Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambAdAsa avare digambara jaina asalA, muni rAmasiMha viracita dhA huDa dohA jaina rahasyavAda viSayaka apa graMtha bhUmikA, anuvAda, zabdakoza, TippaNI Adi sahita sampAdaka hIrAlAla jaina, em. e., ela ela. vI., saMskRtAdhyApaka, kiMga eDavarDa kAlaja, amarAvatI, bhUtapUrva risarca skAlara, alAhAbAda yUnIvarsiTI, prakAzaka gopAla ambAdAsa cavare, saMsthApaka, kAraMjA jaina palIkezana sosAyaTI, kAraMjA (varAra). vIra nirvANa saMvat 2459] vikrama saMvat 1990.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE AMBADAS CHAWARE DIGAMBARA JAINA GRANTHAMALA. OR Karanja Jaina Series Edited With the co-operation of various scholars. By Hiralal Jain, M. A., L L. B., King Edward College, Amraoti. Volume III Published by Gopal Ambadas Chaware FOR Karanja, Jaina Publication Society, Karanja, Berar ( India ).
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pahuda Doha OF RAMASIMHA MUNI An Apabhramsa work on Jaina mysticism Critically edited With Introduction, Translation, Glossary Notes and Index. By Hiralal Jain, M. A., LL. B., Central Provincos Educational Service, King Edward College, Amraoti; Sometime Research Scholar, Allahabad University 1933
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka gopAla ambAdAsa cayA, maceMTa enDa baiMkara, kAraMjA (varAra) G - kAmu samAhi kara ko aMcau~ chopu alopu bhaNivi ko bNc| hala sahi kalaha keNa sammANau~ ahiM jahi jAvaI tahi appANa || 139 // devali pAhaNu tiAtya jalu putthaI sambaI kaccu / catyu ju dIlAi kusumiyara iMdhaNu holAi sancu // 161 // TI. em. pATila, ganejara, sarasvatI pAvara presa, amarAvatI (barAra )
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE Dohanaluda represents tlo samo variety of Ana. bliraisa as is found in Sivayadhammadona already issued as the second volume of this series, and which is oxactly the Inngunge so well expinined and exemplified liy Hemacandra in his Prakrit grammir. It is highly interesting, in this connection, to note that four vorses quoled by Homacandra occur almost vorlatim in the presont work. We are thus slowly tracing tho versos quoto:1 in that epoch-making grainmaz back to thoir original sources, as moro and moro literature of this kind is coming to light. The subject-mnttor of the work is Join mysticism and in this respect, as well as in the form of its pootry, it has similarities with the Buddhist Caryupadas of Krishna, Dombi, Vivi, Sarahn nail Gundari, and tho Dohakoshas of Sarala and Kanhupada. With thoso works it has many aymbolistic torms in common such as Ravi, Shashi, Vama, Dukshina, Shiva and Shakti. Besides this, tho work has striking aslinitios in its subject-mntler, as well ns form, with the works of Jain nuthors such as b lakunda, Yogindra, Dcuusona, and Skrutrisigan. As the work has very many verses in common with the l'aramitma.prakasha and Yogasira of Yogindradeva, it has been surmised to have been produced by the same author, but the work itself moutions Ramasimha muni as its author and there is, so far, no convincing evidence to disprovo his authorship. With regard to the verses which it has iu commou with the works of Yogindradeva,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 it is difficult, at present, to say who the borrower and who the original author is, but as Yogindradeva has enjoyed colebrity for a long time, one feels inclined to give him tho crelit. As verses from this work are quoted by Hemacandra who wrote about 1100 A. D., and as it quotes verses from Savayadhamma-doho which was composed about 933 A. D. the present work may be taken to have been produced about 1000 A. D. I have discussed at some length the question of the relationship between Deshi bhashi' and Apabliramsa, raised by Dr. Jules Bloch in his letter to me, and the various references which have been collected, tend to show that authors have been using the two names as mutually interchangeable. It is noteworthy that the poets themselves have called their language Deshi bhasha and have never liked to use the word Apabhramsa for their language while grammarians have called it invariably by the latter name. As in the case of Sivayadhamma-dohu, I have tried in my translation to be as literal and as close to the Apabhramsa form as possible, even at the sacrifice, sometimes, of the Hindi idiom. This, I hope, will be appreciated by those who wish to study the language. I have frequently added explanatory notes to the translation basides the olucidation and discussion of the texts separately in the tippanis. I have tried to make the glossary complete in the matter of entries as well as references. The text has been critically edited from two manuscripts, ono secured from Delhi and the other from Kolhapur.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 I have also kept in view the readings of some verses as found in other works. But these have been noticed in the tippanis and not incorporated in the variants. It is for the readers to judge how far I have succeeded in presenting a correct text from the scanty materials available. So little of this literature has, up till now, seen the light of day as compared to what is in store, that I am prepared, almost expect, to modify my views in any direction in future. King Edward College Amraoti. 19th December 1938. } sz Hiralal Jain.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI. ... Proface ... .. bhUmikA 1 saMzodhana sAmagrI 2 graMtha kA nAma 3 pAhuDadohA kA viSaya va zailI ... 4 pAhuDadohA meM rahasyavAda 5 pAjhuDadohA kA anya graMthoM se sambandha 6 pAhuDadohA ke racayitA 7 pAhuDadohA kA racanAkAla 8 dezImApA aura apabhraMza pAhuDadohA mUla pATha, pAThabheda va anuvAda zabdakoza ... ... TippaNI dohoM kI varNAnukramaNikA ... 1-67 68-102 103-131 132-136
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 1, saMzodhana sAmagrI pAhuDadohA kA prastuta saMskaraNa do prAcIna pratiyoM para se taiyAra kiyA gayA hai| ye pratiyAM mujhe kramaza: pannAlAlajI agravAla, dillI, va prophesara e ena upAdhye, kolhApura, dvArA prApta huI thiiN| ataeva meM ukta sajjanoM kA bahuta upakAra mAnatA hai| ina pratiyoM kA paricaya nimna prakAra hai yaha prati dillI ke naye maMdira kI hai / isakA patA hameM anekAnta meM prakAzita zrIyukta jugalakizora jI mukhtAra ke eka noTa se claa| isakI patra saMkhyA 12; AkAra 11" x 5" paMktiyA prati pRSTha 11, varNa prati paMkti lagabhaga 36; hAMsiyA Upara nIce ", dAyeM vAyeM 11" hai| yaha prati prAyaH zuddha hai aura acchI dazA meM rakSita rahI hai / kAgaja pIlA, patalA hai kintu abhI kharAba nahI huA / prArambha - atha pAhuDadohA lipyate / anta - iti zrI muni rAmasIha viracitA pAiDadohA samAta //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dAhA mitI pauSa zukla 6 zukaravAra saMvat 1794 // lipataM virajabhAna zrAvaga pANIpathanagaramadhye zupAThanAtha // zrI zubhaM astu kalyANaM astu / isase vidita huA ki yaha prati Aja se lagabhaga do sau varSa pUrva pAnIpata meM likhI gaI thii| isameM dohoM kI saMkhyA 220 hai / dohA naM. 71 aura 142 nahIM haiN| hamane apanI prayama kApI isI prati para se taiyAra kI thii| ka. yaha prati eka guTake ke antargata hai isa guTake meM aura bhI kaI choTI moTI saMskRta prAkRta racanAoM kA saMgraha hai| isakA paricaya zrIyukta upAdhye jI, anekAnta meM prakAzita, apane eka lekha meM de cuke haiN| isakA AkAra 530 x 5" hai| isa guTake kI dazA bar3I zocanIya hai| prArambha ke sAta ATha panne gAyaba haiM aura aMta ke dasa bAraha panne adhakaTa ho gaye haiN| bIca ke paMnne yatra tatra dImaka ke bhakSya hue haiN| kitane hI pannoM kI syAhI ur3a gaI hai jisase kahIM kahIM paDhanA duHsAdhya aura khiiN| kAhIM asambhava hai| pAhui dohA isa guTake ke pRSTha 62 se 81 taka hai| usakA pUrva kucha saddhAntika gAthAe~ likhI huI haiM aura pazcAt yogIndradeva kRta paramAtmaprakAza hai| prArambha-OM namaH siddhebhyaH /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzodhana sAmagrI anta-iti zrI yogendradevaviracita dohApAhuDaM nAma graMtha smaapt| guTake meM kahIM saMvat Adi kA ullekha nahIM milA, isase yaha kahanA kaThina hai ki yaha prati kitanI purAnI hai| zrIyukta upAdhye ne ise lagabhaga do sau varSa purAnA anumAna kiyA hai / merA bhI yahI anumAna hai / yadyapi guTake kI hAlata dekhakara koI ise aura bhI adhika purAnA anumAna karegA, kintu vicAra pUrvaka avalokana se jJAta hotA hai ki guTake kI yaha duravasthA utanI kAla ke prabhAva se nahIM jitanI asAvadhAnI se rakhe jAne ke kAraNa huI hai / sambhavataH yaha guTakA kisI zrAvaka ke ghara meM rahA hai, vaha paThana pAThana ke liye hAthoM hAtha AtA jAtA rahA hai, tathA khulA rakhA rahane ke kAraNa use sIDa aura dImaka kA parIpaha bhI sahanA par3A hai| isa guTake kI bIca bIca meM kucha paMktiyAM lAla syAhI: se likhI gaI haiN| yaha syAhI kaI jagaha burI taraha ur3a gaI hai| bIca bIca meM to panne ke panne apAThya ho gaye haiN| isa kAraNa isake pAThoM kA milAna karane meM bar3I kaThinAI kA anubhava huA / pAhuSTa dohA kI aura adhika pratiyAM nahIM mila sakI isa kAraNa maine isake pAThoM ko par3hane tathA unhe prastuta saMskaraNa meM dene kA bharasaka prayatna kiyA hai / tathApi uparyukta kaThinAI ke kAraNa kucha sthAnoM para isake pATha jAnane meM maiM asaphala hI rahA, jaisA ki saMskaraNa kI pAda-TippaNiyoM se pAThakoM ko jJAta ho jaavegaa|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuda-dohA da. prati se isa prati kI mukhya vizeSatAye ye haiM 1. isameM dohA naM. 64 nahIM hai, tathA dohA 79 aura 112 adhika haiN| naM. 7 do dohoM para diyA gayA hai, aura isa taraha se antima dohe para naM. 220 AyA hai yadyapi yayAryataH dohoM kI saMkhyA 221 haiN| 2. kucha dohoM kA krama viparIta hai name 6 aura 7, 20 aura 21, 22 bora 23. 3. lipikAra kI asAvadhAnI ke kAraNa kahIM kahIM dohoM ke eka, do yA tIna caraNa chUTa gaye haiN| udAharaNArtha dekhiye dohA 139 6 166 kI pAda-TippaNiyAM / 1.Na ke sthAna para na kA prayoga bahuta huA hai kintu yaha pAThabheda dene kI hamane AvazyakatA nahI smjhii| .. isake pAThoM meM kucha saMyujAkara dele pAye jAte haiM jo hemacandra ne svIkAra kiyA hai kintu prAnta apanA graMthoM meM kama pAye jAte hai-jaise liMgApravaNa, dAnvaya, prbdd'| ye pATa anya pAunnaroM ke samAna pAda-hinlaniyoM meM diyA haiN| pATha-saMzodhana kA pUrA kArya inhI dAthiyoM ke AdhAra para kiyA gayA hai jinameM se bhI eka povI kAlI durdazA hai| mantra kisaM zilI doI ke saMzodhana meM mujhe svayaM pUrNa saMtAra
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha kA nAma nahIM hai| kintu merA aisA dhyAna hai ki adhikAMza graMtha ke dohoM kA pATha asaMdigdha rUpa se isa saMskaraNa meM nizcita ho gayA hai| jaisA ki Age calakara batalAyA jAyagA, isa graMtha ke aneka dohe paramAtmaprakAza meM va kucha dohe yogasAra tathA hemacandra kRta prAkRta vyAkaraNa meM mujhe mile haiN| kintu ina graMthoM ke pAThabheda aMkita nahI kiye gye| AvazyakatAnusAra una pAThabhedoM kA TippaNI meM upayoga kiyA hai| 2, grantha kA nAma isa graMtha ke nAma ke sAtha jo dohA zabda lagA hai vaha usake chaMda kA bodhaka hai / jainiyoM ne pAhuDa zabda kA prayoga kisI vizeSa viSaya ke pratipAdaka graMtha ke artha meM kiyA hai| kundakundAcArya ke prAyaH sabhI grantha 'pAhuDa' kahalAte haiM, yathA samayasArapADDa, pravacanasArapAhuDa, bhAvapAhuDa, bodhapAhur3a ityAdi / gommaTasAra jIvakANDa kI 341 vI gAthA meM isa zabda kA artha adhikAra batalAyA gayA hai ' ahiyAro pAhuDayaM ' / usasa graMtha meM Age samasta zrutajJAna ko pAhuDa kahA hai| isase vidita hotA hai ki dhArmika siddhAnta-saMgraha ko pAhuDa kahate the| pAhuDa kA saMskRta rUpAntara prAbhRta kiyA jAtA hai jisakA artha upahAra hai / isake anusAra hama vartamAna graMtha ke nAma kA artha ' dohoM kA upahAra' aisA le sakate haiN|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pAhuDa-dohA 3. pAhuDhadohA kA viSaya ra zailI prattuta graMya ke katI bhAratavarSa ke una kaviyoM meM se eka the jinhoMne samaya samaya para bhautika nAvoM meM bhUle hue puruSoM ko eka uccatara sukha kA mArga batAne, tyA dharma ke nAma para sArahIna kriyA kApaDa va andhavikAsa meM have hue vyaktiyoM kA uddhAra karane kA prayatna kiyA hai aura Arya-sanyatA para AdhyAtmikatA kI eka gaharI chApa lagA dI hai| jainiyoM ke tIyaMkaroM ne khAsa taura se upabhoga kI apekSA tyAga aura karmakAMDa kI apekSA svAnubhava ke theTa mAhAtmya ko caritArtha kiyA hai| aise hI upaniSadoM ke strapitA ke RSi the jinhoMne joradAra AvAja meM yaha ghoSaNA 12 saMdeva bhUteSTa gRTomA na prakAzane / dRzyate tvayA budhA sUmayA sUkSmadarzibhiH / / azarIraM zarIrencanavasthevavasthitan / mahAna vizumAmAna macA dhIro na zocati / / padA saMre pranidhante hadayasyeha yy:| para mojatI bhavatyetAvadvayanuzAsanam / / gata do adAI hajAra kI meM se AcArya aura sAdhu nuni hote Aye haiM jinhoMne bhinna bhinna samaya para, alaga alaga rUpa meM, naI naI bhatAoM dvArA, pRthaka pRthak samAja meM, isI saMdeza kI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya va.zailI 15 ghoSaNA kI hai / jaina samAja meM aise muni : mahAtmAoM kA vAhulya rahA hai / prastuta graMtha ke racayitA bhI isI koTi ke the / unhone 'apanA guru mAnA hai prakAzadAtA ko| yadi sUrya se prakAza AtA hai to vaha guru hai, yadi candra se prakAza AtA hai to vaha guru hai, aura yadi kisI jJAnI se prakAza AtA hai to vahI guru hai| unakA. upadeza hai ki sukha ke liye bAhara ke padArthoM para abalambita hone kI AvazyakatA nahIM hai, isase to kevala duHkha aura saMtApa hI vaDhegA / saccA sukha indriyoM para vijaya aura AnmadhyAna meM hI milatA hai / yaha sukha iMdriyasukhAbhAsoM ke samAna kSaNabhaMgura naMhI hai, kintu cirasthAyI aura kalyANakArI hai| AtmA kI zuddhi ke liye na tIrtha jala kI AvazyakatA hai, na nAnAprakAra kA veSa dhAraNa karane kI / AvazyakatA hai kevala, rAga aura dveSa kI pravRttiyoM ko roka kara, AtmAnubhava kI | mUMDa muDAne se, kezaloMca karane se yA nagna hone se hI koI saccA yogI aura muni nahI kahA jA sakatA / yogI to tabhI hogA jaba samasta aMtaraMga parigraha chUTa jAve aura mana AtmadhyAna meM lavalIna ho jAve / devadarzana ke liye pApANa ke bar3e bar3e mandira banavAne tathA tIrthoM tIrtha bhaTakane kI apekSA apane hI zarIra ke bhItara nivAsa karane vAle deva kA darzana karanA adhika sukhaprada aura kalyANakArI hai / AtmajJAna se hIna kriyAkAMDa kaNarahita vuSa aura payAla kUTane ke samAna niSphala hai| aise vyakti ko na indriyasukha hI milatA aura na mokSa kA maarg-hii|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa - dohA graMthakAra ne apanA uparyukta upadeza atyanta sarala, sarasa aura sundara dohoM meM rakhA hai / unhone kahIM apane bhApA- pANDitya yA vidvattA ko batalAne kA prayatna nahIM kiyA, kintu dohe dohe meM unake gambhIra vicAroM tathA mAnavIya durbalatAoM ke jJAna kA paricaya milatA hai| unakA upadeza khAsakara una mUrkha vyaktiyoM ko hai jo vinA AtmasaMyama kA abhyAsa kiye va vinA AtmakalyANa ke sacce mArga ko jAne ' jogiyA ' bana jAte haiM / upamAoM aura rUpakoM kA kartA ne khUba upayoga kiyA hai / unhone mana ko karahA ( karama. U~Ta ), deha ko devAlaya kuTI ( kuDillI ) aura AtmA ko ziva tathA iMdriyavRttiyoM ko zakti kaha kara aneka bAra sambodhana kiyA hai / karahA kI upamA kavi ko bahuta hI priya hai / vaha bahuta se dohoM meM AI haiM aura kahIM kahIM to kavi ne use vistAra se darzAyA hai / udAharaNArtha 111, 112, 113 dohe dekhiye / kahIM kahIM kavi ke lepa aura anyoktiyA~ mArmika haiM, jaise dohA naM. 115, 149, 150, 151, 152. unake dRSTAnta bhI sundara aura sarala hote haiM ( dekho dohA 15, 71, 146, 147, 148. ) graMthakAra ne kucha dohoM meM deha aura AtmA ke saMyoga kA preyasI aura premI ke rUpaka meM varNana kiyA hai ( dohA 99, 100). yaha zailI pIche hindI kavitA meM bahuta Thoka priya hogaI aura bhakta aura ArAdhya kA preyasI aura premI ke rUpaka meM bahuta varNana huA hai| graMtha meM aisI upamAyeM aura uktiyAM bahuta haiM jo sArvajanika hone ke lAyaka haiM tathA jo sambhavataH kavi ke samaya meM aisI rahI haiM / 16
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahasyavAda 4. pAhuDadohA meM rahasyavAda . isa graMtha ke kartA eka yogI the aura yogiyoM ko hI sambodhana kara ke unhone graMtharacanA kI hai / yadyapi unakA sAmAnyopadeza sIdhA aura sarala hai kintu graMtha ke sthala sthala para rahasyavAda kI chApa bhI lagI huI hai / kartA ke liye deha eka devAlaya hai jiptameM aneka zaktiyoM sahita eka deva adhiSThita hai| usa deva kA ArAdhana karanA, use pahacAnanA, usameM tanmaya honA, eka bar3I gUDha kriyA hai jisake liye guru ke upadeza aura nirantara abhyAsa kI AvazyakatA hai / graMthakAra kA gUDhavAda samajhane ke liye maiM pAThakoM kA dhyAna nimna dohoM para vizeSa rUpa se Akarpita karatA hUM-dohA naM. 1,9, 14, 46, 53, 55, 56, 94, 99, 100, 121, 122, 124, 127, 137, 144, . 157, 167, 168, 170, 177, 181, 184, 186, 188, 192, 203, 213, 219, 220, 221. ina dohoM meM jogiyoM kA Agama, acita aura cit, dehadevalI, ziva aura zakti, saMkalpa aura vikalpa, saguNa aura nirguNa, akSara, bodha aura vibodha, vAma, dakSiNa aura madhya, do patha, ravi, zazi, pavana aura kAla Adi aise zabda haiM, aura unakA aise gahana rUpa meM prayoga huA hai, ki unase hameM yoga aura tAMtrika graMthoM kA smaraNa Aye vinA nahI rahatA / yayArthataH vinA ina graMthoM kI sAMketika bhASA ke avalambana ke uparyukta dohoM ke pUre rahasya kA udghATana nahI hotA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pAhuDa - dohA 3 kahIM kahIM to kucha artha hI samajha meM nahIM AtA / korA zabdajJAna kAma nahI detA, yukti thakita ho jAtI hai aura buddhi bhramita hone lagatI hai / jaba kavi ' nimmali hor3a gayesu ' kaha kara cala dete haiM taba aisA pratIta hotA hai ki ve hameM bhrAnti meM DAlakara, dhokA dekara bhAga rahe haiN| TippaNI meM kahIM kahIM isa yoga aura taMtra ke rahasya kA ati sUkSma saMketa mAtra kara diyA gayA hai / isakA pUrNa adhyayana kara, rahasya ke udghATana ke diye na to isa samaya mere pAsa yatheSTa sAdhana haiM aura na avakAza hai / isaliye viSaya ke cittAkarSaka aura mohaka hone para bhI use yahIM chor3anA par3atA hai / kintu yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki isa viSaya meM yaha graMtha brAhmaNa aura bauddha tAMtrika kavitA se samAnatA rakhatA hai| isI graMtha ke prAyaH samakAlIna vauddha caryApada aura dohAkopoM meM bhI isI prakAra kI, prAyaH inhI sAMketika zabdoM meM, aura aisI hI apabhraMza bhASA meM, kavitA pAI jAtI hai| 5. pAhuDadohA kA anya graMthoM se samvandha yoM to isa graMtha meM jo bhAva pragaTa kiye gaye haiM unase brAhmaNa sAhitya ke upaniSad graMtha tathA jaina sAhitya ke prAyaH sabhI AdhyAtmika graMtha votaprota haiM, tathApi ninna graMthoM meM, bhASA aura bhAva, donoM dRSTiyoM se kucha asAdhAraNa sAhayya hamAre dekhane meM thAyA hai jisakA yahAM paricaya de denA upayukta pratIta hotA hai /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya graMthoM se sambandha pAhuDadohA aura kundakundAcArya digambara sampradAya ke prAcInatama aura uccatama AcArya kundakunda ke sabhI graMtha AdhyAtmika bhAvoM se bhare hue haiM, kintu unake bhAva pAhuDa meM vizeSa rUpa se ve bhAva pAye jAte haiM jo prastuta graMtha meM Aye haiM, tathA bhApA aura racanA bhI kahIM kahIM eka sI dikha jAtI hai| vizepataH ullekhanIya gAthA 86 hai jisameM 'sAlisitya' kA udAharaNa usI rUpa se aura usI bhAva meM diyA gayA hai jaisA prastuta graMtha ke pAMcave dohe meM (dekho dohA naM. 5 kI ttippnnii)| 47 vI gAthA to yahAM naM. 23 para pUrI hI uddhRta kI huI pAI jAtI hai ( dekho dohA naM. 23 kI ttippnnii)| pAhuDadohA aura yogIndradeva yogIndradeva ke do graMtha-paramAtmaprakAza aura yogasArabahuta dina ke prakAzita ho cuke haiN| ina donoM graMthoM aura prastuta graMtha meM asAdhAraNa sAmya hai -kevala sAmya hI nahIM kintu isa graMtha kA lagabhaga paMcamAMza bhAga paramAtmaprakAza meM prAyaH jyoM kA tyoM pAyA jAtA hai / dohoM kA aikya isa prakAra hai - - * paramAtma prakAza-sahAranapura 1909, rAyacandra zAstramAlA, bambaI 1916. aba punaH saMzodhana ho rahA hai| yogasAra-mANikacaMdra graMthamAlA naM. 21, bambaI 1922, .
