaha vandanA kAyotsarga meM yAda kiye hue aticAroM kI AlocanA ke liye samajhanA caahiye| vandanaka dekara zarIra navA~kara kAyotsarga ciMtita aura apane mana se yAda rakkhe hue aticAroM kI AlocanA karate huA kahe, "icchA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha kAreNa saMdisaha bhagavan devasinaM Aloemi' ityAdi sUtra par3hatA huA zrI guru ke samakSa aticAra prakaTa kre| isa prakAra devasika aticAra AlocanA ke bAda mana, vacana aura kArya sambandhI tamAma aticAroM kA saMgrAhaka "savvasavi devasi." ityAdi par3he aura "icchAkAraNa saMdisaha" isa vacana se anantara Alocita aticAroM kA prAyazcitta maaNge| guru "paDikkamaha0" isa prakAra pratikramaNa sUtrAtmaka prAyazcitta kA upadeza kreN| (pratikramaNa garbha hetu patra.3-5). aba rAtrika pratikramaNa sambandhI kucha likhate haiM-- "idAnIM rAtrika-pratikramaNakramaH kazciducyate-- pAzcAtya nizAyAme nidrAM parityajya x Ipithiko pratikramyakSamAzramaNapUrvaka kusumiNadussumiNa ohaDAvaNiyaM rAiya pAyacchitta visohaNatthaM kAussaggaM karemi" ityAdi bhaNitvA caturviMzatistavacatuSkacintanarUpaM kAyotsarga kuryAt / zrAvakastu akRtasAmAyikaH sAmAyikoccArapUrva kAyotsarga karoti caityavaMdanAM vidhAya svAghyAyakAyotsargAdidharmavyApAra vidhatte yAvat prAbhAtikapratikramaNavelA tadanu caturAdi kSamAzramaNaH zrIgurvAdIn vaMditvA kSamAzramaNapUrva "rAiyapaDikkamaNai ThAu" ityAdi bhariNatvA bhUnihitazirAH "savvassavirAia" ityAdi sUtra bhariNatvAzakrastavaM paThati X / utthAya "karemi bhaMte sAmAiamityAdi" sUtrapAThapUrva kAyotsargatrayaM, karoti x siddhastavaM paThitvA saMDAsaka pramArjanapUrvamupavizati x pUrvavanmukhavastrikAdi pratilekhAnapUrvam vandanakadAnAdividhi vidhatta / tAvadyAvatpratikramaNAnantaraH kAyotsargaH 4 atra ca kAyotsarge zrIvIrakRtaM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6 pratikramaNa vidhi saMgraha sikazvintayati kAyotsarga pArayitvA mukhavastrikAdi pratilekhanApUrvaM vandanakaM dattvA manazcintita pratyAkhyAna vidhatte / tadanu. ca "icchAmo araguTThi ti bhaNitvopavizya" stutitrayAdi pAThapUrva caityAni vandate ubhayorapyAvazyakayorAdyanteSu maMgalyArthaM caityavandaneSvadhikRteSvapi yadarhamukhe pradoSe ca vistarato devavadanaM tadvizeSamaMgalyArthaM saMbhAvyate / evaM ca rAtrika pratikramaNaM vidhAya sAdhuH kRtapauSadhaH zrAddhazca kSamAzramaNadvayena bhagavan ! bahuvelaM saMdisAve mi bahuvelaMkaremi iti bhaNati tatazcaturbhiH kSamAzramaNaiH zrI gurvAdIn vaMdante / zrAddhastu praDhDhA ijjesu ityAdi ca paThati / tataH pratilekhanAM vidhatte X itirAtrikapratikramaNa vidhiH ) ( pratikramaNa garbha hetu patra 10 - 6 - 12) artha - rAtri ke pichale pahara meM nidrA kA tyAga kara IriyApathikI pratikramaNa karake kSamAzramaNapUrvaka "kusumiNadusumiNa prohaDAvariNayaM rAiyapAyacchitta visoharaNatthaM kAussaggaM karemi 0 " ityAdi par3hakara cAra udyotakaroM kA kAyotsarga kare / zrAvaka sAmAyika na kiyA ho to sAmAyikoccAraNapUrvaka kAyotsarga karatA hai / caitya vaMdanA kara . svAdhyAya kAyotsargAdi dharmavyApAra kare jaba taka rAtrika pratikramaNa kA samaya na ho / pratikramaNa kA samaya hone ke bAda cAra kSamAzramaNoM guru. Adi ko vaMdana kara kSamAzramaraNapUrvaka " rAipa DikkamaNai ThAu" ityAdi par3hakara pRthvI para sira navAMkara " savtrasavirAiya" ityAdi sUtra par3hake zakrastava par3he / khar3A hokara 'karemi bhaMte sAmAiyaM' ityAdi sUtrapAThapUrvaka tIna kAyotsarga kare / siddhastava par3hakara saMDAzaka pramArjana pUrvaka baiThe aura mukhavastrikA di pratilekhanApUrvaka vandanaka dAna Adi vidhi kare jo pratikramaNa ke antima kAyotsarga taka samApta ho / isa kAyotsarga se Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] pratikramaNa vidhi saMgraha meM zrI mahAvIrakRta pANmAsika tapa kI cintanA kre| kAyotsarga pAra kara mukhavastrikA pratilekhanApUrvaka vandanaka de aura kAyotsarga meM cintita tapa kA pratyAkhyAna kre| usake bAda " icchAmo aNusaTuiM" kaha kara baiThakara stutitraya bole aura caityavaMdana kare / daivasika aura rAzika donoM pratikramaNoM ke Adi aura anta meM maMgalArtha caitya-vaMdanA ke karane para bhI prabhAta meM aura sAyakAla meM jo vistAra se devavaMdana kiyA jAtA hai vaha vizeSa maMgala ke liye saMbhAvita . hai| isa prakAra "rAtrika pratikramaNa karake sAdhu tathA pauSAMdhaka zrAvaka do kSamAzramaNa dekara "bhagavan bahuvela saMdisAvemi, bahuvelaM karemi0" yaha par3he phira cAra kSamAzramaNoM se guru Adi ko vandana kre| zrAvaka "aDhDhAijjesu." yaha sUtra bhI par3he, bAda meM pratilekhanA kare / yaha rAtrika pratikramaNa kI vidhi khii| (pratikramaNa garbha hetu patra 10-12) atha pAsikam-aba pAkSika pratikramaNa kI vidhi kahate haiM-- "tatra ca pUrvavadda vasika pratikramaNa pratikramaNasUtrAntaM vidhattex icchAmi khamA0 matthaeNa vaMdAmi / devasigraM AloiyapaDikkantA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan pAkhI muhapattI paDilehuM ityuktvA tAM pratilikhya vaMdanaM saMbuddhAn zrIgurvAdIna kSamayitu "abbhuTThiomi saMbuddhA khAmaNeNa abhitara pakkhiyaM khAmeuiti" bhaNi tvA zrIgurvAdIna kSamayati, zrIna paMcavA yAvadvizeSAna, tata utthAya icchAkAreNa saMdisaha bhagavana pakkhinaM Aloemi, icchaM, Aloemi pakkhiaM jo me pakkhio ityAdi sUzaM bhaNitvA saMkSepeNa vistareNa vA pAkSikAnatIcArAnAlocayati "savvassavi pakkhia" ityAdi bhaNitvA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [71 pratikramaNa vidhi saMgraha upavAsAdirUpaM prAyazcittaM pratipadyate, tato vaMdanakadAnapurassaraM pratyekakSAmaNakAni vidhAya vaMdanakadAnapUrva "devasiya prAsoiaM paDikkantA icchAkAreNa bhagavan pakkhiyaM paDikkamAveha" 'icchaM' iti bhaNitvA "karemi bhaMte sAmAia" ityAdi sUtradvayapAThapUrvakaM kSamAzramaNaM dattvA kAyotsargasthitaH pAkSikasUtraM zRNoti ekazca sAdhuH sAvadhAnamanA vyaktAkSAraM pAkSika sUtraM paThati / x pAkSikasUtrAnaMtaraM "suadevayA bhagavaI" iti sUtraM bhaNitvopavizya vidhinA pAkSika pratikramaNasUtraM paThati, uttthAya taccheSaM kathayitvA ca karemi bhaMte sAmAiamityAdisUtratrayaM paThitvA pratikramaNenA'zuddhAnAmaticArANAM vizuddhayarthaM dvAdaza caturviMzatistavacintanarUpaM kAyotsarga kuryAta, x tato mukhavastrikA pratilekhya vaMdanakapUrva icchAkAreNa saMdisaha bhagavana, abbhuTThiomi samAptakhAmaNeraNa abhitara pakkhiyaM khAmeumityAdi bhaNitvA kSAmaNakaM vidhatte / tatazcatubhiH kSamAzramaNaiH sAmAcArI yathoktavidhinA catvAri pAkSikakSAmaNakAni kurvanti / tadante guravo bhaNaMti nitthAragapAragA hohatti, tataH sarve bhaNati * icchaM / icchAmo aNusalui ti, tato vaMdanaka-kSAmaNaka-vaMdanaka-gAthAtrikAdipAThakrameNa devasikapratikramaNaM kuryAt, "zrutadevatAkAyotsargasthAne bhavanadevatA kAyotsargaH, stavasthAne'jitazAMtistavapAThazca / (iti pAkSika pratikramaNa vidhi 12-14) artha---pAkSika meM pUrva kI taraha daivasika pratikramaNa prArambha karake pratikramaNa sUtra paryanta devasika karale, phira 'icchAmi khamAsamaNo. matthaeNa vaMdAmi devasiya pAloi paDikUntA0 icchAkAreNa saMdisaha bhagavana pAkSika muhapattI paDilehuM0" isa prakAra bolakara mukhavastrikA ko pratile banA kare, phira vandanaka dekara guru Adi saMbuddha puruSoM ko Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] pratikramaNa vidhi saMgraha kSamAe / "abbhuTTiomi0 saMbuddhA khAmaNeNa anbhintara pakkhinaM . khAmeu" yaha par3hakara zrI guru Adi tIna athavA pAMca ko khmaae| do zeSa rahe taba taka kssmaanaa| bAda meM khar3A hokara "icchAkAreNa saMdisaha bhagavana pakkhigraM Aloemi" icchaM Aloemi pakkhigraM, jo me pakkhino ityAdi sUtra par3hakara saMkSepa se athavA vistAra se pAkSika aticAroM kI AlocanA kre| "savvassavipakkhia" ityAdi par3hakara prAyazcitta grahaNa kre| phira vandanakadAnapUrvaka pratyeka kSamApana kara. vandanakadAnapUrvaka "devasiMgaM AloiyaM paDikkantA icchAkAreNa . bhagavana pakkhigraM paDikkamAveha" guru Adeza se 'iccha' yaha kahakara 'karemi bhaMte sAmAiya" ityAdi sUtra dvaya pAThapUrvaka kSamAzramaNa dekara kAyotsarga sthita pAkSika. sUtra sune aura eka sAdhu sAvadhAna mana se vyaktAkSaroM meM pAkSika sUtra pddh'e| pAkSika sUtra ko samApti ke bAda turanta "suadevayA bhagavaI' gAthA par3hakara baiThakara vidhi se niviSTa pAkSika pratikramaNa sUtra pddh'e| pratikramaNa ke anta meM uThakara zeSa kahane yogya kahakara "karemi bhante sAmAiyaM" ityAdi sUtra par3hake pratikramaNa meM azuddha rahe aticAroM kI zuddhi ke liye bAraha caturviMzatistava cintana rUpa kAyotsarga kre| kAyotsarga ko pUrA karake mukhavastrikA pratilekhana kara vandanakapUrvaka "icchAkAreNa saMdisaha bhagavana abbhudviomi