Book Title: Kutarkagrahanivrutti Dvantrinshika
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004683/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA viracita DrAIgrahanivRtidvAbrijhA zabdazaH vivecana trevIsamI batrIzI vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA viracita dvAciMzadvAciMzikA aMtargata kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA zabdazaH vivecana ja mULa graMthakAra tathA TIkAkAra ja laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA + vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. 5. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA padarzana vettA prAvacanika-pratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja ja vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA - 9 saMkalana-saMzodhanakArikA che. pa. pU. bhaktisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA prazAMtamUrti gacchAdhipati pa. pU. premasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartinI sAdhvIjI surendrazrIjI mahArAjanA ziSyA sAdhvIjI bodhiratnAzrIjI : prakAzaka : mAtatha - 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtihAviMzikA zabdazaH vivecana vivecanakAra che paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2534 vi. saM. 2064 AvRttiH prathama janakala : 500 mUlya : rU. 45-00 NO . : 0 0 0 0 F Arthika sahayoga | "paramArAthyapAda pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka paramapUjya AcAryadeveza zrImad vijaya. pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNavijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI zrI AlavADA jaina saMgha taraphathI A pustakanA prakAzanamAM jJAnakhAtAnI rakama maLI che." 0 0 0 0 0 0 jU tha | mukhya prAptisthAna : mAtA nA 83 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phlehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. * mudraka : navaraMga prinTarsa AsToDIyA, amadAvAda-1. phonaH (mo.) 9428570401 (ghara) 266 14603 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM : prAptisthAna : * amadAvAda : gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. 2 (079) 26604911, 32911471 * muMbaI : zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNu mahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400020. * (022) 22814048 zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naheru roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsara pAchaLa, muluMDa (ve), muMbaI-80. : (022) 25680614, 25686030 *surata H DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbu nivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 1 (0261) 3228623 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. NEMKUMAR & COMPANY Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-53. (080) (0) 22875262, (R) 22259925 zrI naTavarabhAI ema.zAha(AphrikAvALA) phleTa naM. 501, bloka-e, riddhivinAyaka TAvara, vijayanagara relve krosiMganI pAse, nAraNapurA, amadAvAda-13. * (079) 27478512 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA jvelarsanI upara, malADa (I.), muMbaI-400097. * (022) 39438434 (mo.) 9322264851 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varkasa C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 1 (0288) 2678513 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. - (0281) 2233120 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ prakAzakIya .. "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke : pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM laya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTa nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhatI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tatvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyagujJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA (sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho gujarAtI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) ma. sA. 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. 1. yogadaSTisamuccaya 2. karmavAda karNikA, 3. sagati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 16. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 [ pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. saMpAdita] 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. 1. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma.sA. 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 4. praznottarI 1. jainazAsana sthApanA 2. cittavRtti telaLa :- pa. pU. khivarya zrI yugabhUSaLavinayanI (nAnA paMDita) ma.sA. 1. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? saMpAdaka :- pa. pU. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra ENGLISH Lecturer : H. H.GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI M. S. 1. Status of religion in modern Nation State theory Author : H. H, GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI M. S. 1. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (guja.) 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! (aMgrejI) saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (guja.) saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho gujarAtI vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha g, viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadRSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAtriMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAtriMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtriMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAtriMzikA-19 zabdazaH vivecana & Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecanA 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sakjhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhaktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAbiMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 35. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 36. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 37. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 38. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 41. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 43. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 44. devapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 45. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdaza: vivecana gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAciMzadvAciMzikA' graMthanI 'kutarkagrahanivRttidvAciMzikA'nA || zabdazaH viveyana saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika vizvakalyANakara zrI jinazAsananA gaganane jJAnAlokathI prakAzita ane prabhAvita karanArA aneka mahApuruSomAM svaparadarzananiSNAta, prakAMDa vidvAna, vistRta-sacoTa-spaSTa-saMdehamukta sAhityanA samartha sarjaka, sarvanayamaya vANI vahAvanAra, nyAyavizArada, nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAnuM AgavuM sthAna che. teozrInA vizALa sAhityajagatamAM judA judA batrIza viSayo upara viSayavAra 32-3ra arthagaMbhIra zlokothI karAyela vizada chaNAvaTavALo, tathA 5050 zloka pramANa, adbhuta, adhyayanIya, 'tattvArthadIpikA' nAmanI svapajJavRttithI samalaMkRta, A dvAtrizaddhAtrizikA' graMtha, pU. upAdhyAyajInI eka Master Piece - uttama namUnArUpa amara kRti che. "dvAtrizadvArnAizikA' graMtha samyajJAnano dariyo che. temAM Agamana gaMbhIra padArtho, yogamArganA atIndriya bhAvo, dArzanika padArtho ane AcArasaMhitA guMthI che. jainAgamo upara jabarajasta ciMtana-manana karI, jinAgamanAM rahasyone tarkabaddha rIte prakAzita karanAra, samartha zAstrajJa, sUripuMgava AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA, pratye pU. upAdhyAyajI mahArAjAne anahada bhakti ane Adara hato ane teozrInA zAstragraMthono talasparzI bodha paNa hato. sAMgopAMga yogamArgane darzAvanArA mumukSujanapriya yogazataka, yogaviMzikA, yogabiMdu, yogadRSTisamuccaya ityAdi graMtharatnonA padArtho mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAe tarkabaddha rIte saMkalana svarUpe, samavatAra svarUpe ane saMvAdI svarUpe svagraMthomAM saMgRhIta karyA che. jemAM mukhyatve 'yogadRSTisamuccaya" graMthanA padArthono anupama saMgraha, vizadIkaraNa ane vivecana A 'dhAaizadUddhAtrizikA' graMthanI 20 thI 24 ema kula pAMca kAtrizikAmAM karela che. kutarkagrahanivRttikAtrizikA' A graMthanuM 23muM prakaraNa che. 'mitrAdRSTidhAtrizikA-21" ane "tArAditrayadvatrizikA-22'mAM ATha yoga dRSTi paikI prathamanI cAranuM varNana karyuM ane bAkInI samyaktanA saMbaMdhavALI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/prastAvanA sthirAdi cAra dRSTinuM varNana 24mI "saddaSTiDhAtrizikA'mAM karyuM. 'tArAditrayadhAtrizikA'mAM aMte kahyuM ke, "avedya-saMvedyapada jItavuM joIe. A pada jItavAthI padArtha jevo hoya tevuM ja yathArtha darzana-yathArtha vedanA thAya che ane tethI kutarkanI nivRtti thAya che." tethI jijJAsA thAya ke kutarka eTale zuM? kutarka zuSkatarkanA abhinivezarUpa che arthAt tattvathI padArthanuM darzana karavAnA badale kutarka svamAnyatA anusAra, svarUci anusAra padArthane joDavA pravarte che. tethI kutarkanI nivRtti Avazyaka che. sarva anarthonuM kAraNa evo kutarka vartato hovAthI ja cAra dRSTi sudhInA jIvo mokSanA arthI hovA chatAM "vedasaMvedyapada' prApta karI zakatA nathI. tethI avidyAjanita kadAgrahajanaka A kutarkano Agraha choDI sarvajJanA vacanarUpa zruta-zIla ane samAdhimAM yatna karI tattvanI prApti karI sarva udyamathI yogamArganA paramArthane jANavo joIe, jethI yogamArgano jIvanamAM pakSapAta vadhatA yogamArganI pravRttimAM pratibaMdhaka karmonuM vigamana thAya ane zakti anusAra yogamArganuM sevana thatAM vedyasaMvedyapadanI prApti dvArA zIdhra saMsArano aMta thAya. kutarkano tyAga 2 mithyAtvano nAza samyagdarzananI prApti kutarkathI pIDitane pratyakSa nukasAnanuM daSTAMta - nyAyazAstra (tarkazAstra)no abhyAsa karI rahela koI vidyArthI rastA uparathI pasAra thato hato. sAmethI unmatta banelo, mahAvatanA aMkuzathI rahita hAthI AvI rahyo hato. mahAvate bUma pADI "jaladI dUra bhAga, nahIMtara hAthI tane mArI nAMkhaze.' nyAyazAstranuM pariNamana nahIM thayela hovAthI vidyArthI kahe che : are mUrkha ! yukti vinAnuM kema bole che ? zuM hAthI sparzalAne mAraze ke nahIM sparzelAne ? jo sparzalAne mAre to te sparzelo hovAthI pahelAM tane ja mAraze, ane nahIM aDakelAne mAre to AkhuM jagata nahIM aDakeluM hovAthI jagatanA badhA lokone mAraze." ATaluM bole che tyAM hAthIe suMDhamAM te vidyArthIne pakaDyo ne mahAmusIbate mahAvata vaDe mukta karAyo. asthAne yojelA kutarkothI jIvo pratyakSa kevI nukasAnI ane vinAza notarI zake che, tenuM A dvArkiMzikAmAM batAvela sacoTa dRSTAMta che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/prastAvanA eka yA bIjI rIte AkhI batrIzImAM kutarkane choDavAnI hitazikSA ApI che; kema ke, kutarka upazamarUpa bagIcAnI agnivALA che', jJAnakamaLa mATe hima che', "zraddhA mATe zalya che', saddaSTinI argalA che. vaLI kutarka svadarzana ke svaabhiprAyano dRDha Agraha karAve, tethI anya pAsethI tattva ke upadeza sAMbhaLI na zake, tene tattvanI jijJAsAdi kyAMthI pragaTe ? to AtmavikAsa paNa kyAMthI thAya ? tethI kutarkamAM Agraha na rAkhatAM zrata, zIla ane samAdhimAM Agraha rAkhavo. A kutarkagrahanivRtti viSayanuM vizada varNana yogadRSTisamuccaya' graMthanA 228 zloko paikI lagabhaga 88 zlokaparyata karela che arthAt bAkInA 140 zlokomAM 8 dRSTinuM nirUpaNa ane upasaMhAra AvI jAya che, je A viSayanA atyaMta mahattvane batAve che. yogamArgasaMdarzaka guruvaryonI satata varasatI divya kRpAvRSTi ane nirmaLa amIdraSTithI ane yogamArgamarmajJa ane yogamArgano mane bodha karAvavAmAM dharmabodhakara sva.pa. pU. mohajitavijayajI mahArAjAe (moTA paMDita mahArAjAe) jagADelI jJAnayoganI sAdhanAnI rucithI, pa. pU. haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA tathA pa. pU. yazovijayajI mahArAja sAhebanA saMvegavardhaka yogagraMthonA abhyAsamAM niraMtara yatna thato rahyo, ane satata yogagraMthonA paThana-pAThanamAM rata paMDitavarya zrI pravINabhAI, je jainazAsananA jJAnanidhine prakAzita karI rahyA che, temanA dvArA karAyelA graMthonA vivecanane lakhavAnuM kArya karI saMkalanA karavAnI puNya taka mane prApta thaI, jenA kAraNe nAdurasta tabiyatamAM paNa satata mArI prasannatA jaLavAI rahI. kharekhara ! mArA jIvanamAM svAdhyAyarUpa saMjIvanIe auSadhinuM kArya karela che. A kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA'nA gujarAtI lekhananA praphasaMzodhanAdi kAryamAM hRtopAsaka, zrAddhavarya zrI zAMtibhAI zivalAla zAhano suMdara sahayoga prApta thayo che tathA sAdyata praphasaMzodhanAdi kAryamAM sA. dRSTiratnAzrIno ane sA. ArjavaratnAzrIno suMdara sahAyakabhAva prApta thayo che. A trizikA graMthanuM vivaraNa lakhavAmAM ke saMkalana-saMpAdanAdi kAryamAM chadmasthatAne kAraNe taraNatAraNa zrI jinezvaradevonI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha padArthanuM nirUpaNa thayela hoya to "micchA mi dukkaDa" mAMguM chuM. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/prastAvanA prAMte AtmapariNatinI nirmaLatA mATe karAyela A graMthanA paThana-pAThanazravaNa-manana-ciMtana ane nididhyAsanathI sahu koI kutarkarUpI grahano tyAga karI anAdikALathI viparyAsa karAvI saMsAramAM jakaDI rAkhanAra mithyAtvano nAza karavA dvArA aveghasaMvedyapada upara vijaya meLavI vedyasaMvedyapada prApta karI pAvana muktipaMthe AgaLa vadhI vahelI take parama ane carama vizrAMtisthAnane pAmo, e ja aMtaranI maMgala kAmanA. 4 'lyAAmatu sarvanIvAnAma' vi. saM. 2074, mAgazara suda-11, mauna ekAdazI, tA. 20-12-2007, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. vairAgyavAridhi pa. pU. bhaktisUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchAdhipati pa. pU. premasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartinI sAdhvIjI jaya-lAvaNyahemazrIjI ma. sA.nA ziSyA tapasvIratnA, svAdhyAyapriyA 5. pU. sA. surendrazrIjI ma.sA.nA ziSyA bhavavirahecchu sAdhvIzrI bodhiratnAzrIjI 5) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/saMkalanA A 'dvAdiMzaddhAtrizikA' graMthanI 23mI "kutarkagrahanivRttidvAciMzikA'nA padArthonI saMkalanA pUrvanI raramI "tArAditrayAtrizikA'mAM avedyasaMvedyapada jItavAnuM kahyuM. have avedyasaMvedyapadanA jayathI thatI kutarkanI nivRttine A 23mI dvAaizikAmAM batAve che. sarvajJanA vacanathI viparItarUpe padArthane jovAnI anirmaLa dRSTi avedyasaMvedyapada che, ane tenA nAzathI jIvamAM mArgAnusArI prajJA pragaTe che, jethI kyAMya kutarka pravartato nathI. vaLI, cAra dRSTi sudhInA jIvo mokSanA arthI hovA chatAM paNa vedasaMvedyapadane prApta karI zakatA nathI, kema ke sarva anarthonuM kAraNa evo kutarka teomAM varte che. AthI mukti icchanArA jIvoe kutarkamAM Agrahane choDIne sarvajJanA vacanarUpa zrata, ane sarvajJanA vacana anusAra AcaraNArUpa zIla, ane dhyAnanA phaLabhUta samAdhimAM Agraha rAkhavo joIe, jethI adyasaMvedyapada jAya ane tenA kAraNe kutarkanI nivRtti thAya. jo zrata, zIla ane samAdhino Agraha choDIne tattvaprApti arthe vAdaprativAdamAM yatna karavAmAM Ave topaNa tattvanI prApti thAya nahIM, chatAM svadarzananI mAnyatA anusAra padArthane sthApana karavA mATe kutarko pravarte che. te kutarko svadarzananA rAgathI pravartIne kaI rIte ekAntavAdanuM sthApana kare che, te vAta zloka-9 thI 11 sudhImAM vistArathI batAvela che. tethI e phalita thAya ke atIndriya padArthomAM vicAryA vagara svadarzananA rAgathI tattvane prApta karavA mATe karAtA yatnathI tattvanI prApti thatI nathI, paraMtu zrata, zIla ane samAdhimAM Agraha rAkhIne dharmamArgamAM yatna karavAmAM Ave to tattvanI prApti thAya che; ane jeo zrata, zIla ane samAdhimAM Agraha rAkhIne madhyasthabhAvathI te te darzanakAro sAthe dharmavAdano yatna kare che, teone sarva darzanakAronAM vacano kaI rIte yogaprAptinAM kAraNo che, teno pAramArthika bodha thAya che. mATe kutarkane choDIne mokSanA arthIe sarva udyamathI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/saMkalanA yogamArganA paramArthane jANavA yatna karavo joIe, ane yogamArgane jANIne jIvanamAM sevana karavA yatna karavo joIe, jethI kutarkanI nivRtti thAya ane zIdhra saMsArano aMta thAya. chamasthatAne kAraNe A graMthanA vivecanamAM vItarAga paramAtmAnI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha ajANatAM kaMI paNa lakhAyuM hoya to trividhe trividhe "micchA mi dukkaDa" mAMguM chuM. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2064, mAgazara suda-11, mauna ekAdazI, tA. 20-12-2007, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/anukramaNikA & anukramaNikA 85 pAnA naM.] 1-4 4-7 7-10 4-5. 10-1pa 15-42 42-44 44-48 bloka naM. viSaya avedyasaMvedyapadanA jayathI kutarkano jaya. kutarkanAM anarthakArI phaLo. avedyasaMvedyapadane jItavA arthe kutarkamAM abhinivezanotyAga karIne zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza Avazyaka. kutarkanA tyAga mATe pataMjaliRSino upadeza. 6 thI 10. | kutarkanuM svarUpa. 11. | jJAnathI atirikta bAhya padArthano apalApa karanAra, jJAnAtavAdI bauddhathI pravRtta thatA kutarkanuM svarUpa. | 12-13. atIndriya arthanI siddhimAM kutarka anupayogI, ane zAstrathI ja atIndriya arthonI siddhi. 14. , (i) mokSamArgane kahenArAM sarvadarzanonAM zAstro dharmavAdanI apekSAthI eka tattvane batAvanArAM, (ii) dharmavAdanI apekSAe sarvadarzanonAM zAstro eka hovA chatAM ajJAnanA kAraNe sarvadarzanonA praNetAono bhinnarUpe svIkAra. sarvadarzanakAro eka sarvajJanA upAsaka. chaghane sarvajJanI vizeSathI aprApti. sarvajJanA svIkAra aMzane AzrayIne sarvadarzanonA yogIo eka jinanA upAsaka. sarvadarzanomAM vartatA yogIo dUra-AsannAdi bhedathI eka jinanA upAsaka. devanI citra-acitra bhaktinA vibhAgathI paNa yogamArgamAM pravRtta sarva yogIonI eka jinanI upAsakatA. 15. 48-54 54-58 58-60 1 3. 17. 60-62 18. 62-66 18. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69-71 88-91 26. kutarkagrahanivRtti dvAsiMcikA/anukramaNikA zloka naM.' viSayA pAnA naM.) 20. saMsAranA paribhramaNane anukULa karAtI sarvajJanI bhakti paNa arthathI saMsArI devonI bhakti. mokSane anukULa bhagavadbhakti ane saMsArane anukULa bhagavadbhakti vacceno bheda. 71-73 iSTakarma ane pUrtakarmanuM svarUpa ane phaLa. 73-77 buddhi, jJAna ane asaMmohanuM svarUpa. 77-83 anuSThAnanuM lakSaNa. 83-88 (i) buddhipUrvakanA dharmaanuSThAnathI paNa saMsAranI prApti. (ii) jJAnapUrvakanA dharmaanuSThAnathI paraMparAe mokSanI prApti. asaMmohathI karAyela dharmaanuSThAnathI zIdhra mokSanI prApti. (91-99 27-28. sarvajJano bheda nahIM hovA chatAM sarvajJa evA kapilAdinI ane sarvajJa evA buddhAdinI dezanAbhedanI prAptinuM kAraNa. kapilAdi RSionA abhiprAyane jANyA vagara teonA vacanane mithyA kahevAthI mahApApanI prApti. atIndriya padArthomAM sarvajJanA vacananA avalaMbana vagara tattvanI aprAptimAM bhartuharinuM vacana. sarvajJanA vacana vinA yuktithI paNa atIndriya padArthonI aprApti. 117-118 atIndriya padArthomAM svamati anusAra karAtI yuktiorUpa kutarkanI tyAjyatA. 119-121 99-11) 110-114 1 14-117 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ii 3 nama: | OM hrI~ zrIzaGkezvarapArzvanAthAya namaH / je nama: | nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrImadyazovijayopAdhyAyaviracitA svopajJavRttiyutA dvAtriMzadvAtriMzikA antargata kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA-23 pUrvadvAciMzikA sAthe saMbaMdha : anantaramavedyasaMvedyapadaM jeyamityuktaM atra tajjayenaiva kutarkanivRttirbhavati saiva cAtyantamAdaraNIyetyAha - artha - avedhasaMvedyapada jItavuM joIe, e pramANe anaMtara AgaLanI 'tArAditrayadvAaizikA' nAmanI batrIzImAM, kahevAyuM. ahIM-A 23mI kutarkagrahanivRttidvAaizikAmAM, tenA jayathI ja avedhasaMvedyapadanA jayathI ja, kutarkanI nivRtti thAya che, ane te ja=kutarkanivRtti ja, atyaMta AdaraNIya che, tti ene kahe che - bhAvArtha : pUrve 22mI batrIzInA 32mA zlokamAM prathamanI cAra dRSTivALA jIvone uddezIne kahyuM ke "avedyasaMvedyapada jItavuM joIe ane avedyasaMvedyapadano jaya karavAthI jIvamAM kutarkanI nivRtti thAya che, kema ke avedyasaMvedyapada jItavAthI padArtha jevo che tevuM yathArtha vedana thAya che. tethI anubhavane anurUpa padArthane Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-1 joDavA mATeno prayatna thAya che, paraMtu svaruci anusAra padArthane joDavA mATeno kutarka pravartato nathI. vaLI, kutarkanI nivRtti jIva mATe atyaMta AdaraNIya che, tethI have kutarkanivRttidvatrizikA kahe che. avataraNikA : kutarkanI nivRtti kema atyaMta AdaraNIya che ? te batAvavA mATe kahe che - zloka : jIyamAne'tra rAjIva cmuucrpricchdH| nivartate svataH zIghraM kutrkvissmgrhH||1|| anvayArtha: rAzIva ramUvara paricha =rAjA jitAye chate jema sainikono samudAya rivartana pAme che, tema satra nIyamane an nIyamane A jitAye cha0= avedhasaMvedyapada jitAye chate viSamagra kutarkaviSamagraha svatA=svayaM zIghra zIdhra nivartata tivartana pAme che. [1] zlokArca - rAjA jitAye chate jema sainikono samudAya nivartana pAme che, tema avedhasaMvedhapada jitAye chate kutarkaviSamagraha svayaM zIdhra nivartana pAme che. III TIkAH jIyamAna iti-jIyamAne atra=avedyasaMvedyapade mahAmithyAtvanibandhane pazutvAdizabdavAcye, svata evAtmanaivAparopadezena zIghraM, kutarka eva viSamagraho dRSTApAyahetutvena krUragrahaH, kutarkasya viSamagrahaH kuTilAvezarUpo vA nivartate, rAjJi jIyamAna iva camUcaraparicchadaH / / 1 / / TIkArca - nI mAne ....... pariccha | rAjA jitAye chate jema sainikono samudAya nivartana pAme che, tema A jitAye chate mahAmithyAtvanuM kAraNa, pazuvAdi Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-1 3 zabdathI vAcya avedhasaMvedyapada jitAye chate, svataH ja=para upadeza vinA potAnA vaDe ja, zIghra kutarkaviSamagraha nivartana pAme che. kutarkaviSamagraha kevo che ? te batAve che ---- kutarka ja viSamagraha che=dRSTa apAyanuM hetupaNuM hovAne kAraNe krUra graha che. 'athavA'thI kutarkaviSamagrahano bIjo artha kare che H athavA kutarkano kuTila AvezarUpa viSamagraha te kutarkaviSamagraha che. / / 1 / / * 'pazutvAvizanavAjye' ahIM 'vi' thI saMmUrcchimapaNAnuM grahaNa karavuM. bhAvArtha:avedhasaMvedhapadanA jayathI kutarkano jaya H AtmAne je rIte vedana karavA yogya nathI, te rIte bAhya padArthonuM saMvedana thAya che je padamAM=je AzayasthAnamAM, te aveghasaMvedyapada che. A aveghasaMvedyapadarUpa AzayasthAna viparIta bodharUpa che, ane viparIta bodha mahAmithyAtvanuM kAraNa che; kema ke viparIta bodha uttarottara adhika viparIta bodhanuM kAraNa che. vaLI A aveghasaMvedyapada pazutvAdi zabdathI vAcya che arthAt pazu jema viveka vagara pravRtti kare che, tema aveghasaMvedyapadavALA jIvo AtmAnA hitanI pravRtti choDIne pazunI jema ahitamAM pravRtti kare che. A aveghasaMvedyapada prathamanI cAra dRSTi sudhI kaMIka jIve che. tethI prathamanI cAra dRSTivALA jIvomAM raheluM aveghasaMvedyapada jo dUra na karavAmAM Ave to mahAmithyAtvanuM kAraNa bane tevuM che, ane prathamanI cAra dRSTivALA jIvo satpuruSonA yogathI ane AgamanA saMbaMdhathI aveghasaMvedyapadane jItavA mATe yatna kare to te jitAya che. tethI prathamanI cAra dRSTivALA jIvo svadarzanano rAga ane paradarzanano dveSa dUra karIne sarva darzano pratye madhyasthabhAva rAkhe ane tattva pratyeno rAga rAkhe ane atattvano dveSa rAkhe, ane te rIte upayukta thaIne tattvanI prApti mATe satzAstronuM adhyayana kare ke viziSTa puruSo pAsethI tattva samajavA prayatna kare, to potAnAmAM rahela viparIta bodharUpa aveghasaMvedyapada dUra thAya ane vedyasaMvedyapada pragaTe. tethI je kaMI potAnuM jJAna che te jJAna Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-1-2 zAstravacanAnusAra vedana karanAruM bane, paraMtu zAstrathI anya rIte padArthanuM vedana kare nahIM. Avo nirmaLa bodha thAya tyAre bIjAnA upadeza vagara kutarkarUpa viSama graha svataH nivartana pAme che. jema yuddhAdimAM rAjA jitAye chate rAjAnA sainikono samudAya jitAI jAya che, paraMtu rAjAne jItyA pachI tenA sainikone jItavA mATe anya koI yatna karavAno raheto nathI; tema avedyasaMvedyapada jitAI gayA pachI jIvamAM mArgAnusArI buddhi pragaTe che. tethI avedyasaMvedyapada vagaranA jIvo koIpaNa padArthano nirNaya karavA mATe svadarzananA rAgathI vikalpone pADIne kutarka karatA nathI, paraMtu tattvane sparze te rIte madhyastha buddhithI padArthane samajavA yatna kare che, jethI zAstraadhyayana dvArA adhika-adhika sUma padArthonI teone prApti thAya che; jyAre avedyasaMvedyapadavALA jIvo tattvanA arthI hoya ane tattvaprApti mATe zAstraadhyayana karatA hoya, topaNa jo upayogamAM svadarzanano rAgAMza pravRtta thAya to avedyasaMvedyapadanI asara nIce svadarzananA padArthane kutarkathI jovA mATe yatna thAya che, paraMtu madhyasthabhAvathI tattvanI prApti mATeno yatna thato nathI; paraMtu jo teo tattvane abhimukha rahIne ane svadarzananA rAgane vaza thayA vagara tattvane jovA mATe yatna kare, to zAstravacana dvArA yathArtha tattvanI prApti thAya che, ane svadarzananA rAgane kAraNe je kaMI viparIta bodha hato te nivartana pAme che ane vedasaMvedyapadanI prApti thAya che. AvA avataraNikA : pUrvazlokamAM kahyuM ke avedhasaMvedyapada jitAye chate kutarka vivartana pAme che. tethI have kutarkanA artho batAve che, jethI prathamanI cAra dRSTivALA jIvo kutarkanI nivRttinA abhilASI thAya, ane kutarkanI nivRttinA upAyabhUta avedhasaMvedyapadane jItavA mATe yatna kare - zloka - zamArAmAnalajvAlA himAnI jJAnapaGkaje / zraddhAzalyaM smayollAsa: kutarkaH sunayArgalA / / 2 / / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/bloka-2 gamAra,mAnatakhtAlA=zamarUpI bagIcAmAM agninI jvALA, jJAnavane dimAnI=jJAnarUpI kamaLamAM baraphano samUha, zraddhAzai=zraddhAmAM zalya, monAsa =ahaMkArano ullAsa, sunayArnanA=sunaya mATe argalA=bhogaLa dyuta :=kutarka che. rA tarjI zlokArtha : anvayArtha: zamarUpI bagIcAmAM agninI jvALA, jJAnarUpI kamaLamAM baraphano samUha, zraddhAmAM zalya, ahaMkArano ullAsa, sunaya mATe bhogaLa kutarka che. III TIkA H zameti-vyaH / / zloka spaSTa hovAthI graMthakArazrIe TIkA karela nathI. / / 2 / / 5 bhAvArtha: kutarkanAM anarthakArI phaLo : (1) gamArAmAnalakhyAtA :- kutarka zamarUpI bagIcAmAM agninI jvALA che. prathamanI cAra dRSTivALA jIvomAM sazraddhAsaMgata bodha che, tethI kaMIka mithyAtvanI maMdatA thayelI che. AthI prathamanI cAra dRSTivartI jIvo zamapariNAmamArgamAM cAlanArA che, ane te jIvomAM vartatA zamapariNAmarUpa bagIcAmAM kutarka agninI jvALA che. jema bagIcAmAM agninI jvALA lAge to bagIco vinAza pAme che, tema prathamanI cAra dRSTivALA jIvo paNa svadarzananA valaNathI kutarkamAM pravarte tyAre teomAM vartato zamapariNAmarUpa bagIco vinAza pAme che. ahIM zamapariNAmane bagIcAnI upamA ApI che. tethI e prApta thAya ke jema bagIco khIlelo hovAnA kAraNe ramya dekhAya che, tema jIvamAM vartato zamapariNAma jIvanI ramyatAne batAve che; ane te jIvamAM svadarzananA rAgathI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikAzloka-2 jyAre kutarka pravarte che, tyAre te zamapariNAma nAza pAme che, ane dhIre dhIre yogadRSTithI pAta paNa pAme, ane kutarka pratye abhiniveza thAya to jIva yogadRSTinI bahAra paNa nIkaLI jAya. (2) jJAnapane dinAnI - kutarka jJAnarUpI kamaLamAM baraphano samUha che. prathamanI cAra dRSTivALA jIvone zAstravacanathI yogamArganuM jJAna thayuM che, ane te jJAna te jIvanI uttamatAne batAve che, tethI te jJAna kamaLa jevuM ramya che; ane jyAre jIvamAM kutarka pravarte tyAre A zAstrAnusArI jJAna paNa vinAza pAme che. tethI jJAnarUpI kamaLamAM kutarka baraphano samUha che. (4) zraddhAnca :- kutarka zraddhAmAM zalya che. prathamanI cAra dRSTivALA jIvone sAcI zraddhAthI yukta bodha che; kema ke sarvajJanA vacanamAM teone ruci varte che ane sarvajJae batAvelA yogamArgane teo rucipUrvaka seve che. te uttama zraddhAmAM jyAre kutarka praveza pAme che, tyAre zalyanuM kAma kare che arthAt dehamAM pravezeluM zalya dehano vinAza kare, tema kutarka jIvamAM vartatI sAcI zraddhAno vinAza kare che. (4) monsAsa :- kutarka ahaMkArano ullAsa che. jema jIvamAM vartato ahaMkAra "je karuM chuM te barAbara che' tevI buddhi utpanna kare che, tema kutarkavAdInA mAthAmAM potAne je padArtha dekhAto hoya te barAbara che, evuM abhimAna thAya che, ane te rIte ja sthApana karavA mATe te yatna kare che, paraMtu AgamavacananA paramArthane jANavA mATe yatna karato nathI. tethI pratyakSathI dekhAtA virodhanI paNa upekSA karIne svamati anusAra padArthane sthApana karavA yatna kare che. mATe potAnAmAM rahela abhimAnano udraka kutarka che. (5) sunayAnA:- kutarka sunaya mATe argalA=bhogaLa che. zAstravacana dvArA AtmAmAM sunayano praveza thAya che, jyAre kutarka, jIvamAM te sunayanA pravezane aTakAvavA mATe argaLAnuM kArya kare che arthAt kutarka sunayane praveza karavA deto nathI. Azaya e che ke dareka naya ucita sthAne joDAyela hoya to te sunaya bane che, ane zAstraabhyAsathI jIvamAM nayone ucita sthAne joDavAnI prajJA Ave che, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-2-3 tethI prathamanI cAra dRSTivALA jIvo zAstraabhyAsa karIne nayonI mArgAnusArI prajJAne khIlavatA hoya che. Ama chatAM jo prathamanI cAra ddaSTivALA jIvo paNa svamAnyatA pratyenA valaNavALA thaIne kutarkano Azraya kare, to zAstravacanathI AtmAmAM sunayanI prApti thavAnI hatI te prApti thatI aTake che. tethI kutarka sunaya mATe argalA che. ||zA avataraNikA : prathama zlokamAM kahyuM ke aveghasaMvedyapada jitAye chate kutarka svataH nivartana pAme che. tyArapachI zloka-2mAM kutarkanI nivRtti kema atyaMta AdaraNIya che, te batAvavA arthe kutarka kevo anarthakArI che te batAvyuM. have kutarkanI nivRtti mATe aveghasaMvedyapadanI nivRtti Avazyaka che, ane avedhasaMvedyapadanI nivRtti mATe viziSTa satpuruSono saMga ane Agama kAraNa che, tema pUrvanI batrIzImAM batAvela. tethI have viziSTa puruSono saMga ane Agama avedhasaMvedyapadane kyAre jitADI zake ? te batAvavA mATe kahe che zloka H kutarke'bhinivezastanna yukto muktimicchatAm / yuktaH punaH zrute zIle samAdhau zuddhacetasAm / / 3 / / anvayArtha H tattasmAt te kAraNathI=zloka-ramAM batAvyuM e rIte kutarka anarthakArI che te kAraNathI, muiimacchatAm zuddhacetasAm=muktine icchanArA zuddha cittavALAone dyuta-kutarkamAM aminiveza:=abhiniveza na yuvataH=yukta nathI. punaH=vaLI zrute=zrutamAM zIte=zIlamAM samo=samAdhimAM yunta:= abhiniveza yukta che. / / 3 / / zlokArtha H te kAraNathI muktine icchanArA zuddha cittavALAone kutarkamAM abhiniveza yukta nathI. vaLI zruta, zIla samAdhimAM abhiniveza yukta che. II3II -M Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-3 . TIkA : tarja kRti-zrute=Ame, zIte-paradrovirati kSaLe, samAyo=dhyAna tamUte / / 3 / / TIkArtha H kutarka dhyAnaLamUte ||zrutamAM=AgamamAM, paradrohaviratirUpa zIlamAM ane dhyAnanA phLabhUta samAdhimAM abhiniveza yukta che. / / 3 / / bhAvArtha: ..... avedhasaMvedhapadane jItavA arthe kutarkamAM abhinivezano tyAga karI zruta, zIla ane samAdhimAM abhiniveza Avazyaka : zloka-2mAM kutarkanI anarthakAritA batAvI. tethI mokSane icchatA zuddha cittavALAoe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM arthAt atIndriya koIpaNa padArthaviSayaka 'A Ama che' tevo svamati anusAra vikalpa UThe temAM te padArthaviSayaka 'A te prakAre ja che' e prakAranA grahaNarUpa vikalpa ka2vo te abhiniveza che; ane Avo abhiniveza muktine icchanArA zuddha cittavALAoe karavo joIe nahIM. to prazna thAya ke muktine icchanArA zuddha cittavALAoe kyAM abhiniveza karavo joIe ? tethI graMthakAra kahe che (1) atIndriya padArthono nirNaya karavA mATe AgamamAM abhiniveza karavo joIe arthAt svamati pramANe potAne A atIndriya padArtha 'Ama che' tema jaNAyo hoya, to te padArtha 'tema ja che ke nahIM' teno nirNaya ka2vA mATe AgamamAM abhiniveza karavo joIe, jethI potAne jaNAyelo padArtha jo AgamAnusArI hoya to 'te Ama che' tema mAnavuM ucita gaNAya, ane jo te AgamAnusArI na hoya to AgamamAM abhiniveza hovAne kAraNe svamatimAM UThelA vikalpamAM abhiniveza thAya nahIM, paraMtu AgamAnusAra yathArtha bodha thAya. tethI kutarkamAM abhinivezanA parihAra mATe muktine icchanArA zuddha cittavALAoe AgamamAM abhiniveza karavo joIe. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-3 (2) vaLI jema atIndriya padArthano bodha karavA mATe Agama upakAraka che, mATe temAM abhiniveza karavo joIe; tema Atmahita mATe atyaMta kAraNabhUta evA zIlamAM paNa muktivAdIe abhiniveza karavo joIe, jethI mokSane anukULa pravRtti karIne jIva hita sAdhI zake. ahIM zIlano artha karyo ke "paradrohanI viratisvarUpa' zIla che. tethI e artha prApta thAya ke je sAdhu mana-vacana-kAyAne bhagavAnanA vacanAnusAra saMvRta karIne ucita pravRttimAM pravartAve che, te sAdhu jagatanA jIvamAtranA drohathI virAma pAmelA evA zIlavALA che; kema ke asaMvRta evA mana-vacana-kAyAnA yogothI jagatanA jIvonI hiMsA thAya che, jIvone pIDA thAya che, jIvonA kaSAyanA udrakamAM pote nimitta bane che, jethI paranA ahitane anukULa evI mana-vacana-kAyAnI pravRtti bane che. tenAthI virAma pAmavuM te zIla che, ane AvA zIlamAM abhiniveza rAkhavAthI svamati pramANe pravRtti karavAno kutarka UThato nathI, paraMtu AtmAne saMvRtacArI banAvavAnuM kAraNa bane che. (3) vaLI mokSane icchanArA jIvoe jema mokSanA upAyabhUta Agama ane zIlamAM abhiniveza karavo joIe, tema dhyAnanA phaLabhUta samAdhimAM abhiniveza karavo joIe; jethI samAdhi niSpanna thAya te rIte apramAdabhAve dhyAnaadhyayanAdimAM pravRtti thAya, ane krame karIne nirlepadazA pragaTe, ke jethI jIva vItarAga thaIne A saMsArathI para evA mokSarUpa phaLane pAme. saMkSepathI prastuta zlokanuM tAtparya e che ke atIndriya padArthamAM svamati anusAra "A Ama che" tevo vikalpa UThe to temAM abhiniveza karavo joIe nahi, paraMtu mokSaprAptinA eka upAyabhUta zAstra, zAstrAnusArI ucita kriyArUpa zIla, ane dhyAnanA phaLabhUta evI nirlepadazArUpa samAdhimAM abhiniveza karavo joIe; jethI te traNamAM yatna karavAnuM sattva ullasita thAya, ane kutarkathI AtmAnuM rakSaNa thAya; ane A rIte prayatna karavAmAM Ave to ja prathamanI cAra dRSTivALA mahAtmAo avedyasaMvedyapadane jItI zake. ahIM zlokamAM kahyuM ke "muktine icchanArA zuddha cittavALAoe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM, paraMtu zratAdimAM abhiniveza karavo joIe, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-3-4 te kathanamAM 'muktine icchanArA' ane 'zuddha cittavALA' e be vizeSaNathI e batAvavuM che ke prathamanI cAra dRSTivALA jIvo muktinI icchAvALA che; Ama chatAM svadarzananA rAgathI potAne abhimata mAnyatAne sthira karavAmAM kutarka karatA hoya tyAre teo zuddha cittavALA nathI, paraMtu potAnA aveghasaMvedyapadane dRDha karI rahyA che; ane jyAre upadezAdine sAMbhaLIne tattvane abhimukha thayA hoya che tyAre teo zuddhacittavALA che; ane tevA zuddhacittavALA jIvo jo zrutazIlAdimAM abhiniveza kare to teo avedhasaMvedyapadane sukhe sukhe jItI zake. - kutarka karAve - kutarkanuM svataH nivartana karAve avedyasaMvedyapadanuM kArya avedyasaMvedyapadanA nivartananuM kArya kutarkanA abhinivezanA tyAgapUrvaka zrutazIlAdinA abhinivezathI yukta sAdhakane satsaMga ane sadAgama dvArA. avataraNikA : aveghasaMvedyapadanI nivRtti 3 } zloka-2mAM kahyuM ke kutarka ghaNA anarthavALo che. tyArabAda zloka-3mAM ke batAvyuM ke kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM, paraMtu zrutAdimAM abhiniveza karavo joIe, have e kathana jema graMthakArazrI kahe che, tema yogamArganA jANanArA pataMjali RSi vagere paNa kahe che, te zloka-4pathI batAve che zloka H uktaM ca yogamArgajJaistaponirdhUtakalmaSaiH / bhAviyogihitAyoccairmohadIpasamaM vacaH // 4 // anvayArtha : ==puna:=vaLI taponiSkRtabhaSe: yogamArganeH=tapathI dhoI nAkhyo che mala jemaNe evA yogamArganA jANanArAo vaDe mAviyonihitAya=bhaviSyamAM thanArA yogIonA hita arthe ujjaiH atyaMta modIpasamaM=moharUpI aMdhakAranA nAza mATe dIvAsthAnIya vaSa:-vacana taM=kahevAyuM. / / 4 / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-4-5 zlokArdha : vaLI tapathI dhoI nAMkhyo che. maLa jemaNe evA yogamArganA jANanArAo vaDe bhAvi yogInA hita arthe atyaMta moharUpI aMdhakAranA nAza mATe dIvAsthAnIya vacana kahevAyuM. llll. noMdha :- zlokamAM 'va' kAra pUrvazlokanA kathananA samuccaya mATe che. TIkA : uktaM ceti-uktaM ca nirUpitaM punaH, yogamArga : adhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhiH, tapasA nighRtakalmaSaiH-prazamapradhAnena tapasA kSINamArgAnusAribodhabAdhakamohamalaiH, bhAviyogihitAya=bhaviSyadvivAdabahulakalikAlayogihitArthaM, uccaiH atyarthaM, mohadIpasamaM-mohAndhakArapradIpasthAnIyaM, vaco vacanam / / 4 / / TIkArca - =puna: vaLI, tapathI dhoI nAMkhyo che. maLa jemaNe evA prazamapradhAna tapa vaDe kSINa karyo chemArgAnusArI bodhamAM bAdhaka evo mohamaLa jemaNe evA, yogamArganA jANanArAo vaDe adhyAtmAdinA jANanArA pataMjali Adi yogIo vaDe, bhAvi yogIonA hita mATe=bhaviSyamAM thanArA vivAdabahula kalikAlanA yogIonA hita mATe zve: atyaMta mohadIpa jevuM moharUpa aMdhakAranA nAza mATe dIvAsthAnIya, vacana kahevAyuM che. sA. avataraNikA - pUrvazlokamAM kahyuM ke pataMjali Adi vaDe kahevAyuM che, zuM kahevAyuM che ? te batAve che - zloka : vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIlakavadgatau / / 5 / / anvayArthI: mati=gatinA viSayamAM vipInava=talane pIlanArA baLadanI jema tathA=te prakAre nizvitAna vavazva prativaSya nizcita evA vAda ane Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-pa prativAdane vattAbolatA tasvAtaMtratatvanA aMtane, naiva kacchatti prApta karatA nathI ja. IfpA zlokArtha : gatinA viSayamAM talane pIlanArA baLadanI jema, te prakAre nizcita evA vAda ane prativAdane bolatA, tatvanA aMtane prApta karatA nathI ja. ApaII TIkA : vAdAMzceti-vAdAMzca pUrvapakSarUpAn, prativAdAMzca paropanyastapakSaprativacanarUpAn, vadanto-bruvANA:, nizcitAn asiddhAnaikAntikAdihetvAbhAsanirAsena, tathA tena prakAreNa tattacchAstraprasiddhena sarve'pi darzanino mumukSavo'pi, tattvAntamAtmAditattvaprasiddhirUpaM, na-naiva gacchanti pratipadyante, (gatau) tilapIlakavat tilapIlaka iva / niruddhAkSisaJcArastilayaMtravAhanaparo yathA hyayaM nityaM bhrAmyannapi niruddhAkSatayA na tatparimANamavabudhyate, evamete'pi vAdinaH svapakSAbhinivezAndhA vicitraM vadanto'pi nocyamAnatattvaM pratipadyante iti / / 5 / / TIkArca - tathA te te zAstraprasiddha evA te prakAre boddhadarzananA ke sAMkhyAdi darzananA te te zAstramAM prasiddha evA, AtmAdi tatva nitya che ke kSaNika che te prakAre, asiddha, anekAnika Adi hetvAbhAsanA nirAsa dvArA nizcita evA pUrvapakSarUpa vAdane, ane para vaDe upacastakaprasthApana karAyela pakSanA prativacanarUpa prativAdane bolatA mumukSuo evA paNa, sarva paNa darzanavALA prAptinA viSayamAM ISTa sthAnanI prAptinA viSayamAM, tilapIlakanI jemaetalane pIlanArA baLadanI jema, AtmAdi tatvanI prasiddhirUpa tattvanA aMtane naiva chattiprApta karatA nathI ja. dRSTAMta- dAntikabhAva spaSTa kare che - je pramANe viruddha akSisaMcAravALA-AMkhe pATA bAMdhelA,tinayaMtravadinapara tala pIlavAnA yaMtrane calAvavAmAM pravRtta evo Aetalane pIlanAra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 kutarkagrahanivRttihAviMzikA/zloka-5 baLada, nitya bhamato paNa viruddhaakSapaNuM hovAne kAraNe=AMkhe pATA bAMdhelA hovAne kAraNe, tenA parimANane=prAptinA parimANane, jANato nathI; e rIte svapakSanA abhinivezamAM aMdha vicitra bolatA paNa, A paNa vAdIo mokSamAM javAnI IcchAvALA paNa vAdIo, ucyamAna tattvane pratipakSa dvArA kahevAtA tatvane, prApta karatA nathI. "ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. paMpA noMdha :- zlokamAM to zabda che, tethI TIkAmAM tinapavit' zabdanI pUrvamAM to pATha hovo joIe. sarve ahIM 'ga' thI e kahevuM che ke koI eka darzanavALA to vAda-prativAda kare che, paraMtu sarva paNa darzanavALAo vAda-prativAda kare che. ja 'mumukSo' ahIM 'mA' thI e kahevuM che ke dRSTi bahAranA svasvadarzanamAM baddha AgrahavALA jIvo to vAda-prativAda karatA hoya che, paraMtu mokSamAM javAnI icchAvALA cAra dRSTivartI jIvo paNa svadarzananA rAgathI avicAraka rIte vAdaprativAda karatA hoya che. vameteDA' jema baLada niruddha akSapaNAsvarUpe pharyA kare che, tema A paNa vAdIo=baLada to phare che, paraMtu A paNa vAdIo, potAnA pakSanA abhinivezathI, vAdaprativAda karyA kare che, teno 'va' thI samuccaya che. " vitra vattoDa' ahIM 'mapi' thI e kahevuM che ke jeo apaTu che, ane vicitra prakAranI yuktione bolatA nathI, teo to kahevAtA tattvane pAmatA nathI, paraMtu vicitra yuktione bolatA evA paNa vAdIo prativAdI dvArA kahevAtA tattvane prApta karatA nathI. bhAvArtha - kutarkanA tyAga mATe pataMjali RSinuM vacana : zloka-3mAM graMthakArazrIe kahyuM ke avedasaMvedyapadane jItavA mATe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM, paraMtu zrutAdimAM abhiniveza karavo joIe; ane zloka-4mAM kahyuM ke temAM mArgAnusArI buddhivALA evA pataMjali RSie bhaviSyamAM thanArA yogIonA hita mATe moharUpI aMdhakArano nAza karAvanAruM vacana kahyuM che. tethI have pataMjali Adi RSinuM vacana batAve che -- Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-4-5 koI zAstro bhaNIne vidvAna thayelA hoya ane bauddhadarzananA ke sAMkhyAdi darzananA te te zAstramAM prasiddha evA AtmAdi tattvono svadarzana anusAra nirNaya karIne nizcita vAda ane prativAda karatA hoya, ane temAM asiddha anekAMtikAdi hetvAbhAsanA nirAsapUrvaka potapotAnA darzananA prasiddha padArthane sthApana karatA hoya, topaNa jo teo svadarzanamAM abhinivezavALA hoya to tattvane prApta karI zakatA nathI. jema kSaNikavAdI potAnA zAstramAM prasiddha kSaNika padArthane sthApana karavA mATe asiddha anekAMtika hetvAbhAsanA nirAsapUrvaka nizcita potAno pakSa sthApana kare, ane prativAdI tenI jema ja kSaNikavAdanA nirAsa mATe asiddha ane anekAMtika hetvAbhAsanA nirAsapUrvaka nizcita prativAdane sthApana kare, ane A rIte baMne darzananA mumukSu evA paNa te vAdI ane prativAdI, vAda ane prativAdane karatA hoya tyAre, AtmAdi tattvo kSaNika che ke nitya che, tevo koI nirNaya te baMne vAdI ane prativAdI karI zakatA nathI, paraMtu svasvadarzana pramANe potapotAnA padArthonuM sthApana karavA mATe satata prayatna karatA rahe che. jema talane pIlanAro baLada AMkhe pATA bAMdhelA hovAthI iSTa sthAnanI prAptimAM pote keTaluM paribhramaNa karyuM, te jANato nathI; tevI rIte A vAdI ane prativAdI potapotAnA darzananA abhinivezavALA hovAthI zAstranA paramArthane jovAmAM aMdha che. tethI vicitra prakAre potapotAnI mAnyatAne sthApana karatA tevA A baMne mumukSuo paNa prativAdI dvArA kahevAtA tattvane prApta karI zakatA nathI. AnAthI e phalita thayuM ke svadarzana pratyeno rAga choDIne mAtra tattva pratyeno rAga hoya to tattvanI prApti thaI zake. mATe svadarzanane sthApana karavA mATe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM, paraMtu atIndriya padArthane jANavA mATe zrutamAM, zIlamAM ane samAdhimAM abhiniveza karavo joIe. tethI je vAdI zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza rAkhe ane vAda-prativAda karatA hoya tattvane prApta karavA mATe to tevA vAdI ke prativAdIne tattvanI prApti thAya che. te A rIte -- kSaNikavAdI potAnA kSaNikavAdane sthApana karavA mATe yuktiono pravAha vAdamAM calAvato hoya, ane prativAdI 'padArtha kSaNika nathI' tevI yuktiono Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-4-5-6 15 pravAha vAdamAM calAvato hoya, ane baMne vAdI-prativAdI samartha hoya to zuddha udAharaNa, zuddha hetu vagere dvArA svapakSanuM sthApana ka2vA yatna karatA hoya che. Ama chatAM, jo te vAdI ane prativAdI baMne svasvamAnyatAmAM baddha abhinivezavALA hoya, to prativAdI dvArA kahevAyelAM vacanonA paramArthane jovAne badale svamAnyatAnA sthApananA tarkone jovAmAM upayukta hoya che, tethI svamAnyatAne dRDha karavA mATe prayatna karyA kare che; paraMtu jo te vAdIne ke prativAdIne zrutAdimAM abhiniveza hoya, to pote je sthApana kare che te sthApanamAM kyAM truTi che, te prativAdInA vacanathI prApta karI le che ane tattvane prApta kare che. tethI te vAdI ane prativAdI jo svadarzana pratyenA avicA2ka rAgathI UThelA kutarkamAM abhiniveza rAkhyA vagara tattvanI vicAraNA kare to teone sAcA tattvanI prApti thAya. mATe mumukSuoe zruta-zIlAdimAM abhiniveza rAkhavo joIe, paraMtu avicAraka rIte svadarzananA rAgane vaza thaIne kutarkamAM abhiniveza rAkhavo joIe nahIM, ema zloka-3 sAthe saMbaMdha che. II4-pA avataraNikA : zloka-3mAM kahyuM ke mumukSue kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM; paraMtu zrutAdimAM abhiniveza karavo joIe, ane tenI puSTi pataMjali RSinA vacanathI zloka-4-5mAM karI. tethI jijJAsA thAya ke kutarka kevo che ? te batAvavA arthe kahe che zloka : -- vikalpakalpanAzilpaM prAyo'vidyAvinirmitam / tadyojanAmayazcAtra kutarkaH kimanena tat // 6 // anvayArtha: prAyaH=bahulatAe vidyAvinirmitam=avidyAvinirmita vitttatvanA zai= vikalpakalpanAzilpa che, atra ca=ane ahIM=atIndriya padArthamAM tadyonanAmayaH= tenA yojanAmaya=vikalpanA yojanAmaya, ta:=kutarka che. tatkRte kAraNathI anena rji=AvA vaDe zuM ? arthAt kutarka vaDe saryuM. // 6 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zlokazlokArca - prAyaH avidyAvinirmita vikalpakalpanAzilpa che ane ahIM vikalpanA yojanAmaya kutarka che, te kAraNathI kutarka vaDe zuM ? arthAt kutarka vaDe saryuM. llll TIkA - vikalpeti-vikalpA: zabdavikalpA arthavikalpAzca teSAM kalpanArUpaM zilpaM, prAyo bAhulyena, avidyAvinirmitaM-jJAnAvaraNIyAdikarmasamparkajanitaM, tadyojanAmayA-tadekAdhArAtmA cAtra kutarkaH, tat kimanena mumukSUNAM, duSTakAraNaprabhavasya satkAryAhetutvAt / / 6 / / TIkArca - prAyaH=bahulatAthI, avidyAvinirmita=jJAnAvaraNIyAdi karmanA saMparkathI utpanna thayela vikalpakalpanAzilpa che. vikalpakalpanAzilpa samAsano artha spaSTa kare che - vikalpo zabdavikalparUpa ane arthavikalparUpa che, ane teonI vikalponI, kalpanArUpa zilpa te vikalpakalpanAzilpa che, ane ahIM atIndriya padArthamAM, to nanAmI:te eka AdhArarUpa vikalpa eka AdhArarUpa kutarka che. ta=te kAraNathI AnA vaDe kutarka vaDe, mumukSune zuM ? arthAt mumukSune kutarkathI saryuM; kema ke duSTa kAraNa prabhava=avighArUpa duSTa kAraNathI utpattivALA kutarkanuM satkAryanuM ahetupaNuM che mokSane anukULa samyagbodhanI niSpatirUpa satkAryanuM ahetupaNuM che. 6 "jJAnAvaraNIyarmisampanainitaM' ahIM dra' thI darzanamohanIyakarmanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - kutarkanuM svarUpa : yogadRSTi samuccaya zloka-90mAM batAvyuM che te pramANe kutarka gomayapAsAdi vikalpa dvArA t tat yojanAtmaka che. tethI e prApta thAya ke "gAyanuM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-6 17 mAMsa khavAya nahIM, tema gAyanuM dUdha pivAya nahIM.' A prakAranA yak tav yojana svarUpa kutarka che, je prAmANika vyavahArano bAdhaka che; kema ke prAmANika vyavahAra pramANe gAyanuM mAMsa khavAtuM nathI, topaNa prAmANika vyavahAra pramANe gAyanuM dUdha pIvAnuM niSiddha nathI. Ama chatAM avicAraka jIvo svamati pramANe koIka dRSTAMta laIne potAne abhimata padArthanI siddhi kutarka dvArA kare che. jema koIne gAyanuM dUdha zAkAhAra tarIke iSTa nathI. teo vikalpa kare che ke jema gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM mAMsa te gAyanuM aMga che mATe khavAya nahIM, tema gAyanA zarIramAMthI nIkaLeluM dUdha paNa gAyanuM aMga che mATe pivAya nahIM,' A kathanamAM vikalpo be prakAranA che : (1) zabdavikalpa, (2) arthavikalpa. jema prastuta kathanamAM kahyuM ke 'gAyanuM mAMsa gAyanuM aMga hovAthI khavAya nahIM' te zabdavikalparUpa che, ane tenI jema 'gAyanA zarIramAMthI nIkaLatuM dUdha pivAya nahIM' te arthavikalparUpa che; ane A rIte zabdavikalpa ane arthavikalpanI kalpanArUpa zilpa prAyaH ka2Ine avidyAthI nirmita hoya che. ahIM prAyaH kahevAthI e prApta thAya ke kyAreka vidyAnirmita paNa vikalpakalpanAzilpa hoya che, je kutarkarUpa nathI, ane vidyAnirmita vikalpa yojanAmaya sutarka che; paraMtu je avidyAvinirmita vikalpakalpanAzilpa che, tenI yojanamaya A kutarka che. vaLI 'yogadRSTisamuccaya' graMthamAM zloka-91mAM baTharanA dRSTAMtathI dRSTa padArthamAM anubhavane bAdha ka2nA2 yak tav nA yojanAtmaka vikalpa batAvela che. temaja zloka-92mAM atIndriya padArthamAM yar r nA yojanAtmaka vikalpane batAvela che. AnA dvArA A phalita thayuM ke (1) prAmANika vyavahArane sAme rAkhIne vikalpo karavAmAM Ave to te kutarka nathI, paraMtu iSTanA sAdhaka che; ane svamati anusAra vikalpo ka2vAmAM Ave te kutarka che. (2) dRSTa padArthomAM prAmANika anubhavane anurUpa vikalpo ka2vAmAM Ave to te kutarka nathI, paraMtu iSTanA sAdhaka che; ane daSTa padArthomAM svamati Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-6 anusAra vikalpo karavAmAM Ave te kutarka che. (3) atIndriya padArthomAM zAstrAnusArI vikalpo karavAmAM Ave te kutarka nathI, paraMtu iSTanA sAdhaka che; ane atIndriya padArthomAM svamati anusAra, vikalpo karavAmAM Ave te kutarka che. tethI (1) prAmANika vyavahAranA bAdhaka, (2) prAmANika anubhavanA bAdhaka ane (3) zAstranirapekSa vikalpo avidyAnirmita che, ane evA vikalpathI svaabhISTa padArthanuM yojana karavAmAM Ave te kutarka che. kramazaH vicArIe - (1) (i) prAmANika vyavahArasAdhaka vikalpo avidyAnirmita nathI. te A pramANe - jema koI kahe ke "gAyanuM mAMsa khavAya nahIM, tema gAyanuM lohI paNa pivAya nahIM'. A vikalpa kutarkarUpa nathI, paraMtu prAmANika vyavahArasAdhaka vikalpa hovAthI sutarkarUpa che. (ii) prAmANika vyavahArabAdhaka vikalpo kutarUpa che. te A rIte - gAyanuM mAMsa gAyanuM aMga hovAthI khavAya nahIM, to gAyanuM dUdha paNa gAyanuM aMga hovAthI pivAya nahIM. A vikalpa prAmANika vyavahArabAdhaka hovAthI kutarka che. (2) (i) prAmANika anubhavane anurUpa vikalpo kutarkarUpa nathI. te A rIte - (ii) prAmANika anubhavabAdhaka vikalpo avidyAnirmita che. te A pramANe - jema baThara=apariNata nyAyazAstravALo naiyAyika chAtra, hAthI haNe che" tenA viSayamAM prAptAprApta vikalpa kare che, te anubhavanirapekSa kare che. tethI avidyAnimita che. hAthI haNe che'nA viSayamAM koI vicAraka vikalpa pADe ke "agrAvajIMdena'= agrabhAgathI prAptane hAthI haNe che, "anyAvacchedena'=anya bhAgathI prAptane hAthI haNato nathI. mATe tophAne caDhela hAthI sanmukha prApta puruSane haNe che, tema huM paNa sanmukha prApta thaIza to mane haNaze, te anubhavane anurUpa vikalpa che. tethI te vikalpa avidyAnirmita nathI. mATe te kutarka nathI, paraMtu sutarka che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 mA kutarkagrahanivRttidvAtrizikA/zloka (3) (i) zAstrasaMmata vikalpakalpanAzilpa avidyAnirmita nathI. te A pramANe - anAdikALathI jIva karma sAthe baMdhAyelo che, chatAM sAdhanA karIne karmathI mukta thaI zake che. jema anAdikALathI suvarNa malayukta che, chatAM zodhananI prakriyAthI zuddha thaI zake che. tyAM paNa yar tat nuM yojana che. te A rIte : jema anAdikALathI azuddha paNa suvarNa zuddha thaI zake che, tema anAdithI azuddha evo paNa AtmA zuddha thaI zake che. AvA prakAranuM yojana thar tat nuM yojana svamatithI karAyeluM nathI, paraMtu sarvajJakathita zAstravacanathI karAyeluM che. tethI te yojana avighAnirmita nathI. mATe AvI vikalpakalpanA upara je vicAraNA karavAmAM Ave te sutarUpa che. (3) (ii) have zAstranirapekSa svamati pramANe vikalpakalpanA karavAmAM Ave te kutarkarUpa che. te A rIte - jema kSaNikavAdI kahe che ke "AtmA Adi padArtho ekAMta kSaNika che ane tene sthApana karavA mATe teo yukti Ape che ke jema pANIno svabhAva bhIMjavavAno che, tethI te bhIMjavavAnuM kArya kare che, tema padArthono svabhAva kSaNika che mATe arthakriyA kare che. A prakAranI tenA vikalpanI kalpanA zAstranirapekSa che, mATe kutarkarUpa che, je svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvavAnA che. kutarka kaI rIte UThe che ? te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke jJAnAvaraNIyavivarmasamparvananita' vikalpakalpanAzilpa che arthAt tarka karavAnI zaktirUpa jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI ane tattvane jovAmAM bAdhaka evA jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI ane svadarzananA rAgarUpa darzanamohanIyakarmanA udayathI kutarka UThe che. jeo vyavahArAnusArI, anubhavAnusArI ane zAstrAnusArI prAmANika vikalpanI kalpanA kare che, te jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamajanya ane mArgAnusArI buddhijanya che. ' vaLI jeo prAmANika vyavahArane bAdha kare, prAmANika anubhavane bAdha kare ane zAstrane na anusare tevA vikalpanI kalpanA kare che, te vikalpo jJAnAvaraNIyakarma nirmita ane darzanamohanIyakarma nirmita che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 kutarkagrahanivRttihAtrizikA/zloka-6-7 saMkSepathI e artha prApta thAya ke vikalpo avidyAnirmita che ane vidyAnirmita che. vidyAnirmita vikalpothI karAtI vicAraNA sutarkarUpa che ane avidyAnirmita vikalpothI karAtI vicAraNA kutarkarUpa che. tethI graMthakArazrI kahe che ke mokSanA arthIne atIndriya padArthamAM kutarkothI saryuM arthAt mumukSue kutarka karavA joIe nahIM; kema ke kutarka duSTa kAraNathI utpanna thayelo che, tethI satkAryano hetu nathI. Azaya e che ke avidyArUpa duSTa kAraNathI kutarka utpanna thayelo che, tethI samyagbodhano hetu nathI; ane atIndriya padArthamAM samyagbodha zAstrathI thAya che, tethI kutarka karyA vagara zAstra anusAra samyagbodha karavAmAM Ave to AtmAnuM hita sAdhI zakAya; ane mumukSu Atmahita mATe pravRtta che, mATe mumukSue kutarkano tyAga karavo joIe. ahIM "mumukSu" zabdathI yoganI cAra dRSTivALA jIvo grahaNa karavAnA che. temane uddezIne kahe che ke kutarkano tyAga karIne zAstrAnusArI padArtha ucita rIte joDavAmAM Ave to samyagbodha thAya, ane samyagbodhathI samyapravRtti thAya, to mumukSune iSTa evA mokSaphaLanI prApti thAya. mATe mokSaphaLanI prAptimAM vijJabhUta kutarkathI saryuM. IIkA avataraNikA: pUrvazlokamAM kahyuM ke avidyAnirmita vikalpanA yojanamaya kutarka che. tyAM prazna thAya ke A vikalpa avidyAnirmita che, ane A vikalpa avidyAnirmita nathI, te kevI rIte nakkI thAya ? tethI avidyAnirmita vikalpo kevA hoya ? te batAve che - zloka : jAtiprAyazca bAdhyo'yaM prakRtAnyavikalpanAt / hastI hantItivacane prAptAprAptavikalpavat / / 7 / / anvayArtha: =ane hartA dattItivacanehAthI haNe che e prakAranA vacanamAM pratAprAptavizvavaprApta-aprApta vikalpanI jema nAtiprAya =jAtiprAya mayaMkakutarka, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-7 pravRtAvitpanA=prakRtathI anyanuM vikalpa na hovAne kAraNe vAdhya =bAdhya che. kA. zlokArdha : ane "hAthI haNe che e prakAranA vacanamAM prApta-aprApta vikalpanI jema jAtiprAya A kutarka prakRtathI anyanuM vikalpana hovAne kAraNe bAdhya che. ISaa. TIkA - jAtiprAyazceti-jAtiprAyazca-dUSaNAbhAsakalpazca, bAdhyA pratItiphalAbhyAM ayaM kutarkaH, prakRtAnyasya-upAdeyAdyatiriktasya aprayojanasya vastvaMzasya vikalpanAt, hastI hantIti vacane hastyArUDhenokte prAptAprAptavikalpavannaiyAyikacchAtrasya, yathA hyayamitthaM vaktAraM prati-"kimayaM hastI prApta vyApAdayati ?" utAprAptaM ? Adye tvAmapi vyApAdayet, antye ca jagadapIti vikalpayanneva hastinA gRhIto miNThena kathamapi mocitaH / tathA tathAvidhavikalpakArI tattaddarzanastho'pi kutarkahastinA gRhIta: sadgurumiNThenaiva mocyata iti / / 7 / / TIkArya : nAtiprAya .... mozcata ti | ane jAtiprAya=dUSaNAbhAsa kalpana dUSaNa prApta thatuM hovAne kAraNe tarkanA AbhAsa jevo, bAdhya=pratIti ane phala dvArA bAdhya evo A kutarka che; kema ke prakRtathI anyanuM upAdeyAdithI atirikta evA aprayojanarUpa vastuaMzanuM-mumukSane yogamArga upAdeya che ane saMsAramArga heya che, tenAthI atirikta evA aprayojatavALA svasvamatithI vikalpita evA svadarzananA asat pakSapAtarUpa vastuaMzanuM, vikalpata che. temAM daSTAMta batAve che - hAthI upara ArUDha vaDe=mahAvata vaDe, hAthI haNe che e prakAranuM vacana kahevAya chate, vaiyAyikachAtratA prAptAprApta vikalpanI jema A kutarka bAdhya che, ema avaya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-7 daSTAMta spaSTa kare che - yathA=je pramANe rUtyaM A rIte AgaLamAM kahevAze e rIte, vaktA pratyekabolanArA evA mahAvata pratye, "zuM A hAthI prAptane mAre che ? ke aprAptane mAre che ? prathamamAM prathama vikalpamAM, tane paNa mAre, ane aMtyamAM=bIjA vikalpamAM jagatane paNa mAre', e pramANe vikalpa karato ja evo bhayaMkaAetaiyAyikachAtra, hAthI vaDe grahaNa karAyo, ane mahAvata vaDe koIka rIte mukAvAyo. tathA te pramANe je pramANe taiyAyikachAtra mukAvAyo te pramANe, tevA prakAranA vikalpane karanAra svadarzananA rAgane vaza thaI pratItinirapekSa avidyAnirmita vikalpa karanAra, te te darzanamAM rahelo paNa kutarkarUpa hAthI vaDe grahaNa karAyelo puruSa, sadgururUpa mahAvata vaDe ja mukAvAya che. "ti' zabda zlokanA kathananI samAptimAM che. tattadarzanoDapi' ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke darzanamAM nahIM rahelA to mithyA vikalpa karIne kutarkatAthI vaDe grahaNa thAya che, paraMtu te te darzanamAM rahelA paNa evA prakAranA mithyA vikalpa karanArA kutarkatAthI vaDe grahaNa thAya che. bhAvArtha - kutarkanuM svarUpa : prastuta zlokamAM anumAna A pramANe che -- "natiprAya 3N'=jAtiprAya evo A=kutarka, pakSa che. vAdhyA' e sAdhya che. 'prastAvitpanA' e hetu che. 'stI dRntIti varane prAptaprAptavikatvavat' e dRSTAMta che. kutarkarUpa pakSanuM vizeSaNa nAtiprAya' che, je pravRttAvitpanAt' rUpa hetunuM abhivyaMjaka che. A anumAnathI kutarka bAdhya che, ema siddha thAya che, ane bAdhya hovAne kAraNe A kutarka avidyAnirmita che e siddha thAya che. avidyAnirmita vikalpo kutakarUpa che, ema pUrvazlokamAM kahyuM, ane te kutarka dUSaNaprApta hovAne kAraNe tarka nahIM hovA chatAM tarkanA AbhAsa jevo che. vaLI A kutarka pratIti ane phaLa dvArA bAdhya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-7 23 jema kSaNikavAdI potAnA kSaNikapaNAne sthApana karavA mATe kahe che ke "jema pANIno svabhAva bhIMjavavAno che, tethI bhIMjave che', tema 'padArthano svabhAva kSaNika che, tethI arthakriyA kare che." Ama kahIne pANInA dRSTAMtanA baLathI 'pad tad nuM yojana karIne padArthane ekAMta kSaNika sthApana kare che, ane ekAMta kSaNika sthApana karavA mATeno "yat tad' nA yojanarUpa A pUrvapakSano kutarka pratIti ane phaLa dvArA bAdha pAme che. te A rIte - pratIti dvArA bAdhya kutarka : dareka vyaktine pratIti che ke "je bAlyAvasthAmAM huM hato te ja huM uttara avasthAmAM chuM.' Ama chatAM pUrvapakSI kahe che ke bAlyAvasthA yuvAvasthArUpa arthakriyAne kare che, tenuM kAraNa padArthamAM rahelo kSaNika svabhAva che. tethI bAlyAvasthAvALI vyakti nAza pAme che ane yuvAvasthAvALI vyakti utpanna thAya che. pUrvapakSInuM A vacana pratItithI bAdha pAme che; kema ke bAlyAvasthAvALI vyakti nAza pAmIne yuvAvasthAvALI vyakti utpanna thaI nathI, paNa te ja che. phaLa dvArA bALa kutarka : vaLI phaLa dvArA paNa pUrvapakSIno kutarka bAdha pAme che. te A rIte -- dareka darzanakAra mokSa mATeno upadeza Ape che, ane mokSa arthe upadeza ApatA hoya tyAre bhoganI AsthA choDAvavA mATe "padArtha kSaNika che, tema kahetA hoya che, paraMtu padArtha sarvathA kSaNika che' tema kahetA nathI. tethI AtmA AtmArUpe nitya hovA chatAM manuSyarUpe kSaNasthAyI che, ema batAvIne Atmahita mATe upadeza Ape che; paraMtu tene badale AtmAne sarvathA kSaNika svIkAravAmAM Ave to mokSarUpa phaLano bAdha thAya; kema ke AtmA kSaNika hoya to sAdhanA karIne mokSarUpa phaLa meLave che, tema kahI zakAya nahIM; ane mokSarUpa phaLa sarva darzanakAro svIkAre che. tethI mokSarUpa phaLa svIkAravAthI ekAMta kSaNikano bAdha thAya che. " pratIti ane phaLa dvArA A kutarka kema bAdha pAme che ? temAM hetu Apyo ke prakRta evA upAdeyAdithI atirikta aprayojanavALA evA vastuaMzanuM vikalpana hovAne kAraNe pratIti ane phala dvArA kutarka bAdha pAme che." Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-7 teno Azaya e che ke sarvadarzanakArone prakRti mokSa che, ane mokSanA upAyarUpe upAdeya evo yogamArga ane heya evo saMsAramArga paNa prakRti che. A prayojanane choDIne padArthane ekAMta kSaNika sthApavArUpa aprayojanarUpa vastuaMzanuM vikalpana kSaNikavAdI kare che. jo upAdeyane ane heyane sAme rAkhIne kSaNikavAdanuM vikalpana kare to ema kahevuM joIe ke "bhoganI AsthAnA nivartana arthe ane yogamArgamAM pravRtti arthe bhagavAne padArthone kSaNika kahyA che, ane te arthamAM kSaNikavAdanuM sthApana kare to pratIti ane phaLa dvArA teno kSaNikavAda bAdha pAme nahIM, paraMtu tene badale 'padArtha sarvathA kSaNika che" ema kahe che, te kathana upAdeya evA yogamArga ane heya evA saMsAramArganuM sAdhaka nathI, paraMtu aprayojanarUpa evA vastuaMzanA vikalpanarUpa che arthAt zAstranirapekSa svadarzananA avicAraka rAgane vaza thaIne ekAMta kSaNikarUpa vastuaMzanA vikalpanarUpa che; ane tenAthI bAlyAvasthAmAM je huM hato te ja yuvAvasthAmAM huM chuM,' e prakAranI sarvajanane je pratIti che, te pratItino bAdha thAya che, ane yogamArganA upadezanuM ja mokSarUpa phala teno bAdha thAya che. mATe kSaNikavAdinI padArthanA kSaNikasthApananI yukti kutarkarUpa che. prastuta anumAnamAM dRSTAMta Ape che : hAthI upara ArUDha evA mahAvata vaDe koIka naiyAyikachAtrane sAme Avato joIne kahevAyuM ke "hAthI haNaze mATe tuM dUra khasa" tyAre te chAtra vikalpa pADe che, "hAthI zuM prAptane haNe che ? ke aprAptane haNe che ? jo hAthI prAptane haNato hoya to tane ja haNavo joIe, ane jo hAthI aprAptane haNe to AkhA jagatane haNe. A prakAre chAtra padArthane vicAryA vinA bole che te kutarka che. Avo tarka karato naiyAyikachAtra hAthI vaDe grahaNa karAyo ane koIka rIte mahAvata vaDe mukAvAyo. tema yogamArgamAM pravRtta che te darzanamAM rahelA paNa yogIo A baTharanI jema te prakAre tattvano vicAra karyA vagara vikalpa kare che. te A rIte - jema kSaNikavAdI potAnA darzananA rAgane vaza thaIne baTharanI jema anubhavane anurUpa padArthano vicAra karyA vagara tarka kare che ke "jema pANIno svabhAva bhIMjavavAno che mATe bhIMjave che,' tema "padArthano svabhAva kSaNika che mATe arthakriyA kare che. A rIte vikalpa karato, kutarkarUpa hAthI vaDe grahaNa karAyelo Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 kutarkagrahanivRttihAviMzikA/zloka-7-8 evo te darzanavAdI, tattvamArgathI vimukha thaIne svadarzananA rAgathI tarka-vitarka joDyA kare che. tene koI sadguru maLe to tene samajAve ke buddha bhagavAne paNa kSaNikavAda kahIne mokSamArgano upadeza Apyo che. tethI jo AtmAne anvayavyatirekarUpa na svIkAre ane ekAMta kSaNika svIkAre, to mokSamArgano upadeza ApI zake nahIM. tethI bhoganI AsthAvALA jIvone bhoganI AsthA choDAvavA mATe A kSaNikavAdano temano upadeza che. mATe aprayojanavALA evA ekAMta kSaNikane siddha karavA mATe vikalpo karavA ucita nathI; paraMtu padArthane prAmANika rIte vicAravo joIe ke "buddha bhagavAne mokSa arthe upadeza Apyo che, ane padArtha kSaNika che, tema batAvyuM che. tethI arthathI e prApta thAya ke AtmA AtmArUpe nitya che ane manuSyarUpe anitya che. mATe anitya evA manuSyabhavanI ane anitya evA bhogonI AsthA choDIne nitya evA AtmAnA hita mATe pravRtti karavI joIe, te kSaNikavAdanA upadezanuM tAtparya che." tene choDIne anya rIte kSaNikavAda svIkArIne nityavAdanI yuktionA khaMDanamAM vyApRta thavuM ane tattvane jovA mATe yatna na karavo, te AtmahitArthI mATe ucita nathI; paraMtu madhyasthatAthI vicAravuM joIe ke sarva mumukSuo mokSamArganI vAto kare che. Ama chatAM koIka padArthane kSaNika kahe che, to koIka padArthane nitya kahe che, to te kahevA pAchaLano temano Azaya zuM hoI zake ? ane te Azayane samajIne zAstrAnusArI pravRtti karavAmAM Ave to tattvanI prApti thAya. A prakAre avedyasaMvedyapadamAM rahelA che te darzanavALA jIvo svadarzananA rAgathI kutarko karatA hoya tyAre sadguru teone yuktithI padArtha batAvIne kahe ke kutarkamAM abhiniveza rAkhavA jevo nathI, paraMtu zloka-3mAM batAvyuM tema zruta, zIla ane samAdhimAM abhiniveza rAkhavA jevo che, jethI te te darzanamAM rahelA kutarkanA abhinivezavALA jIvo kutarkathI mukAvAya che. llNA avataraNikA - zloka-6mAM kutakanuM svarUpa batAvyuM ane kahyuM ke avighAthI utpanna thatA vikalpo kutarkarUpa che. tyAM prazna thAya ke A vikalpa avighAthI utpanna thayo che ane A vikalpa avidyAthI utpanna thayo nathI, te kema nakkI thAya ? tethI zloka-7mAM batAvyuM ke je vikalpa bAdhya hoya te avighAthI nirmita Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-8 che. tethI e prApta thayuM ke yukti ane anubhavathI bAdhya evo vikalpa kutarkarUpa che. have te te darzanamAM rahelA jIvo kaI rIte kutarka kare che ? ane te kema kutarkarUpa che? te batAvavA arthe zloka-8-9thI kahe che - zloka : svabhAvottaraparyanta eSo'trApi ca tattvataH / nArvAgdRgjJAnagamyatvamanyathAnyena kalpanAt / / 8 / / anvayArtha: svamavottaraparva:="svabhAva" uttara che paryaMtamAM jene evo, A=kutarka che, trApa ca=ane ahIM paNa=svabhAvamAM paNa tattvatA tatvathI sarvAjJAnAyatva-chaprasthajJAnagamyapaNuM na=nathI; kema ke anyathA=avya prakAre vAdIe je prakAre svabhAva batAvyo tenAthI anya prakAre anyanaavya vAdI vaDe vAna=kalpanA karAya che. ITA zlokArca - 'svabhAva' uttara che paryaMtamAM jene, evo A arthAt kutarka che, ane ahIM paNa tattvathI chadmasthAnagacapaNuM nathI; kema ke anya prakAre anya vAdI vaDe kalpanA karAya che. II II TIkA :_svabhAveti-eSa kutarkaH svabhAvottaraparyanta: "atra ca vastusvabhAvairuttaraM vAcyaM" iti vacanAt atrApi ca svabhAve nArvAgdRza: cha prasthasya jJAnagamyatvaM tattvataH anyathA klRptasyaikena vAdinA svabhAvasyAnyenAnyathAkalpanAt / / 8 / / TIkArca - wta... thAvanA che. "svabhAva' uttara che parvatamAM jene, evo A=kutarka, che; kema ke"ane ahIM=padArthanA kSaNikatvanA sthApanamAM vastusvabhAva vaDe uttara kahevo joIe, e prakAranuM kSaNikavAdIonuM vacana che, ane ahIM paNa=svabhAvamAM paNa, tattvathI vRza:=chaghasthatA, jJAnathI gamyapaNuM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/bloka-8-9 27 nathI; kema ke eka vAdI vaDe anyathA svIkArAyelA svabhAvanI, anya vaDe= anya vAdI vaDe anyathA kalpanA karAya che. ||8|| avataraNikA : tathAhi avataraNikArya : pUrvamAM kahyuM ke eka vAdI vaDe anyathA svIkArAyela svabhAva, anya vAdI vaDe anyathA kalpanA karAya che, mATe svabhAva chadmasthatA jJAnano viSaya nathI. te 'tathArdi'thI batAve che zloka : -- apAM dAhasvabhAvatve darzite dahanAntike / viprakRSTe'pyayaskAnte svArthazakteH kimuttaram / / 9 / / anvayArtha: vipra cheDavyayAtte=dUra rahelA paNa lohacuMbakamAM svArthazatte =svArthazakti hovAne kAraNe=loDhAne AkarSavAnI zakti hovAnA kAraNe vainAnio= agninA sAMnidhyamAM gapa-pANInuM vAdasvamAvatve zite=dAhasvabhAvapaNuM batAvye chate=prativAdI dvArA dAhasvabhAvapaNuM batAvyuM chate, muittara=zuM uttara che=vAdI dvArA zuM uttara che ? arthAt uttara nathI. / / 9 / / zlokArtha H dUra rahelA paNa lohacuMbakamAM loDhAne AkarSavAnI zakti hovAnA kAraNe agninA sAMnidhyamAM pANInuM dAhasvabhAvapaNuM prativAdI dvArA batAvye chate zuM uttara che ? arthAt uttara nathI. IIII TIkA H apAmiti - apAM zaityasvabhAvatvavAdinaM prati apAM dahanAntike dAhasvabhAvatve darzite, adhyakSavirodhaparihArAt, viprakRSTe'pyayaskAnte svArthazakteH- lohAkarSaNa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-8-9 zakteviprakarSamAtrasyAprayojakatvAt kimuttaraM? anyathAvAdinaH, svabhAvasyAparyanuyojyatvAdvizeSasyAvinigamAt / TIkArca - kapa zetyasvabhAva ..... vinimAt pANInuM zaityasvabhAvapaNuM kahenArA vAdI pratye="pANIno svabhAva zIta che" evuM kahenArA vAdI pratye, koI alya prativAdI dvArA agninA sAMnidhyamAM pANInuM bALavAnuM svabhAvapaNuM batAvyuM chate, anyathAvAdI=pANIno bALavAno svabhAva svIkAranArA prativAdIne, zuM uttara che ?-pANIno zIta svabhAva svIkAranAra vAdIno pANIno dAhaka svabhAva svIkAranAra vAdIne zuM javAba che ?=koI javAba nathI; kema ke svabhAvanuM aparyAyojayapaNuM che Avo svabhAva kema che? te pUchI zakAya tema nathI arthAt padArthane kSaNika mAnasAra svabhAvavAdI pANIno zaityasvabhAva svIkAravA mATe "svabhAvavAdano Azraya le che, tenI sAme agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva svIkAranAra prativAdI paNa "svabhAvano' Azraya le che. tethI agninA sAMnidhyamAM pANIno dAhaka svabhAva kema svIkArI zakAya ? tevo prazna pANIno zaityasvabhAva svIkAranAra vAdI prativAdIne karI zake nahIM. ahIM koI kahe ke pANIno zaitya svabhAva anubhavasiddha che. tethI agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva che, tema svIkArI zakAya nahIM. tenA nirAkaraNa mATe kahe che - vizeSasthAniAma=vizeSato avinigama che=pANIno zaitya svabhAva che ? ke agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che ? e rUpa vizeSano atirNaya che. adhyakSavirodhaparidAra ahIM prazna thAya ke pANIno zIta svabhAva pratIta che, Ama chatAM "pANI dAhaka svabhAvavALuM che', ema kahIe to pratyakSa virodha thAya. te pratyakSa virodhanA parivAra arthe prativAdIe 'agninA sAMnidhyamAM pANIno dAha svabhAva che ema kahela che. tethI pratyakSa virodhano parihAra thAya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-8-9 29 ahIM prazna thAya ke pANI viprakRSTa=ati dUra paNa na hoya ane ati najIka paNa na hoya, ane agni pAse rahelo hoya ane agnimAM hAtha nAMkhavAthI dAha thato hoya, tevA samaye prativAdI kahe ke "agni bALato nathI, paraMtu viprakRSTa raheluM pANI bALe che' to vAdI dvArA te kema svIkArI zakAya ? tethI prativAdI potAnA kathananI puSTi mATe dRSTAMta Ape che - vipravRSTaDaLayAne ... praNonavatvI, dUra raheluM paNa lohacuMbaka svArthazaktithI loDhAne AkarSaNa karavAnI zaktithI, kArya karatuM hovAne kAraNe viprakarSamAtranuM aprayojakapaNuM che=agninA sAMnidhyamAM pANI bALavAnA svabhAvavALuM che, tema svIkAravAmAM, pANInA viprakarSamAtranuM phaLanA vighaTanamAM dAhasvabhAvarUpa kArya karavAnA vighaTanamAM, aprayojakapaNuM che. bhAvArtha : ahIM kSaNikavAdI matavALA svadarzanane AzrayIne kaI rIte kutarka kare che ? ane kaI rIte potAno ekAMta kSaNikavAda sthApana kare che ? te batAvavA arthe kahe che -- kSaNikavAdI "padArtha ekAMta kSaNika che' tema sthApana karavA mATe aneka yuktio Ape che, ane temAM dIpakalikAnuM dRSTAMta paNa Ape che; ane prativAdI dvArA te sarvamAM jyAre doSonuM uddabhAvana karavAmAM Ave, ane kSaNikavAdI koI rIte prativAdI dvArA ubhAvana karAyelA doSonuM nirAkaraNa na karI zake, tyAre kSaNikavAdI potAnuM aMtima sAdhana 'te padArthano tevo svabhAva che e kathanane AgaLa karIne prativAdIne javAba Ape che; ane vIvIparthanuyorcasvI' arthAt "padArthano Avo svabhAva kema che ? te pUchI zakAya nahIM." AvA prakArano svabhAvarUpa javAba che aMtamAM jene evo kSaNikavAdIno kutarka che; kema ke kSaNikavAdanI siddhimAM "vastuno e svabhAva che" ema vastunA svabhAvathI javAba kahevo joIe e prakAranuM kSaNikavAdanuM vacana che. , Azaya e che ke kSaNikavAdI potAnI mAnyatAne sthApana karavA mATe kahe ke "pANI zItatAno anubhava karAve che, te kArya uparathI pANIno zIta svabhAva nakkI thAya che." Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 kutarkagrahanivRttihAviMzikA/zloka-8-9 tethI e phalita thAya ke jema pANI zIta svabhAvavALuM che, mATe zaityanI pratItirUpa kArya thAya che; tema padArthano kSaNika svabhAva che, mATe arthakriyArUpa kArya thAya che, ane jema bIja uttara kSaNamAM aMkUrarUpa arthakriyAne kare che, tethI nakkI thAya che ke padArthano kSaNika svabhAva che; ane padArthano kSaNika svabhAva kema che ? te prazna thaI zake nahIM, kema ke pANIno zIta svabhAva kema che ? te prazna thaI zake nahIM, paraMtu pANIno zIta svabhAva che, mATe pANIthI zaityanA anubhavarUpa kArya thAya che, tema padArthano kSaNika svabhAva che, mATe padArtha arthakriyA kare che. A prakArano kutarka kSaNikavAdI kare che. graMthakArazrI Avo kutarka karanAra kSaNikavAdIne kahe che ke "paramArthathI svabhAvamAM chabasthajJAnagamyapaNuM nathI'; kema ke eka vAdI dvArA anyathArUpe svIkArAyela svabhAvanI anya vAdI dvArA anyathA kalpanA karAya che. Azaya e che ke padArthamAM kSaNika svabhAva rahelo che mATe arthakriyA kare che ? ke padArthano arthakriyA karavAno svabhAva che mATe arthakriyA kare che ? teno nirNaya chagastha karI zakatA nathI. tethI e phalita thAya ke paramArthathI padArthamAM rahelo svabhAva chabasthanA jJAnano viSaya nathI, kema ke eka vAdI eka rUpe svabhAvane svIkAre, to anya vAdI anya rUpe svabhAvane svIkArI zake che. tethI arthathI e phalita thAya ke svabhAva chadmasthano viSaya nathI. have eka vAdIno anyathA rUpe svIkRta svabhAva anya vAdI dvArA anya rUpe kaI rIte kalpanA karAya che ? te spaSTa karavA mATe zloka-9mAM kahe che -- jema kSaNikavAdIe pANInA zaitya svabhAvane grahaNa karIne zaityanI pratItirU5 kArya batAvyuM, ane pANInA dRSTAMtanA baLathI sthApana karyuM ke padArthano kSaNika svabhAva che, mATe padArthamAM arthakriyArUpa kArya thAya che. tene graMthakArazrI kahe che ke pANIno zItaLa svabhAva svIkAranAra vAdI pratye koI prativAdI kahe ke "agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva che'; tyAre pANInA zItaLa svabhAvanuM dRSTAMta laIne kSaNikavAdI padArthane kSaNika siddha karato hoya to, prativAdI dvArA kalpAyelA pANInA dAhaka svabhAvanuM te Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-8-9 31 kSaNikavAdI kaI rIte nivAraNa karI zake ? arthAt nivAraNa karI zake nahIM; kema ke prativAdIe pratyakSanA virodhanA parihAra mATe kahyuM ke 'agninA sAMnidhyamAM pANI bALe che tevo pANIno svabhAva che, arthAt pANI atyaMta dUra nahIM paNa thoDuM dUra raheluM hoya ane agnimAM hAtha nAMkhIe to je dAha utpanna thAya che, te dAha agninI pAse rahelA pANIthI thayela che, agnithI thayelo nathI, tema prativAdI kahe, to kSaNikavAdI tenuM nirAkaraNa karI zake nahIM. ahIM kSaNikavAdI kahe ke 'pANI dUra che ane agni najIka che, tethI dUra raheluM pANI kevI rIte bALI zake ?' tethI prativAdI potAnA sthApana karela kathananI puSTi mATe kahe che ke jema dUra raheluM lohacuMbaka loDhAnuM AkarSaNa kare che, paraMtu lohacuMbaka potAne sparzelA loDhAnuM AkarSaNa karatuM nathI, tema hastAdine sparzelo agni bALato nathI paraMtu dUra raheluM pANI bALe che, tema svIkArI zakAya; kema ke kSaNikavAdI dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva svIkArI zake che, tema prativAdI paNa lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI pANIno bALavAno svabhAva sthApana karI zake che; ane A rIte prativAdI jyAre lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI pANIno bALavAno svabhAva sthApita kare tyAre pANIno zItasvabhAva svIkAranAra kSaNikavAdI tenuM nirAkaraNa karI zake nahIM; kema ke kSaNikavAdInA mate A padArthano Avo svabhAva kema che ? tevo prazna thaI zake nahIM." ahIM vAdI prativAdIne kahe ke 'pANIno zItasvabhAva to badhAne pratIta che, jyAre pANIno bALavAno svabhAva koIne pratIta nathI; tethI pANIno zItasvabhAva svIkArI zakAya, paraMtu pANIno bALavAno svabhAva svIkArI zakAya nahIM. tene graMthakArazrI kahe che ke 'vizeSano vinigama nathI' arthAt pANIno zItasvabhAva che ? ke agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che ? te rUpa vizeSano nirNaya thaI zake tevuM koI niyAmaka tattva nathI. tethI jo dRSTAMtanA baLathI vAdI padArthanA kSaNika svabhAvanI siddhi karI zakato hoya to lohacuMbakanA daSTAMtanA baLathI agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva paNa siddha thaI zake. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 kutarkagrahanivRtihAviMzikA/zloka-8-9 ahIM vizeSa e che ke pratyakSathI dekhAtI sapheda vastune joIne, unmattane choDIne tene saphedane badale anya rUpe arthAt lAla ke kALA raMgarUpe koI sthApita karI zake nahIM. tethI sapheda rUpa jema chamasthane pratyakSano viSaya che, tema padArthamAM rahelo svabhAva kaMI chamasthane pratyakSano viSaya nathI. tethI koI vAdI te padArthano svabhAva eka rUpe kahyuM che, to koI anya vAdI te padArthano svabhAva anya rUpe kahyuM che. tethI nakkI thAya che ke "padArthano svabhAva chabasthanA jJAnano viSaya nathI. tethI padArthano kSaNika svabhAva che tethI arthakriyA kare che, ke padArthano arthakriyA karavAno svabhAva che tethI arthakriyA kare che, A prakArano vikalpa thaI zake che. tethI 'padArthano kSaNika svabhAva che mATe arthakriyA kare che" tema sthApana karavuM te svamatikalpanArUpa vikalpa che, ema sthApana karavAno graMthakArazrIno Azaya che. ahIM kSaNikavAdI kahe ke padArthano kSaNika svabhAva che te chabasthano viSaya nathI, paNa buddha bhagavAne kSaNika svabhAva joyo che ane tadanusAra pote kSaNika svabhAva svIkAre che ane tenI puSTi karavA mATe pANInA zIta svabhAvanuM dRSTAMta Ape che. mATe kSaNikavAda svIkAravAmAM doSa nathI. tene graMthakAra svayaM AgaLa kahevAnA che ke sarvajJa evA buddha bhagavAna kyAreya vastunA yathArtha svarUpane jonArA na hoya tevuM bane nahIM, ane teoe mokSa arthe dezanA ApI che. tethI phalita thAya ke teo padArthane ekAMta kSaNika kahetA nathI; paraMtu bhoganI AsthAvALA jIvone bhoganI AsthAne choDAvavA mATe kSaNikavAdano upadeza Apela che. te arthane choDIne ekAMta kSaNikavAdI buddhanA anuyAyIo svamatanuM yathAtathA sthApana karavA prayatna kare che, te teono kutarka che. mATe kutarkano tyAga karIne zruta-zIlAdimAM abhiniveza karavAmAM Ave to avedyasaMvedyapadanI nivRtti thAya ane tattvanI prApti thAya. A prakArano AgaLanA kathana sAthe prastuta zlokano saMbaMdha che. TIkA : tadu - "ato'gniH kledayatyambu sannidhau dahatIti ca / abagnisannidhau tatsvAbhAvyAdityudite tayoH / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-8-9 kozapAnAdRte jJAnopAyo nAstyatra yuktitaH / vipratkRSTo'vyayasvAntaH svArthadRzyate yata:" / / (yo.TTa.sa. 1rU-14) ||R|| TIkArya H tavun- yata:" / / te kahevAyuM che=je zloka-9mAM graMthakArazrIe kahyuM te 'yogadRSTi samuccaya' graMtha zloka-93-94mAM kahevAyuM che. / / 9 / / uddharaNano anvayArtha : zloka-93mAM paravAdI kahe che ata:=A kAraNathI=adhikRta svabhAva chadmasthano viSaya nathI, e kAraNathI tayo=te benuM=agninuM ane pANInuM tattvAmAvyAt tattvabhAvapaNuM hovAne kAraNe=agninuM bhIMjavavAnuM svabhAvapaNuM ane pANInuM bALavAnuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe ni=agni anvasanni=pANInA sAMnidhyamAM vatteti=bhIMjave che, ==ane ambu=pANI nitriyo= agninA sAMnidhyamAM vRti=bALe che, rUtie pramANe utte=kahevAye chate=paravAdI dvArA kahevAye chate" - - zuM ? ethI karIne zloka-94mAM kahe che jozapAnAvRta=sogaMda khAdhA vagara tra=ahIM=svabhAvanA kathanamAM arthAt agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che ityAdi kathanamAM yutita:-yuktithI jJAnopAyaH= jJAnano upAya nAsti=nathI; yataHje kAraNathI viprakRSTo'vyayasvAntaH=kaMIka dUra raheluM paNa lohacuMbaka svArtha svArthane karanAruM=loDhAne AkarSavArUpa svaarthane karanAruM dRzyate dekhAya che. (yo. da. zloka-93-94) // 8 // 9 // uddharaNano zlokArtha : 44 zloka-93mAM paravAdI kahe che 33 " "adhikRta svabhAva chadmasthano viSaya nathI, e kAraNathI agninuM bhIMjavavAnuM svabhAvapaNuM ane pANInuM bALavAnuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe, agni pANInA sAMnidhyamAM bhIMjave che, ane pANI agninA sAMnighyamAM bALe che, e pramANe paravAdI dvArA kahevAye chate, zuM ? ethI karIne zloka-94mAM kahe che Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-8-9 sogaMda khAdhA vagara svabhAvanA kathanamAM yuktithI jJAnano upAya nathI; je kAraNathI dUra raheluM paNa lohacuMbaka svArthane karanAruM dekhAya che." (yo.da.sa. zloka-93-94) Ile-II 34 bhAvArtha:kutarkanuM svarUpa : 'yogadRSTisamuccaya' graMthanA sAkSIrUpe ApelA zlokonI pUrvanA yogadRSTisamuccayanA zlokomAM kSaNikavAdIe sthApana karyuM ke 'pANIno svabhAva bhIMjavavAno che, mATe bhIMjave che, ane agnino svabhAva bALavAno che mATe bALe che, tema padArthano kSaNika svabhAva che, mATe arthakriyA kare che.' tene graMthakArazrI 'yogadRSTisamuccaya' graMthamAM kahe che ke padArthamAM rahelo svabhAva chadmasthano viSaya nathI; e kAraNathI dRSTAMtanA baLathI kSaNikavAdI padArthano kSaNika svabhAva sthApana kare to kSaNikavAdInI sAme koI prativAdI 'agnino pANInA sAMnidhyamAM bhIMjavavAno svabhAva che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che' ema kahe to kSaNikavAdInI pAse sogaMda sivAya prativAdIne yuktithI samajAvavA mATe koI upAya nathI arthAt 'huM sogaMda khAIne kahuM chuM ke pANIno bhIMjavavAno svabhAva che, paraMtu bALavAno svabhAva nathI; ane agnino bALavAno svabhAva che, paraMtu bhIMjavavAno svabhAva nathI.' A rIte sogaMdathI prativAdIne kSaNikavAdI samajAvI zake, paraMtu yuktithI prativAdIne kSaNikavAdI samajAvI zake nahIM; kema ke jema kSaNikavAdI pANInA bhIMjavavAnA svabhAvanI kalpanA karIne padArthanA kSaNika svabhAvanI kalpanA karI zake che, tema prativAdI paNa pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che tevI kalpanA karI zake che. vaLI AvA svabhAvanI kalpanA karavA mATe prativAdI pAse dRSTAMta che, je yo.da. zloka-94nA uttarArdhathI batAve che viprakRSTa evuM lohacuMbaka paNa svArthane karanAruM dekhAya che arthAta dUra rahIne lokhaMDane AkarSaNa karanAruM dekhAya che. vaLI lokhaMDanuM ja AkarSaNa karanAruM dekhAya che, paNa tAmrAdine AkarSaNa karanAruM dekhAtuM nathI; ane lokhaMDanuM AkarSaNa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpa kutarkagrahanivRtti dvAaizikA/glo-8-9-10 karanAruM dekhAya che, paNa lokhaMDane kApanAruM dekhAtuM nathI. A prakArano lohacuMbakano svabhAva dekhAya che, tema pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che, tema dRSTAMtanA baLathI kahI zakAya. jema kSaNikavAdIe pANInA bhIMjavavAnA svabhAvanuM dRSTAMta laIne padArthano kSaNika svabhAva che, tema sthApana karyuM. tenI jema prativAdI paNa lohacuMbakanA dRSTAMtathI pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva che ityAdi sthApana kare to te prativAdIne kSaNikavAdI koI rIte yuktithI samajAvI zake nahIM, paraMtu kahe ke "huM sogaMdapUrvaka kahuM chuM ke pANIno bhIMjavavAno svabhAva che, paNa bALavAno svabhAva nathI. ane jo prativAdIne kSaNikavAdI pratye vizvAsa hoya to kSaNikavAdInA sogaMdanA baLathI kSaNikavAdInuM vacana svIkArI zake; paraMtu kSaNikavAdI dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva sthApana kare che, tethI kSaNikavAdI prativAdI vaDe dRSTAMtanA baLathI svIkArelA svabhAvanI kalpanAnuM nirAkaraNa kyAreya karI zake nahIM. l8-lA avataraNikA : zloka-8-9thI sthApana karyuM ke kSaNikavAdI pANInA bhIMjavavAnA svabhAvanA daSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva che' tema sthApata kare, to prativAdI anya daSTAMta dvArA pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva sthApana kare', tyAre kSaNikavAdI teno uttara ApI zake tema nathI. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAve che - zloka : dRSTAntamAtrasaulabhyAttadayaM kena bAdhyatAm / svabhAvabAdhane nAlaM kalpanAgauravAdikam / / 10 / / anvayArtha:' ta--tasmA-te kAraNathI zloka-8-9mAM batAvyuM te pramANe kSaNikavAdInI sAme prativAdI pANInA bALavAnA svabhAvanI kalpanA karI zake che te kAraNathI, dRSTAntamAtrasautnamyA-daSTAMtamAtranuM sulabhapaNuM hovAne kAraNe Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-10 ayaM=A=pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che, e prakArano kutarka, jena vAdhyatAm=konA dvArA bAdha karAvI zakAya ? arthAt kSaNikavAdI dvArA bAdha karAvI zakAya nahIM. svamAvavAdhane-svabhAvanA bAdhanamAM lpanAgauravAni=kalpanAgauravAdi nAnaM=samartha nathI. / / 10 / / 39 zlokArtha : te kAraNathI dRSTAMtamAtranuM sulabhapaNuM hovAne kAraNe A arthAt kutarka, konA dvArA bAdha karAvI zakAya ? arthAt kSaNikavAdI dvArA bAdha karAvI zakAya nahIM. svabhAvanA bAdhanamAM kalpanAgauravAdi samartha nathI. 1|10|I TIkA H dRSTAnteti dRSTAntamAtrasya saulabhyAt tat tasmAt, ayam = anyathAsvabhAvavikalpakaH kutarkaH kena vAryatAm ? | agnisannidhAvapAM dAhasvabhAvatve kalpanAgauravaM bAdhakaM syAdityata Aha- svabhAvasyopapattisiddhasya bAdhane kalpanAgauravAdikaM nAlaM=na samarthaM, kalpanAsahasreNApi svabhAvasyAnyathAkartumazakyatvAt, ata eva na kalpanAlAghavenApi svabhAvAntaraM kalpayituM zakyamiti dRSTavyaM, atha svasya bhAvaH = anAgantuko dharmo niyatakAraNatvAdirUpa eva, sa ca kalpanAlAghavajJAnena gRhyate, anyathAgRhItazca kalpanAgauravajJAnena tyajyate'pIti cetra, gaurave'pi aprAmANikatvasya durgrahatvAt prAmANikasya ca gauravAderapyadoSatvAditi vighna / / 20 / / TIkArya : dRSTAntamAtrasya tyAviti vij|| ta te kAraNathI=zloka-8-9mAM batAvyuM te pramANe kSaNikavAdInI sAme prativAdI pANInA bALavAnA svabhAvanI kalpanA karI zake che te kAraNathI, dRSTAMtamAtranuM sulabhapaNuM hovAne kAraNe A=anyathA svabhAvanA vikalparUpa kutarka arthAt pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che e prakArano anyathA svabhAvanA vikalparUpa kutarka, konA dvArA vAraNa karI zakAya ? arthAt kSaNikavAdI potAnA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-10 kSaNikavAdanI siddhi mATe je pramANe vikalpa kare che, te pramANe vikalpa karanArane koInA vaDe vArI zakAya nahIM. ahIM kSaNika vAdI kahe ke agninA sAMnidhyamAM pANInA dAhakasvabhAvapaNAmAM kalpanAnuM gaurava bAdhaka thAya. ethI kahe che=ethI graMthakArazrI kahe che - upaparisiddha evAyuktisiddha evA svabhAvanA bAdhanamAM kalpanAgauravAdi samartha nathI; kema ke hajAra kalpanAothI paNa svabhAvanuM avyathA karavA mATe azakyapaNuM che. AthI ja=hajAro kalpanAothI paNa svabhAva anyathA thato nathI AthI ja, kalpatAlAghavathI paNa svabhAvAMtara kalpavo zakya nathI upaparisiddha svabhAvathI anya svabhAvanI kalpanA karavI zakya nathI, e pramANe jANavuM. ahIM pUrvapakSI kSaNikavAdI kahe ke svano bhAva anAgaMtuka arthAt acanA sAMnidhyathI thayelo nahIM, paraMtu vastuno vAstavika, niyata kAraNatyAdirUpa dharma ja svabhAva che, ane te=svabhAva, kalpanAlAghavanA jJAna vaDe grahaNa karAya che, ane atyathAgRhIta svabhAva=pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAnA svabhAvarUpa avyathAgRhIta svabhAva, kalpanAgauravanA jJAnathI tyAga paNa karAya che, ema jo tuM kahetA ho to, graMthakAra kahe che na tArI vAta barAbara nathI; kema ke gorava hote chate paNa=pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che te prakAranA svIkAramAM kalpanAgaurava hovA chatAM paNa, apramANikapaNAnuM durrahapaNuM che. "pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che' e prakAranI kalpanAmAM aprAmANikapaNAno nirNaya na hoya, ane pUrvapakSIe jema daSTAMtanA baLathI kSaNikavAdanuM sthApana karyuM. tema daSTAttanA baLathI prativAdIe paNa pANInA bALavAnA svabhAvanuM sthApana kare ane te kalpanAmAM apramANikapaNAno nirNaya na thAya to kalpanAgauravane kAraNe prativAdInA kathanano tyAga thaI zake nahIM te batAvavA kahe che - ane jo pUrvapakSInuM kathana prAmANika che, tema nakkI thAya, to zuM prApta thAya ? te kahe che - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-10 ane prAmANika evA gauravaAdinuM paNa adoSapaNuM che, e pramANe dizAsUcana che. / / 10|| 3. * 'tvanAoravim' - ahIM 'Ari' thI zarIrakRta gaurava ane upasthitikRta gauravanuM grahaNa karavuM. * 'tpanAsahastravi' - ahIM 'vi' thI e kahevuM che ke be-cAra kalpanAthI to svabhAva anyathA karavo zakya nathI, paNa hajAra paNa kalpanAthI svabhAva anyathA karavo zakya nathI. * 'tvanAbhAvenApi' - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke kalpanAlAdhava na hoya to to svabhAvAMtara kalpanA na thAya, paraMtu kalpanAlAghavathI paNa svabhAvAMtaranI kalpanA na thAya. 