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA pAhuDa. paramA. pAhui. paramA. pAhuDa. paramA. 74 11832 318 165 yoga, 40 yoga, 51 210 288 23. 00 303 253 37 25439 27549 25852 41105 125/107 257 283 yoga. 39 201 294 yoga, 259 133 114 /147 126/148 289/161 260 yoga, 42 290 189 yoga, 7.192 291 92 Pad 198 - - - - - - - - Roman - - - (Upara pAidohA, paramAtmaprakAza aura yogasAra ke samAna dohoM ke aMka diye gaye haiN| paramAtmaprakAza ke aMka rAyacandra zAsanAlA, bambaI, meM prakAzita prati ke anusAra hai| kevala dohA 84 kA namanapa ukta prati meM nahIM hai yaha san 1901 meM bAba sUrajabhAnu jI dvArA prakAzita prati kanaM. 210 para hai|) viSaya bhI ina tInoM graMthoM kA eka hI hai, zailI bhI vahI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya graMthoM se sambandha hai aura uktiyAM, upAmAyeM Adi bhI eka sI hI haiM | sambodhana ke liye vahI 'joiyA' aura 'vaDha' tathA deharUpI devAlaya aura AtmA rUpI ziva sabhI meM haiN| hAM, karahA kI upamA, jo prastuta graMtha meM jagaha jagaha AI hai, paramAtmaprakAza meM kevala eka hI jagaha .( dohA 266 meM pAI jAtI hai| pAhuDadohA aura sAvayadhammadohA yadyapi sAvayadhammadohA aura prastuta graMtha meM viSaya kI dRSTi se kucha bheda hai, kyoMki pUrvokta graMtha gRhasthoM ke liye likhA gayA hai aura prastuta graMtha jogiyoM ke liye, kintu bhASA aura zailI donoM kI samAna hI hai| choTe moTe bhAvoM, upamAoM Adi va uktioM Adi ke sAmya ke atirikta do pUre dohe donoM meM samAna haiM:-- pAhuDa. sAcaya. 43 129 ' 215 30 pAhuDadohA aura zrutasAgara zrutasAgara tathA unakI paTanAmRta TIkA kA ullekha hama sAvayadhammadohA kI bhUmikA meM kara cuke haiN| isa TIkA meM pAhuDadohA ke tIna dohe thor3e se hera phera ke sAtha uddhRta pAye jAte haiM / yathA:--
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA pAhuDa. 19 = bhAvapAhuDaTIkA gAthA 108 pA. 146 % mA, TI. 162; pAhuDa, 147 = caritra pAhuDa TIkA gA. 11. pAhuDadohA aura hemacandra saba se adhika mahatvapUrNa aura cittagrAhI isa graMtha kA sambandha hemacandrAcArya kRta prAkRta vyAkaraNa se hai| isa vyAkaraNa ke cauthe pAda ke apabhraMza sambandhI sUtroM ke udAharaNa rUpa isa graMtha ke kucha dohe hameM mile haiM / aitihAsika evaM pAThabheda kI dRSTi se ye sAmajasya itane upayogI haiM ki hama unhe yahAM uddhRta karanA Avazyaka samajhate haiM:-- pAhuudohA sayala vi ko vi taDaphaDai siddhattaNa taNeNa / siddhattaNu pari pAviyai cittahaM NimmalaeNa // 88 // ThaMDeSiNu guNarayaNaNihi agvanihiM vippaMti / tahi saMkhAhaM vihANu para mudhinati Na bhaMti // 151 // Avai girAmai paramagai anna vila Na lahaMti hema. vyAkaraNa sAha vi lou taDapphaDai vahuttaNaho taNeNa / vaguppaNu paripApiyA hatyi mokalaDeNa // 366 // je chaveviNu rayaNanihi appaDaM taDi ghalaMti / taha saMkhahaM viTTAla para phukijaMta bhamanti // 422 prAiva muNihaM vi bhaMtaDI te mANaaDA gaNati /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya prathoM se sambandha 23 bhaggI maNahaM Na bhaMtaDI akhai nirAmai parama gai tima divahaDA gaNaMti // 169 // ajja vi lau na lahaMti / / 114 jima loNu vilijjai pANiyaha // 176 // loNu vilijjai paannienn|| 118 jai ikka hi pAvIsi paya jai kevai pAvIsu piu aMkaya koDi kriisu| akiA kuDDa karIsu / NaM aMguli paya payaDaNaI pANiu navai sarAvi jiva jima savvaMgaya sIm / / 177 // savvaMgeM paisIsu // 366 hemacandrAcArya kRta vyAkaraNa meM jo dohe udAharaNa rUpa se diye gaye haiM unake sambandha meM vidvAnoM kA yahI mata hai ki ve usa. samaya ke pracalita sAhitya se liye gaye haiN| yaha bAta satya hai ki hemacandra ne una dohoM ko kucha parivartita rUpa meM diye haiN| kintu yaha koI Azcarya kI bAta nahIM hai, kyoMki jaba eka vidvAn vaiyAkaraNa vyAkaraNa ke nimayoM kI puSTi meM koI udAharaNa degA jo vaha usakI jihvA se parimArjita hokara hI niklegaa| dUsare, hemacandra kavi bhI the, ata: unhone dohoM ko sArvajanika ruci ke anukUla banAkara rakhA hai| hamAre dohA naM. 88 meM unhone jo parivartana kiyA hai vaha use sarvapriya banAne kI dRSTi se hI kiyA hai| unhone 'sakala' kI jagaha 'sAdhu loka,' 'siddhatva' kI jagaha 'vaDappana' aura ' cittanaimalya ' kI jagaha ' mukta-hastatA' arthAt dAnazIlatA kA AropaNa kara diyA hai jisase dohA AdhyAtmika
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA kSetra se nikala kara laukika kSetra meM AgayA hai| dohe kA zeSa saMgaThana vilakula jaisA kA taisA rahA hai| hamAre dohA naM. 151 ke dUsare caraNa kA parivartana kevala pAThabheda sA pratIta hotA hai| hamAre pATha ke 'thaDa' kA artha bhI hemacandra ke 'taDa' (taTa ) ke samAna hotA hai, tayA 'vippaMti' aura 'valaMti' bhI yahAM samAnArtha haiN| zeSa do caraNoM kA pATha hemacandra ke prakAzita vyAkaraNa meM kucha bhinna hai| hAM, itanA avazya hai ki vidyAlu' pATha usameM hepacandrajI ne avazya rakhA hai, kyoMki usI zabda ke udAharaNa rUpa dohA uddhRta kiyA gayA hai| kintu una caraNoM kA kucha ThIka artha nahIM lagatA / isa vyAkaraNa ke sampAdaka DaoN. vaidya ne dohe ke sambaMdha meM kahA hai ki prasaGga ke abhAva meM dohe kA ThIka artha nahIM baiThAyA jA sakatA' kintu yadi hamAre graMtha kA prasaMga dhyAna meM rakhA jAve to artha spaSTa ho jAtA hai / artha hogA 'vahAM saMkhoM kI bar3I durgati (vidyAlu) hotI hai, ve muke jAte haiM, isameM bhrAnti nahIM ' yA (hemacandra ke pATha ke anusAra ) 'iMke jAte aura bhramate phirate haiN| prasaMga satsaMga-tyAga ke duSpariNAma kA hai yaha hamAre graMtha se spaSTa hai| dohA naM. 169 ke do caraNoM meM parivartana kiyA gayA hai aura dohe ke caraNoM kA krama badala diyA gayA hai| hamAre dohe ke nayama do caraNa vyoM ke tyo antima do caraNoM meM rakhe gaye haiN| mamsanerarmendra xhema. prAkRta vyAkaraNa, se, DaoN. vedya, noTsa pR. 62,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ racayitA 25 zeSa do caraNoM meM jo parivartana kiye gaye haiM ve sAbhiprAya haiM / prAiva ( prAyaH ) kA to udAharaNa hI denA thA isase vaha rakkhA gayA hai, aura divhaDA kI jagaha ' maNiaDA' se artha meM bahuta kucha vizeSatA lAI gaI hai| ina parivartana ke nirvAha ke liye ' maNaha ' ke sthAna para ' muNiha ' kara diyA gayA hai / jo avasthA hamAre 151 veM dohe kI hemacandra vyAkaraNa meM huI haiM, ThIka vahI avasthA hamAre dohA naMbara 177 ke prApta pATha meM pAI jAtI hai / antima do caraNoM kA to kucha matalaba hI nahI lagatA / dohe kA artha pahale hI se kliSTa thA, ataeva, jaisA maiM TippaNI meM kaha cukA hUM, lipikAroM ke ajJAna se usakI vaha duravasthA huI hai | hema. vyAkaraNa meM usakA ThIka rUpa rakSita hai / ina avataraNoM se hamAre graMtha ke racanAkAla para jo prakAza par3atA hai usakA agale prakaraNa meM ullekha kiyA jAyagA / abhItaka hemacandrAcArya ke dohoM ke mUla srotoM kA koI patA nahI thA / yaha atyanta mahatva kI bAta hai ki apabhraMza sAhitya ke prakAza meM Ane se aba unakA ThIka ThIka patA, dhIre dhIre, laga rahA hai| tIna dohe paramAtmaprakAza meM bhI pAye gaye haiM x / x 6 pAhuDadohA ke racayitA graMtha ke dohA naM. 211 meM ' rAmasIha muNi ima bhaNai ' Annals of Bhand, Orien. Re, Inst., 1931, p. 159-160,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhura-dohA vAkya a.yA hai, tathA da. prati kI puSpikA meM ye dohe muni-rAmasIha -viracita kahe gaye haiN| isase jJAta hotA hai ki koI rAmasiMha nAmadhArI muni isa graMtha ke racayitA hue haiN| kintu ka. prati kI puSpikA meM yaha dohApAhuDa yogIndradevaviracita ' kahA gayA hai| isase graMthakartRtva kA prazna kucha jaTila ho gayA hai / yaha hama dekha hI cuke haiM ki prastuta graMtha kI yogIndradeva ke anya do jJAta graMthoM se bhASA aura bhAva meM asAdhAraNa samatA hai / isa sambaMdha meM zrIyukta upAdhye kA bahuta hI niyantraNa pUrvaka eka saMketa hai ki prastuta graMtha kadAcit yogIMdrakRta hI ho aura rAmasiMha kevala eka paramparAgata nAma ho, jaisA ki paramAtmaprakAza (dohA 188 ) meM 'ajau saMti bhaNei / meM zAnti kA nAma pAyA jAtA hai / kintu jabataka aura koI savala pramANa na mileM tabataka isa graMtha ko yogIndradeva kRta mAnanA ThIka nahIM hai| yogIndra ne apane paramAtmaprakAza va yogasAra' meM apanA nAma spaSTa rUpa se aMkita kara rakhA hai| hama sAvayadhammadohA meM dekha cuke haiM ki kisa prakAra - 9. A. N. Upadhyo: Joiodu nnd his Apaburansa works: ___Annals of Bhand. Orien. Re. Inst. Poona, 1931 p. 152. 2. paramAtmaprakAza dohA 8. 3. yogasAra dohA 107. 4. eka bAra kAvya amRtazIti (saMskRta) ke anta meM yogIndra kA nAma milatA hai| para ina donoM kAnoM ke ekaraya ke sambaMdha meM saMzaya hai| mA. paMdhamAlA 21, pR. 101 va bhUmikA,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 . racayitA graMtha-sAmya ke kAraNa yogIndradeva kA nAma usa graMtha ke kartA ke rUpa meM kucha lipikAroM ne likhA hai| jahAM graMtha ke aneka dohoM ke paramAtmaprakAza aura prastuta graMtha meM pAye jAne ke AdhAra para donoM ke graMtha kartA eka hI anumAna kiye jAte haiM, vahAM yaha bhI prazna ho sakatA hai ki yadi sacamuca donoM graMtha eka hI kartA kI racanAyeM hai to aisI punarukti se katA kA kyA abhiprAya hai? niyama to yaha hai ki graMthakartA sadaiva aise punaruktidoSa se bacane kA prayatna karate hai| hAM, eka Adha ukti kabhI dono meM eka hI rUpa se, vinA jAne, AjAtI hai, yA prasaMga meM bahuta upayogI kabhI kisI vAkya ko doharAnA par3atA hai, kintu dosau bIsa yA bAisa dohoM meM koI cAlIsa dohe apane dUsare graMtha ke prAyaH jaise ke taise rakhanA kaviyoM meM sarvathA apUrva yA asAdhAraNa hai| ataeva jaba taka aura adhika pramANa isa sambaMdha meM hameM na mila jAveM taba taka prastuta dohoM ke kartA graMtha ke bhItara nirdiSTa muni rAmasiMha ko hai| mAnanA ucita hai| / nAma para se ye muni arhadvAli AcArya dvArA sthApita 'siMha' saMgha ke anumAna kiye jA sakate haiM | graMtha meM ' karahA ' ( UMTa) kI upamA bahuta AI hai tathA bhASA meM bhI ' rAjasthAnI' hindI 1 sAvayadhammadohA pR.1) aura 1). * iMdranandi kRta nItisAra 6-7, zravaNavelgolA zilAlakha naM. 105, 26-27.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA ke prAcIna mahAvare dikhAI dete haiM / isase anumAna hotA hai ki graMthakAra rAjaputAnA prAnta ke the| graMthakAra kA isase adhika paricaya dene ke liye koI pramANa upalabdha nahIM hai / 7. pAhuudohA kA racanAkAla prastuta graMtha katra racA gayA, isa prazna kA nizcita uttara denA to kaThina hai, kintu hama Upara jo isa graMtha kA anya graMthoM se sambandha batalA Aye haiM, tathA isameM mApA kA jo rUpa pAyA jAtA hai, usa para se usake racanAkAla kA sthUla rUpa se anumAna karanA azakya nahIM hai| upalabdha do hastalikhita pratiyoM meM se eka saMvat 1794 arthAt IsvI 1737 kI likhI huI hai| ataeva graMtha isase pUrva bana cukA thA yaha nizcita hai| isa graMtha ke jo tIna dohe zrutasAgara kI paTyAhui TIkA meM uddhRta pAye jAte haiM usase siddha hotA hai ki yaha graMtha zrutasAgara se pUrva bana cukA thA / zrutasAgarajI gurjaradeza ke paTTAdhIza lakSmIcandra ke ziSya the, aura lakSmIcandrajI kA eka ullekha saMvanU 1582 kA pAyA jAtA hai| zrutasAgarajI isI samaya ke lagabhaga hue hoMge / ataH yaha mAnA jA sakatA hai ki hamArA graMtha ukta saMvat arthAt IstrI 1525 ke lagabhaga vartamAna thA / isI prakAra hemacandrAcArya ke vyAkaraNa meM isa graMtha ke + mANikacandra graMthamAlA 21, bhUmikA,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAkAla cAra dohe pAye jAne se siddha hotA hai ki yaha graMtha ukta AcArya ke pUrva vana cukA thaa| hemacandra ke samaya ke sambandha meM koI zaMkA nahIM hai| unhoMne apane vyAkaraNa ke anta meM svayaM kahA hai ki vaha graMtha unhone gujarAta ke cAlukyavaMzI rAjA siddharAja kI abhyarthanA se likhA / siddharAja gujarAta ke rAjasiMhAsana para san 1093 IsvI meM baiThe, aura unhone san 1143 taka rAjya kiyA / san 1143 meM unake uttarAdhikArI kumArapAla siMhAsana para Aye / ataH siddha hai ki hemacandra kA vyAkaraNa san 1093 aura 1143 ke bIca meM banA hai / isase prastuta graMtha san 1100 se pUrva kA banA huA siddha hotA hai| jaisA zrutasAgara kI TIkA aura hemacandra ke vyAkaraNa ke sambandha meM kaha sakate haiM ki unameM dohe uddhRta kiye gaye haiM vaisA paramAtmaprakAza, yogasAra aura sAvayadhammadohA ke sambandha meM nahIM kaha sakate / ina graMthoM ke samAna dohoM ke sambandha meM tIna anumAna kiye jA sakate haiM / yA to prastuta graMtha meM se pUrvokta graMthoM meM ve dohe uddhRta kiye gaye haiM, yA una graMthoM meM se prastuta graMtha meM uddhRta kiye gaye hai aura yA ve dohe kisI aura' hI graMtha se yA pracalita dohoM meM se ukta sabhI graMthoM ne liye haiN| isa sambandha meM nirNAyaka pramANa hamAre pAsa kucha nahIM hai / hAM, graMthoM ke hI prasaMga, zailI Adi para se kadAcit kucha anumAna kiyA jA sake ki kisa graMtha meM ve dohe usa graMtha ke avazyaMbhAvI aMga hai aura kisa
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 pAhuDa - dohA meM ve Agantuka se jJAta hote haiN| jaisA hama Upara kaha Aye haiM, paramAtmaprakAza, yogasAra aura prastuta graMtha ke prasaMga aura zailI meM itanI samAnatA hai ki una para pUrvokta kasauTI bhI kucha nahI calatI / hAM, yogIndra kA nAma bahuta samaya se prasiddha aura supratiSThita rahA hai, unake graMthoM para saMskRta hindI TIkAyeM bhI likhI gaI haiM, tathA anya aneka TIkAkAroM ne unakA ullekha kiyA hai, isase yahI anumAna karane ko jI cAhatA hai ki unhI ke graMthoM se prastuta graMtha meM dohe liye gaye haiM / para yaha viSaya zaMkAspada hI hai / yadi isa sambandha meM koI bAta nizcayataH kahI bhI jAve to usase prastuta graMtha ke racanA kAla ke sambandha meM kucha nahI kahA jA sakatA, kyoMki abhI taka yogIndradeva ke samaya kA bhI nirNaya nahI huA hai / kintu sAvayavamma aura prastuta graMtha meM jo dohe milate haiM unake sambandha meM pUrvokta kasauTI kAma meM lAI jA sakatI hai| prathama, dohA naM. 43 ko lIjiye / isameM pAMca iMdriyoM ke saMyapa kA aura vizeSataH do arthAt jihA aura parakhI-kAmanA ke niyaMtraNa kA upadeza diyA gayA hai| pAMca indriyoM kA prasaMga Upara se to nahIM AyA kintu nIce ke dohoM meM pAyA jAtA hai / para jIbha aura parAI nAra ke nivAraNa kA upadeza to yahA~ cilakula aprAsaMgika hai / prathama to jaba yaha kaha diyA ki jisa buddhimAn kA mana akSayinI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAkAla 31 * yaha rAmA meM laga gayA vaha aura kahIM kaise rati kara sakatA hai, taba phira nArI ke nivAraNa ke upadeza kA matalaba hI kyA rahA? aura yadi rahA bhI to 'parAI nAra' kA vizeSaNa to yahAM bilakula hI ayukta hai / isa graMtha kA upadeza jogiyoM ke liye diyA gayA hai / Upara ke hI dohe meM jogI ko sambodhana kiyA hai| jogI sastrIka nahI huA karate, ataeva yadi unako upadeza denA thA to 'parAI' vizeSaNa lagAne kI koI AvazyakatA nahI thI / spaSTataH upadeza gRhastha ke liye hai / use apanI strI ko chor3a anya striyoM se vikti kA upadeza diyA gayA hai| phira jIbha nivAraNa ke upadeza kA to yahAM koI prasaMga hI nahI hai / vaha bAta yahAM bilakula vemela ja~catI hai| isa prakAra pUrvApara prasaMga para dRSTi DAlane se yaha dohA prastuta graMtha meM Agantuka siddha hotA hai / usako yadi hama yahAM se haTA deM to bhI prasaMga meM koI bAdhA nahIM par3atI / aba isI dohe kA sAvayadhamma ke naM. para vicAra kIjiye / vahAM vazIbhUta hone ke 29 usase pUrva kartA ne eka eka iMdriya meM dopa dikhAye haiM aura phira prastuta dohe meM unake sambandha meM saceta hone kA upadeza diyA hai| gRhasthoM ko jIbha kI lolupatA aura kAma kI preraNA adhika huA karatI hai / ataH ina donoM indriyoM ke sambandha meM kavi ne gRhasthoM ko vizeSa rUpa se saceta rahane kA upadeza diyA hai / yahAM yaha dohA svAbhAvika hai / usake yahAM se alaga karane meM eka kamI kA bodha hogA / ataeva mAnanA par3atA hai ki yaha dohA sAvayadhamma kA mUla aMga hai /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa - dAhA aba dohA naM. 215 para vicAra kIjiye / prathama to isa dohe kA pATha hI yahAM zuddha nahI milaa| isase artha hI * varAbara nahI baiThatA / kintu itanA nizcita hai ki yahAM koI logoM ke yahAM bhojana karane kA niSedha kiyA gayA hai| para kauna logoM ke yahAM isa kA kucha ThIka patA hI nahIM calatA / pUrvApara prasaMga meM usakA kucha artha hI nahIM baiThatA / jisa rUpa meM vaha dohA hai usameM vyAkaraNa ke doSa bhI haiN| yahI dohA sAvayadhamma meM naM. 30 para bahuta upayukta aura prasaMgopayogI hai / Upara ke hI dohe meM batAyA gayA hai ki madyamAMsa-bhojiyoM ke saMsarga se zraddhAna meM doSa utpanna hotA hai / phira prastuta dohe meM kahA gayA hai ki unake ghara meM bhojana karanA to rahane hI do, ziSTa puruSoM ko unase bAta bhI nahI karanA cAhiye kyoMki isase samyaktva malina hotA hai / vahI prasaMga Age ke dohe meM cAlU hai aura kahA gayA hai ki aise gRhasthoM ke vartana bhAMDe upayoga meM lAnA bhI acchA nahIM, ityAdi / acchau ' kA mahAvarA sAvayadhammakAra kI vizeSatA hai / Age 31 veM hI dohe meM vaha phira AyA hai, phira 150 ve dohe meM bhI AyA hai / kintu prastuta graMtha meM usakA aisA upayoga anya kahIM nahI hai | ataH anumAna hotA hai ki yaha dohA bhI hamAre graMtha meM Agantuka hai aura sAvayadhamma kA vaha mUla, Avazyaka aMga hai / ' 32 aga kucha dRDhatApUrvaka kaha sakate haiM ki ye dohe pAidohAkaura ne sAvayadhammadohA meM se liye hai / upalabdha
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezIbhASA aura apabhraMza 33 pramANoM para se sAvayadhamma ko hama vikrama saMvat 990 arthAt IsvI 933 ke lagabhaga banA huA siddha kara cuke hai| ataH anumAna hotA hai ki pAhuDa dohA san 933 aura 1100 ke bIca meM kisI samaya arthAt san 1000 IstrI ke lagabhaga racA gayA hai| 8. dezIbhApA aura apabhraMza prastuta graMtha kI bhApA vahI hai jisakA paricaya sAvayadhamma dohA kI bhUmikA meM diyA jA cukA hai| usake sambandha meM phrAMsa ke suprasiddha vidvAn DA. jule vlaoNka ne mujhe bheje hue apane eka anugrahapUrNa patra meM eka zaMkA upasthita kI hai| maine sAvayadhamma kI bhApA kA paricaya dete hue kIrtilatA kA eka padya uddhRta kiyA hai jisake do antima caraNa haiM: desila vaanA sava jana mihaa| ta~ taisana jampo avahaTThA / / maine isa padya kA koI anuvAda nahIM diyA kintu isa bAta ko parokSarUpa se svIkAra kara liyA thA ki yahAM desila vakSanA' aura ' avahaTTA' kA eka hI bhASA se tAtparya hai / DA. blaoNka ko isa samAnArthakatA meM zaMkA hai| unhoMne apanI zaMkA kA kAraNa, parokSa rUpa se, yaha pragaTa kiyA hai ki ukta caraNoM ke * ' As regards the identification Desi=Apabhransa, I foel i, some doubts'. Lotter dated. 30-11-32.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA aju jiNijai karahulau lai paI deviNu lakkhu / ... jitthu caDeviNu paramamuNi saca gayAgaya mokrkha // 111 // . karahA caeNri jiNaguNathalihiM tava villaDiya pagAma / visamI bhavasaMsAragai ullariyahi Na jAm // 112 // taba dAvaNu vaya bhiyagaMDA samadama kiyau palANu / saMjamagharaha~ umAhiyau gau karahA NivANu // 113 // eka Na jANahi caTTaDiya avaru Na pucchahi koI / aduviyaddaI DuMgarahaM para bhajaMtA joi // 114 // vaTTa ju choDivi mauliyaDa so taruvaru arkayatyu / ' rINA pahiya Na vIsamiya phalahi Na lAyau hatthu // 11 // chahadasaNadhaMdhai paDiya maNahaM Na phiTTiya bhaMti / ekku deu chaha bheu kiu teNa Na mokvaMha jaMti // 116 // . appA millivi eku para aNNu Na vairiu koi / jeNe viNimmiya kasmaDA jai para pheDai soi // 117 // . 1 ka.ji Najai. 2 ka. divbau.3 ka. mukkhu. 4 da. caDi. 5ka. vaya NillaDai. 6 ka. ghara, 7 da. ummA'.8 da, ko vi.9 ru. akiyatyu. 10 ka. phalihi. 11 ka. phiTTaya. 12 ka. ho. 13 da. jeNa vi anjiya dukkhaDA. ... . . ..
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezI bhASA aura apabhraMza 35 isase vidyApatijI ke anusAra dezI aura apabhraMza eka hI bhASA ThaharatI hai / yadi vaha bhinna samajhI jAveM to unakA kahanA vaisA hI hogA jaisA koI kahe ki ' dillI zahara dekhane lAyaka hai isaliye maiM usake pAsa vAle zahara mathurA ko jA rahA hUM ' / aba hama isa viSaya ke aitihAsika pramANoM para dRSTi DAleMge | " apabhraMza zabda kA bhASA ke sambandha meM sabase prathama ullekha hameM pAtaJjali ke mahAbhASya meM milatA hai / vahAM unhone kahA hai ' ekasyaiva zabdasya bahavo apabhraMzAH / tadyathA gaurityasya gAvI, goNI, gotA, gopotAliketyevamAdayo'pabhraMzAH / prAkRta bhASA ke prAcInatama vyAkaraNakAra caNDa ne tathA prAkRta vyAkaraNa ke zreSTha pramANa hemacandra ne apane apane vyAkaraNoM meM ukta rUpoM meM se kucha prAkRta ke sAmAnya rUpa svIkAra kiye haiM / isase jJAta huA ki pAtaJjali ne saMskRta se nikalI huI sabhI bhASAoM ko apabhraMza mAnA hai, tathA jina bhASAoM ko hama Aja ardhamAgadhI, zaurasenI, mahArASTrI Adi nAma dete haiM, pAtAJjali ke mata se ve, sabhI apabhraMza kahI jAnA cAhiye / bharatamuni ne apane nATyazAstra ke 17 veM sambandha meM bahuta kucha prAkRta kahate haiM prAkRta va dezI bhASAoM ke saMskRta se vikRta hue rUpa ko ve X caNDa 'go gaviH prAkRta lakSaNa 2, 16, vyAkaraNa 2, 174, ' goNAdayaH 'gauH, goNo, gAvI, gAvaH, adhyAya meM kahA hai / aura prAkRta prAkRta 6 / hema. gAvI bha "
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhaDa-dohA bhASA meM ve tIna prakAra ke zabdoM kA pracalita honA svIkAra karate hai, samAna ( tatsama ), vibhraSTa (tadbhava) aura dezI / ve punaH kahate haiM ki prayoga meM bhinna bhinna jAtibhApAyeM AtI haiM jo mleccha zabdoM se yukta hokara bhAratavarSa meM pracalita huI haiN| nATaka meM saurasenI yA icchAnusAra dezabhASA kA upayoga karanA cAhiye / mAgadhI, AvantI, prAcyA, sUrasenI, ardhamAgadhI, vAlhIkA, aura dAkSiNAtyA, ye sAta bhASAyeM prasiddha haiN| zabara, AbhAra, cANDAla, sacara, draviDa, udraja, hAna aura vanacaroM kI bhASAyeM nATaka meM vibhApA mAnI gaI haiN| yathA--- evaM saMskRtaM pAThyaM mayA proktaM samAsataH / / prAkRtasya tu pAThayasya saMpravakSyAmi, lakSaNam // 1 // etadeva viparyastaM saMskAraguNavarjitam / vijJeyaM prAkRtaM pATyaM nAnAvasthAntarAtmakam // 2 // trividha tacca vijJeyaM nATyayoge samAsataH / samAnazabdai vinaSTaM dezImatamathApi vA // 3 // vividhA jAtibhASA ca prayoge smudaahRtaa| mlecchazabdopacArA ca bhArata varSamAzritam // 28 / / atha yA jAtyantarI bhASA prAmAraNyazRGkhyA / nAnAvihaMgajA catra nATyadharmI prayoganA // 20 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezIbhApA aura apavaMza jAtimApAzrayaM pAvyaM dvividhaM samudAhRtam / prAkRtaM saMskRtaM caiva cAturvarNyasamAzrayam // 30 // saurasenaM samAzritya bhApA kAryA tu nATake / athavA chandataH kAryA dezamApA prayoktRbhiH // 16 // mAgadhyAvantijA prAcyA sUrasenyardhamAgadhI / vAlhIkA dAkSiNAtyA ca sapta bhASAH prakIrtitAH // 47 // zavarAmIracANDAlasacaradraviDodrajAH / hInA vanecarANAM ca vibhApA nATake smRtA // 49 // -adhyAya 15. yadyapi isa adhyAya meM die hue bhApA sambandhI bheda aura prabheda kucha bhramotpAdaka hai, kintu merI samajha meM bharatamuni kA mata yaha hai ki saMskRta ke atirikta do prakAra kI bhASAyeM haiM, eka prAkRta jisameM saMskRta ke vikRta zabda prayoga meM ati haiM aura isaliye jinheM ve 'vibhraSTa' kahate haiM, aura dUsarI dezI jisameM saMskRta prAkRta ke zabda bhI haiM tathA kucha mlaccha (anArya arthAt asaMskRta ) zabda bhI haiN| mukhya dezI bhApAyeM (bhASA ) mAgadhI, AvantI Adi sAta haiM aura gauDa dezI bhApAyeM ( vimApA ) zabara, AmIra, cANDAlAdi kI aneka haiM / smaraNa rakhanA cAhiye ki AmIroM kI mApA yahAM eka dezI bhASA mAnI gaI hai|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAhuDa-dohA . . . kAvyAdarza ke kartA daNDI ne samasta vAGmaya ke cAra bheda kiye haiM- saMskRta, prAkRta, apabhraMza aura mizra / ye cAra bheda daNDI se pUrva hI mAne jA cuke the / ina AcArya ne apabhraMza ke sambandha meM jo bar3I mahattvapUrNa bAta kahI hai vaha yaha hai ki kAvya meM to AbhIra Adi jAtiyoM kI bhApA hI apabhraMza mAnI gaI hai, kintu zAstra meM saMskRta se anya / sabhI bhASAyeM apabhraMza kahI gaI haiN| zAstra se daNDI kA yahAM .. tAtparya saMbhavataH bhASAzAstra arthAt vyAkaraNa se hai aura jAna paDatA hai unhone yaha bAta pAtanali ke ullekha ko dhyAna meM rakha kara kahI hai| dUsarI upayogI bAta unhone yaha kahI hai ki mAmIrAdi jAtiyoM kI bhASA meM bhI kavitA hotI hai aura yaha kavitA apabhraMza ke nAma se prasiddha hai / yathA AbhArAdigiraH kAvyeStrapabhraMzatayA smRtAH / zAstra tu saMskRtAdanyadapabhraMzatayoditam / / isa prakAra jise bharatamuni ne dezI bhASA yA vibhApA kahA hai, usI ke kAvya ko daNDI aura, unake sAmayikoM ne apabhraMza kahA hai| daNDI ke pazcAt alaMkAra zAstra ke aneka kartAoM, jaise 4 denadAGmayaM bhUyaH saMskRtaM prAkRta tathA / aparAdha mi natyAnurAmAzcaturvidham // 1, 31. ' ... '
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezIbhASA aura apabhraMza 39 rudraTa bhAmahaM rudraTe, rAjazekhara, namisAdhu, vAgmeMTa ne apabhraMza kAvya ko saMskRta aura prAkRta kAvya ke sAtha sAtha svIkAra kiyA hai tathA kahIM kahIM apabhraMza ko hI dezI bhASA kahA hai| udAharaNArtha, bhApA ke chaha bheda karate haiM 'paSTo'tra bhUribhedo dezavizeSAdapabhraMza: / isI para TIkA karate hue nami sAdhu kahate haiM " tathA prAkRtamevApabhraMzaH / sa cAnyairupanAgarAbhIraprAmyAvabhedena tridhoktastannirAsArthamuktaM bhUribheda iti / kuteo dezavizeSAt / tasya ca lakSaNaM lokAdeva samyagavaseyam " / vAgbhaTa apabhraMza ke sambandha meM kahate haiM ' apabhraMzastu yacchuddhaM tattaddezeSu bhApitam ' / rAjazekhara ne bhASAoM ko bhinna bhinna pradezoM meM bAMTate hue kahA hai 'sApabhraMzaprayogAH sakalamarubhuvaSTakabhAdAnakAtha' arthAt apabhraMza kA prayoga samasta marubhUmi, Takka aura mAdAnaka (3) dezoM meM hotA hai / inhI Takka aura marubhUmi kI bhASAoM ko rAjazekhara ke prAyaH samasAmayika, vilAsavatI kathA ke kartA ne aThAraha dezI bhASAoM ke antargata bAtAyA hai / viSNudharmottara ke kartA ne spaSTa rUpa se apabhraMza ko dezabheda ke anusAra pRthak pRthak kahA hai" / 3 kAvyamImAMsA pR. 6, 48-54, 4 kAvyAlaMkAra vRtti 2,11. 1 kAvyAMlakAra 1, 16. 2 kAvyAlaMkAra 2,11-12; 5 vAgbhaTAlaMkAra 2,1-3. 6 dekho apabhraMza kAvyatrayI, baDodA saMskRta sIrIja 37, bhUmikA pR. 92-93. 7 uparyukta bhUmikA pR. 960