samAptakhAmaNeNaM abhitarapakkhiyaM khAmeu" ityAdi bolakara kSAmaNaka kre| bAda meM cAra kSamAzramaNoM se cAra pAkSika kSAmaNaka kare / tadanantara guru kahe "nitthAraga pAragA hoha" taba saba sAdhu bole-"icchAmo aNusaTuiM" usake bAda vandanakadvaya, kSAmaNaka, phira vandana, gAthA trika ke pAThakrama se daivasika pratikramaNa kr| zrutadevatA ke kAyotsarga ke sthAna para "bhavana Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [73 pratikramaNa vidhi saMgraha devatA" kA kAyotsarga kare aura stava ke sthAna para "ajitazAntistava" bole, yaha pAkSika pratikramaNa kI vidhi samApta huii| . ____ (iti pAkSika pratikramaNa vidhi: 12-14) * cAturmAsika-sAMvatsarika pratikramaNayorapi krama eSa eva nAsti vizeSaH / navaraM kAyotsarge cAturmAsika pratikramaNe caturviMzatistava vizaticintanaM, sAMvatsarika pratikramaNe ca catvAriMzaccaturvizatistavAstadante eko namaskArazcintyate / kSamaNakaM ca pAkSika cAturmAsikayoH paMcAnA, sAMvatsarike ca saptAnAM zrIgurvAdInAM yadi dvau zeSau tisstthtH| iticAturmAsikasAMvatsarikapratikramaNayoH kramavidhiH saMkSepata uktaH (12-14) "zrI jayacandragaNendai pratikramakramavidhiryathAvagamam / likhitastatrotsUtra, 'yanmithyAduSkRtaM tasya // 2 // iti kiMcita, hetugarbhaH pratikramaNa kramavidhiH samAptaH-- artha-cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNoM kA bhI yahI krama hai koI jyAdA antara nhiiN| antara mAtra kAyotsarga meM hai| . . cAturmAsika pratikramaNa meM 20 udyotakaroM kA cintana kiyA jAtA * hai, to sAMvatsarika pratikramaNa meM 40 udyotakara aura unake Upara eka namaskAra kA cintana kiyA jAtA hai| abhuTThiyo kSAmaNa meM pAkSika aura cAturmAsika meM 5 janoM ko abhuTThiyA khamAte haiM aura sAMvatsarika meM guru se lekara yathArAtnika 7 sAdhunoM ko abbhuTTiyo se kSAmaNaka kiyA jAtA hai yadi zeSa do rahate hoN| isa prakAra cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNoM kA saMkSepa se vidhi krama khaa| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] pratikramaNa vidhi saMgraha isa prakAra zrI jayacandra sUri ne pratikramaNa vidhi apanI jAnakArI ke anusAra likhI, isameM kucha utsUtra bhASaNa huA ho usakA mithyA duSkRta ho / isa prakAra pratikramaNa garbhahetu samApta huaa| zrIparamaguru zrI tapAgacchanAyaka zrIjayacandrasUrikRta / "evaM zrIyutasomasundaraguru zrIpaTTapUrvAcalAditya zrIjayacandra sUri. gurubhiH zrI.mattapAgacchapaiH / kiMcit hetumayaH pratikramavidhivarSerasadyotithi saMkhyedakSajanaprabodhavidhaye klRptazciraM nndtaat|" . unita --zrAddha daivasika pratikramaNa vidhizrI pArzvarSi sarikRta zrAddha pratikramaNasUtravRttau-- ___ prathamaM sAdhvAdi samIpe mukhavastrikA pratyupekSya vidhinA sAmAyika karoti, caityavandanaM c| tataH pratikramaNabhuvaM pramAya' ca pAdapuchanaMpratyupekSaNa-sthApanAcAryasthApana-saMdazakapratyupekSaNapUrvamupaviSya sAmAnyAticArasya mithyAduSkRtaM kRtvA vidhinA praNipAtadaNdakaM paThitvA divasA'ticAraparijJAnAya sAmAyikakAyotsargadaNDakoccAraNapUrvaka kAyotsarga kroti| tatra ca jJAnAdyAcArAticArAn devasikAna, vicintya namaskArapUrvakaM pArayitvA caturviMzatistavaM ca paThitvA mukhavastrikA vidhivata pratyupekSya dvAdazAvartavandanapUrvakaM tenaiva krameNa gurorAlocya vidhivata, sUtraM paThati / tacca teSAmevAticArANAM saMsmRta-. vismRtAnAM prAgvaMdana yA pratyekaM nindArtha paThitvA ca abhyutthAnadaNDakenAbhyutthito vandanakaraNapUrvakameva ca kSAmayitvA samarpaNAvaMdanaM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [75 1 . pratikramaNa vidhi saMgraha kRtvA''cAryAdikSAmaNArthaM pratibaddhagAthAtrayasAmAyikakAyotsarga daNDaka paThanapUrva cAritrAcAravizuddhaye kAyotsargaM karoti / 2 lo0 pra0 lo0, savvaloe arihaMtaceiyANaM 4 kAyo* 1 lo0 / pukkhara- varadI0 suassa bhagavaro0, 1 lo0 / siddhAraNaM buddhANaM0, siddhAnAM bhAvanAsAraM stutitrayamuccArayati / sAMprataM zeSamapi AcAryaparamparAgataM bhaNitvA zru tadevAH zrutasamRddhayarthaM, anyAsAM ca kSetrAdidevatA samAdhAnApAdanArtha kAyotsargAn karoti, stutIstu zRNoti, dadAti vaa| punaHsaMdaMzakAdipramArjanapurassaramupavizya mukhavastrikA pratyupekSya samAstivadanaM karoti / tato:gurustutigrahaNe kRte stutitrayaM vardhamAnaM paThati / praNipAtadaNDAdi ca sarva sAmAcAryA''gataM karotIti-- ukto devasika pratikramaNavidhiH / artha--prathama sAdhu Adi ke samIpa mukhavastrikA kI pratilekhanA kara vidhi se sAmAyika aura caityavandana kre| isake bAda jisa sthAna para pratikramaNa karanA ho usa bhUmibhAga kI pratilekhanA, pramArjanA ' karake pratilekhita pAsana sthApana kare, phira sthApanAcArya sthApana, saNDAzaka-pratilekhanApUrvaka baiThakara sAmAnya aticAra kA mithyAduSkRta karake vidhi se praNipAtadaNDaka-zakrastava par3hakara divasa ke ticAroM ko yAda karane ke lie kAyotsarga daNDaka-uccAraNapUrvaka kAyotsarga kare, usameM jJAnAcArAdi ke divasa sambandhI aticAroM ko yAda kara namo arihaMtANaM bolakara kAyotsarga pAre aura prakaTa caturviMzatistava par3hakara mukhavastrikA kI pratilekhanA kara dvAdazAvartavandanapUrvaka usI krama se guru ke Age citita aticAroM kI AlocanA kare, phira sUtra par3he, unhIM kAyotsarga meM saMsmRta aticAroM meM jo koI raha gayA ho una pratyeka ke pazcAttApArtha uThakara vandanakaraNapUrvaka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] pratikramaNa vidhi saMgraha guru ko kSamAye / samarpaNA vandana kara prAcAryAdi ko kSamAne ke lie "pAyariyauvajjhAe" ityAdi tIna gAthA par3hakara karemi bhante tathA kAyotsarga daNDakapaThanapUrvaka cAritrAcAra kI vizuddhi ke lie kAyotsarga kare, kAyotsarga meM 2 logassa kA cintana kareM Upara prakaTa logassa kahakara 'savvaloe arihaMta ceiyANaM karemi kAussaggaM ityAdi pAThapUrvaka eka logassa kA kAyotsarga kre| pukkharavaradI., suassa bhagavamo0, 1 lo0 / 'siddhANaM buddhANaM' isa sUtra se bhAvanApUrvaka siddhoM kI tIna stutiyAM bole vartamAna kAla meM AcAryaparamparAgata dUsarI . gAthAeM bhI par3hakara zrutajJAnako samRddhi ke lie zrRtadevatA kA : kAyotsarga kare aura kSetrAdi samAdhAna saMpAdana ke lie kSetradevI kA . kAyotsarga kare aura stuti par3he athavA sune, phira saMdaMzakAdi pramArjanapUrvaka baiThakara mukha vastrikA kI pratilekhanA karake samApti kA vandana kara, phira guru ke eka vardhamAnastuti bolane para sabhI stutitraya par3heM, phira praNipAta daNDakAdi sarvasamAcAryAgata vidhAna kare / yaha devasika pratikramaNa vidhi khii| rAtriko'pyevameva, navaraM kA0 1 lo0 / 1 lo.| nizAticAracintanaM tRtiiye| siddhastuti ca vidhAya x upavizya AlocanasUtrapaThanakSAmaNAdikaM pUrvavat kRtvA AcAryAdisaMgha-sarvajIva kSAmaNApratibaddhArthagAthAtrayaM 4 paThitvA x pANmAsikAyAH samArabhya ekadinAdihAnyA tAvad nayati yena kRtena guru niyuktasvAdhyAyAdiprayojana hAnirnopajAyate tAvanmAo eva saMtiSThate / pratipanna pratimo'nyo vA yathAzaktimAnato jaghanyenApi namaskArasahitaM pratipadya tadeva vidhivata, gurusAkSikaM pratyAkhyAti, tataH stutyAdike pUrvavata kRte caityavandane ca smaaptirbhvtiiti| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33 pratikramaNa vidhi saMgraha uktaH ovataH zrAvaka pratikramaNa vidhiH / bhAvArtha--rAtrika pratikramaNa vidhi kA vidhAna bhI lagabhaga isI prakAra kA hai| vizeSa itanA hai-2 kAyotsarga eka eka logassa parimita kara, tIsare kAyotsarga meM rAjyaticAroM kA cintana kare / siddhoM kI stuti par3hakara baiTha ke AlocanAsUtra par3ha aura kSAmaNAdi pUrvavat kara, phira AcAryAdi, saMgha, sarvajIvakSAmaNApratibaddha gAthA tIna par3heM phira pANmAsika tapasyA se prArambha kara eka 2 dina kI hAni karatA huA jo tapa karanA ho vahAM taka nIce utara, phira kAyotsarma pArakara cintita namaskArasahita Adi kAyotsarga cintita tapakA gurusAkSika pratyAkhyAna kare, usake bAda stuti Adi pUrvavat bolakara caityavaMndana kare aura pratikramaNa puuraakre| yaha sAmAnya rUpa se zrAvaka pratikramaNa vidhi kahI hai| zrI candra parikRta suvodhA sAmAcArIgata pratikramaNa vidhiH* "sAhu-sAvayANaM" rAipaDikkamaNa vihI jahA "iriyA-kusumiNassaggo, jiNa-muNivaMdaNa taheva sajjhAo / - savvassavi sakatthau tinni ussaggA u kAyavvA // 1 // caraNe daMsaNa nANe, dusulogujjhoya taiya aiyArA / pottI vaMdaNa Aloya suta taha vaMda-khAmaNayaM // 2 // caMdaNa tava-ussaggo, pottI vaMdaNaya paccakhANaM tu| . aNusaTTi tinni thuI, vaMdaNa-bahuvela-paDilehA // 3 // (iti rAtrikam) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha * jiNa muNi vaMdaNa aiyArussaggo putti vaMdaNa loe / susa vaMdaNa-khAmaNa-vaMdaNa tinneva ussaggA // 1 // gharaNe daMsaNa nANe, ujjoyA dunni ekka ekako ya / suya devayA dusamgA, pottI