Upmiti Bhav Prapancha Katha

Author(s): Smita P Shah
Publisher: Smita P Shah

Page 7

ચાલી નીકળ્યા. બૌદ્ધ મઠ તરફ જતી વખતે ગુરુ મહારાજે પુનઃ તે જ વાત જણાવી. આવું એકવાર નહીં સાત સાત વખત બની ચૂક્યું હતું. આજે ગુરુ મહારાજ કંટાળ્યા છે ! વિચારે છે કે આવો પ્રબુદ્ધ શિષ્ય, તર્કપ્રવીણ, કુશાગ્ર અને વિચક્ષણ શિષ્ય માત્ર તર્કની સૂક્ષ્મજાળમાં ફસાયો છે, આગમના ઊંડાણને જાણતો નથી, જૈનદર્શનની મહત્તાને પામ્યો નથી અને ચંચળતાને કારણે ભટકી રહ્યો છે. મારી વાત પણ હવે તેના મગજમાં ઊતરતી નથી ! આજે તો સમદર્શી આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિજી વિરચિત ‘લલિતવિસ્તરા' ગ્રંથ વાંચવા આપું અને થોડી વાર પરમાત્મા પાસે જઈ ભક્તિ કરી આવું. એટલા સમયમાં આ ગ્રંથ વંચાઈ જશે અને શિષ્યને જૈનધર્મના ઊંડાણનો, વિશાળતાનો અને ગહનતાનો ખ્યાલ આવી જ જશે. આમ વિચારી તેમણે સિદ્ધર્ષિના હાથમાં ‘લલિતવિસ્તરા' ગ્રંથ મૂક્યો અને પોતને ચાલ્યા જિનાલય ! સિદ્ધર્ષિ ગ્રંથ વાંચવા લાગ્યા. એક પછી એક પાનું પલટાઈ રહ્યું છે અને મનના અનેક પ્રશ્નોનું સમાધાન મળતું જાય છે. આજે બધી જ દુવિધાઓ દૂર થઈ ગઈ. થોડાસમય પછી ગુરુ ચરણે મસ્તક ઝુકાવી કહ્યું, ‘માફ કરો, ગુરુદેવ ! આપે આજે મારા ઉપર બીજી વાર અનન્ય ઉપકાર કર્યો છે. મારાં અંđચક્ષુ ઉઘાડી દીધાં. જિનશાસન ગરિમાનો પરિચય થયો. મારી બધી જ ભ્રાંતિઓ ભાંગી ગઈ છે. હું નિઃશંક બન્યો છું. ખરેખર તો આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ દોઢસો વર્ષ પહેલાં પામી ગયા હતા કે હું જનમવાનો છું ! અને ચંચળતાને કારણે આવનજાવન કરવાનો છું. એટલે જ તેઓએ મારા વિચારોને સ્થિર કરવા જ આ ગ્રંથ રચ્યો છે. મારા ઉપર મોટો ઉપકાર કર્યો છે. હું ધન્ય છું ! મને આપ જેવા ગુરુ મળ્યા. આજે આપે મને ચિંતામણિરત્ન આપ્યું છે. ધન્ય ! ધન્ય !' આ ઘટના બની અને સિદ્ધર્ષિ ગણિના મનમાં ઉપમિતિગ્રંથ રચવાની ભાવના જન્મી.
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા વિશ્વની સહુથી પહેલી રૂપકકથા. વિવિધ ઉપમાઓ આપી તેમણે સંસારના પ્રપંચનો સુંદર પરિચય કરાવ્યો છે. પહેલા પ્રસ્તાવમાં પોતાના જીવનની ઘટનાઓ અને ત્યારબાદ નિગોદથી શરૂ કરી ક્રમશઃ એક પછી એક ભવોની વાર્તા વાચકને વિચાર કરતો મૂકી દે છે, કે એક જીવને મનુષ્ય ભવ પ્રાપ્ત કરતાં પૂર્વે કેટલા ભવોની લાંબી યાત્રા પૂર્ણ કરવી પડી છે. સાથે સાથે જૈન સિદ્ધાન્તોનું અત્યંત રોચક શૈલીમાં વર્ણન વાચકને રોમાંચ કરાવે. આ ગ્રંથનો ગુજરાતી અનુવાદ પણ થયો છે. એટલે સંસ્કૃત ન જાણનારને ગુજરાતી અનુવાદ દ્વારા ભાવોને પામી શકાય તેવી સુવિધા છે, પરંતુ પાત્રોની બહુલતા અને કથાનો વિસ્તાર જોઈને જ વાચક મુંઝાઈ જાય તેવું બનતું આવ્યું છે. આથી મનમાં એવો વિચાર આવ્યો હતો કે આ ગ્રંથની કથાને સરળ ભાષામાં સમજાવવામાં આવે તો અનેકને લાભ