'tyanyate'pIti' - ahIM ''i thI e kahevuM che ke kalpanAgauravanuM jJAna na hoya to tyAga na thAya, paraMtu kalpanAgauravanA jJAnathI tyAga paNa thAya che. * 'gaurave'pi' ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke gaurava na hoya to to aprAmANikapaNAnuM durrahapaNuM che, paNa gaurava hoya topaNa aprAmANikapaNAnuM dugrahapaNuM che. * 'goravAveravoSatvAt' - ahIM 'noravAve.' nA vi thI anavasthAnuM grahaNa karavuM, ane 'pi' thI e kahevuM che ke prAmANika evA lAghavanuM to adoSapaNuM che, paNa prAmANika evA gauravanuM paNa adoSapaNuM che. bhAvArtha: kutarkanuM svarUpa : zloka-8-9mAM sthApana karela ke jo kSaNikavAdI pANInA zaityasvabhAvanA dRSTAMtathI padArthano kSaNika svabhAva sthApana karato hoya to prativAdI agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva paNa lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI sthApana kare to kSaNikavAdI tene uttara ApI zake nahIM. tenAthI zuM phalita thAya che ? e batAve che dRSTAMtamAtranuM sulabhapaNuM hovAne kAraNe pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che, te prakArano anyathAsvabhAvanA vikalparUpa kutarka konA dvArA nivAraNa karI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-10 39 zakAya ? arthAt jo kSaNikavAdI dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva sthApana karI zakato hoya to prativAdI dvArA lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva sthApana karAya to kSaNikavAdI tenuM nirAkaraNa karI zake nahIM. ahIM kSaNikavAdI kahe ke agninA sAMnidhyamAM pANIno dAhaka svabhAva svIkAravAmAM kalpanAgaurava bAdhaka che. Azaya e che ke pANIno zaityasvabhAva svIkAravAmAM kalpanAlAghava che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM dAhaka svabhAva svIkAravAmAM kalpanAgaurava che. mATe pANIno zaitya svabhAva svIkAravo ucita che, paraMtu pANIno dAhaka svabhAva svIkAravo ucita nathI. Ama kahIne kSaNikavAdIne e sthApana karavuM che ke pANInA zaitya svabhAvanA dRSTAMtathI padArthano kSaNika svabhAva svIkAravAmAM koI doSa nathI. tene graMthakArazrI kahe che - upapattisiddha svabhAvanA bAMdhanamAM kalpanAgaurava Adi samartha nathI; kema ke hajAra kalpanAthI paNa svabhAvanuM parivartana thaI zake nahIM. Azaya e che ke jema kSaNikavAdI pANInA zaitya svabhAvanA dRSTAntanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva sthApana karI zakato hoya, to tenI jema lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI agninA sAMnidhyamAM pANIno bALavAno svabhAva che, tema prativAdI siddha karI zake; ane jo kSaNikavAdInI jema dRSTAMtanA baLathI pANIno bALavAno svabhAva siddha thAya to kalpanAgauravAdi siddha thayelA evA te svabhAvanuM parivartana karI zake nahIM. tethI e phalita thAya ke dRSTAMtanA baLathI jema padArthano kSaNika svabhAva svIkArI zakAya, tema dRSTAMtanA baLathI pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva paNa svIkArI zakAya, ane tenI puSTi karavA mATe graMthakAra kahe che ke kalpanAnA lAghavathI paNa svabhAvAMtara kalpavo zakya nathI. tAtparya e che ke anaMta AtmAone mAnavAne badale eka AtmAne mAnIe to kalpanAnuM lAiva prApta thAya, topaNa kalpanAnA lAghavanA baLathI AtmAnA aikyanI kalpanA thaI zake nahIM, kema ke dareka AtmAne pratIti pratyakSathI judI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. kutarkagrahanivRttidvAtrizikA/zloka-10 judI dekhAya che. tethI anaMta AtmAonI kalpanA karyA vagara te pratIti saMgata thAya nahIM. tethI jema kalpanAlAghavanA baLathI anaMta AtmAonuM aikya svIkArI zakAya nahIM; tema dRSTAMtanA baLathI upaparisiddha evo pANIno dAha svabhAva choDIne kalpanAnA lAghavanA baLathI pANIno zaitya svabhAva svIkArI zakAya nahIM. ahIM pUrvapakSI kahe ke svabhAva zabdano artha svano bhAva, ane svano bhAva eTale anAgaMtuka dharma, ane te dharma niyata kAraNatvAdirUpa che; Avo artha karIe to pANIno agninA sAMnidhyamAM dAhasvabhAva che, tema svIkArI zakAya nahIM. Azaya e che ke anyanA baLathI Avato dharma AgaMtuka dharma che. jema sphaTikamAM japAkusumanA baLathI AvatI raktatA AgaMtuka dharma che, ane te AgaMtuka dharma sphaTikano svabhAva nathI, paraMtu anAgaMtuka dharma arthAtu anyanA sAMnidhya vagara thayelo dharma svabhAva che, ema kahI zakAya. tema pANIno agninA sAMnidhyathI thanAro bALavAno svabhAva anAgaMtuka dharma nathI, paraMtu agninA sAMnidhyathI AvanAro AgaMtuka dharma che. mATe tene svabhAva kahI zakAya nahIM, ane pANImAM vartato zaitya-svabhAva AgaMtuka dharma nathI, paNa pANImAM svAbhAvika rahenAro dharma che. mATe pANImAM zaitya svabhAva svIkAravo ucita gaNAya, paraMtu agninA sAMnidhyamAM dAha svabhAva svIkAravo ucita gaNAya nahIM. Ama kahIne kSaNikavAdIne e sthApana karavuM che ke pANInA zaityasvabhAvanA dRSTAMtanA baLathI ame padArthano kSaNika svabhAva batAvIe chIe te doSarUpa nathI. kSaNikavAdInA A kathana dvArA graMthakAre pUrvamAM kahela ke pANInA dRSTAMtanA baLathI jo padArthano kSaNika svabhAva svIkAravAmAM Ave to prativAdI lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI agninA sAMnidhyamAM pANInA bALavAnA svabhAvanI Apatti Apaze, to kSaNikavAdI uttara ApI zakaze nahIM, te praznanuM nirAkaraNa thAya che, kema ke kSaNikavAdI batAve che ke pANIno zaitya svabhAva anAgaMtuka dharma che, mATe tene pANIno svabhAva svIkArI zakAya; paraMtu pANIno agninA sAMnidhyamAM dAha svabhAva te AgaMtuka dharma che, mATe tene pANIno svabhAva svIkArI zakAya nahIM. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-10 41 vaLI je svabhAva hoya te niyata kAraNatvAdirUpa hoya ema kahyuM. teno Azaya e che ke pANImAM zItaLatAnA anubhavano svabhAva sadA che. tethI zItaLatAnA anubhavanuM kAraNapaNuM zaitya svabhAvamAM che, ane te sadA niyata che; ane pANIno agninA sAMnidhyamAM bALavAno svabhAva svIkArIe to tenI jema anya koI padArthanA sAMnidhyamAM pANIno anya svabhAva paNa prApta thAya. tethI pANIno svabhAva niyatakAraNatvAdirUpa na thAya, paraMtu agninA sAMnidhyamAM bALavAnA svabhAvarUpa thAya, ane agninA sAMnidhya vagara zIta svabhAvarUpa thAya, ane anya koInA sAMnidhyamAM anya svabhAvarUpa thAya. tethI je niyata kAraNatvAdirUpa dharma hoya te ja svabhAva zabdathI grahaNa thAya. A prakArano kSaNikavAdIno Azaya che, ane tenI puSTi karavA mATe te kahe che ke Avo svabhAva kalpanAlAdhavanA jJAnathI grahaNa thAya che, ane anyathA grahaNa thayelo hoya to kalpanAnA gauravanA jJAnathI tyAga paNa karAya che. Azaya e che ke pANIno zaityasvabhAva che, tema svIkAravAmAM kalpanAlAdhava che, ane pANIno agninA sAMnidhyamAM dAhasvabhAva che, tema svIkAravAmAM kalpanAgaurava che, ane kalpanAlAghavajJAnanA baLathI anAgaMtuka dharma svabhAvarUpa che, ema grahaNa thAya che; ane kyAreka pANI agninA sAMnidhyamAM bALe che evuM anyathA grahaNa thayeluM hoya, ane pachI khyAla Ave ke A rIte svIkAravAmAM kalpanAgaurava thAya che, tyAre te svabhAvano tyAga thAya che, ane kalpanAlAghavajJAnathI je svabhAva siddha thato hoya te svabhAva svIkArAya che. A rIte kSaNikavAdIe yukti ApI sthApana karyuM ke pote pANInA zaitya svabhAvanA dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva siddha kare, tenI sAme koI prativAdI dRSTAMtanA baLathI pANIno dAhasvabhAva sthApana karI padArthanA kSaNika svabhAvane anyathA siddha karI zake nahIM. tethI pote dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva sthApana kare che, te yuktiyukta che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke 'A tArI vAta barAbara nathI'; kema ke gauravamAM paNa aprAmANikatvanuM dugrahapaNuM che ane prAmANika gauravAdinuM ardoSapaNuM che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-10-11 Azaya e che ke agninA sAMnidhyamAM pANInA dAhasvabhAvane svIkAravAmAM gauravapaNuM hovA chatAM A prakAranI kalpanA aprAmANika che tevuM kahI zakAya nahIM, kema ke jo dRSTAMtanA baLathI padArthano kSaNika svabhAva siddha karI zakAya ane te prAmANika che tema svIkArAya, to lohacuMbakanA dRSTAMtanA baLathI agninA sAMnidhyamAM pANIno dAhasvabhAva che, te apramANika che, tema kahI zakAya nahIM. phakta gauravadoSa che eTalA mAtrathI te apramANika che tema siddha thAya nahIM, paraMtu jo te svabhAva prAmANika hoya to te svabhAva svIkAravAmAM gauravadi AvatAM hoya topaNa doSa nathI. jema eka AtmAne svIkAravAne badale anaMta AtmAone svIkAravAmAM gauravadoSanI prApti che, topaNa anaMta AtmAo che, te prAmANika pratIti che. tethI prAmANika pratItivALA padArthamAM gauravAdi doSa AvatA hoya topaNa te doSarUpa nathI; tema dRSTAMtanA baLathI pANIno agninA sAMnidhyamAM dAha svabhAva prAmANika rIte siddha thaI zakato hoya to gauravadoSamAtrathI te svabhAva pANIno nathI, tema sthApana karI zakAya nahIM. II1ol avataraNikA : zloka-3mAM kahela ke muktine icchanArAoe kutarkamAM abhiniveza karavo joIe nahIM. tyArapachI zloka-6mAM kutarka kevo che ? te batAvyuM. tyArapachI kSaNikavAdI kaI rIte kutarka karIne padArthane kSaNika sthApana kare che, te zloka-8mAM batAvyuM, ane kSaNikavAdInuM kSaNika padArtha sthApana karavAnuM kathana kutarkarUpa kema che? tenI siddhi zloka-9-10 thI karI. tethI e phalita thayuM ke pANInA daSTAMtanA baLathI kSaNikavAdI padArthano kSaNika svabhAva sthApana kare che, te kutarka che. have bauddha darzananA anya vAdIo dRSTAMtanA baLathI jJAnanA viSayabhUta padArtha nathI, tema sthApana kare che, te paNa kutarka che, te batAvavA arthe kahe che - zloka - dvicandrasvapnavijJAnanidarzanabalotthitaH / dhiyAM nirAlambanatAM kutarka: sAdhayatyapi / / 11 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 kutarkagrahanivRttidvAbiMzikA/zloka-11 anvayArtha : divasvaMvijJAnanivarzanavasthitaH be caMdranA vijJAnanA daSTAMtanA baLathI ane svapnavijJAnanA daSTAMtanA baLathI Ubho thayelo tarva kutarka thiyAMka buddhinI nirAnanatAmapi=nirAlaMbanatAne paNa sAthayati sAdhe che. ll11aaaa blokArca - be caMdranA vijJAnanA daSTAMtanA baLathI ane svapnavijJAnanA daSTAMtanA baLathI Ubho thayelo evo kutarka, buddhinI nirAlaMbanatAne paNa sAthe che. ll11ll sadhAtyapa' mAM rahela '3pa' zabdanuM yojana nirAtratA sAthe che, ane te 'pa' thI e kahevuM che ke dRSTAMtanA baLathI UThelo kutarka padArthano kSaNika svabhAva to sthApana kare che, paraMtu dRSTAMtanA baLathI UThelo kutarka buddhinI nirAlaMbanatAnuM paNa sthApana kare che. TIkA : dvicandra iti-dvicandrasvapnavijJAne eva nidarzane udAharaNamAtre tabalAdutthitaH kutarkaH dhiyAM sarvajJAnAnAM, nirAlambanatAm=alIkaviSayatAmapi sAdhayati / / 11 / / TIkArca - vindra..... sathati be caMdra ane svapnanuM vijJAna ja nidarzana cheH udAharaNamAtra che. tenA baLathI=udAharaNanA baLathI, Ubho thayelo kutarka buddhinI=sarva jJAnonI, nirAlaMbanatAne paNaalIka viSayatAne paNa sAdhe che. ll11 bhAvArtha :jJAnathI atirikta bAhya padArtha mAtrano apalApa karanAra jJAnAdvaitavAdI bauddhathI pravRtta thatA kutarkanuM svarUpa : pANInA dRSTAMtanA baLathI kSaNikavAdIe padArthano kSaNika svabhAva sthApana karyo te jema kutarka che, tema bauddhadarzananA keTalAka anuyAyIo be caMdranuM jJAna Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-11-12 thAya che athavA svapnamAM padArthonuM jJAna thAya che, te daSTAMta laIne sthApana kare che ke jagatamAM be caMdra nathI chatAM be caMdranuM jJAna thAya che, tenI jema jJAnanA viSayabhUta padArtha vagara paNa jJAna thaI zake che; tethI bAhya padArtho jagatamAM nathI, chatAM jJAna thaI zake che. mATe jJAnathI atirikta jagatamAM koI vastu nathI, te pramANe svIkArIne jJAnAdvaitanuM sthApana kare che. vaLI tenI puSTi mATe bIjuM paNa dRSTAMta Ape che ke svapnamAM hAthI-ghoDA dekhAya che topaNa paramArthathI tyAM hAthI-ghoDA nathI. tethI paNa phalita thAya che ke padArtha vagara jJAna thaI zake che. mATe jagatanA jIvone jJAnanI pratIti che te sAcI che, paraMtu jJAnanA viSayabhUta padArtho nathI. A rIte dRSTAMtanA baLathI jJAnathI atirikta jagatamAM koI padArtha nathI, tema jJAnAtavAdI bauddha kahe che, te kutarka che. vastutaH sarvajJae saMsAranA motanA tyAga arthe na vizeSanuM AlaMbana laIne A saMsAra svapna jevo che, tema sthApana karyuM che, ane temanA vacanane avalaMbIne UThelA ekAMtavAdIo svadarzananI rucinA baLathI vicandrAdinA dRSTAMtane laIne jJAnanA viSayabhUta padArtho ekAMte nathI, tema sthApana kare che. mATe dRSTAMtanA baLathI jema kSaNikavAdIe padArthano kSaNika svabhAva sthApana karyo te kutarka che, tema dRSTAMtanA baLathI sarva jJAnone nirAlaMbana sthApana karavAM te paNa kutarka che. I11II avatAraNikA : zloka-6 thI kutarkanuM svarUpa batAvavAno prAraMbha karyo hato. have te kathananuM nigamana karatAM kahe che - zloka : tatkutarkeNa paryAptamasamaJjasakAriNA / atIndriyArthasiddhyarthaM nAvakAzo'sya kutracit / / 12 / / anvayArtha: ta--te kAraNathI pUrvamAM batAvyuM tevo asaMbaddha pralApa karanAra kutarka che te kAraNathI, samaggAriVT jtA =asamaMjasakArI evA kutarka Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapa kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-1ra vaDe pata=saryuM; atIndriyArthasiddhacartha atIndriya padArthanI siddhi mATe =Ano kutarkano putra-kyAMya paNa nAvAza=avakAza nathI. 12aaaa zlokArca - te kAraNathI asamaMjasakArI evA kutarka vaDe saryuM; atIndriya padArthanI siddhi mATe kyAMya paNa Ano arthAt kutarkano avakAza nathI. 1ra TIkA : taditi-tadasamaJjasakAriNA-pratItibAdhitArthasiddhyanudhAvinA paryAptaM kutarkeNa, atIndriyArthAnAM dharmAdInAM siddhyarthaM nAsya-kutarkasya kutrcidveza: Jaa2aaaa TIkArya : tasamakjhAri ... tracavavA mA te kAraNathI pUrvamAM batAvyuM evo asaMbaddha pralApa karanAra kutarka che te kAraNathI, asamaMjasakArI= pratItibAdhita padArthanI siddhi mATe pravartatA evA, kutarka vaDe saryuM; kema ke atIndriya artharUpa dharmAdinI siddhi mATe Alokakutarkano, kyAMya paNa avakAza nathI. 12aaaa bhAvArtha - atIndriya padArthanI siddhimAM kutarka anupayogI : zloka-6 thI 11mAM sthApana karyuM te pramANe kutarka pratItithI bAdhita arthanI siddhi mATe pravartanAro che. tethI evA kutarkathI saryuM, kema ke atIndriya evA dharmAdi padArtho kutarkathI kyAreya siddha thaI zakatA nathI. mATe atIndriya padArthonI siddhi mATe dRSTAMtanA avalaMbanathI svamati anusAra kalpanA karIne atIndriya padArthone siddha karavAno prayatna ucita nathI. to atIndriya padArthono nirNaya kaI rIte thaI zake ? te graMthakAra svayaM AgaLanA zlokamAM batAve che. zA avataraNikA - pUrvazloka-12mAM sthApana karyuM ke atIndriya padArthonI siddhi mATe kutarka samartha nathI; kema ke svamatikalpanA pramANe padArtha nakkI karIne dRSTAMtathI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/bloka-13 tenI siddhi thaI zake nahIM. to atIndriya padArthonI siddhi kaI rIte thaI zake ? te batAvavA arthe kahe che - zloka : zAstrasyaivAvakAzo'tra kutarkAgrahatastataH / zIlavAn yogavAnatra zraddhAvAMstattvavid bhavet / / 13 / / anvayArtha : matra=ahIM atIndriya arthatI siddhimAM zAstraccevAvA: zAstrano ja avakAza che. tata: te kAraNathI yukataprada =kutarkatA agrahathI tra=ahIM zAstramAM, zraddhAvAnTazraddhAvALo zItavA-zIlavALo yojAvA=yogamAM tatpara tattvavidharmAdi atIndriya arthane jonAro ma=thAya che. ll13mAM zlokArca : atIndriya arthanI siddhimAM zAstrano ja avakAza che. te kAraNathI kutarkanA agrahathI zAstramAM zraddhAvALo, zIlavALo, yogamAM tatpara, dharmAdi atIndriya arthane jonAro thAya che. I1all TIkA : zAstrasyeti-atrAtIndriyArthasiddhau zAstrasyaivAvakAzaH, tasyAtIndriyArthasAdhanasamarthatvAcchuSkatarkasyAtathAtvAt / taduktaM - "gocarastvAgamasyaiva tatastadupalabdhitaH candrasUryoparAgAdisaMvAdyAgamadarzanAt" / / tata:-stasmAt kutarkAgrahato'tra, zAstre zraddhAvAn-zIlavAn=paradrohavirati (mAn), yogavAn sadA yogatatparaH, tattvaviddharmAdyatIndriyArthadarzI bhavet / / 13 / / TIkArya : trAtIndriyArtha.. bhavet AahIM atIndriya padArthanI siddhimAM, zAstrano ja avakAza che; kema ke tenuM zAstranuM, atIndriya arthane sAdhavA mATe samarthapaNuM che, zuSka tarkanuM atathApaNuM che-atIndriya arthane sAdhavA mATe Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-13 47 asamarthapaNuM che. te kahevAyuM che=je zlokamAM kahyuM te "yogadaSTi samuccaya' graMtha zloka-99mAM kahevAyuM che - caMdra, sUryanA uparAgAdine kahenArA saMvAdi AgamanuM darzana hovAthI ta:=tenAthI= AgamathI, tenI upalabdhi hovAne kAraNe=atIndriya arthanI prApti hovAne kAraNe, vaLI Agamano ja gocara che=atIndriya artha Agamano ja viSaya che." (yo.da.sa. zloka-99) tata: atIndriya arthanI siddhimAM zAstrano ja avakAza che, te kAraNathI, kutarkanA agrahathI ahIM zAstramAM, zraddhAvALo, zIlavALo paradrohavirativALo, yogavALo-sadA yogamAM tatpara, tatvaviddhamadi atIndriya arthane jonAro, thAya che. 13 noMdha:- "yogadaSTisamuccaya' graMthanI zloka-108nI TIkA mujaba 'padrovirati' zabdanA sthAne paradrohaviratimAnuM e pATha hovo joIe. bhAvArtha - zAstrathI atIndriya padArthonI siddhi - atIndriya padArthonI siddhi mATe zAstrano ja avakAza che, zuSka tarkano nahIM', ema kahyuM. tenAthI e kahevuM che ke atIndriya padArtho zAstra je kahetAM hoya te zAstravacananuM sthApana karavA mATe dRSTAMta ApavAmAM Ave, ane te dRSTAMtanA baLathI zAstrIya padArtho sthApana karavAmAM Ave, to te pramANabhUta che; ane tenA badale svamatimAM UThela padArthane dRSTAMtathI sthApana karavAmAM Ave to te kutarkarUpa bane che; ane tenAthI atIndriya padArthanI siddhi thatI nathI. jema zAstrakAroe kahyuM ke anAdikALathI AtmAno karmanI sAthe saMbaMdha che, ane te karmano viyoga paNa thaI zake che, ane temAM dRSTAMta ApyuM ke anAdikALathI suvarNa azuddha che, chatAM zuddhinI prakriyAthI zuddha thaI zake che. tethI zAstramAM svIkArAyelA padArthone dRSTAMtathI sthApana karavA te yuktiyukta che; kema ke sarvajJae joyelA padArtho zAstramAM kahevAyA che, ane sarvajJa kevaLajJAnamAM jue che ke sAdhanA karIne jIva karmathI mukta thaI zake che; ane AtmA sAdhanA karIne karmathI mukta thAya che, e pramANe kevaLajJAnIe joyelA padArthane lokapratIti Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-13-14 karAvavA arthe suvarNanuM dRSTAMta ApavAmAM Ave che. tethI jo AtmA karmathI mukta thaI zake che, tema sarvajJa jotA na hoya to suvarNanA dRSTAMtamAtrathI AtmA karmathI mukta thaI zake che, tenI siddhi thaI zake nahIM. tema ahIM chadmastha atIndriya padArtha jotA nathI, Ama chatAM kSaNikavAdI zAstranirapekSa potAnI matithI svIkArAyela padArthanI siddhi mATe pANInuM udAharaNa Ape che, ane jJAnAtavAdI bauddha dricaMdrAdinuM udAharaNa Ape che, te udAharaNathI atIndriya padArthonI siddhi thaI zake nahIM. mATe zAstrathI nirNata padArthane dRSTAMtathI samajAvavo te yuktiyukta che; paraMtu zAstranirapekSa potAne mAnya padArthane dRSTAMtamAtrathI siddha karavo te kutarUpa che. AthI atIndriya padArthomAM kutarkano avakAza nathI, zAstrano ja avakAza che. A rIte atIndriya padArthomAM zAstrano ja avakAza che. tethI kutarkanA agrahathI zAstramAM jemane zraddhA che, tevA sAdhaka, atIndriya padArthone zAstranA baLathI jANavA prayatna kare, ane sarvaviratirUpa saMyamamAM yatna kare, je zIlarUpa che, ane jenA pAlanathI AtmAthI atirikta sarva jIvonA drohanI virati thAya che, kema ke zIlavAna sAdhu SaTkAyanA pAlanamAM udyamavALA hoya che. vaLI jema mokSanA arthI zAstramAM zraddhAvALA hoya che ane zIlavALA hoya che, tema yogamArgamAM tatpara hoya che arthAt mokSasAdhaka evA yogone sevavAmAM tatpara hoya che udyamazIla hoya che, ane AvA sAdhako atIndriya arthane jonArA thAya che; kema ke zAstranA vacanathI, zAstrAnusArI zIlanI pravRttithI ane yogamAM karAyelA udyamathI atIndriya padArthone paNa sAdhaka joI zake che. 13 avataraNikA : nanu zAstrANAmapi bhinnatvAtkathaM zAstrazraddhApi syAdityata Aha - avataraNikArya - nanu'thI zaMkA kare che ke zAstronuM paNa bhinnapaNuM hovAthI zAstranI zraddhA paNa kevI rIte thAya ? ethI kahe che - ka zAstrApa' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke dareka darzananA zAstAo to judA che, paraMtu dareka darzananAM zAstro paNa judAM che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-14 49 'zAstrazraddhapa' - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke jo dareka darzananAM zAstro eka arthane batAvatAM hoya to zAstramAM zraddhA thaI zake, paraMtu jyAre sarva zAstro paraspara viruddha artha batAvatAM hoya to zAstramAM zraddhA paNa kevI rIte thAya ? bhAvArtha pUrvamAM sthApana karyuM ke atIndriya padArthono nirNaya karavAmAM zAstrano ja avakAza che. tyAM prazna thAya ke dareka darzananAM zAstro paNa bhinna bhinna hovAthI arthAt bhinna bhinna arthane kahenArAM hovAthI zAstrazraddhA paNa kevI rIte thAya ? ethI kahe che -- zloka : tattvataH zAstrabhedazca na zAstRNAmabhedataH / mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM tataH / / 14 / / anvayArtha : ane zAstuLA--zAkhAono=praNetAono ameta =abheda hovAthI tattvataH-paramArthathI zAme zAstrano bheda nathI.tatA tethI tatharInAM zAstramAM zraddhAvALAonuM tAzrayauiztenA bhedanuM AzrayaNa zAstAnA bhedano svIkAra modI=moha che-ajJAna che. I14tA. zlokArca - ane zAstAono abheda hovAthI paramArthathI zAstrano bheda nathI. tethI zAstramAM zraddhAvALAonuM zAstAnA bhedanuM AzrayaNa moha che. 14 zlokamAM 'va' pUrvazloka sAthe samuccayamAM che. TIkA - tattvata iti-tattvato dharmavAdApekSayA tAtparyagrahAt zAstrabhedazca nAsti, zAstRNAM dharmapraNetRNAmabhedataH, tattanayApekSadezanAbhedenaiva sthUlabuddhInAMtabhedAbhimAnAt, ata evAha-tatastasmAttadadhimuktInAM zAstRzraddhAvatAM tadbhedAzrayaNaM= zAstRbhedAGgIkaraNaM mohaH ajJAnaM, nirdoSatvena sarveSAmaikyarUpAt / taduktaM - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5o kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-14 "na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / modadhimukkInAM tattvamevAzraya tata:" | (vo . snovA-202) 24 TIkArya : tattvato tata:" iaa ane dharmavAdanI apekSAe tAtparyanuM grahaNa hovAne kAraNe tatvathI zAstrabheda nathI; kema ke zAkhAono dharmapraNetAono abheda che. ahIM prazna thAya ke sarvadarzananA dharmapraNetAo judA judA che, evuM lokane pratIta che. tethI sarva dharmapraNetAono abheda che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - te te nayanI apekSAe dezanAbheda hovAne kAraNe jasthUla buddhivALAone skUla buddhivALA lokone, tenA bhedanuM abhimAna hovAthI=zAstAonA bhedato bhrama hovAthI, paramArthathI zAstAono abheda che, ema avaya che. AthI ja kahe che-paramArthathI zAkhAono abheda hovAnA kAraNe zAstrano abheda che, AthI ja kahe che - tata=smA-te kAraNathI zAstAono paramArthathI abheda che te kAraNathI, tadaadhimuktionuM zAstAmAM zraddhAvALAonuM svasvadarzananA praNetAmAM zraddhAvALAonuM, tenA bhedanuM AzrayaNa zAstAnA bhedanuM AzrayaNa arthAt A darzananA zAstA buddha che, ane A darzananA zAstA kapila che, ane A darzananA zAstA vIra paramAtmA che, e prakAranA zAstAnA bhedanuM grahaNa, moha che-ajJAna che; kema ke nirdoSapaNA vaDe sarvenuM sarva zAstAonuM, ekyarUpapaNuM che; arthAt jema vIra bhagavAna, RSabhadeva bhagavAna ke pArzvanAtha bhagavAna nirdoSa hovAne kAraNe te sarvamAM ekyapaNuM che, tema dharmavAdane karatArA evA sarva zAstAo pUrNapuruSa hovAne kAraNe sarvanuM ekarUpapaNuM che. taluvataMtrate kahevAyuM che=zlokamAM je kahevAyuM te, 'yogadaSTisamuccaya' graMtha zloka-102mAM kahevAyuM che - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-14 "tatvathI paramArthathI bhinna abhiprAyavALA sarvajJa nathI, je kAraNathI ghaNA che je kAraNathI ghaNA sarvajJa che mATe bhinna che, ema nathI, e prakArano artha chetata:=te kAraNathI-tattvathI sarvajJa bhinna nathI te kAraNathI, tadadhimuktionuM potapotAnA dharmapraNetAomAM zraddhAvALAonuM, tenA bhedanuM AzrayaNa=sarvajJanA bhedano svIkAra, moha che." (yo.da.sa. zloka-102).14 bhAvArtha :dharmavAdanI apekSAe sarva darzanonAM zAstrono abheda - pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke atIndriya padArthonI siddhimAM zAstrano ja avakAza che. tyAM vicArakane prazna thAya ke dareka darzananAM zAstro bhinna-bhinna dizAmAM janArAM che. tethI vicArakane zAstrazraddhA paNa kaI rIte thaI zake ? tethI kayA zAstrane avalaMbIne pravRtti karavAthI tattvanI prApti thAya ? tenI spaSTatA karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke "dharmavAdanI apekSAe tAtparyane grahaNa karIe to koI zAstrano bheda nathI' arthAt koIpaNa darzanamAM rahelA zAstrano bheda nathI; kema ke sarvadarzanakAro "AtmAnI mokSa avasthA sArI kahe che, saMsAra avasthA kharAba kahe che, saMsAra avasthAnI niSpattinuM kAraNa rAga-dveSa ane moha kahe che, ane tenA nAza dvArA mokSanI prApti kahe che. tethI te rUpa dharmavAdanI apekSAe zAstranA tAtparyane grahaNa karavAmAM Ave to koI zAstrano bheda nathI; ane temAM yukti Ape che ke "dharmapraNetAono abheda che." tyAM vicArakane prazna thAya ke sarva darzanakAronA dharmapraNetA judA che, te rIte lokamAM prasiddha che. Ama chatAM badhA dharmapraNetAomAM abheda che, tema kema kahI zakAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - jema vIra bhagavAna dharmapraNetA che ane RSabhadeva bhagavAna paNa dharmapraNetA che ane pArzvanAtha bhagavAna paNa dharmapraNetA che, temAM vyaktirUpe bheda hovA chatAM paramArthathI bheda nathI, tema mokSamArgane kahenArA buddha, kapila Adi sarva dharmapraNetAomAM paraspara bheda nathI. ahIM prazna thAya ke lokamAM teonI buddha, kapila, vIra Adi praNetAonI bhedarUpe prasiddhi kema che ? tethI kahe che - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para kutarkagrahanivRttihAviMzikA/zloka-14 te te na apekSAe dezanAnA bhedane kAraNe ja skUla buddhivALA lokone temanA bhedanuM abhimAna che. Azaya e che ke padArthane kSaNika kahenArA buddha judA dharmapraNetA che, ane AtmAne nitya kahenArA kapila judA dharmapraNetA che, tevI lokamAM bhedano vyavahAra che. vastutaH sarvajJae ja amuka jIvone uddezIne bhoganI AsthA choDAvavA mATe paryAyAstikanayanuM avalaMbana laIne sarva padArtho kSaNika che, tema sthApana karela che; ane pote sadA sthAyI nathI, paraMtu mRtyu sudhI ja sthAyI che, tevI buddhivALA jIvone AtmakalyANamAM utsAhita karavA mATe sarvajJae ja dravyAstikanayanuM avalaMbana laIne "AtmA nitya che' tema sthApana karela che. tethI te sarva prakAranI dezanAnA praNetA eka sarvajJa che. te eka sarvajJa vIra bhagavAna hoya ke RSabhadeva bhagavAna hoya topaNa sarvajJarUpe eka che, ane tevI prarUpaNA karanArAone koI buddha kahe ke koI kapila kahe topaNa nAmabhedathI atirikta sarvajJamAM koI bheda nathI. Ama chatAM skUla buddhivALA jIvone dezanAbhedane kAraNe ja temanA bhedanuM abhimAna cheHnityavAdanA praNetA sarvajJa judA che, ane kSaNikavAdanA praNetA sarvajJa judA che, tevuM abhimAna che, paramArthathI teomAM bheda nathI. ahIM vizeSa e che ke vartamAnamAM rahelA vAdIoe koIe vIra bhagavAnane paNa joyA nathI ke RSabhadeva bhagavAnane paNa joyA nathI, tema kapilane paNa joyA nathI ke buddha bhagavAnane paNa joyA nathI; paraMtu temanA vacanane avalaMbIne A vacanane kahenArA vIra bhagavAna che ke RSabhadeva bhagavAna che ke kapilabuddhAdi bhagavAna che tema kahe che; ane te sarva vacano RSabhadeva bhagavAnathI paNa tema ja kahevAyelAM che ane vIra bhagavAnathI paNa tema ja kahevAyelAM che, tethI temAM koI bheda nathI. te rIte anya darzanavALA kapila-buddhAdinAM paNa je vacano mokSamArgane batAvanArAM che, mokSamArgane puSTa kare tevI dravyAstika nayanI prarUpaNA karanArAM che, ane mokSamArgane puSTa kare tevI paryAyAstika nayanI prarUpaNA karanArAM che, te sarva vacano paNa vIra bhagavAna ke RSabhadeva bhagavAnathI kahevAyelAM che. Ama chatAM te vIra bhagavAnane koI buddharUpe svIkAre to koI kapilarUpe svIkAre to te nAmamAtrathI bheda che; ane te rIte bheda karyA pachI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3. kutarkagrahanivRttidvAtrizikA/zloka-14 buddhathI kahevAyelA kSaNikavAdanA tAtparyane dharmavAdanI apekSAe grahaNa karyA vagara svamati anusAra ekAMtathI joDIne, koIka kutarka kare ke "jema pANIno svabhAva bhIMjavavAno che mATe bhIMjave che, tema padArthano kSaNika svabhAva che mATe arthakriyA kare che. A rIte kutarka karIne ekAMtavAdanuM sthApana kare che, te dharmavAda nathI, paraMtu kutarkavAda che. dharmavAdanI dRSTie kSaNikavAdanuM tAtparya grahaNa karIe to e artha prApta thAya ke bhagavAna buddha bhoganI AsthA choDAvavA mATe kSaNikavAda batAvyo che, ane te apekSAe kSaNikavAdanA prarUpaka buddha bhagavAna vIra bhagavAnathI judA nathI; kema ke vIra bhagavAne paNa bhoganI AsthA choDAvavA mATe kSaNikavAda batAvela che. vaLI jema vIra bhagavAne bhoganI AsthA choDAvavA mATe kSaNikavAda sthApana karyo che, tema bhoganI AsthA choDAvavA mATe te te prakAranA jIvone sAme rAkhIne "jagatamAM dekhAtA sarva padArtho indrajALa jevA che,' tema paNa kahela che, ane buddha bhagavAne paNa te dRSTithI 'A jagatamAM jJAnathI atirikta koI padArtha nathI, paraMtu dekhAtA padArtho indrajALa jevA che," tema kahela che. chatAM keTalAka kutarkavAdIo buddha bhagavAnanA te vacanane ekAMta grahaNa karIne vicaMdranA ane svapnanA dRSTAMtanA baLathI jJAnathI atirikta padArtha nathI, tema ekAMta sthApana kare che, paraMtu buddha bhagavAnanAM te ekAMta vacano nathI; ane buddha bhagavAne saMsAra pratye virakta thavA mATe je saMsAranA padArthone indrajALa jevA kahyA che te apekSAe vIra bhagavAne paNa tema ja kahyA che, ema vicArIe to buddha bhagavAnanAM vacano ane vIra bhagavAnanAM vacanomAM koI bheda nathI. tethI sarva darzananA praNetAomAM bheda nathI; paraMtu te te nayanI apekSAe teonA kathanane ekAMte grahaNa karIne je loko potAnA praNetAno bheda svIkArIne potAnA praNetAnI mAnyatAne kutarka dvArA ekAMta sthApana kare che, teoe potapotAnA praNetAono bheda che tevuM abhimAna lokomAM utpanna karAvyuM che, paraMtu paramArthathI zAstAono bheda nathI. tethI svasvadarzananA zAstAomAM zraddhAvALAone temanA bhedanuM AzrayaNa-amArA darzananA zAstA judA che ane anya darzananA zAstA judA che, e prakAranA bhedano svIkAra karavo, te ajJAna che; kema ke dareka darzananA zAstAo rAgAdithI para hovAthI nirdoSa che ane Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-14-15 teonuM ekarUpapaNuM che; kema ke jeo rAgAdithI para thaI gayA che, teonI prarUpaNA zuddha yogamArganI che, ane te yogamArganI sahAyaka evI te te nayanI prarUpaNA che. mATe sarva darzanonA zAstAono bheda nahIM hovAne kAraNe zAstromAM paNa bheda nathI. tethI mokSamArgane batAvanArAM zAstravacanone avalaMbIne atIndriya padArthone jANavAno prayatna karavAmAM Ave to atIndriya padArthonI siddhi thaI zake, tema pUrvazloka sAthe A zlokano saMbaMdha che. tethI kutarkano tyAga karIne zAstramAM zraddhA rAkhavI joIe ane zIlamAM yatna karavo joIe ane yogamArgamAM tatpara rahevuM joIe, jethI atIndriya padArtho yathArtha dekhAya. 