vaMdaNa tithuI thottaM // 2 // (iti devasika vidhi) muhapottI vaMdaNaya, saMbuddhakhAmaNaM thaa''loe| .. vaMdaNa-pattaya khAmaNANi vaMdaNA ya suttaM ca // 3 // . suttaM abbhuTANaM, ussaggo pottI vaMdaNaM thy| . pajjate khAvaNayaM, piyaM ca iccAi taha jANa // 4 // . (iti pAkSika vidhi) bhAvArtha- sAdhu-zrAvaka rAtri-pratikramaNa kI vidhi isa prakAra hai'iriyA vahI' pratikramaNa karake kusvapna kA kAyotsarga kre| phira jina tathA muni vadana kara svAdhyAya kre| svadhyAya kara "savvassavi0 ityAdi bolakara zakrastava par3hakara tIna kAyotsarga kre| pahalA cAritra zuddhi ke liye, dUsarA darzanazuddhi ke liye; ina do kAyotsargoM meM lokodyota eka ekakA cintana kre| tIsare meM rAtrika aticAroM kA cintana kre| phira mukhavastrikA kI pratilekhanA kara vandanA pUrvaka rAtrika aticAroM kI AlocanA kare aura pratikramaNa sUtra par3he, vandanA kare, kSAmaNaka kare, phira vandanA kara tapa cintana kA kAyotsarga kare |kaayotsrg pAra kara mukhavastrikA pratilekhanA pUrvaka vandanaka de aura pratyAkhyAna kre| "icchAmi aNusaTuiM" bolane ke bAda vardhamAna tIna stutiyAM bole / devavandana kare "bahuvelaM saMdisAho". kaha kara pratilekhanA kre| yaha rAtrika pratikramaNa kI vidhi hai / isa prakAra rAtrika pratikramaNa karanA caahiye| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [e pratikramaNa vidhi saMgraha aba daivasika pratikramaNa kI vidhi kahate haiM prathama jina tathA muni vandana karake praticAroM kI AlocanA kA kAyotsarga kre| phira mukhavastrikA kI pratilekhanA kara vandanaka de | vandanA karake daivasika aticAroM kI AlocanA kare / phira pratikramaNa sUtra par3ha e / vandanA kare / 'abbhuTTiyo0 ' khamAye, phira vandanA kara tIna kAyotsarga kare | cAritra kI zuddhi ke liye, darzanazuddhi ke liye aura jJAnazuddhi ke liye kramazaH do tathA eka eka udyotakaroM ke kAyotsarga kare, . phira zrutadevI Adi ke do kAyotsarga kara mukhavastrikA pratilekhanA kara vandanA kareM aura vardhamAna tIna stutiyAM par3ha aura stava pATha kre| yaha daivasika pratikramaNa kI vidhi hai / aba pAkSika pratikramaNa kI vidhi kahate haiM- daivasika pratikramaNa sU : kara pAkSika mukhavastrikA kI prati* lekhanAM kre| do vandanaka de, saMbuddha khAmaNA khamAye / pAkSika AlocanA kare phira do vandanaka de, phira pratyeka kSAmaraNaka khamAve, vandanaka - pUrvaka pAkSikasUtra par3he pAkSikasUtra pUrA karane ke bAda pratikramaNa sUtra par3ha kara khar3A hokara kAyotsarga kare, pAkSika kAyotsarga ke anta meM mukhavastrikA pratilekhanapUrvaka vandanaka dekara samApti kA prabhuTTiyo khamAve, anta meM "piyaMca me0 " ityAdi cAra kSAmaNaka bole / yaha pAkSika Adi kI vidhi hai / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha paurNamika-pratikramaNa vidhiHpratikramaNa vidhigAthA-- "jiNa-muNi vaMdaNa aiA,-russaggo putti vaMdaNA loe| suttaM vaMdaNa -khAmaNa, - vaMdaraNa tinneva ussaggA // 2 // caraNe daMsaraNa nANe, ujjomA dunni eka ikko ya / suyadevayA dussaggA, pottI vaMdaNa tithui thuttaM // 2 // pAkSikadine tu devasika pratikramaNa madhye-- 'abbhuDhigromi / ArAhaNAe vaMdAmi jiNe cauvIsaM ityanantaraM pakkhiyamuhapattI pehIyaM vaMdaNa, saMbuddhA khAmaNaM pAkSike trayANAM, cAturmAsike paMcAnA, sAMvatsarike saptAnAM saadhuunaam| .. ' artha--pakkhiyAloyaNaM-pAkSika-cAturmAsika-sAMvatsarikA locaneSu paDikkamaha, cauttheNa, cha8 Na, aTThamaNa, ityAdezena kSAmaNaM gurudadAti, tato gururutthAya vakti-"icchAkAreNa amuka tapodhana !" tataH sa gurUn vaMditvA bhaNati-"icchAmo aNusaTuiMx" gururbhaNati-"abbhulio'haM patta yakhAmaNeNaM abhitarapakkhiya, khAmeu / " ziSya"ahamavi khAmemi tubbhe" ityuktvA, guruzca kiMcinnatavapu, khAmemi pavikhaya pannara saha divasANaM, pannarasala rAINaM jaM kiMci apattiyaM parapattiyaM" ityAdi sakalamapi kSAmaNakaM bharaNati, aho tapodhana ! arthattiu asamAdhAnu, asaMtoSu sthAtu kAI u jaM tubbha kiu taM sarva kSame, micchAmi dukkaDau / ziSyastu bhaNati-prabho ! jaM kAI mai atti, avinaya, avajJA, AzAtanA tumhakI tahiM sarva hiM pasAu karIu khameu ' micchAmi dukkaDaM / evaM sarve'pi sAdhavo yathA jyeSThaM kSAmaNakaM kurvanti / zrAvakastu evaM bhaNati prabho ! jaM kAMi mai abhattI avino Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [81 pratikramaNa vidhi saMgraha avajJA AzAtanA tumha kI tahi savvahiM pasAu karI khameu micchAmidukkaDaM / evaM sarve'pi sAdhavo yathAjyeSThaM kSAmaNakaM kurvanti / zrAvakastvevaM bhaNati-kSamA0 abbhuTThio'haM patte ya khAmaNeNaM / abhitarapakkhiu khaameu| sAdhu-ahamavi khAmemi tubbhe iti / tataH zrAddhaH sAdhupAdalagnaH khAmemi pakkhiyaM ityAdi sakalamapi kSAmaNakaM bharaNati / sAdhustu parapattiyaM tipadAt avihiNA sAriyA vAriyA coiyA paDicoiyA maraNeNa vA vAyAe vA kAeNa vA micchAmi dukkaDaMti bhaNati / " "zrAvakANAM tu mithaH kSAmaNA eva-jyeSTho bhaNati-icchAkArai amuka sarAva (sarAMvakaH) vAMdau / kaniSTho'pyAha-vAMdau, khaamu| tato dvAvapi bhaNataH- "khAmemi pakkhiyaM" pannarasaha divasANaM pannarasahNa rAINaM jaM kiMci apattiyaM parapattiyaM, avihi sAriyA vAriyA, bhaNiyA, bhAsiyA micchAmi dukkddN|" laghustviti bhaNan jyeSThasya * jAnunorlagati / punarvadau khAmauM dvAvapi bharaNataH / evaM sarveSu kSamiteSu * utsaMghaTitAM mukhavastrikA pratilikhya dve vaMdanake dattvA devasiya pAloiyaM paDikkaMtA icchAkAreNa bhagavan pakkhiyaM paDikkamAvahe iti gurUkte'nyepyetad bhnnNti| tato gururvakti-pAkhiyasutta kADhiu sakisi ? sa vaMditvAha-tumhAraiM pasAi, punagururAha-icchAkAri . pAkhiyasUtrau kaaddhu| so'tha vaMditvA ''ha-icchA0 pAkhiya suttu kADhauM, icchaM, jinamaskArAnuccArya pAkSikasUtra mUrdhvastho bhati, zeSa sAdhavastu paryaMkavana-godohikAdi caturazItyAsanasthAH kAyotsargasthA vA yathAzakti zRNvanti / " - sArAMza-jinavandana aura munivandana ke bAda aticAra kI AlocanA kA kAyotsarga, muhapattipratilekhanA, vaMdanA aura AlocanA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82) pratikramaNa vidhi saMgraha sUtra par3hanA / do vaMdana, kSAmaragA, phira vaMdana aura bAda meM 3 kAyotsarga cAritra, darzana aura jJAnazuddhi ke nimittaka, inameM kramaza: do, eka aura eka udyotakaroM kA cintana karanA, zruta-kSetra devatA ke do kAyotsarga, muhapattipratilekhanA, vandana, phira tristuti pATha aura stotrapATha | pAkSika ke dina daivasika pratikramaNa ke madhya meM 'prabhuzromi ArAhaNAra' yahA~ se lekara 'vaMdAmi jiNe cauvIsaM' taka bolakara pAkSika muhapatti pratilekhanA, vandana, saMbuddhAkSAmaNA karanA pAkSika pratikramaNa meM tInoM ko, cAturmAsika meM pA~coM ko aura sAMvatsarika meM sAta sAdhuoM ko khamANA / aba pAkSika AlocanA cAturmAsika aura sAMvatsarika AlocanA meM guru Adeza kare " paDikkamaha caturtha bhakta, SaSThabhakta aura aSTama bhakta kA guru pradeza kare, phira guru kSamAzramaNa dekara kahe - "icchAkAreNa amuka muni" yaha sambodhana sunakara Amantrita muni vadanapUrvaka khar3A hokara kahe - " icchAmi aragursATTha", guru kahe "prabhuTTimo'haM patteyakhAmaNeNaM abhyantara pakkhiyaM khAmeuM" ziSya kahe - " ahamavi khAme ma tumbhe", yaha kahakara guru kiMcita zarIra namAkara "khAmemi pakkhiyaM pannarasahyaM divasANaM pannarasa rAINaM jaM kiMci prapattiyaM parapattiyaM" ityAdi sampUrNa kSAmaraNaka pATha bole aura kahe he tapodhana ! aprIti, asamAdhAna, asaMtoSa, Adi hamArI tarapha se kucha huA ho una sabakA "micchAmi dukkaDa" detA hU~ | taba ziSya kaheprabho ! maiMne kucha prabhakti, avinaya avajJA, AzAtanA Adi kI ho una sabako kRpA karake kSamA kareM, maiM mithyA duSkRta karatA hU~ / isa prakAra sarva sAdhu yathAjyeSTha krama se kSAmaNaka karate haiM, zrAvaka isa prakAra kahatA hai - "prabho ! jo koI maiMne ApakI abhakti, avinaya Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha avajJA, pAzAtanA kI ho to kRpAkara kSamA karanA maiM apanA mithyA duSkRta karatA huuN|" zrAvaka kSamAzramaNa dekara ke "abbhuTThiyo'haM patteyakhAmaNeNaM abhitara pakkhiyaM khAmeu", bole taba sAdhu kahe "ahamavi khAmemi tubbhe" usake bAda zrAvaka sAdhu ke caraNoM kA sparza karake sakala kSAmaNaka kA sUtra bole, usameM sAdhu parapattiyaM bolate haiM, taba sAdhu. avidhi se sAraNA, vAraNA kI coiNA, praticoiNA kI ho tadartha mana, vacana aura kAyA se micchAmi dukkaDa karatA hai| ___ zrAvakoM ke paraspara kSAmaNe isa prakAra hote haiM-bar3A zrAvaka prathama kahe-"icchAkAri amuka zrAvaka tumheM vAMdatA huuN|" choTA zrAvaka kahe-"maiM tumako vAMdatA hUM, khamAtA hU~", usake bAda donoM kahe"khAmemi pakkhiyaM pannarasala divasANaM pannarasaha rAINaM jaM kiMci apattiyaM parapattiyaM, avidhi se sAriyA, vAriyA, bhaNiyA, bhASiyA .micchAmi dukkaDa / " . . choTA zrAvaka isa prakAra bolatA huzrA bar3e zrAvaka ke jAnuoM meM hAtha de, phira vandana kara kSamApana kara donoM Age pratikramaNa kare, isa prakAra sarva ko kSamAkara utsaMghaTTita mukhavastrikA kI pratilekhanA kara vaMdanaka dekara "devasiyaM AloiyaM paDikkaMtA icchAkAreNa bhagavan pakkhiyaM paDikkamAveha" aisA guru ke kathana ke bAda dUsare bhI isI prakAra kaheM, taba guru kahe-amuka pAkSika sUtra par3ha sakoge ? vaha vaMdana karake bole,--"Apake prasAda se", phira guru kahe "icchAkAri sUtra pddho|" vaha sAdhu vaMdana karake kahe-- "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan pAkSika sUtra paDhU icchaM, kahakara tIna namaskAra maMtra kA uccAraNa kara khar3A khar3A pAkSika sUtra bole Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] pratikramaNa vidhi saMgraha aura zeSa sAdhu payaMkavajragodohikA Adi caurAsI AsanoM meM se .. kisI bhI Asana se kAyotsarga meM sthita hokara sune / zrAvakastu-kSamA0 icchA0 pAkSika sUtra sAMbhalau, icchaM ityuktvA zRNvanti, kevalAnAM ca zrAvakANAM pratikrAmatAM ekaH sthApanAcAryAne kSamA0 icchA0 pakkhiya suttu bhaNau icchaM, UrdhvasthaH pratikramaNasUtrameva pAkSikAlApena bhaNati, zeSAH zRNvanti / tadanusarve'yupavizya pratikramaNasUtraM bhaNaMti, abbhuTThiomi ArAhaNAevaMdAmi jiNe cauvIsaM, karemi bhaMte sAmAiyaM, icchAmi ThAukAussaggaM0 caturviMzati-.. stavAna caMdesu nimmalayaretyantAna 12 cintayanti / atha veM sakalaM bhaNitvA muhapattIpehaNaM, vaMdaNayaM, samAptikhAmaNA, pakkhiyakhAmaNANi. cattAri, sAvayAsocattAri khamAsamaNANi diti tatrAdya pAkSikekSAmaNe-tubbhehi samaM, dvitIye-'ahamavi vaMdAvemi ceiyAI' taie'Ayariyassa saMtiyaM' cautthe-'nitthAragapAragA hohatti, gurUkta ziSyAH 'icchAmo aNusaTuiM' ityAhuH gururAha-devasiNijiu evaM cAturmAsike, pakkhiya zabdasthAne cAturmAsikAlApaH sAMvatsarike sAMvatsarikAlApaH / mUlaguNottara guNakAyotsagauM cAturmAsike viMzatiH, sAMvatsarike catvArizaM caturvizatistavAH sanamaskArAzcintayante / tathA zrutadevatA kaayotsrgsthaane| bhavanadevatAkAyotsargaH tadIya stutibhaNanaM ca -iti pAkSika pratikramaNavidhiH // artha-zrAvaka kSamAzramaNa dekara 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavana, pAkSika sUtra sAbhalU' icchaM yaha kahakara sune| akele zrAvaka pratikramaNa kare taba eka zrAvaka sthApanAcArya ke Age kSamAzramaNa dekara kahe-'icchAkAreNa saMdisaha bhagavana pakkhiyasUtra bhaNu / ' icchaM kahakara khar3A 2 pratikramaNa sUtra hI pAkSika ke nAma se pddh'e| zeSa saba suneM / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [85 pratikramaNa vidhi saMgraha sUtra kI samApti ke bAda saba baiThakara pratikramaNa sUtra par3hate haiN| "abbhuTTinomi ArAhaNAe" ityAdi se lekara "vaMdAmi jiNe cauvIsa" yahA~ taka pratikramaNa sUtra pUrA kara 'karemi bhaMte sAmAiyaM icchAmi ThAmi' ityAdi sUtra par3hakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM candesu nimmalayarA yahA~ taka caturviMzatistava bAraha cintabe, kAyotsarga karake pragaTa logassa kahe, muhapatti pratilekhanA kare, muhapatti pratilekhanAM kara do vaMdanaka de| samApti abbhuTThiyo kSamAve, cAra pAkSika khamAsamaNa de| pahale pAkSika kSAmaNe meM 'tubbhehiM samaM' dUsare meM ahamavi vaMdAvemi ce iyAI' tIsare meM 'pAyariyassa saMtiyaM' cauthe meM 'nitthAraga pAragA hohatti" guru ke kahane para saba ziSya kaheMicchAmo aNusaTuiM ? guru kahe 'devasi Nijiu' 'isIprakAra cAturmAsika pratikramaNa meM pakkhiya zabda ke sthAna meM cAturmAsika kA nAma lenA cAhiye aura sAMvatsarika meM sAMvatsarika nAma lenA, mUlaguNa uttara guNa kAyotsargoM meM cAturmAsika meM 20 aura sAMvatsarika meM 40 caturviMzatistava aura Upara eka namaskAra cintana kiyA jAtA hai / tathA zrutadevatA ke kAyotsarga ke sthAna bhavanadevatA kA kAyotsarga aura usakI stuti bolanI caahiye| isa prakAra pAkSika pratikramaNa -vidhi samApta huii| pratikramaNa vidhi kI 2 saMgrahagAthAeM nIce dI jAtI haiM-- "muhapattI vaMdaNaya, saMbuddhAkhAmaNaM tahA loe| vaMdaNa-patteya-khAmaNANi vaMdaNaM sutta // 1 // suttaM abbhuTThANaM, ussaggo putti vaMdaNaM ceva / sammatta khAmaNANi ya cauro taha thobha vaMdagayA // 2 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha - uparyukta pratikramaNa vidhi aura saMgrahagAthAe~ paurNamika tilakAcArya kI sAmAcArI meM se lI haiN| zrI tilakAcArya paurNamika gaccha ke prAdurbhAvaka zrI candraprabha sUri ke ziSya dharmaghoSa AcArya ke ziSya zrI cakrezvara sUri ke paTTadhara the| cakrezvara sUri ke ziSya zivaprabha sUri hue, una zivaprabha sUri ke ziSya thI tilakAcArya hue jinhoMne jItakalpa kI vivRtti saMvat . 1273 ke varSa meM banAI thii| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA pariccheda AcAravidhi-sAmAcArogata pratikramaNavidhi prathama rAtri pratikramaNa vidhi-- "iriyA-kusumiNussaggo, jiNa-muni vaMdaNa taheva snjhaayo| savvassavi saMkkathayo, tinni ussaggau kAyavvA // 1 // caraNe daMsaNa-nANe, dusulogujjoya taiya aiyArA / puttI vaMdaNa Alogra sutta taha vaMda khAmaNayaM // 2 // vaMdaNa-tava ussaggo, puttI vaMdaNaya pacca khANaM tu / aNusalui tinni thuI, vaMdaNa-bahuvela-paDilehA // 3 // " saralArtha-'iriyAvahI.' pratikramaNa karake kusvapnakA kAyotsarga kare; phira jina tathA munivandana kara svAdhyAya kre| "savvasavi." bolakara zakrastava kahe aura kramazaH tIna kAyotsarga kare / cAritra zuddhi ke liye, dazana zuddhi ke liye aura jJAna zuddhi ke liye / prathama ke do kAyotsargoM meM eka eka lokodyotakara kA cintana kare aura tIsare meM rAtri aticAroM kA cintana kare / kAyotsarga pAra kara mukha. castrikA kI pratilekhanA kareM, vandanaka de, rAtrika aticAroM kI mAlocanA kare / phira pratikramaNa sUtra paDhe / do vandanaka de / abbhuTThiyo0 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] pratikramaNa vidhi saMgraha khamAve, phira do vandanaka dekara tapa cintana kA kAyotsarga kre| mukha vastrikA kI pratilekhanA kara do vandanaka de aura pratyAkhyAna kre| "icchAmo aNusaTuiM" kahakara tIna stuti bole-deva vandana kare aura bahuvela kaha kara pratilekhanA kre| devasikAdi pratikramaNa vidhi--- "jiNa muNi vaMdaNa aiyA russaggo putti vaMdaNA loye| suttaM vaMdaraNa khAmaNa, vaMdaNa caraNAi ussaggA // 4 // . ujjo du ikkikkA, suakhitta ssagga putti vaMdaNayaM / thuitia namutyu thutta, pacchitta ssaggu sajjhAmo / 5 / / artha-'devasika pratikramaNa meM jinavandana aura munivandana kara aticAroM kI cintanA ke liye kAyotsarga karanA, kAyotsarga pAra kara mukhavastrikA kI pratilekhanA karanA aura do vaMdanaka denA aura "abbhuTThiyo0" khamAkara phira do vaMdanaka denA aura cAritrAdi kI zuddhi ke liye kAyotsarga karane / kAyotsargoM meM kramazaH do; eka aura eka udyotakaroM kA cintana krnaa| phira zrutadevI aura kSetradevatA ke kAyotsarga kara mukhavastrikA kI pratilekhanA karanA aura vandanaka dekara vardhamAna tIna stutiyoM kA pATha krnaa| zakrastava bolakara stotra pddh'naa| devasika prAyazcitta kA kAyotsarga karake svAdhyAya karanA // 4-5 // pAkSikam -- 'puttivaMdaNa saMbuddhA,-khAmaNA loe vaMda patteyaM / khAmaNa-vaMdaNa samaiya-daMDayasutta nisina sutta / / 6 / / sAmAiyadaMDaya ussaggA, puttI vaMdaNaya khAma cuthobhaa| suaThANe sijjasurussaggo'jia saMti thuttaM ca // 7 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [86 pratikramaNa vidhi saMgraha saMbuddhA khAmaNae, paNa saga caumAsa vacchare khaame| ussaggujjoya bArasa, vIsaM cattA nmukkaaro||8|| devasigra paDikkamaNa sutte bhariNae khamAsamaNa puvvaM bhaNai-devasinaM Aloe u paDikkaMtA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan pakkhiyaM muhapattiyaM paDilehemi / to putti pehia vaMdaNayaM dAu~ icchAkAreNa saMdisaha bhagavana ! abbhuDhiomi saMbuddhAkhAmaNeNaM abhitarapakkhiyaM khAmeu icchaM khAmi pakkhiyaM--"panarasA divasANa, panarasala rAiANaM, jaM kiMci appattiyaM" iccAiNA guruhiM ThavaNAyariya khAmie sattAimuNisaMbhave gurupamuhA paMca khAmijjanti, Araotinni, tao uThAya icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! 