________________
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા ભાગ-૩ | તૃતીય પ્રસ્તાવ
पुरतः प्रविश्य मद्भवने-वयस्य ! त्रायध्वं त्रायध्वमिति महता शब्देन पूत्कृतवती । ततोऽनुपलब्धभयकारणे मयाऽभिहितं भद्रे कपिञ्जले ! कुतस्ते भयम् ? तयाऽभिहितं मीनकेतनादिति । मयाऽभिहितं कपिञ्जले ! अश्रद्धेयमिदं, यतोऽहमेवं तर्कयामि यदुत-कुङ्कुमरागपिङ्गलपलितचिताज्वालावलीभासुरं कटकटायमानास्थिपञ्जरशिवाशब्दभैरवं संकुचितवलीतिलकजालपिच्छलतातिभीषणं उल्लम्बितशवाकारलम्बमानातिस्थूलस्तनभयानकं अतिरौद्रमहाश्मशानविभ्रमं त्वदीयशरीरमिदमुपलभ्य नूनं कामः कातरनर इवाराटीर्दत्त्वा दूरतः प्रपलायते ततः कुतस्ते भयमिति ? कपिञ्जलयाऽभिहितं- अये ! अलीकदुर्विदग्ध ! न लक्षितस्त्वया मदीयोऽभिप्रायः तेनैवं ब्रवीषि, अतः समाकर्णय यथा मे मदनाद्भयमिति । मयाऽभिहितं तर्हि निवेदयतु भवती । सा प्राह-अस्ति तावद्विदितैव भवतो मलयमञ्जरी नाम मम स्वामिनी । तस्याश्चास्ति कनकमञ्जरी नाम दुहिता । अत्रान्तरे तेतलिना कनकमञ्जरीनामग्रहणादेव स्पन्दितं मे दक्षिणलोचनेन, स्फुरितमधरेण, उच्छ्वसितं हृदयेन, रोमाञ्चितमङ्गेन, गतमिवोद्वेगेन । કપિંજલ વડે કહેવાયેલ વૃત્તાંતની ઉક્તિ
-
મારા વડે કહેવાયું=નંદિવર્ધન વડે કહેવાયું, તું કહે તો કઈ રીતે અમારું સમીહિત સિદ્ધ થાય ?=મને જે ઇચ્છિત કન્યા છે તે કઈ રીતે પ્રાપ્ત થાય એ રૂપ ઇચ્છિત સિદ્ધ થાય ? તેતલી કહે છે • હે દેવ ! આદિમાં જ મારા વડે કહેવાયું, શું કહેવાયું તે યથાથી બતાવે છે. સવારમાં જ દેવ સમીપે આવતા એવા મને બૃહત્તમ અન્ય પ્રયોજન આવ્યું. તેથી મારા વડે દિવસનો આ અર્ધપ્રહર પસાર કરાયો. તે દેવની સમીહિત સિદ્ધિને માટે જ પ્રયોજનાંતર હતું. અન્યથા દેવતા સમીહિત સિદ્ધિ માટે ન હોય તો, આવું=પ્રયોજનનું, બૃહત્તમપણું કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય ? જે કારણથી, મલયમંજરી સંબંધી કપિંજલા નામની વૃદ્ધ ગણિકા મારી પરિચિત છે. તે=કપિંજલા નામની વૃદ્ધ ગણિકા, શયનથી ઊભા થતાં મારી આગળ મારા ભવનમાં પ્રવેશ કરીને હે મિત્ર ! રક્ષણ કર રક્ષણ કર એ પ્રમાણે મોટા શબ્દથી પોકાર કરવા લાગી, તેથી અનુપલબ્ધ ભયના કારણવાળા મારા વડે કહેવાયું – હે ભદ્ર ! કપિંજલા તને કોવાથી ભય છે ? તેની વડે=કપિંજલા વડે, કહેવાયું કામદેવથી, મારા વડે કહેવાયું – હે કપિંજલા ! અશ્રદ્ધેય છે=તને કામદેવથી ભય છે તે અશ્રદ્ધેય છે, જે કારણથી હું આ પ્રમાણે તર્ક કરું છું. તે ‘યદ્યુત’થી બતાવે છે કુંકુમના રાગથી પીળા અને સફેદ વાળરૂપ ચિતાની જ્વાલાઓની આવલિથી ચમકતું, કટકટાયમાન અસ્થિના પંજર એવા શિવાશબ્દની જેમ ભય કરનારું, સંકુચિતવલી તિલકના જાલની પિચ્છલતાથી અતિ ભીષણ, ઉલ્લંબિત શવ આકારવાળા લંબાયમાન અતિસ્થૂલ એવા સ્તન વડે ભયાનક, અતિરૌદ્ર રમશાનના વિભ્રમને ધારણ કરનાર આ તારા શરીરને પ્રાપ્ત કરીને ખરેખર કાતર પુરુષની જેમ બૂમો પાડીને કામ દૂરથી પલાયન થાય. તેથી તને કોનાથી ભય છે ? કપિંજલા વડે કહેવાયું અરે ! અલીક દુર્વિદગ્ધ ! તેતલી, તારા વડે મારો અભિપ્રાય જણાયો નથી. તે કારણથી, આ પ્રમાણે તું બોલે છે. આથી સાંભળ, જે પ્રમાણે મને
-
-
૩૮૫
-