14 avataraNikA: pUrvazlokamAM kahyuM ke zAkhAono abheda che, tethI zAkhAonA bhedanuM AzrayANa karavuM te moha che-ajJAna che. have sarva upAsakonA upAsya evA zAstAo kaI rIte eka che ? te batAve che - zloka - sarvajJo mukhya ekastatpratipattizca yAvatAm / sarve'pi te tamApannA mukhyaM sAmAnyato budhAH / / 15 / / anvayArtha mukyatAtvika ArAdhanAno viSaya evA sarva: sarvajJa =eka che, ra=ane vAvatA--jeTalAone tatvatipatti temanI pratipatti che sarvajJanI bhakti che, te sarveDapi vudhA=prAjJa evA te sarva paNa sAmAnyata=sAmAnyathI muThThAM tapatra = mukhya evA tene prApta thayelA che. ll15II zlokArtha - mukhya sarvajJa eka che, ane jeTalAone temanI pratipati che, prAjJa evA te sarva paNa sAmAnyathI mukhya evA tene prApta thayelA che. 15ll 'sarveDapi' ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke te te darzanamAM rahelA koIka budho= bodhavALA mAtra nahIM, paraMtu sarva paNa bodhavALA puruSo te mukhya sarvajJane pAmelA che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-15 TIkA : sarvajJa iti-sarvajJo mukhyA tAttvikArAdhanAviSaya ekaH, srvjnytvjaatyvizeSAt aa ta - "sarvajJo nAma yaH kazcit pAramArthika eva hi / sa aa Nava sarvatra eDapi tattvata:" | (co.kR.. sno-203) tatpratipatti: sarvajJabhaktizca yAvatAM tattaddarzanasthAnAM te sarve'pi budhAstaM sarvajJaM mukhyaM sAmAnyato vizeSAnirNaye'pyApannA=AzritAH, niratizayitaguNavattvena pratipatteH vastutaH sarvajJaviSayakatvAt, guNavattAvagAhanenaiva tasyA bhaktitvAcca / yathoktaM - "pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / / te sarveDapi tamApatra rUti cAyati: parI" | (co.sa. sna-204) pArakA TIkArya : sarvA mustAttvi ..... parA" | mukhyatratAtvika ArAdhanAno viSaya, sarvajJa eka che; kema ke sarvajJatva jAti avizeSa che=jema vIra bhagavAna ke RSabhadeva bhagavAna AdimAM sarvajJatva jAti eka che, tema sarvadarzananA upAsya pUrNa puruSamAM sarvajJatva jAti samAna che. te kahevAyuM che= sarvajJa mukhya eka che' te 'yogadaSTisamuccaya' graMtha zloka103mAM kahevAyuM che - je koI pAramArthika ja sarvajJa che, te vyaktino bheda hote chate paNa tattvathI sarvatra=sarva kSetra ne sarva kALamAM, eka ja che." (yo. sa. zloka-103) ane temanI pratipatti=sarvajJanI bhakti, jeTalA te te darzanamAM rahelAone che, prAjJa evA te sarva paNa, vizeSano atirNaya hovA chatAM paNa, sAmAnyathI te mukhya sarvajJane Azrita che; kema ke viratizaya guNavAnapaNArUpe pratipatinuM pUjAupacArarUpa bhaktinuM, vastutaH sarvajJaviSayapaNuM che, ane guNavAnapaNAthI avagAhana vaDe ja tenuM pratipattinuM, bhaktipaNuM che. je pramANe kahevAyuM che - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtihAviMzikA/zloka-15 tata te kAraNathI=pAramArthika sarvajJa eka che te kAraNathI, tenI=sarvajJanI, sAmAnyathI ja jeTalAone pratipatti =bhakti che, te sarveDapi te sarva paNa taztene=mukhya sarvajJane, upasA:=pAmelA che. ti e prakAre parIcAyati:= sarvocca yukti che." (yo.da.sa. zloka-104) 1pa vizeSaniveDapi' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke vizeSanA nirNayamAM to mukhya sarvajJane Azrita che, paraMtu vizeSanA anirNayamAM paNa sAmAnyathI mukhya sarvajJane Azrita che. bhAvArtha - sarva darzanakAro eka sarvajJanA upAsaka : dharmavAdanI apekSAe tAtparya grahaNa karIne vividha darzanamAM rahelA jeo potAnA upAsyane pUrNa puruSarUpe mAne che ane pUrNa puruSarUpe temanI bhakti kare che, teonI tAttvika ArAdhanAno viSaya sarvajJa eka che; kema ke jemaNe saMsArathI para thavAno yogamArga batAvyo che, te sarvajJa che, te rUpe badhA ja potAnA upAyane svIkAre che; ane te mArga batAvanAra sarvajJa vIra bhagavAna hoya ke RSabhadeva bhagavAna hoya, paNa te sarvamAM sarvajJatva jAti samAna che; ane te sarvajJane upAsya tarIke svIkArIne koI temane buddha tarIke ullekha kare che, to koI temane kapila tarIke ullekha kare che, vastutaH temanI upAsanAnA viSayabhUta vyaktimAM sarvajJatva jAti samAna che. mATe sarvanA upAsya eka sarvajJA che ane te te darzanamAM rahelA je koIne pUrNa puruSarUpe potAnA upAsya evA buddhAdimAM sarvajJarUpe bhakti che, prAjJa evA teo mukhya sarvajJane pAmelA che. 'teo prAjJa che ema kahyuM, tenAthI e kahevuM che ke jeo kutarkano Azraya karatA nathI ane saMsAranA svarUpane jANe che tethI saMsAra asAra lAge che, vaLI saMsArathI atIta avasthA sArabhUta lAge che, tethI saMsArathI atIta avasthAnI prAptinA upAyabhUta yogamArgano Azraya kare che, te sarva prAjJa che; ane AvA prAjJa puruSo je vastumAM vizeSa nirNaya na karI zake te vastumAM Agraha rAkhatA nathI, paraMtu yogamArgano Agraha rAkhe che. tevA budha puruSo potAne mAnya evA buddha ke kapilAdine sarvajJarUpe mAnIne temanI bhakti karatA hoya topaNa arthathI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-1pa pa7 pUrNa puruSanI upAsanA kare che. teo sarva darzanono abhyAsa karIne sarvanayo kahenArA pUrNapuruSa che tevo nirNaya nahIM hovA chatAM, koI eka naya upara cAlatA potAnA darzanane avalaMbIne sarvajJanI upAsanA kare che, tethI teo sAmAnyathI sarvajJano Azraya karanArA che; kema ke niratizaya guNavAnapaNArUpe bhaktino viSaya sarvajJa che, ane te te darzanamAM rahelA kadAgraha vagaranA ane saMsArathI atIta tattvanI prAptinA arthI, je jIvo potAnA upAsyane niratizaya guNavAnapaNArUpe svIkArIne teonI bhakti kare che, teonI bhaktino viSaya paramArthathI sarvajJa che. ahIM prazna thAya ke kapila ke buddha sarvajJa nathI, tevuM jaina darzananAM zAstromAM prasiddha che. Ama chatAM kapilane ke buddhane sarvajJarUpe mAnIne jeo temanI upAsanA kare che, teo sarvajJanA upAsaka che, tema kema kahI zakAya? tethI kahe che - guNavAnapaNArUpe avagAhana karIne karAtI temanI bhakti te sarvajJanI bhakti che. tethI anya darzanavALA kadAgraha vagaranA yogIo potAnA upAsyane buddha tarIke ullekha kare topaNa rAga-dveSa ane mohathI para evA buddha bhagavAna che, te rIte avagAhana karIne teonI bhakti kare che; tethI temanI bhaktinA viSayabhUta puruSa rAga-dveSa ane mohathI para evI sarvajJa vyakti ja prApta thAya che, mAtra nAmathI ja teono bheda prApta thAya che arthAt nAmathI teo buddhano ullekha kare che ke kapilano ullekha kare che. vastutaH upAsyarUpe to pUrNa puruSane ja kapila ke buddha zabdathI ullekha karIne upAsanA kare che, ane te pUrNa puruSa zuddha mArganA sthApaka tIrthakaro ja che, anya koI nahIM. ahIM vizeSa e che ke te te darzanamAM rahelA yogamArgane anusaranArA yogIoe sarva darzanono abhyAsa karIne sarvajJakathita sAMgopAMga mArga kyAM che ? teno nirNaya karyo nathI; Ama chatAM potAnA darzanamAM rahelA yogamArganuM avalaMbana laIne, potAnA upAsyane pUrNa puruSa mAnIne temanI upAsanA kare che, teo sAmAnyathI sarvajJa evA tIrthakarono upAsyarUpe Azraya karanArA che. vaLI jeo sarva darzanono abhyAsa kare che, teone nirNaya thayo che ke sarva darzanomAM te te nayaapekSAe je yogamArga rahelo che, te sarvajJakathita che, ane Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-15-16 jaina darzanamAM rahelo yogamArga paNa sarvajJakathita che; Ama chatAM sarva darzanomAM rahelo yogamArga prAthamika bhUmikAno che, ane jainadarzanamAM rahelo yogamArga sarva nayone ucita sthAne joDIne sAMgopAMga varNana karAyelo che, tethI kaSa-cheda. ane tApathI zuddha che. Avo nirNaya darzanazAstranA abhyAsathI jeone thayo che, ane koI darzananA pakSapAta vagara yogamArganA pakSapAtathI jeoe jaina darzanano svIkAra karyo che, tevA yogIone anya darzananA yogIo karatAM sarvajJano vizeSa nirNaya thayo che, tethI teo anya darzanavALA yogIo karatAM kaMIka vizeSathI sarvajJane pAmelA che; ane anya darzanavALA sarvajJae kahelA paripUrNa yogamArgane nahIM pAmelA hovA chatAM sarvajJathI kahevAyelA yogamArganI prAraMbhika bhUmikAne pAmyA che. tethI anya darzanavALA sarvajJanA dUravartI upAsako che, topaNa te sarvanA upAsya eka sarvajJa che. 15aa avataraNikA : pUrvazloka-15mAM kahyuM ke jeone vizeSano nirNaya nathI evA paNa te te darzanavALA sAmAnyathI mukhya sarvajJane pAmelA che. tethI jijJAsA thAya ke vizeSathI sarvajJane pAmelA koNa che ? mATe kahe che zloka H na jJAyate vizeSastu sarvathA' sarvadarzibhiH / ato na te tamApannA viziSya bhuvi kecana / / 16 / / anvayArtha: -- . Jasarvazimistu=vaLI asarvadarzI vaDe=chadmastho vaDe sarvathA=sarva prakAre vizeSaH na jJAte-vizeSa jaNAto nathI, ata:=AthI muvi=pRthvI upara te cana=teo koIpaNa ta=tene=sarvajJane viziSTa=vizeSa karIne na ApannA:= pAmelA nathI. ||16|| zlokArtha : vaLI asarvadarzI vaDe sarva prakAre vizeSa jaNAto nathI, AthI jagatamAM teo koIpaNa sarvajJane vizeSa karIne pAmelA nathI. / / 16 / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pala kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-16 TIkA : neti-vizeSastu sarvajJajJAnAdigatabhedastu, asarvadarzibhiH chadmasthaiH, sarvathA= sarva prakAraiH, na jJAyate, ato na te sarvajJAbhyupagantAraH, taM-sarvajJam ApannA: AzritAH, viziSya bhuvi-pRthivyAM kecana / taduktaM - "vizeSastu punastasya kAtsnyenAsarvadarzibhiH / sarvenuM jJAyate tene tamApatro na kazvana" || (co.z.. -201) TddA TIkArtha - vizeSatu ...... azvana" | vaLI asarvadarzI vaDeHchastho vaDe, vizeSa sarvajJanA jJAnAdigata bheda=avya chaprasthanA jJAna-darzana-cAritra karatAM sarvajJamAM rahelA jJAna-darzana-cAritrano bheda, sarvathA sarva prakAre jaNAto nathI. AthI vecana=koI arthAt sarvane svIkAranArA evA koI muvi pRthvI upara viziSya =vizeSa karIne taMtra tene=sarvajJane mAtra =Azrita thayelA nathI. te kahevAyuM che=zlokamAM je kahyuM te "yogadaSTi samuccaya' graMtha zloka10pamAM kahevAyuM che. "vaLI teno=sarvajJano, saMpUrNa rIte vizeSaU=bheda ja, sarva chabastho vaDe jaNAto nathI, te kAraNathI tene=sarvajJane, koI chamastha pAmelA nathI." (yo. sa. zloka105) 16 'sarvajJAna tame:'- ahIM ra' thI sarvajJanA darzana ane cAritranuM grahaNa karavuM. bhAvArtha :chadmasthane sarvajJanI vizeSathI aprApti : sarvajJanA AtmAmAM vartatA jJAna-darzana-cAritra e cakSano viSaya nathI, ane zrutajJAna paNa tenA svarUpane sAmAnyathI batAve che. tethI chabastha vaDe sarvajJanI vizeSatA sarva prakAre jaNAtI nathI, phakta jIva jyAre sarvajJa bane tyAre ja saMpUrNa rUpe vizeSathI sarvajJanA svarUpane jANI zake. AthI pRthvI upara sarvajJane svIkAranArA koIpaNa chabI sarva prakAre vizeSathI sarvajJane pAmelA nathI. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-16-17 AnAthI e prApta thAya ke anya darzanavALA paNa sarvajJane sAmAnyathI pAmelA che, tema jainadarzanavALA paNa sarvajJane sAmAnyathI pAmelA che, paraMtu sarvathA vizeSathI to sarvajJa thayA pachI ja sarvajJane jANI zakAya; topaNa kadAgraha vinA sarva darzanano abhyAsa karIne jeo tattvanA pArane pAmelA che, ane jeoe sarva nayadRSTithI sarvajJanuM Agama kaI rIte kaSa-cheda-tApathI zuddha che, tevuM jANyuM che, teo anya darzananA upAsako karatAM kaMIka vizeSathI sarvajJane jANanArA che. AthI sarvattanA upAsaka sarva darzanomAM rahelA hovA chatAM sAmAnyathI jANanArA karatAM kaMIka vizeSathI jANanArA vizeSathI sarvajJanI upAsanA kare che, topaNa sarvathA vizeSa prakAre sarvajJane jANanArA jagatamAM sarvajJa sivAya koI nathI. 1vA avataraNikA : ata: sAmAnyapratipattyaMzena sarvayogiSu pariziSTA tulyataiva bhAvanIyetyAha - avataraNikArca - AthI=koI chaghastha sarvajJanA jJAnAdigata vizeSane sarva prakAre joI zakatA nathI AthI, sAmAnya pratipatti aMzathI=potAnA upAsya niratizaya guNavALA che e rU5 sAmAnya pratipatti aMzathI, sarva yogIomAM pariziSTa tulyatA ja bhAvana karavI avaziSTa tulyatA ja bhAvata karavI arthAt sarvathA vizeSarUpe sarvajJatI koIne prApti nahIM hovAthI sAmAnya pratipatti aMzathI sarva yogIomAM avaziSTa tulyatA ja prApta thAya che, e pramANe bhAvana karavuM. ene kahe che - avataraNikAmAM 'ti' zabda tat arthamAM che. zloka : sarvajJapratipattyaMzamAzrityAmalayA dhiyA / nirvyAjaM tulyatA bhAvyA sarvatantreSu yoginAm / / 17 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-17 anvayArtha : gamana thiyA=rAga-dveSamalarahita buddhi hovAne kAraNe kadAgraha vagaranA sarvadarzananA yogIomAM asatya pakSapAtarUpa malarahita buddhi hovAne kAraNe sarvajJAtipasvaMzamazratya-sarvajJa pratipatti aMzane AzrayIne sarvatannevuM voSinA--sarva taMtramAM rahelA yogIonI nircAnaM nircAja vAstavika, tunyatA tulyatA mAvyA=bhAvana karavI. /17nA zlokArdha : rAga-dveSamalarahita buddhi hovAne kAraNe sarvAnI pratipatinA aMzane AzrayIne sarvadarzanamAM rahelA yogIonI nirdhAtulyatA bhAvana karavI. II17nA TIkA : sarvajJeti-sarvajJapratipattyaMzamAzritya amalayA-rAgadveSamalarahitayA dhiyA buddhyA nirvyAjamaucityena sarvajJoktapAlanaparatayA tulyatA bhAvyA sarvatantreSu sarvadarzaneSu, yoginAM mumukSu tavuM - "tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nircAnuM tunya pravAso tenAMzaneva dhImatA" 11 (co.kR.sa. 1-206) pAchalA TIkArya : sarvajJAti .... thImatA" manayA vivA=rAga-dveSamalarahita buddhi hovAne kAraNe arthAt pUrNa puruSane upAsya svIkAravA pratye pakSapAta karavAmAM pratibaMdhaka evI rAga-dveSathI rahita buddhi hovAne kAraNe, arthAt nircAja= akAlpanika vAstavika aucityathI sarvajJa ukta pAlanamAM tatparapaNuM hovAne kAraNe sarvajJa pratipatti aMzane AzrayIne sarva taMtramAM rahelA yogIonI=sarva darzanamAM rahelA mumukSuonI, tulyatA bhAvana karavI. te kahevAyuM che zlokamAM je kahyuM te "yogadaSTisamuccaya graMtha' zloka106mAM kahevAyuM che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-17-18 te kAraNathI=chadmastha vizeSathI sarvajJane jANatA nathI te kAraNathI, ya va hi=je ja sAmAnyathI paNa na=Ane=sarvajJane, nirvyAjathI svIkAre che, te aMzathI ja=sAmAnyathI sarvajJanA svIkAranA aMzathI ja, buddhimAnone A=sarvajJanA svIkAranAra, tulya ja che=samAna ja che arthAt buddha, kapila ke vIra bhagavAnane sarvajJa svIkAranAra sAmAnya aMzathI eka sarvajJane svIkAranAra che. (yo.da.sa. zloka-106) 17 / aa bhAvArtha: sarvajJanA svIkAra aMzane AzrayIne sarvadarzananA yogIo eka jinanA upAsaka H koIpaNa darzanamAM rahelA yogamArganA pakSapAtI yogIo te te darzanamAM rahelA yogamArgane sevatA hoya, ane potAnA darzananA praNetA tarIke kapila ke buddhane svIkAratA hoya, ane teo sarvajJa che tema mAnatA hoya, chatAM teonI buddhi svadarzananA rAga ane paradarzananA dveSathI rahita hoya, ane sarvajJanA vacanAnusAra navizeSathI kahevAyela svadarzanamAM rahela yogamArga pratye pakSapAta vartato hoya, to sarvajJanI pratipattinA aMzane AzrayIne tulya ja che-sAmAnya aMzathI eka sarvajJanA upAsaka che; kema ke aucityapUrvaka sarvajJae kahelA AcAranA pAlanamAM parAyaNa che. AthI te te darzanamAM rahelI je jinavacanAnusAra ucita pravRtti che, tenuM pAlana karIne teo paramArthathI jinanA upAsaka che. II17nA avataraNikA : avAntarabhedastu sAmAnyAvirodhItyAha - avataraNikArya : vaLI avAMtara bheda=sarvajJanI pratipatti aMzamAM dUra-AsannAdi bhedarUpa avAMtara bheda, sAmAnyano avirodhI che=dUra-AsannAdi bhedamAM rahelA sarva yogIo sAmAnyathI eka sarvajJanA upAsaka che ema svIkAravAmAM avirodha che. ene kahe che bhAvArtha : pUrvazloka-17mAM kahyuM ke sarva darzanomAM rahelA yogIo sarvajJanI pratipattinA aMzane AzrayIne tulya che, ema bhAvana karavuM joIe. tyAM prazna thAya ke jo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u3 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-18 sarvajJanI upAsanA karanArA sarva darzanonA yogIo samAna che, to tattvane jANanArAone jainadarzana pratye vizeSa pakSapAta kaI rIte hoI zake ? ane jo tema pakSapAta na hoya to jainadarzanane svIkAranArA tattvane jANanArA yogIo paNa anya darzananA devone upAsya tarIke svIkAratA nathI, eTaluM ja nahIM paNa samyaktva uccarAvatI vakhate "anya devonI pratimAone huM namIza nahIM' e prakAranI pratijJA paNa kare che, te kaI rIte saMgata thAya ? tenI spaSTatA karavA mATe anya darzanavALA upAsako sarvajJanA dUravartI upAsako che, ane tattvane jANanArA jenadarzanamAM rahelA yogIo sarvajJanA Asanna upAsako che; topaNa sAmAnya rIte sarva darzanomAM rahelA yogIo eka sarvajJanA upAsaka che, tema svIkAravAmAM koI virodha nathI, e batAvavA mATe kahe che -- zloka : dUrAsanAdibhedo'pi tadbhUtyatvaM nihanti na / eko nAmAdibhedena bhinnAcAreSvapi prabhuH / / 18 / / anvayArca - dUrAsannavimevoDadUra-AsannAdi bheda paNa takRtyatve tenA mRtyapaNAne sarvajJanA upAsakapaNAne nitti haNato nathI, mitrAcAre api=bhinna AcAramAM paNa nAmAvimevena=kAmAdi bhedathI va: pramu=eka prabhu che=eka upAsya sarvajJa che. I18aaaa zlokArca - dUra-AsannAdi bheda paNa sarvAnA upAsakapaNAne haNato nathI. bhinna AcAramAM paNa nAmAdi bhedathI eka prabhu che arthAt eka upAsya sarvajJa che. II18il. ka dUrAsannameroDapi' - ahIM "mari' thI Asannatara AsannatamanuM grahaNa karavuM ane ' thI e kahevuM che ke dUraAsannAdi bhedano abhAva to sarvajJanA upAsakapaNAne haNato nathI, paraMtu dUraAsannAdi bheda paNa sarvajJanA upAsakapaNAne haNato nathI. nAmena' - ahIM 'va' thI upAsyanI pratimAnA AkAranuM grahaNa karavuM. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttiDhAtrizikA/zloka-18 'minnIvAreSyapa' - ahIM 'Apa' thI e kahevuM che ke eka AcAramAM rahelAnA to eka upAsya che, paraMtu bhinnAcAramAM rahelAonA paNa eka upAsya che. TIkA : dUreti-dUrAsannAdibhedastu tadbhUtyatvaM sarvajJopAsakatvaM na nihanti, ekasya rAjJo nAnAvidhapratipattikRtAmapi ekabhRtyatvAvizeSavat prakRtopapatteH, bhinnAcAreSvapi tathAdhikArabhedena nAnAvidhAnuSThAneSvapi yogiSu nAmAdInAm= arhadAdisaMjJAdInAM bhedenaikaH prabhuH upAsyaH / taduktaM - "yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi taddhRtyAH sarva eva te / / sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api / / na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathAnAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH" / / (vo... snovA-207-208-202) nA18AA TIkArca - phUrasannameirUM ... tanmadAtmafma:" vaLI dUra-AsAdi bheda tenA mRtyapaNAne=sarvajJanA upAsakapaNAne, haNato nathI; kema ke eka rAjAnA judA judA prakAranI sevA karanArAonA paNa eka "yatvanA avizeSanI jema=eka rAjAnA sevakapaNArUpe samAnatAnI jema, prakRtamAM upapatti chete te darzanamAM rahelA sarva, eka sarvajJanA upAsaka che e rUpa prakRtinI saMgati che. mitrAcAravALA hote chate paNa tevA prakAranA adhikAranA bhedathI judA judA anuSThAnavALA paNa yogIo hote chate, nAmAditA bhedathI=ahaMdAdi saMjJAtinA bhedathI, eka prabhu che eka upAsya che. te kahevAyuM che zlokamAM je kahyuM te "yogadRSTisamuccaya graMtha' zloka107-108-109mAM kahevAyuM che - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-18 upa je pramANe ja eka rAjAnA ghaNA paNa samAzrita che, te sarva ja dUra-AsannAdi bhedamAM paNa tenA=te rAjAnA, sevako che." (yo.da.sa. zloka-107) "te pramANe sarvajJatatvano abheda hovAne kAraNe bhinna AcAramAM rahelA paNa sarva sarvajJavAdIo tattattva : sarvajJatattva tarapha janArA jANavA." (yo.da.sa. zloka-108) te prakAre= tathAtA' 'ziva' 'rihaMta' Adi prakAre, nAmAdino bheda hovA chatAM paNa tae, tattvathI sarvajJa mahAtmAono bheda ja nathI e, mahAtmAo vaDe bhAvana karavuM joIe." (yo. sa. zloka-109) 18 bhAvArtha - sarvadarzanamAM vartatA yogIo dUra-AsannAdi bhedathI ekajinanA upAsaka - anyadarzanavALA yogIo jainadarzananA AcAro karatAM bhinnAcAravALA darzanamAM rahelA che, ane teonI cittanI te prakAranI bhUmikA hovAne kAraNe yogamArganA sevana mATenI teomAM tevA prakAranI adhikAritA che. tethI potAnA adhikAranA bhedathI judAM judAM anuSThAno teo seve che, ane potAnA upAsyane koI arihaMtanI saMjJA Ape che, to koI buddhanI saMjJA Ape che, to koI mahAdevanI saMjJA Ape che; Ama chatAM teo pUrNa puruSanI upAsanA kare che, tethI eka sarvajJanA upAsaka che. phakta anya darzanamAM rahelA yogIo je yamAdinuM sevana kare che, te prAraMbhika bhUmikAnA che, sUkSma bodha vagaranA che, to paNa te yogIo mokSamArgane anukULa sthUla bodhathI yukta che, ane potAnI bhUmikA pramANe te bodhane anurUpa sarvajJanA vacanAnusAra te te darzanamAM rahelA yogamArganuM sevana karIne vItarAgatA tarapha jaI rahyA che, tethI te sarva yogIo eka pUrNa puruSanA upAsaka che; ane jainadarzanamAM rahelA ane jainadarzananA paramArthane jANanArA yogIo sarvajJae kahelA vizeSa prakAranA dezavirati ke sarvaviratirUpa AcArane sevanArA che, teo anya darzanavALA yogIo karatAM sarvajJanA Asannatara upAsaka che, topaNa jainadarzananA yogIonA ane anyadarzananA yogIonA upAsya eka sarvajJa che; phakta te upAsyane jainadarzananA yogIo 'arihaMta' kahe che, jyAre anyadarzananA koIka yogIo tathAtA' kahe che, to koIka yogIo mahAdeva" kahe che, topaNa jainadarzananA yogIonA ane anyadarzananA yogIonA upAsya eka sarvajJa che; ane pUrNa puruSanI upAsanA karIne jainadarzanavALA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-18-19 yogIo vItarAgatA tarapha jAya che, tema anya darzananA yogIo paNa pUrNA puruSanI upAsanA karIne vItarAgatA tarapha jAya che. tethI jema eka rAjAnA aneka sevako hoya, temAM koI maMtrI sthAne hoya ke koIka koTavALa sthAne hoya; ane maMtrIsthAne rahela rAjAno najIkano sevaka kahevAya, ane koTavALa rAjAno dUravartI sevaka kahevAya, topaNa koTavALa ke maMtrI Adi sarva eka rAjAnA sevaka che; tema mokSamArganA arthI, yogamArga pratyenA pakSapAtavALA, sarva darzanamAM rahelA yogIo eka sarvajJanA upAsaka che. temAM koI RSabhadeva bhagavAnanI upAsanA karatA hoya, to koI vIra bhagavAnanI upAsanA karatA hoya, topaNa upAsyamAM bheda nathI, nAmamAtrano bheda che. tema sarva darzanonA upAsyomAM bheda nathI, nAmamAtrano bheda che. ahIM vizeSa e che ke te te darzananA upAsyanA nAmano bheda che, tema te te darzananA upAsyanI pratimAnA AkArano paNa bheda che, topaNa upAyanA svarUpano bheda nathI. tethI sarva darzanavALA yogIonA upAsya eka sarvajJa che. jainadarzanamAM rahelA yogIo tattvanA jANanArA hoya to samyatvane pAmelA hovAthI sarvajJanA vizeSa prakAranA upAsaka che, ane tenA karatAM paNa dezavirativALA, sarvavirativALA ane asaMgaanuSThAnavALA vizeSatara vizeSatama upAsako che; chatAM jainadarzanamAM rahelA sarva yogIo eka sarvajJanI upAsanA kare che, tema anya darzanamAM rahelA paNa potAnI apunabaMdhakadazArUpa bhUmikAne ucita che te darzanamAM rahelA AcArone sevIne jainadarzananA upAsya evA sarvajJanI upAsanA kare che; kema ke sarvanA upAsya eka sarvajJa che. ll18nA zloka : deveSu yogazAstreSu citrAcitravibhAgataH / bhaktivarNanamapyevaM yujyate tadabhedataH / / 19 / / anvayArtha: vam tame ta =pUrvazloka-18mAM batAvyuM e rIte nAmAdino bheda hovA chatAM paNa upAsya sarvajJano abheda hovAne kAraNe yogazAstra zaivadarzanamAM yogazAstromAM veNu devoviSayaka-lokapAlAdi ane muktAdi devo viSayaka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u7 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-19 vitravitravimA tA=citra-acitra vibhAgathI pavittavanapabhaktinuM varNana paNa yute ghaTe che. ll19I zlokArca - A rIte nAmAdino bheda hovA chatAM paNa, upAsya sarvajJano abheda hovAne kAraNe zaivadarzananAM yogazAstromAM devoviSayaka citra-acitra vibhAgathI bhaktinuM varNana paNa, ghaTe che. ll19II TIkA : deveSviti-evamiSTAniSTanAmabhede'pi, tadabhedatA tattvataH sarvajJAbhedAt, yogazAstreSu sauvA(zevA)dhyAtmacintAzAstreSu deveSu, lokapAlamuktAdiSu, citrAcitravibhAgato bhaktivarNanaM yujyate / taduktaM - "citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / pap: ghorAapu tatoDavevamidaM sthitam" I (yosa. sno-220) pArA TIkArya : miSTAna ........ sthitam e rIte pUrvazloka-18mAM kahyuM e rIte, ISTa-aniSTa nAmano bheda hovA chatAM paNa upAsyanuM nAma koIkane amuka ISTa che to anya aniSTa che, to vaLI koI anyane anya ISTa che ane tenAthI anya aniSTa che, e prakAre nAmano bheda hovA chatAM paNa, teno abheda hovAthIetatvathI upAsya evA sarvajJano abheda hovAthI, yogazAstramAM zaivadarzananA adhyAtmanA ciMtavanane batAvanArAM zAstromAM, devaviSayaka upAsya evA lokapAlAdi ane muktAdi devaviSayaka, citra ane acitra vibhAgathI=lokapAlaviSayaka citrabhakti ane muktAdiviSayaka acitrabhakti, e prakAranA vibhAgathI, bhaktinuM varNana, ghaTe che. te kahevAyuM che zlokamAM je kahyuM te "yogadaSTisamuccaya graMtha' zloka110mAM kahevAyuM che - "ane je kAraNathI sadyogazAstromAM devaviSayaka citra-acitra vibhAgathI= lokapAlAdi devomAM citra ane muktAdi devomAM acitra vibhAgathI, bhakti varNana karAI che te Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-19 kAraNathI, paNa vaM=A=sarvajJarUpa upAsya eka che e, Dva=pUrvamAM varNana karAyuM e pramANe, sthita che." (yo.da.sa. zloka-110) / / 19 / *. topAlamuvarsAvavu A zabdamAM 'vi' zabdanuM yojana 'ttopAla' ane 'muvata' e baMne zabda sAthe che. tethI 'topAva' mAM rahela 'vi' thI yama, varuNa Adi anya saMsArI devonuM grahaNa karavuM ane 'mutttava' mAM rahela 'vi' thI buddha ke arihaMtanuM grahaNa karavuM. noMdha :- TIkAmAM yogazAstrapu' zabdano artha sauvAdhyAtmacintArazAstrapu' karyo, e vacanane kahenAra 'yogadRSTisamuccaya' graMtha zloka-110nI TIkAnA tADapatrInA pAThamAM 'sova' nA badale 'zetra' zabda che, ane te zabdane anulakSIne 'zaivadhyAvinnAzAstrapu' e pramANe ame artha karela che. anya koI pAThazuddhi upalabdha thaI nathI. bhAvArtha: devanI citra-vicitra bhaktinA vibhAgathI paNa yogamArgamAM pravRtta sarva yogIonI eka jinanI upAsakatA H zaivadarzanamAM adhyAtmanA ciMtavanane batAvanArAM zAstromAM kahyuM che ke lokapAladevomAM upAsakanI citra prakAranI bhakti hoya che arthAt potAne abhimata evA lokapAla pratye rAga, ane anya deva pratye dveSa, e prakAranI citrabhakti hoya che; ane muktAdi devomAM acitra prakAranI bhakti hoya che arthAt zamapariNAmanuM kAraNa bane tevA prakAranI bhakti hoya che, e pramANe varNana karela che. te varNana paNa zloka-18mAM kahyuM tema svIkArIe to saMgata thAya. Azaya e che ke sarvadarzanakAronA upAsya eka sarvajJa che, ane teonI upAsanA karIne sarva darzanavAdIo mokSamArganuM anusaraNa kare che. phakta upAsyanuM nAma koI buddha kahe che, to koIka arihaMta kahe che; Ama chatAM te sarvanA upAsya eka che, tema svIkArIe to zaivadarzananuM kathana saMgata thAya che. ahIM vizeSa e che ke koIpaNa darzanamAM rahelA yogIo svaabhimata deva pratye rAga ane anya deva pratye dveSa dhAraNa karatA hoya, ane upAsya tarIke 'vIra bhagavAna'ne kahetA hoya, 'tathAtA' ne kahetA hoya ke 'sadAziva' ne kahetA N Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAbiMzikA/zloka-10-20 hoya, topaNa tattvathI teo lokapAlanA upAsaka che; kema ke teonI citra prakAranI bhakti che arthAt svaabhISTa deva pratye rAga ane anya deva pratye dveSa karIne sAMsArika devanI upAsanA kare che, paraMtu vItarAganI upAsanA karatA nathI; ane jeo mokSanA arthI che, yogamArganuM sevana kare che, teone svaabhISTa deva koIne vIra bhagavAna hoya, to koI anyane 'tathAtA hoya, to vaLI koI anyane "sadAziva' hoya; topaNa te sarva svadeva pratye rAga ane paradeva pratye 'Sa karatA nathI. AthI tevA yogIo koIpaNa darzanamAM rahelA yogamArgane kahenArI yuktiyukta vAto jANavA yatna kare che, paraMtu A paradarzananuM kathana che, mATe khoTuM che, tevI buddhithI tenA pratye dveSa karatA nathI. mAtra te upAsanA dvArA zamapariNAmanuM anusaraNa kare che. tethI teonI upAsya viSayaka bhakti acitra che=eka prakAranI che, ane te acitra prakAranI bhakti yogamArganA sevana dvArA mokSanuM kAraNa che. tethI te sarvanA upAsya nAmathI judA hovA chatAM paNa paramArthathI pUrNa puruSa evA tIrthaMkaro che. ll19 avataraNikA - pUrvazloka-19mAM kahyuM ke lokapAlAdimAM citra prakAranI bhakti che, ane muktAdimAM acitra prakAranI bhakti che. tethI have citra prakAranI bhakti kone hoya che ? ane acitra prakAranI bhakti kone hoya che ? te batAvavA arthe kahe che - zloka : saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / 20 / / anvayArtha: tathaminA--tatkAmagAmIonI=saMsArI devakAmagAmIonI, saMsArivu di sevey=saMsArI devAmAM vitA=bhakti che tAtItArthavAyanAn punaH vaLI tad atIta arthamAM janArAonI saMsArathI atItamArgamAM janArAonI, takatIne tattva=tenA atIta tattvamAM=saMsArathI atIta tatvamAM bhakti che. 20 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-20 zlokArya : tatkAmagAmIonI arthAt saMsArI devakAmagAmIonI, lokapAlAdi saMsArI devomAM bhakti che, vaLI saMsArathI atItamArgamAM janArA yogIonI saMsArathI atIta tattvamAM bhakti che. IlRoll TIkA : saMsAriSvati-saMsAriSu hi deveSu lokapAlAdiSu, bhakti: sevA, tatkAyagAminAM saMsAridevakAyagAminAM, tadatIte puna: saMsArAtIte tu, tattve tadatItArthayAyinAM saMsArAtItamArgagAminAM yoginAM bhaktiH / / 20 / / TIkArca - saMsAripu ... mAtatkAmagAmIonI=saMsArI devakAmagAmIonI, lokapAlAdi saMsArIdevomAM bhakti-sevA che. vaLI tadatItaarthamAM jalArAonI=saMsArathI atItamArgamAM javArA yogIonI bhakti tenAthI atItamAM=saMsArathI atIta tatvamAM che. rA bhAvArtha : saMsAranA paribhramaNane anukULa karAtI sarvajJanI bhakti paNa arthathI saMsArI devonI bhakti - "jene jenA pratye bhakti hoya te tenI sAthe tanmaya thaIne aMte te avasthAne pAme che' A prakArano nyAya che. tethI je upAsako arihaMtanI, buddhanI ke sadAzivanI upAsanA karatA hoya, paraMtu temanI upAsanAnA phaLarUpe saMsArI devabhavamAtranI prApti thAya tevI temanI upAsanA hoya, to teonI arihaMtAdimAM karAyelI bhakti paNa paramArthathI lokapAlAdi devonI che, sarvajJanI bhakti nathI; kema ke svadarzananA rAga ane paradarzananA dveSathI karAyelI temanI citrabhakti che. te tattvamArgane leza paNa sparzatI nathI, mAtra bAhya tyAgAdi karIne teo lokapAlAdi devabhavamAM jAya che, ane aMte saMsAramAM paribhramaNa kare che. saMsArathI atIta avasthA mokSa che, ane te avasthAnI prAptinA upAyarUpa mArgamAM janArA je yogIo che, te yogIonI bhakti saMsArathI atIta Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-20-21 71 tattvamAM che; ane tevA yogIo arihaMtane, buddhane ke sadAzivane upAsyarUpe svIkArIne upAsanA karatA hoya, topaNa mokSatattvane abhimukha evA yogamArgamAM rAgane dhAraNa kare che, paraMtu saMsAramArgamAM rAgane dhAraNa karatA nathI; ane AvA yogIo kadAca devabhavamAM jAya topaNa teonI bhakti devabhavanI prAptirUpa phaLamAtramAM vizrAMta thatI nathI, paraMtu mokSamArgamAM vizrAMta thAya che; ane A bhavamAM mokSamArganI sAdhanA pUrNa na thaI, tethI kadAca devabhavamAM jAya, topaNa pharI te te bhavamAM yogamArganuM sevana karIne aMte mokSarUpa phaLane pAme che. tethI saMsArathI atIta avasthAmAM janArAonI bhakti saMsArathI atIta tattvamAM che, ane te sarvanA upAsya muktAdi nAmabhedathI judA hoya topaNa paramArthathI eka upAsya che, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. 