'pakkhigraM Aloemi, icchaM Aloemi jo me pakkhio" iccAi bhaNiya aDayAresu Aloiesu savvassavi pakkhi0 samudAyeNa sAvayA bhaNaMti paDikamaha cauttheNaM, icchaM * tassa micchAmi dukkaDaM / to vaMdaNe dina guru bhaNai-devasigraM 'Aloiya paDikkantA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! abbhuTTiomi0 .. patteya khAmaNeNa anbhintara pakkhina khAme, iccha icchakAri amuka tapodhana ! so bhaNai-"matthaeNa vaMdAmi'' khamAsamaNa ca dei, gururAha-"abbhuTThiomi patte akhAmaNeNaM-abhitara pakkhi khAmeu sovi-'ahamavi khAmemi tumbhetti bhaNima bhUnihia siro bhaNai-"iccha khAmemi pakkhiyaM, panarasahNa divasANaM, panarasahla rAINaM jaM kiMci appatti iccAi, guruvi panarasahaM" iccAi "uccAsaNe samAsaNe vajja" bhaNai, evaM savvevi sAhuNo parasparaM khAmeMti, laghuvAyaNAyarieNa saha paDikkatANa jiTTho paDhama ThavaNA yariyaM khAmei tao sabve vi jahA rAyaNie, guru prabhAve sAmanna sAhuNo paDhamaM ThavaNA yariya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha khAmiti, evaM sAvayA vi, navaraM "vuDDha sAva bho bhaNai-amuka pramukha samasta zrAvakA ! vAMdau vAMdau vuDDho bhaNai-abbhuTThiyomi iccAi, iare bhaNaMti-ahamavi khAmemi tubbhe| dovi bhaNaMti-"panarasaha divasANaM, panarasahNa rAINaM, bhaNyAM bhAsyAM micchAmi dukkaDaM / " tano vaMdaNaM dAu bhaNaMti-devasima Aloia paDikkaMtA icchA kAreNa saMdisaha bhagavan pakkhigraM paDikkamAveha guru bhaNai-"samma paDikkamaha" tano iccha bhaNina "karemi bhaMte sAmAiyaM puvvaM" icchAmi paDikkamiu jo me pakkhiyo" iccAi bhaNia "khamAsamaNa puvvaM pakkhina sutta saMbhalAmitti bhaNiya jahA satti kAussaggAiThiMAkAuMsaMbhalaMti, tao uva visia suttaM bhaNia karemi bhante iccAiNAM ssaggaM karia' dubAlasa ujjoagare cititi, pAriya cauvIsatthayaM bhaNai-putti pehia vaMdaNaM dAuM icchAkAreNa saMdisaha bhagavan / abbhuThThinomi samAptikhAmaNeNa abhitara pakkhina khAmeu iccAiNA khAmima uThAya bhaNaMti-icchAkAreNa saMdisaMha bhagavan ! pakkhI khAmaNAM khAmau, iccha tao sAhuNo khamAsamaNapuvvaM bhUmiTTi asirA "icchAmi khamAsamaNo" pinaM ca bhe iccAi. cattAri khAmaNANi kariti, savayA puNa ikkikka namukkAraM bhaNaMti icchAmo 'aNusaDhi bhaNiya puvvaM va aggo devasina kariti / (prAcIna sAmAcAryA-pAyAramayaM vIraM ityAdinA prArabdhAyAm patra 10-11) bhAvArtha--aba pAkSika pratikramaNa kI vidhi kahate haiM- . muhapatti pratilekhanA, saMbuddhA-kSAmaNa, pAkSika aticArAlocana, vaMdanA pratyeka kSAmaNaka phira vaMdana, sAmAyika sUtra, pAkSika sUtrabaiThakara pratikramaNa sUtra, sAmAyika sUtra daNDaka, kAyotsarga / mukha karimakA pratilekhana, vandanaka, kSAmaNaka cAra, stobhavandana zru tadevatA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha ke kAyotsarga ke sthAna bhavanadevI kA kAyotsarga aura ajitazAMtistava kA paatth| saMbuddhAkSAmaNoM meM cAturmAsika meM 5 aura vArSika meM 7 ko khamAnA / pAkSika kAyotsarga meM 12 udyotakaroM kA cintana, aura sAMvatsarika kAyotsarga meM 40 udyotakara aura 1 namaskAra kA cintana karanA cAhie / / 6-8 // devasika pratikramaNa sUtra par3hane para kSamAzramaNapUrvaka ziSya kahatA hai-"devasika AlocanA kara pratikramaNa kiyA hai aba bhagavana icchAnusAra prAjJA dIjiye, pAkSika muhapatti ko pratilekhanA karatA huuN|" bAda muhapatti pratilekhanA kara do vandanaka de ke kahe-- "he bhagavana ! icchApUrvaka Adeza kIjie maiM saMbuddhAkhAmaNaka dvArA pAkSika ke bhItara jo kucha aparAdha hue haiN| unako kSamAne ke liye khar3A hUM aura merI icchA se kSamAtA huuN| pandraha dinoM, pandraharAtriyoM meM jo kucha bhI aprIti Adi hue hoM" ityAdi abbhuTTiyo sUtra kA pATha bole, prathama guru sthApanAcArya ko kSamAve, bAda meM sAta Adi muniyoM kI saMkhyA ho to guru se lekara 5 taka ko kSamAnA / agara 7 se kama ho to 3 ko khamAnA, phira uThakara "icchAkAreNa saMdisaha pAkSika AlocanA karUM, he bhagavana Adeza dIjiye, pAkSika aticAroM kI AlocanA karUM ?" guru kA Adeza hone para kahe--"icchaM Aloemi0" "jo me pakkhiyo0" ityAdi pATha par3hakara aticAroM kI AlocanA kre| AlocanA karane ke bAda "savvassavi0 pakkhiya0" ityAdi samudAya ke par3hane para guru Adeza de pratikramaha." arthAta,-'pratikramaNa kro'| phira guruvacana"cauttheNa." caturtha bhakta ityAdi hone para tassa micchAmi dukkaDaM arthAt ziSya kahe-merA vaha duSkRta mithyA ho| bAda meM vandana dene Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LY pratikramaNa vidhi saMgraha - para guru kahe - " daivasi AloiyaM arthAt daivasika AlocanA pratikramaNa kiyaa| ziSya kahe bhagavana icchApUrvaka Adeza diijiye| maiM pAkSika sambandhI aparAdha khamAne ke lie khar3A huA hai / pratyeka ko kSAmaNA kruuNgaa| guru ke Adeza para ziSya ' iccha' aisA bole / yahAM sarva prathama guru kahe " icchakArI amuka tapodhana !" isa prakAra guru saMbodhana karane para sabase bar3A ziSya kahe - " matthae vaMdAmi " yaha : kaha kara kSamAzramaraNa de| taba guru kahe - " maiM pratyeka khAmaNa se pAkSika khamAtA hU~ / " taba bar3A ziSya kahe " zrahamapi khAmemi0 ' / maiM bhI Apako kSamAtA huuN|" yaha kaha kara jamIna para zira rakhakara bole- "iccha khAmemi pakkhiyaM pannarasa rAINaM divasANaM0 jaM kiMci apattiyaM" ityAdi pATha kahe, tabaguru bhI " panarasaha 0" ityAdi bole, parantu guru "uccAsane samAsane0" ye do zabda na khe| isI prakAra kramazaH utarate hue eka dUsare ke bAda paraspara sAdhukSamaNA kare / laghu vAcanAcArya ke sAtha pratikramaNa karane vAloM meM jyeSTha sAdhu prathama sthApanAke cArya ko kSamAye phira saba sAdhu yathArAtnika ko khamAe / guru abhAva meM sAmAnya sAdhu prathama sthApanAcArya ko khamAte haiM / isI prakAra zrAvaka bhI / zrAvakoM ke sambandha meM vizeSa yaha hai ki bar3A zrAvaka kahe - " amuka pramukha samasta zrAvakoM ko vAMdatA hU~2, do bAra bole, yA vRddha kahe- "abbhuTThiyomi0 " ityAdi / dUsare zrAvaka kaheM"ahamapi khAmemi" meM bhI khamAtA hUM tumko| donoM kaheM- "pana rasa divasANaM panarasaGgha rAINaM bhaNyAM bhASyAM micchAmi dukkaDaM" usake bAda vaMdanaka daikara vole devasika AlocanA pratikramaNa kiyA, he bhagavan icchA. pUrvaka pAkSika pratikramaNa karAiye / guru kahe - acchI taraha pratikramiye, taba ziSya 'iccha' kahakara "karemi bhaMte sAmAiyaM0" ityAdi pUrvaka Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 93 pratikramaNa vidhi saMgraha "icchAmi paDikka miuM jo me pakkhio0" ityAdi bolakara kSamA zramaNa dekara kahe - "pAkSika sUtra sAMbhalu / " phira yathAzakti kAyotsargasthita sarva sAdhu sAMbhale, sUtra pUrA hone para baiTha kara niviSTa pratikramaNa sUtra par3he, sUtra kI samApti meM "karemi bhaMte 0 " ityAdi pUrvaka kAyotsarga karake bAraha udyotakaroM kA cintana kare / kAyotsarga pAra kara caturviMzatistava par3ha ke mukhavastrikA pratilekhanApUrvaka vandanaka dekara kahe - "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan abbhuTThiyomi samAptikhAmapeNa abbhitara pAkkhi khAme uM0" ityAdi / kSAmaNA kara uThakara kahe - " icchAkAreNa saMdisaha bhagavan pakkhI khAmaNAM khAmau" guru ke Adeza dene para kahe - 'iccha' bAda sAdhu kSamAzramaNapUrvaka bhUmi para sira navAMkara, "icchAmi khamAsamaNo pizraM ca me0 " ityAdi cAra khAmaNaka bole / zrAvaka ! eka namaskAra bharaNe / bAda meM " icchAmo araNusaTThi0" kaha kara pahale kI taraha Age 'daivasika' pratikramaNa kare / (prAcAravidhi sAmAcArI patra 10 - 11 ) " jinavallabhagaNikRtA pratikramaNa sAmAcArI "sammaM namiu devinda - vindavaMdiyapayaM, mahAvIraM / paDikamaNa samAyAri, bhaNAmi jaha, saMbharAmi zrahaM // 1 // paMca - vihAyAra - visuddhi, heumiha sAhu sAvago vA vi / kima saha guruNA, guru virahe kuNai ikkovi // 2 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ex pratikramaNa vidhi saMgraha vaMdittu ceiyAi, dAu caurAie khamAsamaNe / bhUnihiyasiro sayalA - iyAra micchukkaDa dei // 3 // sAmAiya puvva-micchAmi ThAiu kAussaggamiccAi / suttaM bhariNaya palaMviya bhuyakupparadhariyapahiraNao ||4|| ghoDagamAI dosehiM virahiniM to karei ussagaM / saMjai 1 kaviTTha 2 ghaNa 3 laya 4 laMbuttara 5 khaliNa 6, sabari 7 bahu 8 pehA / vAruNi 10 bhamamuha 11 guli 12 sIsa 13 sUya 14 haya 15 kAya 16 niyala 17 uddhI 18 / 5 / / thaMbhAi 18 dosarahiyaM to kuNai duhUsino taragussaggaM / / nAbhi graho jAguddha, cauraMguliThavi kaDi paTTo ||6|| tatthai dharei hiyae, jahakkamaM diNakae zraIyAre / pArita namukkAreNa, par3hai cauvIsathayadaMDaM // 7 // saMDAsa pamajjiya, uvavisiya alaggahiyaya bAhujuo / muhugaM tayaM ca kAyaM ca, peha paMcavIsa ihA ||8|| uThiya vi (Tha) o saviraNayaM, vihiNA guruNo karei kiikammai / battIsa dosarahinaM paNavIsAvasyavisuddhi // 9 // thaddha 1 paviddha 2 maNADhiya, 3 paripiDiya 4 maMkusaM 5 suvyattaM 6 |kacchabha riMgiya 7 Tolagaya 8 DhaDhDharaM 6 veiyAbaddha / / 10 / / maTTha 11 ruddha 12 bjiya 13 saDha 14 hIliya 15 teNiyaM paDiNIyaM ca 17 / diTThamadiTTha 18 siMgaM 16, kara 20 moyaNa 21 mUNa 22 mUyaM ca 23 // 11 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha tapa 24 mitti 25 gorava 26 kareNehiM 27 paliya ciyaM 28 bhayaM 26 ni ca / AliddhamaNAliddha 30, cUliya 31 cuDalitti 32 battIsaM ||12|| bArasAvattaM / dupavesa - mahAjAyaM, duyaM pa iga