Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ GJORNBJ18ensieancan prAcIna tIrtha zrI kAparar3AjIkA sacitra itihAsa. SaamiSOISODraare SEDIC9888090016 JBOA JBANES ISSISears BISGSapage -jJAnasundara SHEARDASRAJGEEDS
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena aitihAsika jJAna saroja naM. 5 OBSEEKBEGEEF 'zrI ratnapremasUrIzvara pAdapadmebhyo namaH prAcIna tIrtha kAparar3AjI kA itihAsa / / lekhaka, Draa5aasari SSSE muni zrI jJAnasundarajI mahArAja prakAzaka, jaina aitihAsika jJAnabhaMDAra, jodhapura-rAjapUtAnA. prathamAvRtti 1000 osavAla saM. 2388 vIra saM. 2458 vikrama saM. 1988 mUlya paThana-pAThana aura sadupayoga. Ma=== Ea===
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabandhakartA zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA phalodhI ( mAravAda ) dravya sahAyaka: 51) zrI bAlAprAma ke paMcoM kI ora se 101) svargastha zrImAn hIrAcaMdajI gehalaDA ( madrAsa bAlA ) kI dharmapatnI zrImatI kevalakuMvarI kI ora se - pustaka milanekA pattA ema. zrIpAla eNDa kampanI jodhapura (rAjapUtAnA ).
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jAti mahodaya ke lekhaka zrI madupakeza gacchIya muni zrI jJAnasundarajI mahArAja janma vi. saM. 1930 vijaya dazamI. sthAnakavAsI dIkSA vi. saM. 1963. jaina dIkSA vi. saM. 1972 (ozIyo.) Lakshmi Art Bombay, 8.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ORGAON bhUmikA Sorateorease ravAr3a kI bhUmi vIra prasUtA hone ke kAraNa dUra dUra prasiddha hai / isakI vIra gAthAoM kA itihAsa meM UMcA sthAna hai| isameM aise aise zUravIra, dhIra, dAnI, : mAnI aura atizaya udAra vyakti hue ki jinakI deza sevA dekha kara saMsAra cakita hojAtA hai| isakA mukhya aura mUla kAraNa yahI hai ki apane deza ke liye una logoMne hathelI para jAna lekara uttama uttama kArya kara dikhAe jinake varNanoM se itihAsa bhare par3e haiN| marudharavAsiyoM kI vIratA aura sAtha hI sAtha paropakAritA itanI ucca darje kI thI ki jisakI barAbarI zAyada hI saMsAra kI aura jAti kara sakatI ho / utsAhI yoddhA nirbaloM kI sahAyatArtha balidAna hone ko sarvadA kaTibaddha rahate the| Aja se 2,500 varSa pahale kA itihAsa batalA rahA hai ki isa marubhUmi meM jala kI itanI kamI nahIM thii| 'hAkaDA' nAmaka jhIla kA mIThAjala cAroM ora phailA huA thaa| pAnI kI bahutAyata se cAroM ora prajA meM hara prakAra kI cahala pahala dikhAI detI thii| jisa jagaha Aja jesalamera aura bIkAnera basA huA hai vahA~ samudra thaa| isakA pramANa yaha hai ki bhAja bhI vahA~ ke khoda kAma meM bhImakAya macchoM ke kalevara nikalate
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparaDA tIrtha / haiN| tathA kaI prAcIna kavitAoM meM isa samudra kA varNana hai, yathA lAkhA jaisA lakha gayA-oThA sarIkhA atttt| hema haDAu na AvasI-phirane iNa ja vaha / arthAt hema nAmakA banajArA kahatA hai ki marubhUmi meM mAla kI itanI jyAdA paidAvArI hotI thI ki banajAre loga lAkhoM bAladoM dvArA mAla le jAyA aura lAyA karate the; parantu 'hAkaDA' nAmaka samudra ke kAraNa unako bAlada lAne aura nejAne meM jyAdA kaSTa hotA thA / usane isa takalIpha ko dUra karane ke liye mArga meM AnevAle samudra ko miTTI se bhara kara . jala kI jagaha thala banA liyA thaa| / dUsarA pramANa yaha hai ki bhAja yatra tatra gur3a nikAlane kI carkhiyoM dikhatI haiM ve batalAtI hai ki yahA~ pAnI kI pracuratA honI caahiye| kyoMki itanA bar3A gur3a kA kArobAra binA jyAdA pAnI ke kaise cala sakA hogaa| tIsarA kAraNa yaha hai ki samudra ke kinAre osa ( usa ) kI jagaha jamIna para jo nagara basAyA thA usakA nAma uesapura rakhA gayA thaa| saMskRta ke lekhakoMne use upakezapura kahA jo apabhraMza hokara Aja bhoziyA~ kahA jAtA hai| ina pramANoM se siddha hotA hai ki proziyA~ ke pAsa hI samudra maujUda thA aura aneka bahu mUlya padArthoM kI upaja ke kAraNa yaha prAnta harA bharA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA. gulajAra thA / samudra ke dUra cale jAne se tale kI reta raha gaI jo registAna kI beraha ho gii| jisako bhAja thalI kahate haiN| . aitihAsika anusaMdhAna se mAlUma humA hai ki pUrva jamAne meM yahA~ pa~vAroM kA rAjya thA / prasiddha bhI hai-" pRthvI taNA pavAra, pRthvI pa~vAroM taNI" | jisa prakAra yaha prAnta dhanadhAnya va jana samudAya se bar3hA car3hA paripUrNa thA usI taraha sadupadeza ke abhAva ke kAraNa dharma se patita bhI thA / kyoMki vAmamArgiyoM kA yahA~ bar3A jora zora thA / rAjA aura prajA saba ke saba devI ke upAsaka mAMsabhakSaka aura piyakaDa bana gaye the / vyabhicAra kA bhI bar3A pracAra ho gayA thaa| rasanA lolupI svArthI maThadhAriyoMne durAcAra aizaArAma aura harAma ke kAma karane ke liye kammara kasa utArU ho gaye the hiMsA ke kile ko itanA dRDha banA liyA thA ki kisI kA itanA sAhasa nahIM thA ki cUM taka bhI kahe yA sara utthaave| Aja se lagabhaga 2388 varSa pahale bhagavAn pArzvanAtha ke chaDhe paTTadhara prAcArya zrI ratnaprabhasUri apanI ziSya maMDalI sahita anekAneka kaThinAiyoM ko sahana karate hue tathA vividha upasagoM aura parisahoM ko baradAsta karate hue isa marabhUmi ke kendra nagara upakezapura meM padhAre / kyoMki DAla pattoM kI apekSA mUla kA hI sudhAra karanA zreyaskara hai / ApazrIne apanI kaThina tapazcaryA va Atmabala ke prabhAva va parAkrama se usa nagarI ke andara ke 384000 gharoM ke nivAsiyoM ko jaina dharma kI zikSA dikSA de 1 usa samaya upakezapurameM pAMca lAkha gharoM kI vastI thI.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / jainI banAyA / vahA~ ke logoM ke AtmataMtu varNa, jAti aura upajAti ke U~ca aura nIca ke bhedabhAva tathA mithyA rUDhiyoM ke kAraNa chinna bhinna va jarjara bana cuke the, unako saMjIvaka samyakdRSTi banA kara * mahAjana saMgha ' nAmaka saMsthA meM ekatra kara bujhate hue dIpaka ko phira se tez2a kiyA jisase vikhare hue logoM kA joradAra saMgaThana ho gyaa| saba loga ahiMsA ke maMDe ke nIce Akara sAmyavAdI hue / sUrIzvarane unake AtmakalyANa ke hetu zAsanAdhIza carama tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI ke mandira kI pratiSToM karavAI / vaha mandira aba taka maujUda hai / AcArya ratnaprabhasUri tathA unakI digvijayI ziSyamaMDalIne mAravAr3a prAnta ke kone kone meM ghUma kara mithyAtva, durAcAra aura kurUDhiyoM ko samUlanaSTa kara sAmyavAda, zAMti, saMgaThana aura sadAcAra kA sAmrAjya sthApita kiyA / sUrijI kA yaha prayAsa asIma upayogI huaa| kyoM na ho ? jina logoMne paropakAra ke liye jIvana balidAna karanA hI apanA uddezya banA liyA ho unake liye yaha kArya karanA sarvathA zakya aura saMbhava thaa| ... mahAjana saMgha kI nIMva udAratA para thI ataH saMgha kI khUba abhivRddhi huI / vikrama kI cauthI aura pAMcamI zatAbdI taka to saMgha kA kSetra prAyaH mAravAr3a meM hI rahA parantu bAda meM jaba mahAjana loga vyApArArtha deza dezAntaroM meM Ane jAne lage taba se anya prAntoM meM bhI apanI dukAneM jamAne lage dUsarA yaha bhI 1 isa pratiSThA kA samaya vIra nirvANa ke pazcAt 70 varSa kA thA.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10703300= 13--00 O 100=69==000= zrI kezarIyAnAtha bhagavAn M nagara leve Apa virAjo, mahimA aparaMpAra / jJAna 'guNa' jina caraNa meM, bhavodadhi pAra utAra // 06-909E AnaMda prI. presa-bhAvanagara. ===
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumisskaa. kAraNa huA ki bhInamAla ke rAjA toramaNa, jisane jainAcArya harigupta ke upadeza se bhInamAla meM bhagavAna RSabhadevajI kA mandira banAyA thA, ke uttarAdhikArI ' maharagula' ne mahAjana saMgha para julma karanA zuru kiyA / taba vivaza hokara kitane hI mahAjana logoM ko mAravAr3a prAnta chor3a kara lATa, gujarAta Adi prAntoM meM jA kara basanA par3A / usI samaya se mAravAr3a ke mahAjana bhinna minna prAntoM meM jAkara apanA nivAsasthAna vahIM banAne lge| mahAjanoM ke sAtha sAtha kisAna aura anya majadUra bhI mAravAr3a chor3akara anya prAntoM meM jAne laga gye| yahI kAraNa hai ki mAravAr3a kA zilpa-udyoga aura kRSikArya ghaTane laga gayA jo ghaTate ghaTate bAja nahIM ke barAbara ho gayA hai| prasaMgopAta mAravAr3a meM jaina dharma kA pracAra aura mahAjana saMgha kI sthApanA tathA anya prAntoM meM mahAjana logoM ke jAnekA saMkSipta hAla Upara dikhAyA gayA hai| mAravAr3a hI jaina jAtiyoM kI utpatti kA mUla sthAna hai yaha aba nisaMdehapUrvaka siddha ho cukA hai| jaina bhavikoMne apane Atmahita sAdhana ke lAbhArtha dharma ke stambha rUpa kaI sthAnoM para lAkhoM aura kroDoM rupayoM kA dravya kharca kara jina mandira banavAe jo isa gaye bIte jamAne meM jaina dharma kI jAhojalAlI kI sAkSI de rahe haiN| asaMgata na hogA yadi isa sthAna para jinamandiroM va tIrthoM kI eka tAlikA pAThakoM ke sUcanArtha yahA~ darja kara dI jAya / AzA hai pAThaka samaya samaya para ina tIrthoM kI yAtrA kara apane jIvana ko sukhI aura dhArmika bnaaveNge|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / mAravAr3ake tIrtha. 1 upakezapura paTTana-jise Aja moziyA~ nagarI kahate haiM / yahA~ zrI mahAvIra prabhu kA prAcIna tIrtha hai| AcArya ratnaprabha sUri ke karakamaloM se isakI pratiSTA huI / pratiSTA hue Aja 2388 varSa hue haiN| prativarSa phAlguna zuklA 3 ko yahA~ pATa utsava kA melA bharatA hai / yahA~ pichale 15 varSoM se eka vidyAlaya borDiMga sahita acchI taraha se cala rahA hai| 2 koraNTapura paTTana-jise Aja koraTA kahate haiM / yahA~ zrI mahAvIra svAmI kA prAcIna tIrtha hai / AcArya zrI ratnaprabha sUri ke karakamaloM se upakezapura paTTana tathA koraMTapura paTTana meM eka sAtha hI pratiSTA huI thii| prativarSa kArtika zuklA 15 ko melA bharatA hai| - 3 mANDavyapura-jisako Aja maMDovara yA maMDora kahate haiM / yahA~ kile meM eka prAcIna mandira TUTI phUTI dazA meM isa samaya maujUda hai / yaha bhI karIba 2100 varSa kA purAnA hai| 4 tiMvarI--yahA~ bhI eka prAcIna mandira hai jo jamIna se nikalA huA hai / anumAna hotA hai ki yaha bhI oziyAM ke mandira ke sAtha banA huA hai| 5 nAgapura-ise lagabhaga 2000 varSa pahale nAgavAMzayoMne basAyA thA / yaha aba nAgaura ke nAma se mazahUra hai / upakezagaccha cAritra se patA milatA hai ki AcArya devaguptasUrine