20II avataraNikA: pUrvazloka-20mAM batAvyuM ke saMsArIdevanI kAyAmAM janArAonI sAMsArika devomAM bhakti che, ane saMsArathI atIta avasthAmAM janArAonI saMsArathI atItatatvamAM bhakti che. tethI have sAMsArika kAyamAM janArAonI bhakti ane saMsArathI atIta avasthAmAM janArAonI bhakti kevI che ? te spaSTa karavA kahe che - zloka :citrA cAyeSu tadrAgatadanyadveSasaMgatA / acitrA carame tveSA zamasArAkhilaiva hi / / 21 / / anvayArtha : gha=ane sAthe=AdhamAM=saMsArI devomAM tAtacaSasatA tAga ane tadavya dveSathI saMgata evI citra=citra bhakti che. vara tu vaLI caramamAM saMsArathI atIta tatvamAM misIravinaiva divitra zamasAra akhila ja eka AkAravALI evI uSA Aebhakti che. 21TI zlokArya :ane tAga ane taanyadveSathI saMgata evI citra, AdhamAM saMsArI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-21 devomAM, vaLI caramamAM saMsArathI atItamAM, zamasAra akhila ja acitra Aebhakti che. 21]l TIkA : citrA ceti-citrA ca-nAnAprakArA ca, AyeSu sAMsArikeSu deveSu, tadrAgatadanyadveSAbhyAM svAbhISTadevatArAgAnabhISTadveSAbhyAM saGgatA=yuktA, mohagarbhatvAt, acitrA ekAkArA carame tu-tadatIte tu, eSA-bhaktiH, zamasArA-zamapradhAnA, akhilaiva hi, tathAsaMmohAbhAvAt iti / / 21 / / TIkArya : citrA 2 .... mAvati ti ! ane AghamAM saMsArI devomAM, tAgathI ane tadacanA dveSathI saMgata=svaabhISTa devatAnA rAgathI ane abhISTa devatAnA dveSathI yukta, citra prakAranI aneka prakAranI, bhakti che; kema ke mohagarbhapaNuM che=bhaktimAM mohagarbhapaNuM che. vaLI caramamAM tadatIta tatvamAM saMsArathI atIta tatvamAM, zamasAra zamapradhAna, akhila ja acitra eka AkAravALI A=bhakti che; kema ke te prakAranA saMmohano abhAva cheyogamArganA rogane choDIne avicAraka rIte svadarzanano rAga ane paradarzanano dveSa karAve tevA prakAranA saMmohano abhAva che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. pAranA bhAvArtha - mokSane anukULa bhagavabhakti ane saMsArane anukULa bhakti vacceno bheda - je jIvone potAne abhISTa evA vIra paramAtmA pratye ke buddha pratye ke kapila pratye rAga hoya, athavA to lokapAla pratye ke indra pratye ke anya deva pratye rAga hoya, ane tenAthI anya evA anabhISTa deva pratye dveSa hoya, ane tenAthI prerAIne koIpaNa devanI bhakti karatA hoya, ane te bhakti lokapAlAdinI hoya, ke buddhAdinI hoya, ke vIra paramAtmAnI hoya; topaNa te bhaktimAM mohagarbhapaNuM che arthAt svadarzanano avicAraka rAga ane paradarzanano avicAraka Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-21-22 73 dveSa utpanna karAve tevA prakAranA mohathI yuktapaNuM che. tethI te bhakti paramArthathI sAMsArika devonA viSayamAM che. mATe te bhakti citra che. paraMtu jeone saMsArathI atIta tattvamAM bhakti che, teo saMsArathI atIta tattvanI prApti arthe yogamArganuM sevana kare che, ane yogamArganA sevana dvArA rAgAdinA ucchedamAM yatna kare che, ane te yogamArganA sevanakALamAM upAsyarUpe koIka vIra bhagavAnane svIkAre che, to koIka 'tathAtAne svIkAre che, to vaLI anya koI sadAzivane svIkAre che; Ama chatAM teo sadAziva, tathAtA Adi zabdo dvArA rAgAdithI para evA pUrNa puruSane uddezIne potAnA rAgAdinA ucchedamAM yatna thAya te rIte yogamArganuM sevana kare che, tethI teonI, zamapariNAma che pradhAna jemAM evI tathAtA' Adi zabdathI vAcya evA pUrNa puruSanI bhakti che. tethI te sarva bhakti mokSamArganuM kAraNa che, phakta upAsyarUpe nAmabhedano Azraya che; kema ke AvA jIvonI bhaktimAM svadarzanano rAga ane anya darzanano dveSa utpanna karAve tevo saMmoha nathI; paraMtu saMsArathI atIta tattvanA upAyabhUta evA yogamArga pratyeno rAga che, ane te rAgathI prerAIne potapotAne abhimata evA upAsyanI bhakti karIne yogamArganuM sevana kare che. mATe te sarvanI bhakti citra nathI, paraMtu acitra che=eka prakAranI che. ra1pa avataraNikA - pUrvazloka-21mAM kahyuM ke svaabhISTa devatAnA rAga ane abhISTa devatAnA dveSathI saMgata evI citra prakAranI bhakti sAMsArika devomAM che. tyAM koIne prazna thAya ke je jIvo svaabhISTa evA vIra bhagavAna pratye avicAraka rAga dhAraNa kare che athavA svaabhilapitathI anya devo pratye dveSa dhAraNa kare che, teonI bhakti vIrabhagavAnamAM che, saMsArI devAmAM nathI. tethI teo sAMsArika devakAmagAmI che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - bloka : iSTApUrtAni karmANi loke citrAbhisandhitaH / phalaM citraM prayacchanti tathA buddhayAdibhedataH / / 22 / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 kutarkagrahanivRtti dvAciMcikA/zloka-22 anvayArtha : no lokamAM citraminvita:=citraabhisaMdhithI rApUrvAna varmANa ISTApUrta karmo vitra arjA=citraLane pravacchatti=Ape che, tathA=te prakAre yuddhacaddhimeti: buddhi AdinA bhedathI, iSTApUrta karmarUpa sadanuSThAna paNa citraphaLa Ape che. 22aa zlokArya : lokamAM citra abhisaMdhithI ISTApUrta karmo citraphaLane Ape che, te prakAre buddhi AdinA bhedathI ISTApUrta karmarUpa sadanuSThAna paNa citraphaLa Ape che. rirA TIkA : iSTApUrtAnIti-iSTApUrtAni karmANi loke citrAbhisandhita: saMsAridevasthAnAdigatavicitrAdhyavasAyAt mRdumadhyAdhimAtrarAgAdirUpAt, tathA buddhyAdInAM vakSyamANalakSaNAnAM bhedataH phalaM citraM nAnArUpaM prayacchanti, vibhinnAnAM nagarANAmiva vibhinnAnAM saMsAridevasthAnAnAM prApterupAyasyAnuSThAnasyAbhisandhyAdibhedena vicitratvAt, taduktaM - "saMsAriNAM hi devAnAM yasmAccitrANyanekadhA / sthityaizvaryaprabhAvAdau sthAnAni pratizAsanam / / tasmAttatsAdhanopAyo niyamAccitra eva hi / namitranArAM cAvaMvatnI vana" II(vo . sno-223, 224) sArA TIkArya : rUjhApUrvAni ..... vAvana" | lokamAM citra abhisaMdhithI mRdu madhya adhimAtravALA rAgAdirUpa saMsArI devasthAnAdi gata vicitra adhyavasAyathI, ane vaphTamANalakSaNavALA buddhi AdinA bhedathI ISTApUrta karmo tAnArUpa citra phaLa Ape che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapa kutarkagrahanivRttidvAtrizikA/bloka-22 ahIM prazna thAya ke lokamAM samAna prakAranAM iSTApUrta karmo judI judI abhisaMdhithI ane buddhi AdinA bhedathI bhinna bhinna phaLo kaI rIte Ape che ? tethI kahe che vibhinna nagaronA prAptinA upAyonI jema vibhinna saMsArI devasthAnonI prAptinA upAyarUpa anuSThAnanuM abhisaMdhi AdinA bhedathI vicitrapaNuM hovAthI, ekasarakhAM paNa ISTApUrta karmo judAM judAM phaLane Ape che arthAt judA judA saMsArI devasthAnanI prAptinuM kAraNa bane che. te kahevAyuM che=zlokamAM je kahyuM te yogadaSTisamuccaya graMtha' zloka113-114mAM kahevAyuM che - je kAraNathI pratizAsana--dareka brahmAMDane AzrayIne, aneka prakAranI sthiti, aizvarya, prabhAva Adi vaDe saMsArI devonAM=lokapAlAdi devonAM sthAno aneka prakAranAM che, te kAraNathI tatsaTdhanopAya:=saMsArI devonAM sthAnanI siddhino upAya, niyamathI citra ja che. kyAreya bhinna nagarono mArga eka na hoya." (yo. sa. zloka-113114) 22aa. "mA~dhyATimena' - ahIM mAtra thI buddhi, jJAna, asaMmoha e traNa bhedamAMthI mAtra buddhinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha :iSTaka ane pUrtakarmonuM svarUpa ane phaLa :iSTApUrta karmo :- lokamAM iSTa karmo ane pUrtakarmo prasiddha che. iSTakarmo :- brAhmaNonI samakSa vedikAnI aMdara je dAna apAya che, te iSTa evA svargAdinI prAptinuM kAraNa che. tene iSTa karma kahevAya che. pUrtakarmo - aneka jIvonA upakAranuM kAraNa bane tevAM dAnazALAdi kRtyo pUrtakarmo kahevAya che. lokamAM prasiddha evAM iSTakarmo ane pUrtakarmo judI judI abhisaMdhithI= adhyavasAyathI, judA judA saMsArI devasthAnanI-devalokanI prAptinuM kAraNa che. tethI samAna paNa iSTakarma ke pUrtakarma karanArA jIvo potAnA adhyavasAyanA bhedathI te iSTakarma ane pUrtakarmanA phaLarUpe judA judA devasthAnane prApta kare che, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-22 tenuM kAraNa temano iSTakarma ane pUrtakarmamAM vartato mRdu, madhya ke adhimAtrArUpa rAgAdino pariNAma che; ane A rAgAdino pariNAma te te saMsArI devasthAnanI prAptinuM kAraNa bane tevA vicitra prakArano adhyavasAya che. tethI samAna paNa kRtyathI abhisaMdhinA bhedathI bhinna bhinna phaLa prApta thAya che. te pramANe buddhi AdinA bhedathI iSTakarma ke pUrtakarmarUpa sadanuSThAna paNa citra prakAranA phaLanuM kAraNa bane che. tethI e prApta thAya ke AgaLamAM kahevAze e buddhi, jJAna ane asaMmoharUpa traNa prakAranA bodhanA bhedathI sevAtAM sadanuSThAno paNa judA phaLane Ape che. tethI koI jIva vIra bhagavAnanI upAsanA karatA hoya, paraMtu buddhipUrvaka te bhagavAnanI upAsanA karatA hoya to te bhagavAnanI upAsanA saMsAraphaLavALI che, ane jJAnapUrvakanI ke asaMmohapUrvakanI upAsanA karatA hoya to te upAsanA mokSaphaLavALI che. AnAthI e phalita thAya ke vIra bhagavAnanI upAsanA karanArA mAtra buddhipUrvaka upAsanA karatA hoya arthAt tattvAtattvano vicAra karyA vagara koIkane joIne vIra bhagavAnanI pUjA karavAnI buddhi thavAthI upAsanA karatA hoya; to te buddhithI karAyelI upAsanA sAMsArika devagatinuM kAraNa che, mokSanuM kAraNa nathI. mATe te vIra bhagavAnanI upAsanA karanArA jIvo te upAsanAthI saMsArakAyagAmI ; ane zloka-20mAM kahyuM te pramANe saMsArakAmagAmIonI sAMsArika devomAM bhakti hoya che. tethI arthathI te vIra bhagavAnanI upAsanA paNa sAMsArika evA lokapAlAdinI upAsanA che. sadanuSThAnamAM iSTApUrtakarmarUpatA: lokamAM jema iSTakarma ane pUrtakarma che, tema AtmakalyANa arthe karAtA sadanuSThAno paNa iSTakarma ane pUrtakarmarUpa che. iSTakarma :- je iSTa evA mokSanI prAptinuM kAraNa hoya tevAM sAmAyikAdi anuSThAna ke pUjAdi anuSThAna iSTakarma che. pUrtakarma - je anuSThAnathI aneka jIvone bIjAdhAna thAya tevAM dAnazALAdi tyo pUrtakarma che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-22-23 77 A sadanuSThAnarUpa iSTakarma ane pUrtakarma paNa buddhi AdinA bhedathI citra phaLane Ape che. tethI buddhithI karAyeluM te anuSThAna saMsAraphaLavALuM che, ane jJAna ane asaMmohathI karAyeluM te anuSThAna mokSaphaLavALuM che, tema 'yogadRSTisamuccaya graMtha'mAM kahela che. ahIM prazna thAya ke eka ja anuSThAna bhinna-bhinna evA devalokanI prAptinuM kAraNa kaI rIte banI zake ? tethI kahe che judA judA nagaronI prAptinA upAyo judA judA mArgo ja che, tema judA judA devasthAnanI prAptino upAya iSTApUrvakarmarUpa anuSThAnavartI judI judI abhisaMdhi ane judI judI buddhi che; ane eka mArgathI kyAreya judA judA nagaronI prApti thatI nathI, tema eka abhisaMdhi AdithI karAyelA anuSThAnathI kyAreya judA judA devalokanI prApti thatI nathI. tethI e prApta thAya ke judA judA nagara pratye javAnA mArga jema judA judA che, tema judA judA saMsArI devasthAnanI prAptinA upAya paNa anuSThAnakALamAM vartatI judI judI abhisaMdhi ane judI judI buddhi che, ane mokSaprAptino upAya sadaanuSThAnakALamAM vartato jJAnapUrvakano adhyavasAya ke asaMmohapUrvakano adhyavasAya kathaMcit bhinna che topaNa saMsArabhAvathI atIta evA zamapariNAmarUpe samAna che. || avataraNikA : pUrvazloka-22mAM kahyuM ke lokamAM iSTApUrta karyo judI judI abhisaMdhithI juduM juduM phLa Ape che, tema sadanuSThAnarUpa iSTApUrta karyo paNa buddhi AdinA bhedathI juduM juduM phaLa Ape che. tethI have sadanuSThAnakALamAM vartatA adhyavasAyarUpa buddhi AdinA bhedanuM svarUpa batAve che zloka H buddhirjJAnamasaMmohastrividho bodha iSyate / ratnopalambhatajjJAnatadavAptinidarzanAt / / 23 / / - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-23 anvayArtha : ratnopatnamatijJAnatAptinanA ratnano upalaMbha, tenuM ratnanuM jJAna ane tenI-ratnanI prAptinA dAMtathI, vRddhinamasaMmoTA buddhi, jJAna, asaMmoha trividyA traNa prakAre voghA=bodha rU=IcchAya che. 23 zlokArca - ratnano upalaMbha, ratnanuM jJAna ane ratnanI prAptinA daSTAMtathI buddhi, jJAna ane asaMmoha e traNa prakAre bodha IcchAya che. Imall TIkA - buddhiriti-buddhi:-tathAvidhoharahitaM zabdArthazravaNamAtrajaM jJAnaM, yadAha'indriyArthAzrayA buddhiH', jJAnaM tathAvidhohena gRhItArthatattvaparicchedanaM, tadAha - "jJAnaM tvAgamapUrvakam" / asammoho heyopAdeyatyAgopAdAnopahitaM jJAnaM, yadAha - "sadanuSThAnavaccaitadasammoho'bhidhIyate" / evaM trividho bodha iSyate svasvapUrvANAM karmaNAM bhedasAdhakaH "tabhedAtsarvakarmANi bhidyante sarvadehinAM" iti vacanAt, ratnopalambhatajjJAnatadavAptInAM nidarzanAt, yathA [palambhAdibhedAdratnagrahaNabhedastathA prakRte'pi buddhyAdibhedAdanuSThAnabheda iti / / 23 / / TIkArya : buddhi ... nuSThAnamedra ti (1) buddhi - tevA prakAranA UhathI rahita, zabdanA arthatA zravaNamAtrathI thayeluM jJAna buddhi che, je kAraNathI kahe che=je kAraNathI 'yogadaSTi samuccaya graMtha' zloka-121mAM kahe che - "IndriyonA arthanA AzrayavALI buddhi che=IndriyothI dekhAtA padArthone AzrayIne thayelo adhyavasAya buddhi che." (yo. sa. zloka-121) (2) jJAna : tevA prakAranA UhathI=je sadanuSThAna sevavuM che te anuSThAna kaI rIte ISTaphaLanuM sAdhana che ? tevA prakAranA UhathI, grahaNa thayelA arthatA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-23 paramArthano bodha jJAna che. tene kahe che-jJAnanA svarUpane yogadRSTisamuccaya graMtha zloka-121mAM kahe che -- "vaLI AgamapUrvakanuM jJAna che." (yo. sa. zloka-121) (3) asaMmoha : heyanA tyAgathI ane upAdeyanA upAdAnathI upahita=heyanA tyAga ane upAdeyanA grahaNathI yukta evuM jJAna asaMmoha che. je kAraNathI kahe che=je kAraNathI 'yogadRSTisamuccaya graMtha' zloka121mAM kahe che ge "ane sadanuSThAnavALuM A=jJAna, asaMmoha kahevAya che." A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, svasva che pUrvamAM jene=buddhi Adi traNa bhedomAMthI koIka eka bheda che pUrvamAM jene, evAM karmonA= anuSThAnanA, bhedano sAdhaka traNa prakArano bodha icchAya che; kema ke "tenA bhedathI=traNa prakAranA bodhanA bhedathI, sarva dehIonAM=sarva jIvonAM, sarva karmo=iSTa ane pUrvakarmo, judAM paDe che" e prakAranuM vacana che='yogadRSTisamuccaya graMtha' zloka-120nA uttarArdhanuM vacana che. A traNa prakAranA bodhamAM dRSTAMta Ape che. ratnopatammatajJAnatavavAtInAM=ratnano upalaMbha=kevaLa bahirchAyAthI ratnanI prApti, tenuM jJAna=ratnanuM jJAna, tadavApti=ratnanI prApti=ratnanI pAramArthika prApti, e traNanA dRSTAMtathI bodhanA traNa bheda icchAya che. je pramANe upalaMbha AdinA bhedathI ratnagrahaNano bheda che, te pramANe prakRtamAM paNa= sadanuSThAnamAM paNa, buddhi AdinA bhedathI anuSThAnano bheda che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 23 / / bhAvArtha: bodhanA prakAra : (1) buddhi, (2) jJAna ane (3) asaMmoha : buddhi, jJAna ane asaMmoha e traNa prakAranA bodhathI sadanuSThAna viSayaka pravRtti thAya che, ane A bodha tIrthayAtrAdi sadanuSThAnanA kriyAkALamAM vartatA jIvanA adhyavasAyarUpa che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ co (1) buddhi : tevA prakAranA=saanuSThAne samyag karAvavAnuM kAraNa bane tevA prakAranA grahathI rahita zabdArthanA zravaNamAtrathI thayela jJAna buddhi che. kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-23 jema koI tIrthayAtrAe jatuM hoya ane tIrthayAtrAe janA2ne joIne 'huM paNa tIrthayAtrAe jAuM' evA prakArano je jJAnano upayoga te buddhi che. A prakAranA jJAnanA upayogamAM 'A tIrthayAtrA kaI rIte saMsAranA nistAranuM kAraNa bane che, te jANIne te pramANe A tIrthayAtrA karIne huM saMsArathI mArA AtmAno nistAra karuM' tevA prakAranI vicAraNA hotI nathI. tethI tevA prakAranA UhathI rahita A bodha che, ane AvA bodhathI je anuSThAna karAya te buddhithI karAyeluM sadanuSThAna che. temAM 'yogadRSTisamuccaya' graMthanI sAkSI ApI. teno bhAva e che ke indriyothI dekhAtA padArthanA AzrayavALI buddhi che. tethI koI vyakti tIrthayAtrAe jAya che, tevuM cakSurindriyathI joIne athavA koI tIrthayAtrAe jAya che evuM koI pAsethI zrotrendriyathI sAMbhaLIne, 'huM paNa tIrthayAtrAe jAuM' tevI buddhi karIne tIrthayAtrAe jAya che, te buddhipUrvakanuM anuSThAna che. (2) $1101 : tevA prakAranA=saanuSThAnane samyag karavAnuM kAraNa bane tevA prakAranA UhathI grahaNa karelA arthanA 52mArthanA bodhavALuM jJAna e bIjA prakArano bodha che, ane A bodha tevA prakAranA UhathI yukta tIrthayAtrAdi kriyAkALamAM vartatA jIvanA adhyavasAyarUpa che. Azaya e che ke koI tIrthayAtrAe jatuM hoya ane vicArakane jijJAsA thAya ke tIrthayAtrA kayA prayojanathI karavAnI che ? ane 'tIrthayAtrAnuM prayojana saMsArasAgarathI taravAnuM che' ema jANIne zAstramAM je vidhi pramANe tIrthayAtrA karIne saMsArasAgara taravAnuM kahyuM che, te pramANe jANavAnI jijJAsApUrvaka tIrthayAtrAnI vidhino zAstrathI bodha kare, te bIjA prakArano bodha che; ane Ane batAvavA mATe 'yogadRSTi samuccaya' graMthanA sAkSIpAThamAM kahyuM ke 'AgamapUrvakanuM jJAna te bIjA prakArano bodha che.' ane A bodhapUrvaka tIrthayAtrA jJAnapUrvakanuM anuSThAna che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-23 (3) asaMmoha: heyanA tyAga ane upAdeyanA grahaNathI yukta evuM jJAna te trIjA prakArano bodha che. A trIjA prakArano bodha pUrNa zAstravidhithI sevAtA sadanuSThAnakALamAM vartatA jIvanA adhyavasAyarUpa che, ane te adhyavasAya zAstravidhimAM saMmoha vinA anuSThAnamAM pravRtti karAve che. jema koI tIrthayAtrAe jatuM hoya tene joIne jijJAsA thAya ke tIrthayAtrA zA mATe karavI joIe ? ane A jijJAsAnI pUrti arthe tIrthayAtrAnuM zAstravacanathI mahattva jANIne, tIrthayAtrAnI vidhine jANIne, te vidhithI paripUrNa tIrthayAtrAnI pravRtti karatA hoya tyAre, tIrthayAtrAnA pravRttikALamAM je je pravRtti heya che teno tyAga kare, ane je je pravRtti upAdeya che te te pravRttinuM sevana kare, ane te samyatyAga ane samyaka sevanathI yukta evo je bodhano pariNAma te asaMmoha che. AnAthI e prApta thAya ke A traNa prakAramAMthI koI ekanA bodhathI sadanuSThAnamAM pravRtti thAya che, ane eka prakAranuM paNa sevAyeluM anuSThAna A traNa bodhanA bhedathI phaLabhedavALuM thAya che. AthI ja TIkAmAM kahyuM ke "A traNa prakArano bodha, karAtI kriyAonA bhedano sAdhaka che, ane temAM "yogadRSTi samuccaya' graMthanI sAkSI ApI kahyuM ke "sarva jIvonAM sarva karmo arthAt sarva iSTa karyo ane pUrtakarmo, A traNanA bhedathI judA judA phaLavALAM thAya che. tethI e prApta thAya ke je dharmanuM anuSThAna buddhithI sevAtuM hoya te saMsAraphaLavALuM che, jJAnathI sevAtuM hoya to paraMparAe mokSaphaLavALuM che ane asaMmohathI sevAtuM hoya to zIghra mokSaphaLavALuM che. anuSThAnanA phaLanA bhedanA kAraNabhUta traNa prakAranA bodhamAM daSTAMta - (1) ratnano upalaMbha, (2) ratnanuM jJAna, (3) ratnanI prApti. (1) ratnanA upalaMbhasthAnIya buddhi che. (2) ratnanA jJAnasthAnIya jJAna che. (3) ratnanI prAptisthAnIya asaMmoha che. A dRSTAMtanuM dArdAntika yojana A pramANe che - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-23 (1) jema ratnanA bodha vinAnI koIka vyaktine ghaNA paththaronI vacce paDela ratna kaMIka camakatuM dekhAya tyAre te vyakti suMdara evA te paththarane grahaNa kare, tyAre tene bahirSAyAthI ratnano upalaMbha che; paraMtu te ratnane prApta karIne paNa te vyakti teno ramata ramavAmAM upayoga kare, ane jyAM tyAM jema tema ratnane mUkI de to te vyakti ratnanA phaLane pAmatI nathI; tema dharmanuM anuSThAna paNa koI bahirSAyAthI, zAstravidhithI nirapekSa, yathAtathA seve, to ratnanA upalaMbhathI jema te vyakti ratnanA phaLane prApta karatI nathI, tema sadaanuSThAna sevanAra vyakti sadanuSThAnanA phaLane leza paNa prApta karatI nathI. tethI jema bahirSAyAthI prApta thayeluM ratna jIvane upakAraka nathI, tema bahirSAyAthI karAyeluM sadanuSThAna jIvanA kalyANanuM kAraNa nathI. tethI prathama prakAranA bodhathI thayeluM anuSThAna saMsAraphaLavALuM che. (2) jema koI vyaktine ratnanA guNa-doSanuM jJAna hoya, ane pUrNa guNayukta ratna kevuM mahAphaLavALuM hoya ane doSathI yukta ratna kevuM anarthaphaLavALuM hoya, tevuM paNa jJAna hoya; ane tene anarthane karanArA doSothI rahita ane yatkiMcit ratnanA guNovALuM ratna prApta thAya, paraMtu sarva guNothI yukta evuM ratna prApta na thAya, topaNa te ratna ratna hovAthI dhanAdinI prAptimAM upakArI che. tethI ratnanA jJAnapUrvaka te ratnagrahaNanI pravRtti kaMIka ISTanuM kAraNa bane che, paraMtu ratnanA bodha vinAnAne ratnanA upalaMbhanI jema sarvathA niSphaLa nathI. tema koI vyakti zAstravacanathI dharmaanuSThAnanuM mahattva jANe, zAstravacanathI te dharmaanuSThAnanI vidhi jANe, te vidhipUrvaka sevAyeluM dharmaanuSThAna kevuM mahAphaLavALuM che, te jANe, tethI tene vidhithI karAyeluM te anuSThAna parama kalyANanuM kAraNa che, tevo bodha che, ane te prakAre karavAno abhilASa paNa che, chatAM tenI pravRtti paripUrNa zAstravidhi anusAra thatI nathI, teonI dharmanI pravRtti bIjA prakAranA bodhathI yukta che, tethI mokSanuM kAraNa bane che. tethI jema ratnanA jJAnavALAne ratnanuM grahaNa dhanaprAptinuM kAraNa bane che, tema jJAnapUrvakanuM anuSThAna paraMparAe mokSaprAptinuM kAraNa bane che. (3) jema koI vyaktine zreSTha ratnanA sarva guNonuM yathArtha jJAna hoya, ane te bodha pramANe ciMtAmaNi Adi zreSTha ratnane prApta kare tyAre te ratnanA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-23-24 mahAphaLane jema zIdhra prApta kare che, tema asaMmohapUrvakanA bodhathI karAyeluM anuSThAna zIdhra mokSaphaLavALuM che. jema koI vyakti tIrthayAtrAdi anuSThAna zAstravidhi anusAra kaI rIte karavuM joIe teno yathArtha bodha karIne, te vidhi pramANe paripUrNa te anuSThAna karatI hoya tyAre te anuSThAnamAM saMmoha nathI, tethI te anuSThAna karatAM zAstramAM kahyA pramANenA mokSane anukULa uttama bhAvone utpanna karIne zIdhra mokSaphaLane pAme che. jema sarva guNothI yukta ciMtAmaNi Adi ratnane pAmIne saMsArI jIvo sarva prakAranI samRddhine zIdhra prApta kare che, tema asaMmohathI karAyela anuSThAnathI zIdhra mokSaphaLa prApta thAya che. saMkSepathI e prApta thAya ke : (1) koIne sadanuSThAna karatA joIne potAne te anuSThAna karavAnI buddhi thAya, paraMtu anuSThAnathI sAdhya zuM che ? kaI rIte anuSThAna karavuM joIe ? tevI koI jijJAsA vagara koIne joIne mAtra anuSThAna karavAnI buddhi thAya, ane te buddhithI karAtuM anuSThAna ananuSThAna che. (2) koIne sadanuSThAna karatA joIne te anuSThAnanuM prayojana zuM che ? te kaI rIte karavuM joIe ? ityAdi jijJAsApUrvaka teno bodha karIne te anuSThAna karavAmAM Ave, Ama chatAM pUrNa vidhiyukta anuSThAna na hoya te tahetu anuSThAna che. (3) zAstravidhithI sadanuSThAnanuM svarUpa jANavuM, yathArtha zAstravidhi jANavI ane te zAstravidhi anusAra te anuSThAnanuM sevana karavuM, te asaMmohavALuM anuSThAna che, je amRtaanuSThAna che. AthI A traNa anuSThAno buddhi, jJAna ane asaMmoha, e traNa prakAranA bodhathI thanArA anuSThAnanA bhedo che. rakSA avataraNikA : zloka-23mAM kahyuM ke temanA tyAga ane upAdeyanA grahaNathI thato bodha asaMmoha che. tethI e prApta thayuM ke sadanuSThAnavALuM jJAna asaMmoha che. tethI jijJAsA thAya ke sadanuSThAna kevuM che ? mATe cha lakSaNathI yukta sadanuSThAnane batAve che - zloka : AdaraH karaNe prItiravighna: sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca sadanuSThAnalakSaNam / / 24 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 anvayArtha: gavar:=Adara, rane pratiH=karavAmAM prIti, avighnaH vighnano abhAva, samvavAnama:=saMpattinuM Agamana,nijJAsA=jANavAnI icchA, takhtasevA=ane tenA=iSTAdinA, jANanArAnI sevA ==ane temano anugraha=iSTAdinA jANanArAono anugraha savanuSThAnalakSaLam=sadanuSThAnanuM lakSaNa che. / 24 / aa zlokArtha H kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-24 (1) Adara, (2) karavAmAM prIti, (3) vighnano abhAva, (4) saMpattinuM Agamana, (5) jijJAsA, (6) iSTAdinA jANanArAonI sevA ane iSTAdinA jANanArAono anugraha, sadanuSThAnanuM lakSaNa che. / / 24 / / TIkA H Adara iti - Adaro = yatnAtizaya iSTAdau karaNe prItirabhiSvaGgAtmikA, avighnaH karaNa evAdRSTa sAmarthyAdapAyAbhAva:, sampadAgamastata eva zubhabhAvapuNyasiddheH, jijJAsA iSTAdigocarA, tajjJasevA ceSTAdijJasevA, (cazabdAtadanugrahaH) etatsadanuSThAnalakSaNaM tadanubandhasAratvAt / / 24 / / TIkArya Haadro sAratvAt ||sadanuSThAnanuM svarUpa sAta lakSaNathI batAve che H (2) Avara: :- iSTAdimAM=iSTa ane pUrtakarmamAM yatnAtizayarUpa Adara che. (2) raLe pratiH :- karaNamAM=anuSThAna sevanamAM, abhidhvaMgarUpa prIti che. (3) vighna :- avighna=anuSThAna karavAmAM ja adRSTanA sAmarthyathI apAyano abhAva arthAt vighnano abhAva. (4) sampakALamaH :- tenAthI ja=anuSThAnanA sevanathI ja zubhabhAvane kAraNe puNyanI siddhi hovAthI saMpadAgama=saMpattinuM Agamana. ..... (ba) nijJAsA :- jijJAsA=iSTAdi viSayaka jijJAsA arthAt pote je anuSThAna seve che, tenAthI adhika-adhika anuSThAna viSayaka jijJAsA. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-24 (6) tajJasevA :- tajJasevA =ane ISTAdi anuSThAnanA jANanArAnI sevA arthAt pote je anuSThAna seve che, tenAthI adhika-adhika anuSThAna jANanArAonI sevA. (7) tavadara:- "gha' zabdathI temanA anugrahanuM grahaNa karavuM=ISTAdi jANanArAonA anugrahanuM grahaNa karavuM. noMdha :- TIkAmAM 'zabda tivanuuda' zabda che tyAM vAttavanupraha evo pATha yogadaSTisamuccaya' graMtha zloka-123mAM che, tethI te pramANe artha karela che. A AgaLa batAvyuM e, sAta vizeSaNavALuM sadanuSThAnanuM lakSaNa che; kema ke tenA anubaMdhanuM pradhAnapaNuM che arthAt AvA pariNAmo jenAmAM vartatA hoya tenuM anuSThAna anubaMdhapradhAna hoya che. 24 bhAvArtha : sadanuSThAnanuM lakSaNa - A zlokamAM sadanuSThAna sAta vizeSaNavALuM che tema batAvela che, je A pramANe - (2) mAtara :- yatnAtizaya e sadanuSThAnanuM svarUpa che. sadanuSThAna iSTakarmarUpa hoya ke pUrtakarmarUpa hoya, te iSTakarma ke pUrtakarma je rIte zAstramAM karavAnAM kahyAM che, te rIte karavAnA abhilASavALA yogI, zAstrathI te iSTakarma ane pUrtakarmanA svarUpane jANavA mATe yatna kare, jANyA pachI teno bodha sthira karavA mATe yatna kare, ane samyagbodha karIne zAstrAnusAre te anuSThAna karavA mATe yatnAtizaya kare, te sadanuSThAna pratye Adarano pariNAma che, je sadanuSThAnanuM prathama svarUpa che. (2) sara prati :- sadanuSThAna karavAmAM prIti e sadanuSThAnanuM svarUpa che. anuSThAnane jANavA mATe, jANIne bodhane sthira karavA mATe, ane sthira thayelA bodha anusAra koI mahAtmA anuSThAnane sevatA hoya tyAre sevanakALamAM, te anuSThAnamAM prIti ullasita thatI hoya, je sadanuSThAnanuM svarUpa che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-24 (3) viM: - anuSThAna karavAmAM adaSTanA sAmarthyathI vipnano abhAva, e sadanuSThAnanuM svarUpa che. je yogI zAstravacanAnusAra bodha karIne, zAstrane parataMtra thaIne, sadanuSThAnamAM yatnAtizaya karatA hoya, ane anuSThAnakALamAM anuSThAna pratye prIti vartatI hoya, to tenAthI anuSThAnanI samyaka niSpattinAM pratibaMdhaka karmo kSayopazamabhAvane pAme che; ane kSayopazamabhAvane pAmelA adaSTanA sAmarthyane kAraNe te anuSThAnanI samyagU niSpattimAM vighnano abhAva prApta thAya che, je sadanuSThAnanuM svarUpa che. ahIM vizeSa e che ke jIvane Atmika bhAvomAM javA mATe sadanuSThAna sahAyaka che, ane te sadanuSThAnanI pravRttimAM vijJaApAdaka jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanI prakRtio che, ane je yogIo zAstravacanAnusAra anuSThAnanI niSpatti mATe yatnAtizaya karatA hoya, teone jJAnAvaraNIyakarma ane mohanIyakarmano kSayopazamabhAva thAya che; je kSayopazamabhAvavALuM adRSTa anuSThAnanI samyaka niSpattimAM vighnanA abhAvane kare che, ane jeo te karmano kSayopazama karI zakatA nathI, teone te karma vijJabhUta thaIne anuSThAnanI samyaku niSpatti thavA detuM nathI. temAMthI keTalAka jIvonAM nirupakrama karma hoya che, tethI teo svaparAkrama phorave topaNa nirupakrama karma hovAne kAraNe samyaka prayatna karI zakatA nathI, tethI vijJabhUta karmo sadanuSThAnanI niSpattimAM pratibaMdhaka bane che. vaLI keTalAka jIvonAM te karmo sopakrama hovA chatAM zIdhra tUTe tevAM nathI, tethI AvA jIvone upadezanI samyaka sAmagrI maLe to upadezathI ullasita thayelA vIryane kAraNe te karmono kSayopazama karI zake che; ane upadezanI sAmagrI na maLe to kSayopazamabhAva karI zakatA nathI, tethI svaudyama dvArA paNa sadanuSThAnamAM samyagU yatna thato nathI. vaLI keTalAka jIvo siddhayogI Adi mahApuruSonA sAMnidhyanA baLathI yatna kare to te karmo kSayopazamabhAvane pAme che, ane teonA sAMnidhya vagara udyama karatA hoya to sopakrama paNa karma prabaLa hovAthI kSayopazamabhAvane pAmatuM nathI. (4) sampAma :- saMpattinuM Agamana e sadanuSThAnanuM svarUpa che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-24 zAstravidhi anusAra sadanuSThAna sevavAmAM Ave tyAre te anuSThAnanA sevanathI jIvamAM zubha bhAva thAya che, ane tenA kAraNe zIdhra puNyano vipAka prApta thAya che, ke jethI sadanuSThAna sevanArane zArIrika, sAMyogika aneka prakAranI saMpattinuM Agamana thAya che. mATe saMpattinuM Agamana e sadanuSThAnanuM svarUpa che. (5) unA :- iSTAdi viSayaka jijJAsA sadanuSThAnanuM svarUpa che. je yogIo sadanuSThAnane sevatA hoya tevA yogIone paNa upara-uparanA sadanuSThAnanA paramArthane jANavAnI jijJAsA hoya che, je sadanuSThAnanuM svarUpa che. AnAthI e phalita thAya ke je yogI pote je anuSThAna seve che, temAM yatnAtizaya karatA hoya, Ama chatAM upara uparanA anuSThAnanA viSayamAM jANavAnI jijJAsA nathI, ane pote je seve che temAM saMtoSavALA che, teonuM anuSThAna sadanuSThAna nathI; kema ke adhikanI jijJAsAnA abhAvane kAraNe te anuSThAna sAnubaMdha banatuM nathI. mATe jijJAsA e sadanuSThAnanuM pAMcamuM lakSaNa che. (6) sevA - iSTAdi sadanuSThAnanA jANanArAonI sevA sadanuSThAnanuM svarUpa che. jeo sadanuSThAna sevatA hoya teone upara uparanA sadanuSThAnanI niSpattinI baLavAna icchA hoya che, tethI te anuSThAnanI prAptinA upAyane jANavAnI jijJAsA paNa hoya che, vaLI tenA jANanArAo pratye bahumAnabhAva hoya che, ane te bahumAnabhAvanI abhivyaktirUpe teonI sevA kare che. jeo potAne prApta thayeluM anuSThAna sevatA hoya, Ama chatAM tenA adhika jANanArAo pratye bhakti nathI, ane teonI sevA karavAnI vRtti nathI, teonuM sArI rIte sevAyeluM paNa anuSThAna sAnubaMdha nahIM hovAnA kAraNe paramArthathI sadanuSThAna nathI. mATe sadanuSThAnanA jANanArAonI sevA e sadanuSThAnanuM svarUpa che. (7) tadanugraha :- sadanuSThAnanA jANanArAono anugraha te sadanuSThAnanuM svarUpa che. - je yogIo AdarapUrvaka anuSThAna sevatA hoya, upara uparanA anuSThAnane jANavAnI jijJAsAvALA hoya, ane sadanuSThAnanA jANanArAo pratye bhaktivALA hoya, ane tenA kAraNe sadanuSThAnane jANanArAonI sevA karatA hoya, to Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-24-25 tevA prakAranI teonI pravRtti joIne sadanuSThAna jANanArAone paNa te yogI pratye anugraha karavAno pariNAma thAya che arthAt 'huM A yogIne vizeSa prakAranAM anuSThAna sevavAno upAya batAvuM, jethI A yogI paNa vizeSa anuSThAnane prApta karIne saMsArasAgarathI zIghra pArane pAme.' Avo iSTAdi sadanuSThAnanA jANanArAono te yogI upara anugraha vartato hoya che. mATe sadanuSThAna jANanArAono anugraha e sadanuSThAnanuM svarUpa che. sadanuSThAnanAM sAta vizeSaNo batAvyAM, te sarvathI yukta anuSThAna anubaMdhapradhAna bane che. mATe tevA anuSThAnane sadanuSThAna kahela che. 24 // avataraNikA : zloka-23mAM kahyuM ke buddhi AdinA bhedothI iSTapUrta karmo citraphaLa Ape che. tethI zrloka-23mAM anuSThAnaviSayaka bodhanA buddhi Adi traNa bhedonuM svarUpa batAvyuM. have te traNa prakAranA anuSThAnaviSayaka bodhathI thatA anuSThAnanA phaLabhedane batAve che - zloka H bhavAya buddhipUrvANi vipAkavirasatvataH / karmANi jJAnapUrvANi zrutazaktyA ca muktaye / / 25 / / anvayArtha: buddhipUrvALi