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 pAhuDa-dohA uparyukta samasta ullekha kA sAra yahI hai ki apabhraMza ko hI dezabhApA aura dezabhApA ko apabhraMza nAma se sAhityAcArya * samajhate aura kahate Aye haiN| ___caMDa, hemacaMdra Adi prAkRta ke vaiyAkaraNoM ne isa bhASA ko apabhraMza hI kahA hai aura use ardhamAgadhI, zaurasenI va mahArASTrI ke samAna prAkRta kA eka aMga mAnA hai / vyAkaraNa meM unhoMne saMskRta ke zabdoM meM jo vikAra hokara isa bhASA ke zabda banate haiM, unake niyama tathA kArakarUpoM, kriyArUpoM, dhAtu-AdezoM va anya zabdaracanA ke niyama diye haiN| ina niyamoM, tathA unapara diye hue udAharaNoM, se siddha hai ki hamAre prastuta graMtha tathA usI samAna puSpadantAdi ke graMthoM kI bhASA vahI apabhraMza hai| jaisA hama Upara vatA Aye haiM, hamAre prastuta graMtha ke hI cAra dohe hemacandra ke udAharaNoM meM pAye jAte haiN| hemacandra ne eka koza bhI racA hai jo dezInAmamAlA' ke nAma se prasiddha hai, kintu jisakA nAma mUla graMtha meM dezI-zabda-saMgraha pAyA jAtA hai | isa graMtha meM kartA ne koI cAra hajAra dezI zabdoM ke artha diye haiN| dezI se kartA kA kyA tAtparya hai yaha unhone Adi meM hI do gAthAoM dvArA spaSTa kara diyA * desI nAmamAlA, kalakattA yUnIvarsiTI 1931, bhUmikA pR. 14,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezIbhASA aura apabhraMza je lakkhaNe Na siddhA Na pasiddhA sakkayAhiha / Nesu / gaya gaupalakkhaNAsattisaMbhavA te iha NibaddhA // savisesapasiddhIi bhaNNamANA aNatayA hu~ti / tamhA aNAi pAiya-payaTTa - bhAsA - visesao desI // 41 arthAt " maine isa koza meM unhI zabdoM ko ekatra kiyA hai jo ' lakSaNa ' meM siddha nahI hote, na saMskRtAbhidhAnakozoM meM prasiddha haiM, aura na gauDI lakSaNA kI zakti se siddha hote haiM / khAsa khAsa dezoM meM bolI jAne vAlI bhASAyeM ananta haiM, isaliye yahAM dezI zabda kA tAtparya usa vizeSa bhASA se hai jo anAdi kAla se calI AI huI prAkRta se utpanna huI hai / , 'lakSaNa' zabda kI TIkA meM kahA gayA hai-" lakSaNe zabdazAstre siddhahemacandranAmni ye na siddhAH prakRtipratyayAdivibhAgena na niSpannAste'tra nibaddhAH / ye tu vajjara- pajjara- upphAla pisuNa-saMgha bola cava - jaMpa-sIsa-sAhAdayaH kathyAdInAmAdezatvena sAdhitAH te'nyairdezIyeSu parigRhItA apyasmAbhirna nibaddhAH / " isa niyama ko kartA ne sarvatra nivAhane kA prayatna kiyA hai / isa koza kI TIkA meM jagaha jagaha aise sthala milate haiM, jahAM kartA ne kahA hai ki amuka zabda anya kozakAroM ne apane dezI koza meM liyA hai kintu vaha hamAre vyAkaraNa ke amuka sUtra se siddha hotA hai isase hamane use yahA~ nahI diyA / ye ullekha prAyaH unakI prAkRta vyAkaraNa ke cauthe pAda ke hI haiM jisa pAda meM hI unhone apabhraMza bhASA kA nirUpaNa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 pAhuDa - dohA kiyA hai / Upara uddhRta TIkA meM jo vajjara-pajjara Adi sUtra kA ullekha hai vaha bhI cauye pAMda kA dUsarA sUtra hai / yaha sUtra sabhI prAkRtoM ko lAgU hai| . isa koza kI ukta vizeSatAoM para se yaha pramANita hotA hai ki hemacandra ne use apane prAkRta vyAkaraNa kA sahakArI graMtha - - vanAyA hai / jo saMjJAyeM yA anya zabda unake vyAkaraNa ke niyamoM: - dvArA siddha hote haiM unhe ve prAkRta kahate haiM aura unake kAraka va 1 1 " kriyA ke rUpoM kI vizapatAnusAra ve unhe, zaurasenI, mahArASTrI . va apabhraMza Adi nAma dete haiM; tathA jo saMjJAyeM ukta bhASAoM meM pracalita haiM kintu unake vyAkaraNa se siddha nahIM hotIM unhe ve 'dezI' kahate haiM aura unake artha ukta koza meM diye gaye haiN| isa taraha unhone ' apabhraMza ' kA prAyaH usI artha meM upayoga kiyA hai jisa artha . 1 g meM ki pAtaJjali ne kiyA hai se / ve saMskRta se vikRta rUpoM kI dRSTi eka bhASA ko ' apabhraMza ' kahate haiM aura usI bhASA ko usameM pracalita saMskRta se avyutpanna zabdoM, bharatamuni ke anusAra ' mleccha zabdoM kI dRSTi se 'dezI' kahate haiM / aba hameM yaha bhI dekha lenA cAhiye ki jo graMtha- hameM mile 1. , aura jinhe hamane apabhraMza bhASA meM racita mAna liyAM hai, unake.. " kartAoM ne svayaM unheM kisa bhASA kA kahA hai / yadyapi isa sambandha . ke ullekha kama miTate haiM tathApi jo kucha do cAra mila sakate haiM * unase hameM maMthakartAoM kA abhiprAyaH jJAta ho jAvegA /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezI bhASA aura apabhraMza 43 hameM jo isa bhASA kA sAhitya abataka milA hai usameM : svayaMbhU kavi ke paumacariu aura harivaMzapurANa sabase prAcIna siddha hote haiM / paumacariu ke prArambha meM kavi ne rAma kI kathA 1 ke sambandha meM kahA hai - vaddhamANa- muha- kuhara - viNiggaya rAmakahA- Nai eha kamAgaya / dIha samAsa - pavAhAlaMkiya sakkaya-pAyaya- puliNAlaMkiya / desI bhAsA - ubhayataDujjala kavidukkara ghaNasadasilAyala | atyabahala kallolANiTTiya AsAmaya-samaUha-pariSTriya / eha rAmakai - sari sohaMtI gaNaharadevahaM diTTU vahaMI // yadyapi yahAM spaSTa yaha nahIM kahA gayA ki prastuta graMtha ko kavi ne kauna sI bhASA meM racA hai kintu mere mata se ' dezI bhASA ' se kavi kA apane graMtha kI bhASA se abhiprAya hai / raviSeNa kRta saMskRta 'padmacarita ' aura vimalasUrikRta prAkRta 'paumacariu ' kavi se pUrva bana cuke the, isaliye unheM kavi ne rAmakathA rUpI nadI ke vIca dRzyamAna pulina kahA hai / svayaMbhU se pUrva 'desI bhAsA ' meM bane hue kisI rAmakathA sambandhI graMtha kA, vizeSataH jainasAhitya
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pAhuDa - dohA 1 meM, hameM abataka patA nahI hai / isaliye merA anumAna hai ki kavi apane kAvya ko hI desI bhAsA meM racita nirdiSTa karate haiM / yaha graMtha prArambha hI huA hai, pravAha meM nahI pahuMcA, isI se kadAcita use rAmakathAsarit kA taTa hI kahA hai / padmadevakRta 'pAsaNAhacariu ' dazavIM zatAbdi kA banA huA hai| usake Adi meM kavi kahate haiM vAyaraNu desisaddatyagADha chaMdAlaMkAravisAla poDha 1 sasamaya para samaya-viyArasahiya avasavAya dUreNa rakSiya // jaha evamAi bahulakkhaNehiM st fast nor farkkhaNehiM / tA iyarakaIyaNasaM kie hiM payaDinnrau ki appaDa Na tehiM // yaha ullekha eka dRSTi se kucha spaSTa hai / kavi kahate hai ki yadyapi vyAkaraNa aura dezIzabda va artha se gADha, Adi lakSaNoM yukta kAvya dUsare kaviyoM ne banAye haiM, to kyA unakI zaMkA se dUsare koI apane bhAva pragaTa na kareM ! kavi kA tAtparya hai ki dezI zabdoM meM aneka kAvya uccakoTi ke vana cuke haiM tathApi maiM bhI dezI zabdoM meM eka kAvya banAne kA sAhasa karatA hUM / isa prakAra deva bhI apane kAvya kI bhASA ko dezI kahate haiM /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezIbhASA aura apabhraMza 45 ukta graMthoM se kucha pIche ke eka graMtha ' lakhamaeva ( lakSmaNa deva ) kRta ' miNAha cariu' kI pUrva pIThikA meM isa prakAra kahA gayA hai 'Na samANami chaMdu na baMdhabheu u hINAhiu mattAsameu / * u sakau pAyau desa - bhAsa usavaNNu jANami samAsa / ityAdi yahAM bhI hamArA mata hai ki kavi kA desabhApA se apane graMtha kI bhASA se hI tAtparya hai / isa sambandha meM sabase spaSTa ullekha pAdalipta kRta taraGgavatI kathA meM pAyA jAtA hai + / yathA pAlittaeNa raiyA vittharao taha ya desivayaNehiM nAmeNa taraMgavaI kahA vicittA ya viulA ya // yahAM spaSTa kahA gayA hai ki pAdalipta ne taraGgavatI kathA kI racanA desIvacanoM meM kii| pUrvokta avataraNa isa bAta ko siddha karane ke liye paryApta haiM ki vyAkaraNAcArya jisa bhASA ko apabhraMza kahate haiM usI bhASA ko usameM racanA karane vAle kavi dezI bhASA kahate the / vaha bhASA hemacandra dvArA svIkRta dezI bhASA ke lakSaNoM se yukta bhI hai, + DA. jaikobI, sanatkumAracarita, bhUmikA, pR. 18.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 pAhuDa-dohA . arthAt vaha anAdikAlAgata prAkRta kA eka rUpa haiM, tathA usameM vyAkaraNa ke niyamoM se vyutpanna bhI zabda pAye jAte haiM / yaha bAta vicAraNIya hai ki isa bhASA meM racanA karane vAle kaviyoM ne apanI bhASA ko apabhraMza kA nAma kahIM nahI diyA / apabhraMza zabda kA, bhASA ke sambandha meM, eka bhI ullekha isa bhASA ke kAvyoM meM abhItaka mere dekhane meM nahIM aayaa| Upara diye hue araNoM ke atirikta aura aneka ullekha mere pAsa saMkalita haiM jinameM kaviyoM ne kahIM apane kAvya ko ' padghaDiyA baMdha' kahA hai aura kahIM ' prAkRta racanA ' | merA mata hai ki bhASA ke sambaMdha meM isa abhraMza zabda se ukta bhASA ke lekhakoM ko aruci thI / usa zabda meM bhASA kI hInatA aura burAI kA bhAva aMkita hai aura isaliye usa bhASA ke premiyoM ko usase asahayoga karanA svAbhAvika thA / yayAryataH yaha zabda pAtaJjali Adi saMskRta vyAkaraNa ke mahArathiyoM ne ghRNA ki dRSTi se hI diyA thA. kyoMki use saMkRta kA vikAza nahI vikAra samajhate the / prAkRta vaiyAkaraNoM ne usa zabda ko yo svIkAra kara diyA ki unheM vaha usa gayA kA kSaNa ghAtaka jaMcA, aura saMskRta se vikAra rUpa meM usa nAvA kA svarUpa samajhAne meM unhe suvidhA hogaI / merA mata haiM ki isI suvidhA ke vicAra se hemacandra jaise vaiyAkaraNa ne bhI prAkRta ko' prakRtiH saMskRtaM tatra bhavaM tata AgataM vA prAkRtan ' aisI kyusiMga yuvati de DAlI hai /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA hu Da -do hA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA guru diNeyaru guru himakaraNu guru dIvau guru deu / appAMparahaM paraMparahaM jo darisAvai bheu // 1 // appAyattaDa jaMji suha teNa ji kari saMtosu / paramu9 vaha citaMtaha hiyai Na phiTTai sosu // 2 // jaM muhu visayaparaMmuhara Niya appA jhAyaMtu | taM muha iMdu viNa lahai devihiM koDi ramaMtu // 3 // AbhujaMtA visayamuhaM je Na vi hiyai dharati / te sAsayasuhu lahu lahahiM jiNavara ema bhaNati // 4 // Na vi bhujaMtA visaya suha hiyaDai bhAu dharati / sAlisitthu jima vaippaDau NaraNarayaha NivaDaMti / / 5 // Make - myames ka. diNiyara, 2 ka. appahaM paraheM. 3 da. muha. 4 da. Na vi. 5 ka. 'muhu. 6 ka, da. jiNavaru. 7 ke. vApuDhI.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAde 1 jo Atma aura para kI paramparA kA bheda darzAtA hai vaha dinakara (sUrya) guru hai, himakiraNa (candra) guru hai, dIpa guru hai aura deva bhI guru hai / 3 5 jo sukha apane adhIna ho usI se santoSa kara / dUsaroM ke sukha kI cintA ( abhilApA) karane vAloM ke hRdaya kA soca, he mUrkha, kabhI nahI phiTatA / jo sukha viSayoM se parAGmukha hokara apanI AtmA ke dhyAna meM milatA hai vaha sukha karor3oM deviyoM ke sAtha ( yA deviyoM kI koTi meM ) ramaNa karane vAlA indra bhI nahI pAtA / viSayasukhoM kA pUrA upabhoga karate hue bhI jo hRdaya meM unakI dhAraNA nahI karate ve zIghra zAzvata sukha kA lAbha uThAte haiM, aisA jinavaroM ne kahA hai / viSayasukhoM kA upabhoga na karate hue bhI jo hRdaya meM unakA bhAva rakhate haiM ve nara becAre zAlisiktha ke samAna narakoM meM par3ate haiM / ( zAlisiktha kI kathA ke liye dekho TippaNI ) |
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA oyaI aDavaDa vaDavaDai para raMjijai lou| maNasuddhaI NicalaThiyaI pAvijai paralou // 6 // dhaMdhaI paDiyara sayalu jagu kammaI karai ayANu / mokkhahaM kAraNu ekku khaNu Na vi ciMtai appANu // 7 // joNihi laksahiM parisamai appA dukkhu sahaMtu / puttakalattaI mohiyara jAma Na bohi lahaMtu // 8 // aNNu ma jANahi appaNau gharu pariyaNu rtaNu iTcha / kammAyattau kArimau Agami joihi si? // 5 // jaM dukkhu vi taM sukkhu kiu jaM muhu taM pi ya dukkhu / paI jiya mohahiM vasi garyaI teNa Na pAyau mukkhu // 10 // momabu Na pAvahi jIva tuhuM dhaNu pariyaNu ciNtNtu| to i viciMtahi tau ji" tau pAvahi sukkhu mahaMtu // 11 // gharabAsa mA jANi jiya dukiyavAsaTa eha / pAsu kayaMte Diyara avicalu Na vi saMdaha // 12 // 1 ka. meM dohA 6 aura 7 kA kama isase viparIta hai| 26. 'liyAI. 3. ka. kAraNi. 4 ka. kalattaI. , ka, apu. 6.jI. 7. siha. da. gayau.. ka. pAvada. 1. na. ci. 2.ka. sopA.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda Apatti meM aTapaTa baDabaDAtA hai para isase loka kA manoraMjana (vinoda) mAtra hotA hai| mana ke zuddha aura nizcala hone para paraloka prApta hotA hai| dhaMdhe meM par3A huA sakala jaga, ajJAnavaza, karma karatA hai kintu mokSa ke kAraNa apanI AtmA kA eka kSaNa bhI cintana nahIM krtaa| . yaha AtmA jaba taka vodha nahIM pAtA taba taka punakalana meM mohita hokara, duHkha sahatA huA, lAkhoM yoniyoM meM bhramaNa karatA hai| ghara, parijana, tana va iSTa sava anya hai, inheM apane mata jaan| yaha karma ke adhIna karmajAla hai, aisA yogiyoM ne Agama meM batAyA hai| he jIva ! moha ke vaza meM par3akara tUne jo dukha hai use sukha kara ke mAnA hai, aura jo sukha hai use dukha / isa se tUne mokSa nahIM paayaa| dhana aura parijana kA cintana karane se, he jIva! tUM mokSa nahI pA sktaa| to bhI tUM usI usI ke cintana karane meM sukha mAnatA hai| 11 12 he jIva ! ise gRha-vAsa mata samajha, yaha duSkRtavAsa (pApavAsa) hai| yaha yama dvArA mAMDA (phailAyA) huA avicala phaMdA hai, isameM sandeha nhiiN|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhu-dohA mRhA sabalu vi kArimaU meM phuDa tuhuM tume kaDi / sivapaI NimmAla karahi raha dharu pariyaNu lahu chaDi // 13 // mohu vilijar3a maNu marai tuTTai sAmu NisAmu / keralaNANu vi pariNavar3a aMbari jAha NivAmu // 14 // sapi mujhI kaMculiya visu te Na sueMDa / bhoyaha bhAu Na parihAi liMgaMggahaNu koI // 15 // jo muNi chaMDivi visavasuha puzu ahilAsu koi / hu~caNu somaNu so sahai puNu saMsAru bhamei // 16 // visaryamuhA dui divahaDA puNu dukkhahaM parivADi / zuhau jIva ma bAhi tuhu~ appAsaMdhi kuhADi / / 17 unbali copyADi ciTTa kari dehi sumiDAhAra / sayala vi deha giratya gaya jiheM dujaNasvayAra // 18 // adhireNa ghirA mailega NimmalA NigguNeNa guNasArA / kAraNa jA viDhappar3a mA kiriyA kiNNa kAyayA // 19 // ka.nusaraMTi. 2 ka. padi. 3 6. muvei. 4 ka. mohiM. 5 kaliMgAmA.i.boi.ka. bisara mudaI.. ka vadhi.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ .anuvAda 13 he mUDha ! yaha samasta karma jAla hai tUM prakaTa bhusa ko mata . kUTa / ghara, parijana ko zIghra chor3akara nirmala ziva-pada meM prIti kr| jinakA vastra ambara hai (arthAt jo digambara haiM, yA jinakA nivAsa AkAza meM hai, arthAt jo mukta haiN| unakA moha vilIna ho jAtA hai, mana mara jAtA hai, zvAsa nizvAsa chUTa jAtA hai aura kevalajJAna prakaTa ho jAtA hai| sarpa kAMculI to chor3a detA hai kintu jo vipa hai use nahI chodd'taa| (isI prakAra dravyaliGgI muni) vepa dhAraNa kara letA hai paraMtu bhogoM ke bhAva kA parihAra nahIM krtaa| 16 jo muni viSayasukhoM ko chor3akara punaH unakI abhilApA karatA hai vaha (keza-) lauca aura (zarIra-) zopaNa kA kleza saha kara phira bhI saMsAra meM bhramaNa karatA hai| viSaya-sukha do dina ke haiM, phira vahI dukhoM kI paripATI hai| bhUlakara, he jIva, tUM apane kaMdhe para kulhAr3I mata maar| 18 upaTana aura tailamardana kI ceSTA kara aura sumiSTa AhAra de, to bhI durjana ke prati kiye hue upakAroM ke samAna samasta deha nirartha jAnevAlI hai| Asthira, maile aura nirguNa kAya se jo sthira, nirmala aura guNasAra kriyA vaDha sakatI hai vaha kriyA kyoM na . kI jAya ? (arthAt isa vinAzI, malina aura nirguNa zarIra ko sthira, nirmala aura guNayukta AtmA ke dhyAna meM lagAnA caahiye|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA beru visu visaharu baru jalaNu vara seviTa vaNavAsu / |u jiNadhammaparammuhaDa mitthatiya sahu vAsu // 20 // ummUlipi te mUlaguNa uttaraguNahiM vilagga / vaNNara jema palaMvacuya bahuya paDevigu bhagga // 21 // aMpA cujhi Niccu jai kevalaNANasahAu / tA para kinjada koI vaDha taNu uppari aNurAu // 22 // soM Natthi iha paeso caurAsIlakkhajoNimajjhami / jiNatrayaNaM alahaMto jattha Na duradallio jIvo // 23 // jasu maNi NANu Na viSphurada kAmahaM heDa karaMtu / so muNi pAvai sukAvu Na vi sayalaI satya muNaMtu // 24 // yohivivajiu jIva tuhu~ vivariTa taccu muNehi / kammariNimmiya bhAvaDA te appANa bhaNehi / / 25 !! haI gorau hauM sAmelau hauM mi" vibhiNNave vANa / hauM taNuaMgau thUlu hauM eiDa jIva ma maNi // 26 // ka. meM dohA 20 aura 21 kA krama isase viparIta hai| 2 ke. jAlajalagu. 3 ru. meM dohA 22 aura 23 kA krama isase viparIta hai| 4 ka. cunyAhi. 56. patyu. 66, meM isase pUrva 'gAyA hai.7 ka. dura'. 8 ka. appaNA. 9 ka. sAvaLaDa. 10 da. ji. 11 ka. vibhinnai. 12 da. paNa,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 21 22 23 24 25 anuvAda vipa va viSadhara (sarpa) bahatara haiM, agni vahatara hai, vanavAsa kA sevana vahatara hai: kintu jinadharma se parAGmukha mithyAtiyoM ke sAtha nivAsa acchA nahI / jo mUla guNoM ko unmUla kara uttara guNoM meM saMlagna hote haiM ve DAla ke cUke vAnaroM ke samAna bahuta nIce girakara bhagna hote haiM / yadi AtmA ko nitya aura kevalajJAna - svabhAva jAna liyA, to phira, he mUrkha ! isa zarIra ke Upara kyoM anurAga karatA hai ? yahAM caurAsI lAkha yoniyoM ke madhya aisA koI pradeza nahI, jahAM, jinavacana ko na pAkara, yaha jIva bhramaNa na kara cukA ho / jisake mana meM jJAna visphurita nahI huA vaha muni sakala zAstroM ko jAnate hue bhI, karmoM ke hetu ko karatA huA, sukha nahI pAtA / vodha se vivarjita, he jIva ! tUM tatva ko viparIta mAnatA hai / jo bhAva karmoM dvArA nirmANa hue haiM unhe AtmA ke bhAva kahatA hai / ( arthAt yaha ajJAna kA hI kAraNa hai ki jIva para ko Atma samajhatA hai ) / 26 maiM gorA hUM, maiM sA~valA hUM, maiM vibhinna varNa kA hUM, maiM durbalAGga hUM, maiM sthUla hU~; he jIva ! aisA mata mAna /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA Na vi tuhuM paMDiu yukkhu Na vi Na vi Isaru Na vi NI / Na tri guru koi vi sIsu Na vi sambaI kammavisemu // 27 // Na vi tuhuM kAraNu kanju Na vi Na vi sAmiu Na vi miccu / sUrara kAyaru jIva Na triNa vi uttamu Na vi Niccu / / 28 // puNNu vi pAu vi kAlu gahu~ dhammu ahammu Na kAu / eku ni jIva Na hohi tuhuM millivi ceyaNabhAu // 29 // Na vi goraDa Na vi sAmaleu Na vi tuhuM eku vi vaNNu / Na vi taNuaMgara zUlu Na vi ehau jANi savaNNu // 30 // hara varu baMbhaNu Na vi vaisu Nau khattiu NaM vi sesu / purisu NauMsara itthi Na vi ehau jANi visesu // 31 // taruNau bRDhau bAlu haraM sUrau paMDiu dinchu / khavaNau caMdau sevaMDaDa ehau ciMti ma savvu / 32 / / dehaho pikkhivi jaramaraNu mA bhara jIva karehi / jo ajarAmaru bhuM para so appANa muNehi // 33 // 1. sabbu i. 2 ka, nahi. 3 ka. millibha. 4 ka. sAyalau. 5 ka. u. 6 ka, seuDaDa. 7 8. caMbhapara. 8 ka.appaNA.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 11 27 na to tUM paMDita hai na mUrkha, na Izvara hai na anIza, na guru hai aura na koI shipy| saba meM karma kI vizeSatA hai| (arthAt AtmA sava jIvoM kA eka rUpa hai, kevala apane apane karmAnusAra saba jIva bhinna bhinna paristhiti meM dikhAI dete haiN)| na to tUM kAraNa hai na kArya, na svAmI hai na bhRtya, na sUra hai na kaayr| he jIva ! na tUM uttama hai na niic| na puNya, na pApa, na kAla, na nabha, na dharma, na adharma aura na kAya / he jIva tU, cetana bhAva ko choDakara, inameM se koI eka bhI nahIM hai| (arthAt AtmA caitanya svabhAva vAlA hai| puNya pApa ityAdi jo jaDa bhAva hai una se vaha sarvathA bhinna hai)| na tUM gorA hai na sA~valA, na eka bhI varNa kA hai| na tU durvalAGga hai, na sthuul| apane svarUpa ko aisA jAna / (arthAt varNa aura durvalatA va moTApana Adi guNa jaDa zarIra ke haiM, cidAnanda AtmA ke nhii)| 31 na meM zreSTha brAhmaNa hai, na vaizya haM, na kSatriya hUM, na zeSa . (zadra) hUM, aura na puruSa, napuMsaka yA strI huuN| aisA vizeSa jaan| (arthAt zuddha AtmA meM varNabheda aura liGgabheda nahIM hai| maiM taruNa haM, bUDhA hUM, vAla haM, sUra hUM, divya paMDita hUM yA kSapaNaka (digamvara), baMdaka (maMdiramArgI?) yA zvetAmbara huuN| isa sava kI ciMtA mata kr| 33 he jIva ! deha kA jarA-maraNa dekhakara bhaya mata khaa| jo ajarAmara, parama brahma hai use hI apanA mAna / 30
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 pAhuDa - dohA dehahi ubha jaramaraNu dehahi vaNNa vicitta / dehaho yA jANi tu dehahi liMgaI mitta || 34 // asthi Na unbhau jaramaraNu roya vi liMgaI vaNNa | Niccher3a appA jANi tuhuM jIvahoM ke vi saNNa // 35 // kammahaM kerala bhAvaDara jar3a appANaM bhaNehi / to viNa pAvahi parasapara puNu saMsAru bhamehi // 36 // appA millici NANamau avaru parAyau bhAu | so DeviNujIva tuhuM hi yuddhasahAu || 37 // vaNavaNa NANamau jo bhAvar3a sambhAra ! maMtu NiraMjaNu so ji siu tahiM kijai aNurAu || 38 // tinuyANi dIsaha deu jiNu jinavari nihuMcaNu eu | jiNavari dImai sayalu naga ko viNa kina bheTa || 39 // pujdachu bujdahu jiNu bhaNar3a ko jjhaI hari aNNu | appA deha pANamau chu bujhiyara vibhiNNu // 40 // ka. nicchavi aNu viyANi tu. 2 ka. nika. 3. ka. gaNA. 4 . zAyada. 5. vi. ka. 7. de.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 anuvAda 13 jarA aura maraNa donoM deha ke haiM, aura deha hI ke vicitra varNa haiN| he mitra! deha hI ke roga aura deha hI ke liMga jaano| na to donoM jarA maraNa hai, na roga, liMga va varNa haiM / he Atman ! yaha tUM nizcaya se jAna ki jIva ke ina meM se eka bhI nahIM hai| 35 36 karmoM ke bhAva ko hI yadi tUM AtmA kahatA hai to phira tUM parama pada ko nahI pA sakatA, abhI aura bhI saMsAra kA bhramaNa kregaa| 37 jJAnamaya AtmA ke atirikta aura bhAva parAyA hai| use chor3akara, he jIva ! tUM zuddha svabhAva kA dhyAna kr| 38 jo varNavihIna hai, jJAnamaya hai, sadbhAva ko bhAtA hai, jo saMta aura niraMjana hai, vahI ziva hai| usI meM anurAga karanA caahiye| tribhuvana meM jina deva dikhatA hai aura jinavara meM yaha tribhuvn| jinavara meM sakala jagat dRSTigocara hotA hai| inameM koI bheda na karanA caahiye| jina kahate haiM jAno! jAno! kintu yadi jJAnamaya mAtmA ko deha se vibhinna jAna liyA to, bhalA, aura anya kyA jAnane ko rahA ? 40
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pAhuDa - dAhA caMda caMda jiNu bhai ko vaMdau hali itthu / NiyadehAI vasaMtayahaM jai jANira paramatthu // 41 // upalAhiM joiya karahulau dAveNu choDahi jima carai / jasu akhaiNi rAma gayara maNu so kima bahu jagi radda karai || 42 // Tilara hohi ma iMdiyahaM paMcaha viSNi NivAri / eka NivArahi jIhaDiya aNNa parAiya NAri // 43 // paMca valaNa rakkhiyaI gaMdaNavaNu Na gao si / appu Na jANiu rNevi paru vi emaI paccaio si // 44 // paMcahiM bAhiru ha~Da hali sahi laggu piyassa | tAMsu Na dIsaha AgamaNu jo khalu miliu parassa // 45 // maNu jANar3a ucaesaDau jeMhiM sovei aciMtu / acittaho cintu jo melavai so puNu hoi NiciMtu // 46 // caDiyA aNulaggayahaM aggau joyaMtAhaM / keMdra magaDa pAu jaI bhanna dosu NaM tAhaM // 47 // . 1 ke. dAsvaNu. 2 ka 4ka. na vivi paru. 5 ka. embai. 6 ka. paMcahe 7 da. mehaDau. paMcaI baMdhi NilAri. 3 ka eka. * 1 8. payassa 1 da. jAsu. 10 ka. jahiM sovada accitu. 11 'ji. 123. bhajau pAhU. 136. ku.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 41 jina kahate haiM vandanA karo! vandanA karo! kintu yadi apane deha meM vasane vAle kA paramArtha jAna liyA to, bhalA, yahAM kisa kI vandanA karanA zepa rahA? 42 jisa prakAra kamaloM ko dekhakara gajakumAra apane vandhana ko chur3Akara vicaraNa karane lagate haiM, taise hI jisakA mana akSayinI rAmA (mukti-strI) para gayA vaha vidvAn jagat meM kaise rati kara sakatA hai ? 43 indriyoM ke sambandha meM DhIlA mata ho| pAMca meM se do kA nivAraNa kr| eka jIbha ko roka aura dUsarI parAI naar| 44 tUne na to pAMca cailoM ko rakhAyA aura na nandana vana meM praveza kiyaa| na apane ko jAnA aura na para ko| yoM hI parivrAjaka bana gayA hai| (yahAM pAMca bailoM se pAMca iMndriyoM tathA nandana vana se AtmA kA tAtparya hai|) 45 he sakhi ! priyatama ko vAhira pAMca kA neha lagA huA hai| jo khala dUsare se milA huA hai usakA Agamana bhI nahIM dikhtaa| (arthAt jaba taka indriyoM meM moha phaMsA huA hai taba taka AtmAnanda kA anubhava nahI ho sktaa|) java mana nizcinta so jAtA hai tabhI vaha upadeza ko samajhatA hai| aura nizcinta vahI hotA hai jo acit se citta ko alaga kara letA hai| jo mArga para lage hue haiM, aura Age dekha kara calate haiM, unake paira meM yadi kAMTA laga jAya to laga jAve / isameM unakA dopa nhii| 46 47
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA millahu milhu mokalara jahiM bhAvai tahiM jAu / siddhimahApuri paisarau mA kari hArimu visAra // 48 // saNu miliyau paramesaraho paramesaru ji maNasa / viNi vi samarasi hui rahiya puja caDAvaI kassa // 19 // ArAhijai deu paramesaru kahiM gayau / bIsArijai kAI tAsu jo siu savaMgau // 50 // ammie jo para so ji para paru appANe Na hoi / hA ujjhau so uparai baliviNa jobai to ii||51 // mRdA sayalu vi kArimara NizArimaNa koi / jIvahu jatai Na kuDi gaiya iu~ paDichaMdA joi / / 52 // dahAdevali jo sai sattihiM sahiyA de| ko tahiM joiya sattisi ra sindhu gasahi bheTa // 53 // jagi Na marai Na saMbhavai jo.pari ko vi aNaMtu / / tivaNasAmira NANamau so sideu NibhaMtu // 54 // ka, paramasarahaM.26, kAI diDa. 3 ka. ji. 4 ka. ammaNA. 5ka. to vi.da.tu.7 ka. hu. 8 ka. "deuli. 9ka meM yaha paMdhiH syAhI uha jAne ke kAraNa paTI nahIM jA sakI. 2.da.para. 11 ka.siDa,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 49 50 51 anuvAda 17 chor3a do ! svatantra chor3a do ! jahAM bhAve tahAM jAne do| use siddhi - mahApurI kI ora vaDhane do| kucha harpa viSAda mata karo / ( arthAt mana java indriya-viSayoM se mukta ho jAtA hai to vaha mukti kI ora agrasara hotA hai | ) mana paramezvara se mila gayA aura paramezvara mana se / donoM samarasa ho rahe, pUjA kise caDhAUM ? 54 deva kI ArAdhanA karatA hai, paramezvara kahAM calA gayA ? jo ziva sarvAGga meM vyApta hai usakA vismaraNa kaise ho gayA ? aho ! jo para hai vaha para hI hai, para AtmA nahI hai / maiM dagdha ho jAtA hUM, vaha baca jAtA hai aura phira lauTa kara bhI nahI dekhatA / ( arthAt jar3a zarIra para hai / isake dagdha ho jAne para AtmA isase sarvathA pRthak ho jAtA hai | ) 52 he mUDha ! yaha saba karmajaMjAla hai| niSkarma koI nahI hai / jIva gayA para usake sAtha kuTI (deha) nahI gii| isa ko dekha | 53 deharUpI devAlaya meM jo zaktiyoM sahita deva vAsa karatA hai, he jogI ! vaha zaktimAn ziva kauna hai ? isa bheda ko zIghra DhUMDha / jo na jIrNa hotA hai, na maratA hai aura na utpanna hotA hai, jo saba ke pare koI ananta, jJAnamaya, tribhuvana kA svAmI hai, vahI nirbhrAnta ziva deva hai / .
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pAhuDa-dohA appA appi parihiyau kahiM miNa laggai leu / savvu ji dosu mahaMtu tasujaM puNu hoi acheu // 90 // joiya joeM laiyeiNa jai dhaMdhai Na paDIsi / dehaDillI parikhikaI tuhUM temai acchesi / / 91 // ari maNakaraha ma raha karahi iMdiyavisayasuheNa / sukkhu NiraMtara jehiM Na ci muccahi te vikhaNeNa // 92 // tUsi ma rUsi ma kohu kari koheM NAsai dhammu / dhaimmi Na iNarayagai aha gau mANusajammu // 93 // hattha ahuhaM devalI pAlehaM NA hi panesu / saMtu NiraMjaNu tehi vasai Nimmalu hoi gavesu // 94 // appAparahaM Na melayau maNu 'moDivi sahasa tti / so vaDha joiya kiM karai jAsu Na aihI satti // 95 / / so joyau jo jogavaI Nimmali joiya joi / jo puNu iMdiyavasi gayau so iha sAgaloi // 96 // 1 ka lou. 2 ka. ju. 3 ka. taho. 4 ka. laiNa. 5 da. kuDallI. 6 ka. mukkhu. 7 ka. dha NaTuM. 8 da. ahuTa ju. 9 da. vAlahi. 10 da. sattu. 11 ka. taha. 12 ka. toDivi. 13 ka. pahA. 14 ka. NimmaNu bhAvai jIu. 15 ka. sAvai.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda ziva ke vinA zakti kA vyApAra nahIM hotA aura zaktivihIna ziva kaa| ina dono ko jAna lene se sakala jagata moha meM vilIna samajha meM Ane lagatA hai| . javataka tumhArA vaha anya, jJAnamaya bhAva nahI lakhA gayA (tabhI taka yaha) saMkalpa-vikalparUpI ajJAnamaya, hatabhAgya, becArA citta hai| 57 nitya, nirAmaya, jJAnamaya, paramAnanda-svabhAva, para AtmA ko jisane jAna liyA usake koI anya bhAva nahIM rhtaa| 58 hamane eka jina ko jAna liyA to ananta deva ko jAna liyaa| jo aisA AcaraNazIla nahIM hai vaha moha se mohita hokara dUra bhramaNa karatA rahatA hai| 59 jisake hRdaya meM kevalajJAnamaya AtmA nivAsa karatA hai vaha tribhuvana meM svataMtra rahatA hai| use koI pApa nahI lgtaa| 60 jo muni baMdhana ke hetu ko na socatA hai, na kahatA hai aura na karatA hai vahI kevalajJAna se sphurAyamAna zarIravAlA, paramAtma, deva hai| 61 java bhItarI citta mailA hai taba vAhira tapa karane se kyA? citta meM usa vicitra niraMjana ko dhAraNa kara jisase mela se chuTakArA ho|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 pAhuDa-dohA jeNa NiraMjaNi maNu dhariu visayakasAyahiM jaMtu / mokkhaha kAraNu ecaDau avaraI taMtu Na maMtu // 62 // khaMtu piyaMtu vi jIva jai pAvahi sAsayamokkhu / risaddha bhaDArau ki cavai sayalu vi iMdiyasokkhu // 63 // dehamahelI eha vaha tau sattAvaha tAma / citu NiraMjaNu pariNa sihaM samarasi hoi Na jAma // 64 // jasu maNi NANu Na viSphurai savya ciyappa haNaMtu / so kima pAvai Niccasuhu sayalaI dhamma kahaMtu // 65 // jasu maNi Nivasai pAmapau sayalaI citaM catrevi / so para pAMvai paramagai aTTaI kamma haNeci / / 66 / / appA mihivi guNaNilara aNNu ji jhAyahi jhaannu| vaDha aNNANavimIsiyaha kahaM tahaM kevalaNANu // 67 / / appA daMsa kevalaM vi aNNu sayailu vavahAru / . ekusu joDya jhAiyA jo tailoyaha sAra / / 68 // 1 ka. dhariDa maNu. 2 ka. kasAyahaM. 3 ka. gahu buDha aurai. 4 ka. meM yaha dohA nahIM hai. 5 ka. da. citta. ka. bhAvada. 47ka. mallavi. 8 ka. misiyahaM. 9 da. dalaNa'. 10 ka. bAvalA. 12dasa. 12 .jada.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 he jIva ! yadi ta~ khAtA pItA huA hI zAzvata mokSa ko pA jAya to RSabha mahArAja ne saphala indriya-sukhoM ko kyoM tyAgA ? 64 he mUDha ! yaha deharUpI mahilA tujhe tabhI taka satAtI hai jaba taka niraMjana (niSkalaMka ) mana para (paramAtmA) ke sAtha samarasa nahIM hotA / 65 anuvAda 21 viSaya-rupAyoM meM jAte hue mana ko jisane niraMjana ( AtmA ) meM roka liyA to mokSa kA kAraNa itanA hI hai / aura koI taMtra hai na maMtra / 66 68 jisake mana meM sava vikalpoM kA hanana karane vAlA zAna visphurAyamAna nahI huA vaha, sabhI kucha ko dharma kahatA huA, nitya sukha kaise pA sakatA hai ? saba cintAoM ko chor3akara jisake mana meM paramAtmA kA nivAsa ho gayA vaha phira, ATha karmoM kA hanana karake, paramagati ko pAtA hai / 67 guNoM ke nilaya AtmA ko chor3a kara aura dhyAna dhyAtA he | he murkha ! jo ajJAna meM mizrita ( lipta ) haiM unake kevala zAna kahAM ? darzana aura kevala (jJAna) hI AtmA hai, aura saba vyavahAra ( bhAva ) hai | jo trailokya kA sAra hai aise isI eka kA, ai yogiyo ! dhyAna karanA cAhiye /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pAhuDa - dohA appA daMsaNaNANamara sayalu vi aNNu payAlu / iyaM jANe viNu joiyahuM chaMDahu mAyAjAlu // 69 // appA millici jagatilau jo paraMdanni ramati / aNu ki micchAdiTTiyAM matthaI siMgaI hoMti // 73 // | appA milivi jagatilau mUDha ma jhAyahi aNNu / jiM maragara pariyANiyara teMdu kiM kacahu gaNNu // 71 // suhapariNAmahiM dhampu vaDha asuhaI hoi ahammu / dohi mi ehiM vivajjiya~u pAvai jIu Na jammu // 72 // saI bhiliyA saI vihaDiyA joiya kamma NibhaMti / tairalasahAvahiM paMthiyahi aNNu ki grAma vasaMti // 73 // aNNu ji jIu ma citi tuhuM jar3a vIu dukkhassa / tilatusa mittu vi saDA veyaNa karai avassa || 74 // appAe vi vibhAviyaI gAsaha pAu khaNeNa / viNAsaha timiraharu ekalau NimiseNa // 75 // * 1. da. sa. 2da, ima. 3 ka 'ho. 4 ka. vi jayati 5 ka. paravya 6 ka. . 7 . taho. 8 ka dohaM mi. 9. ke. . . 10 ke. trivajiyaNa. 11 ka. naralasahAva vi; da. nagada sahAba vi. 12 . bhayau 13 ka meM yahAM se Age ko tIna ur3a gaI haiM. .