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ D.GMALL rAjA aura pradhAnane saMkhyAtIta kuTuMbiyoM ke sAtha sUrijIke vAsakSapaise jaina dharma aMgIkAra kIyA, aura mahAjana baMki sthApanA huI, vadanArtha Ae hue dekheM vidyAdharoMne puSpa vRSTi ko| )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA. nAgapura ke nivAsI nArAyaNa seTha ko pratibodha de jainI banAyA thA jisane nAgora ke kile meM jina mandira banAyA thA / nagara meM eka bar3A mandira ke nAmase vikhyAta mandira hai| yaha mandira coraDiyA ke khAnadAnI vIra #zAzAhane banAyA thaa| sarva dhAtumaya vizAla aura manohara mUrti bahuta hI prAcIna hai| 6 lodrava paTTana-yahA~ ciMtAmaNi pArzvanAtha kA ati purAnA mandira tIrtha svarUpa hai / prAcIna kAla meM yahA~ brAhmaNoM kA khUba jora thA / upakezagacchIya jambunAgamunine unase zAstrArtha meM vijaya prApta kara yahA~ kaI jaina mandira banAkara jaina dharma kA maMDA phaharAyA thA / lodravA ke pAsa hI vi. saM. 1212 meM jesalamera nAmaka nagara basAyA gayA thaa| yahA~ para killA ke aMdara ( mandira haiM / aneka yAtrI saMgha sahita isa tIrtha kI yAtrArtha Ate haiN| phalodhI aura bADamera se yAtriyoM ko moTara mila sakatI hai / 7 jAbalIpura-(jAlora)-yaha prAcIna nagara bhI itihAsa-prasiddha hai / yahA~ kaI prAcIna mandira haiM / mahArAjA kumArapAlane suvarNagiri kile meM eka bhavya mandira banavAyA tathA usakI pratiSTA kalikAla sarvajJa hemacandra sUrise krvaaii| do mandira kilemeM aura bhI prAcIna haiN| 8 phalavRddhi-jise Aja kala mer3atA roDa-phalodhI kahate haiM / yahA~ pArzvanAtha bhagavAna kI mUrti belu retI aura gau dugdha mizrita banI hai / yaha mUrti prati camatkArI jamIna se prakaTa huI hai| vi. saM. 1181 meM AcArya dharmaghoSa sUri 500 muniyoM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / sahita phalavRddhi caturmAsa rahe the / isase anumAna hotA hai ki phalodhI nagarameM usa samaya hajAroM ghara jainiyoM ke hoNge| ukta sUrIzvarajI ke karakamaloM se garuDa jAti ke pArzva zreSTine usI varSa isa mandira kI pratiSTA karavAI / zeSa kArya nAgaura ke zrImAnoMne karavAyA / vi. saM. 1204 meM AcArya vAdI devasUri se punaH yaha mandira pratiSTita huA / prativarSa yahA~ Azvina kRSNa 10 mI kA bar3A melA bharatA hai| . 9 mer3atA-yaha bhI prAcIna nagara hai| yahA~ jainoM kI hajAroM gharoM kI bastI thI jisake smAraka bhavya aura manohara 14 mandira Aja bhI vidyamAna haiM / eka bAvana jinAlaya mandira tor3a kara musalamAnoMne apanI masajida banAlI hai / 10 nAradapurI-ise aba nADola kahate haiM / jahA~ mahA rAjA samprati kA karAyA huA zrI padmaprabhu kA mandira hai| yahA kA zrI neminAtha bhagavAn kA mandira usase bhI purAnA hai| AcArya mAnadeva mUrine yahA~ laghu zAMti kI racanA kI thI jisase zAkambharI ( zAMbhara ) ke saMgha ke upasarga ko zAMta kiyA thA / nADola ke rAva lAkhaNa ke anuja rAva duddhajI ko bhAcArya zrI yazodevasUrine pratibodha de jaina banAe / duddhajI kI saMtAna Aja bhaMDArI khAMpa ke nAma se loka prasiddha hai| .. 11 nADulAI yahA~ zatruJjaya aura giranAra nAmakI do choTI pahADiyoM haiM / bhAcArya yazodevasUri apane vidyAbala se
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA. mahovAse eka Adazvira bhagavAn kA mandira uDAkara yahA~ lAe / yahA~ bhI prati varSa eka melA bharatA hai / / 12 varakANA-yahA~ kA mandira bhI prAcIna hai| yahA~ prati varSa poSa kRSNa 10 kA bar3A bhArI melA bharatA hai / kyoMki yaha tIrtha goDavAr3a prAntakA kendra hai / yahA~ kA pArzvanAtha jaina vidyAlaya acchI tarakkI para hai / goDavAr3a prAnta meM zikSA pracArakI yaha uttama aura prathama saMsthA hai| 13 ghANerAva yahA~ se thor3I dUra para mUchAlA mahAvIrajI kA dhAma tIrtha hai / gA~va meM bhI kaI vizAla mandira haiN| yahA~ prati varSa kArtika zuklA 15 kA bar3A melA bharatA hai| 14 rANakapura-yaha tIrtha mAravAr3a kI sAdar3I se 6 mIla dUra arAvalI pahAr3iyoM kI ghATiyoM meM prAkRtika chaTAse ati zobhAyamAna hai / isa tIrtha kI vizeSa prasiddhikA kAraNa isa kI Azcarya janaka bhImakAya imArata hai| bhAratavarSa meM yaha apanI sAnI kA eka hI mandira hai| isakI banAvaTa ko dekhakara darzaka cakita raha jAte haiN| agara Apane abataka isa tIrtha ke darzana kA lAbha na uThAyA ho to maiM anurodha karU~gA ki Apa ekabAra avazya padhArakara apane mAnava jIvanako saphala kIjiye / caitra kRSNA 8 kA bar3A melA bharatA hai / isa tIrtha kI yAtrArtha dUra dUra se yAtrI Ate haiM / yaha mAravAr3a ke tIrthoM kA nAyaka kahA jAya to bhI koI atyukti na hogI / kAraNa isakA nAmahI trailoka dIpaka hai|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrya / 15 rAtAmahAvIrajI-yaha bIjApura ke pAsa eka prAcIna tIrtha hai / pahale yaha hathUDI nAmaka rAThoDoM ke adhikAra meM eka vizAla nagarI thI / pUrvAcAryoM ne una rAThoDoM ko jainI banAyA thA jinake vaMzaja Aja goDavAr3a prAnta meM hathuDiye rAThoDa jaina nAma se prasiddha haiN| 16 nAkoDA pArzvanAtha-yaha mevAnagara nAmaka ati prAcIna nagara thA jahA~ jainiyoM kI acchI AbAdI thI / isa samaya yahA~ sirpha tIna prAcIna mandira maujUda haiM / yaha bAlotarese 6 mIla kI dUrI para sthita hai / yahA~ hara sAla pauSa kRSNA 10 kA melA bharatA hai| 17 pAlI-yaha prAcIna nagara pahale vyApAra kA bar3A kendra thA / navalakhA pArzvanAthajI kA mandira bahuta prAcIna samaya kA hai / isa ke sivAya bhAkharI para aura nagara meM 6 mandira haiM / 18 sojata--yahabhI prAcIna nagara hai jahA~ kaI prAcIna mandira haiN| 19 ajamera--yaha cauhAnoMkI purAnI rAjadhAnI hai / rAja. sthAna kA kendra hai / yahA~ bhI jainoM ke tIrtha rUpa prAcIna mandira haiN| 20 jodhapura--ise vi. saM. 1915 meM rAva jodhAjIne basAyA hai / yahA~ jainiyoM ke 10 mandira haiN| 21 bIkAnera-yaha vi. saM. 1941 meM bIkAjI se
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA. basAyA gyaa| yahA~ jainiyoMke 28 mandira haiN| jinameM bhaDAsarajI kA mandira vizeSa darzanIya hai| __ 22 bIlAr3A-yaha prAcIna nagara hai, jahA~ balarAjA kI rAjadhAnI thI / yahA~ jainiyoM ke 5 mandira haiN| 23 pIpAra-yaha pIpADoM dvArA basAyA gayA thaa| yahAM eka mandira prAcIna hai tathA dUsarA tAlAba ke kinAre zrI zAMtinAtha jinAlaya ati vizAla hai| 24 jetAraNa yaha bhI bar3A prAcIna nagara hai yahA~ cAra mandira haiN| tathA nagara ke bAhara kA mandira prati vizAla hai| mAzvina zuklA 15 kA melA bharatA hai / 25 phalodhI-prAcIna samaya meM yaha nagara vijayapura paTTana ke nAma se prasiddha thA / yahA~ 6 jinamandira haiN| 26 khauDa-isa choTe se grAma meM do jinAlaya haiN| zrI mAdIzvara bhagavAn kA mandira bahuta vizAla hai| 27 kekIda-yaha prAcIna sthAna hai jahA~ eka prAcIna jinAlaya hai| 28 muDArA-yaha caMDAvala se cAra mIla kI dUrI para hai| yahA~ prAcIna aura vizAla jinAlaya hai / 26 goDavADa prAnta-sevAr3I, sAMDerAva, yUyA, bAlI, sesalI, muNDArA, khuDAlA Adi aneka grAma, kasaboM aura
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / zaharoM meM prAcIna jinamandira vidyamAna haiM, jo mahArAjA samprati aura gandharva zAlIvAhana ke samaya ke bane hue haiN| . 30 sIrohI prAnta-nANA, ber3A, nAMdiyA, nAtor3A, piNDavAr3A, rohir3A, muMgerA, candrAvatI aura sIrohI nagara meM bar3e bar3e vizAla aura prAcIna jinamandira maujUda haiN| tathA bharbudagiri ( Mount Abu ) ke delavAr3A aura acalagar3ha ke tIrtha to vizvavikhyAta haiM hii| 31 sAMcora, bhInamAla aura gar3ha sIvAnA-ina meM tathA mAravAr3a ke aura prasiddha 2 nagaroM va AsapAsa ke gA~voM meM kaI prAcIna tIrtha haiM sabakA varNana to eka svataMtra graMtha meM hI zakya hai / mAravAr3a ke tIthoM kI pUrI DAirekTarI taiyAra karanA parama aura prathama jarUrI hai| . noTa-isa saMkSipta paricaya meM saba tIthoM ke nAma denA kaThina thA / avakAza milane para alaga pustaka isa viSaya kI taiyAra karane kA prayatna kiyA jAyagA / kAparar3A-yaha tIrtha ati prAcIna hai, isakA vistRta itihAsa Age ke pRSToM meM darja kiyA jAtA hai ! AzA hai pAThaka isa pustaka ko par3ha kara isa tIrtha ke mahatva ko samajheMge aura yahA~ kI yAtrA kara apUrva lAbha ke bhAgI baneMge / zubham jodhapura lekhakamani jJAnasundara 11-8-31
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina jAtimahodaya aSTrIyAke antargata haMgarI prAnta ke budApesta zaharameM eka aMgreja ke bagece meM khodakAma karate samaya prAptahuI prAcIna mahAvIra prabhukI mUrti / Lakshmi Art Bombay, 8.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pri aitihAsika dRSTi se varNita prAcIna tIrtha kAparar3A. *F*-- ya pAThaka vRnda ! Aie maiM Aja Apako eka aise darzanIya sthAna kI saira karAU~ jise dekha kara avazya ApakA citta prasanna hogA / isa punIta tIrtha ke avalokana karane se Apake hRdaya meM apUrva dhArmika bhAvanAe~ utpanna hoNgii| prArambha hI meM maiM yaha apIla karanA cAhatA hU~ ki isa TrekTa ko Apa eka bAra zurU se lekara anta taka par3ha jAiye / yadyapi isameM ApakA amUlya samaya to avazya kharca hogA parantu isa prAcIna tIrtha ke itihAsa ke jAnane se Apako asIma harSa utpanna hogA / vAstavika anubhava to isa tIrtha ko bheTane se hI prApta hogA tathApi isa pustaka ko par3hane se Apako yAtrA ke avasara para kaI gunA adhika zrAnanda prApta ho / bhAratavarSa ke vakSasthala meM sthita rAjapUtAne kI vIratA kI gAthA kahA~ nahIM gAI jAtI ? usI prasiddha prAnta ke antargata mAravAr3a hai jise marusthala athavA marubhUmi kahate haiM /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / isa vIra-bhUmi para eka eka se bar3ha kara vIra, dhIra aura dhuraMdhara nararatna hue jinhoMne aise aise cokhe aura anokhe kArya kara dikhAye ki kadAcita hI kahIM aura prAnta ke nivAsiyoMne kara dikhAyeM ho / arvAcIna aura prAcIna itihAsa isa bAta ko suvarNAgharoM meM dikhA rahe haiN| pichalI zatAndiyoM meM mAravAr3a kI sImA bahuta vistRta thii| vartamAna samaya meM mAravAr3a rAjya kA kSetraphala 35,016 vargamIla hai aura janasaMkhyA 18,41,642 hai| bhArAvalI pahAr3I kI naisargika chaTA bhI nihArane yogya hai| vaha yahI bhUmi hai jahA~ mahAjana saMgha (posavAla, pora. vAla aura zrImAla Adi jAtiyoM) kI utpatti upakeza gacchAdhipa AcArya ratnaprabhasUri dvArA huI hai| mAravAr3a prAnta ke nivAsiyoM kA rahana-sahana, khAna-pAna, prAcAra-vyavahAra, rIti-nIti, jala-vAyu tathA udAratA aura vIratA prAja paryaMta 1 mugala ( rAja) kAla meM mAravAr3a meM lagabhaga prAdhA vartamAna rAjapUtAnA prAnta sammilita thA / 2 mAravAr3a kA kSetraphala AyaralaiMDa aura skATalaiMDa se bar3A hai / 3 hindU 15,83,394 musalamAna 1,94,406 jaina 1,03,106 [zvetAmbarI 71,660 sthAna. [ DhU~DhIyA ] 20,446 terahapanthI 5,844 digambarI 4,156 ] lAmajahaba 6,577, IsAI 299 AryasamAjI 488 pArasI 62 sikkha 16. ( san 1921 meM)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmakA itihAsa / dUra dUra vikhyAta hai / purAne z2amAne meM isa kI rAjadhAnI maMDovara meM thI parantu isa samaya jodhapura meM haiM / isa nagara ko rAva jodhAjIne tA0 12 maI san 1458 ko basAyA hai| isa rAjya ke 22 vibhAga hai / pratyeka vibhAga paraganA kahA jAtA hai| una paraganoM meM bIlAr3A eka mahatvazAlI paraganA hai jisa kA kendra bIlAr3A nagara hai| yaha tIrtha isa paragane ke gauravakI vRddhi kara rahA hai| yaha tIrtha jodhapura nagara se 28 mIla kI dUrI para hai / vahA~ pahu~cane ke liye pratidina jodhapura se sIdhI moTara kAparar3A jAtI hai| yadi relve se jAnA cAheM to sTezana pIpAr3a sITI se yaha sthAna 8 mIla dUra hai aura selArI se kevala 5 mIla kI dUrI para hI sthita hai| isa samaya kAparar3A eka choTAsA grAma hai / parantu pahale yahA~ ghanI AbAdI thii| kAparar3A nagara apanI adhika bastI ke kAraNa dUra dUra prasiddha thA / dUra kI bAta nahIM, vikrama kI satrahavIM zatAbdI meM yahA~ para 500 ghara to kevala osavAloM ke hI the| saMbhava hai jahA~ jaunayoM kI itanI bar3I saMkhyA thI vahA~ kaI jinamandira aura upAzraya bhI hoNge| isakA pramANa yaha hai ki yahA~ kI bhUmi se svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAn kI mUrti prApta huI thii| isa se isa bAtakA anumAna lagAyA jA sakatA hai ki kadAcita yavanoM ke atyAcAroM aura Akra bAdI thii| dUra kI bAta kevala osavAyA satrahavIM zatAbhAsaddha thaa| daraapanI adhika