mAM=ibuddhipUrvaka karAyelAM karmo vipAvinasatvataH=vipAkathI arthAt phaLathI virasapaNuM hovAne kAraNe mavAva=bhavane mATe che-saMsArane mATe thAya che, zrutAvatyA gha=ane zrutazaktine kAraNe jJAnapUrvALi=jJAnapUrvaka karAyeyAM karmo muktaye=mukti mATe thAya che. ||rapA zlokArtha : buddhipUrvaka karAyelAM karmo phaLathI virasapaNuM hovAne kAraNe bhavane mATe thAya che, ane zrutazaktine kAraNe jJAnapUrvaka karAyelAM karmo mukti mATe thAya che. / / 25 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-25 TIkA : bhavAyeti-buddhipUrvANi karmANi svakalpanAprAdhAnyAcchAstravivekAnAdarAt vipAkasya virasatvato bhavAya-saMsArAya bhavanti / taduktaM - "buddhipUrvANi karmANi sarvANyeveha dehinAm / saMsAranavAva vipavirasatvata:" | (yo... sno-124) jJAnapUrvANi ca tAni tathAvivekasampattijanitayA zrutazaktyA amRtazaktikalpayA muktaye=niHzreyasAya / yaduktaM - "jJAnapUrvANi tAnyeva muktyaGgaM kulayoginAm / zrutasamAvezavanuvakRtvata:" (yoz.sa. sno-ra1) pArakA TIkArya - vRddhipUrvANa .. patnatvata:" | buddhipUrvakanAM karmo vipAkanuM virasapaNuM hovAne kAraNe phaLanuM virasapaNuM hovAne kAraNe, bhavane mATe= saMsArane mATe, thAya che; kema ke zAstravivekano anAdara che. zAstravivekano anAdara kema che ? tethI kahe che - svakalpatAnuM prAdhAnya che. te kahevAyuM che=zlokanA pUrvArdhamAM je kahyuM te yogadaSTi samuccaya zloka-124mAM kahevAyuM che - "lokamAM jIvonAM sarva ja buddhipUrvakanAM karmo vipAkathI virasapaNuM hovAne kAraNe saMsAra phaLa ApanArAM ja che." ane tevA prakAranA vivekanI saMpattithI janita evI amRtazaktikalpa zrutazaktithI=atIndriya padArthomAM mAtra sarvajJanuM vacana pramANa che. AvA prakAranA vivekanI prAptithI janita evI mohaviSanA nAza mATe amRtazakti jevI zrutazaktithI, jJAnapUrvakanAM evAM teo karmotrakriyAo, mukti mATe che=niHzreyasa mATe che. je kAraNathI kahevAyuM che je kAraNathI yogadRSTi samuccaya' graMtha zloka12pamAM kahevAyuM che - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-2pa zrutazaktino samAveza hovAne kAraNe jIvamAM pragaTa thayela zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI janya je zrutajJAna, tenAthI niSpanna thayela je saMvega, te rUpa zrutazaktino anuSThAnamAM samAveza hovAne kAraNe, anubaMdhaphaLapaNuM hovAthI, kulayogIonAM jJAnapUrvakanAM te ja=karmo ja=kriyAo ja, muktinuM aMga che." iArapA bhAvArtha - buddhi Adi traNa prakAranA bodhathI thatA anuSThAnanuM phaLa prastuta zlokamAM ane AgaLa zloka-26mAM graMthakArazrI batAve che. buddhipUrvakanA anuSThAnanuM phaLa > saMsAra jJAnapUrvakanA anuSThAnanuM phaLa ) paraMparAe mokSa asaMmohapUrvakanA anuSThAnanuM phaLa zIdhra mokSa (1) buddhipUrvakanA anuSThAnanuM phaLa : je jIvo iSTakarma ane pUrtakarmarUpa anuSThAno seve che, chatAM svakalpanAnuM pradhAnapaNuM hovAne kAraNe zAstranA vivekane svIkAratA nathI, teonuM anuSThAna phaLathI asAra che. tethI te anuSThAna sevIne paNa teo saMsAranI prApti kare che. tethI e prApta thAya ke koIne dharmaanuSThAna karatA joIne potAne dharmaanuSThAna karavAnI mati thaI, Ama chatAM te anuSThAna potAnI ruci pramANe karavAnI vRtti che; paraMtu zAstrane abhimukha leza paNa bhAva nathI, tevA jIvonuM te anuSThAna tuccha puNya baMdhAvIne phaLathI sAMsArika devAdi bhavonI prApti karAve che, ane anubaMdhathI saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. tethI te anuSThAna AtmakalyANa mATe leza paNa upayogI nathI. (2) jJAnapUrvakanA anuSThAnanuM phaLa : je jIvono moha kaMIka ocho thayo che ane tethI kaMIka viveka utpanna thayo che, jethI teo vicAre che ke "atIndriya padArtho sarvajJanA jJAnano viSaya che, mATe atIndriya evA mokSamArgamAM pravRtti karavI hoya to sarvajJanA vacanAnusAra pravRtti karavI joIe." AvA prakAranA vivekane kAraNe teo zrutanuM avalaMbana le che, ane kRtavacana mohanA viSane utAravA mATenI ucita dizA batAvanAra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-25-26 che, tethI amRtazaktivALuM che; ane amRtazaktivALI evI zrutazaktithI teo anuSThAna seve che arthAt potAnI bhUmikA pramANe rAgAdi pratipakSanuM bhAvana thAya te pramANe anuSThAnane karavAnuM zrutavacana batAve che, te pramANe teo anuSThAna seve che, te anuSThAna mokSanuM kAraNa bane che. garapA avataraNikA : traNa prakAranA bodhathI thatA anuSThAnanA phaLane batAvavA arthe zloka2pamAM batAvyuM ke buddhipUrvakanAM karmo anuSThAno, saMsAra mATe che, ane jJAnapUrvakatAM karmo mokSa mATe che. have asaMmohapUrvaka karAyeluM anuSThAna zuM phaLa Ape che? te zlokanA pUrvArdhathI batAve che - ahIM vicArakane jijJAsA thAya ke anya darzanavALAnA AcAro ati skUlabodhavALA hoya che, vizeSa prakAranA vivekathI vikala hoya che; jyAre bhagavAnanA zAsananA paramArthane jANanArA yogIonA AcAro sUkSma bodhavALA hoya che, vizeSa prakAranA vivekathI yukta hoya che. tethI avyadarzananA yogIo ane jenadarzananA paramArthane jANanArA yogIo eka sarvajJanI upAsanA kare che, tema kema kahevAya ? tenuM spaSTIkaraNa zlokanA uttarArdhathI kare che - zloka : asaMmohasamutthAni yoginAmAzu muktaye / bhede'pi teSAmeko'dhvA jaladhau tIramArgavat / / 26 / / anvayArtha : niyogIonAM saMmohasamusthAnika asaMmohathI utpanna thayelAM anuSThAno, mAzu zIdhra muvatta=mokSane mATe che. teSAM eDapi teono bheda hovA chatAM paNa=atyadarzanavALA yogIo ane jainadarzananA tattvane pAmelA yogIono guNasthAnakakRta bheda hovA chatAM paNa, nathI tIramAva= samudramAM tIramArganI jema=samudramAM rahelAne tIramArganI jema DallA eka mArga che eka mokSa taraphano mArga che. 26 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-26 zlokArya : yogIonAM asaMmohathI utpanna thayelAM anuSThAno zIgha mokSa mATe che. jenadarzananA ane anyadarzananA yogIono guNasthAnakakRta bheda hovA chatAM paNa, samudramAM rahelAne tIramArganI jema eka mArga che. rajA ja 'beDapi teSAM' - ahIMpa' thI e kahevuM che ke jainadarzanamAM ane anyadarzanamAM rahelA yogIomAM bheda na hoya to to ekamArgamAM che; paraMtu jainadarzanamAM rahelA vivekasaMpanna yogIono anyadarzananA yogIo karatAM UMcI bhUmikAnI prAptirUpa bheda hovA chatAM paNa te sarvano mokSane anukuLa upAsanAno eka mArga che. TIkA - asaMmoheti-asaMmohasamutthAni tu karmANi yoginAM bhavAtItArthayAyinAM, Azu= zIghraM na punarjJAnapUrvakavadabhyudayalAbhavyavadhAnenApi muktaye bhavanti / yathoktaM - "asaMmohasamutthAni tvekAntaparizuddhitaH / nirvAniMdrAcAlu khavAtItArthathanAm II (yo... no-ra6) prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / navamo virattei bhavAtItArthanA " I (.sa. -126) TIkArca : saMmohasamutthAna ... tArtha cina:" | bhavathI atIta mArgamAM janArA yogIonAM asaMmohathI UThelAM karmo-kriyAo, Azu zIgha, mukti mATe thAya che, paraMtu jJAnapUrvakanI jema-jJAnapUrvakanAM karmonI jema, abhyadayanA lAbhanA vyavadhAnathI paNa nahIM=abhyadayanI prAptirUpa vyavadhAnathI paNa phaLa ApanAra nathI. je pramANe kahevAyuM che je pramANe yogadRSTi samuccaya' zloka-126-127mAM kahevAyuM che. ekAMta parizuddhi hovAthI bhavathI atIta mArgamAM janArAonAM vaLI asaMmohathI UThelAM anuSThAno zIghra nirvANa phaLane ApanArAM che." ahIM=saMsAramAM, jeonuM citta prAkRta bhAvomAM nirutsuka che, bhavabhogathI virakta evA teo bhavathI atIta evA mokSamArgamAM janArA che." (yo. sa. zloka126-127). Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-26 ja '3SNuvatnAmavyavasthAnenApa' - ahIM 'mapi' thI e kahevuM che ke vyavadhAna vagara to mokSa mATe thAya che, paraMtu abhyadayanA lAbhanA vyavadhAnathI paNa mokSa mATe thatAM nathI. bhAvArtha pUrvazloka-2pamAM buddhipUrvakanAM anuSThAna ane jJAnapUrvanAM anuSThAna kevA phaLavALAM che, te batAvyuM. have asaMmohapUrvakanuM anuSThAna kevA phaLavALuM che, te batAve che - (3) asaMmohapUrvakanA anuSThAnanuM phaLa - je yogIo bhavathI atIta mArgamAM janArA che ane atIta mArgamAM javAne anukULa sUkSma bodhapUrvaka zAstravacanAnusAra pravRtti kare che, ane zAstravacanAnusAra pravRtti karavAmAM kyAMya saMmoha nathI, paraMtu zAstranA vacanathI niyaMtrita manavacana-kAyAnA yogonI pravRtti che, tevA yogIonuM anuSThAna sadaMtaHkaraNapUrvaka thAya che, ane te sadaMtaHkaraNapUrvaka thayeluM anuSThAna asaMmohavALuM che, ane AvuM asaMmohavALuM anuSThAna zIdhra mokSaphaLa Ape che, paraMtu jJAnapUrvakanA anuSThAnanI jema amyudayanI prAptirUpa phaLanA vyavadhAnavALuM nathI. Azaya e che ke je yogIone zAstravacana pratye rAga che, ane zAstravacanAnusAra kriyA karavAno baLavAna abhilASa paNa che; paraMtu zaktino saMcaya nahIM hovAthI paripUrNa zAstrathI niyaMtrita anuSThAna karI zakatA nathI, teonA anuSThAnamAM zAstrathI viparIta pravRttinuM kAraNa saMmohano pariNAma che. Ama chatAM teomAM zAstravacana pratyeno je baLavAna rAga che, ane zAstravacanAnusAra anuSThAnamAM yatna karavAno je tIvra abhilASa che, te prazasta rAgarUpa che; ane te adhyavasAyathI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che, ane AvA prazasta rAgathI sevAyeluM jJAnapUrvakanuM anuSThAna puNyanA phaLanI prAptinA vyavadhAnapUrvaka mokSaprAptinuM kAraNa che. tethI jJAnapUrvakanuM anuSThAna sAkSAt abhyadayanI prApti karAve che ane abhyadaya dvArA mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme che; jyAre asaMmohapUrvakanuM anuSThAna pravRttikALamAM sarvajJanA vacanathI pUrNa niyaMtrita hovAnA kAraNe sAkSAt rAgAdinA ucchedamAM pravRtta che. tethI asaMmohapUrvakanuM anuSThAna zIdhra mokSanuM kAraNa che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/bloka-26 asaMmohapUrvakanuM anuSThAna karanArA yogIo A bhavamAM yoganI samApti sudhInA anuSThAnane sevI zake to A bhavamAM ja mokSamAM jAya che, ane te asaMmohapUrvakanuM anuSThAna karatA hovA chatAM yoganI samApti sudhInA anuSThAnane A bhavamAM sevI na zake to devAdibhavanI prApti paNa kare, ane uttarottara adhika-adhika anuSThAna sevavAnI zaktipUrvakanA manuSyabhavane pAmIne, pharI asaMmohapUrvakanuM anuSThAna karIne, mokSane prApta kare che. tethI asaMmohapUrvakanuM anuSThAna sevanArA yogIonuM keTalAka bhavonuM vyavadhAna paNa saMbhave; ane jJAnapUrvakanA anuSThAnane sevanArA yogIo te anuSThAnakALamAM abhyudayane anukULa karmo bAMdhatA hoya che, tethI te anuSThAna vyavadhAnathI mokSaphaLavALuM che; chatAM pAchaLathI zaktino prakarSa thAya to te bhavamAM paNa mokSamAM jaI zake, ane zaktino prakarSa na thAya to adhika bhavonuM vyavadhAna paNa thAya che, paraMtu asaMmohapUrvakanA anuSThAnanI jema zIghra mokSaphaLanI prApti thatI nathI. utthAna : 94 traNa prakAranA bodhathI thatAM anuSThAnonA phaLanuM nirUpaNa zlokanA pUrvArdhathI pUrNa thayuM. have jainadarzanamAM rahelA yogIo ane anyadarzanamAM rahelA yogIo taratamatAnI bhUmikAvALI yogamArganI sAdhanA karatA hoya, chatAM eka mokSamArgamAM che, te batAvavA arthe kahe che -- TIkA H bhede'pi guNasthAnapariNatitAratamye'pi teSAM yoginAmeko'dhvA = eka eva mArgaH, jaladhau= samudre tIramArgavat dUrAsannAdibhede'pi tattvatastadaikyAt, prApyasya mokSasya sadAzivaparabrahmasiddhAtmatathAtAdizabdairvAcyasya zAzvatazivayogAtizayitasadbhAvAlambanabRMhattvabRMhakatvaniSThitArthatvAkAlatathAbhAvAdyarthAbhedenaikatvAttanmArgasyApi tathAtvAt / taduktaM - " eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / tadbhayekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-26 sadAziva: paraMbrahma siddhAtmA tathAteti ca / zabdastaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH / / tallakSaNAvisaMvAdAnnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM yato janmAdyayogataH || jJAte nirvANatattve'sminnasaMmohena tattvata / prekSAvatAMna tamo vivAra upapadyate" ||(yo.TTa.sa. zrlo-228 serU2) / / 26 / / TIkArya H bhede'pi tattvatastavaivavAta, te yogIono bheda hovA chatAM paNa= guNasthAnakanI pariNatinA tAratamyano bheda hovA chatAM paNa, eka ja ardhI che=eka ja mokSamArga che. temAM dRSTAMta batAve che 5 jaladhimAM=samudramAM, rahelAo mATe tIramArganI jema, dUrAsannAdi bheda hovA chatAM paNa=yogamArgamAM rahelA yogIomAM paraspara dUra-AsannAdi bheda hovA chatAM paNa, tattvathI=paramArthathI, tevuM ekyapaNuM hovAthI=mokSamArganuM ekyupaNuM hovAthI=rAgAdinA pratipakSabhAvanA gamatarUpa mokSamArganuM aikyapaNuM hovAthI, te sarva yogIono eka mokSamArga che, e pramANe anvaya che. utthAna : ahIM prazna thAya ke anya darzanavALA yogIo judA judA prakAranA devonI upAsanA kare che ane judA judA prakAranA AcArone pALe che, tethI jainadarzananA yogIonI sAthe anya darzanavALA yogIonuM eka mokSamArganA sevanarUpa aikya kaI rIte prApta thAya ? temAM hetu batAve che - TIkArya : prApyasya mokSasya vivAra 3papadyate" / / sadAziva, parabrahma, siddhAtmA, tathAtA Adi zabdathI vAcya, prApyasta=sAdhanAthI prApya evA mokSanuM zAzvata zivayoga, atizayita evA sadbhAvanA AlaMbanarUpa bRhattvabRhakatva, tiSThitArthatva, AkAlatathAbhAvAdirUpa arthano abheda hovAnA ..... Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-26 kAraNe ekapaNuM hovAthI sAdhya evA mokSanuM ekapaNuM hovAthI, tanmArganuM paNa=prApya evA mokSamArganuM paNa, tathApaNuM che=prApya evA yogamArgane anurUpa AcaraNarUpapaNuM che. te kahevAyuM che zlokanA uttarArdhamAM je kahyuM te "yogadaSTisamuccaya zloka-128 thI 132mAM kahevAyuM che - "avasthAvizeSano bheda hovA chatAM paNa samudramAM kinArAnA mArganI jema teono=bhavAtItamArgamAM janArAono, zamaparAyaNa mArga paNa tu eka ja che=lakSya to eka che, mArga paNa eka che." (yo.da.sa. zloka-128) "saMsArathI atIta tattva vaLI pradhAna-nirvANa-saMjJAvAnuM che. zabdano bheda hovA chatAM paNa=saMsArathI atIta tatvane kahenArA bhinna bhinna darzanonA zabdono bheda hovA chatAM paNa, paramArthathI nakkI teatIta tattva, eka ja che." (yo.da.sa. zloka-129) sadAziva, paraMbrahma, siddhAtmA, tathAtA vamami: za =e vagere zabdo vaDe, avarthathI=vyutpatti arthanA anusaraNathI, nirvANa eka ja kahevAya che." (yo.da.sa. zloka-130) "tenA lakSaNano avisaMvAda hovAthI-nirvANanA svarUpano avisaMvAda hovAthI (sadAziva Adi zabdothI vAcya evuM nirvANa eka che. ema pUrvazloka sAthe anvaya che.) je kAraNathI janmAdino ayoga hovAthI saMsArathI atIta tatva bAdhArahita, rogarahita ane kriyArahita che." (yo.da.sa. zloka-131) "paramArthathI asaMmoha vaDe A nirvANa tattva jaNAye chate vicArakone tenI bhakti mATe nirvANa tatvanI upAsanAmAM, vivAda utpanna thato nathI." (yo. sa. zloka-132) 26 bhAvArtha : sarvanA upAsya evA sarvajJano abheda svIkArIe to yogazAstromAM batAvAyela devaviSayaka citra-acitranA vibhAgathI bhaktinuM varNana paNa ghaTe che, ema zloka-19mAM kahyuM. tethI e phalita thayuM ke sarvadarzanamAM rahelA yogIo sarvajJanI acitra bhakti kare che, ane tenI ja puSTi mATe tyArapachInA zlokomAM siddha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-26 97 karyuM ke iSTApUrta karmo jema citra abhisaMdhithI bhinnabhinna phaLo Ape che, tema buddhi AdinA bhedathI paNa bhinnabhinna phaLo Ape che. tyArapachI buddhi AdinA bhedathI anuSThAna juduM phaLa kaI rIte Ape che, te batAvI tenuM samarthana karyuM. have sarvadarzanonA upAsakonI acitra bhakti kaI rIte saMgata thAya ? arthAt saMgata thAya nahIM, kema ke sarvadarzanakAro judA judA upAsyane mAne che, ane sarvadarzanakAronA AcAro paNa atyaMta judA judA prakAranA che. tethI sarvadarzanakAro eka yogamArgane seve che, tema kahI zakAya nahIM, e prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - anya darzanakArone skUlabodha che, ane yogamArganA sthUla AcAronuM sevana che. tethI guNasthAnakanI pariNatinI apekSAe mokSamArgamAM hovA chatAM dUravartI che, jyAre jainadarzananA tattvane pAmelA ane yogamArgane sevanArA yogIo guNasthAnakanI pariNatithI anya darzananA yogIo karatAM uparanI bhUmikAmAM che. tethI anyadarzananA yogIo ane jainadarzananA paramArthane jANanArA yogIomAM guNasthAnakanI pariNatinI apekSAe taratamatA hovA chatAM paNa anyadarzananA yogIo ane jainadarzananA yogIo eka mokSamArgane sevanArA che. A vAtanA samarthanamAM dRSTAMta Ape che -- jema samudramAM tIrathI kinArAthI, ghaNA dUra rahelA jIvo, ane tIrathI bahu dUra nahIM rahelA jIvo, te sarvano tIra taraphano mArga eka che, phakta tIra taraphanA mArgamAM te sarva koIka tIrathI dUra rahelA che, to koIka tIrathI najIka rahelAM che. tema mokSamArgamAM paNa keTalAka yogIo dUranI bhUmikAmAM che, to keTalAka yogIo najIkanI bhUmikAmAM che, topaNa te sarvano mokSamArga eka che; kema ke skUlabodhavAnA yogIo paNa sthUlathI yogamArganuM sevana karIne rAgAdinA pratipakSabhAvone pragaTa kare che, ane tattvane jANanArA yogIo paNa uttama AcArone pALIne svabhUmikAthI uparanI bhUmikAmAM javA mATe rAgAdinA pratipakSanuM bhAvana kare che. tethI anyadarzanavALA yogIo je kaMI yogamArganuM sevana kare che te yogamArganuM sevana mokSamArgane abhimukha evA yogamArganA sevanarUpa che, ane tattvane pAmelA jainadarzananA yogIo je yogamArganuM sevana kare che, te yogamArganuM sevana mokSamArganA sevanarUpa che, eTalo bheda che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-26 pUrvamAM kahyuM ke yogamArgane sevanArA sarvadarzanakAro eka mokSamArga upara che. have teo mokSane judA judA zabdathI kahe che, to te kaI rIte saMgata thAya ? te spaSTa karavA arthe kahe che -- keTalAka darzanakAro mokSane "sadAziva' zabdathI kahe che, to keTalAka darzanakAro mokSane "paraMbrahma' zabdathI kahe che, keTalAka darzanakAro mokSane "siddhAtmA' zabdathI kahe che, to keTalAka darzanakAro mokSane 'tathAtA' zabdathI kahe che, paraMtu te sarva zabdothI vAcya mokSarUpa arthamAM koI bheda nathI. te A pramANe - (1) sadAziva :- sadAziva eTale zAzvata zivano yoga arthAt zAzvata sukhano yoga. mokSa paramArthathI zAzvata sukhanA yogarUpa che. tethI "sadAziva' zabdathI vAcya mokSarUpa arthamAM koI bheda nathI. (2) parabrahma :- paraMbrahma eTale atizayita sadbhAvanA AlaMbanarUpa bRhattva= sauthI zreSTha avasthA, ane bRhakatva=anyane zreSTha avasthAnI prApti karAvavAmAM preraka, Avo mokSa che, arthAt AtmAnI sauthI zreSTha avasthA che, tethI bRhattvarUpa che; ane je jIvone mokSa prApti karavI che, te jIvo mATe atizayita sadbhAvanuM AlaMbana che, tethI bRhatvarUpa che. A svarUpa sarva siddhanA jIvomAM hovAthI paraMbrahma' zabdathI vAcya mokSarUpa arthamAM koI bheda nathI. (3) siddhAtmA :- siddhAtmA eTale niSkritArthavALA arthAt karavA yogya sarva kAryo sAdhI lIdhAM che, tethI have koI kArya karavAnuM jeone bAkI nathI, te siddhAtmA. mokSanuM svarUpa Ave che. tethI 'siddhAtmA' zabdathI vAcya mokSarUpa arthamAM koI bheda nathI. (4) tathAtA :- tathAtA eTale AkALa tathAbhAva arthAt sadA mATe samAna bhAva. mokSa sadA mATe samAna bhAvarUpa che. tethI 'tathAtA' zabdathI vAcyA mokSarUpa arthamAM koI bheda nathI. A rIte judA judA zabdothI paNa upasthita thatA arthano abheda hovAne kAraNe sarva yogIonuM prApya mokSa eka che, tethI tenI prAptinA mArganuM paNa ekapaNuM che; kema ke jo lakSya eka hoya to lakSyano upAya paNa lakSyane anurUpa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-26-27 eka hoI zake; paraMtu lakSyathI viparIta hoI zake nahIM. tethI sarva darzanakAro yogamArganuM sevana karIne mokSanI prAptinA upAyarUpe rAga-dveSa ane mohanuM unmUlana thAya te rIte anuSThAna karavAnuM svIkAre che, paraMtu rAgAdinI vRddhi thAya te rIte anuSThAna karavAnuM koI darzanakAro svIkAratA nathI. tethI sarvano mokSamArga paNa eka che. II26aa avataraNikA : zloka-13mAM kahela ke atIndriya arthanI siddhimAM zAstrano avakAza che, tethI atIndriya padArthone svamati pramANe joDavA joIe nahIM. tyArapachI zloka-14nI avataraNikAmAM zaMkA karI ke sarva darzanakAronAM zAstro judAM che, tethI zAstranI zraddhA kaI rIte thaI zake ? teno khulAso zloka-14mAM karyo ke tattvathI sarvadarzanakAronAM zAstrono bheda nathI; kema ke sarvadarzanakAronA zAstAono abheda che, ane sarvadarzanakAronA zAstAono abheda kema che ? tenI puSTi zloka-15 thI 26 sudhI karI. have tenuM nigamana karatAM kahe che zloka : - tasmAdacitrabhaktyApyAH sarvajJA na bhidAmitAH / citrA gIrbhavavaidyAnAM teSAM ziSyAnuguNyataH / / 27 / / anvayArthaH tasmAt--te kAraNathI=sarva yogIo eka mokSamArgagAmI che te kAraNathI, acitramasyA acitra bhaktithI ApyAHprApya sarvajJA-sarvajJo na mimitAH= judA nathI, mavavedyAnAM teSAM=bhavavedha evA teonI=kapilAdinI, citrA nI:=citra dezanA ziSyAnununvata:-ziSyanA abhiprAyanA anurodhathI che. / / 27 / / TIkA : tasmAditi tasmAt = sarveSAM yoginAmekamArgagAmitvAt, acitrabhaktyA= rUpA matsyA, ApyA:=prApyA: sarvajJA:, 7 mimitA=na mevuM prAptA:, tavrutta - - KHKH Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA|zloka-27 "sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthitam / AsannoDayamRnurmAnstamevastaryaM mavet" / / (yo.TTa.sa. zrlo-rUrU) TIkArya H tasmAt ..... mavet" / / te kAraNathI=sarva yogIonuM eka mArgagAmIpaNuM hovAthI, acitra bhaktithI-ekarUpa bhaktithI, ApyAH=prApya evA sarvajJo na bivAmitAH-bheda pAmelA nathI=sarvanI bhaktithI prApya evA sarvajJa eka che. te kahevAyuM che=sarva yogIo ekamArgagAmI che, tethI sarvanA upAsya sarvajJano bheda nathI, te yogadRSTisamuccaya zloka-133mAM kahevAyuM che "==ane tar=AnirvANa nAmanuM adhikRta tattva niyamAt niyamathI sarvajJapUrva sthitam=sarvajJapUrvaka raheluM che, (ane) Jayam RRnumAmAM=A RjumArga grAsanna!=najIka che=nirvANanI najIka che, ta-te kAraNathI tameva=teno bheda=sarvajJano bheda thaM mave=kevI rIte thAya ? arthAt sarvajJano bheda na thAya." (yo.da.sa. zloka-133) bhAvArtha : ---- sarva darzanakAronA upAsya evA sarvajJamAM abheda : zloka-13mAM sthApana karela ke atIndriya padArthamAM zAstrano avakAza che, svamatikalpanAno nahIM. tyAM zaMkA thaI ke sarvadarzanakAronAM zAstro judAM judAM che, ane paraspara ekabIjAthI anya dizAmAM jAya che. tethI zAstranI zraddhA kaI rIte thaI zake ? teno khulAso zloka-14mAM karyo ke dharmavAdanI apekSAe sarvadarzanakAronA zAstronA tAtparyane grahaNa karavAmAM Ave to zAstrono bheda nathI; kema ke dharmavAdane kahenArAM sarvadarzanomAM rahelA vacano sarvajJathI kahevAyelAM che. tethI te te darzananA praNetAno vyaktithI bheda hoya topaNa te te dharmavAdanA praNetAmAM sarvajJatvarUpe paraspara bheda nathI. jema RSabhadeva ane vIra bhagavAna vyaktithI judA che, topaNa eka yogamArgane batAvanArA che, tethI teono abheda che. Ama chatAM dharmavAdane kahenArA evA sarvadarzanakAronA zAstAono bheda jeo grahaNa kare che, te temano moha che. tethI e phalita thayuM ke yogamArgane kahenArA zAstA eka sarvajJa che, ane te sarvajJae batAvela yogamArga sarvadarzanakAronAM zAstromAM che. mATe dharmavAdane Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-27 101 AzrayIne atIndriya padArthono nirNaya zAstranA vacanathI thaI zake, svamatikalpanAthI nahIM. tyArapachI zloka-15 thI 20 sudhI yuktithI sthApana karyuM ke sarvadarzanakAro eka sarvajJanA upAsaka che, mATe te sarvanA eka zAstA che. tethI "acitra bhaktithI upAsya evA sarvajJano paraspara bheda nathI' ema je zlokanA pUrvArdhamAM kahyuM, tenAthI e kahevuM che ke atIndriya padArthono nirNaya svamati pramANe thaI zake nahIM, paraMtu zAstravacanathI thaI zake; ane sarvanAM zAstro eka che, mATe zAstramAM koI vivAda nathI. TIkA - kathaM tarhi dezanAbhedaH ? ityata Aha-teSAM sarvajJAnAM bhavavaidyAnAM saMsArarogabhiSagvarANAM, citrA nAnAprakArA gI:, ziSyAnuguNyataH vineyAbhiprAyAnurodhAt, yathA vaidyA bAlAdIn prati naikamoSadhamupadizanti, kiM tu yathAyogyaM vicitraM, tathA kapilAdInAmapi kAlAntarApAyabhIrUna ziSyAnadhikRtyopasarjanIkRtaparyAyA dravyapradhAnA dezanA, sugatAdInAM tu bhogAsthAvato'dhikRtyopasarjanIkRtadravyA paryAyapradhAnA dezaneti, na tu te'nvayavyatirekavastuvedino na bhavanti, srvjnytvaanupapa: - "vitra tu rezaneteSAM svAdiyAnupuSyata: | yasmAte mahAtmAno Avavyafmavara:" (yo. sa. no-rU4) pArakA TIkArca - varSa tardi... umaSavara:" mA to dezanAbheda kema che?=jo sarvadarzanakAronA zAkhA eka hoya to teonI dezanAno bheda kema che ? ethI kahe che - bhavavaidya-saMsAra rogane maTADanArA vaidya evA sarvajJonI judA judA prakAranI vANI ziSyanA anuguNathI che=viveyanA abhiprAyanA anurodhathI che. je pramANe vaidyo bAlAdine AzrayIne eka auSadha ApatA nathI, paraMtu yathAyogya juduM Ape che, te pramANe kapila AditI paNa kAlAntara apAyanA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-27 bhIru evA ziSyone AzrayIne upasarjana karAyela-gauNa karAyela, paryAyavALI dravyapradhAna dezanA che. vaLI sugAdinI bhogaAsthAvALA evA jIvone AzrayIne upasarjana karAyela gauNa karAyela, dravyavALI paryAyapradhAna dezanA che. tti zabda "yathA'thI karAyelA kathananI samApti mATe che. ahIM prazna thAya ke kapilAdinI dravyapradhAna dezanA che ane sugAdinI paryAyapradhAna dezanA che, evuM kevI rIte nakkI thAya ? arthAt kapilAdie ekAMta nityadezanA nathI ApI, ane sugAdie ekAMta anitya dezanA nathI ApI, paraMtu gauNa-pradhAna bhAvathI dezanA ApI che, te kema nakkI thAya ? tethI kahe che - teoHkapila, sugatAdi, anvaya-vyatireka vastunA jANanArA nathI ema nahIM, kema ke sarvajJapaNAtI anupapatti che=jo kapilAdi avaya-vyatirekI vastu jANanArA hoya to teomAM sarvajJapaNAnI asaMgati che. te kahevAyuM che-ziSyanA abhiprAyane anusAra kapilAditI citradezanA che, te "yogadaSTisamuccaya' zloka-134mAM kahevAyuM che - "teSa kapila, sugAdinI, judA judA prakAranI dezanA vaLI ziSyonA anurUpapaNAthI che, je kAraNathI A mahAtmAo=sarvajJa mahAtmAo, bhavarUpa vyAdhine nAza karavAmAM zreSTha vaidyo che." (yo.da.sa. zloka-134) 27. bhAvArthasarvajJano bheda nahIM hovA chatAM sarvajJa evA kapilAdinI ane sarva evA buddhAdinI dezanAbhedanI prAptinuM kAraNa: pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke sarvadarzanakAronA upAsya evA sarvajJamAM bheda nathI. tyAM prazna thAya ke jo sarvadarzananA praNetA eka hoya to keTalAka praNetAoe nityavAdanI dezanA ApI, to keTalAka praNetAoe kSaNikavAdanI dezanA ApI. A rIte dezanAno bheda kaI rIte saMgata thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-27 103 yogamArgane batAvanArA kapilAdi sarvajJo saMsArarogane maTADavA mATe zreSTha vaidyo che. tethI temanI sanmukha jevA ziSyo hatA, temane sAme rAkhIne dezanA ApI che. tethI kapilAdi vaidyoe kAlAMtara apAyabhIru='AyuSyanI samApti pachI mAruM astitva nathI' e prakAre mAnanArA, evA ziSyone AzrayIne dravyapradhAna dezanA ApI, jethI teone sthira AsthA thAya ke 'mAro AtmA zAzvata che, tethI nitya evA mArA AtmAnA hita arthe mAre yogamArgamAM pravRtti karavI joIe' ane keTalAka jIvo bhoganI AsthAvALA hatA, teone bhoganI AsthA choDAvavA mATe dravyane gauNa karIne paryAyane mukhya karIne kSaNikavAda sugatAdi mahAtmAoe batAvyo, jethI bhoganI AsthA choDIne yogamArgamAM tevA jIvonI pravRtti thAya. tethI kapilAdinI ke sugatAdinI dezanAno bheda nathI; paraMtu ziSyonA abhiprAyane sAme rAkhIne gauNamukhyabhAvathI judI judI dezanA dekhAya che. vastutaH te dezanA jIvone saMsArathI vimukha karIne yogamArganI pravRttinuM kAraNa che, tethI saMsAravyAdhine maTADavA mATenA auSadha jevI che. ahIM koIne prazna thAya ke kapilAdie ekAMta nityadezanA ane sugatAdie ekAMta kSaNikavAda sthApana karyo che, tema mAnIe to zuM vAMdho ? tethI kahe che - teo sarvajJa hoya to avazya anvaya-vyatirekavALI vastune jANe, ane jo kapila-sugatAdi anvayavyatirekI vastune na jANatA hoya to teo sarvajJa che, tema siddha thAya nahIM; ane sarva darzanakAro potAnA matanA sthApakane sarvajJa svIkAre che, ane sarvajJa svIkArIne temanI upAsanA kare che. tethI arthathI siddha thAya che ke teo anvayavyatirekI vastune jANe che, ane padArtha dravyarUpe anvayI che ane paryAyarUpe vyatirekI che, ane tethI anvaya-vyatirekane jANanArA sarvajJa evA kapilAdi mahAtmAoe jIvonA upakArane sAme rAkhIne judI judI dezanA ApI che tema svIkArIe to koI virodha nathI. tethI sarvadarzanakAronA praNetA sarvajJa che, tema siddha thaI zake che, ane temano batAvela yogamArga sevIne jIvo Atmahita karI zake che. mATe atIndriya padArthamAM AgamanA vacananuM anusaraNa karavuM joIe, e prakAranuM prastuta zlokanuM zloka-13 sAthe joDANa che. II27nA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/bloka-27-28 avataraNikA : pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke sarvadarzanakAronA praNetA eka sarvajJa che. tyAM prazna thAya ke dareka darzanakAranAM zAstro paraspara virodhI che, tethI temanA praNetA eka sarvajJa kaI rIte thaI zake ? tenuM samAdhAna traNa rIte kare che 104 (1) zloka-27mAM batAvyuM ke yogamArgane sevanArI vyaktio temanA praNetAone koI kapila kahe che to koI buddha kahe che. vastutaH A yogamArgane batAvanArA kapila zabdathI vAcya ke buddha zabdathI vAcya sarvajJa che, athavA (2) zloka-28mAM batAve che ke A kapilAdi zabdothI vAcya tIrthaMkaro che, athavA (3) zloka-29mAM batAvyA pramANe A kapila zabdathI vAcya ke buddha zabdathI vAcya tIrthaMkaranA vacanane anusaranArA RSio che. A traNa vikalpo saMbhavI zake che. temAM prathama vikalpa svIkArIne zloka-27mAM kahyuM ke sarvajJa evA kapilAdie dravyAstikapradhAna dezanA ApI che ane buddha Adie paryAyAstikapradhAna dezanA ApI che. vaLI sarvajJa haMmezAM pUrNa vastune jANanArA hoya che, Ama chatAM zrotAone je rIte upakAra thAya te rIte upadeza ApatA hoya che. tethI kapila zabdathI ke buddha zabdathI vAcya koIka sarvajJa puruSe lokonA upakArane sAme rAkhIne yogamArgane batAvanAra dravyAstikapradhAna dezanA ke paryAyAstikapradhAna dezanA ApI che. mATe kapila ane sugatAdinI dezanAmAM paramArthathI koI bheda nathI. have zloka-28mAM kapilAdi sarvajJae citradezanA kema ApI che ? teno khulAso zlokanA pUrvArdhathI kare che, ane kapilAdi sarvajJa che, e prakArano khulAso karyA pachI zlokanA uttarArdhathI, kapilAdi zabdathI vAcya tIrthaMkaro che, ane temanAthI citradezanA zrotAone kema prApta thaI ? te batAve che - zloka - tayaiva bIjAdhAnAderyathAbhavyamupakriyA / acintyapuNyasAmarthyAdekasyA vApi bhedataH (vA vibhedataH) / / 28 / / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10pa kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/bloka-28 anvayArtha: taLeva tenA vaDe ja citradezanA vaDe ja=sarvajJa vaDe apAyela citradezanA vaDe ja=vividha prakAranI dezanA vaDe ja, vInAnA =bIjAdhAnAdithI rathamavya--bhavyasadeza 3ya upakAra thAya che, te kAraNe ziSyanA anuguNyathI sarvajJoe citradezanA ApI che, tema zloka-27nA uttarArdha sAthe saMbaMdha che. vA=athavA, pasyA eka evI tIrthakaratI dezanAnuM vipusA- aciMtya puNyasAmarthya hovAthI vimevatA=vibhedane kAraNe zrotAnA bhedathI vicitrapaNe pariNamana thavAnA kAraNe, yathAbhavya upakAra thAya che, tema zlokanA pUrvArdhathI grahaNa karavAnuM che. 28 zlokArca - citradezanA vaDe ja bIjAthAnAdithI bhavyasadaza upakAra thAya che athavA eka evI tIrthakaranI dezanAnuM aciMtya puNyasAmarthya hovAthI vibhedane kAraNe yathAbhavya upakAra thAya che. ll28ll noMdha:- zlokamAM vapa mevatA' zabda che, tenA sthAne TIkA anusAra 'vA vimevatA' A pramANe pATha hovo joIe, ema bhAse che. tethI te pramANe artha karela che. ka vInAdhAnA:' - ahIM '3di' thI aMkura AdinuM grahaNa karavuM. TIkA : tayaiveti-tayaiva-citradezanayaiva, bIjAdhAnAderbhavodvegAdibhAvalakSaNAt, yathAbhavyaM bhavyasadRzaM, upakriyA upakAro bhavati / yaduktaM - "yasya yena prakAreNa bIjAdhAnAdisambhavaH / sInuvanyo pavayete tathA tasya nastatA" II (yo... snA-234) TIkArca - tava ... napustatA" || tenA vaDe ja citradezanA vaDe ja=sarvajJatI judI judI dezanA vaDe ja, bhavauThegAdibhAvalakSaNa bIjAdhAnAdi thavAthI yathAbhavya bhavyasadeza, upakriyA=upakAra thAya che, te kAraNathI ziSyanA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-28 anuguNyathI bhavavedya evA kapilAdi sarvajJanI citradezanA che. ema zloka27 sAthe saMbaMdha che. je kAraNathI kahevAyuM che je kAraNathI 'yogadaSTisamuccaya' graMtha zloka134mAM kahevAyuM che - tata:=te kAraNathI=je kAraNathI kapilAdi mahAtmAo bhavarogane maTADavA mATe zreSTha vaidyo che, te kAraNathI carca=jene yena prakAreT=je prakAre vInAdhAnAdisamaya:bIjAdhAnAdino saMbhava che, (a) sInuvazvo mata=sAnubaMdha thAya che=bIjAthAnAdi sAnubaMdha thAya che. tathA te prakAre tai=A kapilAdi sarvajJoe tasya tene te jIvane na=kahyuM che." 