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 .anuvAda AtmA darzana aura jJAnamaya hai, anya aura saba prajAla hai| aisA jAnakara, he yogiyo ! mAyAjAla ko chodd'o| . 70 jagatilaka AtmA ko chor3akara jo paradravya meM ramaNa karate haiM, to aura kyA mithyA-dRSTiyoM ke mAthe para sIMga hote haiM? 71 jagatilaka AtmA ko chor3akara, he mUDha ! anya kisI kA dhyAna mata kr| jisane marakata (maNi) ko pahacAna . liyA vaha kyA kAMca ko kucha ginatA hai ? 72 he mUrkha ! zubha pariNAmoM se dharma aura azubha se adharma hotA hai| ina donoM se vivarjita hokara jIva punarjanma nahIM paataa| 73 he jogI! karma svayaM milate aura svayaM vichur3ate haiM, isameM bhrAnti nhii| caJcala svabhAva ke pathikoM se aura kyA gAMva vasate haiM! yadi tUM dukha se bhayabhIta hai to anya ko jIva mata maan| tila va tupamAtra zalya (kAMTA) bhI avazya vedanA karatA hai| AtmA kI bhAvanA karane se pApa eka kSaNa meM naSTa ho jAtA hai| akelA sUrya eka nimeSa meM aMdhakAra ke samUha kA vinAza kara detA hai|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pADa-dohA joiya hiyaDai jAsu para eka ji Nivamai deu / jammaNamaraNavivajiyau to pAtrai paralora // 76 / / kammu purAiTa jo sabai ahiNava pesu Na dei / paramaNiraMjaNu jo Navai so paramappaDa hoi / / 77 // pAu vi appahiM pariNabar3a kammaI tAma karei / paramaNiraMjaNu nAma Na vi Nimmalu hoi muNei // 78 // aNNu NiraMjaNu deu para appA daMsaNaNANu / appA maccau mokkhapahu ehau mRDha viyANu // 79 // tAma kutittheI paribhamaI dhutima tAma karati / gunhu~ pasAeM jAma Na vi dehahaM deu muMNati / / 80 // lAhiM mAhira tAma tuhu~ visayaha suksa muNahi / guruhaM pAnAeM jAma Na vi avicala bohi lahehi / / 81 // uppajai jeNa vivohu NaM vi vahiraNau teNa gANeNa / nailAyapAyaDeNa vi amuMdaro jattha pariNAmo // 82 // 1. purAyara. 2 ka. NimaNu. 36. meM yaha dohA nahIM hai, 4 . kuninvahaM. 5 hai. karada. 6 da. gurahaM, 7 da. muNaMtu. 8 kA vAda. 9 ka. meM 'Na dhi nahIM hai.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 25 76 he jogI ! jisake hRdaya meM janma-maraNa se vivarjita eka parama deva nivAsa karatA hai vaha paraloka ko prApta karatA hai| Ge 78 79 80 jo purAne karma ko khapAtA hai aura naye kA praveza nahI hone detA, tathA jo parama niraMjana (deva) ko namaskAra karatA hai vaha paramAtmA ho jAtA hai / 2 pApa kA AtmA meM tabhI taka pariNAma hotA hai aura tabhI taka karma-vaMdha hotA hai, jaba taka, nirmala hokara, parama niraMjana ko nahI jAna letA / darzana aura jJAnamayI niraMjana deva parama AtmA anya hI hai| AtmA hI saccA mokSa patha hai / he mUDha ! aisA jAna / (loka) tabhI taka kutIrthoM kA paribhramaNa karate haiM aura tabhI taka dhUrtatA bhI karate haiM jaba taka ve guru ke prasAda se deha ke deya ko nahI jAna lete / 81 tUM tabhI taka lobha se mohita huA viSayoM meM sukha mAnatA hai, jaba taka ki, guru ke prasAda se, avicala bodha nahI pAyA / jisase vizeSa bodha (arthAt AtmajJAna) utpanna na ho aise trailokya ko prakaTa karane vAle jJAna se bhI (jIva ) vahinI ( vahirAtmA) hI rahatA hai, jisakA ki pariNAma azubha hai /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA vAsu lIha diDha dijai jima paDhiyai tima kiji| . aha va Na gammAgammai tAsu bhajesahi appNu kammaI / / 83 // vakkhANaDA karaMtu buhu appi Na diNNuM Nu cittu / . kahiM ji rahira payAlu jima para saMgahiu bahuttu / / 84 // paMDiyapaMDiya paMDiyA kaNu chaDivi tusa kaMDiyA~ / aMtye gaye tuTTo si paramatthu Na jAgahi mUDho si // 85 // akkharaDehiM ji ganciyA kAraNu te Na muNaMti / vaMsavihatthA Doma jima parahatthaDA dhuNaMti // 86 // NANatiDikI siksi vaha kiM paDhiyaI bahueNa / jA suMthukkI NiDDahai puNNu bi pAu khaNeNa // 87 // sayalu vi ko vi taDaphaDai siddhattaNahu teNeNa / siddhattaNu pari pAviyai cittahaM NimmalaeNa // 88 // kevala malaparivajiya jaihiM so ThAi annaai| tasa uri satru jagu saMcAi parai Na koi vi jAi // 89 / / www 13. appu. 2 ka, diNNA citu. 3 ka. rahiyaDa, 4 ka. khaMDiyA. 5 de. atyo. 6 ka. nuhasi. 7 ka. ma muNati. 8 ka, timI da. tiDikA. 9 ke. siMdhukrI. 10da, khaNaNa. 11 ka. para. 12 ka. sIlahaM kalapari . 13 da. ya. 14 ka. kahi.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 85 6 85 he paNDitoM meM zreSTha paNDita ! tUne kaNa ko chor3a tupa ko kUTA hai| tUM graMtha aura usake artha meM saMtuSTa hai, kintu paramArtha ko nahI jAnatA / isaliye tUM mUrkha hai / 87 * anuvAda 27 usakI dRDha rekhA khIMca lenA cAhiye, jaisA paDhA taisA karanA cAhiye, athavA idhara udhara bhaTakanA nahI caahiye| aisA karane vAle ke karma Apase bhagra ho jAyage / 88 vyAkhyAna karate hue buddhimAn ne yadi AtmA meM citta nahI diyA to mAno usane anna ke kaNoM se rahita bahutasA payAla saMgraha kiyA / jo zabdADambara kA hI garva karate haiM ve kAraNa ko nahI jAnate / ve vaMzavihIna Doma ke samAna dUsaroM ke hAtha malate haiM ! he mUrkha ! bahuta paDhane se kyA ? jJAna-tiliMga ( - agnikaNa ) ko sIkha jo prajvalita hone para puNya aura pApa ko kSaNamAtra meM jalA DAlatI hai| sabhI koI siddhatva ke liye tar3aphar3AtA hai / para siddhatva citta ke nirmala hone se hI mila sakatA hai / 89 jahAM vaha mala-parivarjita, anAdi, kevalI sthita hai usI ke ura meM samasta jagat saMcAra karatA hai / usake pare koI bhI nahI jA sakatA /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pAhuDa - dohA appA api parihiyau kahiM miga laggai leu | sacyu jiM dosu mahaMtu tasuM jaM puNu hor3a ahera // 90 // joiya joeM laiyaiNa jai dhaMdhai Na paDIsi / dehakuMDalI parikhiva tuhuM temar3a acchesi // 91 // are maNakaraha ma raha karahi iMdiyavisayaheNa / suMkkhu giraMtaru jehiM Na vi muccahi te vi khaNeNa // 92 // tRsi ma rUsi ma kohu kari ko NAsaha dhammu | mi gahiM NarayagaDa aha gau mANusajammu // 93 // hatya ahaM devalI vAlehaM NA hi pavesu / saMtu NiraMjaNu vahiM vasaha Nimmalu hoi gavesu // 94 // appAparahaM Na melayara maNu 'moDivi sahasa tti | so caDha joiya kiM karar3a jAsu Na aihI sati // 95 // so jAyau jo jogavar3a pimmali joiya joi / jo puNu iMdiyavasi gayau so iha sAyalor3a // 96 // 4 . 1 ka loDa. 2 ka. ju. 3 ka taho. 4 ka. lar3aNa. 56. kulI. 6ka. sukkhu. 7 ke. dhasmairhe. 8 da. aDu ju. 06, cAlahi 103. sattu. 11 . taha 12 ka. toDivi 13 ka. pahA. 14 ke, NimANu Anada jI. 25 ka. sAvadda.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 he jogI ! joga lekara yadi tUM phira dhaMdhe meM nahI paDegA to isa deharUpI kuTiyA kA kSaya ho jAyagA aura tUM usI prakAra akSaya ho jAyagA ! (yA, tUM jisa kuTiyA meM rahatA hai usa deharUpI kuTI kA kSaya ho jAyagA ) / 92 re manarUpI karabha, indriyaviSayoM ke sukha se rati mata kara | jinase nirantara sukha nahI mila sakatA una saba ko kSaNamAtra meM chor3a / 93 anuvAda 29 jaba AtmA AtmA meM paristhita ho jAtA hai taba usameM kahIM koI lepa (mala) nahI lagatA aura usake jo sava mahAdopa hote haiM unakA pUrNataH chedana ho jAtA hai / x 94 95 na topa kara, na ropa kara, na krodha kara / krodha se dharma kA nAza hotA hai / dharma naSTa hone se narakagati hotI hai / isa prakAra manuSya janma hI gayA hAtha se adhiSThita (?) jo choTAsA devAlaya hai vahAM vAla kA bhI praveza nahIM ho sakatA / saMta niraMjana yahIM vasatA hai / nirmala hokara DhUMDha / mana ko sahasA moDa lene se AtmA aura para kA mela nahIM ho sakatA / kintu vaha sUrkha jogiyA kyA kare jisakI itanI zakti hI nahIM hai ? 96 vahI joga hai jo jogI nirmala jyoti ko johale (dekha le) | kintu jo indriyoM ke vaza meM gayA vaha yahIM zrAvaka loka meM hai /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA bahuyaiM paDhiyaI mUha para tAla sukai jeNa / / ekku ji akkharu taM paDhahu sivapuri gammai jeNa // 97 // anto Nasthi suINaM kAlo thoo vayaM ca dummehA / taM Navara sikkhiyacvaM jiM jaramaraNakkhayaM kuNahi // 98 // NilakkhaNu itthIvAhirau akulINau mahu maNi Thiyau / tamu kArANi ANI mAhU jaiNa gavaMgau saMThiyau // 99 // huI saguNI piu NigguNau jillapakhaNu NIsaMgu / ekahiM aMgi vasaMtayahaM miliu Na aMgahi aMgu // 100 / / sayahiM rAyahiM chaharasahiM paMcahiM rUrvahiM cittu / jAmu Na raMjiu bhuvaNayaMli so joiya kari mittu // 101 / / taba taNuaM mi sarIrayahaM saMgu kari hiu jAhaM / tAI vi maraNadaba~kaDiya dusahA~ hoi NarAhaM // 102 // deha galaMtahaM savu galai mai sui dhAraNa dheu / tahiM tahaI vaha abasarahiM biralA sumarahiM deu // 103 // ka. maraNaM. 2 da. thImAda (?). 3 ka. teNa. 4 ka, nayahi 5 da.NiraMjira. 6 ka. bhuvaNayalu. 7 ka. dayakavAdiya. 8. dusadI. 1. ka. halAhalAI. .
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda bahuta paDhA jisase tAlU sUkha gayA para mUrkha hI rahA / usa eka hI akSara ko paDha jisase zivapurI kA gamana ho| zrutiyoM kA anta nahIM hai, kAla thoDA bhaura hama duddhi hai / isaliye kevala vahI sIkhanA cAhiye jisase tUM jarA-maraNa kA kSaya kara ske| 499 nirlakSaNa, strI-vahipkRta aura akulIna mere mana meM vasA hai| usake kAraNa mAhura lAI gayI jisase indriyAga ko suzobhita kiyaa| 100 maiM saguNa hU~ aura priya nirguNa, nirlakSaNa aura niHsaMga hai| ekahI aMga rUpI aMka arthAt koThe meM vasane para bhI aMga se aMga nahIM mila paayaa| 101 jisakA citta sava rAgoM meM, chaha rasoM meM va pAMca rUpoM meM bhuvanatala meM rakta nahIM hai, he jogI, use apanA mitra bnaa| 102 jinakA tapa thoDA bhI zarIra kA saMga karake sthita hai (arthAt jo tapasyA karate hue bhI thor3A bahuta zarIra kA moha rakhate hai) una naroM ko bhI maraNa kI choTIsI Aga dussaha hotI hai| 103 jinakI deha galatI hai unakI mati, zruti, dhAraNa, dhyeya sava gala jAtA hai| tava usa avasara para, he mUrkha! virale hI deva kA smaraNa karate haiN|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 pAhuDa-dohA ummaNi thakkA jAsu maNu bhaggA bhUvahiM cAru / jima bhAvai tima saMcarara Na ci bhau Na vi saMsAru // 104 // jIva vahati NarayagaI abhayapadANe saggu / . ye paha jaba lo darisiyaI jahiM bhAvai tarhi laggu // 105 // sukkhaDA dui divahaDaI puNu dukkhahaM parivADi / hiyaDA haDaM paI sikkhavami citta karijahi bADi // 106 // mUDhA deha meM rajiyA deha Na appA hoi / dehahaiM bhiNNau NANamau so tuhuM appA joi // 107 / / jehA pANahaM jhupaDA tehA puttie kAu / titthu ji Nivasai pANivai tahi kari joiya bhAu // 108|| mUlu chaDi jo DAla caDi kahaM vaha joyAmAsi / cIru Na yuNaNahaM jAi vaha viNu uhiyeI kapAsi // 109 / / sabyaviyappaihaM tuhaM ceyaNabhAveMgayAhaM / kIlai appu pareNa siha NimmalajhANaThiyAhaM // 11 // da. gau. 2 ka. le. 3 da. darisiyau. 4 ka. da. khulaDA. 5 ka. na. 6 da. raciyai. 7 ka. de. 8 ka, je. 1. ka. kAlahaM joyAmAsi. 10 ke. aDiyA. 11 ka. "ppaI nuhAda. 12 ka. bhATa. 13 vA.Nimmala,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 33 104 jisakA sundara mana bhautika padArthoM se bhAgakara mana ke pare (AtmA meM ) sthira ho gayA vaha phira jaisA bhAve taisA saMcAra kara sakatA hai / use phira na bhaya hai na saMsAra | 105 jIvoM ke vadha se narakagati hotI hai aura abhayapradAna se svarga / ye do patha jAne ke liye batalA diye gaye haiM / jahAM bhAve tahAM laga jA / 106 sukha do dina ke haiM, phira duHkhoM kI paripATI he hRdaya, maiM tujhe sikhAtA hUM / vATa ( sacce mArga ) para citta de / 107 he mUDha ! deha meM raMjAyamAna mata ho / deha AtmA nahIM hai ; deha se bhinna jo jJAnamaya hai usa AtmA ko tU dekha | 108 jaisA prANoM kA jhoMpar3A taisA, aho, yaha kAya hai / usameM prANipati nivAsa karatA hai| he jogI ! usI meM bhAva kara / 109 mUla ko chor3akara jo DAla para caDhatA hai usako joga abhyAsa kahAM ? he mUrkha ! vinA auMTe hue kapAsa ke cIra nahI bunA jAtA / 110 jinake saba vikalpa chUTa gaye haiM, jo cetana bhAva meM gaye haiM, aura nirmala dhyAna meM sthita haiM unakA AtmA para ke sAtha khelatA hai /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA aju jiNijai karahulau lai paI deviNuM lakchu / jitthu caDeviNu paramamuNi saja gayAgaya mokvaM // 111 // karahA cari jiNaguNathalihiM tava villaDiya pagAma / visamI bhavasaMsAragai ullariyahi Na jAma // 112 / / taba dAvaNu vaya bhiyamaMDA samadama kiyau palANu / saMjamagharahaM umAhiyau gau karahA NivANu // 113 // eka Na jANahi vaTTaDiya avaru Na pucchahi koI / aduviyaddaI DuMgarahaM para bhajaMtA joi // 114 // vaTTa ju choDivi maliyau so tarubaru ayatyu / rINA pahiya Na vIsamiya phalaihi Na lAyau hatthu // 115 / / chahadasaNadhaMdhai paDiya maNahaM Na phiTTiya bhaMti / eku deu chaha bheTa kiu teNa Na moksaMha jati // 116 / / appA millivi eku para aNNu Na vairiu koi / jeNe viNimmiya kammaDA jai para pheDai soi // 117 // ka. ji Najaha.2ka.dibbara.3 ka. musva. da. caDi.5ka, caya NillaDai. 6 ka. 'ghara.76. ummA'.8 da. ko vi.9 ka. aphiyatyu.10 ka. phalihi.11 ka. phiTTaya, 12 ka. ho. 13 da. jaNa vi ajiya dukkhaDA. .
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 35. 111 zIghra lakSya dekara Aja tujhe usa karabha ko jItanA cAhiye jisapara caDhakara parama muni saca gamanAgamana se mukta ho jAte haiN| 112 he karama ! jaba taka tUM viSama bhavasaMsAra kI gati kI ucchedana na kara DAle tapa taka jinaguNa rUpI sthalI meM cara | terA paigAma chor3a diyA hai| 113 tapa kA dAmana ( vaMdhana ), vrata kA... ( ? ) tathA zarma aura dama kA palyANa vanAyA / isa prakAra saMyamarUpI gRha se unmAthI huA karahA ( karabha ) nirvANa ko gayA / 114 eka to tUM svayaM mArga nahI jAnatA aura dUsare kisI se pUchatA bhI nahI hai / ( isa prakAra ke) manuSyoM ko aTavI aTavI aura pahAr3oM para bhaTakate hue dekha ! 115 jo patra chor3akara morA hai vaha tasvara aMkRtArtha hai / zaMke hue pathikoM ko vahAM vizrAma nahIM milatA aura phaloM ko bhI koI hAtha nahI lagAtA / ( arthAt yadi dhanI puruSa meM paropakAra buddhi na rahI aura usase duHkhiyoM kA upakAra na huA to usa dhana se kyA lAbha ? ) 116 paddarzana ke dhaMdhe meM par3akara mana kI bhrAnti na miTI | eka deva ke chaha bheda kiye isase ve mokSa nahIM jAte / ( arthAt padarzana kA lakSya eka hI hai| unameM jo virodha mAnatA hai vaha bhrAnti meM hai, isase usakA kalyANa nahI ho sakatA / ) 117 he Atman ! eka para ko chor3akara anya koI vairI nahI hai / jisane karmoM kA nirmANa kiyA hai usa para ko jo miTA de hI yati hai /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 pAhuDa-dohA jaha bAra to vaha ji para apyahaM ma pa dhare / visayahaM kArApe jIvass parayahaM dukkha sai // 118 jI meM jAhi appaNA tritayA hohiM na / phala ki pAkahi jena vima dukkha karehiM tujha // 119 // viyA nevahi jIva huM haM sAMhika epa / deNa pirADi pajalar3a hubahu jena viepa // 120 // tara saMdhANu kiTa so zrAzuku piruntu / mitratA nivaDa so acchacha micinu // 121 // hali sahi kArDa kara so dappaNa | jahiM paDiviyuga dIsa appanu // vAma ay parihAsaH / dhari acchaMtu ga gharavai dIsaha // 122 // jatu jIvahaM ma u paMcadiyahaM samAe / mo jApi mokala ra pahu picAzu || 123 // kiM kila yaha aksara je kAlika jati / maga 2. 2.ke. je. 3. paDivii 56. na. 8 vacaTa, A kati ||12|| *
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 118 yadyapi maiM rokatA hUM to bhI vaha para hI para jAtA hai, mana ko AtmA meM dhAraNa nahIM krtaa| vipayoM ke kAraNa jIya narakA ke dukha sahatA hai| 129 he jIva ! apane se aisA mata jAna ki ye viSaya mere hoveNge| aise phala kyoM pakAtA hai jisase ve tujhe dukha phuNcaayeN| 120 he jIva ! tUM vipayoM kA sevana karatA hai kintu ve dukha ke sAdhaka haiN| isIliye tU bahuta jalatA hai, jaise ghRta se agni prajvalita hotI hai| 121 jisane azarIrI (siddhAtmA) kA sandhAna kiyA vahI saccA dhanurdhArI hai| jo ziva kI tatparatA meM saMlagna hai vaha nizcinta rahatA hai| (arthAt apane AtmA ko lakSya banAkara usI meM tallIna rahanA hI saccA kauzala he sakhI! bhalA usa darpaNa kA kyA karanA jahAM apanA prativica na dikhe ? mujhe yaha jagat lajjAvAn bhAsatA hai| ghara meM rahate hue bhI gRhapati kA darzana nahIM hotaa| 123 jisakA jIte jI paMcendriyoM sahita mana mara gayA usa ko mukta jAnanA caahiye| usane nirvANa-patha ko pA liyaa| 124 vahuta se akSaroM kA kyA karanA jo kucha samaya meM kSaya ko prApta ho jAte haiN| jisase muni anakSara (akSaya) ho jAye use, he mUrkha ! mokSa kahate haiN|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pAduDa-dohA chadasaNagaMthi bahula ayapparu garjati / jaM kAraNaM taM iku para vivarerA jANaMti // 125 // sidatagaNahiM va vaha bujhaMtaha para maMti / Adeza meM jAma gau tA yaha siddhU kahati // 126 // siksattihiM melAbaDA ihu~ pamuvAhAmi hoi / bhipNiya latti mitreNa sirdu viralA bujhai koI // 127 // bhiSNau jehiM Na jANiyau NiyadehahaM paramatyu / so para avarahaM aMdhayaha kima darisAva paMthu / / 128 / / joiva bhiNNa jhAcaM tuI dehahaM te appANu / jai dehu ni apau muhi Na vi pAvahi NicANu // 129|| chattu vi pAi mugumbaDA sayalakAlasaMtAdhi / pivahAda camaMtayahaM pAiNa vADi bAi // 130 // nA mukA pamu gADA lapala kAla jhaMkhAi / piyavA mi banatayahaM sugNA ma sevAi // 131 // .kArINa.ka. purANA.3 ka. cijANa. 4 ka. sidri... yA.ka.saha. da. jhAi. 8 da. annu vi. 1. da. kalA.. .
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 126 siddhAnta 125 paT darzana ke graMtha rUpI granthi se bahuta se eka dUsare para g2arajate haiN| jo kAraNa hai vaha eka para hI hai, kintu loga viparIta samajhate haiN| siddhAnta, purANa aura veda jAnane vAloM ke java bhrAnti na rahe aura jaba unakA Ananda se gamana ho jAya tava, he mUrkha! ve siddha kahalAte haiN| 127 yaha ziva aura zakti kA mela pazu-vadha meM hotA hai| zakti ziva se bhinna hai yaha koI viralA hI samajhatA hai / 128 jisane apanI deha se paramArtha ko bhinna nahI jAnA vaha aMdhA dUsare aMdhoM ko kaise mArga dikhA sakatA hai ? 129 he jogI! tUM apane AtmA kA deha se bhinna dhyAna kr| yadi deha ko bhI AtmA mAnegA to nirvANa nahIM pA sktaa| bar3A bhArI chatra pAkara bhI saya kAla meM saMtApa pAtA hai| apanI deha meM vasane para bhI vAr3e meM pApANa dulavAtA hai| ( arthAt chatradhArI nareza hokara ke bhI, lobha aura moha ke vaza, jIva dukhI hotA hai| AtmA kA vAsa to deha meM hai para rahane ke liye pApANoM ke mahala banavAtA hai, yaha sava mohajAla hai)| 131 sadaiva moTe aura bar3e pazuoM ko matasaMtApa pahuMcA |apnii deha meM basane para bhI sUnemaTa meM vasane jAtA hai| (arthAt pazuoM kA balidAna dene meM kalyANa nahIM hai aura na sane maThI meM rahane se / kalyANa AtmAnubhava meM hI hai)|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pAhuDa- dohA rAyavayAhiM chaharasahiM paMcahiM rUvahiM cittu / jAsu Na raMjiu bhuvarNayali so joiya kari mittu // 132 // toDisiyala viyapaDhA appahaM maNu vi dharehi / sakkhu niraMtaru tarhi lahahi lahu saMsAru tarehi || 133 // ari jiya jiNavari maNu Thavahi visayakatAya caehi / siddhimahApuri par3asara hi dukkhahaM pANiu dehi // 134 // 40 muMDiyamuMDiya muMDiyA / siru muMDiu cittu Na muMDiyA | citta muMDaNa jiM kiya / saMsArahaM khaMDaNu viM kiya // 135 // appu karijeMDa kAI tasu jo acchA savvaMgao saMteM / puNNavimajjaNu kAI tamu jo hali icchai paramatyeM // 136 // gamaNAgamaNa vivajiyara jo tahaloyapahANu / gaMgar3a ruvai deu kiu sau saNNANu ayANu // 137 // puNeNa ho vihao vihaveNa mao maeNa mahasoho / ma~moheNa ya NarayaM taM puNNaM amha mA hou / / 138 // 1 ke. bhuvaNaya. 2 ka. ph. 3 da. . ka. kahi ke, savaMgaDa saMThiTa, 6 . guru 7 ka. sorse bhANu syANu8. maryA.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 132 rAga ke kalakala se, chaha rasoM se va pAMca rUpoM se . jisakA citta bhuvanatala meM rakta na huA, he jogI! usako mitra bnaa| 133 samasta vikalpoM ko tor3akara AtmA meM mana ko dhAraNa kara / vahIM tujhe nirantara sukha milegA aura tUM zIghra saMsAra ko tara jaaygaa| 134 re jIva ! jinavara meM mana ko sthira kara, viSaya-kapAya ko chor3a, siddhi mahApurI meM praveza kara aura dukhoM ko pAnI (jalAali ) de| 135 he sUMDa mur3Ane vAloM meM zreSTha muMDI! tUne sira to su~DAyA para citta ko na modd'aa| jisane citta kA muNDana kara DAlA usane saMsAra kA khaNDana kara ddaalaa| 136 AtmA usakA kyA karegA jo sarvAMga meM susthita rahatA hai ? jo bhalA paramArtha kI icchA karatA hai usakA puNya-visarjana kyA ? 137 jo gamanAgamana se vivarjita hai, trailokya meM pradhAna hai (vaha bhI deva hai) tathA bar3I gaMgA meM bhI (loka ne) deva mAnA hai / vaha sadjJAna aura ajJAna hai| 138 puNya se vibhava hotA hai, vibhava se mada; mada se mati moha aura matimoha se naraka / aisA puNya mujhe na ho|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 pAhuDa - dohA kAsu samAhi kara ko acau~ / chopu achopu bhaNitri ko paMca // to sahi kalaha keNa sammANareM / jahiM jahiM jovau~ tahiM appANau // 139 // jaMi maNi kohu karivi kalahIjar3a / to ahiseu NiraMjaNuM kIjai // jahiM jahiM joyau tahiM Nau ko viu / heraM Na vi kAsu vimajyu vi ko viu // 140 // mio si tAma jiNavara jAma Na muNiMo si dehamajhammi | jai muNiu deha majjhammi tA keNa Navajjae kassa // 141 // to kappaviyappA kammaM akuNaMtu suMdAsuhAjaNayaM / appasarUvAsiddhI nAma Na hiyae pariphura // 142 // mahilau gahilau jaNu bhaNai gahilau maM kari khohu / siddhimahApura paisaraI uppADeciNu mohu // 143 // 1. meM yaha paMci nahIM hai. 2 da, jaM. 3 ka. NiraMjaNa. 2 ka. muNasi. 5 ke. malyaM ko navai navijaya kassa. 6 da. meM yaha yA nahIM. 7 ka. suhasujaNayaM / 8 ka ho.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 43 139 kisakI samAdhi karU~ ? kise pUjU~ ? spRzya-aspRzya kahakara kise chor3a dU~ ? bhalA, kisa ke sAtha kalaha ThAnU~ ? jahA~ jahA~ dekhatA hU~ tahA~ tahA~ apanI hI AtmA to dikhAI detI hai / 140 yadi mana meM krodha kara ke kalaha karanA hai to niraJjana abhiSeka karanA caahiye| jahAM jahAM dekhA vahAM koI nahI milA / na maiM kisI kA hUM, na merA koI hai | ( arthAt yadi mana meM rAga-dveva kI bhAvanAeM uThe to unheM ThaNDI karanA cAhiye aura yaha bhAvanA dRDha karanA cAhiye ki saccA AtmA kA saMbandha AtmA se hI hai, anya kisI vastu se nahI ) / 149 he jinavara ! taba taka tujhe namaskAra kiyA jaba taka apanI deha ke bhItara hI tujhe na jAnA / yadi deha ke bhItara hI tujhe jAna liyA taba phira kauna kisako namana kare ? 142 zubha aura azubha utpanna karane vAle karma na karate hue bhI saMkalpa aura vikalpa taba taka rahate haiM jaba taka hRdaya maiM AtmasvarUpa kI siddhi sphurAyamAna na hojAve / * 143 haThIlA haThIlA, loga kahate haiM / he haThI, kSobha mata kara hU~ moha ko upAr3a kara siddhimahApurI meM praveza kara / ( arthAt logoM ke burA bhalA kahane se burA na mAna kara moha jItanA cAhiye, isI meM kalyANa hai ) /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA avaghara akkharuja uppajar3a / aNu vi kiM pi aNNAuNa kinnai // AyaI citti lihi ma dhaarivi| sou NiciMtita pAya pasAridhi // 144 / / ki bahueM aDabaDa DiNa deha Na appA hoi| dehehaM bhiNNa NANamau so tuhuM appA joi / / 145 // potyA parNi mokchu kahaM maNu vi asura jAnu / bahuvArau luddhara Navai mUlahira hariNAMsu // 146 / / dayAvihINa dhammaDA NANiya kaha biNa joi| bahueM salilabiroliyaI kara coppaDA mahoi // 147 // malhANaM vi NAnaMti guNa jahiM saha saMgu salehiM / badamANa lohahaM miliu piDijai suSaNehiM // 148 // huryavAhi pAi Na sakiyara yavalattaNu sNkhss| 1 phiTTIsai mA maMti kariDa miliyA khecarasma / / 149 / / saMkhasamuhi mukiyae ehI hoi avantha / jo dunyAhaha cuMbiyA lApaviNu gali hatya // 150 // ka.maNi, 28.pA. ka.meM yaha durI pani mina hai / jo baha jAne ke sara naI pI jAtI- ri maNaja vicaTa digaNa ha... vaha kahariNAha. ', ka. vihagaDa. 6.yA kahi mi. 7 kamalA mi.86. du. 1 ka, sadhiyA. 90 da. parassa.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 45 144 avadha (ahiMsA) zabda ( kA bhAva) utpanna karanA cAhiye aura thor3A bhI koI anyAya nahIM karanA cAhiye / ye ( pAte) mana lagAkara apane citta meM likha lo aura nizcita pA~va pasAra kara soo| 145 bahuta aTapaTa par3abar3Ane se kyA ? deha AtmA nahIM hai| deha se bhinna jo jJAnamaya hai, he jogI, vahI AtmA jisakA mana hI azuddha hai use pothA paDhane se mokSa kahAM? vadha karane vAlA lubdhaka (zikArI) bhI nIce khar3A hokara hariNa ke sAmane namatA hai| (arthAt phala kriyA ke Upara nahIM kintu bhAva ke Upara nirbhara hai)| 147 he jJAnI jogI! dayA se vihIna dharma kisI prakAra nahIM ho sktaa| vahutasA pAnI viloDane se hAtha cikanA nahIM ho sktaa| jahAM khaloM kA saMga huA vahAM bhale puruSoM ke bhI guNa naSTa ho jAte haiN| lohe se milakara agnideva bhI bar3e bar3e ghanoM se pITe jAte haiN| 149 zaMkha kI saphedI kA azi meM saMskAra na huA ho aisA nahIM hai / to bhI yadi vaha khaira se mila gayA to vadala jaaygaa| isameM bhrAnti mata kr| (arthAt suzikSita puruSoM para bhI dussaMgati kA prabhAva par3e vinA nahIM rhtaa)| zaMkha kI samugdaka (peTikA ) meM par3I muktA kI aisI avasthA hotI hai ki vaha dhIvaroM dvArA gala hAtha meM lekara vAhara nikAlI jAtI hai| [liSTArtha yaha bhI hai ki zaMkha ke AkAra vAle aMga ke kAraNa vArAGganA kI yaha avasthA hotI hai ki vaha nagna purupoM dvArA gale meM hAtha DAla kara cUMvI jAtI hai|]
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA chaDeviNu guNarayaNaNihi agghaDihiM ghippati / tahiM saMkhAhaM vihANu para phakijaMtiNa bhati // 151 // maDDayara suratarumaMjarihiM parimalu resivi hayAsa / hiyaDA phuTTivi ki Na muyaMu haMDholaMtu palAsa / / 152 // muMha muMDAivi sikkha dhari dhamnahaM baddhI Asa / / Navari kuTuMbau meliyaMu chur3a miliyA parAsa // 153 // NaggattaNi je ganniyA vigguttA Na gaNaMti / gaMthahaM bAhirabhiMtarihi ekuMi te Na muyaMti // 154 // ammiya ihu maNu hathiyA vijhaha jaMtau vAri / . taM bhajesaha sIlavaNu puNu paDisai saMsAri // 155 // je paDhiyA je paMDiyA jAhi mi mANu maracha / te mahilANa hi piDi paDiya bhamiyaI jema gharaTu / / 156 / / viddho bammA muSTiINa phusivi lihihi tuhUM tAma / jaha saMkhahaM jIhAla sivi sahucchalai Na jAma / / 157 // Re-mmomen da.phuTTijati bhavati. 26, rasavi. 3 ka. guvaDa. 4da leta. 5 ka.milliyaDa. 66.miliyA hu, parassa. 7 ka. vigattA. 8 ka. imA. 6 ka. mahilAhahaM. 10 ka. bhamiyahiM. 1. ka. siddhA. 12 ka.mudraNa.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 47 151 guNoM ke ratnAkara (samudra) ko chor3akara vikrI kI vastuoM ke Dhera meM pheMke jAte haiM, aura phira vahAM zaMkhoM kA kyA vidhAna hotA hai ? ve phUMke jAte haiM, isameM bhrAnti nhiiN| (arthAt jo satsaMgati chor3a dete haiM unakI bar3I durgati hotI hai)| 152 he hatAza madhukara! kalpavRkSa kI mArI ke parimala kA rasa lekara ava palAza para bhramatA phiratA hai| terA hRdaya kyoM na phUTa gayA aura tUM mara kyoM na gayA? 153 mUMDa muMDAkara zikSA lI aura dharma kI AzA vddhii| kintu kuTumba kA tyAga tabhI (sArthaka ) hai jo parAI AzA chor3a dii| 154 jo nagnatva (digambaratva) kA garva karate hai aura vigupta (vastradhAriyoM) ko kucha nahI ginate ve vAhya aura abhyaMtara parigrahoM meM se eka kA bhI tyAga nahIM krte| (arthAt apane vepa kA garva karanA aura dUsaroM ke vepa ko hIna ginanA sacce tyAga kA lakSaNa nahIM hai)| aho! isa mana rUpI hAthI ko vidhya (parvata) kI ora jAne se roko| vaha zIla rUpI vana ko bhaMga kara degA aura phira saMsAra meM pdd'egaa| jo paDhe likhe haiM, jo paMDita haiM, jinake mAna-maryAdA hai, ve bhI mahilAoM ke piMDa meM par3a kara cakkI ke pATa ke samAna cakkara kATate haiN| 157 muSTi dvArA bhede hue dharma (marma) ko tUM tava taka sparza karake cATa le java taka zaMkha meM kI jihvAlolupI sIpa ke sadRza zithila na ho jAya / (3)
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 pAhuDa-dohA pattiya toDehi taDataDaha NAI paiTA udde| eva Na jANahi mohiyA ko toDai ko tuDu // 158 // pattiya pANiu dambha tila sabbaI jANi svnnnnu| jaM puNu mosaMha jAivau taM kAraNu ku i aNNu // 159 // pattiya toDi ma joiyA phalahiM ji hatthu ma vahi / jasu kAraNi toDehi tuhaM so siu etthu caihAhi // 160 / / devali pAhaNu titthiM jala putthaI saya karbu / vatthu ju dIsai kusugiyau iMdhaNu hosai sadhaM // 161 // titthaI tittha bhamaMtayaha ki hA~ phala hRva / bAhiru suddhau pANiyaha abhitaru kima hUva // 162 // titthaI tittheM bhamehi baDha dhoyara cammu jaleNa / eDu maNu kima dhoesi tuhu~ mailau pAyamaleNa // 163 / / joDya hiyaDai jAsu Na vi iku Na Nicasai deu / jamgaNamaraNavivAjiyau kima pAvai paralou // 14 // . da. toDi taDataDana.2 ka. bhuskhahaM. 3 ka. tADeli. 42. camAvi. 52. tittha. 6 ka. kAu.1 ka. savyu tri. 8 ka. kAu.9da, gahau.10 ka.titva zamahi vaha. 11ka. so.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 158 tUM taDAtar3a pattiyA~ tor3atA hai mAnoM UMTa kA praveza huA ho / moha meM vazIbhUta hokara tUM yaha nahIM jAnatA ki kauna tor3atA hai aura kauna TUTatA hai| (arthAt vanaspati meM bhI yahI AtmA hai jo manuSya meM hai, isaliye vRkSoM ko bhI vyartha nahIM saMtAnA caahiye|) pattI, pAnI, darbha, tila, ina saba ko apane samAna hI jAna ! phira yadi mokSa ko jAnA hai to usakA kAraNa koI anya hI hai| (arthAt ukta vastuoM ko deva ko caDhAne se mukti nahI miltii| mokSa kA upAya to AtmadhyAna hI hai|) 160 he jogI! pattI mata tor3a aura phaloM para bhI hAtha mata bddhaa| jisake kAraNa se tUM inhe toDatA hai usI ziva ko yahAM caDhA de| 161 devAlaya meM pApANa hai, tIrtha meM jala aura saba pothiyoM meM kAvya haiN| jo vastu phUlI phalI dikhatI hai vaha saba iMdhana ho jaaygii| (arthAt ukta sava vastueM nazvara haiM, unake dvArA AtmakalyANa nahIM ho sktaa|) 162 eka tIrtha se dUsare tIrtha kA bhramaNa karanevAloM ko kucha phala na huaa| cAhara to pAnI se zuddha hogayA para abhyaMtara kA kyA hAla huA? 163 he mUrkha! tUM ne tIrtha se tIrtha bhramaNa kiyA aura apane camar3e ko jala se dho liyaa| paratUM isa mana ko, jo pAparUpI mala se mailA hai, kisa prakAra dhoyagA? / 164 he jogI ! jisake hRdaya meM eka janma-maraNa se vivarjita deva nivAsa nahIM karatA vaha paraloka ko kaiseM pA sakatA hai?