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / maNoM se rakSita rakhane ke liye ye viMca bhUmi meM suracita rakhe gaye hoM / mUrtiyoM to isa prakAra surakSita kI jA sakI hoMgI para mandira to avazya vidharmiyoM dvArA naSTa bhraSTa kara diye gaye hoMge / jo kucha bhI huA ho jina-pratimA ke prakaTa hone se yaha to sarvathA vizvasanIya hai ki yahA~ jainiyoM kI bastI z2arUra thii| yaha to kadApi sambhava nahIM hai ki jisa nagara meM jainiyoM ke 500 se adhika gharoM kI AbAdI ho vahA~ unake AtmakalyANa ke sugama sAdhanarUpa maMdira aura upAzraya na hoN| arthAt purAne jamAne meM yahA~ kaI mandira upAzraya avazya the| . prAcIna kAla meM yaha nagara acchI tarako para thA yahA~ kI prAkRtika zobhA bhI nihArane yogya thii| nagara cAroM ora se harAbharA aura gulaz2Ara dikhAI detA thA / kyoM na ho jahA~ dhanADhyoM kI basatI ho vahA~ ina bAtoM kI kyA kamI ? vyApAra meM isa nagara kA acchA hAtha thaa| isake atirikta raMgAI ke kArya ke kArabAra meM to yaha pramukha aura prasiddha thaa| namaka bhI yahAM gaharI tAdAda meM taiyAra hotA thaa| yahAM namaka eka vizeSa prakAra kA hotA thA jisa kI upAdeyatA ke kAraNa bahuta mAMga rahatI thii| yahAM kA namaka banajAroMkI bAlada dvArA bahuta dUra dUra taka pahuMcatA thaa| namaka ke atirikta kRSi kalA meM bhI yaha nagara pichar3A nahIM thaa| yahAM ke khAraciye gehU~ to vizeSatayA prasiddha the| nagara kI ghanI AbAdI ke kAraNa tIna the jo Upara batAe jA cuke haiN| parantu caturtha kAraNa bhI bar3A thaa|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika lm| vaha yaha thA ki isa nagarameM vyApAriyoM aura janatA kI suvidhA ke liye prati varSa 1 bar3A melA bharatA thA jisameM lAkhoM rupayoM kA krayavikraya aura parivartana hotA thaa| yaha melA itanA bar3A bhArI hotA thA ki isake liye eka pUrA mahInA niyukta thaa| mele ke eka mAsa pahale hI khUba taiyAriyeM kI jAtI thiiN| isa meleke kAraNa hI prati varSa yahAMkA kArabAra aura rojagAra bar3ha rahA thaa| prAcIna samaya meM isa nagara meM kitane dharma sthAna (mandira aura upAzraya) the yaha to mAlUma nahIM hai parantu isa samaya svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAna ke maMdira ke atirikta do upAzraya maujUda haiN| yatra tatra prAcIna khaMDahara mIdikhalAI de rahe haiN| jisa nagara meM jainiyoM ke saiMkaDoM ghara the vahAM mahAtmA aura yatiyoM ke Thaharane ke liye kaI pozAloM tathA upAzraya aura unake sAtha jinAlaya bhI jarUra hoNge| jaba yavanoMne dharmAdhatA ke kAraNa mandiroM para kuThArAghAta kiyA hogA taba yati mahAtmAoMne mandiroM se jina biMba lAkara avazya apane upAzrayoM meM sthApita kiye hoMge / kyoMki jainiyoMne AtmakalyANa ke liye yaha anivArya samajhA thA ki pratidina prabhu darzana karake hI zrama jala grahaNa karanA cAhiye / yaha pratijJA isa samayameM bhI calI bhA rahI hai| saiMkar3oM nahIM hajAroM jainI aise maujUda haiM jo bhojana karanA to dUra rahA binA bhagavAna ke darzana kiye muMha meM pAnI bhI nahIM DAlate / dhArmika lagana ko hRdaya meM sadA jArI rakhane ke aise sarala upAya ko ve kaba tyAga sakate hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3AjI kA vizAla mandira - JOB jodhapura nareza mahArAjA gajasiMhajI ke zAsana kAla meM bhaNDArI - kula bhUSaNa bhAnumallajI jetAraNa kI hakUmata ke hAkima niyukta the / bhaMDArIjI pakke jainI the / ye guNoM ke AgAra the / dharmajJa --nItijJa - vIra - udAra -- kAryakuzala hone ke atirikta ye dRvatI, pratijJApAlaka aura sacce svAmIbhakta bhI the / yadyapi ye itane ucca pada para adhikArI the tathApi zrabhimAna to inhe chU taka bhI na gayA thA / kUTa nItijJatA inase kosoM dUra thI / ye zAnta aura rAjya - prajA hitacintaka the / inake dvArA janatA kI nirantara bhalAI huI jisake phalasvarUpa inheM AzIrvAda prApta hotA thA / rAjya kArya meM saMlagna rahate hue bhI ye dhArmika Avazyaka kArya ke bar3e dRr3ha the / zubha kAryoM aura neka puruSoM ke mArga meM bAdhAeM AtI haiM yaha to eka kalikAla kI kaThina kasauTI mAtra hai / tadanusAra kisI cugalane darabAra ke pAsa jAkara inake viSaya meM mithyA bAteM kahIM / usa duSTa cugalakhora kI cikanI cupaDI bAtoM para mahArAjane vizvAsa kara liyaa| phira kyA thA / turanta AjJA huI ki bhaMDArI ko pakar3a kara lAo aura yahAM jaldI peza karo / AjJA dete samaya kucha bhI soca vicAra nahIM kiyA gayA / sattA ke naze meM aisI truTiye ho jAnA sambhava
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDArIjI kI parIkSA / za haiM / unake muMha se hukma nikalane kI dera thI ki yamadUtoM kA sA eka samudAya bhaMDArIjI ko pakar3a lAne ke liye cala diyA jahAM manamAnA Adhipatya kA sAmrAjya ho vahAM jo kucha na ho jAya vahI thor3A hai| una dUtoMne jetArana pahu~cakara bhaMDArIjI ko darabArI AjJA sunaaii| zatruoMne to kalpanA ke kile bAMdhe the ki bhaMDArI calane se AnAkAnI karegA to aisA kareMge vaisA kareMge parantu dhIra bhAnumalla aisI Aksamika AjJA se kaba Darane vAle the / ve turanta calane ko tatpara ho gaye / aura nirbhIkatA pUrvaka kahane lage ki mujhe isa bAta kI parama prasannatA hai ki hujUrane mujhe yAda kiyA hai / prAtaHkAla bhaMDArIjI khAne hue| dina car3hane lagA | saba ko kSudhAne A satAyA / itane hI meM sAmane kAparar3A nagara kA vizAla tAlAba dikhAI diyA jo nirmala jala se paripUrNa -hare, bhare, gulaz2Ara nagara kI zobhA ko dviguNita bar3hA rahA thA / bhaMDArIjI kI AjJA se sabane usI tAlAba kI tIra para saghana vRkSoM kI chAyA meM DerA DAlA / bhaMDArIjI ke sAtha jo loga Ae the unhoM ne snAna kara rAste ke zrama ko dUra kiyA tatpazcAt ve saba bhaMDArIjI ke pAsa Akara anurodha karane lage ki bhaMDArIjI, padhAriye bhojana kIjiye / bhaMDArIjI - " Apa saba saradAra bhojana kara lIjiye maiM isa samaya bhojana nahIM kara sakatA 1 "
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApaDA tIrtha / saradAra loga-" isakA kyA kAraNa hai ? yaha kaise . ho ki Apa to bhUkhe rahe aura hama bhojana karale " / ___ " maiM jainI huuN| maiMne jIvanabhara ke liye pratijJA lI hai ki binA bhagavAn ke darzana kiye kisI dina annajala grahaNa nahIM kruuNgaa| yaha kevala merA hI nahIM para saMsAra ke prANI mAtra kA karttavya hai ki vaha apane iSTa deva kA darzana aura upAsanA karane ke bAda hI bhojana kre| ... " bhaMDArIsA, jaba Apa daure meM padhArate haiM usa samaya jahA~ mandira nahIM hotA hai taba bhApa kyA bhojana nahIM karate?" "kadApi nhiiN| prathama to aisA koI sthAna hI nahIM ki jahA~ mahAjanoM kI bastI ho aura vahA~ mandira na ho| itane para bhI kadAcita kahIM para mandira do yA cAra mIla kI dUrI para ho to maiM vahA~ jAkara darzana kara liyA karatA hU~ aura jaba mujhe aise prAnta meM daurA karanA hotA hai ki jahA~ bhAsapAsa meM mandira hone kI saMbhAvanA nahIM ho to maiM apanI sevA sAtha meM le letA huuN| cAhe mere prANa bhale hI cale jAya para maiM apanI pratijJA ko kabhI nahIM tor3a sktaa"| " maMDArI sA-kadAcit kabhI aisA bhI saMyoga ho jAya ki jahA~ AsapAsa meM mandira bhI na ho aura Apake pAsa sevA bhI na ho to kyA Apa bhUkhe rheNge| __ "saradAro-kyA Apane nahIM sunA maiM pahale Apako
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDArIjI kI pratijJA / batA cukA hU~ ki "prANa jAya para pacana na jaahiN"| satya kI kasauTI to avasara Ane para hI hotI hai| mujhe to aisA avasara kamI kamI milatA hai parantu dhanya hai una muni aura mahAtmA puruSoM ko jo isa se bhI kaThinatara paripahoM aura upasargoM ko saharSa sahana karalete haiN| saradAro? manuSya to kyA para pazu bhI apanI pratijJA para dRr3ha rahate haiM-kaI mahApuruSoM kA bhI yahI kahanA hai" mahAvIra kA yaha pharamAnA-sata rahatA ho prANa ga~vAnA / bhaMga pratijJA lekara karanA-isase to bahatara hai mrnaa"| " raghukula rIti sadA calI AI prANa jAya puni vacana na jAI" tulasI " sata mata chor3o e naro-sata chor3e pata jAya / sata kI dAsI lakSamI-aura milegI aay"| soco kisa praNavIra ko kaSTa na sahanA pdd'aa| harizcandra ko isI hita Doma ke ghara bikanA par3A / rAmacandrajI ko isI liye 14 varSe kA banavAsa bhugatanA pdd'aa| satya rakSaNArtha pANDavoMne kauna se kaSTa na sahe ? mahA satI sItA ko bhI isI hetu dhadhakatI agni meM kUdanA pdd'aa| ityAdi aneka udAharaNa yAda kara liijiye| jisane satya chor3A samajhiye jIvana se hAtha dhoyaa|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / bhaMDArIjI ke ina Thosa vacanoM ko sunakara unake hRdayapara pUrA prabhAva par3A / jo isase pahale bhaMDArIjI ko badanIyata se dekhate the ve hI inheM pUjya dRSTi se nihArane lge| unheM yaha vizvAsa ho gayA ki ina dRr3ha pratijJa puruSa kA hargija bAla bAMkA na hogaa| bhaMDArIjI kI satya niSThA se darabAra kA kSaNika krodha kAphUra ho jaaygaa| ___" saradAro, kyA~ merI pratikSA karate ho, zIghra bhojana kara liijiye| "yaha kaba saMbhava hai ki Apa to nirAhAra raheM aura hama apane pApI peTake khaDDe ko bhreN| hama nagara meM jAte haiM aura zIghra hI mandira kI talAza kara Apake pAsa Ate haiN"| ___" maiM apane liye Apako kaSTa pahuMcAnA ucita nahIM samajhatA / maiM svayaM nagara meM calA jAtA huuN"| "Apa hamAre pUjanIya puruSa haiM / yahIM virAjiye / hama abhI lauTakara Ate haiN"| "khaira, jaisI ApakI icchaa"| itanA sunakara saradAroM kA nAyaka nagara meM gayA aura yaha patA lagA AyA ki eka yatijI ke upAzraya meM bhagavAn kI mUrti sthita hai| pIchA tAlAba para Akara usane yaha samAcAra bhaMTArIjI ko manAyA |
