________________
अमावाणो" म मर्थ थाय. अने वणी "q" ॥ीमे भेटले साध्या.... सवृत्तित्प" बनी य.ठेनो ‘અર્થ “સાધ્યાભાવવાળાથી નિરૂપિત એવી વૃત્તિતાના અભાવવાળા પણું.” એમ થાય. જ્યાં વાળાપણું એવો અર્થ જણાય. ત્યાં વાળાપણું કાઢી નાંખી જે અર્થ બચે એ અને તે “વાળાપણું એક જ ગણાય. જેમકે, ઘટ અને ઘટવન્ત એ એક જ ગણાય. એટલે સાધ્યાભાવવાળાથી નિરૂપિત વૃત્તિતાનો અભાવ એ જ વ્યાપ્તિ બનશે.
चान्द्रशेखरीया : ननु साध्याभावववति अवृत्तम् "इति सप्तमी-तत्पुरुषसमासं अनादृत्य, कथं षष्ठीतत्पुरुषः अङ्गीकृतः इति चेत् । षष्ठीविभक्तेः निरूपितता इति अर्थो भवति । स च अत्र उपयोगी । साध्याभाववत् निरूपितवृत्तिता-अभावः इति अर्थस्य आद्रियमाणत्त्वात् । तथा च तादृशार्थप्रतिपत्यर्थं षष्ठी विभक्तिः समादृता । तत्र दृष्टान्तो यथा-साध्यो वह्निः, तदभाववान् हुदः, तत्र मीनादयो वर्तन्ते, अतः तेषु वृतिता । सा वृतिता हृदनिरूपिता । तस्याः अभावो धूमे वर्तते इति लक्षणसमन्वयः । तदेतद् प्राचां मतम् । अधुना तत्खण्डनं करोति मथुरानाथः । तदसत् इत्यादिना ।
ચાન્દ્રશેખરીયા : પ્રશ્ન : “સાધ્યાભાવવાળામાં વૃત્તિતાનો અભાવ” એમ કરવાને બદલે શા માટે "साध्या भाववत:" षही विमति रीने समास पोल्यो ?
ઉત્તર : સાધ્યાભાવવતથી નિરૂપિત એવી વૃત્તિતા એવો અર્થ લેવો છે માટે ષષ્ઠી વિભક્તિ કરી છે. પછી विमतिनो “नि३पितता" अर्थ थई श3. पारो 3 साध्य पनि छे. तो वाइन-अमावान् मावे. मने તે હૃદમાં મીન વગેરે રહે છે. એટલે મીનાદિમાં વૃત્તિતા આવી. આ વૃત્તિતા એ હૃદથી (સરોવરથી) નિરૂપિત છે અને આવી વૃત્તિતાનો અભાવ=વ્યાપ્તિ એ ધૂમમાં છે. એમ લક્ષણ સમન્વય થઈ જાય.
આ પ્રાચીનોનો મત જોયો. માથુરકાર આ વ્યુત્પત્તિને ખોટી સાબિત કરતા તેમાં ભુલો બતાવે છે. જેની २३मात तसत...थी ४२ छे. ___ माथुरी : तदसत्, 'न कर्मधारयान्मत्वर्थीयो बहुव्रीहिश्चेतदर्थप्रतिपत्तिकर' इत्यनुशा सनविरोधात् ।
चान्द्रशेखरीया : प्राचीनानां इयं व्युत्पत्तिः न समीचीना । यतः इदं अनुशासनं प्रसिद्धं यदुत "न कर्मधारयात् मत्वर्थीयप्रत्ययो, बहुव्रीहिश्चेत् तदर्थप्रतिपतिकरः" इति । अस्य अयमर्थः । कर्मधारयसमासानन्तरं मत्वर्थीयप्रत्ययकरणेन यः अर्थो लभ्यते । स एव अर्थो यदि केवलं बहुव्रीहिसमासेन प्रतीयते । तर्हि बहुव्रीहिः एव कर्तव्यः लाघवात् । न तु कर्मधारयकरणानन्तरं मत्वर्थीयः, गौरवात् । यथा महत् च तत् धनं च, इति महद्धनम्, तद् यत्रास्ति स महाधनी । महाधनवान् इत्यर्थः । स एव अर्थः "महत् धनं यस्य स महाधनः" इति बहुव्रीहिणा लभ्यते । अत: महाधनीप्रयोगः न सम्यग् "महाधनः" इत्येव प्रयोगः सम्यग् ।
ચાન્દ્રશેખરીયા પ્રાચીનોની આ વ્યુત્પત્તિ બરાબર નથી કેમકે એવો નિયમ છે કે જો કર્મધારયસમાસ કરીને પછી ઇન્ પ્રત્યય લગાડવાથી જે અર્થ થાય એ જ અર્થ કર્મધારય વિના, ઇન્ લગાડ્યા વિના બહુવ્રીહિ સમાસથી भणी तो होय तो त्यां धारयसभासथी मत्वर्थाय - प्रत्येय न. य. भ3श्वेतं च तद् अम्बरं च । श्वेताम्बरं, तद् अस्ति "श्वेताम्बरी" श्वेतवस्त्रवाणो. मी उभधारय पछी छन् प्रत्यय सामर्थ
OUTU0OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooOOOOOOOOOOO
વ્યાતિપંચક ઉપર ચાન્દ્રશેખરીયા નામની સરળટીકા ૮