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pAhuDa - dohA ekku suveyara aNNu Na ceyar3a | tAsu carira para jANehiM deva i // jo aNuhavai so ji pariyANA / pucchaMta samiti ko ANai // 165 // jaM lihira Na pucchira kaha ca jAi / kaihiyau kAsu vi Nau citti ThAi / aha guruuvaeseM citti ThAi / taM tema dharatihiM kahiM miThAi // 166 // kaTTas sarijalu jalahivipiliu / jANuM pavANu pavaNapaDipilliu || cohu vicohu tema saMdR / avara hi uttara tA zuM payai // 167 // * aMbAra vivihu saddu jo summar3a / tahiM par3asarahuM Na bucar3a dummai // maNu paMcahi sihaM atthavaNa jAi / mRdA paramatattu phuDu tahiM ji ThAi // 168 // 1 ka. jANai, 2 ka, meM thAge ke tIna caraNa nahI haiM / 36. jANa. 4 ka. saMvahaha. 5 ka Na. 6 ka. siGa, 7 ka. saMcayaNaha.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 51 165 eka acchI taraha jAnatA hai, dUsarA kucha nahI jAnatA / usakA caritra deva bhI nahI jAnate / jo anubhava karatA hai cahI pUrNa rUpa se jAna pAtA hai| pUchane vAloM kI saMtRpti kauna lAve ? ( arthAt AtmA kA saccA jJAna svAnubhava se hI ho sakatA hai, parokSa sAdhanoM se nahI / ) 166 jo kisI prakAra likhA va pUchA nahIM jAtA, jo kahane se kisI ke citta meM nahIM ThaharatA, vaha guru ke upadeza se hI citta meM ThaharatA hai / isa prakAra dhAraNa karane vAloM meM vaha kahIM bhI sthita hai / ( arthAt jaya guru ke upadeza se AtmA kA svarUpa samajha meM A jAtA hai taba vaha sarvatra dikhAI dene lagatA hai / ) 167 nadI kA jala jaladhi dvArA viruddha dazA meM prerita hokara khiMcatA hai, tathA bar3A bhArI jahAja pavana se prerita hokara ( calatA hai ) / usI prakAra jaba vodha aura vivodha kA saMghaTTa hotA hai taba dUsarI hI bAta pravRtta ho jAtI hai / ' 168 AkAza meM jo vividha zabda sunAI par3atA hai, durmati usake uttara meM kucha nahI bolatA / java mana pAMcoM [ indriyoM ] sahita asta ho jAtA hai, taba, he mRr3ha, vaha paramatatva sphuTa rUpa se vahIM sthita rahatA hai /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA akhaI NirAmai paramagai anja vi lau Na lahaMti / bhaiggI maNahaMNa maMtaDI tima divahaDA gaNaMti // 169 // sahajaavatthahiM karahulau joiya jaMtau vaari| akhaMDa NirAmai pesiyau saI hosai saMhAri // 170 // akhaI NirAmai paramagai maNu ghalleppiNu milli / tuTTesai mA bhati kari AvAgamaNahaM celli // 171 // emai appA jhAiyai avicalu cittu dharevi / siddhimahApuri jAiyai aha vi kamma haNevi // 172 // akkhara,DiyA masimiliyA pAdatA gaya khINa / eka Na jANI parama kalA kahiM uggau kahiM lINa // 173 // ve maMjeviNa eku kiu maNahaM Na cAriya cilli| tahi gutvahi hauMsismiNI aNNahi karamiNa lalli / / 174 // aggaI pacchaI dahadihahiM jahiM jovauM tahiM soi / tA mahu phiTTiya maMtaDI avasu Na pucchai koi / / 175 // ': da. ambaya. 2 da. bhagA.36. joI. 4 ka. miliyA. ka. ayasaDI.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 169 akSaya, nirAmaya, paramagati meM abhI taka laya ko prApta nahIM hote aura mana kI bhrAnti miTI nahIM / isI prakAra dina ginate haiN| ( arthAt AtmA meM lIna hue vinA saJcA AtmakalyANa nahIM ho sktaa|) 170 he jogii| sahaja avasthA meM jAte hue isa karama (UMTa) ko roka / akSaya, nirAmaya maiM preSita hokara vaha svayaM apanA saMhAra kara ddaalegaa| (arthAt mana jaba AtmA meM lIna ho jAtA hai tava ApahI usakI . vRtti sarvathA naSTa ho jAtI hai|) 171 akSaya, nirAmaya, paramagati meM mana ko pheMka kara chor3a de| AvAgamana kI vela TUTa jAyagI, isameM bhrAnti mata kr| 172 isa prakAra citta ko avicala dhAraNa karake AtmA kA dhyAna kiyA jAtA hai, aura AThoM karmoM kA nAza karake siddhi mahApurI ko gamana kiyA jAtA hai| 173 akSarArUDa, syAhImizrita (graMthoM) ko paDhate paDhate kSINa hogaye, kintu eka parama kalA na jAnI ki (yaha jIva ) kahAM UgA aura kahAM lIna huaa| 174 jisane do ko miTA kara eka kara diyA aura mana kI vela.kA cAraNa na hone diyA, usa guru kI maiM zipyAnI hU~, anya kisI kI meM lAlasA nahIM krtii| 175 Age, pIche, dazo dizAoM meM, jahAM maiM dekhatA hUM tahAM vahI hai| aba merI bhrAnti miTa gii| aba avazya kisI se pUchanA nahIM hai|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pAhuDa-dohA jima loNu vilijai pANiyahaM tima jai cittu vilija / samaresi hubai jIyatA kAI samAhi karija // 176 // jai i hi pauvIsi paya aMkaya koDi karIsu / NaM aMguli paya payaDaNaI jima savvaMga ya sIlu () // 177 // titthaI tittha bhamaMtayahaM saMtAvijai dehu / apaM appA jhAiyaI NivvANaM para dehu / / 178 / / jo paI joiuM joiyA titthaI tittha bhamei / miDa paI sihaM 'hahiMDiyau lahiriNa sakiu toi / / 179 / / gRhA jobai devalaI loyahiM jAI kiyaaii| deha Na picchai appaNiya jahiM sira saMtu ThiyAI // 180 / / ghAgiya kiya aru dAhiNiya majjhaiM vahai NirAma / nahiM gAmaDA ju jogAi avara vasAvai gAma // 181 / / deva tuhArI ciMta mahu mamaNapasaraviyAli / nuhu~ acche hi jAi sura parai NirAmai pAli // 182 // ka. samarasa havaTha.2 ka, meM dehA naM. 177 aura 178 mA sadA zirIna hai, kintu syAhI ur3ha jAne se akSara itane saspaTa hogaya .. kAgorana meM isa prati se yahAM koI vizeSa sahAyatA nahI mila 32. pAcAsi.da.haMdiyau... acchesaha. . .
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 176 jaise lavaNa pAnI meM vilIna ho jAtA hai, taisA yadi citta vilIna ho gayA to jIva samarasa ho gayA / aura samAdhi meM kyA kiyA jAtA hai ? 177 yadi eka hI pada ko pA gayA to akRta kautuka karUMgA | jaise aMguli aura pada pragaTa karane se avazya saba aMga pragaTa ho jAte haiM / ( TippaNI dekho ) / 178 eka tIrtha se dUsare tIrtha ko bhramaNa karane vAloM kI kevala deha ko saMtApa pahuMcatA hai / AtmA meM AtmA kA dhyAna karake nirvANa meM paira do / 179 he jogI ! jise dekhane ke liye tUM tIrtho tIrtha bhramaNa karatA phiratA hai vaha ziva bhI tere sAtha sAtha ghUmatA phirA, to bhI tUM use na pA sakA / 180 mUrkha una devAlayoM ko to dekhatA hai jo logoM ke dvArA nAye gaye haiM, kintu apanI deha nahI dekhatA jahAM saMta ziva sthita hai| 181 bAyIM ora grAma vasAye aura dahinI ora, kintu madhya ko sUnA rakkhA | he jogI, vahAM eka aura grAma vasA / 182 he deva ! mujhe tumhArI cintA hai / jaba madhyAhna ke prasAra kA anta ho jAyagA taba tUM to jAkara so rahegA aura pAlI sUnI par3a jAyagI /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 pAhuDa - dohA tuTTa buddhi taDatti jahiM maNu athavaNahaM jAi / so sAmiye ubaesa kahi aNNahiM devahiM kAI // 183 // sayalIkaraNa Na jANiyara pANipaSNahaM bheu | appAparahu Na melayara gaMgaDa pujjai deu || 184 // appAparahaM Na meleyau AvAgamaNu Na bhaggu / tusa kaiDahaM kAlu gau taMdula hatthi Na laggu // 185 // dehAdevAla sira vasaI tuhuM devalaI Niehi / hAsa mahu maNi atthi ihu siddhe bhikkha bhamehi // 186 // vANi devali titthaI bhamahi AyAso vi niyaMtu / ammiya vihAya bheDiyA~ pasulogaDA bhamaMtu // 187 // ve ThaMDe viNu paMthaDA vice jAi alakkhu / ho phala veyaho ki piu jar3a so pAvar3a lakkhu // 188 // joiya vitamI joyagai maNu vAraNahaM Na jAi / iMdiya visaya jinukkhaDA vitthaI cali cali jAi // 189 // 1. sAmi 2 ka. pANica. 3 da. meliGa, 4 ka 56. meDiyA. 6 . taha 7. tinTa ji. 8 da vili "
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 57 183 jisase buddhi tar3a se TUTa jAya aura mana bhI asta ho jAya, he svAmI, aisA upadeza kahiye / anya devoM se kyA ? 184 na sakalIkaraNa jAnA, na pAnI aura parNa kA bheda, aura na AtmA kA aura para kA mela / kSudra deva ko pUjatA hai / * 185 na AtmA aura para kA mela huA aura na AvAgamana bhaMga huA | tupa kRTate kAla gayA aura eka taMdula hAtha na lagA / 186 deharUpI devAlaya meM ziva nivAsa karatA hai, tU devAlaya meM DhU~DhatA hai / mere mana meM yaha ha~sI AtI hai ki hU~. siddha se bhIkha ma~gavAtA hai / 187 vana meM, devAlaya meM, tIrthoM meM bhramaNa kiyA aura AkAza maiM bhI dekhA / aho, isa bhramaNa meM bher3iye aura pazu logoM se bheMTa huii| . 188 donoM mArgoM ko chor3akara alakSaNa ( abhAgI) bIca meM jAtA hai| use donoM kA kucha phala nahI milatA jisase vaha lakSya ko pA jAve / * 189 he jogI ! joga kI gati vipama hai / mana rokA nahI jAtA / indriya-viSayoM ke jo sukha haiM unhI para bali bali jAtA hai ! balidAna hotA hai ) /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 pAhuDa-dohA baddha tihuveNu paribhamai mukkAu paDa viNa dei / dikSu Na joiya karahulau vivarerau pau dei // 190 // saMtu Na dIsai tattu Na bi saMsArahiM bhamaMtu / khaMdhAvAriu jiu bhamai avarADaihiM rahaMtu // 191 // unyasa basiyA jo karai vasiyA karai ju suNNu / bali kijau tamu joiyahi jAsu Na pAu Na puNNu // 192 // kammu purAiMu jo khabai ahiNava pesu Na dei / aNudiNu jhAyai deu jiNu so paramappaDa hoI // 193 // visayA sevai jo vi para bahulA pAu karei / gacchai garayahaM pAhuNau kammu sahAu~ laei // 194 / / kuhieNa parieNa ya chideNa ya khAramuttagaMdheNa / saMtAviJjai logo jaha suNaho cammakhaMDeNa // 195 / / dekhatAhaM vi mUDha vaha ramiyaI sukkhu Na hoi / ammie muttahaM chiDe lahu to vi Na viNaDai koI // 196 / / ka.tiyaNu. 2 ka.a.38. baMdhAyA': ka. saMghAcA. 46.vi. 5 ka, purAya3.6 da. joi. 7 ka. para. 8 ka, sahAi. 56. cha. 10 ka. ko vi.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 59 190 vaMdhA huA tribhuvana meM paribhramaNa karatA hai aura mukta huA pAMva bhI nahI detA / he jogI ! karabha ko dekho na viparIta pAMva detA hai | * 191 saMsAra meM bhramaNa karate hue na saMta dikhatA aura na tatva | kintu jIva skaMdhAvAra ( phauja ) sahita dUsaroM kI rakSA karatA huA bhramatA hai / ( arthAt saMsArI jIva tatva kI khoja to nahIM karatA, indriya aura mana kI phauja sahita para kI rakSA meM lagA phiratA hai | ) 192 jo ujAr3a ko vAsita aura vAsita ko ujAr3a karatA hai, he jogI ! usakI balihArI hai, jisake pApa hai na puNya / 193 jo purAne karma ko khapAtA hai aura nayA~ ko praveza nahI detA tathA anudina jinadeva kA dhyAna karatA hai vaha paramAtmA ho jAtA hai / 194 aura dUsarA, jo vipayoM kA sevana tathA bahuta se pApa karatA hai, vaha karma kI sahAyatA lekara naraka kA pAhunA vana kara jAtA hai / .195 kutsita, kSAra sUtra kI gandha se pUrita chidra loka ko saMtApa pahuMcAtA hai, jaise kutte ko dharma - khaNDa | 196 he mUrkha veDe ! dekhane vAloM ko yA ramaNa se sukha nahI hotA / aho ! choTAsA mUtra kA chidra hai to bhI use koI nahI chor3atA /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA jiNavaru jhoyahi jIva tuhu~ visayakasAyahaM khoi / dukkhu Na dekkhahi kahi mi vaha ajarAmaru pau hoiM // 197 // visayakasAya caevi vaDha appahaM maNu vi dharahi / rici caugai Nittulau paramapau pAhi // 198 // iMdiyapasaru NicAriyaI maNa jANahi paramatthu / appA milliviNANamara avaru viDAviDa satthu // 199|| visayA ciMti ma jIva tuhuM visaya Na bhallA hoti / sevaMtAha vi mahura baDha pacchaI dukkhaI diti // 20 // visayakasAyahaM raMjiyau apahiM cittu Na dei / baMdhivi dukkiyakammaDA ciru saMsAru bhamei // 201 // iMdiyavisaya caevi vaDha kari mohahaM paricAu / aNudiNu sArvahi paramapara to ehara varasAda // 202 // NijiyasAso NikaMdaloyaNo mukksylvaavaaro| eyAI avatya go so joyara Natthi saMdeho // 20 // da. jhAvahe. 2 da. jima sivapuri pAbei.3 ka, capahi. 12. cUradi. , da. pasara. 6 ka, appA. 7 da, saMsAra.. kAradi.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda . 197 he jIva! tUMviSaya-kapAya ko khokara jinavara kA dhyAna kara, jisase, he mUDha ! phira kabhI dukha na dekhe aura ajarAmara pada hove| .198 he mUrkha! viSaya-kapAya ko chor3a kara AtmA meM mana ko dhAraNa kara, tathA caturgati ko cUra kara, atula paramAtma pada ko prApta kr| . 199 indriyoM ke prasAra kA nivAraNa karane meM hI, he mana ! paramArtha jAna / zAnamaya AtmA ko chor3akara aura zAstra kalpita haiN| ,200 he jIva !tuM viSayoM kI cintA mata kara / viSaya bhale nahIM hote| sevana karate samaya to madhura lagate haiM, kintu, he mUrkha! pIche duHkha dete haiN| . 201 vipaya-kapAya meM raMjita hokara AtmA meM citta nahI detaa| duSkRta karmoM ko vAMdha kara cirakAla taka saMsAra meM bhramaNa karatA hai| 202 he murkha ! indriya-vipayoM ko chor3akara moha kA bhI parityAga kara / anudina paramapada kA dhyAna kara / to yaha vyavasAya vne| .203 zvAsa ko jIta liyA, locana nispaMda hogaye, saba vyApAra chUTa gyaa| aisI avasthA ko pahuMca jAya vahI joga hai, isameM sandeha nhii|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA tuTTe maNavAbAre bhagge taha rAyarosasambhAve / paramappayAmmi appe parihie hoi NivANaM // 204 // visayA sevahi jIva tuhaM chaDivi appshaau| aNNai duggar3a jAIsihi taM ehau basAu // 205 // maMtu Na taMtuNa dheu Na dhAraNu / Na vi ucchAsaha phijai kAraNu / / emai paramasukSu muNi survai / pahI galagala kAsu Na ruccai // 206 // upavAsa visesa karivi bahu ehu vi saMvaru hoi / pucchaha ki bahu vitthariNa mA pucchijjai koi / / 207 // tau kari dahavihu dhammu kari jiNabhAsiu supasiddha / kammaha Ni jara eha jiya phuDa akkhi u maI tujjhu // 208 / dahabiTu jiNavarabhAsiyau dhammu ahiMsAsAru / aho jiva bhAvahi ekamaNu jima vADahi saMsAra // 28 // gava.28, appA pariTTio. 3 da. apyu. 4 da. jANi... sana. 16.succada. 76. bAvisasa,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 63 204 jaba mana kA vyApAra TUTa gayA, tathA rAga-ropa kA sadbhAva bhagna ho gayA aura AtmA paramapada para paristhita ho gayA, tabhI nirvANa hai / 205 he jIva, tUM Atma-svabhAva ko chor3akara viSayoM kA sevana karatA hai, isase, he jogI ! anya durgati meM jAyagA / yaha aisA hI vyavasAya hai / 206 jaba na maMtra, na taMtra, na dhyeya, na dhAraNa, na uccAsa kA kAraNa kiyA jAtA hai taba muni parama sukha se sotA hai / yaha gar3abar3a kisI ko nahIM rucatI / 207 bahutase vizeSa upavAsa karake yaha saMvara hotA hai / aura bahuta vistAra se pUchane se kyA lAbha ? kisI se kucha mata pUcha / 208 tapa kara jina dvArA bhASita, suprasiddha, dazavidha dharma kara / he jIva ! yahI karmoM kI nirjarA hai / maine tujhe spaSTa batA diyA / 209 he jIva ! jinavara dvArA bhASita, dazavidha, ahiMsAcAra dharma kI eka mana se bhAvanA kara jisase tUM saMsAra ko tor3a de |
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA bhavi bhavi dasaNu malarahiu bhavi bhavi kararaM samAhi / bhavi bhavi risa guru hor3a mahu NihayamaNubhavavAhi // 21 // aNupahA bAraha vi jiya bhAMvivi ekkamaNeNa / rAmasIha muNi ima bhaNai sivapuri pAvahi jeNa // 211 // suNNaM Na hoi suNNaM dIsai suNNaM ca tihu~vaNe suNNaM / apaharai pAvapuNNaM suNNasahAveNe gao appA / / 212 // veSayahi Na gammai bemuhasUI Na sijae kaMthA / 'viNNi Na huMti ayANA iMdiyokkhaM ca mokkhaM ca // 213 upavAsaha hoi palevaNA saMtAvijai dehu / ghara Dajhai iMdiyataNau mokkhahaM kAraNu ehu // 21 // acchara bhoyaNu tAhaM dhari siddha hareppiNu jetthu| tAhaM samara jaya kAriyaI to meliyai samattu / / 215 // jai laddhara mANivADara joiya puhavi bhamaMta / paMdhinnai NiyAppaDaI joijaI ekaMta // 216 // ka. 'mANu'. 2 ka, bhavi bhavi ika'.3 ka. imba, 4 ka. tiyaNa.. ka. sahAve. 6 ka. vevini. 7 kadeg sukkhaMtra nuvaM ca. 8 ke. palevaNau. 9 ka. joyara, 10 ka. siddha hareviNu / jityu. 11 ke. kariyaI. 12 ka, nA (?). 13. kAjoibahi icaMta.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 210 bhava bhava meM malarahita samyagdarzana hove, bhava bhava meM samAdhi karU~ aura bhava bhava meM mana meM utpanna honevAlI vyAdhi kA nihanana karane vAlA Rpi merA guru hove / anuvAda 211 he jIva ! ekAgra mana se vAraha anuprekSA kI bhAvanA kara jisase zivapurI prApta hove / rAmasiMha muni aisA kahate haiM / 212 zUnya zUnya nahIM hai / tribhuvana meM zUnya zUnya dikhAI detA hai / zUnya svabhAva meM gata AtmA pApa aura puNya kA apahAra kara detA hai / 213 do rAstoM se jAnA nahI hotA / do mukha kI sUjI se katharI nahIM sII jaatii| he ajAna ! dono vAteM nahI ho sakatIM, indriya sukha bhI aura mokSa bhI / 294 upavAsa se pradIpana hotA hai, deha ko saMtApa pahuMcatA hai aura iMdriyoM kA ghara dagdha hotA hai| mokSa kA kAraNa yahI hai / 215 unake ghara kA bhojana rahane do jahAM siddha kA apaharaNa ho / unake sAtha jaya ( jaya jinendra ) karane se bhI samyaktva mailA hotA hai / 216 he jogI ! pRthvI para bhramaNa karate hue yadi mANikya mila gayA to use apane kapar3e meM bAMdha lenA cAhiye aura ekAnta meM dekhanA cAhiye /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA vAdavivAdA je karahiM jAhi Na phiTTiya bhati / je rattA gaupAviyeI te guppaMta bhamati // 217 // kIyo'stItyarthamAhAraH kAyo jJAnaM samIhate / jJAnaM karmavinAzAya tannAze paramaM padam / / 218 / / kAlahiM pavahiM ravisasihiM cahu ekAI vAsu / haI tuhiM pucchauM joiyA pahile kAsu viNAsu // 21 // sasi pokhada ravi pajalai pavaNu halole lei / satta raju tamu pilli kari kammaha kAlu gilei / / 220 // mukhanAsikayormadhye prANAn saMcarate sdaa| AkAze carate nityaM sa jIvo tena jIvati // 221 // ApadA mUcchito bAriculukenApi jIvati / abhaHkuMbhasahastrANAM gatajIvaH karoti kim / / 222 // daya pAiDa-dohA samattA / 1 ka. "viyara. 23. bhavaMti.3 ka.da. kAyA. 4 ka. da, 'hAraM.5 ka.jIvate.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda 67 217 jo vAdavivAda karate haiM, jinakI bhrAnti nahI miTI aura jo apanI bar3AI karane meM rakta haiM ve bhrAnta hue ( saMsAra meM ) bhramaNa karate rahate haiM / 218 kAya hai isaliye AhAra kiyA jAtA hai, kAya jJAna ke liye prayatna karatA hai, jJAna karma ke vinAza ke liye hai / usakA nAza hojAne para parama pada hai / 219 kAla, pavana, ravi aura zazi cAroM kA ikaTThA vAsa hai / he jogI ! maiM tujhe pUchatA hUM pahale kisa kA vinAza ( hone vAlA hai ) / 220 zazi poSaNa karatA hai, ravi prajvalita karatA hai, pavana hiloreM letA hai / kintu sAta raju aMdhakAra ko pela kara kAla karmoM ko khA jAtA hai / 221 jo mukha aura nAsikA ke madhya sadA prANoM kA saMcAra karatA hai, jo nitya AkAza meM vicaraNa karatA hai, yaha jIva usI se jItA hai / 222 jo Apad se mUrcchita hai vaha eka culu jala se jI uThatA hai / kintu jo gatajIva hai use pAnI ke hajAroM ghar3oM se bhI kyA lAbha ? iti prAbhRtadohA samApta ! *
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda koza
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza isa koza meM graMtha ke kula zabdoM ke dohA nambara dene kA prayatna kiyA gayA hai / jo meM bahuta bAra AyA hai usake do tIna dohA likha diyA gayA hai / hindI rUpa eka to saMskRta rUpa se hI pragaTa ho jAte haiM, dUsare anuvAda meM ve A cuke haiM, isase yaha alaga nahI diye gye| hAM, vizeSa zabdoM ke sAmhane * cihna lagA diyA gayA hai| nimna saMketAkSaroM kA prayoga kiyA gayA hai:gu. gujarAtI ; de. dezInAmamAlA hemacandra kRta; ma marAThI; hi. hindI; hema. hemacandrakRta prAkRta vyAkaraNa. a akattha - akRtArtha 115. akuNaMta - akurvat 142. akulINa - 'na 99. akkhara - akSara 97, 124, 144, 173. akkharaDa - akSara+Da ( alpArtha ) 86. akkhitha - AkhyAta 208. akhatha - akSaya 169-171, akhANi - akSayinI 42. saMskRta rUpa tathA zabda eka hI artha nambara dekara Adi - agga ama 47, 175. agdha - arghya 151. acitta - acit 49. aciMta - ( tatsama ) 46. *accha - A+kSi ( nivAsagayoH ) i= vasati 58, 121,1361 "cchesi - vasasi 91; "cchesai = vasiSyasi 182; "cchau=AstAm 215; acchaMta - vasat 122. achebha - Acheca 90.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pADa-dohA *achopa- aspRzya 139. ('spRzaH chippaH' hema. 4 257). ajarAmara - (tatsama) 33, 197, Atthi - asti 35, 186 Athira- asthira 19. aduviyaha - (1) aTavI + aTavI 114. appa- Atman 44, 84 Adi, appaNa- Atman 9. appaNiya - AtmIya (hi apanI) 180 appA - Atman 3, 8, ampAe (tRtIyA ) 75. appANa-Atman 25, 33, 36, 51, Adi. appApara- Atma+para 1, 95, 184, 185. appAyatta - Atma+Ayata 2. appuNu- AtmanA (ma. ApaNa) ajja - adya 169. anju - saya 111. aha- aSTa 66, 172. aDavar3a - aTapaTa (dhvanivAcaka) 6, 145. aNakkhara - anakSara (akSaya), 124, aNaMta-ananta 54, aNAha - anAdi 89, aNu-(tatsama ) 144. aNudiNu- anudinam 193, 202. aNupahA- anuprekSA 211 (TippaNI dekho). aNurAma- anurAga 22, 38. aNulaga- anulagna 47. aNuhavai- anumavati 165, aNNa - anya 9, 40, 42 Adi. aNNAa- anyAya 144, aNNANa - samAna 67, atya - ba 85. atyavaNa - asmana 168, abhitara - abhyantara 61, 162. abhaya - (tatsama ) 105. ammie - (ambhike aho ke samAna sambodhanArthaka) 51,155, 187, 19, amha - asmAkam 138, amhahi asmAbhiH 138. ayANa - ajAnat (ajAna) ari-re ( sambodhanArthaka) 12, 133.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza 73 ahiMsA-(tatsama) 209, aTTahaM -(1) apastAt 94. aho-(tatsama) 209. aMkaya- akRta 177. aMga-(tatsama ) 100, aMca- arc (pUjAyAm ) arcayAmi 139. aMta-(tatsama) 98. aMdha- (tatsama ) 128. athavaNa- astamana 183 (dekho asthavaNa). aMvara-(tatsama ) 14, 168. A aru- aparam, (hi. aura )181. alakkhaM- alakSya 188, alahaMta- alabhamAna 23. . avattha-avasthA 150, 170, 203. avadha-(tatsama ) ahiMsA 144. avara - apara 35, 62, 114, Adi. avahara- apa+ha, i-ti 212, avarADa - apara+3 ( alpArthe ) 191. avaruppara - aparAparam 125. avasara-( tatsama) 103. avasu-avazyam 175. avassa- avazya 74. avicala - ( tatsama ) 12, 81, 172. asarIra- azarIra 121. asuddha - azuddha 146. asuha-azubha 72, 142, asuMdara-( tatsama) 72. aha-atha 93, 166. ahamma-adharma 29, 72. ahava- atha vA 83. ahiNava - abhinava 77, 193. / ahilAsa- abhilASa 16. ahisama-abhiSeka 140. Agama -(tatsama ) 9. AgamaNa-degna 45, 'AjaNaya - A+janaka 142. ANa-A+nI, i-Anayati 165. (ma. ANa) ANaMda - Ananda 126. ANI- AnItA 99. AbhujaMta- A bhuJjat 4. Ayaa-Apad 6. AyaI- etAni 144. ('idama AyaH' haima 4, 365). AyAsa- AkAza 187. ArAhija - ArAdh (karmaNi) i-ArAdhyate 50,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA AvAgamaNa - 'na 151. Asa-AzA 153. F-pi (api) 51, 154, iu- etat 52. ikA-eka 125, 164, iccha-i-icchati 136. isthi -sI 31, 99. ityu- atra 41. dama- evam 211. zya-iti 69, daha- (tatsaga) 23, 96. iha - etat 120, 155, 186. uggama - udrA (hi. jagA) 173. ucchAsa - uccArA 206. udR- uSTra (hi. UMTa) 158. uTTiya - oMTA huA 109. (sambhavataH 'uTha upacAte' dhAtu se bane urita ke barAbara) utta-ukta 167. uttama (tatsama) 28. uttaraguNa - (tatsama)21 (TippaNI dekho). upalANa - utpalAni (saMjJA) yA utpalyAnay (kriyA) 42. (TippaNI dekho) uppaja- utpad (karmaNi) i utpadyate 82. 144. uppari- upari 22. uppADa - utpATara viNu utpATya 143. umaa-ubhaya 34, 35. umAhiya - unmAthin (hi. umAhA ) 113. ummaNa - manam 104 umsUla - ud+ mUlaya livi unmUlya 21. dara-urama 89. iMdiya- indriya 43, 63, 92 Adi. iMdhaNa- indhana 161. I isara - Izvara 27, u-tu 140.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza 75 ullUra-ut + lU, riyahi udlu nAsI 112 ( hema.4, 116 ke anusAra yaha tuDa (da) dhAtukA Adeza hai). uvaesa- upadeza 166, 183. uvaesaDa - upadeza+Da (alpArthe) ema- evam 4, emai - evam 44, 172, 206. eyAI- enAm 203. eka- evam 158. eha - etat 26, 30, 64,163, 205, Adi. ehI - epA, IdRzI 95, 15 uvayAra- upakAra 18. uvavAsa- upavAsa 207,214. unbara- urvara i 51 (hi uvaranA) unbali- udvartana (2) (hi. upaTana) 18. undhasa - udvAsa ( ujAr3a) 192. para - etat 39; eNa-ete 120%, ehiM-etAbhyAm 72. eka-(tatsama) 100. eka-eka 7, 29 Adi. ekaTTa- ekana 219. ekala- ekAkin 75. (hi. akelA) ekamaNa - eka+manas 209,211. ekaMta- ekAnta 216. ettaDaa- etAvat 62. etyu- anna 160. kacca-kAca 71. kaja-kArya 28, kaDDa- kRp i-karpati 167. kaNa-(tatsama ) 84, 85, kappaDa-kapaTa 216. kapAsa - kArpAsa 109. kamma- karman 7, 24 Adi. kammaDa- karma+Da (kutsArthe ) 117, 201. . kasmAyatta-kAyata 9. kayaMta-kRtAnta 12. kara - i-karoti 5, 42 Adi; u-karomi 139, 210, mi-karomi 174, hi-kuru 13, 92, "hiM kurvanti 217, raMti-kurvanti 80 kari-kuru 2,18 Adi;