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDArIjI kA saMvAda | bhaMDArIjI yaha zubha samAcAra suna praphulla citta ho sara - dAroM ke nAyaka ko sAtha le turanta nagara meM pdhaare| upAzraya meM pahu~ca yatijI ko namaskAra kara parama punIta zAnta mudrAvAlI manohara bhagavat pratimA ke darzana kara dravya aura bhAva se pUjA kii| bAda meM guruvarya ko vidhipUrvaka vaMdanA kara. ravAnA hone lage / yatIne dharmalAbha dekara pUchA - " bhaMDArIjI Apa isa samaya kahA~ se padhAra rahe haiM " bhaMDArIjI - " mahArAja maiM jetAraNa se AyA hU~ kisI kAryavaza jodhapura jA rahA huuN| " yatijI - " bhaMDArIjI Apake mukha para udAsInatA kyoM dikhAI de rahI hai| kyA merA anumAna ThIka hai ? " bhaMDArIjI - " guru mahArAja - Apa logoM ko dhanya hai ki Apa asAra- dukhoM ke AgAra - saMsAra kA tyAga kara AtmakalyANa ke kArya meM svataMtratayA nirata haiN| mujha se pAmara prANI saMsAra ke duHkha rUpI kolhU meM rAtadina pila rahe haiM to bhI saceta nahIM hotA / sadaiva koI na koI ApadA lagI hI rahatI hai / vaha zubha dina kaba udaya hogA jisa dina maiM ina mithyA bhramoM se unmukta hokara mokSapathakA pathika banU~gA / yatijI - " bhaMDArIjI ! ApakA kathana akSarazaH satya evaM tathya hai / saMsAra kA to yahI gorakhadhaMdhA hai / kleza aura
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAparakhA vIrya ciMtA se saMsAra kA vAtAvaraNa nitya zrotaprota hai| saMyama lekara bhagavAn kI AjJAnusAra karttavya pathapara calanA-isake barAbara koI sukha hai hI nahIM / parantu yadi koI Atma saMyama pAlana meM asamartha ho aura gRhasthAvasthA meM hI nyAya aura nItipUrvaka kArya karatA huA jIvana bitAve to vaha bhavya puruSa apane satat udyoga meM karma-kaluSa ko z2araz2ara karatA humA bhavAntara meM mokSapada kA adhikArI ho sakatA hai-isameM koI saMdeha nahIM hai / bhaMDArIjI sukha aura duHkha ye paugalika vastue~ haiM / jo jaisA karma karatA hai use vaisA hI phala avazyameva bhugatanA par3atA hai|" maMDArIjI-"gurujI! maiMne samajha bUjhakara kisI prANI para koI atyAcAra nahIM kiyA hai| na jAne kisa bhava ke karmoM kA udaya huA hai jisake kAraNa ki Aja maiM niraparAdhI hote hue bhI bandI kI nAI jodhapura lejAyA jA rahA huuN| aparAdhI kA daMDita honA to nyAya saMgata hai parantu dharmadveSiyoM kI karatUta ke kAraNa sujJa nirdoSI para kyA junma gujara rahA hai isI bAta kI mujhe cintA hai|" yatijIne apane svarodaya ke hisAba se kahA-"maMDArIjI ghabarAne kI koI bAta nahIM hai| yaha nizcayapUrvaka dhAraNA rakhiye ki satya kI anta meM avazya vijaya hogii| merA yaha bhAMtarika sAdhuvAda hai|"
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDArIjI kI vijaya / bhaMDArIjIne guruvacana zravaNa kara kahA 'tathAstu' | taM gurumukha se mAMgalika saMdeza suna tAlAba para Akara saba ke sAtha bhojana kara ravAne ho nizcita samaya para ye jodhapura pahuMca gaye / tAtkAlIna mAravAr3Adhipati mahArAjA zrI gajasiMhajI the jinakI nyAyapriyatA itihAsa prasiddha hai / unhoMne bhaMDArIjI ke viSaya meM khAnagI pUchatAcha kI taba bhaMDArIjI ko nirdoSa pAyA / udhara bhaMDArIjI bhare darabAra meM praviSTa hue / inhoMne mujarA kiyA taba darabArane inakI prazaMsA karate hue 500) rajata mudrAoM kA puraskAra pradAna kiyA tathA vetana meM bhI vRddhi kii| sAtha hI meM inakA kucha kuraba bhI bar3hA diyA / yaha ghaTanA dekhakara duzmanoM ke aramAna mana hI mana raha gaye / ve aise pe ki kATo to khUna nahIM / aba ve mana hI mana pUrA pazcAtApa karane lage aura sAtha meM yaha bhI bhaya utpanna hubhA ki darabAra hamAre ko na mAlUma kyA daMDa deMge / bhaMDArIjI puraskAra prApta kara mana hI mana prabhupUjA kI prazaMsA karane lage / darabAra sAhabane AjJA dI ki jo dUta inheM lenekoM gaye the vehI pahuMcAyeM / bhaMDArIjI sammAna upArjana kara vApasa lautte| sAtha meM AnevAle dUta socane lage ki satyatA aura prabhudarzana kA pratyakSa pariNAma hamane Aja dekha liyA / bhaMDArIjI jodhapura se calakara sIdhe kAparar3e pahuMce vahAM pahuMca prathama unhoMne prabhu ke darzana kiye tatpazcAt gururAja ko
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrya / namaskAra kara apanI rAma kahAnI kaha sunAI / bhaMDArIjIne isakA sArA zreya guru va devakI kRpA ko hI diyA aura etadartha kRtajJatA bhI jJApana karane lge| bhaMDArAjI gad gad vANI ho kahane lage-" guruvarya ! ApakI dayA hI se mere sakala manoratha siddha hue haiN| yaha jo kucha huA hai vaha Apake zubha pAzIvAda kA hI phala hai| isase jaina zAsana kI prazaMsA aura zatruoM ke dAMta khaTTe hue haiN|" yatijIne bhaMDArIjI ke kathana ko svIkAra karate hue kahA-" bhaMDArIjI jaina dharma kalpavRkSa hai athavA kahiye kAmadhenu hai / vaha ciMtAmaNI kI taraha isa loka aura paraloka meM sukha aura zAMti kA dAtA hai / parantu cAhiye isa para aTUTa zraddhA-dRr3ha prema aura samyak samakita / isa bAta ko bhI lakSya meM rakhanA parama Avazyaka hai ki yadi zubha arthAt dhArmika kArya karate hue azubha karmodaya hoM to parama harSa manAnA cAhiye kyoMki isase liyA huA RNa karmoM ko cukAyA jAtA hai| isa samaya samyak dRSTi ke astitva jitane pUrva saMcita karmoM kA kSaya ho jAya utanA hI acchA hai kyoMki isase AtmA ke maila dUra ho rahe haiN| aisI vipattiyoM ko dhairyatA se sahana karanA hI zreyaskara hai / isa sahanazIlatA kI sarva sAmagrI Apake pAsa taiyAra hai / anukUla sAmagrI se hI karmoM kA RNa zIghra aura sahaja hI cukAyA jA sakatA hai| bhaMDArIjI! Apa sacamuca bar3e bhAgyazAlI, pratijJA pAlaka aura dRr3ha nemI haiN| ApakA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDArIjI kA prastAva / saujanya zlAghanIya hai| yadi Apake manoratha siddha hoM to isameM kyA Azcarya hai / AzA hai Apa isI prakAra dharma kAryoM kA pArAdhana karate rheNge|" bhaMDArIjIne tathAstu kaha kara pUchA-" mahArAja, mere yogya koI sevA-kArya ho to AjJA diijiye|" yatijIne isa avasarako dekhate hue kahA-" bhaMDArIjI! mere citta meM eka abhilASA kaI dinoM se thii| Aja prasaMga A gayA hai kaha denA ThIka samajhatA huuN| yadyapi yaha kAparar3A nagara itanA bar3A hai tathApi yahA~ eka bhI jinAlaya kA na honA kitanA socanIya kArya hai| sunA jAtA hai ki yahAM pahale jaina mandira to kaI the parantu atyAcArI yavanoM dvArA saba nezta nAbUda kara diye gye| yadi ApakI icchA ho to isa puNyopArjana kA Apa lAbha le sakate haiN|" gurubhakta bhaMDArIjIne apane Apako bar3A ahobhAgI samajhA ki mujhe kaisA uttama patha pradarzana karAyA gayA hai / ve prasanna cita ho kahane lage-"gurujI, yaha to eka sAdhya kArya hai, parantu yadi Apa asAdhya kArya ke liye bhI zrAjJA pradAna karate to maiM usako sAdhya banAne meM devaguru kI asIma kRpA se samartha hotaa| lIjiye mere pAsa 500) to yaha puraskAra ke Ae hue isa samaya taiyAra haiM / batAiye aura kitane cAhiyeM ?" yaha kahate hue bhaMDArIjIne 500) kI thelI yatijI ke sammukha rkhdii|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / yatijIne kahA ki itane rupaye to isa kArya ke liye abhI paryApta hai / yatijIne usa zubha velA meM thailI ke upara varddhamAna - vidyA se siddha kiyA huA Rddhi-siddhi-vRddhi-saMyukta vAsakSepa DAlA / yatijIne kahA itanA dhyAna rakhanA ki isa thailIko mata ulaTanA | bhaMDArIjIne guruvacana zirodhArya kara usa grAma meM gaye / eka makAna lekara kucha samaya taka bhaMDArIjI usI grAma meM rahe aura mandira banavAne ke liye yatijI se samaya samaya para parAmarza lete rahe ! sughar3a somapuroM ko bulAkara zubha mUhUrta meM mandira kI nIMva DAlI gaI / isake bAda bhaMDArIjIne anya somapuroM ko bulAkara unase kahA ki yahAM aisA vizAla aura adbhuta mandira banAo ki jaisA AsapAsa meM kahIM na ho / somapurAne kahA ki acchA ho yadi hama kucha dinoM ke liye dezATana kara zrAveM tAki hama dUsare kaI mandiroM ko dekha | bhaMDArIjIne AjJA dedI / kAparar3e meM usa samaya jorAjI acche zilpajJa somapure the jinako devI kA iSTa bhI thA / ye 6 mAsa taka ghUma ghUma kara aneka maMdiroM kI banAvaTa kA dhyAnapUrvaka nirIkSaNa karate rahe aura jahAM kucha kArIgarI dekhI noTa bhI karate rahe tAki nakazA taiyAra karane 1 jorAjI somapurA ke vaMzajoM meM isa samaya cANoda ke kastUrajI Adi somapure haiM jo isa samaya kAparar3AjI ke jIrNodvAra meM kAma karate haiM /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryakA pAraMbha / meM AsAnI rahe / anta meM dekhate dikhAte rANakapura pAe to inakA hRdaya praphullita huA / rANakapura kA bhImakAya vizAla prAsAda AcArya somasundara sUri ke adhyakSatA meM goDavAr3a ke catura somapuroMne pAMcave devaloka sthita nalinIgunma nAmaka vimAna ke AkAra ke AdhAra se bnaayaa| mandira kI banAvaTa dekhakara jorAjI ke mukha se sahasA yaha zabda nikale-" dhanya hai ! dhanA poravAla ko koTizaH dhanyavAda hai| mandira banAnevAle kalA kauzalajJa somapure ko bhI dhanya hai / mandira svargatulya hai|" unhoMne socA yadi mere hAtha se bhI aisI hI divya racanA bana jAya jo merA mAnava jIvana saphala ho / dhyAnapUrvaka vahAM kA nakzA lekara ve sIdhe kAparar3e cale Ae kyoM ki aba aura namUnA dekhanA vyartha thaa| jorAjIne sArA vRtAnta bhaMDArIjI ko kaha sunaayaa| taba bhaMDArIjIne kahA yadi vaisA hI mandira banAdeM to ApakI aura merI vizeSatA hI kyA ? somapurene uttara diyA ki adhikatA honA to jJAnI jAne parantu merA to aisA vicAra hai ki maiM usa maMdira se bhI eka maMjIla jyAdA banA dUM arthAt jahAM rANakapurajI ke mandira meM tIna majale hai to kAparar3e meM cAra hone cAhiye / parantu...........somapurA pUrI bAta bhI mukha se na nikAla pAyA ki bhaMDArIjIne usako AjJA dedI ki z2yAdA maiM kucha nahIM kahatA maMdira apUrva honA caahiye| tadanusAra saM. 1675 meM yaha zubha kArya prArambha huaa|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha zilpakAra vAstu-vidyA- vizArada the| unhoMne zilpazAstra ke AdhAra se va iSTabala ke prayoga se kArya maitrIpUrNa bhAvanA se zurU kiyA / mandirajI kA mukhya daravAz2A uttara ko banAyA gayA / isakI banAvaTa meM yaha caturAI dikhAI gaI ki mandirake sammukha bhUmipara khar3A huA vyakti aura vahI hAthIpara savAra huA puruSa bhI darzana kara ske| gurUkI kRpAse dravyakI to kamI thI nahIM phira kyA caahiye| akSaya thailI kA camatkAra bhI pratyakSa dikhAI de rahA thA / yaha camatkAra koI naI bAta na thA aisA to pahale bhI kaIvAra ho cukA hai ki jainAcAryoM kI kRpAdRSTise kaI bhaktoM ke manoratha saphala hue haiM / asaMgata nahIM hogA yadi yahA~ para gurUkI mahatI kRpA kI puSTI meM kucha udAharaNa pramANa ke liye diye jA~ya - ( 1 ) pArzvadatta zreSTa ko gurU kRpA se pArasa pASANa kI prApti huI thii| jisake kAraNa usane citrakoTa kA dRr3ha durga baMdhAyA aura