nikkhamaM tiguttaM causira namaraNaM ti paNavosA // 13 // aha sammabhavaNayaMgo, karajuya vihi dhariya puttiraya haraNo / pariciMtieM'iyAre, jahakkumaM guru puro viyaDe // 14 // graha uvavisitta suttaM, sAmAiyamAiyaM paDhiya payo / prabhuTTiomi iccAi paDhai duhauTThiyo vihiNA / / 15 / / dAUNaM vandaNaM to paNagAisu jaisu khAmae tinni / kiikammaM kariya prAthariyamAi ThiprosaDhDho gAhAtigaM paDhai || 16 || iha sAmAiya- ussagga-sutta muccariya kAusaraga Thio / cintai ujjoyadugaM caritaaiyArasuddhikae || 17|| vihiNA pAriya sammatta suddhiheu c| paDhai ujjotraM / taha sabvaloyaarahaMta - ceiyArAharaNusvaggaM // 18 || citiya pArei suddhasammatto / kAu ujjoyagaraM, pukravaradI vaDhDha kaDDhai suisohanimitta // 16 // puNa paNavIsussAsa, ussagga karei pArae to sakusala kiriyA - phalalaga siddhANa paDhai vihiNA / thayaM ||20|| [ex ussaggaM / 1 aha suasa middhiheu suadavI gre karei citei namukkAraM, suI va deI va tII thuI ||21|| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha evaM khittasurIe, ussaggaM kuNai suNai dei thuH / paDhiu' ca pacamagala, munavisai pamajja saDAse / / 22 / / puvvavihiNeva pehiya, puttidArUNa vadaraNa gurunno| icchAmo aNusalui ti bhaNiya jANUhi to ThAI // 23 // guruthuigahaNe thuI tinni vaddhamANakkharassarA paDhai / sackatthava yavaM paDhiya kuNai pacchittaussagga // 24 // eva tA devasiya, rAiyamavi evameva Navari tahiM / paDhamaM dAuM micchAmi dukkaDa paDhai sakkathaya / / 25 / / uTThiya karei vihiNA ussagga citae (a) ujjoya / bIya daMsaNasuddhIe, citae tattha vi emeva // 26 // taie nisAiyAraM, jahakkama . citiUNa pArei / siddhatthava paDhittA, pamajja. saDAsamuvavisai // 27 / / puvva ca puttipehaNa, vadaNamAloyasuttapaDhaNa ca / vaMdaNa-khAmaNa-vadaNa gAhAtigapaDhaNamussaggo // 28 // tattha ya ciMtai saMjama-jogANa na hoi jeNaM me haannii| taM paDivajjAmi tava, chammAsaM ta na kAumala // 26 // egAi-iguNatIsUNiya pi na saho na pacamAsamavi / evaM ca u ti dumAse, na samattho egamAsaM pi // 30 // jA taM pi terasUNa, cuttIsaimAito duhANIe / jAva cautthaM to AyaMbilAi jA porisi namo vA // 31 // ja sakkai taM hiyae, dharittu pArittu pehae puti / dAu vaMdaNamasaDho, ta ciya paJcakkhae vihiNA // 32 // icchAmo aNusaTThi-ti, bhaNiya uvavisima paDhai tinni thuI / miu saddeNaM sakkatthayAi to ceie vaMde // 33 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha aha pakkhiyaM cauddasi-diNaMmi puvvaM ca tattha devasiyaM / suttataM paDikamiu to sammamimaM kamaM kuragai // 34 // muhaputtI vandaNaya saMbuddhAkhAmaNaM tahA loe| vadaNa patta yakhAmaNANi, vandaNayamaha sutta ca // 35 // sutta abbhuTThANa ussaggo putti-vandaNaM tahaM y| pajjaMtiya-khAmaNa ya, taha cauro' thobhavandaNayA / / 36 / / puvvavihiNe va * savvaM, devasiyaM vandaNAi to kuNai / sijjasurIussaggo, bheo / santi thayapaDhaNe a // 37 // evaM cia caMumAse, varise ya jahakkama vihIne o| pakkha caumAsa-varisesu, navari nAma mi nANata // 38 / / . taha ussaggojjoA, bArasa vIsA samaMgalaga cttaa| saMbuddhAkhAmaraNa. ti-paNa-sattasAhUNa jaha saMkhaM // 39 / / iyajiraNavallahagarigaNAM, lihiyaM jaM sumariyaM appamaiNAvi / ussuttamaNAinna, jaM micchAdukkaDaM tassa / / 4 / / (paDikamaNa sAmAcArI) (uparyukta mUla 40 gAthAe~ zrI jinavallabha gaNi kI pratikramaNa sAmAcArI kI 15vIM zatI kI likhI huI prati ke Upara se lI haiM ye gAthAe~ AcArya zrI hemacandra sUri ke yogazAstra kI TIkA meM dI huI gAthAoM se akSarazaH milatI haiN| sAmAcArI kI prathama gAthA, kAyotsarga doSa nirUpaka gAthAyeM, vandanaka doSa nirUpaka gAthAe~ aura antima gAthAe~, ye gAthAeM yogazAstra kI TIkA meM nahIM haiN| ina gAthAoM ke sivAya zeSa sabhI gAthAe~ akSarazaH eka haiN|) bhAvArtha--devendroM ke samUhoM se jinake caraNa vaMdita haiM aise bhagavAna mahAvIra ko samyak prakAra se namana karake pratikramaNa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha sAmAcArI kahatA hU~, jaisI mujhe smaraNa meM hai // 1 // - paMca prakAra ke prAcAroM kI zuddhi ke nimitta sAdhu athavA zrAvaka bhI guru kA yoga hone para unake sAtha pratikramaNa karatA hai, guru ke abhAva meM akelA bhI gRhastha pratikramaNa karatA hai / / 2 // . caityoM kA vandana karake cAra kSamAzramaNa dekara, mastaka jamIna para lagA ke sarva aticAroM kA mithyA duSkRta detA hai. // 3 // sAmAyika pAThapUrvaka "icchAmi (TThAmi)" ityAdi pATha par3hakara / donoM bhujAyeM nIce lambI kara kUparoM dvArA paharane kA vastra dabAkara khar3A 2 kAyotsarga kare // 4 // _ ghoTaka Adi doSoM se rahita ho kAyotsarga kare / saMyatI 1 kapittha 2 ghana 3 latA 4 laMbottara 5 khalina 6 zabarI 7 vadhU 8 prekSA 6 vAruNI 10 bhaMvara 11 aMguli 12 zIrSa 13 sUta 14 haya 15 kAya 16 nigaDa 17 uddhI 18 // 5 // staMbhAdi 16 doSarahita, bhAva aura dravya donoM prakAra se khar3A ho kAyotsarga kre| nAbhi ke nIce aura jAnu ke Upara cAra aMgula pahanane kA vastra rakhakara kAyotsarga karanA // 6 // usameM dina meM lage hue aticAra yathAkrama hRdaya meM dhAraNa karake namaskArapUrvaka kAyotsarga pAre aura Upara caturviMzatistava sUtra kahe // 7 // saMDAsaka pramArjana karake baiThakara donoM bAhuoM ko hRdaya ko na ar3A kara muhapattI aura zarIra kI 25 prakAra se pratilekhanA kare // 8 // uTha kara khar3A huA savinaya vidhipUrvaka guru ko kRtikarma kre| kRtikarma meM 32 doSoM ko TAle aura 25 aAvazyaka se vizuddha kRtikarma kare / / 6 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [RE pratikramaNa vidhi saMgraha stabdha 1 praviddha 2 anAhata 3 paripiDita 4 aMkuza 5 matsyodvarta 6 kacchapariMgita 7 Tolagati 8 DhaDhDha ra 6 vedikAbaddha 10 manoduSTa 11 ruddha 12 lajjita 13 zaTha 14 holita 15 stainika 16 pratyanIka 17 dRSTAdRSTa 18 zRga 16 kara 20 mocana 21 Una 22 mUka 23 / / 11 // __tapa 24 maitrI 25 gaurava 26 kAraNa 27 paryaMcita 28 bhaya 26 Alida anAliddha 30 cUlikA 31 aura cuDaliyA 32, ye vandana ke battIsa doSa haiM // 12 // vandana meM do praveza, yathAjAta, do namana, dvAdazAvarta, eka niSkramaNa, trigupta aura catuzzira namana ye 25 // 13 / aba samyak avanatAGga ho (zarIra namAkara) donoM hAthoM meM mukhavastrikA aura rajoharaNa dhAraNa kara kAyotsarga meM vintita aticAroM ko yathAkrama guru ke sAmane prakaTa kare // 14 / / .. bAda meM baiThakara sAmAyika Adi pratikramaNa sUtra par3hakara .."abbhuDiyomi0" ityAdi par3hatA huA bhAva aura dravya. se vidhipUrvaka . khar3A hokara // 15 // . phira vandanaka dekara pAMca sAdhuoM meM se tInoM ko khamAve aura kRtikarma karake "Ayariya uvajjhAe" ityAdi zraddhAvAna hokara tIna '. gAthAe~ par3he, yahA~ sAmAyika aura kAyotsarga sUtra par3hakara kAyotsarga meM sthita hokara do caturvizatistava cintana kare, jisase cAritra ke aticAroM kI zuddhi ho // 16 // 17 // __vidhipUrvaka kAyotsarga pAra kara samyaktvaM zuddhi ke hetu nAmastava par3he aura sarvalokagata arahanta pratimAoM kI ArAdhanA ke liye kAyotsarga kre| kAyotsarga meM "udyotakara" kA cintana karake kAyotsarga pUrA kare // 18 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] pratikramaNa vidhi, saMgraha isa prakAra samyaktva ko zuddha karake "pukkharavaradI vaDhDhe" ityAdi zrutastava par3he aura zrutajJAna kI zuddhi ke nimitta phira 25 zvAso - cchvAsa parimita kAyotsarga kare, kAyotsarga ko vidhipUrvaka pArakara jinako sakala kuzala kriyAoM kA phala prApta huA hai aise siddhoM kA stava par3he / / 16 - 20 // zrutajJAna kI samRddhi ke hetu zrutadevI kA kAyotsarga kare, kAyotsarga meM eka namaskAra kA cintana kara zrutadevI kI stuti kahe prathavA sune // 21 // isI prakAra kSetra devI kA kAyotsarga kare aura usakI stuti bole athavA sune, Upara paca maMgala par3hakara saNDAsa pratilekhanApUrvaka baiTha jAya ||22|| pUrvokta vidhi se hI mukhavastrikA kI pratilekhanA kara guru ko vandanaka dekara "icchAmo prarasaTThi" aisA kaha kara donoM jAnuoM ke bala baiThe ||23|| guru ke eka stuti par3hane para dUsare sabhI vardhamAna' akSara aura svara se tIna stutiyA~ boleM, phira zakrastava par3hakara prAyazcitta kA kAyotsarga kare // 24 // yaha daivasika pratikramaNa kI vidhi khii| isI prakAra rAtrika pratikramaNa kI vidhi bhI samajha lenA caahie| usameM jo vizeSatA hai vaha yaha - rAtripratikramaNa meM prathama "micchAmi dukkaDaM" kahakara zakrastava par3he ||25|| khar3A hokara vidhi se kAyotsarga kare / kAyotsarga meM "logassa . ujjonagare" kA cintana kre| dUsarA darzanazuddhi ke liye kAyotsarga kare, usameM bhI 'udyotakara' kA cintana kare // 26 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 1 pratikramaNa vidhi saMgraha tIsare kAyotsarga meM yathAkrama