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhui-dohA kAra-kRtyA 103 kahiya - kathita 166. tasbidanyite or kriyatAm kahi-va. 5.. 13 ranahi-niyatam / kaMthA-(tatsama ) (hi. karI) 106; karavi-hanA 140, 213. 20. karIna-cariSyAmi kaMbuliya -vaMculI 150 175, kada-karoti 15, kaMTa- RSTaka 47. kaMDaMta-RDan 185. karecAhiM kariSyanti 119 koDe - phaNDaya 13. karahi kara 13, yaraMta-yuvata kaMDiya-maNDita 81. kAya-kAya 19,29, 108 karaha- karana (OM) 92,313 kAI- kima 22, 50, 6, Adi. karahala - karamAula (svArtha) kAyara-kAntara 28. 42,111,170. kAyantra - katrya 19. kalaha-(tlana) 16.. kAraNa-(sama) 7, 28, kalahIjai - kalahAyane 140 2 Adi. anya - kAvya 161. kArima-dharman 1, 13, 52. rAsAya-upAya 62, 134. kAriya - kAnti 215. kamala- karaya 4,141. kAla - (nalsana) 29,98, 120, kara hai- kapana 307, 146, kAlu vi-kastA adhi 166. ki-kina 70. kaha-yAdhyayanni 114, kima-ja10, 121, 137, kIya 183. kita-ka (Na) niyanta pAhaba-bama .. 22. 38; kina ra 43 di niyamAna 19.zrImada kriyam 40 174.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza kiNNa - kim+na 19. kima - kim ( katham ) 42, 65, 162, 163. kiya - kRta 113, 135. kiriyA - kriyA 19. kIlai - krIDati 110. kui - ko'pi 159. kuDi - kuTI 52. kuDillI - kuTI + la ( svArthI ) 91. kuDuMba - kuTumba 153kuNai - karoti 60; deghi = karopi 98. kutittha - kutIrtha 80. kulhADi kuThArikA (hi kulhAr3I ) 17. kusumaya - 161. kuhia - kuthita 195. * keratha - sambandha vAcaka 36. kevala - jJAnavizeSa 68. kevalaNANa- jJAna 14,22,67. ko - kaH 40, 41; kam 139; ke krena, kAsu -- kasya 139. koha - ko'pi 27,52,114. " koDi - kutUhala 117 (hema. 2, 174 kutRhula kuTTa; (4,422, kautukasya kohaH ) TippaNI dekho, - koDi - koTi 3. koci - ko'pi 39. koha - krodha 93, 14.. kha khaa - kSaya 124. khaNa - kSaNa 7,75,87,92. khattir - kSatriya 3.1. khayara - khadira (hi-ra . ) 149. khala - ( tatsama ) 45 148. khava - kSap i = kSapayati 77, 193. khavaNatha - kSapaNaka 32. khaMDaNa - khaNDana 135. khaMta - khAdan 63. khaMdha - skaMdha 17. saMdhAvAria skaMdhAvArika (1) 191. khAra - kSAra 195. khINa - kSINa 173. khoi - kSapayitvA (hi. khokara ) 197. khoha - kSobha 143. 77 ga gaja - gata 44,93, Adi.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA gai-gati 66,93 Adi, gaMtra- (tatsama ) 195. gaiya-gatA 52. gAma-nAma 73, 181. gaupAviya- gopAyita 217. ' gAmaDa-grAma 181. gacchaI-gaJchati 194. gilei - gRNAti 220. gati- garjanti 125. guNasAra- (tatsama) 19. gaNaMti - gaganti 154,169. guppaMta- gupyamAna 217, gaNa - gaNanA 51. guru - (tatsama) 1, 27, 80. gamaNAgamaNa - gamanAgamana 137. gora - gaura 26, 30. gamma - gam (karmaNi) : 95, 213 gammAgammA-gaMgamyate (gamanAgamanaM kriyate) 83. gaya - 10,18 vAdi. ghara - gRha 9, 13, 113 Adi. gayAgaya-gata+Agata 111. ghara-(tatsama) 156. garava-guru ka 137. gharacai - gRhapati 122. gavaDa-guru+ka+Da 111. gharavAsa - gRhavAsa 12. gala-(tatsama) 150. ghala-kSira lepizu-kSiptyA galai-ti 103. 171. (hi. pAlanA) galata-galata 103. ghiya-ghRta 120. galagala - kalakala 206. dhippa - kSip ( karmaNi) pati gavaMgaba-gosAka 96. zipyanne 151. garesa- gapana di 53: su14. .. . / gadhiya-garSita 86, 154. mahila-prahila 143. gaMga- gaMgA 137. ca-(sama) 98. gaMgaTa-adra 184 (gu. caa - san epi-saratyA 198, gAMgaDI) 202, pahi-sana 134. gaMdha- 5, 195. caugaha - ragati 198. . nadhi-gi 4, caurAsI- canurAti 13.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza cikaNa 147. (nakSecoppaDaH hema. 4,191.) *ca:- Aruha 'hi-AruDha 109; "vauMArohayAmi ( upanayAmi ) 49; "DAhiArohaya 160; caDiyaArUDha 173; NDaviNu Aruhya 111. casma-carman 163. cara- i-carati 42; ricara 112; 'ria-carita 165. cana - tyaj ityajati 63, revi = tyaktvA 66. cahu - caturNAm 219. cariya- carita 174. cAru-(tatsama) 104. ciTTha- ceSTA 18. citta-(tatsama) 4656 Adi cirU-ciram 201. ciMta-= cintayati 7,60; ti-cintaya 32,74,200%; taMta-cintayat 2, 11. ciMta-cintA 66,102. cIra-(tatsama) 109. cuya- cyuta 21. _viya-cumbita 150. cUra- 'rivi cUrayitvA 198. ceyaNa - cetana 29,110. *coppaDi - nakSaNa 18, "ha chatta-chata 1300 chaha - paTa 101. *chaMDa - muc "di mundha 13; mukttvA 109, Divi-muktvA 16, 205; degTeviNu-muktvA 37, 151,188; ihu-munnata 69 [hi-chor3anA; mucaH chAhema. 4,91, charda se banA. hema. 2,36]. chiha -chidra 1950 __ "chuDu - yadi 40,149,153. choDa- (dekhA chaMda) hi 42; Divi 115. . "chopa- spRzya 139 (hi-chUnA) ja-yA, jati yAnti 116,124, jai - yadi 22,36, Adi. jaha - yati 117. jaga-jagat 5,39,42 Adi, jattha - yatra 23,82. jasma- janman 72,93.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhui-dohA jasmaNa - janman 76,164. jaya-[utsana] 215. jara -- jarA 33,34. Adi. jara- ijAti 54. jalaNa-jvalana 20. jalahi-jaladhi 167. java lA-yAnum 105. (ma. jAya lA: hi. jAne jakha- yasya 24, 42, 160. jahA- yathA 195. hi-tra 46, 48, 89 (yasmin se yanA). je-van 2, 3 Adi. jaMta-yAt 52, 62 Adi ti- yAnti (dekheja'116,114 jaMpa- jalpa da jalpani 60 (katha kA Adeza, hema. "u-yAnu 48; "ivaTa yAtavya 159 (dekho ja). jANa - yAna 167. jANa - jJA - jAnAti 46 "hi- jAnAsi 9,85Adi, hiM - jAnanti 165,125, "Ni-jAnIhi 12,30 Adi; "Nijjai-jJAyatAm 123; viNu-mAtrA 69. jANa - jJAta 55. jANiya-bAta41,44,58 Adi, jANI- jJAta 173. jAma- yAvat 8,56 Adi. ji- pAdapUraka avyaya 2,11, 68,49, 74. ji-ye 86. jima-jIva 191. jiNa-ji, minada-jIyatAm 111. jiNa - jina 39, 40 Adi. jiNadhamma-jinadharma 20. jiNavayaNa - jinavacana 23. jiNavara-jinavara 4,39, jityu- yatra 111. jima- yathA 5, 42, Adi. jiya-jIva 10, 12 Adi. sA-yA 19 I-yAni 180; jAtu-casva 59,56, Adi jAha-yasya 14; jAI-yepA 102, jAhiM pAm 156, 217. jA-yA (dhAna) yAti 89,109, 166, 18, 'dapazyAti 172, damidayArAsi 205 -
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza jiM- yena 71,98, 121. jIa - jIva 72. jIva - ( tatsama ) 11, 17 Adi. jIvaDa - jIva+Da ( alpArthe ) 118, 176. jIvaMta - jIvat 123. jIhaDiya - jihvA 43. jIhAlu - jihAla 157. ju - pAdapUraka avyaya 115, 181. ju - yat 161. je - ye 4 jaNa yena 57, 82, 99; jerhi-yaiH 92. jetthu - yatra 215. jema - yathA 21, 61, Adi ( dekho jima ) jehA - yathA 108. jo - yaH 1, 16, (dekho je, su ). joa - yoga 91. 33 Adi *jobha - dRzdeg3 pazya 52, 107, 114, Adi; pazyati 96; joiuM-ham 179; joinaidRzyatAm 216; joyauMpazyAmi 140. joha - yogin 9. joiya - yogina 42, 53, 69 Adi. 81 joiya - jyotiH 96. jogavaDa - yogapati ( yogina ) 96, 181. joNi - yoni 8, 23. joya - yoga 96, 203. joyagaha - yoga+gati. 1890 *joyaMta - pazyat 47, ( dekho joa ). joyAbhAsi - yogAbhyAsa 109. * jova - dRz i-pazyati 51, 180 "uM pazyAmi 139, 175; (dekho joa ). jhA *khA - saMtApay 'i saMtApayati 131 ( saMtaperjhakhaH, hema. 4, 140 ) jhA - dhye, iyai- dhyAyate, dhyAyatAm 68, 172; ya-dhyAya 129; "yaha dhyAyati 1933 yahi 67, 71, 197; "yaMta - dhyAyat 3; iya- dhyAta 178. ' jhANa - dhyAna 67, 110. jhAva - dhyai 'hi dhyAyahi 37, 202 (dekho kSA )
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 pAhuDa-dohA *jhupaDA-kuTI (alpagRha ) 108 (he. jhopaDA, hema. 4,416 udAharaNa ). TTiya * sthita 102. TA- sthA, 'i-tiSTati 89, 166, 168; TrAhi-sthApaya 134. Thiya - sthita 99, 110, 180. Na- na 2, 8, 10, Adi. 'Na u - na tu 3, 20, 31, Adi. Nausaa-napuMsaka 31. NaggattaNa - nanatva 154. Nacarisu-na+cariSNu 58. Na?-naSTa 93. Natthi-nAsti 23, 98 Adi. Namia- namita 141. Nara-nara 5, 102. Naraya - naraka 5, 93, 118 Adi. Nava - nam degi-namati 77, 146; ___nae-namyate 141. Navara- kevalam 98 (Navara kevale, hema. 2, 187) *Navari- anantaram 153 (Navari Anantarya, hema. 2, 188) Na vi.- na+api 4, 5 Adi. Naha - namas 29. NaM - nanu 177. ( hema. 4, 302 TIkA) gaMdaNavaNa - nandanavana 44. NA-na 149 ( aNa NAI nanartha, hema. 2, 190,. NAI - iva 158 ( hi. nAI ujjha- daha "i-dAne 214; dagdha / DAla - zAkhA 109(dAlI sAhAe DuMgara-zaila 114 (DhaMgaro sele, dai.4, 11). Doma- antyaja (tatsama) 86. "DhaMDholaMta-bhramat 152 ( hema.. 4,161). Dilla - zithila 43 (di. TolA) *durahallima-amita 23.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza - pANa- jJAna 14, 24 Adi. NANamaa. - jJAnamaya 37, 38, 40 Adi. NANiya - jJAnin 147. NAri - nArI 43. NAsa - nag i- nayati 75, 93; saMti nazyanti 148. NA hi - na hi 94. *Nia - dRz ehi pazyasi 186; ( hema. 4, 181 ). NikkArima - niSkarman 52. NigguNa - nirguNa 19, 100. Nicita - nizcinta 46. Nircitibha - nizcintita 144. NiJca - nitya 22, 57. Nizca - nIca 28, Nicala - nizcala 6. Niccasuha - nityasukha 65. Nicita - nidhinta 121. Nicchada - nidhayena 35. Nijara - nirjarA 208. Nijiya - nirjita 203. siha - nir + daha 3 - nirdahati 87. Nicula - nistula 198. Nipheda - nispanda 203. Nita - nirdhAntaM 54. NibhaMti - nirdhAnti 73. 83. Nimisa - nimitra 75. Nimmala - nirmala 13, 19 Adi. Niya - nija 3, 41 Adi. *NiyaMta - pazyat 187 ( dekhAnia ). Nirattha - nirartha 18. - NiraMjaNa - niraJjana 38,61, Adi. niraMtara - nirantara 92, 133. NirAma - nirAma 181 NirAmaa - nirAmaya 57, 169 Adi. *NirAriu - nitarAm 120. " Nirunta - nizcitam 121. ( micchie NirutaM, de. 4, 30 ). Nilaa - nilaya 67, likkhaNa - nirlakSaNa 99, 1000 NivaDa - ni+pat iMti-nipatanti 5. Nivasa - 'i-nivasati 59, 66 Adi. NivAra - ni+vAray 'hiM43; 'ri- nivAraya 43. NivAriya - nivArita 199. NivAsa - nivAsa 14. NiccANa - nirvANa 113, 123. Adi. f
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara pisAsa - niHzvAsa 14 mihaya - nihata 110. mihi - nivi 151. NIsa - na+Iza 27. NIsaMga - niHsaMga 100. Nu - 84, 167. ka - na+eka 35% hama - sneha++ 45. hA - navha 169. da toya-ya 68, 82 di. -- pAhuda-dohA tautad 11. tau - lAm 64. tara - upam 208. tavya 25. taDataDaha - ( dhvanimukka} 158 (hi. Tahana ). taTatti - taG uni ( vvanimUca 183.) - "phaTa - pariskura i-vi88. taNa sambanyArthaka, 88, 214. na - 929, 60. nazuna : 102. tana-taba 131. tana- 290. tara - rehi-tara 133. tarala - ( utsana ) 73 taruNa - ( tatvana ) 32. taruvara - (ma ) 115. tava - tapan 61, 102, 113. taM - tan 3, 10, 15, 97, 98. te 101 82; tama-dasya 89 tahu tasya 71 nem 61; tahi tasya 1749 tAm 47, 102; tahi tasmin 38, 48; tAnu-tasya 4, 50.19: te tasmin 103. taha - tathA 204. taMta - taMtra 206. taMdula - ( tatkhana ) 185 tA- taka, uvara 22, 126, 16. nAma - tAvat 64, 78, 141. tAlU - tAlu 90. tiDikkI - kula 8 (hi dillI ) nitya - tIrtha 161, 162,161. tityu - 108. tima - yA 1760 timirahara - gRha 75 dila - ( nAma ) 78, nilaca - 50 156.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza 85 tihuyaNa-tribhuvana 39, 59, boTayitvA 133; degdehi-trIAdi, Tayasi 160. tihuvaNa - tribhuvana 54, 190, tovi- tadApi 36, 196. Adi. tti- iti 95. tuTTa- truTita 110,158, 204. tuTTa-buT i.truthyati 14, 183; 'Tesai-truTiSyati 171. tuTTa-tuSTa 85. thaka- sthita 104 (sthaSThAthakatusa-tupa 13, 74, 85, 185. cinirappAH, hema. 4, 16.) tuhUM - tvama 11, 13, Adi; thaDi- sthalI 151 ( ma. thaTa. tuhiM-tubhyam 219; tujhu taTaH thaDiTa-maMDala, de. 5, tava 119, tubhyam 208. tuhAraa-tvadIya 56, 182, thAli- sthalI 112. (yuSmadAderIyasya DAraH, hema. thira-sthira 19. 4,434). thUla-sthala 26, 30. tRsa-tup si-tuSya 93. thotha - stoka 98. te-te 4, 21. tema-tathA 166. temai-tasmin 91. daDa-dagdha 56. tehA- tathA 108. dappaNa-darpaNa 122. to-tadA 51, 140, 202. dama-darbha 159, ( tatastadosto; hema. 4, 417.) dama-(tatsama) 113. to-saH 76. dayA-(tatsama) 147 darisAva - darzay da 1, 128, toha- tadApi 11, 179. toDa- boTaya i-boTayati 158; darisiya - darzita 105. "hi-troTayasi 158, 209; davavaDiya - dAvAgni + Da + ka 'hi-troTaya 160, livi. 102.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA vya-dravya 70. dubbAha - duvyAMca, durvAsas 15.. daha - dA 175. dusaha-duHsaha 102. dahaviha- dazavidha 208. dUri-dUram 58. dasaNa - darzana 18, 69, 79, de-dA 6 = dadAti 77,19. 116, 125, 210, Adi; diti-dadati 200 dAvaNa - dAman 42, 113. "viNu-dattvA 11%"hi14, dAhiNiya - dakSiNIya 181. 134, hu-dehi 178. diknyu - padaya 19. ( dekho dekha-dRz hi-pakSyasi 197, zata) diinyu-pazya 190; dekhatadija- dA (karmaNi 83. pazyat 196 (hi.dekhanA) diDa-dRDha 81. deva-- deva 1,39,50 Adi. diNayara-dinakara 1. devala-- devAlaya 94,161. diNNa- datta 84. devi--devI 3. divahaDA - divasa + dA 17, deha -- (tatsama) 18,33 Adi. 106,169. dosa - dopa 47,90. divya-divya 32. diha-dizA 175. diti- dadati 200 (dekho de.) dIvaya- dIpayA 1. dhaNa- dhana 11. dIsa - dRg '.dRzyate 39,4", dhamma - dharma 20,29 Adi. 122,16,212. dhammaDA- dharma + dA 147. ghara- rati 4,5; "ri-dhAraya dudhiya - suTata 12,201. 61; ri, siMca "revi-kRtvA duzva -apa,10,17,54. 144,153,172, rehadungaha- duni 20.. ghAti 118, "hi dhAraya dunjaNa-duna 18. 133,198 rata-yAn dummA- duni 168. dunoda - dumedhana 98. dharima - 62.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zabdakoza 87 dhavalattaNa- dhavalatva 149, 'dhaMdha- vyavasAya 5,91,116 (hi-dhaMdhA-roz2agAra) *dhaMdhavAla- lajjAvat 122 (dhayadhaMdhA garalajjA, de. dhANuka dhAnuSka 121. dhAraNa-- dhAraNA 103,206. dhuNa-dhuNaMti-dhunvanti 86. dhuttima-dhUrtiman 80. dhea- dhyeya 103,206. dhoa-dhAvaya deg esi-dhAvayasi 163. dhoya-- ghauta 163. par3a-pat DAsi-patasi 91; Disai-patiSyati-155 "Diya-patita 7,116,156. "deviNu-patitvA 21. paDichaMda - praticchaMda 52. paDipillima-prati+prerita 167. paDiviMva - pratibimba 122. paDiya-patita 7,116,156. paDihAsa-pratibhAsa 'i. 122. paDha-- paTha hu 97, 'Diyai paThyate 83, 'Dhiya-paThita 87. paDhaNa-paTana 146. paDhiya-paThita 87,97,156, paNNa - parNa 184. pattiya - patrikA 158, 159; "160 (hi. pattI.) padANa-pradAna 105. paya-pada 177. payaTTa-pra+vRt i-pravartate 167. payaDaNa-prakaTana 177. payAla-prajAla 69, 84 (dhAnyavusa, hi. piyAla) para- (tatsama ) 6, 22, 33 Adi; riNa 45, "ssa 45; "i-parasmin 49. para- pat i-patati (bhavati) 182. pakSa: pada 36,178,190 Adi. paiTa - praviSTa 158. paisara--prati + su u-'tu 48; i-ti 143; hi 134 "hu- sartum 168 paI- tvam 179; tvAm 106 tvayA 10,111. paesa. pradeza 23. "pagAma-prakAmam 112. pacchaI-pazcAt 175,200, pajjala --pra + val i 120, 220.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ TaMDha parama - ( tatsama ) 66. paramattha - paramArtha 41, 85 Adi. paramappaa - paramAtman 77, 193. paramANaMda - paramAnanda 57. paramesara - paramedhara 49. parammuha - parATmukha 20. paraloa - ka 6, 76, 164. paraha - kha 2. paraMpara - paramparA 1. parAiya - parakIya 43. parAyatha - parAyata 37. parAsa - para+Aza 153. parikhiva - kSi 'i-parikSIyate9 1. paricAbha - tyAga 202. pariDia - sthita 90, 204. pariNaca - 'Nam i-pariNamati 9%3 78. pariNAma - ( tatsama ) 72, 82. u pariphura - sphur i.parisphurati 142. paribhama - bhrama i-paribhramati 8,80, 190. parimala - ( tatsama ) 152. pariyaNa - jana 9, 11. pariyANa - zrA, 3- jAnAti 165. pariyANiya-sAMta 71 pAhuDa- dohA parivajjiya - varjita 89. parivADi - 'pATI 17, 106. parihara - hai, "i pariharati 15. palaMya - pralamba, zAkhA 21. palANa - palyANa 113. palAsa palAza 152. palecaNA - pradIpanA 214 ( pradIpi - dohade laH, hema. 1, 221 ) 167, 2164 mAnaM pavaNa - pavana 220. pavANa - pramANa ( prakRTaM yasya ) 167. pavesa - praveza 94. patrahaa - pravajita 44. pasara - prasara 182, 199. pasAa - prasAda 80, 81. pasAra - pra+sAray rici-prasArya 144. pasu - pazu 131. pasuloya - pazuloka 187. pasuvAha - pazuvadha 127. paha - pathin 79, 105, 123. pahANa - pradhAna 137. pahiya - pathika 1150 pahila - prathama pahalA ) paMca - ( tatsama ) 43, 44 Adi. paMcediya - pana+indriya 123. 219 (hi.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza paMDiya-paNDita 25, 32, 84, __Adi. paMtha-pathin 128, 213. . paMthaDA-pathin DA 188. paMthiya- pathika 73. pAa-pApa 29, 59 Adi. pAtha-pAda 47. pAka-pAcaya hi-pAcayasi 119. pADhaMta- paThat 173. pANa-prANa 108. pANiya-pAnIya 134, 159 Adi. pANivai-prANipati 108. pAya-pAda 144. pAya-prApta+ka 10 (hi. pAyA) pAyaDa -prakaTa 82, pAli-(tatsama ) 182. pAva - prAp degi-prApnoti 24, 65, Adi, hi-prApnopi 11, 36 Adi; vinai-prApyate 6, viyai-prApyate 88 'vIsi-prApsyAmi 177 vahi-prApnopi 198. pAi-prApya 130, pAvapuNNa-pApapuNya 212. pAvamala-pApamala 163. pAsa-pAza 12. pAhaNa-pApANa 130, 161. pAhuNaa-prAghUrNaka 194 ' (hi. pAhunA) pi-api 10. pitha-priya 10.. pikkha -prema, vikhavi-prekSya 33. piccha-prekSa, i-prakSate 180, piTTa-pID hinnai-pIcyate 148. piDa-piNDa 156. piya-priya 45. piyaMta-piSat 63. pilli-prerya 220. puccha-praccha i-pRcchati 175, 2074 hi-si 114; degu mi 219, chaMta-pRcchata 1650cchima-pRSTa 166 cchinnai-pRcchayatAm 207, puja-pUjA 49. puja-pujaya degi-degti 104, puNu-punaH 16, 17 Adi. . puNNa-puNya 29, 87 Adi. . patta-putra 8, puttie-putrike [ sambodhanArthaka avyaya, ammie sadRza ] 108 puttha-pustaka 161.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ purayaNa 'jana 13. purAisa - kRta 77, 19. purANa - ( tatsama ) 126. purisa - puruSa 31. puDhavi - pRthvI 216. paria - pUrita 195. pesa - praveza, 27, 193. polaya - preSita 100. pokha- popay iti 220 polyA - pustaka. 146. pAhuDa - dohA pha phanTa - (tatsama) 115, 119, Adi. phiTTa - phiT iphiTa 2 i 149 phiTTiya - siTi 115,175, 217. ww "phukka eka siyyantai 151 (hinA) phuTTa - suT hi skulA 152. kuhu - sphuTam 13, 168,2080 phuraMta - ra 60. phusa sivi 150 jayadA, menvA (hema. xvie5:16) * phei-rika ni117 (20) Pee). ca baddha - ( tatsama ) 190. valanda - balIvarda 44. vahiraNNatha kaharzIyaka ( vahirAtman ) 82. bahua - bahu + kR 21,87,97, bahuta - bahu 84. (hi-bahuta ) bahuyAratha vadhakaraka 145. bahula (m) 125, 194. baMdha ( tatsam ) "dhivicavA 201; dhijjai-vadhyatAm 216. - DO vaMdhaNa - bandhana 6. vaMbha - brahman 33. vaMmaNa - brAhmaNa 31. "yAraha - dvAdaza 211. ZTE - (REA) R. cAhira - bahiH 45,61 Adi. vujjha - budhu 0 iyudhyate 55, bodhati 127: unyuya dAm 101 0hu cokta 40 * vasaMta-bothan 126H *viyuddha 22,40 mAhi buddhi -- (ma) 103. 0 kucha yuSa 42,84. bUdana da + 32. [
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza boha--yodha 167. vohi -- godhi 8,25,81. bhabha-bhaya 33, 104. bhagga- bhagna 21, 104, 185, Adi. bhagga- bhaJ i manAta 47. bhaja-bha, jesahi bhakSyanti 83. bhaja- bhaJ, manajuH 47. bhaDAra-bhadhAraka 63. bhaNa -( tatsama) "i-ti 40, 41 Adi; gati 4; "Nivi -maNitvA 139; hi bhaNasi jaMta-bhajyamAna 144 (dekho bhaja, bhana). bhaMtaDI- bhrAnti 169, 175. bhati- bhrAnti 116, 126 Adi. bhAa-bhAva 5,15 Adi, bhAva-(tatsama)110. bhAva-bhAvay iti 38; bhAti 48, 104, 105; "hibhAvaya 209, vivi-bhAva yitvA 211. bhAvaDA- bhAva+DA 25, 36. bhAsia-bhApita 208, 209. bhikkha - bhikSA 186. bhica - mUlya 28, bhiNNa-bhinna 107, 120, 129. bhiNiya- minA 127. bhiyamaDA-(2) UMTa kA koI sAja 113. bhiMtara- abhyantara 154. *bhulla- praSTa (bhrAnta)17 (hema. 4, 177; hi. bhUlA) bhuvaNayala-bhuvanatala 101,132. bhujaMta - bhujamAna 5. bhUva - bhUna 104. bheSa-bhada 1, 39, 53 Adi. bheDiA-kAH187 (hi.bheDiyA) bhama - zram hi bhramasi 18, 'mara-bhramat 58, 162, 216, maMti-bhramanti 2157 degmiya amita 156, meibhramati 16, 279 Adi; mehi-dhamasi 36, 163, 186. bhalla - bhadra 148, 200 (hi. bhalA) bhava - (datsama) 112, 210. bhaMja- (tatsama ) jaiviNu-bhaktvA 174; 'jaisai-bhakSyati 55,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA) pAhuDa-dohA mAya- bhAga 15. maI- mayA 208:manunama 1995 bhoyaNa- bhojana 215. mahu-mama 99, 186 Adi; mahu-mahAn 182. mahaMta-mahan 11, 90. mahApuri-rI 48, 134. ma-mA 9, 17, 16, 32, Adi. mahila-mahilA, lANa-'nAm . (hi.mata) 156. ma -mada 138. mahuyara- madhukara 352. * mada- mati 103. mahara- madhura 200. maila-malina 19 (hi maila) mahelI- mahilA, mahelikA 64 mAlama-madina ke 163. (mahelA, hena. 1, 146 mailiya-nalina 6.. mauliya-mukulena 115. maiM-mA 13, 143. manda-madhya 23, 141 Adi. maMjari-(nasama) 152. majmaNa- sadhyAda 182, maMDiya-mandhita 12. maDha-ma: 16.. maMta - maMtra 62,306. maNa - manas , 14 Adi. mA-(nasama) 12,13,48. maNa-man jija-manyastra 26. mANa-mAna 156. maNambhava-manan / udbhatra 10, mANikaDA-mAziyA matyA -mastaka 70 (hi.maayaa| mara-muniyo 14,54. mANusa - nAnura 93. mara -marakana 1. mAyAjAla - (tatsama) 19. "mara-mAda, ga 156 "mAha- lArama 99 (hema. 4, 422. udAharaNa) maraNa- (sama)36 sAdi mi-pi (api, anusvAra ke bharaNayakhaya-kSaya 98. pathAt ) 16,55,103. micchAdihi-miccATa 40. masi-mI:03. mita-mitra344,zAdi 216.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza 93 mityattiya - mithyAtvina 20. milia-milita 45,49 Adi. milla-muMc hu-muJcata 48, "llivi-muktvA 29,37mAdiH 'liya-muktA li-muJca 17% (hi-melanA). mutha-muc ei-muJcati 15, yati-muvanti 154, muka-mukta 15,190,203, mukiya-muktA, vArASTraganA 150, mukkha-mokSa 10. mukkha-mUrkha 27. muca - muc hi-mucyase 61; muJca 92. *muTTA-(?) sthUla 131 (hi-moTA ). muTTi - muSTi 157. muNa-(tatsam ) "hi 129; gei muNati 78; degNehi-muNa 25,33,81; ti 80, 86, paMta-muNat 24, "Nia-muNita 141. muNi-muni 16,24 Adi. muNia-muNita 141. mutta-mUtra 195,196. muya- mRta 152. muvaa-mRta + ka 123. muMDa- muNDa 153. . muMDaNa - muNDana 135. muMDAivi- muNTayitvA 153. muMDia-muNDita 135. mUDha- mUrkha 13, 52, 85. mUla-(tatsama ) 109. mUlaguNa-( tatsama) 21. mUlaTThia-mUla+sthita 146. melaya - melaka 184, 185. malayaa- melApaka 95. melAvaDA-melApaka 127. *meliya-mukta 153 dekho milda) meliyai-malinAyate 215. melavA - mocayati 46 ( dekho mila) mo-mahyam 122, mokalaa-mukta + ka 48, 59, 123. . mokkha- mokSa, 7, 11 Adi. moDa-muTa Divi-moTayitvA 95 (hi. mor3anA) moha-(tatsama ) 10, 14, 58 Adi. mohiya - mohita 8, 50, 81 Adi. yaca 10.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 raha - rati 13, 42, 92. raniya - rakSita 44. raja - ruj jiyaha-rajyatAm 107. raju - ( tatsama ) 220. pAhuDa - dohA rakta - rakta 217. rama - maMti-ramanta 70; ramamANa 3; miya-mita 196. "ramaMta yaNa - ratna 151. ravi - ( tatsama ) 219. rasa - ( tatsama ). 101. rasa - ram 'sivi rasayitvA 152. raha - rakSa iMta rakSan 191. 0 ( hi0 rahanA ). rahia - rahita 84. rahiya - rakSita ( rahA ) 49. gaMja - jivarajyate 6. raMjia ya - rakta 101 132, 201. rAma - rAmA ( strI ) 42. rAmasIha - "siMha ( ma~ganI ) 211. rAya - rAga 101, 132, 204, risaha - RAma (sIkara) 63. rima - 210. ye *rINa - ( tatsama ) ri+ka-Agata ( zrAnta ) 115. rucca - ruc, 'i-rocate 206. rUva sop * rUpa 101, 132. rUsa - rup si rupya 93. roya - roga 34. rosa - ropa 204. la laa - laya 169. *lai - zIghra 111 ( sammatrataH lAvA se) laiya - lAta, 'iNa= lAtena 91 ( hi lene se ) lakkha - lakSa 8, 23. lakkha - lakSya 111, 188. lakkhia - lakSita 560 lagga - lagna 45, 185. laga - lag lagati 59, 90, agu-laga ( ched) 105. ( hi. laganA ) laddha - lagha 123, 216. #lali - lAumA, spRhA 174. sahiyUgu de. 7, ( 26 ). laha - lam inlanate 3, "hiM pa 4ti 164 : hi-lama