apane iSTa kI upAsanA ke nimitta kile meM kaI darzanIya mandira bhI banavAe / (2) DIDavAne ke bhaiMsAzAha corar3iyA para gurukI aisI kRpA huI kI jahA~ kaMDoM ( chANoM ) kA Dhera lagA huA tha vahA~ sone kA Dhera ho gayA / usa sone kA gadiyANA sikkA banavAkara pracAra kiyA jisa kAraNa se usake vaMzaja avataka 4 gadahIyA ' nAma se prasiddha haiM /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukRpA kA camatkAra. (15) AcArya siddhasUrine paMjAba meM pAMca pIroM ko sAdhakara yavanoMko apUrva camatkAra dikhAyA / Aja paryanta vaha siddha pIra ke nAmase pUje jAte haiN| (16) AcArya vijayahIramarine bAdazAha akabara ko jo pratibodha diyA jisane eka varSamai cha mAsa jIvadayA pAlanA yA tIrthoM ke liye pharamAna aura AgarA kA jJAnabhaNDAra AcArya ko arpaNa kiyA vaha saba ko jJAta hai ityaadi| isa prakAra ke aura kaI udAharaNa batAe jA sakate haiM itanAhI nahIM balake jinake liye eka svataMtra graMtha bhI likhA jAsakatA hai / para yahAM to itanA batA denA hI kAphI hogaa| bhAgyazAlI bhAnumalajI para bhI isI prakAra guru kRpA huI thii| dravya kI bAhulyatA ke kAraNa mandira kI banAvaTa bahuta uttama rakhI gii| maMdira kA uThAva aura bhaMDANa to rANakapurajI ke mandira sadRza hI uThAyA gayA parantu isa mandira meM yaha vizeSatA thI ki jahAM rANapurajI kA mandira ekAnta meM eka pahADa kI ghATI meM hai parantu yaha mandira eka baDe hamavAra maidAna meM hai yahI kAraNa hai ki yaha mandira usase bhI vizeSa AkarSaka hai| yaha bhImakAya U~cA gaganacumbI mandira bahuta dUra hI se yAtriyoM aura pathikoM kA citta apanI aura sahaja hI meM khIMca sakatA hai / yadyapi kArya bahuta utAvala se kiyA jA rahA thA to bhI tIna varSa ke athAga parizrama se sirpha mandirajI kA mUla gambhArA tathA cAroM khaNDake bAraha gokha, Upara ke zikhara ke tIna khaNDa evaM sAta khaNDa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / mUla gubAre ke cAroM ora, cAra vizAla raGgamaeDapa rAsa putaliyoM yukta taiyAra ho pAe / bhAge cAroM aura dehariyoM kA , nakazA ho rahA thA / mandira ke mukhya dvAra para cAra pAMca . dehariyoM bhI taiyAra ho gaI thii| raMga maNDapa ke Age khelA maeDapa ke baDe 2 sthambha ke bhI pAye laga gaye the / kAryakartAoM karmacAriyoM aura zilpakAra evaM zramajIviyoM kA utsAha bhI nirantara vRddhigata ho rahA thaa| ___ parantu honahAra balavAna hai| 'baMdA ciMte bahu terI para honahAra so hoya '-ThIka aisA hI huaa| manuSya kuccha ora kalpanA karatA hai aura prakRti devI kucha aura hI vidhAna racatA hai / ghaTanA yaha huI ki eka dina bhaMDArIjI kisI kAryavazAt jodhapura padhArate the taba Apane apane suputra narasiMha ko bulAkara kahA ki yadi mujhe kadAcita adhika samaya lagajAya to pichalA sArA prabandha karate rahanA / yaha kuAJjayoM kA gucchA saMbhAlo parantu eka bAta mata bhUlanA / kabhI bhI isa thailI ko ulTI karake rupaye mata nikAlanA / jyoM jyoM AvazyaktA ho isa thailI meM se nikAlakara zramajIviyoM ko vetana cukAte jAnA / bhaMDArIjI kA putra narasiMha svayaM catura thA usake liye itano saMketa mAtra paryApta thA / tathApi bhaMDArIjI ko zAMti prApta na huI / narasiMha ke bharose sArA kArya chor3akara Apa jodhapura A to gaye parantu manameM sadaiva yahI khaTakA banA rahA ki na jAne narasiMha kutuhala vaza hI thailIko ulTI kara baiThe yA aura kucha ghaTanA ho jAya / kisIne ThIka kahA hai
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1100100 1 HOM prAcIna jaina tIrtha zrI kAparaDAjI mAravADa kA caumajalA svarga sadRza manohara mandirakA jIrNoddhAra ke liye aDANabazvA huAkA bhavya dRshy| DIR Lakshmi Art, Bombay, 8.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ narasiMhakA pazcAttApa. honahAra hRdayabase- bisara jAya saba zuddha / jaisI ho bhavitavyatA - vaisI upaje buddha / 37 idhara narasiMha ke pAsa bhI do kAma the- gharakA sabakArya aura mandirajIkA prabandha | bahuta dina taka to usane tejI se kArya nivAhA para anta meM kArya meM kucha zithilatA prakaTa huI / zramajIviyoMko samaya para vetana nahIM cukAyA jA sakA / takAje para takAje hone lage / eka dina mistrIne Akara narasiMha se bar3I rakama maaNgii| AturatA meM narasiMhane kopagRha ke kapATa kholakara kArya ko zIghra samApta karane kI vyagratAmeM devasvarupI thailI ko ulTA kara diyaa| rupaye saba bahAra AkAra Dhera ho gaye / turanta hI narasiMha ko pitR AjJA kI smRti huI / usake citta meM prabala anutApa utpanna huA / usake roma roma meM pazcAtApakI jvAlA dhadhakane lagI / vaha apane Apako dhikkArane lagA ki hAya maiMne kyA gajaba kiyA / hAya merA kalpavRkSa Aja sUkha gayA / mujha abhAge ko ciMtAmaNi rakhane kI kahA~ sAmarthya / are, merI citrAvalI kahA~ lupta ho gii| merI kAmadhenu kahA~ calI gaI / merI mati kyoM mArI gaI / aba maiM pitAjI ko kyA mu~ha dikhAu~gA / guru mahArAja mujhe kyA samajheMge / janatA mujhe kyA khegii| hAya, maiM kaisA pApI aura pAmara prANI hU~ ! mere kauna se antarAya karmoM kA udaya huA hai / upha ! mere kAraNa hI jina mandirakA kArya adhUrA rahegA,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ merA to yaha loka aura paraloka donoM bigaDe / mopha / meM kahIMkA bhI na rahA mujhe kyoM khoTI buddhi suujhii| ityAdi prakAra se usane bahuta samaya taka vilApa kiyA parantu aba pachatAye kyA hone ko thA! anta meM usane nizcaya kiyA ki maiM yaha thailI lekara kyoM nahI guru mahArAja ke pAsa jAkara aura vAsakSepa DalavA huuN| zAyada punaH isameM guru aura dharma kI kRpA se apUrva guNa prApta ho jAya ! calate hue mana meM bahuta DarA para isake sivAya aura koI upAya hI nahIM thA / calakara guruvarya ke pAsa AyA aura apanI bhaddI bhUlakI sArI bAta kraMdana svarase kaha sunAI / ekavAra to guruvarya ke zarIra meM krodha prasphuTita hone lagA / parantu vijJa gururAyane socA ki aisA karanA aba vyartha hai| honA so to ho gayA aba to bigar3I ko banAne meM hI zreya hai / yativaryane sAntavana dete hue narasiMha se kahA ki cintA karane kI koI bAta nahIM hai / yaha ghaTanA to honI hI thI tuma to eka nimitta mAtra ho / kisI bhI kArya ke prArambhameM vyavahAra aura anta meM nizcaya yahI vItarAga ke syAdvAda siddhAnta kA mArga hai| paritApa aura pazcAtApa se kucha hone kA nahIM haiN| "yatijI ke aise bacanoM se narasiMha ko kucha dhairya bNdhaa| usane sAhasakara nivedana kiyA ki jisa prakAra mApane mere
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDArIjIkA bhAgamana. pitAjI para mahatI kRpA kI hai vaisI mujhapara bhI kariye aura kRpAkara zIghra hI merI cintAko hariye / parantu yatijIne samajhA kara kahA-narasiMha isa samaya yaha kArya nahIM ho sakegA, yadi zubha saMjoga hotA to tuma svayaM hI apane pitA kI prAjJA kA ullaMghana na kara pAte / isa samaya Agraha karanA vyartha hai / yatijI ke isa uttara ko suna kara narasiMhajIne cupacApa lauTanA hI upayukta samajhA / jaba bhaMDArIjI jodhapura se vApasa lauTa kara pAe to yaha vRtAnta sunakara bahuta dukhita hue; paraMtu kare kyA ! sIdhe gurujI ke pAsa pahuMce aura narasiMha kI taraha inhoMne bhI abhyarthanA kI; parantu yatijIne vahI uttara diyaa| ataH maMDArIjI ko hatotsAha hokara ghara lauTanA paDA / bhaMDArIjIne soca liyA ki merI tuccha takadIra meM aise sthAyI aura uttama kArya ke hone kI saMyojanA kahA~ ! abataka sirpha cAra maNDapa taka kA kArya hI sampUrNa huA hai / zeSa kArya to kisI bhAgyazAlI dvArA hI sampAdita hogaa| parantu AyuSya kA kyA vizvAsa ! kaisA acchA ho yadi mere hAtha se isa mandira kI pratiSThA kA kArya bhI ho jAya / isa kArya ke liye parAmarza lene ke liye maMDArIjI yatijI ke samakSa punaH upasthita hue / yatijIne bhI usa prastAva kA samarthana kiyaa|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsvayaMbhU pArzvanAtha kI mUrti / * bhaMDArIjI pratiSThA kI taiyArI meM laga gaye / prathama prazna mUrtti kA hI upasthita huA / yadyapi usa grAma meM pahale kaI mandira the paraMtu yavanoM dvArA saba ke saba mandira naSTabhraSTa kara diye gaye the| logoMne vaisI Aphata kI avasthA meM mUrtiyoM ko bhUmi ke andara chipA kara surakSita rakha liyA thaa| isa prakAra usa grAma meM bhUmi ke andara to kaI mUrtiyoM vidyamAna thI para kisI ko yaha mAlUma nahIM thA ki kahA~ para hai| unhIM dinoM usa grAma meM eka ghaTanA huI jo isa prakAra hai: - eka kumArI kanyA ko rAta ko svapna AyA ki grAma ke bAhara amuka kera ke jhAr3a ke pAsa eka gAya kA dUdha apane Apa zrava ho jAtA hai, usa jamIna ke nIce svayaMbhU pArzvanAtha prabhukI mUrtti hai vaha kala bAhara nikalegI / aisA usa kumArI kanyA ko adhiSTAyikane svapna diyA tadantara usakI AMkha khula gaI / usa kanyAne sArA vRtAnta apane pitA ko kaha sunaayaa| pitAne yaha samAcAra turanta jAkara bhaMDArIjI va yatijI ko kahA / bhaMDArIjI to yahI cAhate the / turanta saMgha ko ekatra kara gAjevAje sahita saMketa ke sthAna para pahu~ce / vividha prakAroM se bhagavAn kI stutiyeM kara loga prArthanA karane lage ki he prabhu ! saMgha
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmi se mUrtiyoM kA pragaTa honA / 41 darzanoM ke liye zrAtura hai / zIghra darzana dIjiye / sahasA adhiSTAyaka kA aisA joradAra paricaya huA ki jamIna meM se cAra mUrttiyeM prakaTa huI, jinake darzana kara saMgha ati prasanna huA / cAroM ora harSa dhvani karNagocara hone lagI | vividha prakAra ke dravyoM se pUjA kara mUrttie~ mandira meM le Ae / yadyapi mUrttie~ usa samaya cAra pragaTa huIthI jaisA ki Upara batAyA jA cukA hai parantu mandira meM kevala svayaMbhU pArzva kI eka mUrti kI hI pratiSTA huii| isakA kAraNa kadAcit yaha hogA ki eka mUrtti bar3I aura parikara saMyukta thI aura zeSa mUrttiyeM choTI hogI isa para zrI saMgha ne yaha ucita samajhA hogA ki caumukhIjI ke mandira meM to cAra mUrttiyeM eka hI prakAra kI sthApita honI cAhiye zrataH eka to pratiSTita karAvA de | aura zeSa ke liye yaha nizcaya kara liyA hogA ki isI prakAra kI tIna mUrttiyeM banavAI jAveM aura bAda meM aMjanazalAkA karA ke pratiSThA karAdI jAya / aisA honA bahuta kucha sambhava mAlUma hotA hai| zeSa tIna mUrttiyoM ke liye aisA kahA jAtA hai ki eka sojata, dUsarI pIpAr3a aura tIsarI jodhapura ke jaina mandiroM meM sthApita kI gii| ye tInoM -- mUrtiyoM Aja paryaMta ina tInoM sthAnoM para vidyamAna haiN| aisA mAlUma hotA hai ki ye cAroM mUrtiyoM eka hI varNa (nIlA) kI tathA eka hI samaya kI banI huI haiM / ina cAroM mUrtiyoM kA camatkAra prakaTa hai / isa kA kAraNa yaha hai ki inake
