________________
सस्तत्रैवाऽधिकरणभेदेनाऽभावभेदाभ्युपगमो न तु सर्वत्र, तथाच साध्यवद्भिन्नवृत्तिघटाभावादेर्हेतुमत्यपि सत्त्वादसम्भववारणाय साध्यपदोपादानात् ।
चान्द्रशेखरीया : न, अभावाभावस्य अतिरिक्तत्वमतेनैव अस्य लक्षणस्य कृतत्वं अस्ति, इति मन्यामहे एव। किन्तु यत्र अभावे प्रतियोगिसमानाधिकरणत्वप्रतियोगिव्यधिकरणत्वरूपविरुद्धधर्माणां अध्यास: संभवति। तत्र तद्वारणायैव अधिकरणभेदेन अभावभेदो मन्तव्यः । सर्वत्र अधिकरणभेदेन अभावभेदो न मन्तव्यः । यथा हि, संयोगभावो द्रव्ये प्रतियोगिसमानाधिकरणः, गुणे च प्रतियोगिव्यधिकरणः । अतः संयोगाभावे विरुद्धधर्माध्यासो भवति । तद्वारणाय अधिकरणभेदेन संयोगाभावो भिन्नो भिन्नो मन्तव्यः । किन्तु घटाभावादयः तु सर्वथा प्रतियोगिव्यधिकरणाः एव । अतः तस्मिन् विरुद्धधर्माध्यासो न भवितुमर्हति । अतः घटाभावादयो न अधिकरणभेदेन भिन्नाः । तथा च साध्यपदानुपादाने संयोगवत्भिन्ने गुणे वृत्तिः यः घटाभावः । तद्वत् भूतलादि द्रव्यं । तस्मिन् द्रव्यत्वं वर्तते इति अव्याप्तिः । तद्वारणाय साध्यपदं आवश्यकं । तथा च गुणे वृत्तिः साध्याभावः संयोगाभावः । स च पूर्वोक्तरीत्या अधिकरणभेदेन भिन्नः । अतः तद्वान् गुणः एव । न तु द्रव्यादि। तस्मिन् गुणे द्रव्यत्वस्य अवृत्तित्त्वात् लक्षणसमन्वयः।
अत्र साध्यपदानुपादाने यथा असंभवदोषः, स च स्वयमेव विभावनीयः । गतार्थत्त्वात् न पुनरुक्तः ।
ચાન્દ્રશેખરીયા : ઉત્તર : અભાવનો અભાવ જુદો છે, એ વાત તો આ મતમાં ખરી જ. પણ પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણ–પ્રતિયોગિવ્યધિકરણત્વ એ બે વિરુદ્ધ ધર્મો એક જ અભાવમાં આવવાની શક્યતા હોય. ત્યાં તે અટકાવવા માટે જ અધિકરણભેદથી અભાવને જુદા જુદા માનવાના. “સંયોગી દ્રવ્યતાતુ”માં સંયોગાભાવ એ ગુણાદિમાં પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ છે અને એ જ સંયોગાભાવ એ દ્રવ્યમાં પ્રતિયોગિ-સમાનાધિકરણ છે. આમ, સંયોગાભાવમાં પ્રતિયોગિવ્યધિકરણત્વ અને પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણ– બે વિરુદ્ધ ધર્મો આવે છે. એ અટકાવવા માટે, દ્રવ્યમાં રહેલો સંયોગાભાવ અને ગુણાદિમાં રહેલો સંયોગાભાવ જુદા જુદા માનવા. એટલે, ગુણવૃત્તિ સંયોગાભાવ જુદો જ હોવાથી, એ અભાવવાળો દ્રવ્ય ભલે ન બને. પણ, ઘટાભાવાદિ તો ક્યારેય પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણ બનતા નથી, એટલે તેમાં વિરુદ્ધધર્મો આવવાની શક્યતા નથી. તો આવા અભાવોને તો અધિકરણભેદથી પણ એક જ માન્યા છે, જુદા નથી માન્યા.
એટલે, હવે જો સાધ્ય પદ ન મુકો, તો ગુણાદિમાં વૃત્તિ ઘટાભાવ એ જ ઘટાદિદ્રવ્યમાં રહેલો છે. એટલે સંયોગવભિન્નવૃત્તિ-ઘટાભાવવત્ તરીકે દ્રવ્ય પણ છે અને તેમાં તો દ્રવ્યત્વ રહેલ હોવાથી અવ્યાપ્તિ આવે જ. भाटे, साध्य५६ ४३री छे.
माथुरी : यद्वा घटाकाशसंयोगघटत्वाऽन्यतराभावाभावोऽतिरिक्त एव, घटाकाशसंयोगादीनामननुगततया तथात्वस्य वक्तुमशक्यत्त्वात् । घटत्वद्रव्यत्वाद्यभावाभावस्तु नातिरिक्तः, घटत्वद्रव्यत्वादीनामनुगतत्वात् । तथाच द्रव्यत्वादिकमादायाऽसम्भववारणायैव साध्यपदमिति प्राहुरित्यास्तां विस्तरः ।। __चान्द्रशेखरीया : यद् वा यद् वस्तु अननुगतं, तदभावाभावो न तत्स्वरूप: किन्तु भिन्नः ।
ORAKIXXKAKIRAINRIORARIXXXORKOROXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXURYXXXXXXXXXKAMKAXXXXKIOKARIXXKAKIXXXKRAKAKIKIKSXxxxxxxxxxxxKRAKHOORXXXXXXXXXXXXXXXXXXIKARI
વ્યાતિપંચક ઉપર ચાજશેખરીયા નામની સરળટીકા , oo OXXXXXXXXXXXXXXXXXEREMIXXXRIKARXXXXXXXXXXaxxxoMKARRRRROROREKEXIAOMIREXIRAKSHIOKOKARRRRRRRRRRRRRIORSORRORRORRORIXXXXRIKOKOKSATARRIAOKAROKARONOM