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza sva 133; hehi labhase 81; "haMta-labhamAna 8; hivi. landhum 179, lahu-laghu (zIghra ) 4, 13, 133, 196. lA-lA, lei-lAti 220; lAe viNu-lAtvA 150; laeilAtvA 194, lAyaa-lAta 135; hi. lenA ). liha-likha, hi-likha 144, hihi-likha 155, hima. likhita 166. liMga-(tatsama) 34, 35. liMgaggahaNa-liMga+grahaNa 15. lINa-lIna 173. lIha-rekhA 83. luddhaa-lubdhaka 146. laMcaNa-luJcana 16. lea-lepa 90. loma, ya- loka 6,96,180, 195. loNa- lavaNa 176. loyaNa- locana 203. . loha- lobha 81. loha -(tatsama) 148. vaisa-vaizya 31. vahasANara- vaizvAnara 148, vakkhANaDA - vyAkhyAna+dA 84. vaTTa- patra, vartman 115. vADiya- varman +DI 47,114, (hi.vATa-mArga), *vaDa- ukta, DiNa-uktana 145, *ghaDavaDa-vilApArthe dhvanisUcaka dhAtu, i = pralapati 6. (vilapejhakhavaDavar3I, hema, 4,148.) *vaDha-mUrkha ( komalAmaMtraNe) 2,22,64 Adi.(sambhavataH vaTu se; ma. veDA). vaNa-vana 187. vaNNa - varNa 30,34,35,38. vaNNara-vAnara 21. vaNi - varNin 26. vatthu-vastu 161. vaddha-vRddha 153. *vappuDaa-varAka 5 (purAnI hi. vApuro). vasma-varman 157. vaya-vrata 113. vayaNa-vacana 23. *vayalla-kalakala 132. / (viyasaMta kalayalesuM vayalo, de. 7,84.) vairi-vairin 117.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA vAraNahaM - bAritum 189. vAla- vAla (roman ) 94. vAvara - vyApa invyAtriyate 55. vAvAra-vyApAra 203, 204. vAsa-(tatsama) 12, 20, Adi, cAhi - vAhaya (dekho vaha ) 15, vara-(tatsama ) 20,31. barAya - barAka 56. vala-'lipi valinA 51. bali- bIla 189,192. vavasAya-vyavasAya 202, 205. vavahAra-vyavahAra 68, vasa-vaza 10,96. basa-vam iti 53, 94; saMti 73; "saMta-vasat 41, 100, Adi; sAvai. vAsayati 181; siya upina 192. vaha-i-vahati 181; 'hAi. kAhayAti 130; vAhi-vAhya 15, 16.. baha-vadha 105. yaMca - ThaM-vaJcayAmi 139, caMda-u-vandata 41 hu-bandazvam vAhi-vyAdhi 210. vi - pi (api) 3,10 Adi. (hi. bhI.) vigutta-vigupta (sacela) 154 vica-varman 188, (hi. bIca-madhya) vicitta-vicitra 34. vicita-hi-vicintayasi 11. viDAviDa - racita ( kalpita) 199. ('racakSamahAbaha viDa-vihAH' hema.4, 94.) aviDhappa-arja i.sayata (varSata) 19, (aviSmaH, caMdaya - bandaka (3) 32. vaMsa- 86. bAda- vanan, kA paTaka 106, cAdavivAda - ( tatsama ) 217. bAmiya - vAmIkRta 181. cAra- TaM-yAralAmi 118 01 zaraya 155, 170, viNaDa-santya jati 196 (paragup hema. 4, 150 gupyAvarahI. sambhavataH vinaTa meM banA hai| yahAM prasaMga meM smaj kA artha adhika upayuka hotA hai.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ viNAsa - 'i-vinAzayati 75. viNAsa - vinAza 219, viNimmiya - vinirmita 25, 117, ciNu - vinA 55. viSNi - dvi 43, 49.213. vitthara - vistAra 207. viddha - ( tatsama ) 157. vipillia - viprerita 167. vipphura - vi + sphur i 'ti 24,65. zabdakoza vivoha - vibodha 82,167 vibhAviya - 0ta 75. vibhiNNa - vibhinna 26,40. vimIliya - vimizrita 67. viyappa - vikalpa 65, 110, 142. viyappaDA - vikalpa + DA 133. viyappia -- vikalpita 56. viyANa -- vi+jJA, 0Nu-vijAnIhi 79. viyAla -- vikAla ( vigatakAla, anta ) 182. virala -- ( tatsama ) 103, 127. viroliya - viloDita 147. ( manye ghusala - cirolau, hema, 4,121. vilija - 'i. vilIyate 14, 176. 97 villaDiya - vali + kA 112. villi - vahI 174 (dekho veli). vivajji - vivarjita 25,72, 76 Adi. vivarir - viparIta 25. vivarera viparIta 125, 129. viviha - vividha 168. visa - vipa 15,20. visajjaNa - visarjana 136. visama - vipama 112, 189. visaya - viSaya 3, 4 Adi. visahara - vipadhara 20. visAa - vivAda 48. visesa - vizeSa 20, 31, 2070 vihaa - vibhava 138. vihaDiya - vighaTita 73,187 vihattha - vihasta, vihIna (1) - 86. vihANa - vidhAna 151. vihINa - vihIna 55,147. viNa - vihIna 38. viMjha - vindhya (parvata) 155 . vIsamiya - vizrAmita 115. vIsArijja - ' i-vismAryate 500 vIhaa -- vibhIta 74. vuJca vraj ' i-vrajati 168. vaNaNahaM - vAtum 108 (ft. gaar),
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 pAhuDa-dohA samarasi-samarasin 49,64, ce- 105,174,188 Adi, muha-vimusa 213. vaya-vid i-vetti 165. veya-veda 126, veyaNa-vedanA 74. bolli-bAlo 171 (hi vela). samANa- samAna 123. samAhi-samAdhi 139, 156, saI- svayam 73,170. sadiya-saMskRta 149, sagga-svarga 105. saguNI- (satsama) 100. sacca-sasa 79, saDacchala -(8)255 khaNNa-sadaka 35, saSNANa - sad + nAna 135, satta-rApta 220. sattAva - 03,saMsApayati 4. satti - zakti 53,55, adi, sAttasima-zakti+ziva 53. satya-zAna 24.199. samitti- saMtRpti 165. samudda - samudga, samudra ( samAna +mudrA) 150. sammANa -- uM-sanmAnayAmi 139, sayala- sakala 7, 13 Adi. sayalIkaraNa -sakalI. 184. sarijala- carit deg167. sarIra-zarIra 102, sasva-svarUpa 142, salila-(tatsama) 147, . sallaDA--dazalya + TA 74. saba-sarva 89, 103. sacaNNa-svavarNa, savarNa 30, sampa-sara 15. sammAja-sandAra 38,204, sama-ma 123. sama-sana 215. saba-sarva 27, 32,65 Adi. savyaMga- sarvAga 136, savaMgana-sAga+ka 50. sasi-zazin 219, 220, saha - degi-sahane 16, iMta-saha mAna; "hei-hane 118. sahaja-(tatsama) 10. sahala ti-sahamA + iti 95. sahAna - svabhAva 22,35, Adi.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza sAlisittha- zAlisiktha,nAma, - 5 ( dekho TippaNI ). sAvaya-- zrAvaka 96. sAsa. zvAsa 14,203. sAsaya - zAzvata 4,63. sAhika-sAdhaka, yA sahAyaka 120. sahi- sakhi 45, 122 Adi. sahiya - sahita 53. saha-saha 20, 148. . saMkappa-saMkalpa 56, 142. saMga-(tatsama) 102, 148. saMgahia- saMgrahIta 84, saMkha-zaMkha 149, 151, 155. saMghaTTa-i-saMghati 167. saMcara- degi-saMcarati 89; degu - tu 104. saMjama- saMyama 113. saMThiya-saMsthita 99. saMta- sat 38, 94, 124. saMtAvi-saMtApin 130. saMtAva- vijai-satApyate 178, 195,214. saMtosa -- saMtApa 2. saMdeha - sandeha 12,203. saMdhANa-sandhAna 121. saMdhiya-saMhita 121. saMbhava- i-degti 54. saMvara- ( tatsama ) 207. saMsAra-( satsama) 16,36, Adi. saMhAri -- saMhArin 170.. sAmala -- zyAmala 26,30. sAmia--svAmin 20,54,183. sAra--( satsama ) 68,209, si.. asi 44,85,141. sima-ziva 38,50,160, sikkha-zikSA 153. sikkha - degvami-zikSayAmi 106 kkhi-zikSaya 84 kkhiyanva-zikSitavya 98. sigya - zIghra 53. sijja--dege-sIvyate 213. siha --ziSTa 9. siddha -- ( tatsama) 126,215. siddhattaNa - degtva 88. siddhaMta - siddhAnta 126. siddhi -(tatsama) 48,134, sira - ziras 135. siva-ziva 55,127, sivatatta- ziva + tattva 121. sivadeva- ziva + deva 54. sivapaa-ziva + pada 13. sivapuri-zivapurI 97,211. *sivi- zukti 157, (hi-sIpa),
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA sissiNI-ziSyAnI 174. siha - saha 127. siha - saha 64,110,168, siMga-bhaMga 70. sIlavaNa-zIla+ vana 156. sIsa-ziSya 27. sIsa-zIpa 177. su-saH 68. sukha-supna 182. suha-zruti 98,103. suka-i-gupyati 97. sukkha-sukha 10,11,24, Adi. sukkhADA-surA+ka+DA. 106. sukkhaTA-sukha + mA 189. saguruvaDA-su+guru+ka+DhA subba- "i-svapiti 206. suha - sukha 2,3,4 Adi. nuha-zuga 72,142. suMdhukI- saMkSita, pradIpta 85. (sandhupa-pradIpa, hema 4, 152.) sUI-sUcI 213. sUra - zUra 28,32. sUra- sUrya 75. seva-i-sevate 194; vAi-sevate 131; hi-ropase 120, 205; degvaMta-sevamAna 2000 sevaDa-vetAmbara 32. sevibha- sevita 20. sesa-roga (zara) 31. so- saH 16,23 Adi tam 46,160, soha-so'pi 117,175. sokkha-saudaya 63,133,213. sova- veda-svapiti 46 u-svapitu 144. sAsa-zopa 2. sAsaNa-zoSaNa 16. mughaNa-mu+ghana 148, muNaha-yan 195. suNNa - zunya 131,212, Adi, suddha-zuddha 6,35,162. supasiha - maprasiddha 108. sumara - 'di-smarati 103. sumiTTa- mubhiTa 18. summa-da-zrUyate 188. saratama- (FEAT) 152. sayeya ~deg4:1+ beni 165. - ahama 26,31,32,51, 174.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoza haNa - gaMta-mat 65 Nevi-hatvA 66,172. hattha-hasta 94,115,150 Adi. hatthaDA- hasta+DA 86. hatthiya - hastin 155, hayAsa- hatAza 152. hara-ropiNu hatvA 215. hariNa-(tatsama ) 146. hArisa-harSa 48. hala li- sambodhanArthaka avyaya 41,45,122,136,139. *halola- hilola 220 (hi-hilora). hahiMDiya- haMhiNDita (bhrazArtha) 179. hAsa-(tatsama) 186. hi-(tatsama) avyaya 167. himakaraNa-himakiraNa (candra) 1. hiyaa- hRdaya 2,4,142. hiyaDA- hRdaya + DA 5,59, 76 Adi, hu-i-bhUtvA 49; hu~ti-bhavanti 213. huyavaha- hutavaha 149. huvavaha- hutavaha 120. ha- vai-bhavati 176degva-bhUta 162 ( dekho hu). heDa-hetu 24,600 ho-i-bhavati 46, 51 Adi. u-bhavatu 138, hotibhavanti 70,200; degsai bhaviSyati 161, 170 degsahi-bhaviSyanti 119; 'hi-bhavasi 29,mava 43.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 3. 'devihi koDi' kA " karor3oM deviyoM ke sAtha " artha karane meM koDi ' zabda meM tRtIyA vibhakti kA lopa mAnanA par3egA, arthAt koDi yahAM koDihiM ( koTibhiH ) ke barAbara hai| koTi ko saptamyanta mAnakara deviyoM kI koTi meM' artha bhI sambhava hai| 5. 'sAlisistha' kA ullekha kundakundAcAryakRta 'bhAva pAhuDa' kI nimna gAthA meM AyA hai- maccho vi sAlisityA asuddhabhAvo gao mahANarayaM / iyANA appANaM bhAvaha jiNabhAvaNaM NicvaM / / 88 // arthAt ' sAlisitha maccha bhI azuddha bhAva ke kAraNa mahAnaraka ko gayA / aisA jAnakara jina bhagavAna dvArA upadiSTa rIti se apane AtmA kI bhAvanA kr| isa gAthA para zrutasAgarajI ne apanI TIkA meM zAlisiktha kI yaha kathA dI hai| puSpadanta tIrthakara kI janmabhUmi kAkandIpurI meM saurasena nAma kA rAjA thA / usane zrAvaka ke vrata liye the aura mAMsabhojana kA tyAga kiyA thA, kintu eka vedAnuyAyI rudradatta kI saMgati se usakI mAMsa-bhojana kI icchA huii| vratabhaGga aura
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 pAhuDa-dohA lokApavAda ke Dara se vaha prakaTarUpa se mAMsa na khA skaa| ataeva usane apane eka karmapriya nAmaka rasoiye ko guptarUpa se mAMsa pakAne ke liye khaa| rasoiyA pratidina nAnAprakAra ke jIvoM kA mAMsa pakAtA kintu kisI na kisI ar3acana ke kAraNa rAjA use khA na paataa| karmapriya ko eka dina sAMpa ne usa liyA jisase marakara vaha svayaMbhUramaNa samudra meM mahAmatsya huaa| rAjA mAMsabhojana kI icchA ko tapta na kara pAyA kintu lolupatA ke kAraNa marakara usI mahAmatsya ke kAna meM zAli arthAta taMdula ke AkAra kA kIDA huaa| vaha usa mahAmatsya ke mukhya meM aneka jalacara jantuoM ko praveza karate hue aura punaH bAhara Ate hue dekhakara apane mana meM kahatA 'aho, yaha matsya bar3A mUrkha aura abhAgI hai jo apane mu~ha meM Aye hue jantuoM ko bhI chor3a detA hai| yadi maiM itanA bar3A mu~ha pAtA to sAre samudra ko jIvarahita kara ddaaltaa| isa prakAra mAMsa khAne kI zakti na hote hue bhI kubhAvanA ke kAraNa zAlisikya mara kara saptama naraka ko gyaa| dohA 4 aura 5 kA bhagavadgItA ke nimna zlokoM se milAna kIjiye na karmaNAmanArambhAnekaya purusso'nute| na ca saMnyasanAdava siddhiM samadhigacchati // 4 // 'na hi kazcitkSaNamapi jAta tiSTatyakarmat / kAryata hAvAH karma sarvaHpratijarguNaiH // 5 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 107 karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / indriyAnvimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate // 6 // yastvindriyANi manasA niyamyArabhate'rjuna / kamendriyaiH karmayogamasaktaH sa viziSyate // 7 // [adhyAya 3.] 11. isa dohe kI dUsarI paMkti paramAtmaprakAza 254 meM isa prakAra hai to vari ciMtahi tau ji tau pAvahi mokkhu mhNtu| . isakA hindI anuvAda kiyA gayA hai ' isa kAraNa tapa kI cintA kara jisase mahAn mokSa kI prApti ho| 19. yaha gAthA 'uktaM ca ' rUpa se zrutasAgara ne bhAvaprAbhUta kI 108 vI gAthA kI TIkA meM uddhRta kI hai| 21. pAMca mahAvrata ( ahiMsA, acaurya, satya, brahmacarya va parigraha ), pAMca samiti (Ipha, bhApA, epaNA, AdAna-nikSepaNa va pratiSThApanA ), paMcendriya-nigraha, chaha Avazyaka ( sAmAyika stuti, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAravyAna va kAyotsarga ), aura sAta anya guNa ( kezalauMca, acelatra, asnAna, kSitizayana, adaMtadhAvana, sthitibhojana va ekabhakta ), ye aTThAisa sAdhanAyeM jaina muniyoM ke mUlaguNa kahalAte haiM / inakA vivaraNa svAmI bahakera kRta mUlAcAra ke prathama adhyAya meM dekhiye /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa - dohA uttaraguNoM kI saMkhyA caurAsI lAkha kahI gaI hai | paricaya ke liye mUlAcAra kA gyArahavA~ adhyAya dekhiye / isI bhAva ke liye dekho dohA 109. 23. yaha gAthA kundakundAcArya kRta bhAvaprAbhRta meM nimna rUpa meM pAI jAtI hai- 108 so Natthi taM paraso caurAsIlakkhajoNivAsammi / . bhAvavira visavaNo jatya Na durudullibho jIva ( jIvo ) ||17|| 32. khatraNaa se kSapaNaka arthAt digambara aura sevaDa se. tAmra kA abhiprAya hai| devasena ne apane darzanasAra tathA bhAvasaMgraha do graMthoM meM se saMgha kI utpatti ke samvandha meM nimna gAthA likhI hai: chattIse varisara vikamarAyassa maraNapattassa / sora balahI uppaNNo sebaDo saMdho // darzana0, 11: bhAva0 52. arthAta vikramAditya kI mRtyu ke 136 kI pathAta saurASTra - deza ke bhopura meM zetAmbara saMgha utpanna huA / yaha dohA paramAtmaprakAza 83 meM bhI pAyA jAtA hai| vahAM : saMskRta TIkA meM baMda kA artha bauddha kiyA gayA hai /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIjiye TippaNI 38. isa dohe kA bhagavadgItA ke nimna vAkya se milAna sarvadharmAn parityajya mAmekaM zaraNaM vraja / ahaM tvAM sarvapApebhyo mokSayiSyAmi mA zucaH // 18, 66. 109 39. mokSa prAbhRta kI 50 vIM gAyA kI TIkA meM zrutasAgara ne nimna dohA uddhRta kiyA hai ---- jIvA jiNavara jo muNai jiNavara jIva muNei / so samabhAvapariTTiyau lahu NivvANu lahei // 6 40. anuvAda meM jiNu' kartA kAraka meM liyA gayA hai| use karma kAraka meM lekara nimna prakAra anuvAda kiyA jA sakatA hai / ' ( koI kahatA hai ) jina ko jAno, jina ko jAno' / isI prakAra dohA naM 41 meM bhI kiyA jA sakatA hai / 42. anuvAda meM prathama paMkti kA saMskRta rUpAntara isa prakAra liyA gayA hai-- ' utpalAni dRSTvA karabha: ( gajazAvaH ) dAma mocayati yathA carati ' / ukta paMkti kA rUpAntara nimna prakAra bhI kiyA jA sakatA hai-' utpalyANaya yogin karabhakaM (uSTraM ) dAma muJca yathA carati ' / arthAt ' he jogI, U~Ta para palAna rakha aura usakA bandhana choDa jisase vaha Age cale ' / kintu dUsarI paMkti ke bhAva ke anusAra
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 pAhuDa-dohA prathama diyA huA artha hI adhika ucita hai yadyapi vyAkaraNa kI dRSTi se dvitIya artha adhika acchA hai kyoMki prathama artha meM 'upalANahi' kA utpalAni aura 'choDahi' kA mocayati rUpAntara zaMkA ke pare nahIM hai| . 55. ziva aura zakti ko hI sAMkhya darzana meM puruSa aura prakRti, vedAnta meM brahma aura mAyA tathA jaina siddhAnta meM jIva aura ajIva kahA hai| 56. vedAnta meM citta yA mana kI paribhASA yaha pAI jAtI hai-'saMkalpavikalpAsmikA vRtti manaH' arthAt saMkalpa vikalpa rUpa vRtti kA hI nAma mana hai jisakA mUla ajJAna hai| jana jIva pUrNataH dhyAnamaya yA samAdhisya ho jAtA hai taba yaha saMkalpa vikalpa rUpa vRtti naSTa ho jAtI hai arthAt mana kA laya ho jAtA hai| 57. AtmA ke nirmala hone se jo sarvajJatA kA udaya hotA hai use hI jaina siddhAnta meM kevala jJAna kahA hai| 63. risaha apabha jainiyoM ke prathama tIrthakara hue haiM jinhone isa yuga meM Rpidharma claayaa| 65. 'sayalaI dhamma kahatu ' kA 'saba dharmoM kA vyAgnyAna karatA huA ' yaha artha bhI ho sakatA hai| isa artha meM rdhA se bAhya sakriyAoM kA abhiprAya hai| arthAt jo vyAkti
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 111 bAharI AcAra-vicAra kA pUrA paMDita aura upadezaka hai usake mana meM yadi AtmA ke sacce svarUpa kI bhAvanA utpanna nahI huI to vaha bhI mokSa nahI pA sakatA / / vaha ATha prakAra 66. jIva ke rAgadvepAdi pariNAmoM se jo paramANuoM kA bandha hotA hai use karma kahateM haiM AtmA ke guNoM ko dabAne yA Dhaka lene kA hai / kA mAnA gayA hai- jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / inhIM ATha baMdhoM ke prabhAva se jIva ko saMsAra kI bhinna bhinna avasthAoM kA anubhava hotA hai / jIva aura karma karma kA svabhAva 68. jainadharma meM vastuoM ke svarUpa ko samajhane tathA varNana karane ke do dRSTi- koNa haiM jinhe naya kahate haiM ekanizcaya naya aura dUsarA vyavahAra naya / nizcaya naya meM vastu ke asalI, amiTa svarUpa kA hI vicAra kiyA jAtA hai, tathA vyavahAra meM usake kSetrakAlAdi paristhiti para dhyAna dekara vicAra kiyA jAtA hai / prastuta dohe kA tAtparya yaha hai ki AtmA kA asalI svarUpa, nizcaya naya se to caitanya arthAt dekhanA aura jAnanA ( darzana aura jJAna ) hai, kintu vyavahAra meM indriya, mana, buddhi Adi kA vyApAra bhI AtmA kA rUpa mAnA jAtA hai / dohe kI dUsarI paMki meM yogiyoM ko nizcaya naya se AtmA ko pahacAne tathA agale dohe meM vyavahAra dRSTi ko chor3ane kA upadeza diyA gayA hai / dekho bhAvapAhur3a kI nimna gAthA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 pAhuDa-dohA ego me sassado appA NANadaMsaNalakkhaNo / sesA me vAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA // 59 // 74. dohe kA sArAMza yaha hai ki jisa prakAra aNumAtra kAMTA bhI yadi zarIra meM cubha jAye to pIr3A utpanna hotI hai, usI prakAra aNumAtra bhI parabhAva jaba taka AtmA meM banA huA hai taba taka use saccA sukha arthAt mokSa nahI mila sakatA / dekho bodhapAhuDa tilatusamattANamittaM samavAhiragaMthasaMgaho Natthi / pacaja havada esA jaha bhaNiyA savvadarisIhiM // 55 // 77. yaha dohA thor3e se parivartana ke sAtha puna naM. 193 para pAyA jAtA hai / 86. dohe kA bhAvArtha pUrNataH spaSTa nahI hai / tAtparya yaha samajha par3atA hai ki jisa prakAra vaMza arthAt ucca vaMza kI prApti na hone se Doma dUsaroM ke hAtha jor3ate haiM, arthAt parAdhIna rahate haiM usI prakAra jo zabdADambara kA hI abhimAna karake sacce jJAna kI prApti nahI karate ve mukta nahI ho pAte, arthAt saMsAra meM hI bhramaNa karate haiM / 87. jaise ani kA kaNa prajvalita hokara vana ke hare va sUkhe sabhI jhAr3oM ko bhasma kara DAlatA hai usI jJAna, pUrNatA ko prApta hone para, samasta puNya karake mukti kA mArga sApha kara detA hai| prakAra eka Atmaaura pApa kA nAza Upara dohA 72 meM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 113 kaha Aye haiM ki puNya aura pApa kramazaH sukha aura duHkha ke kAraNa haiM / mukti donoM ke nAza hone se hI mila sakatI hai| 94. isa dohe kA artha kucha aspaSTa hai| adhika acche artha ke abhAva meM maine aisA artha lagAyA hai / hAtha arthAt bhujAmUla se nIce jo hRdaya-syAna hai vahI Atmadeva kA maMdira hai| vaha aisA surakSita hai ki vahAM bAla kA bhI praveza nahIM ho sktaa| vahIM arthAt apane gUDha hRdaya meM hI upta saccidAnanda ko DhU~DhanA caahiye| 95. isa dohe kA paramAtmaprakAza meM kucha bhinna pATha pAyA jAtA hai appAparaha Na melayau maNu mArivi shstti| so baDha joeM kiM karai jAsu Na ehI satti // 288 // prastuta dohe kA nimna upanipad vAkya se milAna kIjiye | nAyamAtmA balahInena labhyo na ca pramAdAttapaso vAyaliMgAt / etailpAyaryatate yastu vidvAM stasyaipa AtmA vizate brahmadhAma // maNDUka, 3, 4. 96. prathama paMkti kA saMskRta rUpAntara isa prakAra liyA gayA hai 'sa yogo yat yogapatiH nirmalaM jyotiH pazyet / nirmala jyoti se tAtparya zuddha AtmA kA hai|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pAhuddha-dohA 97. yahAM eka akSara se tAtparya sambhavataH OM meM hai jo brahma, paramAtma yA so'haM kA bhAvavAcaka hai / 98. isa dohe kA nimna oka se milAna kIniya. anantapAraM kila zabdazAstram svalpaM tathAyu bahavazca vighnaaH| sAraM tato grAhyamapAsya phalgu haMso yathA zIranivAmbumacyAt / / 99. nirlakSaNa, lovAhya aura akulIna, kutsita nAyaka tathA guddha AmA ke vizeSaNa haiN| AtmA ke artha meM akulIna kA artha hogA 'na ko pRthivyAM lIna: ' aryAt jo pRthvI va saMsAra meM lIna na ho / anya do vizeSaNa donoM arthoM meM spaSTa hI haiN| dUsarI paMkti kA bhAva yaha pratIta hotA hai ki jisa prakAra gupka aura nIrasahadaya vyakti ke prema meM par3akara nAyikA aneka zRMgAra karane para bhI use nahIM lUmA sakatI, usI prakAra zuddha AnA indriyaviSayoM dvArA sadAkAla bandhana meM nahIM rakhA jA sktaa| rahI mAtra agale dohe meM bhI hai| bhakta kA preyasI banakara paramAnA ko premI ke rUpa meM sambodhana karane kI praNAlI purAnI bhaktirasa-pradhAna kavitA meM bahuta pAI jAtI hai| 102. tAtparya yaha ki jaba taka yoDA bhI zarIra kA mAha rahegA taba taka iTa-viyoga aura aniSTa-saMyoga saduda kI utpatti
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI hogI / java jIva sarvathA nirmama ho jAtA hai taba usa para sAMsArika dvandva kA koI prabhAva nahIM par3atA / dekho Upara dohA 74. 103. tAtparya yaha ki bahudhA loga kahA karate haiM ki yauvana meM saMsAra ke sukhoM kA pUrA Ananda lekara vRddhAvasthA meM dharmasevana kara leMge aura agalA bhava sudhAra leNge| kintu jaba . buDhApA AtA hai taba zarIra kI zithilatA ke sAtha mana kI saba zaktiyAM bhI naSTa ho jAtI haiM / usa samaya dharmasAdhana kI kauna kahe paramAtmA kA smaraNa karanevAle bhI bahuta thor3e hI nikalate haiN| adhikataH loga AtadhyAna meM hI samaya bitAte haiM / 104. arthAt jisakA mana sAMsArika padArthoM se haTa kara mana ke pare jo AtmA hai usameM sthira hogayA use phira saMsAra ke mAyAjAla meM phaMsane kA Dara nahI rhtaa| 106. donoM mUla pothiyoM meM ' sukkhaDA ' pATha hai kintu isameM eka mAtrA kI kamI hone se chaMdobhaMga hotA hai isase 'sukkhaaDA ' pATha kara diyA gayA hai| 107. 'joi' anuvAda meM ' pazya ' ke samarUpa liyA gayA hai| yadi use ' yogin / ke samarUpa mAneM to yaha artha hogA " jo deha se bhinna, jJAnamaya hai, he jogI, vahI AtmA tU hai|" 108. 'puttie' (putrike ) ammie ( ambike ) ke sadRza sambodhanArtha avyaya sA pratIta hotA hai / dhanapAla kRta
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA bhavisayattakahA meM Azcarya ke artha meM 'putti coju / avyaya aneka vAra hAyA hai| (dekho bhavisa. 4, 7, 9 Adi). isakA artha 'aho Azcarya hai / aisA karanA cAhiye / DAkTara guNe ne use eka hai| zabda ke rUpa meM liyA hai| 109. jisa prakAra mUla ko chor3a kara ekadama vRkSa kI DAla para caDhanA dussAdhya hai usI prakAra mUla guNoM kA pAlana kiye vinA uttara guNoM kA pAlana nahIM ho sktaa| isI bhAva ke liye dekho Upara dohA 21. 110. jinakI bhrAnti miTa gaI aura cetanabhAva jAgRta hogayA unakA para ke sAtha UparI saMsarga rahane para bhI koI karmabandha nahIM hotaa|' AtmA para ke sAtha khelatA hai| isakA tAtparya yaha hai ki usakA para ke sAtha ghanA sambandha nahIM hotA, kamalapatra aura jalabindu sadRza sAtha rahatA hai / 111. yahAM karama se tAtparya iMdriyoM sahita mana se haiN| jisane mana ko jIta liyA vaha saba prakAra mukta ho jAtA hai / 112. hindI va marAThI meM paigAma lagAma yA pragraha ko kahate haiM aura villaDiya' kadAcit 'laDa ukSepaNe ' dhAtu se banA hai [ vilaDita / isI AdhAra para anuvAda kiyA gayA hai| isake pazcAt eka maNakarahA-jayamAla nAmaka aprakAzita ___ apabhraMza kavitA meM hamane nimna padya paDhA--
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 117 maNakarahu ju baMdhivi ghari dharai tavacillaDI craavd| pariyANivi kAlaho taNiya gai saMjamabhaMDa bharAvai / isa patha meM 'tabavillaDI carAvai ' kA jo bhAva hai usa para se prastuta dohe kI prathama paMkti kA saMskRta rUpa hameM isa prakAra U~cA- 'karama cara jinaguNarathalyAM tapovallI prakAmam ' jisakA anuvAda hai ' he karama ! jinaguNa rUpI rathalI meM tapa rUpI vela ko yatheccha cara' / 'cara' kA artha ' khAnA' aura ' AcaraNa. karanA ' donoM haiM / yaha artha adhika acchA hai| 113. 'miyamaDA' kA artha samajha meM nahIM aayaa| prasaGga se jAna par3atA hai ki yaha U~Ta kI sajAvaTa meM upayogI kisI vastu kA nAma hai 114 ' ahuviyaddaha' se ' aTavyAH aTavIm / artha liyA gayA hai / yaha kahAM taka ThIka hai yaha maiM vizvAsapUrvaka nahIM kaha sktaa| 115 anuvAda meM patra ' kI jagaha ' bATa ' ( mArga) honA cAhiye / tAtparya yaha hai ki jisa prakAra mArga se bahuta dUra jo vRkSa hai usase pathikoM ko koI lAbha nahIM, isI prakAra sanmArga se jo vyakti cyuta hai usake dhana vaibhava se jIvoM kA koI upakAra nahIM ho sktaa| 116, hindU dharma ke paTa darzanoM ke nAma ye haiM- sAMkhya,