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / bhaviSTAyaka sajaga haiM / jo bhakta ina para dRDha vizvAsa aura pUrNa zraddhA rakhate haiM unake manoratha avazya saphala hote haiN| bhaMDArIjI to pahale hI se isa bAta kI pratIcA meM the ki kaba mujhe mUrti upalabdha ho aura kitanA zIghra maiM use pratiSTita karavA ke apane mAnava jIvana ko saphala kruuN| unake zubha mAgyodaya se sarvAMga sundarAkAra divya manohara aura atizayayukta mUrti prApta ho gaI jisase sarva saMgha aura bhaMDArIjI ke utsAha aura umaMga meM kaI gunA abhivRddhi huii| pratiSTA ke liye bhAvazyaka taiyAriyoM baDe jora zora se kI jAne lagI / pratiSTA ke zubha avasara para nikaTa aura dUra ke bahuta se loga AmaMtrita kara bulAye gaye / utsAha aura harSa logoM ke urameM itanA adhika prasphuTita huA ki ve eka pala kI dera bhI divasa yA varSa jitanI jAnane lge| sakala saMgha kI sammati aura sahAyatA se vi. saM. 1678 ke vaizAkha zuklA 15 somavAra ko bar3I dhUmadhAma se pratiSTA kA kArya humA / pratiSTA karavAnevAle bhAgyazAlI sajanoM ke nAma Apa ko nimnalikhita zilAlekha se vidita hoMge / yahA~ yaha bhI batA 1 isa mandirajI ki pratiSTA viSaya kA zilAlekha bIlADA kI vahI se prApta huA hai| zrI pratimAjI para ke zilAlekha kI nakala.. .. " saMvat 1678 varSe vaizAkha sita 15 tithau somavAra svAtI mahArAjadhirAja mahArAja zrIgajasiMha vijayarAjye ukezavaMze
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandira kI prtiyaa| denA pAvazyaka hai ki yadyapi pratiSTAkAra kI yaha hArdika icchA thI ki yaha kArya zubhalama meM ho paraMtu bhavitavyatA bhI balavAna hotI hai| logoM kI bedarakArI kahiye athavA bhavitavyatA kA nAma lIjiye parantu pratiSTA nizcita zubhalA meM na ho sakI tathApi bhaMDArIjI to bhAgyazAlI the jinhoMne pratiSTA karavAke apane mAnavajIvana ko saphala kiyaa| isa bhImakAya vizAla jinAlaya kA prabhAva kevala jainiyoM para hI nahIM apitu rAjA mahArAjAoM para bhI humA jisake pariNAma svarUpa jodhapura darabAra kI aura se isa mandirajI ke liye sthAvara minkata ke taurapara kaI bIghA bhUmi prApta huI / isa bhUmi kI upaja kI Aya se mandira kA kharca suvidhApUrvaka calatA thaa| isa bhUmi ke atirikta rAjya kI orase mAsika 30) bhI isa mandirajI ke liye milate the| yaha bhUmi aura 30) kI mAsika sahAyatA sara pratApasiMhajI se pahale taka rAya lAkhaNa santAne bhaMDArI gautre amarAputra mAnAkena bhAryA bhaktAde putra ratna nArAyaNa narasiMha soDA pautra tArAcanda khaMgAra nemidAsAdi parivAra sahitena zrI kapaTehaTa ke svayaMbhU pArzvanAtha caitya zrI pArzvanAtha....ityAdi "zrI kAparaDAjI tIrtha." 1 isa mandira ke paTTe paravAne va sanada bhAdi ke kAgajAta bhAjataka jetAraNa ke bhaMDAriyoM ke pAsa maujUda haiN|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparaDA tIrtha / milatA thA parantu jaba se navIna prabaMdha (Settlement) vibhAga kA kArya prArambha huA taba kaI Doliye khAlase ho gaI / isa / samaya yaha bhUmi bhI khAlase hogaI / usa samaya kAparaDe mandirajI ke prabaMdhakoM meM koI aisA nahIM thA jisane isa viSaya meM peravI kI ho tathApi mAsika sahAyatA ke 30) milate rhe| parantu jaba rAjya kI aura se devasthAnoM kI sahAyatA ghaTAI jAne lagI to isa mandira kI sahAyatA bhI ghaTAkara 15) karadI gii| bAda meM isameM aura kamI kI gii| 7 // ) aura 5) ke pazcAt yahAM taka huA ki mAsika sahAyatA binkula baMda karadI gaI hai| aba taka yaha sahAyatA baMda hai| parikara ke zilAlekha se yaha bhI pAyA jAtA hai ki pratiSTA ke bAda bhI thoDA bahuta kAma avazya huA hai parantu yaha thA bahuta thoDA kyoMki jo mUkhya kAma adhurA raha gayA thA vaha Aja paryaMta mI jyoM kA tyoM adhUrA par3A huA hai| jinAlaya kI pratiSTA ke pazcAt kevala thoDe samaya taka hI vaha ghanI AbAdI rahI thii| pAvAdI ghaTane kA kAraNa yaha thA nimandirajI pratiSTA ke lagna ke muhUrta meM logoMne gaDabaDI karadI thii| dUsare zabdoM meM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki bhavitavyatA hI aisI thii| parantu yaha to nizcayapUrvaka kahA jA sakatA hai ki bhaMDArIjI ke bAda meM aisA koI bhI bhAgyazAlI puruSa ratna utpana usa nagarI meM nahIM huA thA jisane ki usa adhUre rahe kArya ko pUrNa karA diyA ho| purAnI khyAtoM aura vaMzAvaliyoM ko
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. AzAtanA kA phala. dekhane se mAlUma huA hai ki pratiSTA ke pazcAt eka zatAbdI taka usa nagara kI jAhojalAlI vaisI hI banI rahI. vikrama kI aThArahavIM zatAbdI ke utarArddha taka to mAravADa prAnta ke jaina samAja meM baDA bhArI saMgaThana thA isakA mukhya kAraNa yaha thA ki samasta jainI mUrtipUjaka the / sArA jaina samAja jinamUrtti pUjana meM tana mana aura dhana se ratta thA / pratidina ve sukRta kA koI na koI kArya kara hI lete the taba phira kamI hI kisa bAta kI thii| kahA bhI hai ' yatodharmastato jaya' / isa nIti ke avalaMbana se jaina samAja kI sadA bar3hatI aura siddhi hotI thI / parantu durbhAgyavaza jaba se jainoM meM mUrtti pUjanA aura nahIM pUjanA ye do viSama bheda hue usa dina se hI jainoM ke dina palaTe / isa bheda se grAma aura zahara meM jagaha jagaha kleza, kadAgraha, rAga-dveSa, phUTa-phajItI aura manamAnI hone lgii| eka dUsare ko kaTTara duzmana samajhane lage jisa se nyAti jAti ke saMgaThana bhI zithila ho gaye / eka dUsare ko heThA aura tuccha dikhAne ke liye yena kena prakAreNa koziSa karane lgaa| aisI avasthA meM lakSmI jainiyoM ke yahAM se kinArA kara gaI / rAjyataMtra bhI hAtha se nikalane lagA / udhara vyApAra bhI peMde baiThane lagA / kadAcit kAparar3AjI kI isa avasthA kA kAraNa bhI yahI ho / kyoM ki isa matabheda ke kAraNa saba se adhika burA pariNAma yadi huA hai to vaha yaha hai ki mandiroM kI AzAtanA huI hai / jahA~ bhagavAn ke
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / nAma se aneka mandira aura mUrttiyoM sthApita huI thI vahA~ aba loga unake prati anAdara bhAva darzAne ke sAtha sAtha avaguNavAda bhI bolane lage / jaina muniyoM tIrtho kI aura mandiroM kI zrAzAtanA karanA eka vajra pApa hai / kahA hai" tIrathakI AzAtanA navi kariye, hA~ re navi kariye re navi kariye; dhUpa dhyAna ghaTA anusariye - hA~ re tariye saMsAra - tIrathakI 0 AzAtanA karatAM thakAM dhana hANI | hA~ re bhUkhyAM na mile anna pANI; hA~ re kAyA valI roge bharAMNI - - hA~ re iNa bhavameM ema -- tIrathakI 0 parabhava paramAdhAmIne vaza par3aze, hA~ re vaitaraNI nadImeM bhalase, hA~ re agnine kuNDe balase, "" hA~ re nAva zaraNo ko -- tIratha kI 0 ( nInA ve prakAranI pUjA DhAla 11 vIM ) saca jAniye jaina mandiroM kI, mUrtiyoM kI aura tIrthoM kI AzAtanA eka kSayaroga ke samAna hai / jisa prakAra caya kA rogI yakAyaka na marakara dhIre dhIre kSINa hokara maratA hai usI prakAra bhAzAtanA karanevAle vyakti, grAma, samAja, nagara yA rASTra zanaiH zanaiH hInAvasthA ko pahuMcatA hai| kyoM ki jina
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAzAtanA kA phala. padArthoM kI makti se mokSa jaisI durlabha vastu prApta hotI hai, unake anAdara karane se jo kucha aniSTa na ho jAya vahI thor3A hai| isa bAta ko svIkAra karane meM saMdeha ko kahIM sthAna nahIM ho. sakatA / aisI AzAtanA se kAparaDAjI hI nahIM varan samasta mAravAr3a prAnta meM jahA~ jahA~ devadravya aura devasthAna kI pAzAtanA huI hai vahAM yahI hAla huA hai| jo hameM pratyakSa dikhAI derahA hai| vi0 saM0 1944 taka to kAparar3e meM 40 ghara mahAjanoMke lekhakane apanI AMkho se dekhe haiM parantu isa samaya to kevala 1 ghara hI rahA hai| kyA bhava bhI jaina samAja cazmapozI karegA ? kyA jaina samAja kA yaha spaSTa kartavya nahIM hai ki vaha apane parama punIta tIrtha kI pAzAtanA ko miTAkara sevA, pUjA, bhakti aura upAsanA meM kamara kasa kara kArya kara apUrva sukha kA anubhava kara apanI vartamAna patita dazA se nikala kara abhyudaya kI aura apanA kadama bar3hAve / dUra jAne kI bhI z2arUrata nahIM haiN| apane paDausI gor3avADa prAnta kI pragati kI aura hI dRSTipAta kariyegA to Apako mAlUma hogA ki ve apane tana, mana, dhana se jina mandiroM aura mUrtiyoM kI sevA, pUjA aura upAsanA karate haiM / itanA hI nahIM ve to apane devasthAnoM ke liye jIvana taka balidAna karane ko kaTibaddha haiN| yahI kAraNa hai ki unake yahA~ sukha ke samudra bhare par3e haiN| hamArA yaha kahanA vyaktirUpase nahIM hai parantu sAmudAyika apecA meM hai| astu.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparaDA tIrtha / kAparar3AjI meM jaba mahAjanoM kA kevala eka hI ghara rahA to phira kyA prAzA rakhI jA sakatI hai ki mandira kI marammata kA kAma bhI ho sake / kramazaH isa tIrtha kI aisI avasthA huI ki jisakA varNana likhate hue lekhinI kA sAhasa nahIM hotA ki kucha Age bar3he / lekhanI hI kyA hAtha bhI thara thara kampAyamAna hone lagatA hai / hRdaya dabA jAtA hai| AMkhe zoka bahAnA cAhatI haiN| vartamAna avasthA para vicAra karate hue kheda aura parama kheda hotA hai ki kahA~ to ve parama utkarSa dina the jaba hamAre pUrvaja tIrtha rakSaNa kI prANapraNa se ceSTA karate the| kauna nahIM jAnatA ki hamAre pUrvajoMne yavanoM ke AkramaNoM se jinAlayoM ko bacAne ke liye apane prANoM ko hathelI para dhara kara unase jhUjha par3e aura dharma ke liye ha~sate ha~sate prANa de diye aura kahA~ hama isa suvidhA ke yugameM sarva samartha hote hue bhI apane Avazyaka karttavya se parAGgamukha haiM ki apanI mAMkho ke sAmane tIrthoM kI AzAtanA dekha rahe haiN| hameM aisI udAsInatA aura bedarakArI ke liye kyA upAdhi dI jAya / hamArI isa asAvadhAnI aura lAparavahI kA lAbha anya logoMne utthaayaa| unhoMne jinAlayoM ke andara apane mAne hue devI devatAoM kI mUrtiyoM sthApita kI aura mandiroM para apanA adhikAra jamAnA sarU kiyaa| vivAha Adi ke bhavasara ina devI devatAoM kI pUjA kI jAne lagI tathA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandirajIkI maashaatnaa| jaina mandiroM meM baccoM ke jhaDule (bAla kATanA) Adi kaI anucita kArya hone prArambha ho gye| naubata yahAM taka burI pahuMca gaI ki picayAka ke baMde se jo macchiyoM kI DAka jodhapura jAtI hai taba usake lejAnevAle bhI rAste meM vizrAma lete samaya isI mandira meM DerA lagAte the| isa se adhika kyA patita hAlata ho sakatI hai ? aisI vikaTAvasthA meM kabhI idhara se bIlAr3A aura kabhI udhara se pIpAr3a zrIsaMgha isa mandira kI aura draSTipAta karatA thA isa liye ve dhanyavAda ke pAtra ThaharAe jAya to anucita na hogaa| prakRti kA eka aisA niyama hai ki kRSNapakSa ke bAda zuklapaca jarUra AtA hI hai| vahI hAlata isa tIrtha kI huI kyoMki isakI bhAzAtanA bhI carama sImA taka pahuMca cukI thii| ataH kRSNa pakSa ke aMta Ane para jyA~ zukla pakSa kI pratipadA AtI hai usI mAMti usa samaya zrImAn panyAsajI zrI harSamunijI apane ziSya maMDala sahita bIlAr3e ke katipaya zrAvakoM ke sAtha isa tIrtha kI yAtrArtha padhAre / darzana karane ke pazcAt jaba Apane dhyAnapUrvaka jinAlaya kA nirIkSaNa kiyA to Apake komala hRdaya para sahasA isa bAta kI khUba joradAra vedanA huI ki hAya, hamAre tIrthoM kI Aja yaha dazA ho gaI hai ! jahAM jarUrata nahIM haiM vahAM to raMga, rogana aura bela bUToM va AkarSaka lubhAvane padArthoM ke liye lAkhoM rUpaye lagAye jA rahe