rAtrika aticAroM kA cintana kara kAyotsarga pAre aura Upara siddhastava par3hakara saNDAsa pramArjana karake baiThe ||27|| pUrvokta vidhAna se hI mukhavastrikA kI pratilekhanA kara vandanA kara AlocanA sUtra pddh'e| phira vandanApUrvaka "abbhuTThiyomi" sUtra se kSAmaNaka kare ||28|| * isa kAyotsarga meM cintana kare ki jisa tapa ke karane se mere yogoM kI hAni na ho usa tapasyA ko svIkAra karU / SANmAsika tapa karU~ to SANmAsika tapa karane kI zakti nahIM hai, eka eka dina kama karate hue 26 dina kama chaH mAsa karU~ aisA karane kI bhI zakti nahIM hai / kyA, paJca mAsa karU~ ? yaha karane kI bhI zakti nahIM hai / isI prakAra 4 mAsa 3 mAsa 2 mAsa aura 1 mAsa karane kI bhI zakti nahIM hai // 26-30 / eka mAsa meM se bhI eka eka dina kama karate hue 13 dina kama karane kA cintana kare / usake bAda 34 bhakta 32 bhakta yAvata caturtha bhakta tapa karane kA cintana kara upavAsa karane kI zakti bhI na ho to Ayambila Adi kA cintana karatA huA pauruSI athavA namaskAra sahita tapa taka nIcA utare ||31|| apane liye jo tapa zakya ho usako hRdaya meM dhAraNa karake kAyotsarga pAre aura baiThakara mukhavastrikA kI pratilekhanA kare / vandanaka dekara niSkapaTa bhAva vAlA hokara kAyotsarga meM cintita tapa kA vidhipUrvaka pratyAkhyAna kare ||32|| phira " icchAmo agusaTThi" yaha bola kara baiThake dhImeM zabda se zakrastavAdi paDhe aura caitya vandana kare // 33 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] pratikramaNa vidhi saMgraha aba pAkSika pratikramaNa kI vidhi kahate haiM pAkSika pratikramaNa caturdazI ke dina-kiyA jAtA hai| usameM pratikramaNa sUtra paryanta prathama devasika karake phira samyag rUpase Age likhe kramase kare // 34 // mukha vastrikA ko pratilekhanA kara vandana de, phira "sambuddhA' kSAmaNaka kare, pAkSika AlocanA kare, vandana dekara pratyeka kSAmaNaka kare / pratyeka kSAmaNaka ke bAda phira vandanA, phira pAkSika sUtra paDhe // 35 // phira pratikramaNa sUtra paDhakara khar3A hokara kAyotsarga kre| kAyotsarga pUrA kara mukhavastrikA pratilekhana pUrvaka vandanaka de tathA paryanta kSAmaNA kare / tathA cArathobha vandana kare / / 36 // . . _ isake bAda pUrvokta vidhike anusAra hI zeSa daivasika pratikramaNa vidhi kare, vandanAdi dekara bhavana devI kA kAyotsarga kare aura ajita zAMtistava paDhe-yaha bheda hai / / 37 // isI prakAra cAturmAsika aura sAMgtsarika pratikramaNa kI vidhiyAM yathAkrama samajhanA caahiye| evaM pAkSika, cAturmAsika, vArSika pratikramaNoM meM nAma mAtra kI bhinnatA hai / / 3 / / pAkSikAdi meM kramazaH bAraha, bIsa, namaskAra maMgala sahita cAlIsa 'logassa' kA kAyotsarga hotA hai| 'saMbuddhA' kSAmaNaka 3, 5 tathA 7 sAdhuoM ko kiyA jAtA hai // 37 // isa prakAra alpamati jina vallabhagaNine jo yAda thA vaha likhA sUtra viruddha, athavA AcaraNA viruddha likhA ho usakA mithyA-. duSkRta detA hUM // 40 // (paDikkamaNasAmAcArI kA bhASAMtara) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [103 pratikramaNa vidhi saMgraha zrIhariprabhasUriracita yati dinakRtya kI pratikramaNa vidhi "arddha nimagne bimbe, bhAnoH sUtra bhaNanti gItArthAH / itivacanaprAmANyAvasikAvazyake kAlaH // 42 // athavApyetanniAghAte, munayastathA prakurvIran / Avazyake kRtesati, yathA pradRzyeta tArikAtritayam // 43 / / dharmakathAdivyagre, gurau tu munayaH sthitA yathAsthAnam / sUtrArthasmaraNaparA-zcApRcchaya guruM pratIkSante // 44 // AvazyakaM vidadhate, puurvmukhaaste'thvottraabhimukhaaH| zrIvatsAkArasthApanAM samAzritya tiSThantaH // 45 / / prAcAryA iha purato dvaupazcAttadanu trayastasmAt / dvau tatpazcAdeko, racaneyaM navakagaNamAnAt // 46 // (hariprabhakRta yatidinakRtye patra. 8-8) bhAvArtha--sUrya maNDala prAdhA asta huA ho usa samaya gItArtha "karemi bhante" ityAdi pratikramaNasUtra paDhate haiN| ukta vacana kI pramANikatA se devasika pratikramaNa kA samaya bhI yahI samajhanA cAhiye / ' parantu yaha pratikramaNa samaya nirvyAghAta pratikramaNa kA samajhanA caahie| isa samaya meM muni nirvyAghAta pratikramaNa karate haiM aura isa ke samApta hone para AkAza meM do tIna tAre dIkhane lageM taba isa kI samApti kA samaya hotA hai dharma kathAdi karane meM guru vyagna ho usa samaya zeSa sAdhu pratikramaNa kI maNDalI meM apane apane sthAnoM para guru ko AjJA lekara baiTha jAte haiM aura sUtra arthakA smaraNa karate hue guru kI pratIkSA karate haiN| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] pratikramaNa vidhi saMgraha Avazyaka kriyA pUrva tarapha athavA uttara tarapha mukha karake karate haiM / pratikramaNa kI maNDalI zrIvatsa ke AkAra kI banAkara baiThate haiM / isa maNDalI meM prAcArya sabake Age unake pIche do sAdhu, unake bAda 3 sAdhu, unake bAda do aura unake pIche phira eka yaha krama nava sakhyaka sAdhunoM kI pratikramaNa maNDalI kA hai // 42-46 / / .. KORBA jinaprabhasUrIya vidhimArgaprapA kI pratikramaNa vidhi devasika pratikramaNa vidhiH-- ___ zrAvaka guru ke sAtha athavA akelA 'jAvaMtiM cehayAi' ye gAthAe~ aura praNidhAna pAThavarjita caityavandana karake cAra kSamAzramaNoM se prAcAryAdi kA vaMdana kara jamIna tala para mastaka lagAkara "savvassavi devasiya" ityAdi pATha se sarvAticAroM kA mithyA duSkRta kare, uThakara "karemi bhaMte" pATha par3hakara "icchAmi ThAmi kAussaggaM" ityAdi sUtra par3he, donoM bhujAe~ lambIkara kuhaniyoM se paridhAna ko dhAraNa kara nAbhi ke nIce aura jAnuoM ke Upara cAra aMgula colapaTTaka rakhakara 'saMyatikapitthAdi' doSarahita kAyotsarga kara yathAkrama dinakRta aticAroM ko hRdaya meM yAdakara namaskAra se kAyotsarga pAre, caturvizatistava kahakara saMdaMzaka pramArjana kara baiThake vistRta bAhu yuga se zarIra ko na chUtA huA muhapattI aura zarIra kI 25-25 pratilekhanAe~ kare / zrAvikA pRSTha, sira, hRdaya, sivAya 15 aMgoM kI pratilekhanAyeM kreN| mukhavastrikA pratilekhanAnantara khar3A ho battIsa doSarahita, paccIsa Avazyaka vizuddha kRtikarma (vaMdana) karake avana Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [105 pratikramaNa vidhi saMgraha tAMga hokara donoM hAthoM meM vidhipUrvaka rajoharaNa mukhavastrikA pakar3akara devasika aticAroM ko guru ke Age prakaTa karane ke liye AlocanA pATha par3he / bAda meM muhapattiH se kaTAsana athavA pAda proMchana kI pratilekhanA kara bAyA~ paga nIce aura dAhinA jAnu U~cAkara donoM hAthoM se mukhavastrikA pakar3a kara pratikramaNa sUtra par3he / sUtra kI samApti meM do vaMdanaka dekara dravya bhAva se khar3A hokara "abbhuTThiyomi Adi pATha se maMDalI meM 5 sAdhu hoM to tIna ko kSamAnA, pratikrAmaka sAdhu sAmAnya hoM to sthApanAcArya ko khamAne ke bAda 3 sAdhUoM ko "abbhU TThiyo" khamAnA cAhiye / phira kRtikarma karake khaDA ho sira para hAtha jor3a karake "Ayariya uvajjhAe" ityAdi tIna gAthAe~ par3ha / sAmAyika sUtra aura kAyotsarga daMDaka par3hakara cAritrAcAra kI vizuddhi ke lie do caturviMzatistava kA kAyotsarga kare / guru ke kAyotsarga . pArane para kAyotsarga pAre, samyaktva zuddhayartha udyotakara par3hakara * savvaloe arihata" caityArAdhanArtha kAyotsarga kare, udyotakara kA cintana kare / pArakara zru tazuddhayartha "pukkharavaradIvaDhDhe' par3he, phira udyotakara 1 kA kAyotsarga kara, pArakara siddhastava par3ha ke zrutadevatA kA 1 namaskAra kA kAyotsarga kara usakI stuti bole, athavA sune / isI prakAra kSetra devatA kA kAyotsarga kara 1 namaskAra kA cintana kare / pAra kara stuti kahe vA sune aura namaskAra maMgala par3hakara saMdaMzaka pramArjana pUrvaka baiThakara prathama kI taraha muhapatti prati lekhanAkara vaMdanaka de "icchAmo aNusaTuiM" yaha bolakara donoM jAnuaoM ke bala baiThakara vardhamAna akSAra svara se tIna stutiyAM par3hakara zakrastava tathA stotra par3hake prAcAryAdi ko vandana kare / prAyazcittavizodhanAtha kAyotsarga karake udyotakara 4 kA ciMtana kreN| (iti devasika pratikramaNa vidhi, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] pratikramaNa vidhi saMgraha pAtika pratikramaNa vidhi-- pAkSika pratikramaNa caturdazI ko karanA cAhiye / usameM "abbhuTThiyomi pArAhANAye" ityAdi sUtra paryanta daivasika pratikramaNa karake phira do kSamAzramaNoM se pAkSika muhapatti kI pratilekhanA kare / pAkSika nAma se vandanaka dekara saMbuddhakSAmaNA karake khar3A hokara . pAkSikAlocanA sUtra se "savvassavipakkhiya" paryaMta par3hake vandanaka dekara kahe "devasinaM AloiyaM paDikkataM patteyakhAmaNeNaM abbhuTThiyohaM ' anbhintarapakkhiyaM khAmemi" yaha kahakara yathArAtnika krama se sAdhu / aura zrAvaka khamAveM / micchAmi dukkaDaM dekara sukha tapa pUche / sukha pAkSika sAdhuoM