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAiDa-dohA yoga, nyAya, vaizeSika, mImAMsA aura vedAnta / inake pakSakAroM meM / vahuta kAla se vAda vivAda hotA rahA hai| 117, isa dohe kA saMskRta rUpAntara aisA liyA gayA haiAtman ! mukyA ekaM paraM anyo na vairI ko'pi / yana vinirmitAni karmANi yatiH paraM spheTayati so'pi // dUsarI paMkti kA anvaya hai / yena karmANi vinirmitAni (taM) paraM (yaH ) spheTayati so'pi yatiH / 126. prathama paMkti kA isa prakAra bhI anuvAda kiyA jA sakatA hai- he mUrkha, siddhAnta aura purANoM ko samajha / samajhane vAloM ke bhrAnti nahIM rhtii| 128. isa dohe kA kaThopaniSad ke nimna padya se milAna kIjiye: avidyAyAmantare vartamAnAH svayaMdhIrAH paNDitaM mnymaanaaH| dandramyamANAH pariyanti mUDhA andhenaiva niiymaanaaythaandhaaH| 12 / 5. 136. tAtparya yaha hai ki ekAgra citta se AtmadhyAna meM rata rahana bAloM ke AtmA meM karmabandha nahIM hotA / tathA jo paramArtha kI inchA kAratA hai vaha puNya-prakRtiyoM ke nAza se duHkha nahIM mAnatA / arthAta paramArtha kI icchA karanevAlA aura Atma. dhyAna meM rata rahane vAlA purupa pApaprakRtiyoM ke sAtha puNyaprakRtiyoM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 119 kA bhI nAza kara detA hai aura naye koI karmabandha nahIM karatA / isa prakAra vaha mokSa kA adhikArI ho jAtA hai / 137. isa dohe kI dUsarI paMkti kA artha aspaSTa hai / anuvAda ke anusAra dohe kA bhAva yaha hai / koI saMsAra ke gamanAgamana arthAt janma-maraNa se mukta, trailokya meM pradhAna AtmA ko deva mAnatA hai, jaise jainiyoM ke siddha, aura koI gaMgA nadI Adi sthAnoM meM hI devatva kI sthApanA karatA hai| ina do bhAvoM meM prathama meM sadjJAna hai aura dUsare meM ajJAna / 142 suhAsuhAjaNayaM = zubha + azubha + Ajanakam / , 146. yaha dohA ' uktaM ca rUpa se zrutasAgara ne bhAvaprAbhRta kI 162 vIM gAthA kI uddhRta kiyA hai: TIkA meM nimna rUpa meM sIsu namaMtahaM kavaNu guNu bhAu kusuddhara jAhaM / pAraddhI dUNau namai dukaMtara hariNAhaM // aura 147. isa dohe kI prathama paMkti paramAtmaprakAza 201 zrutasAgara kI cAritra pAhur3a para 41 vIM gAthA kI TIkA meM isa prakAra pAI jAtI hai- NANavihINahaM mokkhapara jIva ma kAsu vi joi / 157. isa dohe kA artha aspaSTa hai / kintu jJAta hotA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 pAhuDa - dohA hai ki viSayalolupI vyaktiyoM ko lakSya karake dohA likhA gayA hai / bhAva aisA kucha pratIta hotA hai ki he viSayI jIva, natra taka yaha zarIra zithila nahI huA taba taka ke hI yaha tere sparza aura jihvA indriyoM ke sukha haiM, jisa prakAra ki sIpa ( zukti ) kA sukha tabhI taka haiM jaba taka vaha chUTI nahIM haiM / 158-9 yaha zivapUjana meM velapatrI caDhAnevAloM ko lakSya karake kahA gayA hai / belapatrAdi harita vastuoM meM bhI caitanya AtmA kA vAsa hai / unake caDhAne se mokSa nahIM milatA / mokSa kA mArga to eka AtmadhyAna hai / 160. yaha zivapUjana ke liye pattI toDanevAloM ko hAtyarUpa meM kahA gayA hai ki yadi zivadeva ko patto priya haiM to unheM hI vRkSa para kyoM na caDhA diyA jAya jisase ve manamAnI pattI khA sakeM ? 164. yahAM do'na' kA bhAva prakRtyartha sUcaka nahIM hai | / 165. yahAM ' ekku ' se tAtparya jIva, AtmA yA caitanya se aura 'ajyu' kA ajIva, acetana, jaDa padArthoM se hai / dUsarI paMkti meM 'tAmu ' kA samvandha AtmA se hai / isa AtmA kA jJAna kevala svAnubhava se hI ho sakatA hai, pUchA pUcho yA likhane par3hane Adi te nahIM / isa nAva kA kaThopaniSad ke ninna padya se milAna kIjiye -
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI. 121 nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamaipa vRNute tena labhyastasyaiSa AtmA vivRNute tana svAm // 1, 2, 23. 166. isa dohe kA kaThopaniSad ke nimna vAkyoM se milAna kIjiye-- zravaNAyApi vahubhiryo na labhyaH zRNvanto'pi bahavo yaM na vidyuH / AzcayoM vaktA kuzalo'sya labdhA zvayoM jJAtA phuzalAnuziSTaH // 1, 2, 7. nepA taNa mtiraapniiyaa| proktAnyena sujJAnAya preSTha // 1, 2,9. 167. dohe kA mukhya tAtparya kyA hai yaha spaSTa nahIM huaa| sambhavataH usakA bhAva yaha hai ki 'vAde vAde jAyate tatvavodhaH / 168. isa dohe ke bhAva kA aMgrejI ke prasiddha kavi vasavartha ke nimna likhita poM ke bhAva se milAna kIjiye Have not we too ? yes, we have, Answers, and we know not whence; Echoes from beyond the grave, Recognised intelligence ! Such rebounds our inward ear Catches sometimes from afarListen, ponder, hold them dear; For of god - of god they are,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 pAhuDa-dohA __170-172 ina tIna dohoM meM yoga va dhyAna kI usa avasyA kA varNana haiM jise vedAnta meM nirvikalpaka samAdhi kahA hai| usa samaya yogI ko laya, vikSepa, kapAya aura rasa ina cAra vinoM se saceta rahanA cAhiye jaisA gauDapAda kArikA 3, 44-45 meM kahA hai laye sambodhayeccittaM vikSiptaM zamayetpunaH / sakapAyaM vijAnIyAcchamaprAptaM na cAlayet // nAsvAdayedrasaM tatra niHsamaH prajJayA bhavet // isI avasthA ko jainAcAryoM ne rUpAtIta dhyAna kahA hai jisake sambaMdha meM zubhacandra ne jJAnArNava meM kahA hai vadanti yogino dhyAnaM cittamevamanAkulam / kathaM zivatvamApanamAtmAnaM saMsmaranmuniH // 17 // vivecya tadgu gagrAmaM tatsvarUpaM nirUpya ca / ananyazaraNo zAnI tasminneva layaM vrajet // 18 // [karaNa 40] 174. mana kI vela kA cAraNa na hone diyA, arthAt mana kI vela ko na baDhane diyA, arthAt mana kA laya kara ddaalaa| hama 'Na' ko 'nu' ( nanu ) ke artha meM lekara yaha artha bhI kara sakate haiM ki jisane mana kI vela ko carA DAlI arthAt naSTa kara dI / sAvayadhammadohA meM 'Na' nu ke artha meM kaI bAra AyA hai| 177. yaha dohA jisa rUpa meM hai usase usakI dUsarI
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI. 12.3 paMkti kA kucha spaSTa artha samajha meM nahIM AtA / yahI dohA hemacandra ne apanI prAkRta vyAkaraNa ke 4 the pAda.ke 396. sUtra. ke. udAharaNa meM isa prakAra uddhRta kiyA hai jai kevaha pAvIsu piu akiA kuDa kriisu.| pANiu Navaha sarAvi jiva savvaMge pisii|| isakA artha hai-yadi kisI prakAra maiM apane priya ko pA jAU~ to apUrva kautuka kruuN| naye sakore (miTTI.ke pyAle meM rakkhe hue pAnI ke sadRza maiM usake satrAMga meM praveza kara jAUM / (yA maiM usameM sarvAta praveza kara jaauuN)| yaha bhAva paramAtmadhyAna ke sambandha meM bhI acchI taraha yojita kiyA jA sakatA hai| sambhavataH hamAre graMtha ke dohe kA bhI yahI zuddha rUpa hai| lipikAroM ke usakA artha na samajhane ke kAraNa usakA pATha bhraSTa ho gayA hai| 181. arthAt manuSya apane dAyeM vAyeM jo indriyoM ke viSaya haiM unameM to citta detA hai kintu apane hI bIca meM jo paramAtmA nivAsa karatA hai usakI ora dhyAna nahIM detaa| yogI vahI hai jo usa ora dhyAna de / yogazAstra meM vAma aura dakSiNa iDA piMgalA nADiyoM ke artha meM bhI Ate haiM / 142. yaha dohA mRtyu avasthA yA nirvikalpaka samAdhi arthAt rUpAtIta dhyAna ke sambandha meM yojita kiyA jA sakatA hai| ukta donoM avasthAoM meM AtmA zAnta bhAva meM lIna ho jAtA hai
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pAhui-dohA aura zarIra zUnya par3a jAtA hai| isakA paramAtma prakAza' ke ninna dohe se milAna kIjiye dehi vasaMta jeNa para iMDiyagAmu baser3a / unyanu hor3a gaeNa phudu so paramapu hvi||44|| 183. isa doha meM ziSya pUrvAja rUpAtIta dhyAna yA nikityaka samAdhi kA upadeza mAMgatA hai| 184. sakalIkaraNa eka vidhAna hai jo devArAdhanA, devapratiTAdi meM vinazAnti ke hetu kiyA jAtA hai / isake liMga deThiya jayasena kRta pratiSTAgaTa 376-375. va AzAvara mRta pratiSThAsArAdvAra 2,52-70. isa vizana kA mahatva AzAvarI na isa prakAra batalAyA hai varmito'nna sakalIkaraNena mhaamnaaH| kurvaniSTAni karmANi kenApi na vihanyate // gujarAtI meM ' gAMgaI kA artha choTA bhAdur3A hotA / usI para se anuvAda meM gAr3a kA zuddha artha kiyA gayA hai DI deva kA vA pUjA kA viSaya mAnA jA sakatA hai| gaMgA de| kA artha gaMgA ke deva bhI ho sakatA hai| kAra ne dohA 137 meM bhI gaMgA meM devatA mAne jAne kI samAlocanA kI prastuta doha meM prerakAra sambhavataH pUjA pratiSThA mutrI karmakANDa sahana kara rahA hai,
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 125 jisameM sakaLIkaraNa kriyA kI jAtI hai tathA kamala ke aSTa patroM para ATha prakAra ke jala-devatAoM kA pUjana kiyA jAtA hai| isa pUjana meM gaMgAdi devatAoM kA AhvAna isa prakAra kiyA jAtA hai gaMgAdidivya saridaMyuvibhUtibhoktrI gaMgAdidevatavadhUrvidhipUrvametAH / ayugaMdhataMDulalatAMtaca pradIpa dhUpaprasUna kusumAJjalibhiryajJe'smin // pratiSThAsAra, 2243. graMthakAra kA kahanA hai ki ArAdhaka na to sakalIkaraNa ke marma ko samajhatA, na jise pUjatA hai usa kamalapatra aura jisase pUjatA hai usa pAnI ke bheda ko samajhatA, na AtmA aura para ke bheda ko samajhatA / kevala jJAnahIna rUpa se kSudra gaMgAdi devatAoM kI pUjA karatA hai / 188. yahAM do paMthoM se kavi kA kyA tAtparya hai yaha kahanA kaThina hai / kyA bhakti aura jJAna, yA jJAna aura karma se matalaba hai ? bhagavadgItA meM do prakAra kI niSThA batalAI gaI haiM, yathA loke'smindvividhA niSThA purA proktA mayAnagha / jJAnayogena sAMkhyAnAM karmayogena yoginAm // 3, 3. sambhava hai yahAM kaci laukika aura pAralaukika yA bhautika aura Adhibhautika sukha kI bAta soca rahe haiN| unakA kahanA
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 pAhuDa-dohA hai ki jo vyakti aMdha vizvAsoM aura sArahIna kriyAoM ko dharma samajhate haiM vena bhautika sukhoM kA hI lAbha uThAte aura na AtmA kA hI kucha kalyANa karate / dohA 105 meM kavi ne naraka aura svarga ko jAne ke do pathoM kA ullekha kiyA hai| Age dohA . 213 meM iMdriyamukha aura mokSa ke do mAgoM kA ullekha hai| 190. isa dohe meM kavi ne mukti ke asAdhAraNa svarUpa kA varNana kiyA hai / sAdhAraNa niyama yaha hai ki jIvadhAriyoM ko bAMdha lene se unakI gati ruka jAtI hai aura bandhana se chUTane para ve cAroM ora bhramaNa karate haiN| kintu AramA kA svarUpa isase viparIta hai| karma ke bandhana meM baMdhA huA AtmA saMsAra kI aneka yoniyoM meM bhramaNa karatA hai, kintu mukta hone para saba avAgamana se rahita ho jAtA hai| isa prakAra yaha AtmAlayI karahA vicitra hI hai| 191. isa dohe kA artha kucha aspaSTa hai| anuvAda meM rahantu kA artha rakSat liyA gayA hai| riha' dhAtu kA artha chor3anA, lAganA hotA hai| 'abarADaihiM ' kA artha 'aparakAni ' [ararANi liyA gayA hai vaha bhI sandeha se pare nahI hai| khaMdhA ' dhArita ( rakaMdhAvAritaH ) kA artha 'indriyoM kI phauja sahita' diyA gayA hai | anuvAda ke atirikta aura koI artha mujhe yahA~ guktisaMgata nahI ctaa|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI - 127 192. isa dohe kA tAtparya bhagavadgItA' ke nimna zloka ke samAna hai- yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI / yasyAM jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato muneH // 269. mokSapAhuDa kI 31 vIM gAthA kI TIkA meM zrutasAgara ne nimna dohA uddhRta kiyA hai: jA nisi sayalahaM dehiyahaM joggiGa tarhi jaggeha | jahiM puNu jaggaha sayalu jagu sA nisi bhaNivi suei // 193. saMcita karmoM ke nAza karane ko jaina siddhAnta meM nirjarA, aura naye karmoM ke mArga ko rokane ko saMvara kahA hai / ina donoM kriyAoM ke pUrNa hone para mokSa hotA hai / yaha dohA thor3e se bhinna rUpa meM Upara naM. 77 para A cukA hai 1 206. dohe kA tAtparya yaha hai ki samasta maMtrataMtrAdi kriyAoM se rahita hokara, dhyeya, dhyAyaka aura dhyAna kI vibhinnatA ko bhUlakara yogI Ananda se sotA hai, use isa saMsAra kA kalakala ruciprada nahI hotA 208. kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiJcana aura brahmacarya, ye dharma ke daza aMga haiM / inakA sundara varNana apabhraMza bhASA meM raighU kavi ne apane ' dahalakkhaNajayamAla " meM kiyA hai /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 pAhuDa-dohA 2.11. aNupehA-anuprekSA, anucintana yA bhAvanA ko vAhate haiN| aMtaraMga zuddhi tayA vairAgya bhAva vaDhAne ke liye jaina dharma meM bAraha bhAvanAe~ mAnI gaI haiN| ye bAraha bhAvanAe~ haiManitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyaca, azucitva, Azrava, saMvara, nirjarA, loka, dharma aura bodha / inakA varNana AbhraMza 'karakaMDacariu' kI navamI sandhi meM yA kundakundAcArya. kRta prAkRta 'bArasa aNuvekkhA ' meM dekhiye / 213. do payoM kA ullekha dohA 105 aura 188 meM, A cukA hai| yoga ke kucha graMthoM meM bAma aura dakSiNa mArga ko chor3ane kA ullekha pAyA jAtA hai / 211. katri kA tAtparya yaha hai ki upavAsa se zarIra ko saMtApa pahuMcatA hai aura isI saMtApa se yaha indriyoM kA nivAsa dagdha ho jAtA hai aura AtmA mukta ho jAtA hai| 215. yaha dohA kucha bhinna rUpa meM 'sAvayadhammadohA / meM bhI hai / usake pATha aura artha ke liye dekho sAvaya. 30. 216. tAtparya yaha hai ki jisa prakAra jisa calate phirata mANikya mila jAtA hai to vaha use cupacApa apane aMcala meM bAMdha letA hai aura ekAnta meM usakA nirUpaNa karatA hai, TIka usI prakAra yadi mAmajAna kA aMkura hRdaya meM jama gayA ho to saMsAra ke jaMjAla se pRSaka hokara khAnumatra meM citta ko lagAnA caahiye|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI 129 217. rattA gaupAviyaI-gopAyite rktaaH| ApTe kRta saMskRta aMgrejI koSa meM gopayati kA eka artha to shine; to speak bhI diyA huA hai isI para se anuvAda meM apanI zlAghA karane kA artha liyA gayA hai / usI prakAra 'gupyati' kA artha ukta koSa meM to be confused or disturbed diyA gayA hai, usI para se guppaMta gupyantaH kA artha ' bhrAnta hue ' kiyA gayA hai| isa pakti kA artha yoM bhI kiyA jA sakatA hai jo apanI rakSA meM rata haiM ve chipe chipe bhramaNa karate phirate haiM / kintu pahalA artha isase acchA hai| 218. isa zloka kA tAtparya yaha hai ki jJAna hI saba jIvana kA sAra hai, kyoMke usase hI karmoM kA nAza hokara parama pada kI prApti hotI hai| AhAra zarIra ke poSaNa ke liye kiyA jAtA hai aura zarIra kA upayoga jJAna sampAdana meM hai / isa prakAra AhAra aura zarIra bhI antataH jJAna ke hI liye haiN| 219-220. prazna yaha hai ki prakRti meM jo kAla, vAyu, sUrya aura candra ye cAra zaktiyAM dikhAI detI haiM unameM pradhAna kauna hai ? kisa zakti dvArA inakA vinAza hotA hai ? uttara hai ki sUrya, candra aura pavana kA kArya kAla ke Upara nirbhara hai| kAla hI ke dvArA inakA pralaya hotA hai| jaina siddhAntAnusAra saba dravyoM meM parivartana karanevAlA kAladravya hI hai / yathA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 pAhuDa-dohA yadamI parivartante padArthA vishvvrtinH| navajIrNAdirUpeNa tatkAlasyaiva ceSTitam // . zubhacandrakRta jJAnArNava 638. candra meM vanaspatiyoM ke popaNa karane kI zakti hai isI liye use ' opadhInAm patiH' bhI kahA hai| 'satta rajju tama pilli kari / [ sAta rajju aMdhakAra ko pela kara ] rajju jaina siddhAnta meM eka mApa hai / isake anusAra samasta lokAkAza caudaha rajju UMcA mAnA gayA hai| madhyaloka ThIka bIca meM hai usase sAta rajju nIce taka adholoka, tathA sAta rajju Upara taka Uloka hai, yathA-- AyAmastu trilokAnAM syAccaturdaza rajavaH / saptAgho maMdarAdUrva sArddha tenaiva sapta taaH|| harivaMzapurANa 4, 11. tAtparya yaha hai ki kAla kA adhikAra madhyaloka se sAta rajju Upara aura nIce taka hai| itane meM vaha padArthoM meM parivartana karatA rahatA hai / kucha tAMtrika graMthoM meM candra aura sUrya zarIra kI AMtarika zaktiyoM ke liye bhI prayoga meM Aye haiN| 221. prANAn saMcarate kA artha 'prANAn saMcArayati / aisA lenA ThIka hogaa| jo mukha aura nAsikA ke bIca
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNI :131 prANavAyu kA saMcAra karatA hai aura AkAza meM sadA vicaraNa karatA hai usI vAyu se jIvoM kA sAMsArika jIvana hai| 222. isa dohe kA abhiprAya bhavya aura abhavya jIvoM se hai / graMthakAra anta meM kahate haiM ki jisa prakAra mUchita vyakti thor3e se upacAra se saceta ho jAtA hai, kintu jo mRta ho cukA hai vaha hajAra upAyoM se bhI nahIM jI sakatA; usI prakAra jo bhavya jIva haiM ve isa thor3e se upadeza se sanmArga para lagakara Atma kalyANa kara leMge, kintu jo abhavya haiM unako isase koI lAbha na hogaa|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohoM kI varNAnukramaNikA antaravAniyA mahimiliyaH 173, akharaDehi ji gariyA 86. sannai nirAmai paramagai saja vi 169. antaH nirAmaha paramgai mA 371, jagaI paJca dahadihAI 175. samaTa bhIya taha pani 215. manu jigijara karahula 191. sapahA bAraha viniya 211. sAnu vijITama cininuhaM 74. sAnina deva para 71. saguhAra mAnanaH 56. anzuma jAha mAnA . azvina unnaH jamATa 35. sapirena misa madale ninmataH 19. bhanne pariya muI 98. sanA sama parisita 10. manAra, vipinAvinda , maravalanAmamaH 59. sapA natAnamaH 9. pa vana ki 68. azApAI na malyana mazu 95. anaH bujhiTa Niccu jai 22. sadhyA minivi eka para 117. anpA milivi guganilara 65. agA milidi jagali bA 70. appA minivi jagadilada nUha 1. samA milipi mAmA 37, apAyatta saMji muhu 2. sanyu karena kAItasu 136, sunanaraciti vimaliyaI 61. samAje para ji pa 51. sanmiya huma hathavA 155. anhahiM jAgira eka jigu 8. sari diya jilajari mAvahi 114 sari magaraha marada kahi 9.. . baghaDa aksana una 144. atarInheM saMkAyu kiTa 11. aMdhAre vibehu nahu jo nummada 168, mApadA nacchiI bAri 322. AnaH viyaha 4. bhAraH arava ivaTaH . devapasana jariva 199.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohoM kI varNAnukramaNikA iMdiyavisaya caevi. vaDha 202. upalANahi joiya karahulau 42. uppajai jeNa viyohu Na vi 82. ummaNi thakA jAsu maNu 104. ummUlivi te mUlaguNa 21. uvavAsavisesa karivi yaha 205. uvavAsaha hoi palevaNA 214. uvvAla coppadi ciTa kari 18. uvvasa vasiyA jo karai 192, ekAga jANahi vaTiya 114. ekku suveyada aNNu Na veyai 165. emai appA jhAiyada 172. phaDai sarijala jalahivipihiu 167, kammahaM karau mAvaDau 36. phammu purAiu jo khabai 77. kammu purAiu jo khavai 193. karahA cari jiNaguNathalihiM 112. kAyo'stItyarthamAhAraH 218. kAlahiM pavahiM ravisasihi 219. kAsu samAhi karauM ko acauM 139, ki kinai bahu akkharahaM 124. ki bahueM aivaTa vakSiNa 145. kuhieNa pUrieNa ya 1950 kevacha malaparivajiyaDa 89. khaMtu piyaMtu vi jIva jai 63. gamaNAgamaNa vivAniyata 137. gahilaDa gahilTa jaNu bhaNai 143. guru diNayaru guru himakaraNa 1. gharavAsau mA jANi jiya 12. ciMtai jaMpai kuNai Na vi 6.. chatta vi pAi suguruvaDA 130. chahadasaMNagaMthi bahula 125. chahadasaNadhai paDiya 116.. chaMheviNa guNarayaNaNihi 151. jada ikahi pAvIsi paya 177. jai maNi kohakarivikalahIjai 140, jai laddhaTa mANikaDau 216. jai vArauM to tahiM ji para 118. jarai Na marahaNa saMbhavai 54. jasu jIvaMtaha maNu muvau 123. jasu maNi gANu Na viSphurai kammahaM 24, jasu maNi NANu Na viSphurai saya 65 jamu maNi Nivasai paramapau 66. jaM dubabu vi taM mukkhu kiu 10. jaM lihiu Na pucchiu kaha va jAi jaM suha visayaparaMmuhau 3. jiNavaru jhAyahi jIva tuhuM 197. jima loNu vilinai pANiyahaM 176. jIva ma jANahi appaNA 119. jIvavahati garayagai 105. jeNa ziraMjaNi maNu dhariu 62. je paDhiyA ne paMDiyA 156. jahA pANahaM jhupaDA 108. joiya joeM lajhyaiNa 91.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA jozya bhigAra jhAya nurha 129 joiya visamI joyagai 189. joiya hiyaDai jAsaNa vi 164. joiya hiyaDai jAsu para 76. joNiIha lakhahiM paribhamai 8, jo paI joi joiyA 179. jo muni cheDivi visayaguha 16. hindata hohi ma iMdiyaha 43. pagattani je gadhiyA 154. jamino mitamaliNavara 141. navi goraDa Na vi sAmala 30, Na vi tuI kAraNu kaNa vi 28. Na vi tuhaM paMDita mukaNa vi 27. javi muMjatA viplayasuha 5. pANatiDiko sivisa vaDa 85. niccu girAma gAgama: 55, jiniyasAmo NikaMdaloyaNo 2.3. / miksa itthIvAdira 99, tau kari daddavihu dhammu kari 208. tAu cUdau thAlu hau~ 32. dava tanuzaM mi sarIrabaha 101. tava dAvaNu vaya bhiyanA 113. nAma kuriyara parimamai 80. namaMkagaciyAmA 142. kasalIha dina dina83. riritya namanayaha kiM 162. styi titya marmatyaha senA 178. nimaya bhanedi pada 163. tihuyaNi dosai deTa jiNu 39. tui buddhi taDati jahi 183, tuhe maNavAvAre bhagge taha 204. tUsi ma khasi ma kohu kAra 93. toDivi sayala viyappaTA 133. dayAvihINau ghammaDA 147. dahAviha jiNavarabhAsiyau 209. dekhaMtAhaM vi mUr3ha vaDha 196. deva duhArI ciMta mahu 182. devAla pAhaNu tisthi jala 161. deha galaMtaha satru galai 103. dehamahelI eha vaDha 64. dehahi ubhau jaramaraNu 34. dehaho pipivavi jaramaraNu 33. dehAdevAla jo vasai 53. dehAdevali siDa vasai 186. dhaMdhaI paDiyau sayalu jagu 7. pattiya toDahi taTataDaha 158. pattiya toDi ma joiyA 160, pattiya pApiDa dama dila 159. paMca baladda Na raktiyaI 44. paMTiyapaMTiya paMDiyA 85. paMcahi bAhirU gehaDA 45. pATa vi apahiM pariNavada 78. puNNu vi pATa vi kAlu Nahu 29, puNega hoi vihao 138, posthA pani morantu kaI 146. vana nihuSu parimamada 19..
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohoM kI varNAnukramaNikA bahuyaI paThiyaI mUDha para 97. bujjhahu bujjhahu jiNu bhaNai 40. bAhivivajiu jIva tuhu 25. bhallANa vi NAsaMti guNa 148, bhavi bhavi dasaNu malarahiu 210. bhiNNau jehiM Na jANiyau 120. maNu jANai uvaesaDau 46. maNu miliyau paramesarahA 49, mahuyara suratarumaMjarihiM 152. maMtu Na taMtu Na dheDa Na dhAraNu 206. mA muTTA pasu garuvaDA 131. milahu millahu mokalau 48. mukhanAsikayormadhye 221. muMDiyamuMDiya muMDiyA 135. muMDa muMDhAivi sikkha dhari 153. mUDhA jovai devalaI 180. mUDhA deha ma rajiyai 107. mUDhA sayala vi kArimau NikArimau 52. mUDhA sayala vikArimau maM 13. mUlu chaDi jo DhAli caDi 109. mokSu Na pAvahi jIva tuhu 11. mohu vilijjai maNu marai 14. rAyavayalahiM chaharasahi 132. lohiM mohiu tAma tuhu~ 81. vakkhANadA karatu vuhu 84. vaha ju choDivi mauliyau 115. ghaTTaDhiyA aNulaggayaha 47. vaNi devali titthaI bhamahi 187. vaNNavihaNau NANamau 38. varu visu visaharu varu jalaNu 20. vaMdahu vaMdahu jiNu bhaNai 41. vAdavivAdA je karahiM 217. vAmiya kiya aru dAhiNiya 181. viddhA vammA muTTiiNa 157. visayakasAya caevi vaDha 198. visayakasAyaha niyau 201. visayasuhA duidivahaDA 17. visayA citi ma jIva tuhu 200. visayA sevai jo vi paru 194. visayA sevahi jIva tuhuM cheDivi 205. visayA sevahi jIva tuhuM dukkhaha 120. ve uMDeviNu paMthaDA 188. ve paMthehi Na gammai 213. ve bhajaviNu eka kiu 174, saI miliyA saI viDiyA 73. sapi mukI kaMculiya 15. sayalIkaraNu Na jANiyau 184. sayala vi ko vi taDapphaDai 88. savvaviyappaha tuhaM 110. savvahiM rAyahiM chaharasahiM 101. sasi pokhai ravi pajjalai 220. sahajaavatthaI karahulaDa 170.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAhuDa-dohA . . saMkhasagRhahiM mukiyae 150. saMtu Na dIsaha tattu Na vi 191. siddhaMtapurAgahiM vaiya ghaTa 126. siva vizu sati Na vAvarai 55. sivasattihiM melAvaDhA 127. suskhADA duidivahaI 106. sugaM Na hoi suNNa 212. / muhapariNAmahiM dhammu vaDha 72, so joyau jo jogavai 96. so gasthi iha paeso 23. hauM gorau ha sAmalau 26. hauM varu vamhaNu Na vi vaisu 31. hara saguNI piu NigguNau 100. hatyaahuduhaM devalI 94. hali sahi kAIkarai so dappaNu 122. huyavahi NAi Na sakiyau 149.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhASA ke graMtha (kAraMjA jaina sIrIz2a meM prakAzita) 1 jasaharacariDa-puSpadantakRta / bhUmikA, zabdakoza aura TippaNI sahita DaoN. pI. ela. vaidya, em. e., DI. li., dvArA sampAdita / mUlya 6) hindustAnI patrikA, yU. pI. 'aisI pustake apane deza meM nikalatI dekhakara pratyeka bhAratIya ko garva aura utsAha honA caahiye| 2 sAyayadhammadohA-devasanamta / adhikala hindI anuvAda, bhUmikA, zabda koza, pariziSTa, TippaNI aura anukramaNikA sahita pro. hIrAlAla jaina, em. e., ela ela. pI., dvArA sampAdita / mUlya 2 // ) Dr. E. J. Rapson, Cambridge University. * The excellont vocabulary together with the clear anil conrise account of the phonology and grammar of I pabhrausa in your introduction will enable students of Prakrit to inaster the difficulties of the language accuratoly anil intelligently.' 3 pAhuDadohA-rAmasiMha munikRta / mUlya 2i) 4 karakaNTacariuphanakAmara kRta / aMgrejI anuvAda, bhUmikA, pAndakoza, TippaNI, pariziTa Adi sadita, pro. hIrAlAla jaina, em. e., ela ela. pI., dvArA sampAdita / bhUmikA meM graMtha kI aneka mahatvapUrNa etihAsika bAtoM para prakAza DAlA gayA hai| terApura kI guphAnoM ke eka darjana citra bhI diye gaye haiN| pariziSTa meM prAkRta aura pAlI bhASA meM kararuNi kI kathAe~ sAnuvAda una kI gaI hai| mUlya 6) saMsthApaka aura prakAzaka gopAla ambAdAsa cavare kAraMjA (gharAra) -
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
_