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / haiN| aura aise mahatva ke kArya para zrIsaMgha kA lakSya taka nhiiN| yaha kitanI socanIya bAta hai| Apane isa prayatna meM tIrthodAra premI seTha lallubhAI ko, jinhoMne kareDAjI tIrtha ke jIrNoddhAra meM atyadhika rucipUrvaka sahAyatA kIthI, isa tIrtha kI tAtkAlika AvazyaktAe~ likhI / isa para bhAgyazAlI lallumAI seThane umaMgapUrvaka ATha dasa hajAra rUpaye isa tIrtha kI sahAyatArtha ( jIrNoddhAra meM ) lgaaye| parantu jahAM jIrNo dvAra ke sAMgopAMga kArya ke liye lAkhoM rUpaiyoM kI AvazyaktA hai vahAM itane dravya se kyA garaja sara sakatI hai| tathApi seThajI va panyAsajIne isa kArya ko prArambha karake AvazyaktA ke avasara para acchI sahAyatA pahuMcAI jisake liye hameM upayukta donoM vyaktiyoM kA hRdaya se AbhAra mAnanA cAhiye. jIrNoddhAra kA kArya prArambha ho gayA thA parantu adhUrA kAma hone se pahale kA saba kiyA karAyA jIrNoddhAra kA bhI saphAyA hone lgaa| TImeM ityAdi TUTane lagI aura yaha jIrNa mandira girane kI hAlata meM ho gyaa| usa samaya kudaratane eka vyakti ke hRdaya meM jIrNoddhAra karAne kI bhAvanA punaH utpanna kI / yaha vyakti thI jaina zAsana ke ujjvala satAre tIrthoddhAraka prabala pratApI jainAcArya zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja / ApakI zubha draSTi isa tIrtha kI aura huI jaba Apane svayaM padhAra kara isa mandira ko dekhA to Apake romAMca khaDe ho gaye / sahasA Apake antaHkaraNa se yaha dhvani prasphU
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrIzvarajIkA prayatna | 51 Tita huI / hAya, hamAre tIrthoM kI Aja yaha dazA ! Apane mana hI mana dRDha saMkalpa kiyA ki binA isa tIrtha kA jIrNodvAra karAye meM gujarAta meM praveza nahIM karUMgA / dRDha pratijJa zrAcArya - zrIjI apane vacana para tule rahe / yoM to Apane aura bhI kaI tIrtho kA jIrNoddhAra karavAyA thA parantu vahA~ to saba sAdhana Apako anukUla the / dravya sahAyakoM kI bhI puSkalatA thii| jisase una tIrthoM kA jIrNoddhAra sAnanda samApta huA thA; parantu yahA~ kA vAtAvaraNa to kucha aura hI thA / jIrNoddhAra ke sAdhanoM ko yahA~ juTAnA jarA TeDhI khIra thI / kAryakarttAoM kI zithilatA, dravya kA abhAva, jainiyoM kI bastI kA usa grAma meM kama honA Adi kaI bAdhAe~ upasthita thI / dazA yahA~ taka socanIya thI ki Apake Thaharane ke liye bhI koI sthAna nahIM thA / yahA~ taka ki Apako kaI bAra tambU aura sAIvAna meM hI rahane ko sthAna milaa| yaha mandira jainetara janatA ke hastagata honevAlA thA / zrAcAryazrI kI pakkI lagana ko dekhakara unake jI meM yaha vizvAsa ho gayA ki aba to yahA~ kA jIrNoddhAra avazya ho ke rahegA / kAparar3A jI kI AsapAsa kI jainetara janatAne inake vipakSameM prAMdolana karane ke liye apanA joradAra saMgaThana kiyA / sivAya zrAcAryazrI kI zakti ke aura kisa kI sAmarthya thI ki unake samakSa Thahara sake / vipakSiyoMne adhika vighna upasthita kiye / vAdAnuvAda itanA bar3ha gayA ki anta meM isakA eka mukadamA calA /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 kAparar3A tIrtha / jisakI kAryavAhI jodhapura kI adAlata meM honI prArambha huI / jodhapura ke jaina vakIloMne usa samaya jI jAnase sahAyatA dii| upadraviyoM kA itanA hoMsalA bar3ha gayA ki yahAM kucha dinoM ke liye tathA zAMti rakSA ke liye yahA~ pulisa bhI rakhanI par3I / anta meM AcAryazrI ke tapa teja ke pratApa se satya hI kI vijaya huI | nyAyAdhIzane prakaTa kiyA ki isameM koI sandeha nahIM ki yaha jainiyoM kA hI mandira hai| dUsare kisIko bhI isameM hastakSepa karane kA kisI bhI prakAra kA adhikAra nahIM hai / phira kyA derathI / saba devI devatAoM ko mandira ke bAhara yathAsthAna rakha diye / mandirajI kA khAsa khAsa jarurI jIrNoddhAra bhI karavAnA prArambha kiyA gayA / zAstrakAroM kA spaSTa kathana hai ki naye mandira banavAne kI apekSA purAne mandira kA jIrNoddhAra karAne meM AThagunA adhika punya hai / bi0 saM0 1675 kA mAgha zuklA 5 ko (vasaMta paMcamI ) zubha muhUrta aura zubha labha meM AcAryazrI ke vAsakSepa pUrvaka mUlanAyaka zrI svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAn kI mUrti (nIla varNa) jo pahale se hI virAjamAnathI aura 17 bimba AcAryazrI kI anugraha kRpA se khaMbhAta yA ahamadAbAda aura pAlI se maMgavAe gaye the, isa prakAra aSTAdaza mUrtiyoM ( cAra maMjilA meM 16 tathA mUla gabhAre kI do tAko meM 2 ) kI bar3I samAroha se pratiSTA karavAI gii| pratiSThA ke mahotsava kA varNana akathanIya haiN| cAroM aura cahala pahalathI / logoM ke Agamana se jaMgala meM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAra bhaura pratiSTA / maMgala barata rahe the / ATha dina taka harSotsAha pUrvaka bhaTThAI mahotsava manAyA gayA / jisake apUrva ThATha kI zobhA dekhane se hI bana AtI thI / logoM ke citta meM parama harSa kA ullAsa prakaTa ho rahA thA / vIsalapurAdi bhinna bhinna grAmoM ke bhAvakoM kI aura se svAmitrAtsalya aura pUjA-prabhAvanA hotI thI / pratiSThA kA asIma prabhAva par3a rahA thA / jo loga pahale isa jinAlaya ke vipakSa meM the ve bhI pratiSThA ke atizaya se isake bhakta ho gaye / kyoM na ho, dharmakA prabhAva hI aisA hotA hai / isa mandira ke jIrNoddhAra meM aba taka lagabhaga eka lakSa rupaye kharca ho cuke haiM / yadi avazeSa kAma kI pUrti zraba karAI jAya to yaha kAma lagabhaga 20 - 25 laba rupaye kharca karane se hogA / parantu isa samaya kI Arthika sthiti ko dekhakara kevala pratyAvazyaka jIrNoddhAra kA kArya hI karavAyA jAtA hai / ataH jaina samAja dhanI mAnI aura udAra hRdaya dAnavIra nararatnoM ko cAhiye ki aise prAcIna aitihAsika sthaloM ke jIrNoddhAra meM sahAyatA pahuMcA kara anaMta punya ko avazyameva upArjana kareM / * isa pavitra tIrtha ke jIrNoddhAra va pratiSTA ke kArya meM jina jina mahAnubhAvoMne rucipUrvaka lAbha uThAyA hai unakI suvarNa nAmAvalI yahA~ para Adara pUrvaka likha kara hama isa lekha ko samApta karate haiN| AzA hai anya dharmapremI jana bhI apane hRdaya meM esI hI bhAvanA utpanna kareMge /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / (1) isa pavitra tIrtha ke jIrNoddhAra va punaH pratiSTA ke kArya ke nAyaka to tIrthoddhAraka jainAcArya zrI zrI 1008 zrI vijayanemisUrIzvarajI haiN| ApazrIne aneka kaThinAIyoM kA sAmanA karate hue isa kArya ke liye baddhaparikara ho pUrNa rUpase preraNA aura prayatna kara AzAtIta saphalatA prApta kii| tIrtha ke aAdhunika abhyudaya kA prathama zreya ApazrIko hI hai| (2) isa pavitra kArya meM prAcAryazrI ke sadupadeza se dravya kI vizeSa sahAyatA dekara pratiSThA karAnevAle saMghapati zrImAn amIcaMdajI gulAbacandajI pAlar3I nivAsI hai jinakI Arthika sahAyatA se jIrNoddhAra kA kArya bhI huaa| (3) jIrNoddhAra meM zrImAn seTha mANekalAla manasukhabhAI ahamadAbAda nivAsI kI ora se Arthika sahAyatA prApta huI jisa se bar3e cabUtare kA jIrNoddhara kArya karAyA gyaa| Apa kI ora se eka baMgalA aura eka dharmazAlA bhI yahA~ banI haiM / vasaMtapaMcamI kA melA kA tamAma kharcA bhI ApakI ora se hotA hai| (4) isa Avazyaka kArya kI preraNA aura tana mana dhana se sahAyatA karanevAle seTha pannAlAlajI sarApha bIlAr3A nivAsI kA kArya bhI prazaMsanIya rahA / (5) isa kArya meM vighnakAla meM sahAyatA pahu~cAnevAle vakIla mANekarAjajI va bhaMDArI amolakacaMdajI Adi bIlAr3A ke zrAvaka varga kA nAma bhI vizeSa ullekhanIya hai / /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvarNa nAmAvalI / .. (6) isa mahAna kArya ke adAlatI kAryo meM dilojAna se madada karanevAle jodhapura ke jaina vakIla zrImAn jAlamacaMdajI sAhaba Adi vakIla maMDalI kA bhAbhAra bhUlA nahIM jA sktaa| (7) isa prAcIna tIrtha ke uddhAra va pratiSTA ke samaya sAmagrI Adi kI sahAyatA dekara pIpAr3a Adi AsapAsa ke gAMvoMkI janatA ne sevA kI vaha bhI cirasmaraNIya rhegii| (8) isa saMkIrNatA ke samaya meM bhI pAlI zrI saMghakI udAravRtti vizeSatayA zlAghanIya hai| jinhoMne pAlIkA zrInaulakhA pArzvanAthajI ke mandira se zrIzAMtinAtha bhagavAn kI manohara mUrti isa tIrtha ke artha dI jo aba mUlanAyakajI ke bA~I ora virAjamAna hai| sUrya udaya hote hI prathama bAra isI mUrti kA darzana karatA hai| (8) pAlI nivAsI saMghapati kizanalAlajI sampatalAlajIne pAlIse saMgha nikAla sUrijI kI adhyakSatA meM yahA~ ke darzana kara apane mAnava jIvana ko saphala kiyaa| tedartha bhApa hamAre vizeSa dhanyavAda ke pAtra hai| (10) hama bar3e kRtaghna hoMge yadi khaMbhAta aura ahamadAvAda ke una mahApuruSoM kA hRdayase AbhAra na mAneM jinhoMne sUrIzvara ke sadopadeza se jina pratimAe~ dekara hameM cira RNI banAyA /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 kAparar3A tIrtha / (11) AcArya zrI vijayavallabha sUrijIne apane ziSya maMDala sahita isa tIrtha kI yAtrA kara isa bAta ko jAnake parama prasanna hue ki AcArya zrI vijaya misUrijI mahArAja ke suprayatna se isa tIrtha kA uddhAra huaa| Apane vedartha sUrijI kI muktakaMTha se prazaMsA kI / parantu isa vizAla tIrtha para dharmazAlA kI truTi Apako khaTakane lagI / Apane isa liye joradAra upadeza diyA jisa ke phala svarUpa yahA~ choTI parantu ramya dharmazAlA bana cukI hai| jahA~ yAtriyoM ko bahuta sAtA pahu~catI hai| jina saJjanoMne isa dharmazAlA meM kamare banavA diye unake liye bhI hamAre dila meM saMmAna aura sthAna hai / (12) isa uddhAra ke kArya meM uparyukta mahAnubhAvoM ke atirikta anya mahAzayoMne bhI sahAyatA pahu~cAI hai / unake prati bhI hama AbhArI haiN| vAstava meM ve bar3e bhAgyazAlI nara haiN| yaha jAnakara Apako avazya prasannatA hogI ki aba isa tIrtha kI vyavasthA kA kArya bahuta sucArurUpa se ho rahA hai| jisake prabaMdha ke liye eka kAryakAriNI samiti niyukta hai| dekharekha meM vizeSa abhiruci zrImAn seTha pannAlAlajI sAhaba bIlAr3A nivAsI rakhate haiN| pIpAr3a ke anya sabhAsada bhI isa kArya meM tanadehI se kArya karate haiM / peDhI kA nAma AnaMdajI kanyANajI hai / tAtkAlika