ko hI pUche zrAvakoM ko nhiiN| bAda maMDalI meM yathA sthAna khar3e hokara vaMdana dekara kahe "devasidhe AloiyaM paDikkataM pakkhiyaM paDikkamAveha" taba guru kahe sammapaDikkamaha yaha kahane para ziSya "iccha" kaha kara sAmAyikasUtra aura kAyotsarga sUtra par3hakara kSamA zramaNa dekara pakkhiyasuttaM saMdisAvemi, dUsarA kSamA zramaNa dekara "pakkhiyasuttaM kaDhDhemi" / isa prakAra Adeza pUrvaka tIna namaskAra par3hakara pAkSika pratikramaNa sUtra par3he, anya sunane vAle kAyotsarga meM suneM, sUtra ke bAda tassUttarI karaNeNaM" ityAdi par3hakara kAyotsarga meM khar3e rhe| sUtra kI samApti meM khar3A par3hane vAlA tIna namaskAra par3hake baiThe aura namaskAra sAmAyika sUtra tIna bAra par3hakara "icchAmi paDikkamiu jo me pakkhino aiyAro kao" ityAdi sUtra bolakara upaviSTa pratikramaNa sUtra par3he, sUtra ke upAntyameM abbhuDhiomi ArAhaNAe ityAdi pATha bola kara kSamAzramaNa deke mUlaguNa uttaraguNa"maiyAra visohaNattha karemi kAussagaM0" yaha kahakara karemi bhante0, icchAmi ThAmi kAussaggaM ityAdi pATha paDhakara bAraha logassa kA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [107 pratikramaNa vidhi saMgraha * kAyotsarga kare, kAyotsarga pAra karake Upara udyotakara par3hake mukhavastrikA kI pratilekhanA kare aura vandanaka deke samAptikSAmaNA kara cAra stobha vandanoM se tIna tIna namaskAra kara nata mastaka hokara par3he, Age zeSa devasika pratikramaNa kare / vizeSa yaha hai ki zruta devatA kI stuti ke bAda bhavana devatA kA kAyotsarga 8 zvAsocchvAsa parimati kara usakI stuti bole yA sune, stava ke sthAna meM ajita zAMti stava pdd'e| isI prakAra cAturmAsika, sAMvatsarika pratikramaNakA nAma bole / pAkSika kAyotsarga meM jahAM 12 udyotakaroM kA cintana hotA hai vahAM cAturmAsika meM 20 kA aura sAMvatsarika meM 40 udyotakara 1 namaskAra kA cintana hotA hai tathA pAkSika meM 5 sAdhutroM meM se 3 ko sabuddhakSAmaNA kiyA jAtA hai| caumAsI meM 7 meM se 5 ko aura sAMvatsarika meM Adi meM se 7 ko kSamAyA jAtA hai / 2 sAdhu zeSa avazya rahane cAhiye / tathA sAMvatsarika meM bhavana devatA kA kAyotsarga nahIM kiyA jAtA, na stuti bolI jAtI hai| asvAdhyAyika kA kAyotsarga nahIM kiyA jAtA / rAtrika devasika meM 'icchAmo'Nusaddhi" par3hane ke bAda guru ke eka stuti kahane bAda mastaka para aMjali karake "namo khamA samaNANaM' yaha kahakara athavA sira para hAtha jor3akara anya sAdhu vardhamAna 3 stutiyAM bolate haiM, taba pAkSika meM gurudvArA tInoM stutiyAM bolane ke bAda zeSa sAdhu vardhamAna 3 stutiyAM bolate haiN| yaha pAkSika pratikramaNa kI vidhi hii| pratikramaNa meM prakSepoM kI paramparA AcArya jinaprabhasUrijI kahate haiM-devasika pratikramaNa meM prAya. zcitta kA kAyotsarga karane ke bAda kSudropadrava ohaDA vaNiya zata Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] pratikramaNa vidhi saMgraha parimita zvAsocchvAsa kA kAyotsarga karake do kSamAzramaNoM se svAdhyAya ke Adeza mAMgakara jAnuoM ke bala baiThakara tIna namaskAra par3hane ke bAda vighna ke apahArArtha zrIpArzvanAtha ko namaskAra, zakrastava aura "jAvaMti ceiyAI" yaha gAthA par3hakara kSamAzramaNapUrvaka " jAvaMta hs vAhU" yaha gAthA aura pArzvanAtha kA stava yogamudrA se aura praNidhAna kI do gAthAyeM "muktAzukti mudrA se" par3hake kSamAzramaNapUrvaka sira navA~kara "sirithaMbhaNayapuradviyapAsa sAmiNo ityAdi do gAthAyeM par3hakara "vaMdaraNa vattiyAe" ityAdi pATha bole aura 4 logassa kA kAyotsarga kara caturviMzatistava par3he / yaha pratikramaNa vidhi zeSa pUrva puruSa paraMparAgata hai / "prAyaraNA vihu AraNA" isa vacana se kartavya hI hai / jaise stuti trika paThanAnaMtara zakrastava, stotra, prAyazcitta kA kAyotsarga karate haiN| pUrvakAla meM guru dvArA eka stuti bolane para sarva sAdhuoM ke vardhamAna stutitraya paThanaparyaMta pratikramaNa thA / isIlie stutitraya pATha ke bAda meM chindana (DoM) kA doSa nahIM mAnA jAtA / zrI jinaprabhusUrijI grADa ke artha meM "chindana" zabda likhate haiM aura isake ekArthaka nAma - "chindana, antaraNi, Agali" batAte haiM / chindana para vivecana karate hue AcArya kahate haiM- chindana do prakAra kA hotA hai - AtmakRta aura parakRta | apane zArIrika aMga Adi kA bIca meM calanA "AtmakRta chindana" hai aura mArjArI Adi anya prANI kA bIca meM hokara nikalanA use "parakRta chiMdana" kahate haiM / " pAkSika pratikramaNa meM pratyeka kSAmaraNaka karane vAloM ko pRthaku Alocaka ko chor3a kisI kA "chindana doSa nahIM hotA" / isI kAraNa se to Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [106 pratikramaNa vidhi saMgraha hamArI sAmAcArI meM pratyeka kSAmaNA ke bAda muhapattI paDilehI nahIM jAtI / yadi kabhI mArjArI chindana kara de to| "jAsA karaDI kabbarI, aMkhihiM kakkaDi yAri / maMDali mAMhi saMcarIya, haya-paDihaya majjAri 6 / " . .. uparyukta gAthA kA cauthA pada 'tIna bAra' par3hakara kSudropadrava apadrAvaNArtha kAyotsarga karanA aura zAMtinAtha ke namaskAra kI udghoSaNA krnaa| kAraNa vizeSa se judA pratikramaNa athavA pAlocanA karane vAle sAdhu pratikramaNa ke bAda turaMta guruvaMdana karake pAlocanA kSAmaNaka pratyAkhyAna kara leN| pratikramaNa pUrvAbhimukha athavA uttarAbhimukha hokara karanA caahiye| ___pratikrAmaka zramaNoM kI maMDalI zrIvacchAkAra honI caahie| zrIvaccha maNDalI kA AkAra nimnalikhita gAthA meM batAyA hai| . "mAyariyA iha purao, do pacchA tinni tayaNa do ttto| - tehiM pi puNo ikko, navagaNamANA imA rayaNA // 1 // . artha--maMDalI meM "AcArya sabake Age, prAcArya ke pIche do . sAdhu, do ke pIche tIna, tIna ke poche phira do aura do ke pIche eka" isa prakAra kI pratikramaNa maNDalI sAdhuoM ke samudAya kI hotI hai| * sthApanA isa prakAra hai Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa vidhi saMgraha rAtrika pratikamaNa vidhi-- ___ devasi. nAtakramaNa rAtri ke pahale prahara taka karanA sUjhatA hai, rAtrika pratikramaNa Avazyaka cUNika abhiprAya se divasa ke prathama prahara taka aura vyavahAra ke abhiprAya se purimArdha taka ho sakatA hai / "jo vaTTamANa mAso, tassa ya mAsassa hoI jo tiyo| tannAmayanakkhatta, sIsatthe gosa paDikamaNaM / / 1 / / "...' artha-jo mAsa calatA ho usase tIsare mAsa ke nAma kA nakSatra , mastaka para Aye taba rAtrika pratikramaNa hotA hai| jaise vartamAna mAsa zrAvaNa hai to Azvina mAsa usakA tIsarA huA, Azvina kA nAma nakSatra azvinI hai, vaha madhyAkAza meM Aye taba samajhanA ki rAtrika pratikramaNa kA samaya ho gyaa| - rAtrika pratikramaNa meM AcAryAdi 4 ko vAMdakara bhUmi talapara zira rakhake "savvassavi rAiya" ityAdi pATha bolakara zakrastava par3he aura khar3A hokara sAmAyika, kAyotsarga sUtra par3ha kAyotsarga kare udyotakara kA cintana kara pAra Upara udyotakara par3hakara dUsarA kAyotsarga kare, dUsare meM bhI udyotakara kA cintana kara zrutastava par3hakara tIsarA kAyotsarga kara yathAkrama rAtrika aticAroM ko yAda kare, siddhastava par3ha ke saMDAzaka pramArjana kara baiThake muhapatti kI pratilekhanA kare, vandanaka de aura pUrvavat pAlocanA sUtrapaThana vandanaka, kSAmaNaka, vandanaka, gAthAtrika paThana, kAyotsarga sUtroccAraNAdi karake pANmAsika tapa cintana kA kAyotsarga kare usameM vicAre"zrIvardhamAna jinake tIrtha meM pANmAsika tapa vartamAna hai, para maiM ise kara nahIM sakatA-isI prakAra eka eka dina kama karatA huSA unatIsa dina kama kara unatIsa dina kama chaH mAsa bhI nahIM kara Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [111 pratikramaNa vidhi saMgraha sakatA, aise pAMca, cAra, tIna, do, eka mAsa bhI nahIM kara sakatA, yAvat teraha dina kama mAsa, cotIsa bhakta battIsa bhakta Adi do do bhakta kama karatA huA yAvat caturtha bhakta AyaMbila, nirvikRtika ekAzanAdi se utaratA huA pauruSI, namaskAra sahita paryanta meM se jo tapa kara sakatA ho vaha mana meM nizcita kara kAyotsarga paare| udyotakara par3hakara mukhavastrikA pratilekhanApUrvaka vaMdanaka dekara kAyotsarga meM ciMtita tapakA guru-mukha se athavA svayaM pratyAkhyAna kare, bAda meM "icchAmo'NusaTuiM" kahatA huA jAnuSoM ke bala baiThakara tona vardhamAna stutiyA~ par3hakara maMda svara se zakrastava par3he / khar3A hokara "arihaMta ceiyANaM" ityAdi pAThapUrvaka cAra stutiyoM se caityavandana kre| "jAvaMti ceiyAI" ityAdi do gAthAyeM, stava aura praNidhAna gAthAeM ma par3he" bAda AcAryAdi ko vaMdana kare, samaya hone para pratilekhanAdi kare / iti rAtrika pratikramaNa vidhi / (pratikramaraNa sAmAcArI samAptA) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- Page #120 -------------------------------------------------------------------------- _