'pavolTe dimAvetakSAt'- ahIM Adi' thI mokSAbhilASanuM ane jinakuzaLacittAdi anya bIjonuM grahaNa karavuM. utthAna : zloka-27nA uttarArdhathI ane zloka-28nA pUrvArdhathI vikalpa batAvyo ke kapilAdi sarvajJa hatA, ane temaNe zrotAonA upakArane sAme rAkhIne dravyAstikapradhAna ke paryAyAstikapradhAna dezanA ApI che, ane te dezanAnAM vacanone avalaMbIne je yogIo yogamArgamAM pravRtti kare che, te sarvanA upAsya eka sarvajJa che. have citradezanA kema prApta thaI ? teno bIjo vikalpa jaNAve che. TIkA - ekasyA vA tIrthakaradezanAyA acintyapuNyasAmarthyAdanirvacanIyaparabodhAzrayopAttakarmavipAkAdvibhedataH zrotRbhedena vicitratayA pariNamanAdyathAbhavyamupakriyA bhavatIti na dezanAvaicitryAtsarvajJavaicitryasiddhiH, yadAha - "ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmArthyAttathA citrAvabhAsate / / yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / nAyateDavaNyatAAvamasya: sarvatra sthitA" II (yo.. -236-237) 28aaaa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/mloka-28 TIkArya H ekasyA vA susthitatA" / / athavA eka tIrthaMkaranI dezanAnA aciMtya puNyasAmarthyathI-anirvacanIya parabodhatA AzrayavALA evA upAtta karmanA vipAkathI, vibhedane kAraNe=zrotAnA bhedathI vicitrapaNA vaDe pariNamanane kAraNe, yathAbhavya upakAra thAya che, ethI dezanAnA vaicitryathI sarvajJanA vaicitryanI siddhi nathI. je kAraNathI kahe che-je kAraNathI 'yogadRSTisamuccaya' zloka-136-137mAM kahe che ..... -- "yadA=athavA, teSAM=AmanI=sarvajJa evA kapila-sugatAdinI, eka paNa dezanA aciMtya puNyanA sAmarthyane kAraNe zrotAnA bhedathI te prakAre= nityAdi prakAre citrA=vividha prakAranI vamAsate=bhAse che." (yo.da.sa. zloka-136) "==ane sarveSAM=sarva zrotAone yathAmayaM=bhavyasadeza tatkRta upAropi= te dezanAkRta upakAra paNa nAyarta=thAya che. va=e rIte asyA:=AnI=dezanAnI sarvatra=sarva zrotAomAM avandhyApi=avaMdhyatA paNa susthitA=susaMgata che." (yo.da.sa. zloka-136-137) 285 107 bhAvArtha: sarvajJano bheda nahIM hovA chatAM sarvajJa evA kapilAdinI ane sarvajJa evA buddhAdinI dezanAbhedanI prAptinuM kAraNa : pUrvazloka-27mAM kahyuM ke sarvadarzanakAranA upAsya kapila, buddhAdino nAmamAtrathI bheda che, paraMtu sarvajJarUpe teomAM bheda nathI. tyAM prazna karyo ke to pachI sarvajJa evA kapilanI dezanA nitya kema ? ane sarvajJa evA buddhanI dezanA anitya kema ? tethI pUrvazlokanA uttarArdhamAM khulAso karyo ke bhavavaidya evA kapilAdi sarvajJoe ziSyanA abhiprAyane AzrayIne judI judI dezanA Apela che, jethI teone upakAra thAya. A judI judI dezanAthI ziSyone upakAra kaI rIte thAya che ? te batAve che - tevA prakAranA zrotAone AzrayIne nityadezanAthI bhavaudvegAdi bhAvo thAya che; kema ke jeo 'huM A deha sAthe chuM tyAM sudhI ja mAruM astitva che' tevo bhrama dhAraNa karIne yogamArgamAM anutsAhI che, teone AzrayIne sarvajJa evA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-28 kapile nityadezanA=nitya tattvanI dezanA ApI, jethI huM zAzvata chuM' tevI buddhi thavAthI bhava pratye udvega thAya ane yogamArgane sevavA mATe tatpara thAya. vaLI, keTalAka zrotAo bhoga pratyenI AsthAvALA che. tevA zrotAone sAme rAkhIne sugAdi sarvajJoe kSaNikadezanA=kSaNika tattvanI dezanA ApI, jethI bhavathI udvigna thaIne te zrotAo yogamArgane sevavA mATe tatpara thAya. tethI sarvajJa evA kapilAdinI ke sugAdinI citradezanA jIvonI yogyatAne anurUpa upakAra kare che, e apekSAe judI judI dezanA Apela che, paraMtu kapilAdinI ane sugAdinI dezanA paraspara viruddha nathI. uparyukta kathanathI e phalita thayuM ke kapilAdi zabdothI vAcya koIka sarvajJa puruSoe bhinna-bhinna dezanA ApI che, Ama chatAM, te dezanA paraspara viruddha nathI; paraMtu lokonA upakArane sAme rAkhIne ApelI che. tethI sarva darzanakAronA upAsya eka sarvajJa che, mAtra nAmano bheda che. sarvanA upAsya eka sarvajJa hovA chatAM judI judI dezanA kema che ? tenuM samAdhAna eka prakAre karyA pachI have bIjA prakAre sarvadarzanakAronA upAsyanI judI judI dezanA nahIM hovA chatAM sarvadarzanakAro judI judI mAnyatA kema dharAve che ? te batAve che -- aciMtya puNyasAmarthya hovAne kAraNe eka tIrthaMkaranI dezanA zrotAnA bhedathI bhinna-bhinnarUpe pariNamana pAme che, ane te dezanAthI bhavyatAne anurUpa upakAra thAya che. tethI e prApta thAya ke kharekhara ! citradezanA nathI, paraMtu koIka tIrthakare dravya ane paryAya ubhayane sAme rAkhIne dezanA ApelI, ane tIrthakaronuM aciMtya puNyasAmarthya hovAthI zrotAone je je prakAranI zaMkA hoya tenuM nivartana karIne, temanI dezanA zrotAone AtmakalyANamAM pravRtti karAve che. tethI je zrotAone evI zaMkA hatI ke "A bhava pUrNa thayA pachI mAruM astitva nathI' evA zrotAne bhagavAnanI dezanAthI bodha thayo ke "huM zAzvata chuM, mATe mArA zAzvata AtmAnA hita mATe mAre udyama karavo joIe." vaLI bhoganI AsthAvALA anya zrotAone dezanA sAMbhaLatAM bhagavAnanA vacanathI evo Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/zloka-28 109 bodha thayo ke 'A sarva padArtho kSaNika che, mATe kSaNika padArtha pratye AsthA rAkhavA jevI nathI.' A prakAre tIrthaMkaranI dezanAthI kSaNikavAdano bodha thavAne kAraNe teo yogamArgamAM utsAhI thayA. A rIte bhagavAnanI dezanA judA judA zrotAone ucita bodha karAvIne hitamAM pravartaka bane che. mATe paramArthathI tIrthaMkaranI citradezanA nathI, paraMtu ekasarakhI dezanA che. TIkAmAM 'cittvapuNyasAmarthya'no artha karyo ke 'anirvacanIya parabodhanA AzrayavALA upAtta karmanA vipAkathI zrotAone bhagavAnanI dezanA judI judI rIte pariNamana pAme che. tenuM tAtparya e che ke bhagavAnano tIrthaMkaranAmakarmano vipAka svano Azraya karanAra nathI, paraMtu paranA bodhano Azraya karanAra che, jema keTalIka karmaprakRtiono vipAka potAnA AzrayavALo hoya che. jema jJAnAvaraNIya karmano vipAka potAnA jJAnane avarodha karanAra che, ane suMdara rUpane ApanAra nAmakarmano vipAka potAne suMdara dehane ApanAra che; jyAre bhagavAnanuM tIrthaMkaranAmakarma 52nA bodhane Azraya karanAra phaLavALuM che. vaLI A tIrthaMkaranAmakarmano vipAka anirvacanIya che arthAt jenuM varNana karI zakAya nahIM, tevo adbhuta che; kema ke bhagavAnano vacanAtizayaguNa hovAne kAraNe je jIvamAM jeTalI yogyatA hoya te yogyatAne avazya khIlavI zake tevA sAmarthyavALuM temanuM puNyakarma che. te batAvavA mATe anirvacanIya tIrthaMkaranAmakarmano vipAka che, evuM vizeSaNa ApeluM che. TIkAmAM kahyuM ke bhagavAnanA aciMtya puNyasAmarthyathI zrotAnA bhedathI yathAbhavya upakAra thAya che, ethI dezanAnA vaicitryathI sarvajJanA vaicitryanI siddhi nathI. tenuM tAtparya e che ke tIrthaMkare ekasarakhI dezanA ApI, tethI teonI dezanAmAM vaicitryanI siddhi nathI=vividhatA nathI, paraMtu zrotAnA bhedathI dezanA vividharUpe pariNamana pAmI che. tethI dezanAnA vaicitryathI sarvajJanA vaicitryanI siddhi nathI. AnAthI e phalita thAya ke prathama vikalpa pramANe dezanAnA vaicitryathI sarvajJarUpa vyaktinA bhedanI siddhi che; kema ke zrotAnA upakArane sAme rAkhIne kapila evA sarvajJae nityadezanA ApI, ane bhinna prakAranA zrotAnA upakArane Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/bloka-28-29 sAme rAkhIne sugata evA sarvajJae anityadezanA ApI. tethI dezanAnA vaicitrathI= vividhatAthI, sarvajJarUpa vyaktinA bhedanI siddhi che; paraMtu jyAre tIrthakaranI eka dezanA zrotAne te te rUpe pariNamana pAme che, tema svIkArIe, tyAre dezanAnuM vaicitravividhatA nathI, paraMtu eka ja dezanA zrotAne te te rUpe pariNamana pAme che, tenuM kAraNa tIrthakaranuM tevA prakAranuM aciMtya puNya che. mATe dezanAnuM vaicitrya nahIM hovAthI dezanA eka ja prakAranI hovAthI, tenA upadezaka evA tIrthakara che anya koI nathI. pachI te tIrthakara vIra bhagavAna hoya ke RSabhadeva hoya ane teo ja kapilAdi nAmabhedathI sarva darzanakAronA upAsya che. ll28II avataraNikA : prakArAntaramAha - avataraNikArya : anya prakArane kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM zaMkA karela ke kapila, sugAdi sarvajJa hoya to kapile nitya AtmA ane sugate anitya AtmA kema kahyo ? tenuM samAdhAna zloka-27thI prathama batAvyuM ke (1) judA judA prakAranA ziSyonA upakAra mATe kapila ane sugata sarvajJa hovA chatAM judI judI dezanA ApI che. Ama eka rIte samAdhAna karyA pachI bIjI rIte zloka-28thI samAdhAna karyuM ke (2) tIrthakaronuM aciMtya puNya hovAnA kAraNe eka paNa dezanA zrotAnA bhedathI tenA bhavyatva anusAra koIne nityarUpe ane koIne anityarUpe bhAse che. A rIte be prakAre samAdhAna karyA pachI kapile AtmAne nitya ane sugate AtmAne anitya kema kahyo ? have zloka-29thI tenuM samAdhAna trIjA prakAre kare che - zloka - citrA vA dezanA tattannayaiH kAlAdiyogataH / yanmUlA tatpratikSepo'yukto bhAvamajAnataH / / 29 / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-29 manvayArtha :vA=athavA yanmUlA=nA bhUNavANIsanA bhUNavANI kAlAdiyogata:lAniyogathI tattanayaH-te tanaya 43 citrA dezanA thiTezana cha-pitA *SimInI vizanA cha. bhAvamajAnataH mAyane nahIM galt= zikAnA nayanA mabhiprAyane nahIM tAne tatpratikSepa: tano pratikSe5= sarvajJano pratikSepa ayukta:Ayukta cha. // 28 // zlojArtha : athavA sarvAnA mULavALI kAlAdinA yogathI te te naya vaDe citradezanA che, te te dezanAnA nayanA abhiprAyane nahIM jANatAne sarvAno pratikSepa mayuta cha. IRel TIkA: citreti-vA='thavA, tattatrayaiH dravyAstikAdibhiH, kAlAdiyogato duHSamAdiyogamAzritya, yanmUlA yadvacanAnusAriNI, citrA-nAnArUpA dezanA kapilAdInAmRSINAM, tasya sarvajJasya pratikSepaH, bhAvaM-tattaddezanAnayAbhiprAyamajAnato'yuktaH, AryApavAdasyAnAbhogajasyApi mahApApanibandhanatvAt / taduktaM - "yadvA tattannayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSApi tattvataH / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH / / nizAnAthapratikSepo yathAndhAnAmasaMgataH / tabhedaparikalpazca tathaivArvAgdRzAmayam / / na yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAcchedAdhiko mataH / / kudRSTyAdi ca no santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva kiMtusattvArthakRtsadA" ||(yo.dR.s. zloka-138-142) / / 29 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-29 TIkArya : vADavA ..... " !aa vA=athavA,yajUnA=jemanA mULavALI=sarvajJatA vacanane anusaranArI, kAlAdinA yogathI dUSamAdi yogane AzrayIne, te te naya vaDe=dravyAstikAdi naya vaDe kapilAdi RSionI citrA-nAnArUpa, dezanA che. bhAvate te dezanAnA nayanA abhiprAyane, nahIM jANanArAne teno pratikSepa=sarvajJano pratikSepa ayukta che; kema ke anAbhogathI utpanna thayela paNa AryApavAdanuM mahApApatibaMdhanapaNuM che zuddhamArganA prarUpaka Arya evA sarvajJa, tIrthakaro, RSio AdinA apavAdanuM mahApApanibaMdhanapaNuM che. te kahevAyuM che je zlokamAM kahyuM te 'yogadRSTisamuccaya' zloka-138 thI 142mAM kahevAyuM che - athavA te te kAlAdinA yogathI=dUSamAdinA yogathI RSiothI te te nayanI apekSAvALI judI judI dezanA che, pappADapi A paNa=RSionI dezanA paNa, paramArthathI tamUnA sarvajJamUlA che." (yo.da.sa. zloka-138) tata:=te kAraNathI, tenA=sarvajJanA, abhiprAyane jANyA vagara mahAanarthane karavAmAM pradhAna evo sarvajJano pratikSepa, chabastha evA puruSone yu te ja yogya nathI." (yo.da.sa. zloka-139). je pramANe AMdhaLAone caMdrano pratikSepa ane tenA bhedanI parikalpanA-caMdranA bhedanI parikalpanA, asaMgata che, tathe te pramANe ja chabasthone 3yaA sarvajJano pratikSepa ane sarvajJanA bhedanI parikalpanA. asaMgata che." (yo.da.sa. zloka-140) sAmAnyano paNa sAmAnya evA koI puruSAdino paNa, pratikSepa karavo yogya nathIetenA koIka vizeSa svarUpathI lokomAM te vikhyAta hoya, te puruSane tevo nathI tema kahevuM yogya nathI, tatva=te kAraNathI satAmunione AryApavAda vaLI=sarvajJano paribhava vaLI jillAchedathI adhika mata: kahevAyo che." (yo.da.sa. zloka-141) santa:=munio ghaNuM karIne kyAreya yuvruSTAdri aspaSTa jovAyeluM ke kutsita jovAyeluM bolatA nathI, paraMtu haMmezAM sattvArthane karanAruM paranA upakAra karanAruM, nirmIta ane sAravALuM ja bole che." (yo.da.sa. zloka-142) 29 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-29 'vyaktivAmi:' - ahIM 'mava'thI paryAyAstika nAnuM grahaNa karavuM. * anAmonaspatti' - ahIM 'pa'thI e kahevuM che ke jANIne AryApavAda karo to to mahApApanibaMdhana che, paraMtu anAbhogathI paNa AryApavAda mahApApanibaMdhana che. draHi "yogadRSTisamuccaya'nA uddharaNamAM zloka-142mAM rahela A zabdanA 'marathI te zlokanI TIkAmAM kahyA mujaba kuzruta aspaSTa sAMbhaLeluM ke kutsita sAMbhaLeluM ane kujJAtakazAstravacanathI aspaSTa nirNAtanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha :kapilAdi RSionA abhiprAyane jANyA vagara teonA vacanane mithyA kahevAthI mahApApanI prApti : sarvadarzanakAronA upAsya eka sarvajJa hoya to citradezanA kema che ? tenuM samAdhAna be rIte karyuM : (1) zloka-27mAM batAvyuM ke sarvadarzanakAronA upAsya sarvajJa che, chatAM zrotAnA upakArane sAme rAkhIne kapilAdi sarvajJoe nityadezanA ane sugAdi sarvajJoe anityadezanA ApI. (2) zloka-28thI batAvyuM ke tIrthakaroe eka dezanA ApI chatAM temanA puNyanA sAmarthyathI te te zrotAne yogamArgamAM utsAhI kare te rIte koIne nityadezanArUpe to koIne anityadezanArUpe pariNamana pAmI, tethI te te darzanakAro nityadezanAnuM ke anityadezanAnuM avalaMbana laIne yogamArgamAM pravRtti kare che; paraMtu te sarvane A nityadezanA ke anityadezanA koI tIrthaMkarathI prApta thayelI che, tethI te sarvanA upAsya eka tIrthakara che. have zloka-29thI te te darzanamAM judI judI mAnyatAo kema pravarte che ? tenuM samAdhAna trIjA prakAre kare che -- (3) koI sarvajJae athavA koI tIrthakare dezanA ApI, ane te dezanAne sAMbhaLIne kapilAdi RSio yogamArgamAM pravRtta thayA, ane tevA kapilAdi RSioe jIvonI yogyatAne sAme rAkhIne sarvajJanA vacanAnusAra nityadezanA ke anityadezanA ApI, ane te RSionI dezanAne AzrayIne te te darzanamAM rahelA yogIo potAnI bhUmikAne anurUpa yogamArgamAM pravRtta thayA. tethI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA/mloka-29-30 koI yogI nityadezanAnuM avalaMbana laIne yogamArgamAM pravRtti kare che, to koI yogI kSaNikamArganuM avalaMbana laIne yogamArgamAM pravRtti kare che. teonI yogamArganI pravRtti joIne vicArI zakAya ke A yogamArganI pravRtti koIka RSi pAsethI teone prApta thaI che, ane te RSie temane nityadezanA dvArA yogamArgamAM utsAhI karyA che, to vaLI anya koI RSie anityadezanA dvArA temane yogamArgamAM utsAhI karyA che. tethI teonI nityadezanA ke anityadezanA che, teTaluM mAtra vicArIne, te RSio asaMbaddha kahe che ane tenA praNetA sarvajJa nathI, tema kahevuM chadmasthane ucita nathI; paraMtu vicAravuM joIe ke te te nayaapekSAe A RSionI dezanA che, ane te te nayo samyagbodha karAvIne teone yogamArgamAM pravRtti karAve che. mATe te sarvadarzanakAronA upAsya eka sarvajJa che, tema mAnavAmAM koI virodha nathI. II29lA avataraNikA : tasmAtsarvajJavacanamanusRtyaiva pravartanIyaM, na tu tadvipratipattyA'numAnAdyAsthayA stheyaM, tadananusAriNastasyAvyavasthitatvAdityatrabhartRharivacanamanuvadannAha avataraNikArya : te kAraNathI sarvajJatA vacanane anusarIne ja pravartavuM joIe=atIndriya padArthanI siddhimAM pravartavuM joIe, paraMtu tenI vipratipattithI=sarvajJanI vipratipattithI, anumAna AdinI AsthA vaDe, rahevuM joIe nahIM= anumAnAdithI atIndriya padArthanI siddhimAM yatna karavo joIe nahIM; kema ke tenA ananusArI evA tenuM=sarvajJanA vacananA ananusArI evA anumAnAdinuM, avyavasthitapaNuM che. rUtyatra=e kathanamAM=sarvajJavacananA ananusArI anumAnAdinuM avyavasthitapaNuM che e kathanamAM, bhartRharinA vacananA anuvAdane karatAM graMthakArazrI kahe che bhAvArtha: - zloka-13mAM kahela ke atIndriya padArthonI siddhimAM zAstrano ja avakAza che. tyAM zaMkA thaI ke sarva darzanakAronAM zAstro bhinna-bhinna che, tethI zAstrazraddhA - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/bloka-29-30 kevI rIte thaI zake ? tenuM spaSTIkaraNa zloka-14mAM karatAM kahyuM ke dharmavAdanI apekSAe tAtparya grahaNa karIe to zAstrano bheda nathI; kema ke dharmapraNetAono tattvathI abheda che; ane te dharmapraNetAono abheda kema che ? te zloka-29 sudhI yuktithI sthApana karyuM. tethI e phalita thayuM ke sarvadarzanomAM sarvattanA vacanane anusaranAruM zAstra eka che. have te kathananuM nigamana karatAM kahe che - te kAraNathI sarvajJanA vacanane anusarIne ja atIndriya arthanI siddhimAM pravartavuM joIe; paraMtu sarvadarzanakAronAM zAstro judAM che, te prakAranI vipratipattithI sarvajJanA vacanane choDIne anumAna AdinI AsthA vaDe atIndriya padArthonI siddhimAM prayatna karavo joIe nahIM; kema ke sarvajJanA vacanane ananusArI evA anumAnAdinuM avyavasthitapaNuM che. A kathanamAM bhartuharinA vacananA anuvAdane karatAM graMthakArazrI kahe che - zloka - yatnenAnumito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapAdyate / / 30 / / anvayArtha: zanainanumAtRmikuzaLa anumAtAo vaDe snena yatnathI gamatoDavyartha = anumita karAyelo paNa artha, mithuvara =abhiyuktatara evA anya vaDe kuzaLa anumAtA karatAM dakSa evA anya vaDe, mAtheva anyathA ja=kuzaLa anumAtA e je prakAre siddhi karI tenAthI anyathA ja, 35pate upapAdana karAya che. 30]. zlokArca - kuzaLa anumAtAo vaDe yatnathI anumita karAyelo paNa artha abhiyuktatara evA anya vaDe anyathA ja upapAdana karAya che. Il3oll - 'yatnanAnumitoDavyartha:' ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke yatnathI anumAna nahIM karAyelo paNa yathAtathA anumAna karAyelo artha to anya vaDe anyathA karAya che, paraMtu yatna vaDe paNa anumAna karAyelo artha anya vaDe anyathA upapAdana karAya che. ae Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 kutarkagrahanivRtti dvAtrizikA/zloka-30 TIkA : yatneneti-yatnenAsiddhatvAdidoSanirAsaprayAsenAnumito'pyarthaH, kuzalairvyAptigrahAdidakSairanumAtRbhirabhiyuktataraiH adhikvyaaptyaadigunndossvyutpttikairnyairnythaivaasiddhatvarnivopapadyate rUpA TIkArya : atrenAsiddhatvati ..... vopAdyate vyAtigrahAdimAM dakSa evA kuzaLa anumAtAo vaDe asiddhavAdi doSanA virAsamAM prayAsarUpa yatnathI anumita paNa artha, abhiyuktatara vaDe adhika vyApti Adi guNadoSa vyutpattivALA evA avya vaDe, anyathA ja asiddhatvAdi rUpe ja upapAdana karAya che. a30 A 'saddhatvadi' ahIM 'di' thI anekAntika vyabhicArabodhanuM grahaNa karavuM. vyAtiprahara' ahIM 'Ta' thI dRSTAMtagraha-hetugrahanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha :atIndriya padArthomAM sarvAnA vacananA avalaMbana vagara tattvanI aprAptimAM bhartuharinuM vacana : avataraNikAmAM kahela ke atIndriya padArthonI siddhimAM sarvajJanA vacanane anusarIne ja pravartavuM joIe; paraMtu sarvadarzanakAronI paraspara judI judI mAnyatA che, mATe zAstra pramANa nathI, tema svIkArIne, anumAnAdinI AsthAthI atIndriya padArthane samajavA mATe yatna karavo joIe nahIM, kema ke sarvajJanA vacanane ananusArI evAM anumAnAdi avyavasthita che. sarvajJanA vacanane ananusArI evAM anumAnAdi kaI rIte avyavasthita che ? te bhartuharinA vacanathI batAve che - jema koIka kuzaLa anumAna karanAra hoya, tethI pote je anumAna kare temAM asiddhavAdi koI doSa na Ave te rIte yatna karIne koIka atIndriya padArthanuM anumAna kare, ane koIka adhika dakSa anumAtA te padArthane tarkathI anyathA sthApana kare. tethI sarvajJanA vacana vagara atIndriya padArthomAM karAyelAM anumAno Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-30-31 117 tattvanA aMtane prApta karAvI zakatAM nathI; kema ke koIka anumAtA eka prakAre anumAna kare che, to anya vaLI anumAtA anya prakAre anumAna kare che, tethI koI padArthano sthira nirNaya thaI zakato nathI, paraMtu atIndriya padArtho sarvajJa sAkSAt jue che. tethI temanA vacanane anusarIne teno nirNaya karavA mATe yatna karavAmAM Ave to sAcA tattvanI prApti thAya. mATe atIndriya padArthonI siddhimAM sarvajJanA vacananuM ja anusaraNa karavuM joIe. II3II avataraNikA :abhyuccayamAha - avataraNikArya : amyuccayane kahe che - bhAvArtha : pUrvazloka-30mAM kahyuM ke sarvajJanA vacana vinA atIndriya padArthomAM anumAna karavAmAM Ave to eka vaDe karAyela anumAna karatAM anya vaDe anya prakAre paNa anumAna thaI zake che. tethI atIndriya padArthono nirNaya anumAnAdithI thaI zake nahIM, paraMtu sarvajJanA vacanathI ja thaI zake. te vAtane dRDha karavA mATe abhyazcayana=samuccayane, kahe che - zloka : jJAyeran hetuvAdena padArthA yadyatIndriyAH / kAlenaitAvatA prAjJaiH kRtaH syAtteSu nizcayaH / / 31 / / anvayArtha: di jo atIndriya pArthA=atIndriya padArtho hetuvAna hetuvAdathI anumAnathI sAra=jaNAya to tAvatA annena=ATalA kALathI tey= teomAM atIndriya padArthonA viSayamAM prA:=prAjJa puruSo vaDe nizvA: ta: sthA--inizcaya karAyelo thAya. li31TI WWW.jainelibrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 kutarkagrahanivRttidvAciMzikAzloka-31 zlokArya : jo atIndriya padArtho anumAnathI jaNAya to ATalA kALathI atIndriya padArthonA viSayamAM prAjJa puruSo vaDe nizcaya karAyelo thAya. Il3?ll TIkA : jJAyeraniti-hetuvAdena anumAnavAdena, yadi atIndriyA dharmAdayaH padArthA jJAyeran tadA etAvatA kAlena prAjJai: tArkikaiH teSu atIndriyeSu padArtheSu, nizcayaH kRtaH syAt, uttarottaratarkopacayAt / / 31 / / TIkArya - hetuvAnanumAnavAna .... tapathAt : jo atIndriya evA dharmAdi padArtho hetuvAdathI anumAnavAdathI, jaNAya, to ATalA kALathI uttarottara tarkanA upacayanA baLathI tArkika evA prAjJo vaDe teomAM atIndriya padArthomAM, nirNaya karAyelo thAya. 31TI bhAvArtha :sarvajJanA vacana vinA yuktithI atIndriya padArthonI aprApti - atIndriya evA dharmAdi padArtho anumAnathI jANI zakAtA nathI, ane jo jANI zakAtA hota to anaMtakALa pasAra thaI gayo, ghaNA tArkiko thayA, ane jeo zuddha tarka karanArA che, teonA tarkathI koI padArtha sthApana karAyelo hoya, ane anya tArkika thAya to te tarkane puSTa kare; tethI pUrvapUrvano tarka uttarauttaranA tarkathI puSTa-puSTatara thAya, ane te puSTa thayelA tarkathI atIndriya padArtho ATalA kALamAM nirNAMta thaI gayA hota; paraMtu sadA atIndriya padArthomAM vAdI ane prativAdI upalabdha che. tethI arthathI e phalita thAya ke atIndriya padArtho tarkano viSaya nathI, paraMtu sarvajJanA jJAnano viSaya che, tema svIkArIne jANavA mATe yatna karavAmAM Ave to atIndriya padArthono sAco nirNaya thAya. mATe kutarkano Azraya choDIne AgamamAM abhiniveza karavAthI tattvanI prApti thAya.II3II Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 kutarkagrahanivRttidvAciMzikA/zloka-32 avataraNikA : prathama zlokamAM kahela ke avevasaMvedyapada jitAye chate kutarkanI nivRtti thAya che, ane zloka-ramAM batAvela ke kutarka ghaNA arthone karanAra che. tyArapachI zloka-3mAM kahela ke kutarkano abhiniveza choDIne zruta, zIla ane samAdhimAM abhiniveza karavo joIe, jethI avedyasaMvedyapada jAya, ane avevasaMvedyapada jAya to sarva anartha karanAra evA kutarkanI nivRtti thAya ane vedhasaMvedyapadanI prApti thAya. te sarva kathananuM nigamata karatAM kahe che - zloka : tatkutarkagrahastyAjyo dadatA dRSTimAgame / prAyo dharmA api tyAjyA: paramAnandasampadi / / 32 / / anvayArtha : ta-te kAraNathI=pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke kutarka tattvanI siddhi karAvato nathI, paraMtu sarvajJanuM vacana tatvanI siddhi karAve che te kAraNathI, mASTim =AgamamAM daSTine ApanArA evA yogIoe phakta = zuSka tarkano abhiniveza tyA-tyAga karavo joIe. paramAnandasakvaritra mokSasukhanI prAptimAM prava=prAya thai v=dharmo paNa kSAyopathamika kSamAdi dharmo paNa, cALyA tyAjya che, tethI kutarka sutarAtyAjya che, ema anvaya che. 3rA. zlokArya : te kAraNathI AgamamAM daSTine ApanArA evA yogIoe kutarkagraha tyAga karavo joIe. mokSasukhanI prAptimAM prAyaH dhama paNa tyAjya che, tethI kutarka sutarAm tyAjya che, ema anvaya che. ll3rA TIkA : taditi-tat tasmAt kutarkagraha-zuSkatarkAbhiniveza: tyAjyo dRSTimAgame dadatA, paramAnandasampadi-mokSasukhasampattau prAyo dharmA api kSAyopazamikA: Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 kutarkagrahanivRtti dvAciMzikA/zloka-32 kSAntyAdayastyAjyAH, tataH kutarkagrahaH sutarAM tyAjya eva, kvacidapi grahasyAsaGgAnuSThAnapratipanthitvenAzreyastvAditi bhAvaH, kSAyikavyavacchedArthaM prAyograhaNaM, tadidamuktaM - "na caitadevaM yattasmAcchuSkatarkagraho mahAn / mithyAbhimAnahetutvAttyAjya eva mumukSubhiH / / grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgataH / muktau dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tat" / / (yo... sno-247-48) rUti rUrA TIkArya : tattasmA .... minena ta" | kRti ta--tA-te kAraNathI AgamamAM dRSTine ApanArA yogIoe kutarkano graha=zuSka tarkano abhiniveza, tyAga karavo joIe. prAyaH paramAnaMdanI prAptimAM=mokSasukhanI prAptimAM, kSAyopathamika kSamAdi dharmo paNa tyAjya che, tethI kutarkagraha sutarA... tyAjya ja che=atyaMta tyAjya ja che; kema ke kyAMya paNa grahanuM arthAt padArthanA nirNayamAM ke tatvamArganI pravRttimAM kyAMya paNa svamati anusAra AgrahanuM asaMgaanuSThAnanuM pratipaMthIpaNuM hovAne kAraNe azreyapaNuM che, e pramANe bhAva che. mokSamAM prAyaH dharmo paNa tyAjya che, e kathAmAM prAyanuM grahaNa sAyikanA vyavaccheda mATe che. te A kahevAyuM che=zlokamAM kahyuM te A "yogadaSTi samuccaya' graMtha zloka-147-148mAM kahevAyuM che. "ta=je kAraNathI A atIndriya padArthono nirNaya anumAnathI thAya che e gvaM na=A pramANe nathI=anumAnathI nirNaya thAya che e pramANe nathI taskUtrita kAraNathI mithyabhimAnadetutvA-mithyAbhimAnano hetu hovAthI madInuM zujharva pra=atiraudra evo zuSkatarkano graha mumukSama =mumukSuo vaDe tyAnya prava=tyAjya ja che." "mumukSuone paramArthathI sarvatra sarva vastumAM prada: masata =graha ayukta che. muktimAM dharmo paNa prAya: tyAga karavA yogya che; tatsate kAraNathI, ane vi=AnA vaDe zuM ?=graha vaDe zuM ?" "ti' zabda uddharaNanI samAptimAM che. 32aaaa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 kutarkagrahanivRttidvAtrizikA/zloka-32 bhAvArtha - "kutarkagrahanivRttivAtrizikA'nuM nigamana karatAM kahe che - A kutarkagraha zuSka tarkanA abhinivezarU5 che, tenAthI kaMI ja tattvanI prApti thAya nahIM. mATe kalyANanA arthIe AgamamAM dRSTine sthApana karIne kutarkano Agraha tyAga karavo joIe; kema ke mokSanA arthI jIvone mokSanI prApti thayA pachI kSayopazamabhAvanA kSamAdi dharmo paNa tyAga karavA yogya che, to kutarka to sutarAm tyAjya che. Azaya e che ke kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNo jIva mATe kalyANanuM kAraNa che, Ama chatAM kSayopazamabhAvanA guNo karmanA sAMnidhyathI thanArA che. tethI kalyANanA kAraNabhUta paNa kSayopazamabhAvanA dharmo mokSamAM jo tyAjya hoya to audayikabhAvarUpa kutarka to atyaMta tyAjya che. kutarka atyaMta tyAjya kema che ? temAM yukti batAve che - koIpaNa sthAnamAM rAgane kAraNe karAto Agraha asaMgaanuSThAnano pratipaMthI che, tethI azreyanuM kAraNa che; ane kutarka tattvanA rAgane choDIne svamAnyatA pratyenA rAganA vazathI padArthane svamati anusAra joDavA mATe yatna svarUpa che, tethI jIvane asaMgaavasthAnI prAptimAM pratibaMdhaka che; jyAre tattvano rAga to asaMgaanuSThAnanI prAptinuM kAraNa che. tethI koIpaNa sthAne tattvanA rAgane choDIne Agraha karavAmAM Ave to te Agraha asaMgaanuSThAnanI prAptinuM kAraNa bane nahIM, ane tethI mokSanI prApti paNa thAya nahIM. mATe kutarka pratyeno Agraha azreyanuM kAraNa che. rUcA iti kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA / / 23 / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kutarke'bhinivezastanna yukto muktimicchtaam| yuktaH punaH zrute zIle samAgha zuddha vetasAm !'' "te kAraNathI muktine IcchanArA zuddha cittavALAone kutarkamAM abhiniveza yukta nathI. vaLI zrata, zIla ane samAdhimAM abhiniveza yukta che." : prakAzaka : DESIGN BY 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. | Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : (079) 32911401 alion E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in In 1982404959070 " 9428500401