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtha kI vivasyA ( immediate) dekharekha ke liye eka munIma bhI niyukta hai| yAtruoM ko Thaharane kI jagaha, baratana, vistara Adi prAvazyaka sAmagrI dene kI pUrNa vyavasthA hai| kArakhAne meM kaI karmacArI haiM pAnI lene ke liye bailoM kI joDI bhI hai| kArakhAne kI saMrakSatA meM bheTa bhAI huI kaI gAyoM bhI haiM aura unakA acchA prabaMdha hai| kaI ghor3iyoM bhI bheTa AI haiN| jIrNoddhAra kA kArya bhI thoDAthoDA jArI hai| sAtha meM eka choTI sI vATikA bhI hai jisa meM ke puSpa prabhu kI pUjA meM kAma Ate haiN| mAgha zuklA 5 kA yahA~ melA bharatA hai| isa avasara para seTha mANakalAla manasukhabhAI kI ora se aTThAI mahotsava pUjA, prabhAvanA, varaghoDA aura svAmivAtsalya Adi humA karate haiN| pahale yAtriyoM ko pIpAr3a yA selArI sTezana se khuzakI bhAnA par3atA thA parantu aba jodhapura se sIdhI yahA~ moTara nitya prati pAtI hai / dUra ke yAtriyoM ko isa se avazya lAbha uThAnA cAhiye jina mahAnubhAvoM ko isa tIrtha kI yAtrA karanekA suvarNa avasara aba taka nahIM milA hai unheM meM anurodha karatA hU~ ki ve kisI taraha samaya nikAla kara isa prAcIna aitihAsika tIrtha kI yAtrA saparivAra avazyameva kreN| maiM vizvAsa dilAtA hU~ ki Apa isa tIrtha ko bheMTa kara avazya asama hoMge kimAdhikam /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 kAparar3A tIrtha isa tIrtha ke uddhAra honese Asa pAsa ke grAmoM ko bhI baDI bhArI suvidhA ho gaI haiM / yahA~ se Avazyaka sahAyatA bhI cAhane para pahu~cAI jA sakate hai / udAharaNa svarUpa (1) bAlA* grAma meM mandirajI kI pratiSThA huI usa samaya kAparar3A, tIrtha se paryApta sahAyatA pahu~cI thI / (2) kosANA ke mandira jo jodhapuranivAsI bhaMDArI caMnaNacandajI sAbakI pUrNa preraNA se hAlahI meM nirmANa huA jisa kA adhUrA kAma isa tIrtha dvArA sampUrNa karAyA gayA / (3) pAlAsaNI ke mandirajI para dhvajA daMDa car3hAne meM yAvazyaka sahAyatA yahA~ se dI gaI / (4) caupar3A ke mandira kI mUrti cala thI / yahA~ kI sahAyatA se vaha acala karavAI gaI / isa ke atirikta aura bhI AsapAsa ke grAmoM ke mandiroM meM kisI prakArakI zakya sahAyatA kI AvazyaktA ho to yaha peDhI sarvadA taiyAra hai / * bAlA grAma ke jinAlaya ke vivaraNa jAnane ke liye 'bAlAzrama meM pratiSThA mahotsava ' nAma kI kitAba ko avazya paDhiye /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakoM kA sUcIpatra. pUjyapAda prAtaHsmaraNIya itihAsapremI munizrI zrI 1008 zrI zrI jJAnasundarajI mahArAja sAhiba racita yA ApazrI ke sadupadeza se zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA phalodI yA anya saMsthAe dvArA bhAja paryanta nimnalikhita kUla 125 pustake kI saMkhyA 285000 tathA 72000 istihAra prakAzita huA jinake jariye jaina samAjameM jJAnapracAra yA aneka prakAra ke sudhAra hue| ___pustakoM kA sUcIpatra. | 17 tatvajJAna viSaya kI pustake 1 zIghrabodha bhAga 1 lA 2 , , 2 rA 3 , , 3 rA 1) 21. sh h m 6 zIghrabodha bhAga ___" , 10 vA~ 10. , 11 zIghrabodha 12 . , 13 , 14. , 15 , 16 , m , m m @ f m m w Ting Ji Ji Ji Ji Su Su Su Ji Yi Shi Ang Ang 25 . , , 25 vA~ . ) | 26 cha karma grantha hindI anuvAda / ) '11) | 27 naya cakrasAra hindI anuvAda ) +28 dazavakAlika mUla sUtra / | 29 nandIsUtra mUla pATha +30 sukhavipAka sUtra mUla pATha ) ) 31 samavasaraNa prakaraNa hindI bheTa / 32 dravyAnuyoga prathama pravezikA 3) ) 33 dravyAnuyoga dvitIya pravezikA :) ) 34 kAyApurapaTTanakA patra ). | 35 jar3a caitanya saMvAda ,, 12 vA . ,13 , 14 vA. , 15 vA , 16 vA~ ririri
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAparar3A tIrtha / aitihAsika pustkeN| | 23 kAparavAjI tIrthakA itihAsa | 24 bAlAgrama meM pratiSThA mahotsava 1 jaina jAti nirNaya prathamAka / ) 25 zeTha sudarzana kA kavita 2 jaina jAti nirNaya dvitIyAGka ... carcA viSayaka pustakeM / 3 jaina jAtiyoMkA sacitra itihAsa / ) 4 osavAla jAti samaya nirNaya ) / 1 pratimA chattisI 5 upakeza vaMza kA padyamaya itihAsa ) 2 gayavara vilAsa 6 upakeza gaccha laghu paTTAvalI ) 3 dAna chattisI * jaina jAtiyoM kI prAcInArvAcIna 4 anukampA chattisI 5 praznamAlA dazA para praznottara (aitihAsika) ) +6 carcAkA pablika noTisa 8 prAcIna chanda guNAvalI bhAga 1lA ) / 7 liMganirNaya bahattarI / 8 siddhapratimA muktAvalI 10 " " , , 3rA ) | +9 battIsa sUtra darpaNa 11 , , , +10 DaMkepara coTa 11 vinatI zataka 13 , , , , 6ThA ) +12 zrAgama nirNaya prathamAGka 14 jagaDuzAha kA itihAsa ) | 13 kAgaja huMDI peTha parapeTha mejharanAmo 15 gor3avADa ke mUrtipUjaka aura gujarAtI meM ) sAdaDI ke luMkAmata kA 35014 , , , hindI , // ) varSa kA itihAsa / ) | 15 tIna nirnAmA lekhoMkA uttara bheTa 16 jaina jAti mahodaya praka. 1 lA! | 16 ame sAdhu zA mATe thayA ? , 1. , , , , +17 hitazikSA (praznoMke uttara ) , 18 , , , , 3 rA ( 18 vivAha cUlikA kI samAlocanA ) " " " " 4thA | 16 mukhavastrikAni0 kA nirIkSaNa // 20 , , , , 5 vA~ 2. nirAkaraNa nirIkSaNa bheTa 21 , , , , 6 vA~J 21 e0 pra0 taskaravRttikA namUnA ) 22 samarasiMha eka prAcIna aiti- 22 dhUrtapaMcoMkI krAntikArI pUjA 0). // hAsika grantha ( sacitra) 11) / 23 vAlIke phaisale ravidAsa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakoM kA sUcIpatra. bhakti-vidhi - upadeza . 1 stavana saMgraha bhAga 1 lA 2 rA 3 rA 4 thA 5 vAM * dd " "" "" 29 dr ," 99 " 39 19 " - 6 devaguru vandana mAlA 7 dAdAsAhiba kI pUjA 8 caityavandanAdi 9 janastuti 10 prabhu pUjA 11 tIrtha yAtrA, stavana + 12 Anandaghana cauvIsI 13 muni nAmamAlA 14 naupada AnupUrvI 15 nitya smaraNa pAThamAlA 16. rAidevasi pratikramaNa 17 paMca pratikramaNa mUla sUtra + 18 paMca pratikramaNa vidhi sahita 19 jaina niyamAvalI =) 20 subodha niyamAvalI 21 jina ( mandiroM) kI 84 zrAzAtanAe~ =) =) =) - ) 22 jaina dIkSA 23 svAdhyAya gahuMlI saMgraha 24 vyAkhyA vilAsa bhAga 25 26 27 " bheTa Joll -) " + cihnavAlI pustakeM aprApya hai / =) - ) | 28 kakkA battIsI sArtha bheTa 29 varNamAlA bAlapothI " " ,, 99 "" "" 30 tIna cAturmAsa kA digdarzana 31 bhASaNa saMgraha bhAga 1 lA 2 rA 32 "" .. bheTa | 33 guNAnurAga kUlaka " 61 -) 1 lA =) 2 rA =) rA =) 4 thA =) =" 38 do vidyArthiyoM kA saMvAda (zikSA) =) 39 arddha bhArata kI samasyA 40 ugatA rASTra ( bAlasenA ) 41 zraziyA jJAna bhaNDAra kA sUcIpatra i 42 muni jJAnasundara kUla 285000 pustakeM chapa cUkI haiM saMsthA kA kArya bhaviSya ke liye bhI cAlu haiM / ) 34 zubha muhUrta va zakunAvalI 35 jinaguNa bhakti bahAra 36 dharmmavIra zeTha jinadatta ( kathA ) 2) 37 mahAsatI surasundarI ( kathA ) ) =). -) bheTa bheTa Shen
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni zrI jJAnasundarajI ke sadpadeza se sthApita sNsthaaeN| saMkhyA. saMsthAoM ke nAma. sthAna. saMvat. oziyA tIrtha phalodhI 1972 1972 . . . . 1972 1973 oziyA tIrtha phalodhI :: . . . . jaina borDiMga jaina pAThazAlA zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA zrI jaina lAyabrerI zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA zrI ratnaprabhAkara jJAnabhaNDAra zrI kakkakAnti lAyabrerI zrI jaina navayuvaka premamaNDala | zrI ratnaprabhAkara prema pustakAlaya zrI jaina navayuvaka mitramaNDala zrI sukhasAgara jJAnapracAraka sabhA zrI vIra maNDala | zrI mAravAr3a tIrtha prabandhakAriNI kameTI | zrI jJAnaprakAzaka maNDala zrI jJAnavRddhi jaina vidyAlaya zrI mahAvIra mitra maNDala zrI jJAnodaya jaina pAThazAlA 1973 1976 1976 1977 1979 1980 1980 1981 lohAvaTa nAgora phalodhItIrtha 1981 * 22 rUNa 1981 kucerA . 1981 1681 khajavANA 1981
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 63 ) khajavANA pIsAMgaNa bIlADA 1981 1982 1982 1982 pIpAr3a 1983 1983 zrI jaina mitramaNDala zrI ratnodaya jJAnapustakAlaya zrI jaina pAThazAlA zrI jJAnaprakAzaka mitramaNDala zrI jaina mitramaNDala zrI jJAnodaya jaina lAyabrerI zrI jaina zvetAmbara sabhA zrI jaina lAyabrerI zrI jaina zvetAmbara mitramaNDala zrI jaina zvetAmbara jJAna lAyabrerI zrI jaina kanyAzAlA zrI jaina kanyAzAlA zrI jaina borDIga zrI jaina zvetAmbara lAyabrerI zrI jaina aitihAsika jJAnabhaMDAra 33 / 33 zrI jaina kanyAzALA 34 | 34 zrI pArzvanAtha jJAna bhaNDAra 1983 1983 1984 1984 1984 vIsalapura khAriyA | sAyarA (mevADa) sAdar3I luNAvA sAdar3I mAravAr3a pAlI mAravAr3a __jodhapura pAlI (mAravADa) kAparar3A tIrtha 1985 1986 1986 1986 1987 1987 samAja sudhAra aura jJAnapracAra ke liye ApazrI kA prayatna prazaMsApAtra haiM, hama marUdharavAsI aise mahAtmAoM kA sahRdaya sanmAna aura satkAra kara AzA rakhate haiM ki Apa zrImAn cirakAla isI mAphIka zAsana kI sevA karate rhaiN| ityalam /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ SIONav= EDITORIEWSear===NSarasv== bhApa par3o, mitroM ko par3hAno aura jJAna pracAra karo. aitihAsaka mahA puruSa vIravara "samarasiMha" jisako par3hane se Apako aneka aitihAsika ghaTanAoM meM ! ke sAtha 2 osavAla jAtikI utpatti aura unnati kA jJAna || 8 sahaja hI meM ho jAyagA / hindI saMsAra ke liye yaha dldaar| 8 sacitra apUrva prantha hai| bar3hiyA kAgaja, sundara chapAI pRSTa 300 citra 10 hone para bhI mUlya 1 / / // jaina jAti mahodaya ( sacitra ) isameM kevala jaina , jAtiyoM kA hI nahIM para jaina dharma kA saccA itihAsa vaDe hI zodha khoja aura parizrama kara taiyAra karavAyA hai pRSTa 1050 || citra 41 rezamI jilda honepara bhI jJAna pracArArtha mUlya mAtra ru04) zIghrabodha bhAga 1 se 25 jisameM jainazAstroM kA tatvajJAna aura bAraha sUtroM kA hiMdI bhASAMtara hai mUlya rU. 6) kAyApura paTTana kA patra. yaha AtmakalyAna ke liye| // sundara sAdhana hai / mUlya tIna paisA 100 nakaloM ke ru0 4) / jar3a caitanya kA sambAda. yaha kavitA jaisI manoraMjaka hai ! vaisI bodhadAyaka bhI haiM pRSTa saMkhyA 64 honepara bhI mUlya ) pUrvokta pustakeM maMgAne vAloM ko tIna pustakeM bheTa milegii| // anya pustakoM ke liye / patA-aima. zrIpAla eNDa kampanI, .. sUcIpatra taiyAra hai 11-8-31 jodhapura-rAjapUtAnA, ! BSiconacicaBaDICIBGESIESIS biasis IBENENINGarcinia Pue CDISABIGieses
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtha para svanpa dAna kA bhI mhaaphl| bhApa sajjana mAravAr3a ke tIrthokI yAtrA karate samaya isa bhavya manohara ramaNIya tIrtha kI yAtrA ko bhI smaraNa rakheM yahA~ kI yAtrA karanese ApakA dila bahuta prasanna hogA / jIrNoddhAra premiyoM ko cAhiye ki jisa samaya apanI caJcala lakSmI kA sadupayoga kareM usa samaya isa prAcIna tIrthakA jIrNoddhAra , ko bhI dhyAnameM rakheM; kAraNa jahA~ jyAdA jarUrata hai vahA~ dravyavyaya karanese vizeSa lAbha hotA haiM / pustakeM bheTa karate samaya isa tIrtha para zrI pArzvanAtha jJAnabhAzAko pati -..-rn pAnA kara pAnI yAtrA ramaNIya tIrtha kI yAtrA ko bhI smaraNa rakheM ya haiM vAste pupakA dila bahuta prasanna hogaa| mela ske| patra-vyavahAra kA premiyoM ko cAhiye ki jisa sama zeTha AnandajI kalyAnajI (tIrtha kAparaDAjI) ThI0 zA. jugarAjajI kaTAriyA posTa-pIpAr3a sITI ( mAravADa)